1

2

ISI KANDUNGAN

Kata-kata Hikmah Senarai PenulisKata-kata AluanObjektif Kelebihan Menggunakan Pendekatan Pemetaan Intervensi Kumpulan Sasar Pengenalan Langkah 1: Menilai Keperluan Komuniti Langkah 2: Menyediakan Matrik Objektif Perubahan yang

Dijangkakan Langkah 3: Mengenal Pasti Kaedah Berasaskan Teori dan Strategi

yang PraktikalLangkah 4: Menghasilkan Komponen Intervensi dan Bahan-Bahan

BerkaitanLangkah 5: Menggalakkan Penerimaan dan Pelaksanaan

Intervensi Langkah 6: Membuat Penilaian Intervensi Penggunaan Pendekatan Pemetaan Intervensi (PPI) di peringkat Negeri/DaerahKajian Kes Langkah 1: Menilai Keperluan Komuniti Langkah 2: Menyediakan Matrik Objektif Perubahan yang

Dijangkakan Langkah 3: Mengenal Pasti Kaedah Berasaskan Teori dan Strategi

yang PraktikalLangkah 4: Menghasilkan Komponen Intervensi dan Bahan-Bahan

BerkaitanLangkah 5: Menggalakkan Penerimaan dan Pelaksanaan

Intervensi Langkah 6: Membuat Penilaian Intervensi Penutup Rujukan

556812

14

18

20

2223

242632

36

38

42

464748

PERKARA MUKA SURAT

3

SENARAI PENULIS1. Tn. Hj. Abdul Jabar bin Ahmad Pengarah Bahagian Pendidikan Kesihatan

2. Hj. Abdul Manan bin Mat Dahan Pegawai Pendidikan Kesihatan Bahagian Pendidikan Kesihatan

3. En. Mohd. Nasir bin Abdullah Pegawai Pendidikan Kesihatan Institut Penyelidikan Tingkahlaku

Kesihatan

4. En. Abdul Razak bin Md. Noh Pegawai Pendidikan Kesihatan JKN Sarawak

5. Pn. Zaikiah binti Mohd. Zin Pegawai Pendidikan Kesihatan Bahagian Pendidikan Kesihatan

6. Pn. Norhayati binti Kassim Pegawai Pendidikan Kesihatan Bahagian Telehealth

7. En. Giritharan a/l Krishnasamy Pegawai Pendidikan Kesihatan PKD Kinta

8. En. Norddin bin Daud Pegawai Pendidikan Kesihatan Hospital Rehabilitasi Cheras

9. Pn. Syarmilla binti Yusoff Pegawai Pendidikan Kesihatan Bah. Keselamatan & Kualiti Makanan

10. Hj. Nik Mansor bin Nik Ibrahim Pegawai Pendidikan Kesihatan PKD Pasir Mas

11. En. Zulkifl i bin Jantan Pegawai Pendidikan Kesihatan JKN Negeri Sembilan

12. Pn. Ruzimah binti Tumiran Pegawai Pendidikan Kesihatan JKN Pulau Pinang

13. En. Ali bin Puteh Pegawai Pendidikan Kesihatan Bahagian Sains Kesihatan Bersekutu

14. En. Nadziri @ Ismail bin Daud Pegawai Pendidikan Kesihatan PKD Mukah

15. En. Ahmad Shahid bin Abdullah Pegawai Pendidikan Kesihatan JKN Pahang

16. En. Mohd. Hairmanshah bin Mohd. Shah Pegawai Pendidikan Kesihatan JKN Selangor

17. Cik Aimi Nadiah binti Mohamad Norzlen

Pegawai Pendidikan Kesihatan Bahagian Pendidikan Kesihatan

18. Cik Nur Azurin binti Ramli Pegawai Pendidikan Kesihatan JKN Pahang

4

Assalamualaikum w.b.t dan Salam 1Malaysia,

Sekalung tahniah dan setinggi-tinggi penghargaan diucapkan kepada para penulis garis panduan ini kerana telah berjaya menerbitkan satu garis panduan yang boleh diguna pakai oleh warga kesihatan di pelbagai peringkat di Kementerian Kesihatan.

Pemetaan Intervensi adalah salah satu pendekatan dalam merancang sesebuah program promosi kesihatan. Pendekatan ini memberikan panduan langkah demi langkah bagi memudahkan warga kesihatan merancang program secara lebih sistematik. Ia turut melibatkan pemilihan pelbagai teori/model perubahan tingkah laku bagi memastikan strategi yang digunakan bersesuaian dengan kumpulan sasar.

Pendekatan yang diperkenalkan oleh L. Kay Bartholomew, Guy S. Parcel dan Gerjo Kok pada tahun 1998 ini terbentuk hasil daripada analisa yang mendapati bahawa terdapat kekurangan kerangka yang komprehensif dalam pembentukan program promosi kesihatan. Ia telah digunakan untuk membantu para pengamal promosi kesihatan membentuk intervensi yang terbaik di dalam pelbagai setting.

Semoga garis panduan ini dapat dimanfaatkan oleh setiap pengamal promosi kesihatan dan dijadikan contoh serta rujukan dalam merancang sesuatu program promosi kesihatan yang lebih efi sien dan efektif di masa akan datang.

Sekian. Terima kasih.

Hj Abdul Jabar Bin AhmadPengarah Bahagian Pendidikan KesihatanKementerian Kesihatan Malaysia

Kata-Kata Aluan

5

Menyediakan satu kerangka atau pendekatan untuk para pengamal di bidang promosi kesihatan dalam merancang program promosi kesihatan secara berkesan

OBJEKTIF

KUMPULAN SASARGaris panduan ini boleh diguna pakai oleh para pengamal promosi kesihatan di pelbagai peringkat

Menyediakan satu tool yang boleh digunakan sebagai salah satu alternatif kepada perancangan program promosi kesihatan

Memberi panduan dalam merancang, melaksana dan menilai program promosi kesihatan secara sistematik dan komprehensif untuk mendapat impak yang berkesan

Memberi panduan langkah demi langkah untuk menjayakan perancangan program promosi kesihatan

KELEBIHAN MENGGUNAKAN PENDEKATAN PEMETAAN INTERVENSI

6

Pendekatan Pemetaan Intervensi (PPI) merupakan salah satu kaedah yang boleh digunakan dalam perancangan intervensi promosi kesihatan. Ia dilaksanakan langkah demi langkah untuk membentuk intervensi promosi kesihatan yang mengguna pakai teoriteori yang relevan. PPI mempunyai enam (6) langkah seperti rajah berikut:

PENGENALAN

Rajah 1: Langkah-Langkah Pendekatan Pemetaan Intervensi

PENILAIAN

PELAKSANAAN

1. MENILAI KEPERLUAN KOMUNITI

2. MENYEDIAKAN MATRIK OBJEKTIF PERUBAHAN YANG DIJANGKAKAN

4. MENGHASILKAN KOMPONEN INTERVENSI DAN BAHAN-BAHAN BERKAITAN

5. MENGGALAKKAN PENERIMAAN DAN PELAKSANAAN INTERVENSI

6. MEMBUAT PENILAIAN INTERVENSI

3. MENGENAL PASTI KAEDAH BERASASKAN TEORI DAN STRATEGI YANG PRAKTIKAL

LANGKAH1Menilai Keperluan Komuniti

8

Langkah 1: Menilai Keperluan Komuniti

Rancang penilaian keperluan menggunakan fasa PRECEDE dalam PRECEDE-PROCEED Model

Rajah 2: PRECEDE PROCEED Model (Green)

Penerangan tentang fasa PRECEDE adalah seperti di jadual di sebelah:

9

FASA PENILAIAN (ASSESSMENT) KETERANGAN

1. Sosial (Social) Kenal pasti dan kaji masalah sosial yang menyumbang kepada kualiti hidup (QOL)

2. Epidemologi (Epidemiologic)

Kenal pasti dan kaji isu-isu kesihatan yang berkaitan

3. Tingkah laku & persekitaran(Behavioral & environmental)

Kenal pasti tingkah laku dan persekitaran yang menyumbang kepada isu kesihatan tersebut

4. Pendidikan & ekologi(Educational & ecological)

Kenal pasti dan kaji faktor-faktor yang menyumbang kepada masalah tingkah laku dan persekitaran:

Faktor Awalan- Merupakan faktor dalaman individu seperti sikap,

pengetahuan, kepercayaan dan persepsi dalam mengamalkan tingkah laku kesihatan

Faktor Pemungkin- Adalah prasarana, fasiliti atau kemahiran yang

membolehkan berlakunya tingkah laku kesihatan

Faktor Pengukuh- Faktor yang mendorong kepada tingkah laku

kesihatan seperti galakan, nasihat, motivasi, sokongan dan pengaruh daripada rakan sebaya, suami, ahli keluarga dan majikan

5. Pentadbiran & polisi(Administrative & policy)

Kenal pasti sumber-sumber, polisi dan organisasi yang sedia ada

Jadual 1: Keterangan Fasa PRECEDE dalam PRECEDE-PROCEED Model

Kesemua maklumat tersebut boleh diperolehi antaranya melalui literature review, rekod dan laporan tahunan, kajian, perbincangan kumpulan berfokus (FGD), temu bual, soal selidik, pemerhatian, laporan epid mingguan dan sesi dialog

Semua masalah kesihatan, tingkah laku dan persekitaran yang telah dikenal pasti perlulah diberi keutamaan berdasarkan importance and changeability level (prioritize)

LANGKAH2Menyediakan Matrik Objektif Perubahan Yang Dijangkakan

12

Langkah 2: Menyediakan Matrik Objektif Perubahan yang Dijangkakan

Catatkan objektif tingkah laku dan persekitaran yang ingin diubah dalam bentuk jadual (matrik)

Gunakan teori/model perubahan tingkah laku yang bersesuaian dengan kumpulan sasar

Rujuk contoh di jadual 4 dan 5

LANGKAH3Mengenal Pasti KaedahBerasaskan Teori Dan Strategi

Yang Praktikal

14

Langkah 3: Mengenal Pasti Kaedah Berasaskan Teori dan Strategi yang Praktikal

Kenal pasti strategi dan kaedah yang bersesuaian dengan perkara yang ingin diubah

Jadual 2: Contoh Kaedah yang Digunakan bagi Mengubah Pengetahuan, Sikap, Kemahiran dan Persepsi

FAKTOR PENENTU YANG INGIN DIUBAH

KAEDAH (TEORI BERKAITAN) PARAMETER

Pengetahuan Tailoring (Transtheoretical Model, Precaution Adoption Model)

Maklumat disampaikan mengikut tahap kesediaan kumpulan sasar

Pembelajaran aktif (Persuasion Communication Matrix, Social Cognitive Theory)

Menggalakkan kumpulan sasar untuk menambah lagi maklumat kepada mesej yang disampaikan

Chunking (Theories of Information Processing)

Melabel atau membuat singkatan pada perkataan untuk memudahkan kumpulan sasar mengingati mesej yang disampaikan

Sikap Pemilihan kepercayaan (Theory of Planned Behavior)

Mengenal pasti dan mengubah kepercayaan-kepercayaan negatif yang ada dalam diri individu

Pendedahan yang berulang-ulang (Theories of Learning)

Meneutralkan sikap asal yang negatif

Pemodelan (Social Cognitive Theory)

Menggalakkan kumpulan sasar meniru model yang digunakan

15

Kemahiran Pemodelan (Social Cognitive Theory)

Menggalakkan kumpulan sasar memberi tumpuan dan mengingati berpandukan sumber yang kredibel

Guided Practices (Social Cognitive Theory)

Demostrasi dan memberi arahan

Merancang tindak balas terhadap situasi yang negatif (Attribution Theory, Relapse Prevention)

Menggalakkan kumpulan sasar mengenal pasti situasi yang berisiko tinggi dan berlatih untuk bertindak balas terhadap situasi tersebut

Persepsi Fear Arousal (Health Belief Model, Protection Motivation Theory)

Mencetuskan perasaan takut kepada kumpulan sasar terhadap sesuatu masalah kesihatan

Dramatic Relief (Transtheoretical Theory)

Kaunseling di mana emosi boleh diransang

LANGKAH4MENGHASILKAN KOMPONENINTERVENSI DAN

BAHAN-BAHAN BERKAITAN

18

Langkah 4: Menghasilkan Komponen Intervensi dan Bahan-Bahan Berkaitan

Tentukan skop dan turutan aktiviti /sediakan pelan tindakan Beri nama / imej / identiti kepada program yang ingin dijalankan bersesuaian dengan

budaya di setting tersebut Semak semula bahan-bahan pendidikan kesihatan yang sedia ada Sediakan bahan-bahan pendidikan kesihatan dan sumber lain yang mencukupi Lakukan prauji ke atas bahan yang dihasilkan Buat penambahbaikan ke atas bahan yang telah diprauji

LANGKAH5Menggalakkan Penerimaan dan

Pelaksanaan Intervensi

20

Langkah 5: Menggalakkan Penerimaan dan Pelaksanaan Intervensi

Tentukan pengurusan sumber tenaga manusia, kewangan, material, masa dan tempat

Ambil kira faktor-faktor yang boleh mengekalkan kelestarian program tersebut (sustainability)

Ambil kira faktor-faktor yang boleh menjayakan program tersebut

LANGKAH6Membuat PenilaianIntervensi

22

Langkah 6: Membuat Penilaian Intervensi

Rangka pelan penilaian meliputi:

i. Penilaian proses/formatif (semasa pelaksanaan aktiviti) ii. Penilaian sumatif (objektif yang ditetapkan)

Bentuk indikator dan pengukuran

CONTOH PENGGUNAAN PENDEKATAN PEMETAAN

INTERVENSI (PPI) DI PERINGKAT

NEGERI/DAERAH

24

KAJIAN KES:Wabak denggi telah menular di

seluruh negeri X. Jabatan Kesihatan Negeri dan Daerah bekerjasama untuk membendung wabak ini

dengan merancang program promosi kesihatan yang mengguna pakai

Pendekatan Pemetaan Intervensi.

LANGKAH1Menilai Keperluan Komuniti

26

Langkah 1: Menilai Keperluan Komuniti

Penilaian keperluan dijalankan menggunakan fasa PRECEDE dalam PRECEDE-PROCEDE Model.

a) Penilaian Sosial

Merangkumi kualiti hidup seperti:

- Kadar jenayah yang tinggi- Keselamatan- Ponteng sekolah- Buli- Gejala sosial- Kesejahteraan - Masalah kesihatan- Kebimbangan

Dalam kes ini, hasil penilaian sosial mendapati masalah kesihatan adalah perkara utama yang menjejaskan kualiti hidup di negeri X dan perlu ditangani segera.

b) Penilaian Epidemiologi

Dalam situasi ini, maklumat yang diperolehi adalah seperti berikut:

Penyakit berjangkit Penyakit tidak berjangkitDenggi HipertensiMalaria Diabetes mellitusHIV / AIDS Kegagalan buah pinggangPenyakit bawaan air dan makanan Penyakit jantung

Pilih masalah kesihatan yang ingin ditangani berdasarkan faktor-faktor berikut: Tahap kepentingan (urgency) Tahap keterukan Masalah kesihatan yang mampu diubah

Paling penting Kurang pentingMudah diubah Paling utama Kurang utamaSukar diubah Utama Tidak perlu

27

Dalam situasi ini, demam denggi dikenal pasti sebagai masalah kesihatan yang boleh menyebabkan kematian dan mengancam kesihatan penduduk di negeri X.

c) Penilaian Tingkah Laku dan Persekitaran

Penilaian tingkah laku dan persekitaran dijalankan berdasarkan isu kesihatan yang telah dikenal pasti.

Jadual 3: Contoh Penilaian Tingkah Laku & Persekitaran Berdasarkan Isu Demam Denggi di Negeri X

Penilaian Tidak membuang air takungan Tidak meletakkan abate Tidak membersihkan longkang Tidak membuang sampah dengan betul Tidak memeriksa kawasan dalam dan luar rumah setiap minggu

Tingkah Laku PBT tidak mengutip sampah mengikut jadual Terdapat pembiakan jentik-jentik di tanah terbiar/ projek

terbengkalai Struktur bangunan yang boleh menakung air Gutter tersumbat

Pilih tingkah laku kesihatan dan persekitaran yang ingin diubah berdasarkan kriteria berikut:

Paling penting (Contoh: Akibat pada masyarakat secara keseluruhan, menjejaskan ekonomi, agenda keutamaan negara)

Mudah diubah (Contoh: Tingkah laku yang mudah diubah, kos efektif, mempunyai sumber mencukupi)

Paling penting Kurang pentingMudah diubah Paling utama Kurang utamaSukar diubah Utama Tidak perlu

Dalam kes ini, tingkah laku dan persekitaran yang dikenal pasti sebagai yang paling penting dan mudah diubah adalah:

Tingkah laku - Tidak memeriksa kawasan dalam dan luar rumah setiap minggu

Persekitaran - PBT tidak mengutip sampah mengikut jadual

28

d) Penilaian Pendidikan dan Ekologi

Penilaian ini dijalankan bertujuan untuk mengetahui faktor-faktor yang menyumbang kepada tingkah laku kesihatan.

Dalam kes ini, tingkah laku penghuni premis tidak mencari dan menghapuskan tempat pembiakan jentik-jentik di dalam dan luar rumah setiap minggu dipengaruhi oleh faktor-faktor berikut:

Faktor KenyataanAwalan Persepsi tidak akan mendapat jangkitan demam denggi

Persepsi demam denggi adalah perkara biasa Sikap sibuk dengan pekerjaan

Pemungkin Tiada kemahiran menghapuskan tempat pembiakan jentik-jentik dengan cara yang betul

Pengukuh Jiran tidak membuang atau mengenal pasti bekas-bekas yang berpotensi untuk pembiakan jentik-jentik

Manakala bagi persekitaran kontraktor yang dilantik tidak mengutip sampah mengikut jadual dipengaruhi oleh faktor berikut:

Faktor pemungkin o Pemantauan yang lemaho Lori tidak cukupo Pekerja tidak cukup

e) Penilaian Pentadbiran dan Polisi

Kenal pasti sama ada wujudnya sumber pentadbiran seperti Pihak Berkuasa Tempatan (PBT), NGO, Rukun Tetangga (RT), Jawatankuasa Keselamatan dan Kemajuan Kampung (JKKK) dan Pasukan COMBI

Kenal pasti polisi/peraturan yang berkaitan contohnya Undang-Undang Kecil Pungutan, Pembuangan dan Pelupusan Sampah-Sarap, Akta Kualiti Alam Sekeliling 1974 (pembakaran sampah secara terbuka)

29

Dalam senario ini, bagi tingkah laku tidak memeriksa kawasan dalam dan luar rumah setiap minggu didapati:

Tiada sukarelawan COMBI Tidak melibatkan rukun tetangga / Joint Management Body (JMB) dalam aktiviti

pencegahan demam denggi

Bagi faktor persekitaran PBT tidak mengutip sampah mengikut jadual didapati:

Pelaksanaan polisi yang lemah

Rumusan

Input dalam langkah pertama ini boleh membantu menggubal pernyataan masalah yang dihadapi secara terperinci. Rajah di sebelah merupakan hasil dari penilaian yang dilakukan.

30

Raja

h 3:

Con

toh

Mas

alah

Dem

am D

engg

i Men

giku

t Fas

a PR

ECED

E D

alam

PRE

CED

E-PR

OCE

ED M

odel

LANGKAH2Menyediakan Matrik Objektif Perubahan Yang Dijangkakan

32

Langkah 2: Menyediakan Matrik Objektif Perubahan yang Dijangkakan

Dalam langkah ini, wujudkan matrik dengan memadankan teori-teori perubahan tingkah laku yang bersesuaian dengan objektif prestasi (perubahan yang dikenal pasti). Objektif prestasi adalah objektif tingkah laku dan persekitaran yang telah dikenal pasti dalam langkah 1 dan perlu diubah.

Dalam kes ini, beberapa objektif prestasi telah dikenal pasti seperti berikut:

Objektif prestasi 1: Periksa dan hapuskan tempat pembiakan jentik-jentik dalam dan luar rumah setiap

minggu

Objektif prestasi 2: Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) mengutip sampah mengikut jadual yang

ditetapkan

Objektif prestasi 2.1: Anggota PBT meningkatkan aktiviti penguatkuasaan di no mans land, tapak

pembinaan

Objektif prestasi 3: Komuniti melaksanakan gotong-royong

Objektif prestasi 4: Pembantu Kesihatan Awam menjalankan aktiviti pendidikan kesihatan dengan betul

Untuk objektif prestasi 1, matrik dibentuk dengan menggunakan Model Kepercayaan Kesihatan. Model yang diperkenalkan oleh Hochbaum dan Rosenstock pada tahun 1950-an menyatakan bahawa individu akan berubah hasil interaksi dengan eleman-elemen berikut:

Percaya dirinya terdedah kepada masalah kesihatan Percaya bahawa akibatnya amat serius Percaya tindakan yang dibuat memberikan faedah Percaya tindakan yang dibuat tidak melibatkan masa yang panjang atau kos yang

tinggi Percaya dirinya mampu melaksanakan tingkah laku yang disarankan Faktor demografi dan sosio psikologi Petunjuk kepada tindakan

33

Objektif Prestasi

(Perubahan yang Dikenal

Pasti)

Tanggapan Kemungkinan

Mendapat Penyakit/ Masalah

Kesihatan

Tanggapan Keterukan Penyakit/ Masalah

Kesihatan

Tanggapan Faedah

Tanggapan Halangan

Petunjuk untuk Tindakan

Keyakinan Diri

Objektif Prestasi 1

Periksa dan hapuskan tempat pembiakan jentik-jentik dalam dan luar rumah setiap minggu

Saya boleh dijangkiti demam denggi

Demam denggi bukanlah satu perkara yang boleh diambil mudah

Demam denggi boleh membawa maut

Rumah saya bersih dan bebas dari Aedes

Saya hanya perlu meluangkan masa 10 minit sahaja untuk membuat pemeriksaan di dalam dan luar rumah

Saya menonton iklan di televisyen

Saya akan didenda jika kawasan rumah saya didapati mempunyai tempat pembiakan jentik-jentik

Saya yakin bahawa saya boleh membersihkan rumah seperti yang disarankan

Saya yakin saya boleh mendorong orang

sekeliling untuk sama-sama membersihkan kawasan rumah

Jadual 4: Matrik Masalah Denggi Menggunakan Model Kepercayaan Kesihatan

Untuk objektif prestasi 2, matrik dibentuk dengan menggunakan Teori Pembangunan Organisasi yang diasaskan oleh Kurt Lewin (1947). Teori ini menyatakan terdapat tiga fasa yang perlu dilaksanakan oleh agen perubahan bagi membuat perubahan dalam satu organisasi. Fasa tersebut adalah proses mencetus perubahan tingkah laku, proses perubahan tingkah laku dan proses penstabilan/mengekalkan tingkah laku.

34

Objektif Prestasi (Perubahan yang

Dikenal Pasti)

Proses Mencetus Perubahan Tingkah

Laku

Proses Perubahan Tingkah Laku

Proses Penstabilan/ Mengekalkan Tingkah Laku

Objektif Prestasi 2

Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) mengutip sampah mengikut jadual yang ditetapkan

Penilaian semula polisi sedia ada

Advokasi Kolaborasi

Penambahbaikan polisi sedia ada

Penguatkuasaan polisi

Kolaborasi

Objektif Prestasi 2.1

Anggota PBT meningkatkan aktiviti penguatkuasaan di no mans land, tapak pembinaan

Penilaian semula aktiviti penguatkuasaan yang telah dijalankan

Advokasi Kolaborasi

Penilaian prestasi Pemerkasaan

Kolaborasi Dorongan sosial

- Anugerah Pekerja Cemerlang- Pekerja contoh

Objektif Prestasi 3

Komuniti melaksanakan gotong-royong

Tingkatkan pengetahuan dan kesedaran

Tingkatkan kemahiran

Latihan Pemerkasaan Juara / agen

perubahan

Penghargaan Latihan berterusan

Objektif Prestasi 4

Pembantu Kesihatan Awam menjalankan aktiviti pendidikan kesihatan dengan betul

Semakan semula senarai tugas/ skop kerja/ SOP/ sasaran

Penilaian kemahiran

Jelaskan senarai tugas/ skop kerja/ SOP/ sasaran

Tingkatkan latihan kemahiran

Sediakan kit pendidikan kesihatan

Pembinaan pasukan

Adakan persidangan denggi

Perkongsian maklumat

Model ikutan/ teladan

Menunjukkan teladan

Sesi berkongsi pengalaman

Latihan ulang kaji

Jadual 5: Matrik Masalah Denggi Menggunakan Teori Pembangunan Organisasi

LANGKAH3Mengenal Pasti KaedahBerasaskan Teori Dan Strategi

Yang Praktikal

36

Langkah 3: Mengenal Pasti Kaedah Berasaskan Teori dan Strategi Yang Praktikal

Langkah ini bertujuan untuk mengenal pasti strategi dan kaedah untuk mengubah faktor-faktor penentu kepada tingkah laku.

FAKTOR PENENTU YANG INGIN DIUBAH

KAEDAH STRATEGI

Persepsi tidak akan mendapat jangkitan demam denggiPersepsi demam denggi adalah perkara biasa

Menakut-nakutkan Menunjukkan statistik kematian akibat denggi

Tayangan video yang meransang emosi

Sikap saya sibuk bekerja Berhujah Sesi dialog Bual bicara bersama Pak

Nil Forum Pencegahan

Denggi

Jiran tidak membuang atau mengenal pasti bekas-bekas yang berpotensi untuk pembiakan jentik-jentik

Komunikasi Hebahan semasa di rumah ibadah/ khutbah jumaat / tazkirah

Tiada sukarelawan COMBITidak melibatkan rukun tetangga/ Joint Management Body (JMB) dalam aktiviti pencegahan demam denggi

Mobilisasi sosial/ penglibatan komuniti

Penubuhan pasukan COMBI

Gotong-royong Melibatkan rukun

tetangga/JMB

Pemantauan yang lemah Kolaborasi/advokasi KKM mengadakan perbincangan berkala bersama PBT

LANGKAH4MENGHASILKAN KOMPONENINTERVENSI DAN

BAHAN-BAHAN BERKAITAN

38

Langkah 4: Menghasilkan Komponen Intervensi dan Bahan-Bahan Berkaitan

Berdasarkan maklumat yang telah dilaksanakan dalam langkah 1 hingga 3, rancang aktiviti bersama-sama komuniti bagi menentukan:

Objektif yang ingin dicapai- Lakukan sumbang saran, rujuk kajian lepas atau perbincangan kumpulan

berfokus bagi menentukan objektif.Contoh: Objektif tingkah laku80% isi rumah akan memeriksa dan hapuskan tempat pembiakan jentik- jentik dalam dan luar rumah setiap minggu dalam tempoh 6 bulan

Skop dan turutan- Skop merangkumi ruang lingkup perlaksanaan projek dari aspek tempoh dan

aktiviti yang dijalankan manakala turutan merupakan susunan aktiviti yang dirancang mengikut jadual.Contoh: Tempoh pelaksanaan adalah selama 6 bulan dan disasarkan kepada ketua isi rumah khususnya dan komuniti umumnya

Tema- Beri nama/imej/identiti kepada program yang ingin dijalankan bersesuaian

dengan budaya. Tema mestilah berasaskan objektif perubahan tingkah laku. Contoh:

Slogan Hulu Langat Bebas Denggi dan Identiti Baju / bahan pendidikan / kenderaan menggunakan warna seragam merah / kuning

Saluran komunikasi dan agen perubahan- Kenal pasti saluran komunikasi utama yang digunakan untuk menyampaikan

maklumat kepada kumpulan sasar dan individu yang sesuai untuk melaksanakan aktiviti.

Contoh: Sembang warung / Promoter COMBI

Sumber tenaga manusia/kewangan/material- Kenal pasti sumber yang diperlukan dalam menjalankan aktiviti. Contoh: Ceramah Pegawai Pendidikan Kesihatan (HEO) Penyediaan tempat JKKK Kewangan JKKK dan Pejabat Kesihatan Daerah

39

Penerbitan bahan pendidikan- Kenal pasti bahan yang perlu dihasilkan. Reka bentuk bahan. Semak sama ada

bahan selaras dengan objektif, kaedah dan strategi yang digunakan sesuai dengan kumpulan sasar.

Contoh: Poster, bunting, banner, risalah dan video

Prauji bahan- Hasilkan bahan pendidikan untuk prauji. Prauji dilakukan bagi menentukan

ketepatan maklumat teknikal, menarik perhatian, mudah difahami dan memberi kesan kepada kumpulan sasar. Prauji boleh dilakukan sama ada melalui perbincangan kumpulan, soal selidik dan temuramah.

Contoh: Edarkan draf poster / banner / bunting / risalah / video kepada: Pengarah Pihak teknikal ( pakar rujuk ) Kumpulan sasar

LANGKAH5Menggalakkan Penerimaan dan

Pelaksanaan Intervensi

42

Langkah 5 : Menggalakkan Penerimaan dan Pelaksanaan Intervensi

Bentuk pelan tindakan bersama-sama dengan komuniti. Pelan tindakan mestilah ber-dasarkan langkah yang dikenal pasti sebelum ini iaitu:

Tentukan pengurusan sumber tenaga manusia, kewangan, material, masa dan tempat

Ambil kira faktor-faktor yang boleh mengekalkan program tersebut (kelestarian / penerusan)

Ambil kira faktor-faktor yang boleh menjayakan program tersebut

Contoh pelan tindakan adalah seperti di bawah:

Objektif prestasi (PO 1): Periksa dan hapuskan tempat pembiakan jentik-jentik dalam dan luar rumah setiap minggu

Item Kaedah Strategi Kumpulan Sasar

Tanggung-jawab

Sumber Indikator

a. Persepsi tidak akan mendapat jangkitan demam denggi dan persepsi demam denggi adalah perkara biasa

Mencetus rasa takut demam denggi boleh membawa maut

Pamerkan berita kematian / statistik denggi

Tayangan video yang meransang emosi

Ibu bapa JKKK Video Berita /

keratan akhbar

Bilangan tayangan video

Bilangan keratan akhbar / statistik dikemas kini

b. Sikap saya sibuk bekerja

Berhujah Sesi dialog Bual bicara

bersama Pak Nil

Forum Pencegahan Denggi

Ibu bapa JKKK Fakta, statistik kesihatan

Bilangan sesi dialog / bual bicara / forum diadakan

43

Item Kaedah Strategi Kumpulan Sasar

Tanggung-jawab

Sumber Indikator

Sekiranya sampah tidak dikutip mengikut jadual boleh membiakkan jentik-jentik

Kolaborasi KPI jabatan Mesyuarat

jawatankuasa wabak denggi daerah

PBT Kontraktor

sampah Wakil rakyat Pemimpin

masyarakat

Yang dipertua Majlis Perbandaran

Pegawai Daerah

PKD

Bukti bergambar

Aduan penduduk

Laporan denggi

Bilangan mesyuarat diadakan

Bilangan aduan berkaitan dengan kutipan sampah

Objektif prestasi (PO 2): Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) mengutip sampah mengikut jadual yang ditetapkan

LANGKAH6Membuat PenilaianIntervensi

46

Langkah 6: Membuat Penilaian Intervensi

Rangka pelan penilaian meliputi penilaian proses/formatif (semasa pelaksanaan aktiviti) dan penilaian sumatif (objektif yang ditetapkan). Bentuk indikator dan pengukuran.

Penilaian formatif adalah maklum balas yang diterima daripada kumpulan sasar dan pelaksana intervensi sepanjang tempoh intervensi dilaksanakan. Manakala, penilaian sumatif adalah penilaian impak sama ada program tersebut mencapai objektif dan matlamat intervensi. Penilaian sumatif dilakukan selepas tamat tempoh intervensi dilaksanakan.

Dalam situasi ini, contoh penilaian formatif dan sumatif adalah seperti berikut:

Jenis Penilaian Contoh

Formatif Bilangan sesi ceramah Bilangan kehadiran kumpulan sasar Bilangan poster diedarkan Bilangan iklan disiarkan di radio Bilangan sembang santai di warung Bilangan sesi perbincangan kumpulan berfokus (FGD)

Sumatif Peningkatan peratus pencapaian perubahan tingkah laku kesihatan yang disasarkan

Penurunan kes demam denggi Penurunan Aedes Index (AI) dan Breteau Index (BI) Penurunan bilangan kompaun yang dikeluarkan

47

Penutup

Pemetaan Intervensi merupakan salah satu alternatif pendekatan yang boleh diguna pakai dalam merancang intervensi promosi kesihatan. Kerangkanya yang komprehensif menjadikan Pendekatan Pemetaan Intervensi ini lebih sistematik dan tersusun langkah demi langkah.

Pendekatan ini turut menggunakan teori/model yang bersesuaian dengan intervensi yang ingin dilakukan supaya ia lebih praktikal dan menepati keperluan kumpulan sasar. Walaupun Pendekatan Pemetaan Intervensi ini agak komplek dan mengambil masa untuk dilaksanakan, namun faedah yang diperolehi daripada penggunaan secara konsisten dapat mengatasi masalah tersebut.

Bagi para pengamal promosi kesihatan, adalah wajar menggunakan pendekatan ini agar intervensi yang dirancang dapat direncana dengan baik dan menghasilkan impak yang diingini.

48

Rujukan

1. Bartholomew, L. K et.al. (2006), Planning Health Promotion Program: An Intervention Mapping Approach (2nd Edition), Jossey-Bass: USA.

2. Bracht, N. (1990), Health Promotion at the Community Level. California: Sage

Publication.

3. Glanz K, Rimer BK & Lewis FM, (2002). Health Behavior and Health Education; Theory, Research, and Practice: San Francisco: John Wiley & Sons.

4. Green, L.W et.al. (1996). Ecological Foundations of Health Promotion. American Journal of Health Promotion 10(4):270-281.

5. Green, L & Ottoson, J. (1994). Community Health. (7 ed). Chicago: Mosby.

6. Homan, M. (2008). Promoting Community Change. Making It Happen In Real World (4th Ed). Belmont.Thomson Brooks/Cole.

7. Laverack, G. (2004). Health Promotion Practice Power and Empowerment. London: Sage Publications ltd.

8. Nutbeam, D & Harris, E. (2007). Theory in a Nutshell; A Practical Guide to Health Promotion Theories: Sydney: Mc Graw Hill.

9. Cottrell.R.R, et.al. (2006). Health Promotion and Education, Pearson, Benjamin Cummings: San Francisco.

10. Egger, G.Spark & Lawson J. (2005). Health Promotion Strategies & Methods. NSW: McGraw-Hill Australia.

11. Prochaska JO, DiClemente CC.2005.The Transtheoretical Approach.In:Norcross.JC, Goldfriend MR, editors.Handbook of Psychotherapy Integration.2nd ed.New York: Oxford University Press.

front_pagebuku dua CONFIRM CROP.pdf