İslam hukukunda nikah

7/29/2019 slam Hukukunda Nikah

1/32

slam Hukuku-I 2012Gz Dnemi Ders Notlar/4Prof. Dr. Abdlaziz Bayndr& Do. Dr. Servet Bayndr

SLAM HUKUKUNDA NKH

I.GR

slam hukuku (fkh) klasik kaynaklarda 1) bdt, 2) Mumelt ve 3) Ukbt olmak

zere ana balk altnda incelenmitir. ada dnemde ise 1) badat, 2) Ahvl -i ahsiyye, 3)

Ahkm- sultaniyye ve siyaset-i eriyye, 4) Mumelat, 5) Ukbt, 6) Siyer ve 7) db olmak

zere yedi balk altnda tasnif edilmitir. Nikh konusu klasik dnemde mumelatve/veya

mnakehat,ada dnemde ise Ahvl-i ahsiyye blmleri ierisinde incelenir.

Nikh, evlilik akdini ifade eder. Evlilik ise insanlk leminin balangcndan beri varln

koruyan ve hemen tm din ve kltrlerde zerinde durulan bir kurumdur.

Yce Allah insanolunun balangta tek bir nefisten (ekirdekten) yaratldn, ondan da

einin yaratldn bildirir. nsanlk, aile kurumunun ekirdeini oluturan ilk erkek ve

kadndan oalm; yeryzne yaylmtr.

= (7=4) Ey nsanlar! Rabbinize saygl olun; sizi bir tek nefisten yaratan, ondan da eini yaratan

odur. Bunlardan pek ok erkek ve kadn yeryzne, o yaymtr. Allaha saygl olun; biriniz

dierinden bir ey isterken onun adyla istersiniz. Akrabaya da saygl olun. Allah sizin

zerinizde bir koruyucudur.(Nisa,4/1).

Nisa 1. ayet diye balamaktadr. Nas kavram erkek ve kadn ierir.

nsn tek bir nefisten (ekirdekten) yaratldn gsterir.

ifadesinde ve " daki zamirler tek nefsi ifade eder. Zevc ( ), erkek olsun kadn

olsun kar cinsten ei ifade eder. Kuran- Kerimde mennes olarak zevce ( )

kelimesinin kullanmna rastlanmadndan burada ( ) ile kadn ve erkek cinsinden her biri

kastedilmi olabilir.

Farkl cinsler halinde birbirlerinin ei olarak yaratlan ilk insanlar (dem ve Havva) yce

Allah tarafndan bir aile eklinde cennete konulmu ve insanln dnya serveninin balangc

bu aile ile balamtr.Yce Allah yle buyurur:

, (

5=68)

, (5=69)

Dedik ki; Adem! Sen einle birlikte u baheye yerle. stediiniz yerden bolca yiyin.

Ama u aaca yaklamayn, yoksa yanl yapanlardan olursunuz(Bakara,2/35).


2/32


Sonra eytanonlar, o aa yznden kaydrd. Bulunduklar konumdan kard. Onlara

yle dedik: nin oradan! Biriniz dierinin dmandr. Sizin iin yeryznde yerleecek bir

yer, bir sreye kadar da geimlik bulunmaktadr (Bakara,2/36).1

Bir erkek ve bir kadn zerine kurulmu olan bu aileden ocuklar meydana gelmi;

insanlk milletler ve kabileler halinde oalarak dnya zerinde yaylmtr2.

Allah Tel yle buyurur:

, (7


3/32


, (.... ....5&4;:)

Kadnlarnz sizin iin bir elbise, siz de onlar iin bir elbisesinizdir.(Bakara,2/187).

Bu ve benzer ayetler ailenin kurumsal nemini ortaya koymaktadr. nk aile insanca

yaamann ideal ortamdr. Yaratl itibariyle yalnz bana yaayamayan insan orada huzur

bulur. nsann mutluluu aile ile salanr; aile bireyin toplumla ilikisinin ilk halkasn oluturur.

Aile evlilik szlemesi (nikh akdi) ile kurulur. Yce Allah topluma bekrlar

evlendirmeleri grevini yklemitir.

Allah Tel yle buyurur:

( 65,57=65)

inizden bekrlar ve kle ve criyelerinizden iyileri evlendirin. Eer yoksul iseler,

Allh, lutfuyle onlar zengin eder. Allh(n mlk) genitir, O, (her eyi) bilendir.(Nur, 24/32).

Hz. Peygamber (s.a.v.) de yle buyurmutur:

Ey genler! Evlilik ykmllne gc yetenler hemen evlensin. nk evlilik gz ve

rz harama kar daha fazla korur3

......

Sizlerin yle, yle deidklerinizi duydum. Allaha yemin olsun ki ben..ve kadnlarla

evlenirim. Kim benim snnetimden yz evirirse benden deildir4.

Ailenin neminden dolay btn hukuk sistemleri, aile kurumunun hem i, hem d

ilikilerini dzene koymaya alm, bunun iin hukukunAile Hukuku (mnkeht) ad verilen

blm gelitirilmitir. Hukukun temel grevi toplum dzenini salamak olduundan, aile

hukukunun grevi de toplum iinde ailenin oluumu, salkl bir ekilde yrmesi ve birey ve

topluma en az zararla sona ermesi ile ilgili kurallar belirlemek, aileyi her ynyle glendirerek

toplumun temelini salamlatrmaktr.

Ailede, eler arasndaki ilikilerin yalnzca hukuk kurallar tarafndan belirlenmesi yeterliolmaz; eler arasnda sevgi ve saygnn da olmas gerekir. Nitekim Kuran- Kerimde evlilik

akdiyle kadn ile erkek arasndaki duygusal ilikiye de dikkat ekilmi evlilik, rahmet,

meveddet gibi duygusal ifadelerle birlikte zikredilmitir.5Evlilik akdinin taraflara ykledii

sorumlulua iaretle o salam bir ba, salam teminat6olarak vasflandrlmtr. Kuranda

nikha dair her trl ayrnt ayetlerde ifadesini bulmu bu anlamda evlenilmesi yasak olanlar,

3 Buhr, Nikh,2; Mslim, Nikh,1; Eb Dvud, Nikh, 1; Tirmiz, Nikh, 1.

4 Buhr, Nikh,1; Mslim, Nikh, 5; Nesai, Nikh, 4; bn Mace, Nikh, 4.

5 Rum 30/21.

6 Nisa 4/21.


4/32


eler aras hukuk, aile geimsizlii durumunda yaplmas gerekenler, boanmann ekil kurallar,

kadnn maduriyetini engelleyen hkmler detayl bir ekilde ilenmitir.

slamda aile hukuku ile ilgili hkmler dzenlenirken ahslar, aile ve toplumun

menfaatleri gerekli oranda gz nnde tutulmutur. Bu menfaatler ise, ancak meyyide ile

desteklenmi kurallar ve bunlar uygulama yetkisine sahip olanlarn mdahalesi ile korunur. Bu

nedenle aile hukuku sahasndaki hkmlerin pek ou emredici yahut yasaklayc niteliklidir.

Konuyla ilgili birok ayette bunlar Allahn snrlardr7 ifadesi yer alr. Bunun anlam

ayetlerde belirtilen kurallara aykr anlama ve uygulamalarn yaplamayacadr. Yaplan

uygulamalar batldr, yok hkmndedir. Aile hukukuna Kuran- Kerim ve snnetin mdahalesi

ak olarak grld iin, bu alan ile ilgili hkmler, evlilik akdinin taraflar iin olduu kadar,

uygulayclar asndan da riayet edilmesi mutlak zorunluluk ifade eden emredici niteliklidir. Bu

konudaki naslar, dier alanlardaki kadar yoruma ak deildir.

slm hukukunun ana kaynaklar Kuran- Kerim ve onun aklamasndan ibaret olan

snnette aile hukukuna dair olan hkmlerin nemli bir yekn oluturduu grlr. Gerek

kaynaklarda aile hukukuna ilikin dzenlemelerin ok oluu, gerek insanlarn bu sahaya ok

fazla ihtiya duymalar ve gerekse aile hukukunun, slm hukukunun en ok uygulanma imkn

bulan sahalarndan biri oluu, bu saha zerinde etraflca durulmasna sebep olmu, konu

kaynaklarda ayrntsyla ilenmitir. Nikh konusu, tanm, unsurlar, farkl alardan eitleri ve

sonular dikkate alnarak incelenir. Dolaysyla bu metinde de nce nikhn tanm verilecek

daha sonra unsur ve eitleri ele alnacaktr.

II-Nikhn Tarifi:

A. Nikhn Kelime Anlam

Nikh, Arapa : nekeha fiilinden mastardr. , evlenmek, cinsel ilikide

bulunmak, ban veya srtn emek, kontrol altna almak8kendine ekmek, birlemek,

blu ve ihtilam olmak ve akit manalarna gelir9. Ezherye gre;Araplarn latnda nikh

kelimesinin asl manas ilikiye girmektir. Mubah ilikiye sebep olduu, cinsi mnasebeti

mubah kld iin evlilik akdi nikh eklinde adlandrlmtr. Cevherye gre Nikah; cinselilikidir; bazen akit manasnda da kullanlr.10 zetle nikh szlkte cinsel iliki manasna

gelir.

Kuran- Kerimde geen nikh kelimelerinin cinsel iliki olarak szlk anlamyla m

yoksa akit olarak terim anlamyla m kullanld konusu tartlmtr. Dier bir ifade ile

nikh szcnn evlenme akdi veya cinsi mnasebet anlamlarndan hangisini hakikaten,

7 Bakara, 2/ 187, 229, 230; Nisa, 4/ 13,14; Mcale, 58/4; Talak, 65/ 1.

8 bn Manzr, Lisnul-Arab, nekeha maddesi.

9 Sefer Eb Habb, el-Kmsul-Fkhiyyu Luaten ve-Istlhen, nekeha maddesi.

10es-Shh, nekeha maddesi.


5/32


hangisini de mecazen ifade ettii konusu fukaha arasnda ihtilafldr. Hanefilere gre nikh

cinsi mnasebet manasn hakikaten, akit manasn mecazen ifade eder. Mevsl; bu kelime

mutlak manada kullanldnda cinsel iliki kastedilmi olur, baz durumlarda mecazen akit

manasnda kullanlr der11. afi ve Zeyd fakihlerine gre ise hakikaten akit, mecazen cinsi

mnasebet anlamn ifade eder. Kelimenin anlam zerindeki bu gr farkllklar, zinann

shri yaknlk dourup dourmayaca tartmalarnda etkili olmutur.

fler ve baz Zeydileregre, kiinin zina yolu ile meydana gelen kzyla evlenmesinde

engel yoktur. Zina, ister kiinin kendi arzusu ile olsun isterse zorla gereklemi olsun ya da

zina mahsul kzn, erkein kendinden olduu bilinsin ve ya bilinmesin o kz, erkee yabanc

kabul edilir ve kiiye helaldir. rs, veraset ve baka hkmlerde de zina yolu ile meydana gelen

kzn, erkee yabanc grlmesi buna delildir.12

filer, bu sonuca nikh kelimesine verdikleri anlamdan hareketle varmlardr. nkonlara gre, Arapada nikh kelimesi cinsel iliki deil akid manasndadr. Cinsel birleme

nikh akdinin bir sonucudur. Zina ise, nikhsz bir fiili birlemedir. Sz konusu ayetin

kapsamna gayri meru cinsel ilikiler dhil deildir. Zaten bu tr fiillere nikh yerine zina

denmektedir. Dolaysyla, nikhtan farkl olan zina, nikhn dourduu sonular dourmaz.13

Nikah kelimesinin hakikaten cinsi mnasebet mecazen akit manasn ifade ettiini

benimseyen Haneflerden Ksnnin ifadesine gre, zina sonucu meydana gelen kz zina yapan

erkein suyundan yaratlmtr. Hakikatte o kz zina yapan erkein kz hkmndedir. Ancak

fahi/yasakbirleimden meydana geldii iin eri ynden o kiiye izafe/nisbet olunmaz. Yani,

falann kz denilmez. Byle bir durum ise, hakiki nesebi nehyetmeyeceinden, hakikat red

olunmaz.14

Hanbel mezhebinden bn Kudme de zina yolu ile meydana gelen kzla zina yapan

erkein evlenmesini mbah grmemektedir. Ona gre; Allah (cc) Sizin zerinize anneleriniz

ve kzlarnz haram klnd buyurmaktadr. Zinadan doan kz da zina edenin kzdr, suyundan

yaratlm bir diidir ve bu bir hakikattir. Kiinin, nikhl hanmndan olan kz ne ise zinadan

olan kz da o hkme tabidir.15 Ahmed b. Hanbel, bir kimsenin zina sonucunda meydana gelen

kz ile evlenmesi durumunda o adamn katlinin gerekecei ve bu kimsenin mrted menzilesinde

olaca grndedir. bn Teymiyye de zina mahsul kz ile evlenmenin haram olaca

kanaatindedir.16

11

12 fi, el-mm, VI, s.92; irz, el-Mhezzeb, s.146-147; Ksn,Bedi,III, s.408; irbn,Munil-Muhtc, III, s.175; bn Mifth, erhul-Ezhr, IV, s.473.

13 fi, el-mm, V, s.223; irz, el-Mhezzeb, s.146-147; Ksn,Bedi, III, s.408.

14 Ksn,Bedi, III, s.409; Zeydan,Mufassal, VI, s.203.

15 bn Kudme, el-Mun, IX, s.516; Zeydan,Mufassal, VI, s.203.

16 bn Teymiyye, Eb'l-Abbas Takyyddin Ahmed b. Abdlhalim (728/1328), el-htiyarat'l-fkhiyye min fetava eyhilislam bn Teymiyye; thk. Muhammed

Hamid Faki, Beyrut: Dr'l-Ma'rife, 1950, s.210.


6/32


Maliki mezhebinin genel gr de zina yoluyla meydana gelen kzn zina yapan erkee

ve bu erkein usul ve fruuna haram olmas noktasndadr.17 Herhangi bir kz ocuu, zina

yapan kadnn stn emse o kz da zina yapan erkee haram olur. nk kadndaki st o

erkein gayri meru temas sonucu meydana gelmitir. Ayn ekilde zina yapan kadn bir erkek

ocuk dourursa bu ocua, kadn ile zina yapan erkein usul ve fru haram olur.18

zetle Hanefler, nikah kelimesini hakikaten cinsi mnasebet kabul eder ve zina edenler

arasnda shr yaknlk doacan sylerler. afilerisebtl da olsa bir nikh akdi bulunmad

iin, zinann shr yaknlk dourmayacan benimsemilerdir19.

Kuranda kknden kelimeler deiik kalplarda 23 kez gemektedir. lgili ayetler

incelendiinde, kelimenin nikh akdi manasna kullanld grlr. Nitekim Elmal Zina

eden erkek, zina eden veya mrik olan bir kadndan bakas ile evlenmez... yetini (en-Nur,

Ayet: 2) aklarken yle der: Ba'zlar bu yette maksad nikhn hkmn beyan deil,zinann irkinliini beyandr. Burada nikh, ilikiye girmek manasnadr ve binaenaleyh

haramlk da zinnn haramldr demilerse de manaszdr. nk Kur'anda nikh, hep

akid manasna gelmi olduundan ilikiye girmek manasna hamli doru olmaz20.

B. Nikhn Terim Anlam (Tarifi):

Nikh stlahta farkl mezheplerce deiik ekillerde tanmlanmtr. Hanefiler Erkein,

eran evlenmesine engel bulunmayan kadndan, cinsel ynden yararlanmasn helal klan akit;

Malikiler, Erkein, evlenilmesi haram olmayan kadndan cinsel ynden yararlanmasn helal

klan ve belli kalplarla gerekletirilen akit; afiiler, Erkein kadnla cinsel ilikidebulunmas mubahln ieren ve nikhlamak, evlendirmek yahut bunlarn tercmeleriyle

gerekletirilen akit eklinde tanmlarlar. Hanbellere gelince onlar nikh Evlilik akdi

eklinde tanmlamlardr21. Hanbellerinki hari, klasik dneme ait tariflerin hemen tmnde

nikh akdine ilikin olarak elerin birbirlerinden cinsel ynden yararlanmalarn mubah klmas

zeliinin vurguland grlr. Bu vurgunun muhtemel nedeni, dier akitlerin aksine sadece

nikhla cinsel birlemenin helal olmasdr. Hayrettin Karaman konuya ilikin olarak yle der:

slam hukukular... evlilik akdi mlk-i mta zerine yaplan bir akittir derken bunun

taraflara bir eyin mlkiyet hakkn deil, karlkl istifade hakkn kazandrdn ifadeetmilerdir. Bu akitten nce, evlilik ii ilikilere girmeleri caiz olmayan taraflar, bu akitten sonra

bu ilikilere girme, evlilik bann gerektirdii haklar ve vazifeler btn iinde karlkl

istifade etme hakkn elde etmi olmaktadrlar22.

17ebhn, Abdlkerim, erhu mdevveneti'l-ahvli'-ahsiyyeti'l-magribiyye, Rabat: Dru Neri'l-Ma'rife, 1987, I, s.118.

18 Cezr,Drt Mezhep, V, s.2127-2128.

19el-Mevsuatl-fkhyye el-Kuveytiyye, Nikah md., XXXXI, 206-207.

20 Yazr, Elmall Hamdi,Hak Dini Kuran Dili(sadeletiren: smail Karaam ve...) V, 548.

21 Bk. el-Mevsuatl-fkhyye el-Kuveytiyye, Nikah md., XXXXI, 205.

22 Karaman, Hayrettin,Anahatlaryla slam Hukuku, II, 67.


7/32


ada dnemde ise muhtemelen modern hukukun da etkisiyle nikh, Elerin meru

ekilde birbirlerinden faydalanmalarn helal klan ve birbirleri karsnda bir takm hak ve

sorumluluklar ykleyen akit23veya Kar koca arasnda birlikte yaamaya ve yardmlamaya

msaade eden ve taraflara karlkl hak ve vazifeler ykleyen akit24eklinde tanmlanmtr.

III.NKHIN DN HKM

nsan neslinin devamn salamak amacyla evlenmenin bir toplumsal grev (farz-

kifaye) olduu sylenebilir. Konuyla ilgili ayet ve hadislere daha nce temas edilmiti. Ancak

fakihler evliliin dini hkmn, insanlarn durumlarn dikkate alarak farz, vacip, snnet, haram,

mekruh ve mubah olmak zere alt ayr balk altnda snflandrmlardr.

1) Farz Evlilik: Evlenmedii takdirde zinaya deceine kesin kanaati olan kiinin oru

ve benzeri eylerle fuha dmekten kendini koruyamamas durumunda evlenmesi farzdr.

2) Vacip Evlilik: Evlenmedii takdirde zinaya dme ihtimali olan kiinin evlenmesi

vaciptir.

3) Haram Evlilik: Evlenince eine zulm ve ikence yapaca kesin olan kiilerin

evlenmesi haramdr.

4) Mekruh Evlilik: Eine eziyet etme ve hakszlk yapma ihtimali olan kiilerin

evlenmesi mekruhtur.

5) Snnet Evlilik: Cinsel ve ahlak bakmdan normal halde olan, yani zinaya dme ve

evlendii takdirde eine zulmetme tehlikesi olmayan kiilerin evlenmesi snnettir. Bu, Hanefler

bata olmak zere, cumhurun grdr. Bu artlardaki bir kiinin evlenmesi Zahirlere gre

farz, afilere gre ise mubahtr.

Zahirler ve cumhurun bu yaklam nikh akdini bir ynyle ibadet olarak kabul etmeleri

sonucunu dourur. afiler ise nikh ibadet deil yaplmas mubah ilerden grrler25.

IV. Nikh Akdinin Rkn ve artlarHukuken geerli bir evliliin yaplabilmesi, o evlilikte bir takim unsur ve artlarn bir

araya gelmesi ile mmkn olur. Bu unsur ve artlardan birinin eksik olmas evliliin ya hi

domamasna veya eksik domasna yol aar. Gerekli artlar ve vasflar tayan kiiler

arasnda evliliin vcut bulmas, evlilik akdinin uslne uygun olarak yaplmasna baldr.Nikh akdinin rkunlarna ilaveten birbirinden ayr drt gurup art vardr. Bunlar srasyla 1)

inikad, 2) shhat, 3) nefz ve 4) lzm artlardr. artlarn bu ekilde taksimi Hanefilere

gredir. Bu ayrmn pratik faydas, farkl gruptaki artlara riayetsizliin farkl sonular

douracana iarettir. nikad artlar eksik olan akde btl,shhat artlar eksik olan akde fsid,

23 Hallaf, Abdulvahhab,Ahkmul-ahvali-ahiyye fi-eriatil-slamiyye,2.bask, Kuveyt 1990, s. 15.

24 Aydn, M. Akif,slam-Osmanl Aile Hukuku, stanbul 1985, s. 12.

25 Muhammed Ebu Zehra, el-Ahvlu-ahsiyye, y.y.: Darul-fikri-Arab, 3.basm 1957, s. 23-25; Bilmen, mer Nasuh, Istlahat- Fkhyye Kmusu, II, 42;

Dndren, Hamdi,Delilleriyle Aile lmihali, stanbul, 1995, s. 153.


8/32


nefz artlar eksik olan akde mevkfve lzm artlar eksik olana ise gayr- lzm akid denir.

Bunlarn her biri farkl hukuki sonular dourur.

A. Nikhn Rkunlar (Evlenme Akdinin Temel Unsurlar)

Evlilik akdinin kurulabilmesi ve varlk kazanabilmesi iin baz unsurlarn/rknlerin

mevcut olmas gerekir. Bu kurucu unsurlara inikad artlar denir.

Nikhn rkunlar mezheplere gre farkllk arz eder:

a) Haneflere gre nikhn rkunlar ikidir: Bunlar 1) cab ve 2) Kabuldr. Taraflar vemahalll akd otomotik olarak bu kapsama girer.

b) Malikleregre nikhn rkunlar tr: Bunlar 1)Taraflar, 2) Sia (cab ve Kabul),3) Veli.

c) Hanbelleregre nikhn rkunlar tr: Bunlar 1) Taraflar 2) cab, 3) Kabul.d) afileregre nikhn rkunlar betir: Bunlar 1) Sia (cab ve Kabul), 2) Erkek, 3)

Kadn, 4) Veli, 5) ahitler

B. Nikhn Rkunlarnda Aranan artlar:

Nikhn rkunlarna ilave olarak bu rkunlarn nitelikleri ile ilgili bir takim artlar daha

aranmtr ki, buna slam hukuku literatrnde evlilik akdinin unsurlarnda aranan artlar

manasnda nikahn inikad (kurulu) artlar denir. Temel unsurlar veya bu unsurlarla ilgili

artlardan birinin eksik olmas halinde nikh hukuki bir sonu dourmaz, yani evlilik akdi btl

olur. Kaynaklarda farkl grler ileri srlm ise de rkunlarla ilgili artlar u ekilde

sralamak mmkndr:

1) Evlenme Ehliyeti

slama uygun bir evlilik akdinin olumas iin, taraflarn evlenme ehliyetine sahip olmas

gerekir. Evlenme ehliyeti kiinin bakasnn iznine veya onaynaihtiya duymakszn geerli bir

evlilik yapabilmesi iin sahip olmas gereken hukuk yeterliliktir. Evlenme ehliyeti medeni

haklar kullanma ehliyeti iinde yer alan bir ehliyettir. Bu ehliyetin akl, ruh ve beden sal ile

alakas olduu gibi biyolojikgelime ile de alakas vardr. Nikh akdine gerek kendisi gerekse

velayet veya veklet ilikisine dayanarak bakas adna katlan kiinin cumhura gre kil ve

bli, Hanefilere gre temyiz gcne sahip olmas gerekir.

26

1917 tarihli H.A.Knde evlenmeehliyeti iin erkeklerin 18, kzlarn 17 yan bitirme art getirilmitir27.

2) Meclis Birlii

Evlilik birliini kuran icap ve kabullerin ayn toplantda araya taraflardan birinin bu

szlemeden vazgetiini gsteren bir hareketi girmeden yaplmasdr. rade beyanlarnn ayn

toplantda ortaya konmasna meclis birlii denir28.

3) Evlenme Engelinin Olmay

26 Karaman,Anahatlaryla slam Hukuku, II, 7173; Atar, Fahrettin, Nikah md. , DA, XXXIII, 115.

27Hukuk- Aile Kararnamesi, md. 48.

28 Bilmen,Istlahat Fkhiyye Kamusu, II, 15.


9/32


Geerli bir evliliin domas iin elerin evlilie mahal olmas yani taraflar arasnda

geici ya da srekli bir evlenme engelinin bulunmamas gerekir. Evlenme engeli srekli

engellerden olan kiilerin evlilii, her zaman iin hkmszdr. Ancak aralarnda geici

evlenme engeli olan kiilerin evlilii, bu engel olduu srece batl iken, bu engel ortadan

kalkt zaman yeni bir nikh akdiyle yaptklar evlilik dier artlara da uygunsa sahih, yani

geerli olur.

4) Evlilik Akdine Aykr artn Bulunmamas

Evlenecek taraflar, akit esnasnda baz artlar ileri srebilirler. Evlilikte artlar kar

kocadan birinin dierini maddi veya manevi bir yk altna sokacak eydir. slamda bir

szleme yaplrken ne srlen artlar genel olarak sahih, fasit, bo veya btl olan

artlar olmak zere e ayrlr. Ayet ve hadislerle elimeyen ve akdin taraflarndan birisine

tek yanl yarar salamaya ynelik bulunmayan, anlaml artlara sahih art denir. Akdin

nitelii ile badamayan veya eri hkmlerle elien artlara ise fsit art denir. Bir tarafa

yarar bulunmayan veya anlamsz bulunan artlar da bo ve batl art kapsamna girer29. Hz.

Peygamber (s.a.s)in u hadisi, akitlerde ne srlebilen artlarla ilgili ly belirler.

Mslmanlar kendi aralarndabelirledikleri artlara uyarlar. Ancak hell haram veya haram

helal klan art mstesnadr.30 Nitekim Hanefiler, sadece er'i dayana olan veya akdin

ruhuna ve tabiatna uygun olan ya da rf haline gelmi artlarn muteber olacan, bunun

dndakilerin ise geersiz olacan sylemilerdir. Fakat artn geersiz (lav) olmas akde bir

zarar vermez. Bir dier ifadeyle btl ya da fsit bir art ileri srlm ve bunun zerine icap ve

kabul gereklemi ise akit sahih olarak kurulmu olur; fakat art muteber saylmaz. Evlenme

akdinin gerei olmayan artlar batl sayan afiler de bu tr btl artlarn akde zarar

vermeyecei konusunda Hanefilerle hemfikirdirler. Hanbel hukukularla baz Malikiler,

slamn genel ilkelerine ters dmeyen her artn muteber ve taraftar balayc bir nitelik

tadn kabul etmilerdir31. H.A.K. de u maddesiyle, bu son gr kabul etmitir: "zerine

evlenmemek ve evlendii takdirde kendisi veya ikinci kadn bo olmak artyla bir kadn

tecevvz sahih ve art muteberdir."32

5) Rt art

Evlilik akdinde taraflarda aranan artlardan biri de rddr. lerini dzgn yrten,

maln koruma konusunda dikkatli olan, gereksiz harcamalardan ve israftan saknan kiiye Reit

denir. Allah Tel yle buyurur:

29 Dndren, Hamdi,Delilleri ileAile lmihali, s. 158.

30 Buhr, care, 14; Tirmz, Ahkm, 17, Eb Dvud, Akdiye, 12.

31 Bilmen,Istlahat Fkhiyye Kamusu, II, 3641.

32Hukuk- Aile Kararnamesi, md. 38.


10/32


Yetimleri nikh ana ulancaya kadar deneyin; reit olduklarn anlarsanz mallarn

kendilerine verin. (Nisa 4/6)

Nikh ana gelen kii yetimlikten kurtulmu olur. ini ve yuvasn kurmak iin kendine

kalan miras almas gerekir. Ama yet, maln kendineteslim iin reit olmasn art komutur.

Yoksa onu sap savurur ve kt duruma der. Maln teslim alp kullanacak hale gelmeyen

kii evlenemez. nk Allah Tel, evlenecek olan erkeklere u emri vermitir:

Kadnlara mehirlerini cmerte verin, eer ondan gnl holuu ile size bir ey

balarlarsa onu da afiyetle yiyin. (Nisa 4/4)

Mehri veren koca, alan da kadndr. Kadn o mehirden kocasna bata da bulunabilir.

Mehir vermek, almak ve bata bulunmak ancak reit olanlarn yapabilecei itir. Evlenme ile

ilgili yetler incelendiinde tmnnreit olanlara hitap ettii aka grlr.

Elimizdeki bilgilere gre evlenmek iin reit olmay art koan tek bir lim kmamtr.

Ayetlerin ak ifadesine ramen, yana bakmadan ocuklarnevlendirilmesine izin verilmitir.

Bunun tek istisnas, tbin fukahasndan Abdullah b. brme (l. 144 h./ 761 m.) ile

Mu'tezileden Eb Bekr el-Esamm (. 200/816)33 olmutur. Bu iki alimin gerekeleri ayetin

nikah andan bahsetmesidir. 14 Muharrem 1336/Ekim 1917de Hukuk- Aile Kararnamesi

yrrle girinceye kadar Osmanlda da bu byle gitmitir. Kararnamenin yedinci maddesinde

yle denir:

On iki yan bitirmemi olan erkek ocuu ile dokuz yan bitirmemi olan kz ocuu,

hi bir kimse tarafndan evlendirilemez.

Bu maddenin gerekesinin sadeletirilmi ekli yledir:

Erkek ve kz ocuklarnn velileri tarafndan evlendirilmelerini drt mezhep imam da

caiz grdnden, imdiye kadar uygulama bu yolda cereyan etmi ise de zamanmzda deiik

durumlarn ortaya kmas sebebiyle yeni bir usul kabul edilmesine lzum grlmtr. yle ki,

her zaman ve zellikle hayat iin mcadelenin son derece gletii u zamanda, ocuklar

hakknda anne-babann ilk grevi, onlar eitip yetitirerek hayat mcadelesinde baarya

ulatracak ve dzenli bir aile kurabilecek hale getirmekten ibaret iken bizde anne-baba,

ounlukla ocuklarnn eitim ve retimini ihmal ederek, srf mrvvetlerini grmek veya bir

mirasa kondurmak maksadyla onlar daha beikte iken nianlaya gelmilerdir. Sonu olarak,

zavalllarn dnyalarn grmeden evlendirilip gelecek felaketlere dnlerle atlmalar presip

haline gelmitir. Hi bir mektep yz grmeyen ve kendi dilini okuyup yazmak bir yana din

33 Yusuf evki Yavuz, Esam Eb Berk, TDV slam Ansiklopedisi.


11/32


konulara dair bir kelime bile bilmeyen bu ocuklarn kuracaklar ailelerden ou, l domu

cenin gibi, zifaflarnn ilk aylarnda zlmeye mahkm olmulardr. Memleketimizde ailelerin

temelsizliini douran sebeplerden biri de budur. Bu trl nikhlardan doan davalarn

derecesini anlamak iin, fkh kitaplarnn Kz ocuklarnn baba ile dede tarafndan

evlendirilmeleri ve baba ile dede dndaki veliler tarafndan evlendirilmeleri, ikinci durumda

erginlik ana eren erkek ve kz ocuklarnn hiyr- blunu nasl kullanaca hakkndaki

bab ve fasllara bakmak ve eri mahkemelerin sicillerinde inceleme yapmak kfidir. Hlbuki

bni brme ve Ebubekir el-Esamm: Kkler zerine velayet ancak onlarn menfaatleri

maksadna dayal olup teberru kabul gibi ihtiya olmayan yerlerde velayet dahi sabit

olmayacana ve onlar evlendirme konusunda gerek yaratllar itibariyle ve gerekse nesep

meydana gelmesi gibi eri ynden bir fayda umulmadndan, onlarn nikha ihtiyalar

olmadna bakarak, kklerin erginlik ana ermeden evlendirilmelerinin caiz olmad

kanaatine varmlar ve zellikle nikhn, geici bir ey olmayp mr boyu devam eden bir akit

olduunu ve eer velilerin onlar hakknda yaptklar nikh akdi geerli olsa, hkm ve

neticeleri bludan sonra dahi devam edeceini dikkate alarak, bludan sonra onlarn

davranlarn snrlayacak bir uygulamann hi kimse tarafndan yaplamayacan ilave

etmilerdir. Ad geenlerin mtalaalarn, asrlardan beri devam eden felaketli tecrbeler

kuvvetlendirdikten sonra onlarn gr kabul edilerek 7. madde o yolda dzenlenmitir.34

Grld zere Hukuk- Aile Kararnamesinde rtten bahsedilmemi, bluun en alt

ya evlenme ya olarak saylmtr. Oysa ilgili ayet ve hadislerde evlenecek iftlerin reit

olmas art koulmutur.

Allahn Elisi s.a.v. yle buyurmutur.

Dul, gr alnmadan; bakire de izni alnmadan evlendirilmez.35

Kkler evlilik konusunda gr belirtip izin veremezler. Bunun iin reit olmalargerekir. Kk yata evlendirilen ocuklarn kk yata dul kalabildii de unutmamaldr.

Allahn Elisi s.a.v. bir de yle buyurmutur.

Hangi kadn velisinin izni olmadan evlenirse, onun nikh batldr Bu hadiste nikh

kyan kadndr. Evlendii kiiyle mehir miktarn da belirleyecek ve teslim alacaktr. Velisine

34 Ceride-i lmiyye 34. say s. 1010, 1011, stanbul, 1336. Bkz. Abdulaziz Bayndr, slam Muhakeme Hukuku Osmanl Devri Uygulamas, stanbul 1986, s. 41.

35 Buhari Nikh bab 16/100.


12/32


sadece onaylamak ve onaylamamak der. Bunlar, reit olmayan bir kadnn yapabilecei eyler

deildir.

Kklerin evlendirilmelerini caiz grenler, Aie validemizin, Resulullah s.a.v. ile ocuk

yata iken evlendiini delil getirirler. Bu, birka adan onlara delil olmaz.

1. Nisa suresinin, evlenme yandan ve rtten bahseden yetleri Medinede inmitir.

Resulullah s.a.v. Aie ile Mekkede nikhlanmtr. Bu yetler indikten sonra kklerin

evlendirildiine dair sahih bir bilgi de yoktur.

2. Bir ksm aratrmaclara gre Aie validemiz, Resulullah s.a.v. ile evlendii zaman 17

yanda idi ve reit olmutu. Yetimleri, evlenme ana gelene kadar deneyin...36 yeti de bu

grn doru olduunu gsterir. Eer Mekkeliler arasnda evlenme a diye bir kavram

olmasayd Allah Tel bu ifadeyi kullanmazd. Ayetteki kelimesinin elif laml olmas onunbtn anlamlarn dnmeyi gerektirir. Arapada nikh, hakikaten evlenme; mecaz olarak da

cinsel iliki anlamnda olduu iin37nikh a, her iki anlamn da gerekleebilecei adr.

Blu ile insanlar cinsel ilikiye arzu duymaya balarlar ama evliliin sorumluluu farkldr;

onu yerine getirmek iin reit olmak gerekir. te nikh a, her iki anlam da ieren adr.

Eer Aie validemiz bu aa gelmeden evlenseydi o toplumda byk yanks olurdur. nk

Allah Tel yle buyurur. Biz, her eliyi kendi toplumunun dili ile gnderdik ki, onlara ak

ak anlatsn. (brahim 14/4) Dolaysyla Kurnda kullanlan her bir kelimeyi, o gnn Arap

toplumunda kullanld ekliyle anlamak gerekir.

Kklerin evlendirilmelerini caiz grenler, u yeti de delil gsterirler:

detten kesilen kadnlarnzn iddetinden phe ettiyseniz onlarn iddeti aydr; det

grmeyenler de yledir. (Talak 65/4)

= det grmeyenler ifadesine, = henz det grmeyenler anlam

verilerek ayet ocuklarn evlendirilmesinin delili saylmtr. Gerdee girilmeden boanan kadn

iddet beklemedii iin bu yet, onlarla gerdee girileceinin de delili saylmtr38. Hlbuki

Allah Tel Kurnda, her bir yetin aklamasn yapar ve kendinden bakasnn aklamasn

kabul etmeyerek yle buyurur:

Elif, Lm, R. Bu yle bir kitaptr ki, yetleri muhkem klnm, sonra hakm olan ve her

36 Nisa 4/637 El-sfahn, Ragb, Mfredt, maddesi.

38 Taber, Muhammed b. Cerr, Camiul-beyn f tefsril-Kurn (Taberi Tefsiri), Beyrut 1412/1992; c. XII s, 134.


13/32


eyin i yzn bilen Allah tarafndan aklanmtr. Bu, Allahtan bakasna kul olmayasnz

diyedir. (De ki;) Ben onun tarafndan bir uyarc ve mjdeciyim. (Hd 11/1-3)

Talak 4. yet, ilgili dier yetlerle birlikte dnldnde bu yette dzenli det

grmeyen kadnlarn kast edildii anlalr. Dzenli adet grmeyen kadnlarda iki det arasaylarca hatta yllarca srebilir. Byle kadna "Mmteddet't-tuhr" denir. Ayet yanl

anlald iin gelenekte bu tr kadnlara yllarca iddet bekletilir. Hatta hayatnda bir kere det

grm gen bir kadn kocas boar da ikinci deti grmezse onun adetten kesilinceye kadar

bekleyip, sonraki ay iddettin arkasndan yeniden evlenmesine izin verilir39. Ama yete gre

ise bu vasflara sahip kadnalrniddeti toplam ay gemez.

6) Namuslu Olma art

Kuran- Kerimde evlenecek elerin namuslu olmalar da art koulmutur. Bu da

evlenecek kiilerin reit olmalar gerektiinin bir baka delilidir.

Evlenecek iftlerin namuslu olmas, yani gizli veya ak zina etmemi olmamalar

olmazsa olmaz artlardandr. Allah Tel yle buyurur:

Namuslu olur, gizli dost tutmaz, mehirlerini de verirseniz namuslu mmin kadnlar ile

kendilerine kitap verilmi olanlarn namuslu kadnlar size helldir. (Mide 5/5)

(Evlenilmesi haram olan) kadnlar dnda kalanlar ise namuslu yaamanz ve zinadan

kanmanz artyla mallarnzla isteyesiniz diye size helal klnmtr. (Nis 4/24)

Mmin ve iffetli hr kadnlar nikhlayacak kadar varlkl olmayanlar, ellerinizin

altnda olan mmin cariyelerden nikhlayabilirler. mannz en iyi bilen Allahtr. Hepiniz

birbirinizdensiniz40

. Onlarailelerinin41

izni ile nikhlayn ve mehirlerini marufa uygun olarak

verin. Onlar da namuslu olsunlar, zinadan uzak dursunlar ve gizli dostlar edinmesinler. (Nis

4/25)

Zinaeden erkek, ancak zina eden veya mrik olan kadnla evlenebilir. Zina eden kadn

da, ancak zina eden veya mrik olan bir erkek nikhlayabilir. Bunlar mminlere haram

klnmtr. (Nur 24/3)

39 Bilmen, c. II, s 372-373 paragraf no 594.

40 Ey insanlar! Dorusu Biz sizleri bir erkekle bir diiden yarattk. Sizi milletler ve kabileler haline koyduk ki birbirinizi kolayca tanyasnz. phesiz, Allahkatnda en deerliniz, O'na kar gelmekten en ok saknanzdr. Allah bilendir, haberdardr. Hucurat 49/13

41 Klenin ailesi kavram


14/32


Zina edenler tevbe edip kendilerini dzeltirse namuslu olanlarla evlenebilir. Allah Tel,

zina iftiras ile ilgili hkm verdikten sonra hem iftirac hem de zina edenler iin yle

buyurmutur:

Bundan sonra tevbe edip slah olanlar baka. Allahbalar, ikram boldur. (Nur 24/5)

bn Kayym el-Cezviyye, zina edenin nikhnn Allah (cc) Nur sresinde kayt altna

aldn belirterek, bununla hkmedilmesinin vacip olduunu belirtir. ayet muhatap emrin

vcubuna lzum grmez ve itaat etmez ise mrik olur, emrin vcubiyetine inanr fakat hkme

aykr davranrsa o kii znidir. nk Allah (cc) Bu mminler zerine haramdr

buyurmaktadr.42

Ahmed b. Hanbel zaniyenin iddet sresi bitinceye kadar nikhnn haram olduunu, bu

sreden sonra nikhnn sahih olmas iinse, tevbe etmesi gerektiini belirtir. Ayn ekilde, zinaeden erkekler de tevbe edinceye kadar iffetli kadnlar nikhlamaktan men olunmutur.43

Ancak bunca ak ayet ve hadise ramen fakihler zina eden kadnn nikhnn sahih

olmas iin tevbe etmesi gerektii hususunda ihtilaf etmitir. bn Kudame, Katde, shak ve Ebu

Ubeyde gre zina eden kadnn nikhnn sahih olmas iin tevbe etmesi ve iddetinin bitmesi

gereklidir. Ebu Hanife, Mlik ve fii bunu art grmemilerdir. Mesel mam afi Sad b. el -

Mseyyibden gelen bir rivayete dayanarak Nur 4. yetin Nur 32 ile nesh edildiini syler.

zetle yle der: Bu konuda yetki evlenecek olanlardadr; isterlerse byle biriyle

evlenmeyebilirler; bu onlara haram deildir. Zinay evlendikten sonra; gerdekten nce veyasonra renmelerinin de bir zarar yoktur

44.

C. Nikhn Shhat artlar (Evlenme Akdinin Geerlilik artlar)

1- ahitlerin Bulunmas

Shhat artlarndan en nemlisi evlenmenin ahitler huzurunda yaplmasdr. Malikler

dndaki mezhep ahitlerin nikh annda hazr olmasn ararken, Malikler nikh annda hazr

olmasn gerekli grmezler. Onlara gre nikhn gizli kalmamas iin etrafa duyurulmas da

yeterlidir45.

2- Evlilikte Rza ve htiyarn Bulunmas (krahn Olmamas)

Evlilik normalde mr boyu srecek bir birlikteliin balangc ve ar sorumluluklar

ykleyen, dier akitlerden farkl bir szleme olduundan evlenecek taraflarn bu evlilii hibir

zorlama ve bask olmakszn gnlden istemeleri ve onaylamalar gerekir. Aksi halde ikrah

durumu szkonusu olur. krah, bir kimseyi yapmak istemedii bir hukuki muameleye,

42 bn Kayym,Zdl-Mead, III, s.280.

43 Ayn, el-Hidye, IV, s.97; bn Teymiyye, el-ihtiyartl-fkhiyye, s.215; bn Kesir, Tefsiru'l-kur'ani'l-azim, III, s.262.44 afi, el-Umm, c. V, s. 12.

45 Abdlhamd,Ahvlu-ahsyye, s. 26; Yaman, s. 51.


15/32


yapmad takdirde kendisine veya yaknlarndan birisine bir zarar verilecei tehdidi ile

korkutmaktr. krah, kiideki serbest hareket etmeyi dtan gelen bir tesirle sakatlayan hallerden

birisidir. Tehdide uram olan kimsenin iradesi, sakat bir irade olarak ortaya kmaktadr. Bu

yzden elerden birisi lm, iddetli dayak veya uzun sreli hapis korkusu altnda evlilie

zorlansa byle bir nikh fasit olur.

Hanefiler dndaki ounlua gre bask, zorlama ve tehdit altnda yaplan evlilikler

geersizdir. nk burada taraflarn gerek rzasndan sz etmek mmkn deildir. Ancak

Hanefiler farkl grtedirler. Onlara gre zorlama ve tehdit (ikrah) kiinin iradesini ortadan

kaldran bir unsur deil, rzay zedeleyen ancak yine de kiiye seme hakk brakan bir unsurdur.

Bu nedenle bu tr bask altnda yaplan nikh geersiz saymak doru deildir46. Hanefilerin

grlerinin uygulanmas baz sularnnlenmesinde yeterli olmad gibi farkl problemlerin

(kz karma vb.) domasna da yol amtr. Bu nedenle 1917 tarihli H.A.K zorlama ve bask

altnda yaplan evlenme ve boanmalarla ilgili olarak Hanefilerin grn terk etmi ve afi

mezhebinin grn esas alarak, zorlanan kiinin nikhn fasit saymtr47.

4- Evliliin Gizlenmemesi

Bu art sadece Malikler tarafndan ileri srlmtr. Malikilere gre evliliin topluma

ilan bir art olup, gizli yaplan veya ahitlerden gizlenmesi istenen nikh geersizdir. Onlara

gre ahitlerle anlaarak yaplan evlenmenin gizlenmesi veya etrafa duyurulmamas shhat

artlarna aykrdr, dolaysyla byle olan nikhlar geersizdir. Dier mezhep bunu bir shhat

art olarak kabul etmezler. Onlara gre ahitlerin duyduu nikh artk gizlilik snrn amtr48.

5- Mehir

Mslman bir erkek, eine mehir vermekle ykmldr. Bu, Allah tarafndan kadna

tannm bir haktr. Nisa Suresinin 4. ayetinde yle buyrulmaktadr:

Kadnlarn mehirlerini, bir glk karmadan gnl rzas ile verin.

Koca, usulne uygun biimde mehri demedii takdirde kadn mehrini mahkeme yoluylatalep edip alabilir. Onu alncaya kadar kocasna kar haklar devam eder ama grevlerini yerine

getirmeyebilir49.

Mehir, kar ile kocannveya temsilcilerinin karlkl anlamasyla serbeste belirlenirse

ona mehr-i msemm denir. Bunun bir st snr yoktur. Pein olarak denmesi kararlatrlan

ksm pein, kalan daha sonra denir. Tamamnn pein olmas da karara balanabilir. Erkek,

46 Aydn, Hakk, Trk Borlar Hukukunda krah, C., lahiyat Fakltesi Dergisi, 1999, III/1, s. 10.

47Hukuk- Aile Kararnamesi, md. 57.48 bn Rd,Bidyetl- Mctehid, III, 1267

49 Bilmen, , c.II, s.167.


16/32


mehir borcunun pein denecek blmn demeden karsndan yararlanmaya hak kazanamaz,

kadn msaade ederse o baka. Daha sonraya braklan ksm ya belirlenen gnn gelmesiyle

veya boama ya da lm halinde kadna tastamam denir. len kocann miras bu deme

yapldktan sonra paylalr.

Erkek, boad kadna olan mehir borcunun tek kuruunu kesemez. Bir ei brakp

yerine bir baka e almak isterseniz, braktnza yklerle mal vermi olsanz bile hibir eyi

geri almayn. ftira ederek ve apak gnaha girerek mi alacaksnz?(Nisa, 4/20)

Nikh kylrken mehir belirlenmemise mehir hakk kendiliinden doar, isterse kadn,

mehir almamak artyla nikha raz olmu olsun. Bu ekilde kendiliinden doan mehire mehr-i

misil denir.

Bunun miktar ve deme ekli, o kadna denk saylan dier bir kadnn ald mehire

baklarak tespit edilir. Bu denklik kadnn babasnn akrabalar arasndan ya, gzellik,

zenginlik, akl, dindarlk, bekrlk, dulluk, ilim, edep, gzel ahlak ve ocuksuz olma gibi

zelliklere baklarak belirlenir. Bu zelliklerde ona denk olan bir kadnn kocasndan alm

olduu mehir onun mehr-i misli olur50.

Burada balk ile mehirin ayn olmadn kaydetmek gerekir. Balk ve st hakk gibi

eyler kadnn babasna, annesine veya kardelerine dendii halde mehir kadnn kendisine

denir. Mehir kadnn hakkdr. Balk ve st hakk gibi kadnn anasna, babasna veya

kardelerine vs. denen ey haksz kazantr ve haramdr.

nsanlar zor elde ettikleri eylere deer verir ve onu kolay kolay elden karmak

istemezler. te mehir, kadn zor elde edilir yapp kocann gznde kymetli hale sokar ve ok

ciddi bir sebep olmadan onu boamaya yanamamasn salar.

Nisa 22den 24e kadar evlenilmesi haram olan kadnlar saylm ve yle buyrulmutur:

Bunlar dnda kalan kadnlar; namuslu yaamanz ve zinadan kanmanz artyla onlar

mallarnzla isteyesiniz diye size helal klnmtr. Bunlardan hangilerinden nikh ile

yararlanrsanz mehirlerini belirlediiniz miktarda veriniz. ... (Nisa 4/24)

Nikh kyldktan sonra kadn mehrini kocasna balayabilir. Allah Tel yle buyurur:

"Kadnlara mehirlerini cmerte verin, eer ondan gnl holuu ile size bir ey

balarlarsa onu da afiyetle yiyin." (Nisa 4/4)

50 Bilmen, c, II, s. ll9.


17/32


Nikh srasnda mehir belirlenir sonra koca gerdekten nce karsn boarsa mehrin

yarsn verir. Allah Tel yle buyurur:

Kadnlar, el srmeden boadnzda, mehirlerini belirlemi olursanz belirlediiniz

mehrin yarsn vermeniz gerekir; kadnlar veya nikh dm elinde olan taraf51

hakkndanvazgeerse baka. (Ey erkekler) Sizin vazgemeniz takvaya daha uygundur. Aranzdaki

stnl unutmayn. Allahyaptnz her eyi grr. (Bakara 2/237)

Mehir belirlenmeden nikh kylr, sonra koca gerdee girmeden karsn boarsa mut'a

vermesi gerekir. Mut'a, yararlanlan ey demektir. Hanefilere gre muta, veya be para

elbisedir. Ba rts, gmlek ve d kyafet veya bunlarla beraber bir entari ile dier bir elbise

veya onlarn bedelidir52

. Allah Tel yle buyurur:

Kadnlar, el srmeden mehirlerini belirleyinceye kadar boarsanz bunun size birgnah olmaz. Onlar mutalandrn (yararlanacaklar bir ey verin). mkn olan, gc

lsnde, darlk iinde olan da gc lsnde, marufa uygun olarak, onlar yararlandrsn.

Bu, gzel davrananlar zerine bir bortur. (Bakara 2/236).

D. Nikhn Nefaz artlar (Evlenme Akdinin Yrrlk artlar)

Taraflarn veya velilerin rzalarnn alnmasnn gerekli olduu durumlarda bu rzann

alnm olmas bir nefaz/geerlilik artdr. Bu arta riayetsizlikte taraflarn veya velilerin

icazetine kadar nikh askdadr (mevkuftur). Fkh kaynaklarnda taraflar tam ehliyetli deilse

bizzat akdettikleri nikh velilerin; tam ehliyetli iseler velilerinin akdettikleri nikh taraflarn

icazetine kadar mevkuf kabul edilmitir.

E. Nikh Akdinin Lzm artlar

Nikh akdi esas itibariyle lazm, balayc akittir. Taraflardan birinin onu feshetme yetkisi

yoktur. Akdin balayc olmas demek evlilii yapan taraflarn, veli ya da vekil gibi

temsilcilerden hibirinin akdi tek tarafl olarak bozma yetkisine sahip olmamalar ve akdin her

iki taraf da evliliin hkmleriyle sorumlu klmasdr. Ancak baz durumlarda taraflardan birine

ya da velilere evlilii feshettirme hakk verilmitir. Hanefilere gre evlilik akdinin balayc

olmas iin u artlar gereklidir:

1) Ehliyetsiz (akil hastas veya bunak gibi) veya eksik ehliyetli (kk ocuk ve kz gibi)

kimselerin evlendirildii zaman baba ya da dedeleri tarafndan evlendirilmesi. Eer bunlar

evlendiren veli, amca veya erkek karde gibi baba ve dede dndaki veli grubundan olursa,

bunlarn akdedecei nikha kk ocuk ergin olunca; akil hastas da ifa bulunca itiraz etme

hakkna sahiptir. Dilerlerse evliliklerini feshettirebilirler. Bu haklardan birincisine "bulu

51 Nikh dm erkein elindedir. nk o dm zmek demek olan talakerkein hakkdr.

52 Bilmen, c. II, s. 11, paragraf 72.


18/32


muhayyerlii" ikincisine de "hiyaru'l-ifaka(ifa bulma muhayyerlii) denir. Burada evliliin

denk birisi ile ve emsal mehirle yaplm olmas da evlendirilenden bu hakk drmez.

Ebu Yusufa gre ise baba ve dede dndaki velilerin akdedecei nikah da kk ve akil

hastas hakknda balayc olur ve bunlarn ileride seme serbestlii bulunmaz. nk veli

gerekli aratrmay yapar ve maslahata en uygun olan seer53.

2) Akll, hr ve ergen kadnn velilerin izni olmadan dengi birisiyle kendi kendini

evlendirmesi. Evlenme ehliyetine sahip olan akll, hr ve ergen kadn kendi bana evlenebilir;

ancak dengi olmayan birisiyle evlendii takdirde velisinin evlilii feshettirme hakk vardr. Bu

durum Zahir'r-Rivaye'ye gre Hanefilerde arttr.

3) Akll, hr ve ergen kadnn velilerinin izni olmadan yapt evlilikte emsal mehirle

evlenmesi. Eer evlenme ehliyeti olan kadn dengi dahi olsa mehr-i misilden (ortalama mehir)

daha az bir mehirle evlenirse, velisinin bu evlilii feshettirme hakk doar. Ancak koca,

mehirden eksik olan blm tamamlamay kabul ederse evlilik kesinleir. Ebu Yusuf ve mam

Muhammed'e gre ise mehrin azl evlilii etkilemez. Nikh onsuz da balayc olma

zelliine sahiptir.

4) Evlenmede aldatmann olmamas. Erkek evlenecei hanm veya velisini yanl bilgi

vermek suretiyle aldatmsa, hanmn ya da velisinin akdi feshettirme hakk doar.

5) Evlenmeye engel bir rahatszln olmamas. Evlenecek olan erkekte evliliin

yrmesine engel olan ya da evlilikten beklenen yararn salanmasna engel olan iktidarszlk

vb. rahatszln olmas durumunda kadnn evlilii feshettirme hakk vardr. Ancak kadn bu

duruma raz olursa evlilik devam eder54.

V. EVLENME ENGELLER

Nikhn rkunlarndan biri taraflar, taraflarda aranan temel artlardan biri ise evlenmeye

engel bir durumun bulunmamasdr. Kuran- Kerimde birbirleri ile evlenmesi yasak olan

kiiler ayrntl ekilde sralanmtr. lgili ayetler yledir:

):52)

.)

:56)

Cahiliye devrinde geenler mstesna, babalarnzn nikhlad kadnlarla evlenmeyiniz.

phe yok ki o, pek irkindi, iren idi, o ne fena bir detti. (Nisa, 4/22).

Size (unlarla evlenmeniz) harm klnd: Analarnz, kzlarnz, kzkardeleriniz,

halalarnz, teyzeleriniz, karde kzlar, kzkarde kzlar, sizi emziren analarnz, st baclarnz,

53 Abdlhamd,Ahvlu-ahsyye, s. 29

54 Karaman,Anahatlaryla slam Hukuku, II, 90; Dndren,Aile lmihali, s. 167.


19/32


karlarnzn analar, birletiiniz karlarnzdan olup evlerinizde bulunan vey kzlarnz -eer

onlarla henz birlememiseniz, (kzlarn almaktan tr) zerinize bir gnh yoktur-kendi

sulbnzden gelen oullarnzn karlar ve iki kzkardei bir arada almanz. Ancak gemite

olanlar hari. phesiz Allh, ok balayan, ok esirgeyendir.(Nisa, 4/23).

Ayetlerde bir erkein kendileriyle evlenmesi yasak olan 14 kii sralanmtr. ki ayette

de evlilie engel olan durumun yaknlk (akrabalk) olduu anlalmaktadr. Bu yaknlk

saylanlarn bazlarnda kan, bazlarnda shryet bazsnda ise st ilikisine balanmtr. Bu

adan bakldnda evlilik engellerinin srekli ve geici olmak iki balk altnda topland

grlr. Srekli engeller hibir zaman ortadan kalkmayacak olan evlilik engelleridir. Geici

engeller ise zamanla ortadan kalkmas muhtemel evlilik engelleridir. Mesel, evli bir kadnla

evlenilmez. Ama evlilik hali herhangi bir sebeple ortadan kalkar ve iddet de sona ererse artk

evlilik engelinden sz edilmez.

1- Srekli (Ebed) Engeller

Kan hsml, shr hsmlk ve st hsmlndan doan bu evlilik engelleri Kur'n -

Kerm'de tek tek saylmtr:

"Anneleriniz, kzlarnz, kz kardeleriniz, halalarnz, teyzeleriniz, erkek karde kzlar,

kz karde kzlar, sizi emziren stanneleriniz, stkz kardeleriniz, kadnlarnzn anneleri,

kendileriyle zifafa girdiiniz kadnlarnzdan olan sizin himayenizdeki vey kzlarnz -eer

onlarla zifafa girmemiseniz bu durumda size bir vebal yoktur-, kendi sulbnzden olan

oullarnzn hanmlar ve iki kz kardei bir arada bulundurmanz -daha nce geenler hari-

size haram klnd. Allah ok balayc, ok merhametlidir" (en-Nis 4/23). Ayrca Nisa 22 de

babalarnzn nikhlad kadnlarla evlenmeyiniz buyrulur.

23. Ayetin son blmndeki iki kz kardei bir arada bulundurmanz blm dndaki

tm hkmler srekli evlilik engellerini bildirir. Srekli engeller ise kan hsml, shr hsmlk

ve st kardelii olmak zere balca snfa ayrlr:

1- Kan Hsmlndan Doan Engeller

a-Usl-Fr Akrabal: Bir kiinin anne ve babas ile onlarn anne babalar yani byk

anneleri ve dedeleri, daha sonra da onlarn anne babalar ve bu ekilde uzayp giden akrabalaronun usuldr. Baka bir deyile kiinin, soyundan geldii kiilerin tamam onun usuldr.

Dier taraftan bir kiinin olu ve kz ile onlarn oullar ve kzlar ve bu ekilde uzayp giden

nesli onun frudur. Yukardaki yette geen "anneleriniz", "kzlarnz" ifadeleri sadece

insann kendi annesi veya kendi kz ile snrl olmaz, yetin maksad usul ve fr iinde

mtalaa edilen btn kadnlardr.

b-Kardelik: Kardeler aras evlilik yasaklanmtr. Bu hususta z-vey ayrm

da yaplmaz. Buradaki karde kavram, anne ve babalar bir olan veya sadece anneleri

yahut sadece babalar bir olan kardeleri ierir.c-Amca, Day, Hala, Teyze ileYeenlerArasndaki Akrabalk likisi:


20/32


Bir erkein, halas veya teyzesi ile evlenmesi caiz deildir. Bu kendi halas ve teyzesi

asndan byle olduu gibi anne ve babasnn veya daha yukar derecedeki uslnn halas ve

teyzesi asndan da byledir. Yine bir erkek, kardeinin ocuklar veya torunlar ile evlenemez.

Olaya kadn asndan bakldnda ise bir kadn, amcas veya days ile kardeinin ocuklar

veya torunlar ile evlenemez.

2- Shr Hsmlktan Doan Engeller

Shr hsmlktan maksat evlilik sonucu elerden biri ile dier ein akrabalar arasnda

doan hsmlktr. Nikah kelimesinin hakikaten cinsi mnasebet anlamna geldiini kabul

eden mezheplere gre zina eden erkek ile kadn arasnda da evliliktekine benzer bir shr evlilik

engeli doar. Hatt taraflar arasnda cinsel iliki olmasa bile birbirlerine ehvetle dokunma veya

baz hallerde bakma ile de evlilik engellerinin doacan ileri srenler olmutur.

Shr hsmlktan doan evlilik engelleri ise unlardr:

a- Usul-Fr Akrabal: Bir kii, einin usuln tekil eden akrabalar ile

evlenemez. Yani einin anne veya babas ile yahut bunlarn anne veya babalar

ile evlenmesi caiz deildir. Eler arasnda nikh akdi yaplm olmas bu evlilik engelinin

domas iin yeterlidir. Ayrca zifaf art yoktur. Buna gre iki kii arasnda nikh

akdi yaplsa ve bunlar bir araya gelmeden, zifaf olmadan ayrlsalar her biri, dierinin

usul ile evlenemez.

Bir kii, einin fru ile de yani baka bir evlilikten olma ocuklar veya torunlar ile de

evlenemez. Yalnz burada bir erkek ile karsnn baka evlilikten olma kz arasndaki evlilik

engeli sadece nikh akdi ile domaz, ayrca zifaf da olmusa o zaman doar. Bu husus

yukardaki yet-i kermede zellikle belirtilmitir.

b- Usuln veya Frun Ei Olma: Bir kii usuln tekil eden anne ve babasnn

veya bunlarn anne ve babalarnn evlendikleri kiilerle evlenemez. Burada mesel bir

erkek babasnn ei ile evlenemez derken, o kiinin kendi annesi deil de, babasnn

evlenmi olabilecei baka kadnlar kastedilmektedir. Ayn husus, o kiiye uzakl

hangi derecede olursa olsun onun btn dedeleri iin de geerlidir. Kadn da annesinin veya

byk annelerinin evlenmi olduu erkeklerle evlenemez.Bir kii frunu tekil eden ocuklarnn veya torunlarnn eleri ile evlenemez. Yani bir

erkek, daha sonra ayrlm bile olsa olu veya torunu ile evlilik akdi yapm bir kadnla, bir

kadn da kz ile veya torunu ile evlilik akdi yapm bir erkekle evlenemez.

3- St Hsmlndan Doan Engeller

slm hukukunda bir ocuun, annesi dnda bir kadnn stn emmesi ile doan ayr

bir hsmlk ilikisi ve bundan kaynaklanan evlilik engeli vardr. Stannelerle ve st kardelerle

evlenilemeyecei yukarda verilen yet-i kermede aka belirtilmitir. Dier taraftan Hz.

Peygamber buradaki evlilik yasann daha genel olduunu ifade etmitir: "Nesep sebebiyleharam olanlar emme sebebiyle de haram olurlar".[71]
http://ebook/1-4.htm#_ftn71#_ftn71http://ebook/1-4.htm#_ftn71#_ftn71http://ebook/1-4.htm#_ftn71#_ftn71http://ebook/1-4.htm#_ftn71#_ftn71


21/32


Buna gre st emme sebebiyle gelen evlilik engelleri aynen nesep sebebiyle var olan

evlilik engelleri gibidir. Bir ocuun, st emdii kadn onun stannesi, o kadnn kocas st

babas, onlarn ocuklar st kardei olur. Bu ekilde st amcalar, halalar, daylar, teyzeler vb.

eklinde st akrabalar oluur. St akrabalndan doan evlilik engellerinin snrn tesbit etme

ii ou kere karmak bir ekilde takdim edilmektedir. Konuyu daha rahat kavrayabilmek iin

yle bir yol izlenir: St emen ocuk iin annesi, st emdii kadn, babas da o stn

teekklnde etkili olan kocas olmak zere ikinci bir kimlik dnlr. ocuk bu ikinci kimlii

ile o ailenin de ocuu kabul edilir ve buna gre gerek kan hsmlndan gerek shr hsmlktan

kaynaklanan hangi evlilik engelleri sz konusu ise onlarn hepsi stten doan evlilik engelleri

olarak deerlendirilir. St emen ocuun nesep ynnden kardeleri bundan etkilenmezler.

Dier taraftan u konularda slm hukukular arasnda farkl deerlendirmeler vardr: Bir

ocuk, ka yana kadar st emerse bu emmeden st akrabal doar? Az bir miktar emme ile

ok emme arasnda fark var mdr? ki veya daha ok kadnn st kartrlp ocua iirilirse

veya kadnn stne su, il veya hayvan st kantrlsa bunun hkm nedir? Bu gibi konular

fkh kitaplarnda tartlmaktadr.[72]

B- Geici Engeller

Geici evlilik engellerinden maksat, sreklilik arz etmeyen, ortadan kalkmas mmkn

olan evlilik engellendir. Taraflarn, mevcut artlar dolaysyla evlenmeleri caiz deilse de bu

artlarn her an deimesi mmkndr ve bu takdirde evlenmelerinde bir saknca olmaz. Geici

evlilik engelleri unlardr:

1- Evlilik ve ddet

Evli kadnlar kocalarndan ayrlmadan bir bakas ile evlenemezler. Boanma veya

kocalarnn lm sebebiyle evlilikleri sona ermi kadnlar da iddet mddeti iinde yine

herhangi bir evlilik akdi yapamazlar. ddetleri bittikten sonra bundan kaynaklanan evlilik manisi

ortadan kalkar. Ayrca bazan bir kadn sahih bir evlilik akdi olmadan da iddet bekleme

durumunda olabilir ve bu durumlarda da onunla evlilik akdi yaplmas caiz deildir.

2- Yakn Akraba Kadnlarn Ayn Kiinin Nikhnda Olmas'slm hukukunda bir erkein drde kadar kadnla ayn anda evli olmasna -tevik

edilmemekle birlikte- msaade edildii bilinmektedir. Yalnz bu kadnlarn karde olmalar veya

aralarnda hala-teyze, yeen ilikisinin bulunmas bunun dnda tutulmutur. Yukarda meali

verilen ve evlilik manilerinin sayld yette "ve iki kz kardei bir arada bulundurmanz"

denmek suretiyle iki kardein ayn anda bir kiinin nikhnda olmas yasaklanmtr. Bu konuda

hads-i erf de vardr. Ayrca dier yakn akrabalar hakknda da Hz. Peygamber yle buyurur:

"Kadn, halasnn veya teyzesinin veya erkek kardeinin kznn veya kz kardeinin kznn

zerine nikhlanmaz"[74]

. slm hukukular bunu "iki kadndan biri erkek farz edildii takdirdearalarnda evlenmeleri uygun grlmemise bu iki kadnn ayn anda bir kiinin nikhnda
http://ebook/1-4.htm#_ftn72#_ftn72http://ebook/1-4.htm#_ftn72#_ftn72http://ebook/1-4.htm#_ftn72#_ftn72http://ebook/1-4.htm#_ftn74#_ftn74http://ebook/1-4.htm#_ftn74#_ftn74http://ebook/1-4.htm#_ftn74#_ftn74http://ebook/1-4.htm#_ftn74#_ftn74http://ebook/1-4.htm#_ftn72#_ftn72


22/32


olmas da caiz deildir"eklinde kural haline getirmilerdir. Buna gre st kardelerin veya bu

lde yakn st akrabas iki kadnn da ayn anda bir kiinin nikhnda olmas caiz deildir.

3- Defa Boanma

Bir erkek defa boam olduu bir kadn ile o kadn, bir bakas ile sahih bir evlilik

yapmadan evlenemez. slm'da evliliklerin mr boyu srmesi esas olmakla birlikte boanma da

meru saylmtr. Bir evliliin boanma ile neticelenmesi halinde taraflar istedikleri takdirde

yeniden evlenebilirler. Fakat buna da bir snr getirilmi ve defa boandktan sonra artk bu

kiilerin salkl bir evlilik hayatn srdrmekte zorlandklar kabul edilmi olacak ki bir daha

evlilik denemesine kalkmalar yasaklanmtr. Ancak bu da geici bir evlilik engelidir. nk

ayn kadn baka birisi ile evlenip ayrlrsa eski kocas ile olan evlenme yasa kalkar ve onunla

tekrar evlenmesi caiz olur.

defa boanan kadnn, eski kocas ile evlenmesinin caiz olmas iin bu boamadan

sonra yapaca evliliin sahih bir evlilik olmas ve ayrca aralarnda zifafn gereklemesi,

bundan sonra da bu evliliin boanma veya lm ile sona ermesi arttr. Bunun halk arasnda

"hlle" olarak bilinen ekliyle uygulanmasnn slm'la badatrlmas ve hele ona mal edilmesi

asla mmkn deildir.

4- Din Ayrlnn Evlilie Etkisi

Mezheplerin geneline gre Mslman bir kadnn, Mslman olmayan bir

erkekle evlenmesi yasaktr. Bu konudaki temel dayanak olarak u ayeti gsterirler:

mana gelene kadar, mrik erkeklere kz vermeyin. Mmin kle mrikten elbette

iyidir; isterse beeninizi kazanm olsun.(Bakara 2/221)

Bu ayete ek olarak bir de Mmtehine suresi 10. ayeti delil getirirler. Bu ayetlerin mevcut

grlere ne derece delil olabilecei ayrntl ekilde incelenecektir.

Mezhepler, Mslman kadnn gayri Mslim erkekle evlenemeyeceini ileri srerken

Mslman erkein mslman kadnlar tercih etmelerinin tavsiye edildiini bildirimi, fakat bir

istisna olarak Mslman erkeklerin Ehl-i kitap (Yahudi ve Hristiyan) kadnlarla daevlenebilecekleri grnileri srmlerdir.Bu gr u ayete dayandrlr:

Namuslu olur, gizli dost tutmaz, mehirlerini de verirseniz namuslu mmin kadnlar ile

kendilerine kitap verilmi olanlarn namuslu kadnlar size helldir. (Maide 5/5)

Ancak konuyla ilgili ayetlere ayrntl olarak incelendiinde meselenin hi de anlatld

olmad grlr.


23/32


yle ki; Mslman erkeklerin, dindalar dnda, ancak ehl-i kitap kadnlarla evlenip

mrik kadnlarla evlenemeyeceini savunanlar bunun gerekesi olarak ehl-i kitap kadnlarn

tek tanr inancna sahip olduklar, oysa ehl-i kitap olmayanlarn mrik olduklarn gereke

gsterirler. Oysa u yete gre ehl-i kitap da mriktir:

Allahtan nce, bilginlerini ve din adamlarn rabler saydlar. Meryem olu Mesihi de

yle. Oysa onlara verilen emir, sadece tek bir Tanrya kul olmalardr. Ondan baka tanr

yoktur. Allah, onlarn irkinden uzaktr. (Tevbe 9/31)

Ehl-i kitapla evlenmeye izin vermek, mriklerle evlenmeye izin verme anlamna

gelir.Konuyla ilgili ayetlerden biri de udur:

mana gelene kadar, mrik kadnlarla evlenmeyin. Mmin cariye55

mrik kadndan

elbette iyidir; isterse beeninizi kazanm olsun. (Bakara 2/221)

Ayetten anlaldna gre, evlenecek Mslman bir kadn iinMmin kle mrikten

elbette iyidir; Mslman erkek iin de Mmin cariye mrik kadndan elbette iyidir.Ayetteki

elbette iyidirifadeleri bu tr bir evliliin haram olduunu gstermez. nk daha iyi sz, iki

iyiyi karlatrrken sylenir. Dolaysyla bu yetten, mmin kadnn mrik erkekle; mmin

erkein mrik kadnla evlenmesinin haramlna hkm karlamaz. Nitekim konuyla ilgili

Peygamberimizden ok sayda uygulama nakledilmitir.

Peygamberimizin damad Eb'l-s b. er-Reb' slmdan ncekz Zeyneb'le evlenmi

ama mslman olmamt. Bedir savanda esir dnce Zeyneb, bir miktar malla beraber

evlendiklerinde annesinin takt gerdanl fidye olarak Medineye gndermiti. Buna zlen

Hz. Peygamber gerdanln Zeyneb'e iadesini ve Eb'l-As'n da serbest braklmasn syler ve

Eb'l-As'dan kzn Medine'ye gndermesini ister. O da karsn ok sevmesine ramen sznde

durmu ve Zeyneb'i Medine'ye gndermitir.

Eb'l-s, hicretin 6. ylnda mriklerin kendisine emanet ettii ticaret mallaryla birlikte

Suriye'den dnerken kervan Mslmanlar tarafndan ele geirildi ama o, kat. Gece

Medinedeki Zeyneb'in yanna gidince Zeyneb onu himayesine ald. Peygamberimiz de

savalara; ganimetlerin kendilerine ait olduunu ama Eb'l-s'a geri verdikleri takdirde

memnun kalacan iletti. Bunun zerine kervandaki mallarn tamam Eb'l-s'a iade edildi.

55 Kadn kle.


24/32


Eb'l-s Mekke'ye varnca emanetleri sahiplerine teslim etti veMslmanl seerekMedine'ye

hicret etti56. Peygamberimiz alt yllk bir aradan sonra Zeynebi eski nikh ile ona geri verdi,

hibir eyi yenilemedi57. nk Eb'l-sn kafir olmas, Zeynep ile olan nikhlarn ortadan

kaldrmamt.

bnu ihbtan rivayet edildiine gre "Reslullah (s.a.v) zamannda, kimi kadnlar, kendi

yurtlarnda Mslman olmu, hicret etmemilerdi58

. Bunlar mslman olurken kocalar kfir

idiler. Veld bnu'I-Mugre'nin kz da bunlardand. O Safvn bnu meyye ile evliydi; Fetih

gn Mslman olmutu ama kocas Safvn slm'a girmedi ve kat. Allahn Elisi, bir emn

= gvence iareti olarak kendi kaftann vererek onun amcasnn olu Vehb bnu Umeyr'i

arkasndan gnderdi. Onu slm'a aryor ve yanna gelmesini istiyordu; ayet slam houna

giderse kabul edecekti, yoksa iki ay serbest dolaacakt. Safvn kaftanla birlikte, Allahn

Elisine gelince, halkn yannda yksek sesle yle dedi:

"Ey Muhammed! u Vehb bnu Umeyr senin kaftann getirdi; beni yanna ardn, bu

i houma giderse kabul edeceimi, gitmezse bana iki ay sre tandn iddia ediyor".

Allahn Elisi; "Ebu Vehb, in aa!" dedi ama o; "Hayr, vallahi, bana aklamadan

inmem!" dedi. Bunun zerine; "Hayr, drt ay serbest dolaabilirsin" dedi Safvn kfir, kars

ise Mslmand. Peygamberimiz, Safvn mslman olana kadar kars ile arasn ayrmad.

Kars eski nikhyla onun yannda kald59

.Birinci olay Hudeybiye antlamasndan sonra,ikincisi de Mekkenin fethinden sonradr.

Mezheplerin konuya ilikin ileri srdkleri delillerden biri de Mmtahine 10. yette

geen; Bunlar onlara helal olmazlar. Onlar da bunlara helal olmazlar mealindeki hkmdr.

Onlara gre bu ayet mslman kadnn, mslman olmayan biriyle evlenmesinin haram

olduunun dier bir delilidir. Yukarda anlatlan her iki olaydan nce inmi bulunan bu yet,

kocasndan boanmaya karar veren kadnn ileri srd gerekenin, hakem veya mahkeme

tarafndan hakl bulunmasndan sonraki durumu hkme balamaktadr. Bu konu evliliin sonaerme yntemleri bal altnda ftida bahsinde ilenecektir.Dolaysyla bu ayet konuya delil

olarak ileri srlemez. Nitekim peygamberimiz din farkndan dolay hibir kar - kocay

ayrmamtr. Grler doru olsayd bunun mutlaka Hz. Peygambere atfedilen biruygulamas

olurdu.

56 Talat Sakall, Ebul-s, TDV slam Ansiklopedisi

57 Ebu Davud, Snenu Ebi Davud, stanbul, 1401/1981, Talk 24, (2240); Tirmizi, Nikh 43, (1143).58 Nitekim 48. Fetih Suresinin 25. yetide aka bunu gstermektedir.

59 mam Malik, el-Muvatta (Muhammed b. Hasen e- eybn rivayeti), Nikh 44, (2, 543, 544)


25/32


Nisa 22den 24e kadar evlenilmesi yasak olan kadnlar saylm ama din farkna yer

verilmemitir. 25. yette ise namuslu mmin kadnlarla evlenmeye gc yetmeyenlerin namuslu

mmin cariyelerle evlenmesi istenmi ama onlarla evlenme yerine sabrl olunmas tavsiye

edilmitir. Buna gre birinci tercih, namuslu mmin kadnlar, ikinci tercih namuslu mmin

cariyelerdir. Maide 5. yette ise ehl-i kitabn namuslu kadnlar ile evlenmeye izin verildiine

gre onlar nc tercihtir. yleyse namuslu mmin cariye, namuslu ehl-i kitap kadnndan

iyidir. Namuslu mmin cariye ile evlenmek tavsiye edilmediine gre ehl-i kitaptan namuslu bir

kadnla evlenmek hi tavsiye edilmez ama haram da klnmaz. Ehl-i kitap da mriktir. Bu

sebeple yet, kadn-erkek fark gzetmeden mrikle evlenmeyi anlatmaktadr.

mana gelene kadar, mrik kadnlarla evlenmeyin. Mmin cariye mrik kadndan

elbette iyidir; isterse beeninizi kazanm olsun. mana gelene kadar, mrik erkeklere kz

vermeyin. Mmin kle mrikten elbette iyidir; isterse beeninizi kazanm olsun. Onlar sizi

atee arrlar; Allah ise kendi izniyle cennete ve affa arr. Allah yetlerini insanlara

aklar, belki akllarn balarna toplarlar.(Bakara 2/221)

Nikahta namusun neminden bahseden bir ayette zaninin mrikle evlenebilecei

belirtilmitir. Mslman bir kii zani olabileceine gre bu hkm Mslman da balar. Allah

Tel yle buyurur:

.

Zinaeden erkek, ancak zina edenle veya mrik bir kadnla evlenebilir. Zina eden kadn

da, ancak zina eden veya mrik olan bir erkek nikhna alr. Bunlar mminlere haram

klnmtr. (Nur 24/3)

Rivayete gre Mersed bnu Ebi Mersed adnda bir adam vard. Mekke'den esirleri alr

Medine'ye karrd. Mekke'de Anak adnda fahie bir dostu vard. Mekkeli esirlerden birini

oradan karma sz vermiti.

Mersed diyor ki: Mehtapl bir gecede, Mekke'nin duvarlarndan birinin glgesine vardm.

Derken Anak kageldi, duvarn dibindeki glgemi grd. Yanma gelince tand ve "Mersed

mi?" dedi. "Evet, Mersed" dedim. "Merhaba, ho geldin, gel geceyi yanmzda geir!" dedi.

"Hayr, Anak; Allah zinay haram kld" deyince feryad bast: "Ey adr halk, bu adam

esirlerinizi gtryor!" dedi. Hemen sekiz kii peime dt. Handeme yoluna saptm ve bir

maaraya veya ukura girdim. Arkamdakiler geldi, tepeme dikilip iediler. Sidikleri bama

dedi. Ama Allah beni onlara gstermedi. Sonra ekip gittiler. Ben de dnp arkadam srtma

aldm; iman birisiydi. zhire geldim, kelepelerini zdm. Tekrar srtmda tamaya


26/32


baladm, beni ok yordu. Nihayet Medine'ye vardm. Resulullah (a.s.)'n huzuruna ktm: "Ey

Allah'n Elisi, Anak'la evleneceim" dedim; sustu; u yet ininceye kadar cevap vermedi.

Zinaeden erkek, ancak zina edenle veya mrik bir kadnla evlenebilir. Zina eden kadn

da, ancak zina eden veya mrik olan bir erkek nikhna alr..."(Nur, 24/3).

Sonra dedi ki, "Bak Mersed, zina eden erkek ancak zina eden veya mrik olan bir

kadnla evlenebilir. Zina eden kadn da ancak zina eden veya mrik olan bir erkek alabilir,

onunla evlenme!"60

Peygamberimiz onunla evlenme derken kadnn irkini deil, zinasn gereke

gstermitir.Mezhepler kendi grleriyle elitii iin bu ayetiin, inizden evli olmayanlar

evlendirin (Nur 24/32) ayetiyle nesh edildii iddia ederler.Nitekim bn Hazm, bu iddiann

bir delili yoktur. Kesin bir bilgi olmadan bir yet veya hadisle ilgili olarak bu mensuhtur

demek caiz deildir. Fakat o da din frk konusunda dier grlere katlr.61

VI. GEERLLK BAKIMINDAN NKH ETLER

Evlenme akdi rkn ve artlarnn bulunup bulunmamasna gre sahih, fasit, batl,

mevkuf ve gayri lazm eitlerine ayrlr. Hanefiler dndaki mezhep gre fasit ile batl

arasnda fark yoktur.

1. Sahih Nikh Akdi ve Sonular: Rkn ve artlar tam olarak bulunan evlenme

akdidir. Evlenme ehliyeti bulunan ve aralarnda evlenme engeli bulunmayan kiilerin iki ahit

huzurunda yaptklar evlenme sahih bir evlenme akdidir. Hibir eksiklii bulunmayan byle bir

akit, evliliin btn hukuki sonularn dourur. Sahih evliliin sonular unlardr62:

a) Elerin slami ller iinde birbirinden faydalanmalar helal olur.

Ve onlar ki iffetlerini korurlar. Ancak eleri ve sahip olduklar cariyeler hari. Bunlarla

ilikilerinden dolay knanm deillerdir.63

b) Kadn mehre hak kazanr. Eer belirlenmi bir mehir varsa kadn bu miktar hak eder.

Eer mehir belirlenmemise kadn kendi emsallerinin ald miktarda mehre hak kazanr.c) Kadn nafakaya hak kazanr. Bu da yeme, ime, giyim ve mesken ihtiyacn kapsar.

Kocann nafaka ykmll u ayete dayanr:

Annelerin yiyecei ve giyecei rfe gre ocuk kendisine ait olan babaya aittir.64

d) Elerin yaknlar arasnda shr akrabalk meydana gelir.

60 Tirmiz, Tefsr, 25, Hadis no: 3177.

61 Ali b. Hazm, el-Muhall, c. IX, s. 63-65.

62 Bilmen,Istlahat- Fkhyye Kamusu, II, 3334; Abdlhamd,Ahvlu-ahsyye, s. 41; Zuhayl,

el-Fkhul-slm ve edilleth, VII, 9596; Karaman, Anahatlaryla slam Hukuku, II, 9495.

63 Mminun, 23/56.

64 Bakara, 2/233.


27/32


e) ocuun nesebi babasna balanr.

f) Eler bu evlilikle birbirlerine miras olurlar.

2. Fasit Nikh Akdi ve Sonular:

Hanefilere gre fasit evlilik shhat artlarn kaybeden evliliktir. Evlilik bir ynyle

medeni bir akit olduundan dier akitlerde olduu gibi fasit ve batl ayrmna tabi tutulur.

Hanefilerin dndaki ounlua gre ibadetlerde olduu gibi nikahta da fasit batl ayrm

yoktur. Yani fasit ve batl evlilik ayn eydir ve ayn sonular dourur65.

Hanefilere gre u hususlar barndran evlilikler fasitir:66

ahitsiz yaplan evlilikler, belli bir sreyle snrlandrlan geici evlilikler, ayn anda be

kadnla evli bulunmak, bir hanm; kz kardei, halas veya teyzesiyle birlikte nikahlamak, evli

olduunu bilmeden bakasnn hanmyla evlenmek, haram olduunu bilmeden evlenilmesi

haram olan bir kadnla evlenmek. Bunlar Ebu Hanifeyegre fasit, Ebu Yusuf ve Muhammede

gre ise batldr.

Fasit evliliin sonularn yle sralamak mmkndr67: Fasit evlenme akdinde taraflarn

evlilii srdrmeleri caiz deildir, hemen ayrlmalar gerekir. Kendileri ayrlmazsa hakim

tarafnda zorla ayrlrlar. Cinsel birlemeden nce fasit nikah hibir hukuki sonu dourmaz.

Cinsel birleme olmusa u sonular doar: a. Kadn, ortalama mehir ile taraflar arsnda

belirlenmi olan mehirden az olanna hak kazanr. Bu konuda u prensip vardr: Drul-

slmda her cinsel birleme ya haddi ya da mehri gerektirir. Akit phesi sebebiyle had

dt iin kadn mehri hak eder.

b.Akit tarihinden en az alt ay, en fazla bir yl iinde doan ocuun nesebi sabit olur.

c.Evlenmeden doan hsmlk meydana gelir.

d.Ayrln ardndan kadnn iddet beklemesi gerekir.

e. ddet sresince erkek kadnn nafakasn temin etmekle ykmldr. ddet dnda

nafaka ile miras hkmleri cereyan etmez.

3.Batl Nikah Akdi ve Sonular

Batl evlenme, akdin unsurlarndan biri ya da kurulu artlarndan biri eksik olan evlenme

akdidir. Evlenme ehliyeti olmayanlarn yapt evlilik, aralarnda evlenme engeli olan kiilerinyapt evlilik ve muta evlilii batl evliliklerdendir.

Batl evlilikte noksanlk ana unsurlarda bulunduu iin byle bir akit hibir hukuki sonu

dourmaz. Cinsel birlemenin olup olmamas da bunu deitirmez. Bu durumda nikah phesi

dolaysyla zina haddi mi tatbik edilecei, yoksa tazir cezas m verilecei konusu ceza

65 Bilmen,Istlahat- Fkhyye Kamusu, II, 3334; Abdlhamd,Ahvlu-ahsyye, s. 42; Dndren,Aile lmihali, s. 204.

66 Bilmen,Istlahat- Fkhyye Kamusu, II, 3334; Abdlhamd,Ahvlu-ahsyye, s. 4243.

67 Bilmen,Istlahat- Fkhyye Kamusu, II, 3334; Abdlhamd,Ahvlu-ahsyye, s. 4243;

Apaydn, Yunus, Fsit Nikah, amil slam Ansiklopedisi, stanbul, 2000, s. 322323.


28/32


hukukunda tartlmtr. Taraflarn derhal birbirinden ayrlmas gerekir. Kendileri ayrlmazsa

hakim aralarn ayrr68.

Dier taraftan mehir, nafaka, nesep, iddet ve miras gibi hkmlerin hibiri batl evlilikte

sz konusu deildir. Yalnz Ebu Hanife eer aralarnda evlenme yasa bulunanlar evlenmise,

doacak ocuun babasz kalmamas iin bu evlilii batl deil, fasit saymtr. Ortada bulunan

fiili durumu sonuca balamak adna byle bir ayrm kabul etmitir. H.A.K de bu gr kabul

etmitir69. mameyn ise evlenme yasa bulunan kadnlarla evlenmeyi de batl saymtr70.

4. Mevkf Nikah Akdi ve Sonular

Kurulu ve geerlilik artlar tam olmakla beraber yrrllk artlarnda eksiklik bulunan

evlenme akdi mevkuf evlenme akdi olarak adlandrlr. Mevkuf evlilik akdi sahih olarak

domutur ancak yrrllk kazanmas iin bakasnn iznine ihtiya vardr. Buizin alnmadan

nce evliliin sonularndan hibiri gereklemez. Dolaysyla bu durumda cinsel birleme helal

olmad gibi nafaka, mehir, iddet ve miras gerekmez. Gerekli kiinin izni

alndktan sonra bu evlilik sahih evlilie dnr ve bu evlenme akdinin sonular geerli

olur71.

5. Gayr- Lzm Nikah Akdi ve Sonular

Dier artlar tamam olduu halde balayclk artlarnda eksiklik olan evlenme akdine

gayr lazm yani balayc olmayan evlenme denir. rnein; akll ve ergin kadnn velisinden

izinsiz olarak dengi olmayan biriyle yapt evlilik, velisi izin verinceye kadar gayr lazmdr.

Velinin bu evlilii feshetme hakk vardr. Cinsel birlemeden nce fesih hakk kullanlmsa

gayr lazm evlilik hibir sonu dourmaz. Ancak birleme olmu ve fesih hakk bundan sonra

kullanlmsa iddet, nafaka, evlenmeden doan hsmlk, nesep ve emsal mehir sabit olur72.

Kadn gayr lazm evlilik sonucunda hamile kalmsa veli artk bu hakkn kullanamaz73.

VII. MUTA NKHI

Erkein kadna verecei bir mala karlk, sadece onun cinselliinden yararlanmasna

imkn veren szlemedir. Bununla taraflar kar koca saylmaz, aralarnda nafaka, miras,boanma vs. hkmler geerli olmaz. Sre dolunca ayrlk gerekleir.

Mutann, Peygamberimiz dneminde uyguland iddia edilir. Ehl-i Snnete gre daha

sonra yasaklanmtr ama Caferlere gre geerlilii devam etmektedir. Her iki iddia da kabul

edilemez. nk. Mekkede inen yetlerde Allah Tel yle buyurmutur:

68 Bilmen,Istlahat- Fkhyye Kamusu, II, 36; Abdlhamd,Ahvlu-ahsiyye, s. 4344; Dndren,Aile lmihali, s. 207.

69 Hukuku- Aile Kararnamesi, md. 54.

70 abn, el-Ahvlu-ahsiyye, s. 135136; Bilmen,Istlahat- Fkhyye Kamusu, II, 36.

71 Aydn,Aile Hukuku, s. 31.

72 Dndren,Aile lmihali, s. 214215.

73 bn Rd,Bidyetl-Mctehid, III, 1240; Karaman,Anahatlaryla slam Hukuk, II, 102.


29/32


Mminler, fecrlerini koruyan kimselerdir74

. Onlar sadece elerine veya hkimiyetleri

altndaki esirlere kar knanmazlar. (Mminn 23/1-6)

Ferc, iki bacak arasna ve evresine; erkek, kadn ve genlerin avret yerlerine verilen

isimdir75.Muta, taraflardan birini dierinin ei yapmayaca iin yet, onun yannda avretyerlerini amay yasaklamtr.Yannda avret yerlerini amann yasak olduu kiiyle de cinsel

ilikiye girilemez.

Esirler, ev ilerinde altrlabileceklerinden Nur Suresinin 58. yeti onlar, evin kk

ocuklar gibi saymtr. Bunlar ev halkndan blua ermi olanlarn yanna, yats namazndan

sonra, sabah namazndan nce ve len uykusunda izinsiz giremezler. nk bu srada onlarn

edep yerleri ak olabilir. Ama dier vakitlerde yanlarna izinsiz girebilirler. Ailenin blua

ermi fertleri farkldr; onlar birbirlerinin yanna her girite izin almak zorundadrlar. Bu dagsteriyor ki, esirler edep yerlerinin bir ksmn grebilirler. Onlar dierlerinden ayran sadece

budur. Edep yerlerinin tamamn ancak eler grebilir76.

Cinsel iliki evlenmenin asl gayesi deildir. Asl gaye, cinsel ilikinin de caiz olduu

huzurlu bir ortama kavumaktr. Allah Tel yle buyurur:

Kendilerine snasnz diye kendi cinsinizden sizin iin eler yaratm olmas ve aranzda

sevgi ve merhamet oluturmas onun belgelerindendir. Dnen bir toplum iin bunda belgeler

vardr. (Rum 30/21)

Mutada erkek, cinsel arzusunu tatmini, kadn alaca mal dnr. Ayette belirtilen

birbirine snma, sevgi ve merhamet burada hedeflenen eylerden deildir.

Nisa 22den 24e kadar evlenilmesi haram olan kadnlar saylm ve yle buyrulmutur:

Bunlar dnda kalanlar; namuslu yaamanz ve zinadan kanmanz artyla mallarnzla

isteyesiniz diye size helal klnmtr. Bunlardan hangilerinden nikh ile yararlanrsanz

mehirlerini belirlediiniz miktarda veriniz. ... (Nisa 4/24)

74 Burada cinsel iliki kast edilemez nk o manadaki ayetler, fuhu eitlerinden uzak duranlar eklinde ifade edilir. Buradaki anlam, edep yerlerinin

rtlmesinden baka bir ey deildir.

75 bn Manzur, Cemalddin Muhammed b. Mukrim (630-711), Lisanul-Arab, Beyrut trs. maddesi.

76 Nur Suresi 58 ve 59. yetlerin meali yledir:Mminler! Ellerinizin altnda olan esirler ile henz ergenlik ana girmemi olan ocuklarnz vakitte;

sabah namazndan nce, le scanda soyunduunuzda ve yats namazndan sonra yannza girecekleri zaman izin istesinler. Bunlar, ak olabileceiniz

vakittir. Bu vakitler dnda birbirinizin yanna girip kmakta size de, onlara da bir gnah yoktur. Allah size ayetlerini bylece aklar. Allah bilir, doru

karar verir. ocuklarnz erginlik ana girince, bykleri gibi izin istesinler. Allah size ayetlerini bylece aklar. Allah bilir, doru karar verir.


30/32


Mehirlerini diye tercme ettiimiz kelime; ( ) ecrin oulu ( ) crdur. Ecr

( ), ister dnyada ister ahirette olsun, yaplan ie karlk alnan eye denir77. Bu kelime

burada olduu gibi Maide 5, Ahzab 50 ve Mmtahine 10. yette de kadnlarn mehirleri

anlamndadr. Dolaysyla evlenilmesi helal olan kadnlardan yararlanmann tek yolu, normal

nikhtr.

Durum byle olduu halde Nisa 24. yetin i btnl, dier ayetlerle ilikisi ve Arap

dilinin kurallar ihlal edilerek onun u blmnden mutya fetva karlmtr:

Bunlardan hangilerinden nikh ile yararlanrsanz mehirlerini belirlediiniz miktarda

veriniz. ...

Caferlerden Muhammed b. Huseyn et-Tabatab, Tefsrul-mzanda diyor ki: "

Bataki "ma" edat vakit bildirmek iindir.

Tabatab yerine y koyarak ayete u anlam vermitir:

.

Onlar elde ederek ne zaman yararlanrsanz cretlerini bir farz olarak verin.

Tabatabnin deki = o zamirini yetlerin hibirinde olmayan = elde

eme anlamndaki hayali bir kelimeyle balamas hatadr. nk Nis 22. yetten itibaren

kadn elde etmekten deil, nikhtan bahsedilir. Dolaysyla yerine = nikh ile

demek gerekir.

Tabataba, daha byk hata yaparak yle demitir:

" " cmlesi, nceki ifadeyle ilgili bir ayrntdr; banda bulunan "fa" harfi hi

phesiz paray btne balamaktadr. nk Allahn; "iffetli olmanz ve zina etmemek zere

mallarnzla aramanz" sz, hem nikhl ei hem cariyeyi ierir. Byle olunca, "Onlardan

yararlandnz srede cretlerini bir farz olarak verin" sz de yukardaki btnn bir

paras veya blmlerinden bir blmdr78

.

77 sfehni, Mfredt, ( ) mad.

78 Muhammed Hseyin Et-Tabtab (1902-1981), el-Mzn f tefsril-Kurn, ran-Kum,c. IV, s. 271-276.


31/32


Demek istiyor ki yet; normal nikh, cariyeyi odalk kullanma ve muta yoluyla olmak

zere kadnlardan ekilde yararlanmaya izin veriyor. Sonra u sonuca ulayor: Buradaki

yararlanmadan maksat, phesiz muta nikhdr.

Hlbuki yetten, cariyelerin odalk olarak kullanlabilecei eklinde bir anlam karmaimkn yoktur. Ayetin ilgili blm yledir:

Elleriniz altnda olanlar dndaki evli kadnlar nikhlamanz haram klnmtr.

Buna gre esir kadnlar, evli dahi olsalar nikhlanabilirler. nk 47. Muhammed

Suresinin 4. yetine gre esirler kleletirilemezler; onlar karlkl veya karlksz serbest

brakmak gerekir. Karlksz serbest braklanlar kimsenin eli altnda olmazlar. Buradaki esir

kadnlar, mminlerin elleri altnda olduklarna gre onlar, karlksz serbest braklmam,

fidyeleri de denmemi esirlerdir. Byle bir kadnn fidyesini deyecek mal bulmasnn en

kestirme yolu mehir karl evlenmesidir. Zaten yetin devam bunu art komaktadr. Kocas

veya yaknlar onun fidyesini gnderemedii iin yet onun medeni halini deitirerek

evlenilebilecek kadnlar arasna katm ki, hrriyetlerine kavuma imkn elde edebilsinler.

Evlilik, karlkl rzayla olaca iin bu kadnlar evlenmeye zorlanamazlar. u yet konuya

daha da aklk getirmektedir:

Mmin ve iffetli hr kadnlar nikhlayacak kadar varlkl olmayanlar, ellerinizin

altnda olan mmin cariyelerden alabilirler. mannz en iyi Allah bilir. Hepiniz

birbirinizdensiniz79

. Onlar ailelerinin80

izni ile nikhlayn ve mehirlerini marufa uygun olarak

verin. Onlar da iffetli olsunlar, zinadan uzak dursunlar ve gizli dostlar edinmesinlerBu,

iinizden zor duruma dmekten korkanlar iindir. Ama sabretmeniz daha iyi olur. Allah

balar ve merhamet eder. (Nis 4/25)

yet; namuslu mmin kadnlarla evlenmeye gc yetmeyenlerin namuslu mmin

cariyelerle evlenmelerine izin vermi ama onlarla evlenme yerine sabretmelerini tavsiye

etmitir. nk cariyenin btn arzusu bir an nce hrriyetine kavumaktr. Byle birinin iyi e

olmas beklenemez. Eer muta yoluyla kadnn cinselliinden yararlanmaya izin verilseydi bu

yette mutlaka ondan bahsedilir ve cariyeyle evlenmeye ihtiya kalmazd.

79 Ey insanlar! Dorusu biz sizleri bir erkekle bir diiden yarattk. Sizi milletler ve kabileler haline koyduk ki birbirinizi kolayca tanyasnz. phesiz, Allahkatnda en deerliniz, O'na kar gelmekten en ok saknanzdr. Allah bilendir, haberdardr. Hucurat 49/13

80 Klenin ailesi, bakmn stlenen ve fidyesini alacak olan ailedir.


32/32


Caferiler diyorlar ki; mutann en az bir cinsel iliki sresi kadardr. Bu durumda onlar,

evlenmeye deil, evlilik d cinsel ilikiye yani zinaya izin vermi oluyorlar.

Peygamberimizin Evtas senesinde mutaya gnlne izin verdii, sonra yasaklad

iddia edilir81

. Evts, Huneyn savanda mriklerin toplandklar vadinin addr. Mslimde vebirok hadis kitabnda, Abdullah b. Mesudun yle dedii rivayet edilir: Biz

peygamberimizle birlikte savayorduk, yanmzda kadnlarmz yoktu, Kendimizi hadm

ettirsek olmaz m? dedik; hadm yasaklad, sonra bir kuma paras karlnda geici sreyle

evlenmemize izin verdi82

Evtsta yaknlar ile birlikte esir tutulan kadnlar hr deiller ki, bir kuma paras

karlnda dmanlarna kendilerini teslim etsinler. Bu rivayetin tutarl yan yoktur.

yetler zerinde yeterince durulmaynca mutaya nce msaade edildii sonra

yasakland iddia edilmi hatta Maliki, afi ve Hanbeller onun, icma ile haram klndn

sylemilerdir83.

81 Mslim Nikh 18.82 Mslim Nikh 11.

İslam hukukunda nikah

Documents