modul v planeamentu, implementasaun, monitorizasaun ... · pdf filemodul ne’e rekursu...

21
Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou or habarak, karik la iha lisensa husi Belun. Planeame Monitori rganizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun B Modul V entu, Implementas izasaun & Evaluasa (PIME) Belun Rua No. 5 de Farol PO. Box 472 Telefone : +670 3310353 www.belun.tl Belun, La bele halo kopia ou 1 saun, aun

Upload: vudat

Post on 08-Mar-2018

378 views

Category:

Documents


9 download

TRANSCRIPT

Page 1: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

Planeamentu, Implementasaun,Monitorizasaun

karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

Modul V Planeamentu, Implementasaun,Monitorizasaun & Evaluasaun

(PIME)

Belun Rua No. 5 de Farol PO. Box 472

Telefone : +670 3310353 www.belun.tl

Belun, La bele halo kopia ou

1

Planeamentu, Implementasaun, & Evaluasaun

Page 2: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

2

Tabela Kontiudu

Introdusaun ...................................................................................................................................... 3

Seksaun 1 : Planeamentu no Dezeña Programa .................................................................. 5

Ezemplu 1: Halo Mapa Komunidade .............................................................................. 6

Ezemplu 2 : Dezeña programa no hakerek Proposta ................................................. 7

Seksaun 2 : Implementasaun Projetu ...................................................................................... 10

Seksaun 3 : Monitorizasaun no Evaluasaun (M&E) ............................................................. 11

Anexu Worksheet .......................................................................................................................... 14

Worksheet A: Formatu Dezeña Programa ..................................................................... 14

Worksheet B: Ezemplu Logframe ...................................................................................... 15

Worksheet C: Formatu Proposta ....................................................................................... 16

Worksheet D: Sujestaun no Guia Hakerek ..................................................................... 17

Worksheet E: Planu tentativa fulan ................................................................................. 18

Worksheet F: Modelu Relatoriu Narativu: ....................................................................... 19

Worksheet G: Programa nia Impaktu bá Komunidade ............................................ 20

Worksheet H: Analiza Forsa, Frakeza, Oportunidade, Desafius (FFOD) ............... 21

Page 3: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

3

Introdusaun Saida mak PIME? Prosesu ida ne’ebé organizasaun tuir bainhira hala’o programa husi tempu desenvolve ideias, implementa atividade to’o halo evaluasaun bá programa. PIME inklui fase barak iha prosesu hala’o servisu no presiza kbi’it oi-oin. Parte importante atu reforsa iha PIME: 1. Planeamentu no Dezeña Programa

a. Analizasaun basiku bá nesesidades b. Hakerek Proposta

2. Implementasaun a. Planu Servisu b. Refleksaun

3. Monitorizasaun no Evaluasaun a. Sistema Monitorizasaun b. Mudansa Bo’ot Liu c. Jenéru no Promosaun Igualdade iha Organizasaun no Programa d. Hakerek Relatoriu Narativu e. Evaluasaun Programa

PIME

Konsulta komunidade,

identifikasaun nesesidades no

evaluasaun

Preparasaun ba

dezena projetu

Implementasaun

Revizasaun

no

Avaliasaun

Page 4: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

4

Etapa atu realiza metodulojia partisipativu: • Projetu sei la perfeitu ne’ebé mak NGO eziste iha sira nia edifisiu, presiza

tebes involve komunidade; • Monitorizasaun no evaluasaun bá projetu presiza involve benefisiarius sira; • Desizaun ne’ebé hola tenke involve ekipa ho involve grupu tarjetu no

benefisiarius sira; • Komponente importante ida iha kada projetu fo impaktu bá atitude hodi

garanti sustentabilidade. Oinsa bele garante susesu bá jestaun projetu? Prinsipiu Oinsa bele implementa prinsipius ne’e iha ita nia

organizasaun Uza estratejia ho partisipativu

aprova dokumentus liga ho funsaun ema ida-idak nian. Presiza adapta bá sistema jestaun bá staff sira.

Dezeña projetu ne’ebé sustentavel

Indikador Inklui membrus komunidade iha implementasaun projetu Garantia finansiamentu bá projetu tomak

Foti apoiu no kontribuisaun husi komunidade no partisipante sira

Husu kontribuisaun husi komunidade Garante katak osan ne’ebé jere bá projetu uza bá dezenvolve projetu di’ak liu tan.

Iha transparante Aprova no implementa manual finanseiru no administrativu

Hari’i parseria sira husi abordajem partisipativa

Halo servisu ho parseria Kolabora ho stakeholders seluk Hari’i ligasaun forte ho grupu alvu

Tanba sa presiza sistema PIME?

Organizasaun hotu-hotu ne’ebé halo atividade presiza hametin prosesu PIME hodi ajuda servisu lao di’ak liu no hetan rezultadu tuir organizasaun nia visaun. Iha parte ida-idak, iha kbi’it hodi ajuda organizasaun alkansa ninia meta ka goal no bele ajuda membru organizasaun halo servisu fasil liu.

Page 5: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

5

Seksaun 1 : Planeamentu no Dezeña Programa Bainhira halo planeamentu no deseña ba programa, organizasaun iha visaun no mandatu klaru no hala’o ona planu estratejiku. Nune’e bele garante katak programa ne’ebé dezeña tuir organizasaun ninia objetivus. Prosesu dezeña programa importante antes hahu atividade hodi responde didiak ba kontestu no nesesidade iha komunidade ne’ebé servisu. Importante hatene kontestu hodi fo kontribuisaun positivu no hetan impaktu tuir organizasaun nia vizaun. Iha fase ha’at ne’ebé bele ajuda organizasaun halo planeamentu bá programa ho diak hanesan tuir mai:

A. Avaliasaun nesesidades B. Dezeña programa

C. Hakerek Proposta Avaliasaun Nesesidades Wainhira oportunidade atu dezenvolve programa mosu, primeiru tenke responde bá perguntas tolu:

o Programa ne’e tuir objetivu husi planu estratejiku ka lae? o Programa ne’e bele hatama iha planu atividades tinan ka lae? o Atividade sira ne’e bele hatama iha planu individual staff nian?

Atu komprende di’ak liu komunidade sira nia nesesidades bele tuir etapa hanesan tuir mai ne’e:

o Identifikasaun husi problema; o Koa’lia ho stakeholders sira atu Hare’e’e se sira konkorda katak ida ne’e problema

duni; o Hare’e bá situasain nia sorin hot-hotu o Hare’e bá relasaun kauza-efeitu entre issu oi-oin o Halo ai-hun problema

Atu halo avaliasaun nesesidades presiza halibur tipu informasaun rua: primaria no sekundaria. Informasaun primaria relasiona ho informasaun katak seidauk existe, karik espesifiku ba komunidade ka grupu alvu. Informasaun sekundaria relasiona dadus katak iha ona, husi estatístika, relatóriu sira husi Governo, Ajensia ka NGO sira, no bele ajuda atu haforsa/konfirma/kompleta informasaun primaria. Metodúlojia atu halo avaliasaun nesesidades Atu studa komunidade sira nia nesesidades no estratégia iha metodúlojia bar-barak, bele uza metodúlogia ne’e mesak ka hamutuk: - Halo mapa komunidade prosesu ne’ebé bele ajuda organizasaun no komunidade halo refleksaun kona ba rekursus no nesesidade iha komunidade nia laran. Iha metodú oi-oin hodi halo mapa komunidade no organizasan bele determina saida mak relevante tuir komunidade no kontestu servisu. Bele halo mapa komunidade iha nivel aldeia to’o nivel luan- maibé, importante defini saida mak komunidade bainhira atu hahu hodi ema hotu nia ideias bele kompleta malu;

Page 6: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

6

• Identifika Nesesidade Komunidade ho halo mapa depois aplika analisa atu fo prioridade bá sira;

• Diskusaun grupo: metodú diak atu partilla hanoin; maibé iha grupu balun ema ida deit ka rua bele dominan diskusaun ne’e. Se mak maneja diskusaun ne’e tenke fo atensaun atu garante katak ema hotu partisipa;

• Kalendariu sira: membrus komunidade sira nian identifika saida mak akontese durante tinan ida ho kalendariu anual;

• Ita nia moris/istória: se karik ema katuas/ferik esplika ninia moris ida ne’e bele fo informasaun kona-ba oinsa ambiente/aldeia / komunidade muda ho tempu naruk;

• Case-study: husu ema atu Esplika saida mak akontese; • Ai hun-problema: halo diagrama atu esplika problema sira no sira nia kauzas; • Focus Group: prepara perguntas balun no konvida ema husi komunidade atu

diskuti; • Kuestionariu/Inkeritu/Entrevista: halo lista ho kestaun sira no diskute ho membru sira

oi-oin husi komunidade • Analiza SWOT: halo exersisiu ho komunidade atu identifika pontus forsa, frakeza,

oportunidades no dezafius.

Ezemplu 1: Halo Mapa Komunidade Objetivu: Hodi haklaru prosesu halo mapa komunidade no identifika rekursus no nesesidade iha komunidade nia laran. Tahap: 1. Fahe partisipantes ba grupo ki’ik (diak liu tuir fatin ne’ebé sira servisu no karik ema la

servisu iha fatin hanesan, bele kahur deit). 2. Konvida grupo atu halo mapa ba komunidade ida ne’ebé sira servisu hodi hatudu

oinsa komunidade organiza, se mak hela ne’ebé, rekursus (humanus, naturais, infrastrutura, nsst), oinsa rai, no buat seluk tuir sira nia hanoin. Importante hatudu oinsa ema nia relasaun bá malu nomos grupo no autores ne’ebé eziste iha komunidade. Fo tempu minutu 20 ba grupo atu halo mapa no reforsa katak ema bele representa komunidade ho figura, forma, liña, ka lia fuan no la iha formatu ida ne’ebé los- fo korajem ba kreatividade!

3. Halibur fali no konvida grupo ida-idak atu aprezenta sira nia mapa. 4. Fo oportunidade bá ema atu husu perguntas no karik la iha, husu partisipante saida

mak sira aprende kona-ba komunidade iha Prosesu halo mapa? oinsa informasaun ne’ebé aprende relevante ba organizasaun nia servsiu?

5. Reforsa katak bainhira organizasaun hatene didiak nia visaun no mos hatene didiak komunidade ne’ebé atu servisu, bele hetan rezultadu di’ak liu iha programa ne’ebé halo.

Page 7: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

7

Atividade 2 : Dezeña programa no hakerek Proposta1 Doador sira oi-oin iha regulamentu kriteria barak. Entaun, molok hahu hakerek proposta di’ak liu dezeña programa atu depois bele adapta tuir doador sira nia kriteria. Worksheet A bele ajuda atu sistematiza/organiza hanoin. Wainhira remata parte ne’e entaun bele hahu prosesu hakerek proposta. Hodi hakerek proposta diak, hatan perguntas tuir mai hodi desenvolve proposta ne’ebé relevante no refleita organizasaun nia nesesidade. A. Antes hakerek, hatan pergunta tuir mai: 1. Tamba sa hakerek proposta? (Presiza fundus ne’ebé boot?, atu aumenta

programa/buka projetu foun, ka sst?) 2. Atu hakerek bá Se? (Ajensia oi-oin iha fundus no bele fo apoio ba ONG no CBO nia

programa hanesan:

Programa Bilateral

Organizasaun Internasional

Embaixada INGOs

AusAid IOM Australia Asia Foundation

NZ AID ONU (UNDP- CSO) Japaun Caritas Australia

USAID/DAI Banco Mundial Inglaterra CRS

Development Cooperation Ireland (DCI)

Concern

Canada Fund

Baibain ema atu lei organizasaun nia proposta husi perspetiva rua:

• Foti desizaun – proposta atu aprova ka lae

• Espesialista tekniku – proposta tuir standard no iha kualidade tuir setor ne’ebé relevante

B. Hili Doadores Presiza hatene doadores ne’ebé atu hatama proposta hanesan: • Informasaun basiku (misaun, prioriedade no objetivu bá fundu, sst) • Bainbain, buat ne’ebé doadores hakarak mak:

o Atu halo impaktu ou mudansa iha povu nia moris o Atu hetan matenek, kkumprensaun, informasaun (liu husi programa) o Atu fahe matenek, kumprensaun, informasaun bá ema o Atu haburas doadores nia influensia

• Regulamentu no Kriteria o Formulariu proposta (iha formatu spesifiku ka bele usa formatu rasik); o Kalendariu bá hatama proposta no implementa programa; o Regulamento doadores (sira fo apoio ba orsamentu hira, ba categoria saida, sst) o Prosesu hatama proposta (hatama konseitu uluk- la inklui orsamentu spesifiku ka

prepara proposta kompleta ho orsamentu no planu implementasaun); o Identifika ema ne’ebé organizasaun bele kontaktu nu’udar referensia bá

proposta.

1 Modifika husi Civicus, Writing a Funding Proposal: www.civicus.org/new/media/Writing%20a%20funding%20proposal.pdf.

Page 8: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

8

C. ONG/CBO nia identidade Importante organizasaun bele aprezenta informasaun kona-ba organizasaun hanesan:

• Visaun, misaun no objetivu; • Tansa hari’i, se mak benefisiariu ka grupu alvu?; • Estrutura organizasaun (inklui staff, konseleiru no ligasaun seluk); • Historia nu’udar organizasuan forte, responsavel no koñesidu.

Esperiensia organizasaun hanesan:

• Rezultado ne’ebé hetan husi atividade ne’ebé hala’o; • Kbi’it tekniku tuir setor ne’ebé relevante; • Sistema manajementu di’ak, koñesimentu/ kbi’it maneja finansas.

Karik organizasaun foun, bele hatudu ligasaun ho organizasaun/ ema ne’ebé iha experiensia no hetan surat rekomendasaun nu’udar referensia husi ema funsionariu ka ema ne’ebé iha esperiensia/ fiar husi komunidade. D. Planu Programa Hodi fasilita prosesu hakerek, presiza hare’e’e katak organizasaun iha informasaun kompleta hanesan: • Kontestu komunidade (rejiaun, populasaun, uma kain, nivel tensaun, problema seluk

no sst tuir relevante ba programa-situasaun ba feto no mane iha parte saude, be’e no saniamentu, agrikultura, status direitus)

Ezemplu husi doadores nia perguntas kona-ba kontestu mak: o Ausaid: Tamba sa komunidade ne’ebá presiza atividade ne’e ? o Embaixada Inglateira: Problema saida maka proposta ne’e atu responde? o CDI (Cooperativa Desenvolve Irlandia): Saida maka projecto persiza atu hetan? o NZAID: Explika kona-ba nesesidade saida maka projetu atu hatan? o DAI/USAID: Justifikasaun basiku ba projetu, inklui deklarasaun problema.

• Analisa problema Halo descripsaun kona-ba kondisaun sira husi grupu alvu. Etapa ne’e importante teb-tebes tanba doador sira tenke hare’e katak programa ida ne’e relasiona ho problema espesifiku ida husi komunidade ida. Atu esplika problema bele usa faktu sira, numeru sira, estatistika, apresenta prova bá dadus nee, bele fo ezemplu balun, no limita problema ba grupu alvu no area geografika.

• Justifikasaun bá programa: Avaliasaun ba nesesidade iha komunidade hodi konfirma

problema ne’ebé iha, reforsa tanba sa presiza programa no involve komunidade iha prosesu deseña programa

• Goal no objetivu bo’ot klaru bá programa (ne’ebé tuir kriteria SBIRT)

Goal ka Objetivu jeral no tenke responde bá perguntas tolu: saida mak ita hakarak atinji? Oinsa ita atinji ida ne’e? Se mak ita nia benefisiarius?. Kona-ba objetivu jeral ita tenke hatene katak: � Ita labele atinji objetivu jeral mesak. Ita nia programa kontribui deit atu atinji

objetivu jeral ne’e. � Objetivu jeral tenke relasiona ho ita nia organizasaun nia misaun no visaun � Objetivu jeral hare’e ba tempu naruk.

Page 9: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

9

Kona-ba objetivu espesifiku: � Fo detaillu liu kona-ba programa. � Programa tenke to’o atu atinji objetivu ne’e. � Bele iha objetivu espesifiku oi-oin maibé importante atu fokus iha objetivu

importante liu. � Objetivu espesifiku tenke kontribui atu atinji objetivu jeral.

Objetivu diak mak SBIRT:

Specifiku Bele sura/sukat (bele hatudu rezultadu ho buat konkretu) Iha Konkordansia (entre membru)

Refleta realidade (kontestu komunidade ka kbi’it organizasaun)

Tempu ne’ebé klaru (hodi realiza objetivu)

Ezemplu Objetivu SBIRT: 20% husi ONGs benefisiaria iha garantia finansiamentu bá periodu planu estratejiku sira nian Indikatores spesifiku ba objetivu ne’ebé iha Indicatores mak signal ka kriteria ne’ebé bele tuir hodi hatudu projetu realiza objetivu tarjetu. Iha tipu indikador rua: rezultadus (output) no impaktu (outcome). Indikador rezultadus relasiona ho saída mak ita atinji ho inputs ita usa. Por ezemplu, iha planu iha atividade ida atu fo treinamentu kona-ba Monitorizasaun no evaluasaun bá ema nain 20. Indikador rezultadus relasiona ho se treinamentu ne’e halo ka lae no ema nain hira tuir treinamentu. Indikador impaktu relasiona ho saída mak partisipantes iha treinamentu ne’e aprende. Bá atividade ida-ida sempre importante atu iha, pelo menos, indikador rezultadus ida no indikador impaktu ida.

Ezemplu: Objetivu: Aumenta produsaun agríkultura iha sucos 5 iha Viqueque/Baucau

Indikadores: • Minimu jardin komunidade 16 estabelese molok projetu nia remata (indikador

rezultadus) • Antes tinan tersera, 80% agricultores aplika praktika ne’ebé aprende bá sira nia servisu

to'os (indikador impaktu)

Atividade hodi realiza rezultadu ida-idak no determina detaillu (saida mak atu hala’o, iha ne’ebé, se mak involve, bainhira, oinsa atu hala’o, dala hira, sst) Identifikasaun husi atividade sira nesesaria hodi atinji objetivu espesifiku no jeral sira. Atu halo deskrisaun diak tenke:

� Relasiona atividade sira ho problema no objetivu sira; � Garante katak ita nia organizasaun nia rekursu sira to’o atu implementa

atividade sira. Atividade ida-ida presiza inputs rekursus umanus (staff, funsaun,

Page 10: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

10

kompetensia, nst); material no ekipamentu (kuantidade, kualidade, tipu); rekursus finanseiru (vensimentu, custus diretus, nst); tempu (loron, semana, fulan);

� Fo razaun bá atividade ida-ida; � Esplika relasaun entre atividades sira.

Kria Logframe2 Logframe mak formatu ne’ebé organizasaun barak usa hodi organiza programa no hatudu oinsa programa nia goal to’o atividade iha ligasaun ba malu. Lograme bele ajuda organizasaun dezeña program di’ak liu no reforsa sasukat programa ne’ebé relevante hodi programa bele hetan rezultadu ne’ebé diak no tuir organizasaun nia visaun. Organizasaun oioin usa formatu bá Logframe ne’ebé la hanesan3, maibé iha komponente balu ne’ebé jeral no inklui iha formatu barak hanesan iha Worksheet B. • Planu implementasaun hamutuk ho komunidade karik bele (atividade atu hala’o -lor-

loron/ semanal/ fulan/sst?, durasaun programa mak saida, bainhira atu hetan rezultadu ida-idak);

• Estrategia Sustentabilidade oinsa programa atu fo kontribuisaun bá longu-prazu,

wainhira programa remata saida mak hadia bele la’o nafatin; • Monitorizasaun atu halo oinsa, bainhira, se mak atu involve no atu halibur informasaun

kona-ba saida (tempu, gastu rekursus, planu no rezultadu, sst); • Evaluasaun atu halo oinsa, bainhira, se mak involve no atu Hare’e’e bá saida; • Benefisiariu klaru ho esplikasaun kona-ba numeru ema (tuir feto no mane) ne’ebé atu

sai benefisiariu direitamente no indireitamente no inklui karik bele labarik no juventude (mane/feto), uma kain, ema faluk, to’os nain, ema husi aldeia isoladu, estudante, sst.

E. Formatu Proposta- hare’e’e Worksheet C

F. Sujestaun no Guia Hakerek- Hare’e’e Worksheet D

Seksaun 2 : Implementasaun Projetu Iha prosesu implementa projetu, importante halo planu servisu ne’ebé di’ak hodi fasilita servisu no hetan rezultadu. Baseia bá Planu Programa (Logframe) no Planu Tinan organizasaun nian (Hare’e’e Seksaun Planu Estrategiku), bele prepara planu servisu ne’ebé diak no efetivu. Iha tempu ne’ebé implementa atividade, importante mos halo refleksaun kona-ba saida mak ita Hare’e’e no aprende husi prosesu. Parte tuir mai inklui atividade hodi halo planu no refklesaun di’ak iha prosesu implementasaun hodi hetan rezultadu efetivu liu. B1. Planu Aksaun Molok hahu implementa programa ruma tenke halo planu aksaun di’diak. Planu sai hanesan matadalan ba ekipa tomak. Ho planu ida ne’e ema hot-hotu hatene saida mak

2 Modifika husi DFID, Tools for Development, 2002. 3 Hodi compara metode oioin, haree Project Design Handbook, CARE International, p. 85.

Page 11: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

11

tenke halo, wainhira, se mak halo, saida mak presiza (rekursus no input sira) atu implementa planu ne’e. Atu halo planu aksaun bele usa Worksheet E. B2. Implementasaun Implementasaun signifika transforma planu ba realidade. Ho base iha planu aksaun ita bele halo planu servisu. Iha planu ne’e ita inklui:

� Saida mak tenke halo � Se mak responsável atu halo � Wainhira mak halo � Ho rekursus saída

Planu ne’e tenke halo ba divizasun ida-ida no individual. Bele usa modelu hanesan Worksheet E.

Seksaun 3 : Monitorizasaun no Evaluasaun (M&E) 4 Saida mak M&E? Monitorizasaun mak prosesu hablibur no analisa informasaun iha tempu projeitu hala’o. Monitorizasaun buka hadi efisiensia no impaktu projeitu ka organizasaun. Prosesu ne’e halo baseia ba planu servisu no ajuda implementasaun lao tuir planu no hatan desafius ne’ebé enfrenta. Evaluasaun mak prosesu kompara impaktu projeitu ho saida mak hato’o iha planu no Hare’e’e ba saida mak iha planu atu halo, saida mak realiza, no oinsa halo ne’e. Evaluasaun bele halo iha tempu hala’o projeitu hodi hadia prosesu ba oinsa bele hala’o bainhira ativiidade remata hodi foti lisaun ne’ebé aprende. Buat rua hotu buka atu aprende husi metode no rezultadu servisu no foka bá: • Efisiensia (usa rekursus diak), • Efetivu (atividade realiza ninia objetivu) no • Impaktu (projeitu hatan problema ne’ebé identifika) Oinsa Hala’o Monitorizasaun? Bele aplika metodu oioin hodi halo monitorizasaun hanesan visita ba komunidade, loke diskusaun targetu no beneficiariu ka ema ne’ebé implementa, halo survey ho perguntas, halo observasaun ba atividade, no sst. Hodi dezenvolve sistema monitorizasaun presiza: 1. Desenvolve Indikadores ba objetivu programa ida-idak (ne’ebé tuir kriteria SBIRT) no 2. Determina oinsa atu halibur dadus no bainhira (halo kalendariu monitorizasaun) Wainhira ita dezeña programa indikador sira iha ona. Agora ba indikador ida tenke hare’e informasaun saida mak tenke halibur. Bele halos sorumutu ho ekipa projetu, hare’e fali indikadores tomak no halo lista perguntas konaba saida mak ita hakarak atinji. Depois tuir perguntas nee Hare’e informasaun saida mak tenke halibur no oinsa, no se mak halibur informasaun.

4 Modifika husi Civicus, Monitoring and Evaluation: www.civicus.org.

Page 12: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

12

Ezemplu: Objetivu: Aumenta produsaun agríkultura iha sucos 5 iha Viqueque/Baucau

Indicadores: • Minimu jardin komunidade 16 estabelese molok Projetu nia remata (hatudu efetivu) • Antes tinan terseira, 80% agricultores aplica practica ne’ebé aprende ba sira nia

servisu to'os (hatudu impaktu) Oinsa halibur dadus no bainhira: • Sura jardin komunidade dala 4/ tinan ida • Halo observasaun praktika agricultores nian no hakerek iha arsip grupo (fulan-fulan)

no loke diskusaun kona ba praktika ne’ebé sira aplika (tinan-tinan)

Iha tipu rua informasaun: kuantitativa no kualitativa. Kuantitativa signifika hira (numeru, percentajem). Kualitativa relasiona ho komportamentu, sentimentu, maske depois rezultadu bele sai numeru. ezemplu, 50% profesor sira la kontente ho eskola nia sistema avaliasaun. Maske 50% percentajem informasaun kuantitativa. Atu halo monitorizasaun no avaliasaun tenke informasaun kuantitativa no kualitativa. Por ezemplu, tenke hatene agrikultor nain hira partisipa iha programa treinamentu nomos oinsa sira muda komportamentu tuir fali treinamentu nee. Bai-bain ita bele usa dokumentus projetu nu’udar informasaun ba monitorizasaun: relatoriu, akta enkontros, rejistu presensa (iha enkontru, treinamentu, sst), karta husi banko, buat hotu nee bele ajuda iha prosesu M&E. Maibé atu halibur informasaun kuantitativu tenke usa metodú seluk: horariu, kuestionariu, entrevista , diskusaun grupo, seminariu , Atu ajuda halibur informasaun bele prepara formatu balun. Por ezemplu, iha surat rejistu prezensa bele inklui koluna ida kona-ba jenéru , kona-ba funsaun iha organizasaun, konaba fatin. Se ekipa iha base iha ema barak, bele halo formulariu atu sira bele preenxe no garante katak informasaun tomak hanesan no fasilita analise. 3B. Mudansa Bo’ot Liu Bele usa metode Mudansa Bo’ot Liu (MBL) iha Prosesu monitorizasaun hodi hetan informasaun importante husi komunidade no ema seluk ne’ebé involve iha prosesu. Bá informasaun kona ba prosesu MBL, hare’e’e seksaun Planu Estrategia. 3C. Jenéru no Promosaun Igualdade iha Organizasaun no Programa (Hare’e’e Seksaun Ketak) 3D. Hakerek Relatoriu Narativu Relatoriu Narativu mak dokumentu ne’ebé organizasaun halo hodi hato’o rezultadu no sukat servisu programa ne’ebé implementa/remata ona (susesu no desafiu) no planu ba oin. Importante hakerek Relatoriu Narativu hodi Esplika saida mak realiza liu husi programa ka atividade no hato’o rezultadu ba ema ne’ebé iha interese (doadores, komunidade, representante estadu, organizasaun sosiedade sivil, sst). Iha modelu oioin ba relatoriu narativu no buat importante mak informasaun ne’ebé hato’o klaru no hatudu aspeitu

Page 13: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

13

oioin husi atividade ne’ebé hala’o husi objetivu atividade, susesu no desafiu, no oinsa atu hadia iha futuru. Bele hare’e’e Worksheet F nu’udar ezemplu. 3E. Evaluasaun Programa Objetivu: Hodi halo refleksaun kona ba rezultadu no aspeitu oioin programa nian hodi hatene klean liu programa nia susesu no impaktu (bá tempu badak), oinsa bele hakat liu desafiu ne’ebé enfrenta no desenvolve strategia hodi hadiak programa iha futuru. Hanesan iha parte seluk iha dezenvolvementu organizasaun, iha metodu no formatu oioin ne’ebé bele usa hodi halo evaluasaun. Metodú balun ne’ebé organizasaun bele halo inklui: evaluasaun internu (bá ninia án rasik, partisipatoriu (involve parseiru no ema seluk relevante), ka buka evaluasaun externu (ne’ebé ema independente mak halo). Iha kraik ita fo ezemplu métodu atu halo avaliasaun bá projetu.

1. Analiza SWOT/FFOD 2. Metodú servisu/ programa nia dezeña 3. Planu bá oin

Page 14: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou

habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

14

Anexu Worksheet

Worksheet A: Formatu Dezeña Programa Ense parte hotu-hotu tuir mai ba goal ida-idak ka hahu ho identifikasaun problema hodi desenvolve parte seluk tuir mai:

Problema ne’ebé buka hatan:

Meta/Goal(hakarak halo impaktu saida?):

Kausa: Tanba sa problema existe?

� Objetivu (saida mak atu halo tuir Kausa ne’ebé iha?):

Kausa:

Kausa:

Kausa:

Kausa:

Intervensaun (Atividade ne’ebé atu hala’o):

� Rezultadu (Targetu):

Page 15: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

Modul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun ho Organizasaun Belun, La bele halo kopia ou habarak, karik la iha lisensa husi Belun.

15

Worksheet B: Ezemplu Logframe

META/GOAL

OBJETIVU INDIKADORES ATIVIDADES

GOAL 1: Kbi’it ONG/CBO nian iha parte operasaun, tékniku, no finansial hametin no bele hare’e’e ho klaru

Objetivu 1.1 Kbi’it ONG/CBO nian iha parte organizasaun, management, no programa hametin no bele hare’e’e ho claro

75% husi ONG/CBO hala’o avaliasaun no determina indikador internal ba suksesu no kresimentu. [Baseline 0; Fin:60]

% parseiruparseiru ne’ebé sae nivel husi projetu nia medio ba remata (Fin: 80%/ 96 grupo)

Minimu 20 ONG/CBO prepara planu servisu tinan (Fin 20)

Minimu parseiru 20 iha sistema maneja finansas ne’ebé funciona diak

Minimu 50% NGOs/CBOs simu osan foun husi doadores (ne’ebé la'os NGOSSP)

% ONG/CBO hetan sira targetu iha desenvolvementu organizasaun

Minimu 12 ONG/CBO dezenvolve planu aksaun generu nian

Objetivu 1.2: NGOs/CBOs bele fo pelayanan barak liu no di’ak liu ba povu

% ONG ne’ebé fo serviu bá sira nia constituencia (Fin: 100%/ 20)

%CBOs fo servisiu ba sira nia komunidade (Fin: 75%)

% aumenta iha numeru komunidade (aldeias) ne’ebé hetan contribusaun husi NGO/CBOs (Fin: 25% increase)

Objetivu I.3: ONG/CBO bele identifika no hala’o resposta positivu ba konflitu no ninia kauza

Minimu parseiru 5 halo enkontru bebeik ho juventude hodi Koa’lia kona ba konflitu no desenvolvementu

Minimu 50% parseiruparseiru iha komunikasaun no sistema fahe informasaun hodi aumenta transparensia ho membru grupo, benefisariu, no doadores.

Page 16: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

16

Worksheet C: Formatu Proposta 1. Primeiru Lembar Pagina Titulu

• Titulu husi programa ho Simblu/Logo ONG karik iha

• Naran agensia/ doador ne’ebé atu simu proposta

• Naran no diresaun husi ONG/ Grupo

• Naran kontakto ema iha ONG/ Grupo

• Data

2. Pagina sumariu

• Koko limita ba lia fuan 300

• Situasaun ou kontestu agora

• Metodu ne’ebé ONG ho nia kbi’it atu responde ba problema

• Tanba sa metode ne’e diak no rezultadu saida atu realiza

• Se mak benefisiariu programa

• Durasaun bá programa saida no

• Presiza orsamentu hira (hamutuk) hodi hala’o atividade

3. Pagina indise-karik proposta liu lembar 15 (Hakerek titlu seksaun no numeru pajina)

4. Isin husi proposta

• Tuir dalan no formatu doadores no bele inklui kontestu (lembar 1, oportunidade no tansa programa relevante liu agora (½ lembar), goal no objetivu ho atividade (½ lembar), metode ka Prosesu ne’ebé atu aplika hodi implementa programa (3-4 lembar)

5. Konkluzaun- reforsa isu ne’ebé atu hatan, tansa relevante, tansa importante bá doador no saida mak bele realiza

6. Orsamentu- inklui kategoria jeral ho esplikasaun kona-ba kategoria.

Di’ak liu:

• Hatudu anexu atu fo informasaun klaro liu tan (Logframe, planu servisu, orsamentu spesifiku, informasaun kona-ba ONG/Grupo, sst);

• Inklui avaliasaun bá impaktu ba jenéru;

• Hato’o risku no oinsa organizasaun bele responde;

• Hatudu fali sustentabilidade, impaktu, orsamentu ne’ebé efetivu, sst

Page 17: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

17

Worksheet D: Sujestaun no Guia Hakerek

DI’AK LIU HALO LALIKA HALO Halo kontaktu ho ema ne’ebé los no hato’o proposta ba nia

Foti “proposta ida inklui hotu”

Planu iha oin

Inclui buat ne’ebé la importante iha orsamento

Involve ema seluk hodi hadia proposta Subar informasaun ne’ebé doador presiza

Esplika lia fuan ne’ebé habadak letra (ezemplu, seluk seluk tan – sst.)

Hato’o informasaun barak liu iha proposta

Habadak Esplikasaun–responde ba saida maka doadores husu

Asumsaun katak doadores hatene buat hotu kona-ba organizasaun

Usa lingua ne’ebé ás (politika)

Guia Hakerek

• Usa lia fuan simples- hase’es husi liafuan ás

• Usa frase ne’ebé badak no klaru

• Usa liafuan activu diak liu doque passivu

• Hare’e’e fali bá sala hakerek no gramatika

• Hadia no hakerek fali karik presiza

• Keta haboot informasaun no factos

• Hakerek ba ema ne’ebé la’os matenek nain tekniku Guia formatu

• Usa titulu no sub-titulus, maibé halo tuir standard

• Tau numeru pagina

• Agrava dokumentus iha tuir orden ne’ebé los

• Tau fatin mamuk iha sorin ne’ebé luan (.75 ka 1.0 ba margin)

• Keta halo lia fuan barak hamutuk

• Usa modelu lia fuan (Font) ne’ebé fasil atu lei

Page 18: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

18

Worksheet E: PLANU TENTATIVA FULAN Data:

Se Mak Involve?

Responsavel:

Fatin (Aldeia, Suku, sub distritu, distritu)

Loron/ Data

SN Atividade Output

2 3 4 5 6

Sab

Dom 2 3 4 5 6

Sab

Dom 2 3 4 5 6

Sab

1 2 3 4 6 7 8 9 .. ..

1 Ezemplu: Fasilita

diskusaun kona-ba regulamentu grupo

Kria regulamentu grupo no hetan akordo husi

membru hotu

Maununo, Ainaro Vila,

Ainaro

Kordenador Ainaro

Grupo Rai Murak

2

..

Page 19: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

19

Worksheet F: MODEL BÁ RELATORIU NARATIVU:

Favor, hatama informasaun tuir mai nu’udar relatoriu narativu bá programa. Importante hatudu

progreso ka buat ne’ebé realiza iha Prosesu hala’o implementasaun projeitu. Hatan parte ida-idak ho informasaun claro baseia ba atividade ne’ebé grupo halo:

1. Naran organizasaun, titulo Projetu, fatin (aldeia, suco) hala’o, loron (data, fulan)

ne’ebé hala’o atividade, no loron relatoriu kompleta 2. Objetivu programa/ atividade ne’ebé hala’o 3. Lista numeru benefisiariu ba Projetu (feto/mane, labarik feto/ labarik mane):

Feto Labarik Feto

Mane Labarik Mane

Hamutuk (Total)

Familia (KK)

4. Esplika klaru papel feto nian, nu’udar benefisiariu no mos iha prosesu halo desizaun bá

Projetu. 5. Projetu to’o ema kiak liu iha komunidade nia laran? Karik sim, oinsa hatene no hatudu

Projetu to’o sira? Karik lae, oinsa bele hadia Projetu hodi involve kiak liu iha atividade? 6. Esplika oinsa grupo tarjetu, membru komunidade seluk no governu lokal partisipa iha

implementasaun bá Projetu. 7. Favor kompara atividade ne’ebé halo planu no atividade ne’ebé hala’o tuir realidade

ne’ebé akontese iha tempu ba relatoriu ne’e? Karik atividade la tuir planu, Esplika tansa la la’o tuir planu servisu/ horario ne’ebé prepara.

Rezultadu tuir expetativa

Rezultadu tuir realidade

Buat ne’ebé la hanesan

komentariu

8. Sura projetu nia progressu baseia ba rezultadu ne’ebé hakarak realiza (Projetu nia

impaktu mak sa to’o agora?). 9. Esplika problema ka dezafiu ne’ebé hetan iha prosesu hala’o no aksaun ne’ebé foti

hodi hatan desafiu idak-idak nian? 10. Esplika oinsa programa halo impaktu bá tensaun/ fator konflitu iha komunidade (ex.

dezempregu, kecemburan sosial, seguranza, nsst). Fo ezemplu karik programa hatan/hamenus, aumenta, ka la halo impaktu ba tensaun ne’ebé eziste tiha ona.

11. Halo lista ba benefisiu ne’ebé Projetu hetan ne’ebé la tuir expetativa. 12. Halo lista konsekuencia negativa ne’ebé mosu husi Projetu maibé la iha expetativa.

13. Halo lista ba buat ne’ebé aprende husi Projetu. Saida mak la’o di’ak iha atividade ne’e? Saida

mak la la’o diak? Karik bele hala’o atividade ne’e fali iha futuru, oinsa no saida atu troka?

Page 20: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

20

Worksheet G: Programa nia Impaktu ba Komunidade5 Hatan pergunta ida-idak no prense se mak afeita liu ba impaktu ne’ebé identifika.

Pergunta

Resposta

Afeita liu se? (feto, mane, juventude, ema bo’ot, ema kiak, sst)

1. Esplika uituan kona-ba saida mak impaktu boot liu husi programa ba komunidade targetu (tuir ita nia hanoin)?

2. Oinsa konflitu ka tensaun iha komunidade troka husi momentu programa hahu to’o agora?

3. Oinsa konflitu halo impaktu ba programa nia implementasaun?

4. Oinsa ita hanoin programa afeita nivel tensaun no konflitu ne’ebé existe?

5. Oinsa programa halo impaktu ba relasaun entre ema no grupo iha komunidade (eg. hari'i, hametin, fahe ema, ka sst); entre se?

6. Oinsa programa troka ema nia knar iha komunidade?

7. Oinsa programa halo impaktu bá prosesu halo desizaun iha komunidade?

8. Oinsa programa halo impaktu bá ema nia asesu ba oportunidade atu sustenta sira nia moris?

9. Oinsa programa halo impaktu bá sistema fahe rekursus iha komunidade (rekursus fisiku, naturais, finansial, sst)?

Esplika saida mak ita bele aprende husi resposta iha leten kona ba programa nia impaktu:__________________________________

5 Modifika husi modelu Avaliasaun Konflitu ne’ebe desevolve husi CICR (2004). Favor la bele halo copia karik la husu lisensa.

Page 21: Modul V Planeamentu, Implementasaun, Monitorizasaun ... · PDF fileModul ne’e Rekursu Belun nian, ne’ebe, karik ema ou organizasaun ruma ne’ebe hakarak uza bele loke diskusaun

21

Worksheet H: Analiza Forsa, Frakeza, Oportunidade, Desafius (FFOD) Iha parte nain ha’at, hakerek ideias kona ba forsa ekipa nia no programa nia

INTERNAL Forsa: kbi’it ne’ebé iha ekipa laran ka lao di’ak iha servisu

agora

Frakeza: buat ne’ebé la lao di’ak iha grupo laran ka servisu

Lideransa Managemen Implementasaun Financas Relasaun External

Ekipa

Ekipa

Relevansia6 Efetivu Efisiente

Programa: (programa hatan feto no mane nia nesesidade?) (hetan rezultadu ne’ebé hakarak husi atividade?) (usa recursus ne’ebé iha hodi hetan rezultadu ka gasta deit)?

Programa:

EXTERNAL Oportunidade: iha komunidade, husi parseiro, governu, sst Desafiu: husi politica governu, kontextu ambiente, sst Analiza PEST: Fator Polítiku Ekonomia, Sosial, no Teknologia nia (ex. Infrastrutura, komunikasaun)

Ekipa: Programa:

Ekipa: Programa:

Rekoñese, modul ne’e seidauk perfeitu, ami hein sujestaun no komentariu atu ajuda kompleta di’ak modul ne’e. Informasaun liu tan, favor bele kontaktu Belun iha Dili.

6 Modifica husi: Sharp, Collin. The Australian Youh Foundation, Flinders Institute of Public Policy and Management,