PRIBUMI SABAH

Kadazan/ Dusun Lotud Rungus Tambanua Dumpas Paitan Idahan Iranun

Minokoh Ramanan Mangka’ah Orang Sungei Kadayan Tidung Murut Bajau

KADAZAN/SUBUH Pengenalan

• Kumpulan ethnik terbesar.• 80% daripada penduduk Sabah.• Berketurunan dari pendatang Indonesia.• Jumlah 184,512 pada 1970.

Petempatan• bergerak dari pantai ke pedalaman mengelakkan serangan orang

Sulu, Illanun dan Bajau.• Tinggal di pedalaman barat.

Sistem politik• Semua ketua kampung melantik seorang ketua.• Institusi tertinggi ialah ad hoc terdiri daripada pembesar semua

puak.• Majlis ini bertindak sebagai majlis perang.

KADAZAN/DUSUN Sistem Ekonomi

• Bertani pindah dan pekebuh kecil getah,• Berdagang barter setelah kedatangan Eropah.• Dengan orang Cina mereka gunakan wang.

Kepercayaan• Pagan dan percaya kepada animisme.• Sebilangan kecil Islam dan Kristian.• Percaya kepada syurga dan neraka.• Tuhannya satu bernama Kinorohingan.• Roh orang mati pergi ke Gunung Kinabalu.• Kemudian baru pergi ke syurga atau neraka.

KADAZAN/DUSUN Pantang larang ibu mengandung

• Tidak boleh memotong atau mengerat sesuatu.• Tidak boleh mengikat atau menyimpul sesuatu.• Suami tidak boleh menggunting rambut - nanti

rambut anak panjang.• Tidak boleh makan buah yg mengandungi air.• Tidak boleh mencocok hidung kerbau/lembu -

nanti anak bibir sumbing.• Jangan menyiat telinga lembu/kerbau, nanti

telinga anak tidak sempurna.

KADAZAN/DUSUN Upacara pemujaan pertanian ketika:

• Merenjis air hikmat kepada benih padi.• Memindahkan benih ke sawah dengan memberi

sajian dan korban ternak untuk tanah sawah.• Memberi sajian kepada semangat padi.• Buat tanda di tengah sawah padi bila padi bunting.• Padi hendak dituai.• Sesudah padi huma dituai dan dibawa ke rumah• Memuja semangat padi sesudah dituai.• Meneruskan semula kerja di sawah.

KADAZAN/DUSUN Kematian

• Unggun api dibuat sekeliling rumah.• Tanduk kerbau dibakar untuk halau hantu.• Mihad - menangisi mayat.• 2 lelaki menunggangi kuda/kerbau mengelilingi kampung.• Menerima sejemput beras dan garam.• Garam dilarutkan supaya panas poudnya dapat dibuang.• Beras supaya tanaman tidak rosak oleh poud itu.• Semulia sedekah ialah kain belacu sbg bendera di kubur..• Tidak boleh tidur selagi mayat di atas rumah.• Mayat ditanam bersama2 barangannya.• Di kubur diletakkan nasi, pinang bagi perempuan dan rokok bagi lelaki.• Hidung, ekor, kaki, mata, telinga, mulut daripada ternakan yang disembelih

dibuat sajian kubur.• Papakan iaitu sajian untuk simati dalam gelap.• Mamupus - keluarga simati beri amaran roh tidak kembali.

KADAZAN/DUSUN Memberi nama kepada anak baru lahir.

• Mannikau atau bidan segera bagi nama selepas sahaja dilahirkn sebelumroh jahat Rogon Gaiyon.

• Upacara memberi nama pada hari ke-8. Upacara mintuhun atau minuhun:

• Bila anak berumur sebulan• Ibu bawa sianak, berait (bakul dianyam), mamadik iaitu pisau

kecil, serangkai Komburongoh dan siud iaitu tangguk dibuat daripada jaring.

• Kaki anak diconteng arang kuali dan pada dahi sebelum memijak kaki di tanah.

• Anak dibawa naik besama rumput-rampai dari halaman untuk dicampurkan dalam air mandian anak.

KADAZAN/DUSUN Hubungan lelaki dan perempuan

• Berkehendak - perlakuan buruk dan dihina.

• Diketahui - bayar berian kepada gadis dan kemalun kepada waris gadis.

• Mengandung –dipaksa mengahwini gadis itu.

• Madhagau - bersekedudukan.

• Pasangan bayar kepanasan kepada masyarakt.

• Lelaki bayar kemalun kepada waris perempuan.

KADAZAN/DUSUN Perkahwinan

• Merisik - proses boleh jadi berbulan-bulan.• Hari ditetapkan untuk menghantar cincin.• Cincin diletakkan di bawah bantal ibubapa:

• Mimpi baik, diteruskan.• Mimpi baik, bayar sugit kepanasan mimpi kepada ibubapa.• Kalau mimpi buruk, mesti dibatalkan.

• Hantaran yang dibawa oleh pihak lelaki:• Makanan - babi atau kerbau.• Alat istiadat - tinokol atau canang gong, tajau atau

tempayan.• Barang sakti untuk teguhkan semangat.• Tasor tempat pinang dibuat dari tembaga dan perak.

KADAZAN/DUSUN• Pesta perkahwinan di rumah perempuan sesingkat

2-3 hari.• Upacara adat khas suami-isteri makan sepinggan.• Ibubapa si lelaki tidak boleh berada di situ selagi

mereka belum bersatu.• Pesta mivazaa (bertandang ke rumah mentua).• Pesta di rumah lelaki mestilah lebih kecil.• Perkahwinan antara sepupu dianggap sumbang

tapi dibolehkan dengan mengorbankan babi untuk membatalkan kepanasan.

• Perkahwinan dengan sepupu kedua dibenarkan.

ORANG MURUT Etnik minoriti tetapi mula2 menduduki Sabah. Petempatan

• kawasan bukit Keningau, Pensiangan, Sipitang dan Tenom.

Sistem politik• Ketua kampung dikenali Orang Tua.

Sistem Ekonomi• Pertanian pindah, memburu, hasil hutan, berkebun

dan menternak babi.• Menukar barangan seperti damar, getah asli, bahan

getah, lilin lebah, rotan, kulit tenggiling, sumbu, tembakau, butang, manik sehinggalah 1881.

ORANG MURUT Kepercayaan

• Pagan, sebahagian kecil Islam dan Kristian.• Animisme - batu, pokok dan sungai kecil ada roh.• Bot kayu dibina dengan bendera dilepaskan ke laut

supaya penyakit dibawa jauh dari kampung.• Gunung Antulai atau Gunung Aru (Gunung Hantu)

dianggap tempat suci.• Roh akan dilahirkan semula 7 kali kemudian bercantum

menjadi Orang Tua yang berkuasa.• Wanita mati beranak, anak menjadi landak.• Orang tua mati dilahirkan menjadi rusa.• Hati babi digunakan memeriksa penyakit.

MIMPI TERJEMAHANNampak bulan. Berlaku kematian.Sungai bila hasilhendak dituai.

Dapat hasil yang baik.

Kebakaran hutandekat dengan rumah.

Diserang penyakit.

Makan durian. Dapat buru babi.Ular melilit badan. Isteri akan mati.Nampak buat tali. Isteri akan

mengandung dandapat banyak anak.

Mimpi• Nampak bulan - akan berlaku kematian.• Sungai ketika hasil hendak dituai - akan

mendapat hasil yang banyak.• Kebakaran berdekatan rumah - akan diserang

penyakit.• Makan durian - dapat buru babi.• Ular melilit badan - isteri akan mati.• Nampak buah tali - isteri akan mengandung dan

dapat banyak anak.

ORANG MURUT

ORANG MURUT Kematian

• mumukul tiang rumah supaya dan memanggil namanya supaya roh kekal dalam tubuh simati.

• Gong dipukul dan simati ditangisi.• Dikebumikan dalam posisi duduk.• Mayat dibakar dalam tembikar.• Tembikar disimpan selama 7 hari sebelum ditanam.• Kemudian tanah direnjis dengan darah ayam.• Minum bahr atau tapai di pinggir kubur.• Anak tangga ditetak dengan pisau untuk menghalau

roh simati daripada pulang ke rumah.

ORANG MURUT

Muzik• Sumpotan - dibuat daripada buluh ditiup

dengan mulut.• Sendatong - gitar panjang.• Bakakong - zailofan diperbuat drpd tembereng

buluh dan dimainkan dengan dua batang kayu.

ORANG MURUT Perkahwinan

• Merisik diikuti dengan tinumang iaitu pertunangan.• Pihak lelaki membawa 4 bungkas, kalung putih dan satu tapi

(selendang).• Pihak perempuan menyenaraikan pepulut iaitu barang

hantaran kahwin.• Pada hari perkahwinan, lelaki diberikan satu tembikar arak,

dan dua batang buluh atau jerami.• Sedudah makan sepinggan, suami isteri dikelilingi saudara

mara sambil menyanyi.• Pengantin masuk ke bilik dan makan bersama dan keluar

semula menyertai tetamu meminum arak tapai beras.• Pengantin tidur bersama selepas dibawa balik ke rumah lelaki.

ORANG BAJAU

Dari Johor ke sulu kemudian ke Sabah. Kaum kedua terbesar di Sabah. 72 000 di Sabah 90 000 di Filipina. 30 000 - 40 000 di Timur Indonesia di

Pantai Sulawesi.

ORANG BAJAU Petempatan

• Tinggal di petempatan terapung dan pantai di Kepulauan Sulu.

Sistem Politik• Kampung Bajau diketuai penghulu.• Kampung Sulu diketuai Datu Sulu.• Dengan kdatangan Eropah, ketua kampung diakui kerajaan

sebagai Orang Tua dan dibayar gaji. Sistem Ekonomi

• Nelayan, petani dan hasil laut.• Ekonomi sara diri.• Di tuaran dan Kota Belud, tanam padi sawah dan ternak.• Juga melanun pantai2 di Sabah.

ORANG BAJAU

Kepercayaan• Beragama Islam.• Jin makhluk luar biasa dan berkuasa ke

atas kegiatan manusia.• Tulah - balasan jahat luar biasa kepada

orang yang melanggar adat atau peraturan.

• Kelakuan si mati di alam baazq bergantung kelakuannya semasa di dunia.

ORANG BAJAU Pantang larang

• Untuk wanita hamil:• Tidak boleh berjalan malam – iblis mengancam

keselamatan.• Hendaklah huraikan rambut – supaya iblis tidak nampak.• Tidak boleh makan sotong – nanti bayi susah lahir.• Pakai sarung sahaja – supaya janin selamat.• Tidak boleh parut kelapa atau sentuh santan – nanti susah

beranak.• Tidak boleh melihat mayat atau mengunjung ke tempat

kematian – nanti anak dilahirkan lema dan berpenyakit.• Suami tidak boleh sembelih atau pukul binatang – nanti

anak kenan.

ORANG BAJAU• Pantang larang untuk perkahwinan

• Elakkan Rabu dan Ahad – pengantin akan jatuh sakit atau tidak mendapat rezeki baik.

• Adakan pada haribulan 14 atau 15 – rezeki murah.• Pantang larang semasa berlaku kematian

• Pantang sehingga 7 hari.• Tidak boleh pecahkan gelas atau pinggan – nanti akan

berlaku kematian lagi.• Tidak boleh membuang kutu – mendatangkan sial.• Tidak boleh bersin di rumah simati – kematian jugaakan

berlaku di rumahnya.• Rumah simati tidak boleh dicuci.• Tidak boleh membakar makanan.

ORANG BAJAU Adat kematian

• Tawak patai atau gong dibunyikan.• Pinandi – mayat dimadikan dan rambut dibersihkan dengan air

sembilan atau air suci atau air bekalan.• Bila dibawa ke kuburan, gong dibunyikan.• Keluarga berulang-alik 3 kali di bawah keranda.• Tempat tidurnya disiapkan, pakaiannya iletakkan di situ dan imam

akan menjagi selama 7 hari.• Majlis mengaji dan menjaga-jaga – imam dan keluarga tidak tidur. • Kenduri arwah dibuat 7 hari berturut-turut.• Bahangi dua empuk – kendur hari ke-20• Bahangi empat empuk – kenduri hari ke-40• Bahangi dahatus – kenduri hari ke-100

ORANG BAJAU Perkahwinan

• Monogami dan antara kaum kerabat.• Hari pertama:

• Magiami-lami (beramal-amal) – menjamu selera.• Jamuan khas untuk nenek moyang – nasi kunyit dan kuih

panyam.• Dimakan oleh orang-orang yang berzikir.

• Hari kedua• Pukulan titik diallau sebelum subuh.• Dimandikan oleh ahli-ahli agama.

• Untuk bertemu pengantin perempuan, kena bayar kaukaban lawang atau wang tebus pintu sebanyak 3 lapis.

• Tutukan –imam temukan telunjuk lelaki kepada dahi perempuan.• Tingkuang- pengantin berpindah ke rumah lelaki setelah 3 hari di

rumah perempuan.