7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

1/13

PRAKTIKAL 1

EKOSISTEM TANAH - BIOTA TANAH DAN JARINGAN MAKANAN

Tujuan :

Untuk mengenal pasti jenis dan bilangan makrofauna yang ditemui di dalam jenis tanah

yang berbeza.

Teori :

Kehidupan terdiri daripada dua komponen iaitu komponen abiotik dan

biotik. Komponen abiotik merangkumi benda-benda yang tidak hidup seperti air, tanah,

kelembapan udara dan cahaya matahari manakala komponen biotik pula terdiri

daripada benda hidup seperti haiwan, tumbuhan dan manusia. Interaksi antara

komponen biotik dengan abiotik ini membentuk satu jaringan ekosistem. Dengan

adanya interaksi-interaksi tersebut, suatu ekosistem dapat mempertahankan

keseimbangannya.

Spesis ialah kumpulan organisma semula jadi yang berpotensi untuk saling

membiak antara satu sama lain bagi menghasilkan zuriat yang subur. Populasi pula

membawa maksud kumpulan individu daripada jenis yang sama yang menduduki

sesuatu kawasan pada sesuatu ketika. Komuniti pula dua atau lebih populasi daripada

dua organisma berbeza yang hidup dan mampu menyesuaikan diri dengan

persekitaran. Ekosistem ialah kitaran bahan yang menghubungkan organisma dalam

satu komuniti dengan komuniti yang lain dan juga dengan persekitaran. Biosfera pula

keseluruhan zon bumi, air dan atmosfera yang wujudnya hidupan. Kesemua ini saling

bergantung dan bersandaran antara satu sama lain bagi memastikan ekosistem alam

sentiasa seimbang dan dapat memenuhi keperluan organisma yang ada di muka bumi.

Saling kebergantungan ini contohnya persaingan, pemangsaan dan hubungan parasit-

perumah. Selain itu, biota ini juga turut saling bertindak dengan persekitaran fizikal dan

kimia di sekeliling.

7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

2/13

Hipotesis:

Lapisan horizon O tanah mempunyai bilangan makrofauna yang banyak.

Pembolehubah :

Dimanipulasi - Jenis tanah

Bergerak balas - Bilangan dan jenis makrofauna

Dimalarkan - Suhu persekitaran, teknik mengumpul makrofauna

Bahan dan radas :

Sampel tanah

Larutan formalin

Corong tulgren

Kaki retort

Bikar

Lampu

Corong turas

Kain kasa

Piring petri

Forseps

Kanta pembesar

Mikroskop

7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

3/13

Prosedur :

Rajah 1 Rajah 2

1. Dua sampel tanah iaitu Horizon O dan Horizon A daripada dua kawasan yang

berlainan telah diambil.

2. Tanah itu telah diambil di kawasan berumput, kawasan yang mempunyai tumbuh-

tumbuhan asli dan spesis pokok-pokok yang berbeza.

3. Sampel yang diambil telah dimasukkan ke dalam beg plastik dan diikat. Beg plastik

itu dilabel dengan maklumat tempat tanah itu diambil. Jenis tanah dan ciri-ciri

tempat pengambilan tanah direkodkan di dalam Jadual 1.

4. Spesimen hidup di atas tanah turut diperhatikan dan dicatat di dalam Jadual 2.

5. Tanah daripada lokasi yang sama dicampur bersama sepenuhnya.

6. Tanah dimasukkan ke dalam saluran Tulgren seperti gambar Rajah 1. Tanah

tersebut telah dibiarkan selama tiga hari.

7. Bikar yang mengandungi etanol telah dikeluarkan dan makrofauna yang

terperangkap diambil dan ciri-cirinya direkodkan dalam Jadual 3.

8. Tanah telah dimasukkan ke dalam Saluran Baermann seperti dalam Rajah 2 dan

dibiarkan selama tiga hari.

7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

4/13

9. Sebuah bikar yang mengandungi air diletakkan di bawah saluran tersebut.

10. Selepas tiga hari, saluran Baermann dibersihkan menggunakan jarum dan

makrofauna kecil yang terperangkap di dalam bikar air diperhatikan dengan

menggunakan mikroskop.

11. Pemerhatian telah direkodkan dalam Jadual 4.

12. Daripada beg plastic, sampel tanah horizon O dan horizon A yang diukur jumlahnya

telah diperhatikan di bawah mikroskop atau kanta pembesar.

13. Fauna yang dapat dijumpa telah diasingkan ke dalam piring petri yang bersih untuk

dikenalpasti.

14. Organisma tersebut dikumpulkan mengikut kriteria tersendiri. Pemerhatian

direkodkan dalam Jadual 5.

15. Keputusan daripada jadual tersebut digunakan untuk mengira kumpulan per liter

tanah dan leaf litter serta bilangan individu daripada setiap kumpulan leaf litters.

Keputusan :

i. Jenis lokasi

Ciri-ciri Lokasi Lokasi 1 Lokasi 2

Jenis tumbuhan Pokok rambutan Pokok mangga

Warna tanah Coklat muda Coklat

Kekeringan/kelembapan Kering Sedikit lembap

Kepadatan tanah Kurang padat Kepadatan sederhana

Tekstur tanah Tanah pamah Tanah pamah

Jadual 1

7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

5/13

ii. Makrofauna yang diperhatikan di Lokasi 1 dan Lokasi 2 ;

Kumpulan Bilangan @ lokasi 1 Bilangan @ lokasi 2

Makrofauna Besar

Cacing 1 1

Siput babi 0 2

Lipan 1 0

Ulat gonggok 0 1

Makrofauna Kecil

Semut merah 5 0

Semut hitam 2 5

Kutu tanah 3 3

Jadual 2

7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

6/13

iii. Organisma yang ditemui di dalam kedua-dua jenis tanah

Kumpulan Makrofauna

Bilangan

Cacing 2

Semut merah 1

Semut hitam 1

Kutu tanah 2

Siput babi 1

Jadual 3

iv. Pemerhatian melalui mikroskop

Mikrofauna Kumpulan

Nematod

7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

7/13

Jadual 4

v. Kriteria makrofauna

Makrofauna Lokasi 1 Lokasi 2

Bilangan kumpulan per liter tanah 4 5

Bilangan kumpulan cacing per liter tanah 1 1

Bilangan kumpulan semut per liter tanah 7 5

Bilangan kumpulan kutu tanah per liter tanah 3 3

Bilangan kumpulan siput babi per liter tanah 0 2

Bilangan kumpulan lipan per liter tanah 1 0

Bilangan kumpulan ulat gonggok per liter tanah 0 1

Jadual 5

Perbincangan :

1. Bagaimanakah kepelbagaian (bilangan kumpulan dan bilangan individu)

makrofauna yang ditemui pada tanah daripada kedua-dua lokasi berbeza?

Cadangkan mengapa adanya perbezaan tersebut? Apakah parameter tanah

yang boleh diguna untuk menjelaskan perbezaan tersebut.

7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

8/13

Habitat adalah tempat suatu makhluk hidup. Contohnya, habitat paus adalah di

dalam laut, habitat buaya adalah perairan payau, habitat monyet dan harimau

adalah hutan, habitat pohon bakau adalah kawasan air pasang surut dan

sebagainya. Istilah habitat dapat juga digunakan untuk menunjukkan tempat

sekelompok organisma dari berbagai spesies yang membentuk suatu komuniti..

Daripada keputusan yang diperolehi, tanah dari Lokasi 2 mengandungi lebih

makrofauna apabila dibandingkan dengan sampel tanah yang lain. Tanah Lokasi 2

diambil dari kawasan bawah pokok mangga yang sedikit lembap. Dalam ekosistem

ini lantai tanah ditutupi dengan dedaun ranting dan pokok-pokok mati yang

membuatkan permukaan tanah di kawasan ini lembut. Pokok-pokok di sini hidup

dengan subur, begitu juga dengan haiwan lain yang menghuni di kawasan ini seperti

burung, di mana ia membina sarang pada pokok-pokok dan memperolehi banyak

makanan di lantai tanah.

2. Jelaskan peranan makrofauna di dalam tanah.

Makrofauna berfungsi sebagai sebuah komuniti di dalam tanah yang membantu

menyeimbangkan sifat fizikal tanah. Makrofauna dan mendapan organik dapat

membantu mencegah hakisan tanah, bertindak sebagai pengurai, membantu

meningkatkan aktiviti biologi dan meningkatkan kesuburan tanah serta kestabilan

struktur tanah dalam kawasan tersebut.

Jenis

organismaCiri dan peranan organisma kepada tanah

7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

9/13

Bakteria

Terlibat di dalam proses pereputan sisa organik

Penting dalam membantu peredaran karbon, nitrogen,

fosforus dan sulfur di dalam tanah.

Aktinomisit Penting dalam proses pereputan sisa organik.

Kulat Penting dalam pereputan bahan organik :

bersimbiosis dengan akar tumbuhan

CacingTanah

Mencampurkan hasil reputan daun di atas tanah.

Membawa tanah dari satu lapisan ke lapisan lain.

Membaiki pengudaraan dan saliran tanah melalui

lubang yang digalinya.

Najisnya mengandungi kalsium yang menyuburkan

tanah.

Nematod Membantu pereputan bahan organik

Alga Menggunakan cahaya matahari untuk menjalankan

fotosintesis

7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

10/13

3. Berdasarkan rantai makanan yang disediakan, labelkan jenis biota (contoh :

kulat, nematod), apa yang dilakukan oleh mereka dan jelaskan bagaimana

tenaga mengalir; dimana ia bermula dan berakhir (contoh : di bahagian atas

rantai makanan). Apa yang berlaku kepada tenaga dan nutrien apabila

organisma di bahagian atas mati?

Organisma-organisma individu dari kompnen biosis berkemandiri sama ada dengan

menghasilkan makanan sendiri ataupun dengan memakan organisma lain.

Tumbuhan hijau dapat menghasilkan makanan sendiri melalui proses fotosintesis

kerana adanya pigmen klorofil yang dapat memerangkap tenaga dari matahari.

Makanan yang dihasilkan ini digunakan oleh tumbuhan untuk terus hidup dan juga

membekalkan makanan kepada organisma lain apabila organisma itu memakan

tumbuhan. Kesemua ekosistem mempunyai tiga kumpulan nutrisi iaitu pengeluar,

pengguna dan pengurai. Rantai makanan adalah satu siri organisma dalam suatu

7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

11/13

ekosistem yang dihubungkan kepada organisma yang lain melalui pemindahan atau

pengaliran tenaga. Setiap organisma masing-masing menjadi pemangsa dan

mangsa kepada organisma sebelum dan selepasnya. Jaringan makanan pula

merupakan interaksi makanan yang kompleks yang terdiri daripada beberapa rantai

makanan. Dalam sebarang komuniti, setiap pengguna biasanya mempunyai

pelbagai pilihan makanan dan pengguna itu juga mungkin dimakan oleh pelbagai

pemangsa (pengguna) yang lain.

Berdasarkan rajah di atas, tumbuhan berperanan sebagai pengeluar atau

organisma autotrof. Tumbuhan hijau menggunakan cahaya matahari untuk

mensintesiskan karbohidrat dan protein melalui fotosintesis. Pengeluar biasanya

menduduki aras trof yang pertama. Detritivor pula merupakan heterotrof yang

mengambil zat makanan dengan memakan detritus. Dengan itu, mereka telah

menyumbang kepada penguraian dan kitaran zat makanan. Detritivor hidup

dalam mana-mana tanah yang mempunyai komponen organik, dan juga hidup

dalam ekosistem marin di mana mereka dinamakan kesalingbolehtukaran

dengan penghantar bawahan. Jika organisma dibahagian atas iaitu burung dan

tikus telah mati, tenaga dan nutrien akan hilang dan tidak dapat disalurkan lagi

melalui rantai makanan tersebut. Di sini, ulat akan memainkan peranan penting

mereka sebagai pengurai semulajadi. Perpindahan tenaga di dalam ekosistem boleh

dikesan dari satu aras kepada aras yang lain. Namun begitu, hampir 85% tenaga

akan hilang kepada persekitaran sebagai haba. Tenaga tersebut semakin

berkurangan kerana ia bergerak dari satu fasa ke fasa yang lain dan akhirnya akan

hilang sebagai haba dan perlu diganti oleh tenaga daripada matahari.

7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

12/13

4. Apakah kumpulan organisma yang membentuk mesofauna? Apakah

kumpulan organisma yang membentuk mikrofauna? Apakah fungsi utama

kedua-dua kumpulan ini?

Mikrofauna adalah haiwan kecil dan organisma uniselular yang hanya boleh dilihat

melalui mikroskop. Kebiasaanya mikrofauna berukuran lebih kecil daripada 0.1mm,

manakala mesofauna pula berukuran diantara 0.1mm dan 2mm. Mikrofauna boleh

ditemui di seluruh duni, begitu juga dengan mesofauna seperti cacing tanah,

arthropods dan nematode yang besar. Kebanyakkan mikrofauna dipanggil

cryptozoa, haiwan yang tidak dapat digambarkan oleh sains. Fungsi utama kedua-

dua organisma ini adalah untuk mengurai kebanyakkan benda hidup secara semula

jadi.

5. Jaringan makanan dapat menunjukkan kerumitan biologi, dan juga kesihatan

tanah. Terangkan bagaimana pengurusan tanah dapat mengekalkan kesihatan

tanah.

Kesihatan tanah bergantung kepada jaringan makanan yang menunjukkan

kerumitan biologi. Salah satu cara untuk mengurangkan bilangan perosak dalam

ladang secara semulajadi adalah melalui kawalan biologi. Kawalan biologi merujuk

kepada penggunaan sesuatu organisma untuk mengawal pembiakan atau populasi

organisma lain yang mendatangkan kerosakkan.

6. Terangkan bagaimana biota tanah menyumbang kepada fungsi tanah di dalam

ekosistem. Apakah kawalan ekosistem yang dilakukan?

7/29/2019 96657373-SCE3107-Praktikal-1

13/13

Biota tanah menyumbang kepada kesihatan tanah. Tanah yang mengandungi

kandungan oksigen yang tinggi adalah yang terbaik untuk proses pertanian.

Biota tanah ini memainkan peranan utama di semua peringkat dalam makanan

mikro web di mana tenaga dipindahkan dari satu organisma yang lain dan sebagai

nutrien akibat dikitar semula melalui persekitaran tanah.

Kesimpulan :

Terdapat pelbagai jenis makrofauna di dalam tanah. Lokasi 2 mempunyai lebih banyak

bilangan makrofauna berbanding dengan Lokasi 1.