!GRAFIKA

SE]- '. . -,

.,.' .... [; .r-:.· ..A··\\:;··~..,r·.,p.. .>I·ru··~U·

i;! ~ '~

'Dl SIAAlbuquerque'

I •

"dalam catatan juga~~ menjumpai merlam .L. yang mempunyaisa(z

jau.h lebth besar.daripada meriam .'.mllik portugis. "Wan Mohd Dasuki ,;

• .Wan Hasbullah. -'~-I=I.. nnk,>ii 8edil Alam Melayu

Kuala Lumpur: Sejarah yangdigelapkan. Itu kesimpulanyang bolehdibuat berhubungcatatan kejatuhan KerajaanMelayuMelaka kononnyaangkatan tenteraketika ituhanya menggunakan keris,tombak dan sumpit beracun.Biarpun catatan sejarah itu .

digunakan dalam sukatanpelajaran mengakui wujudsenapang dan meriam, namunmenyatakan bahawa senjatatradisional digunakan secarameluas ketika serangan 'Portugis pada 1511.Selain itu, buku berkenaan

turut mengatakan kelemahan ,ketenteraan ¥elaka yang tidakberorganisasi serta kehebatanpersenjataan Portugis. :. Fakta sebenamya adalahtentera Kerajaan Melayu ",Melak!lketikaitu sangat .,tersusun dan mempunyai lebih.8,000 laras senapangserta meriam.MuziumWarisan'Melayu

Universiti Putra Malaysia(UPM)menemui keratan jumal ",pengkaji barat Dr ~oaquiIl1de ':.:",Campos yang menghul':iikan "

, berhubung penemuan senjata. 'api moden d~.Melaka.' '

,~

':~;fA;~~~.~~:~~;~i;~,',,"!";:.L' ;{:.':\>-{:\,:c:·" ':[~"';

04-12-2016

Wartawan:Muhammad Saufi Hassanamlahmetro.com.my I

. ' Grafik:Salim Dawamnorsalimlahmetro.com:my .

Mohd SyazwanMsaramlahmetro.com.my.

Porlugis memerlukan tempoh juga menjumpai meriam yang.tiga minggu untuk menakluk , mernpunyai saiz jauh lebihKota Melaka berikutan besar daripada meriam milik . ,

· tentangan li~bat daripada , Portugis: Namun, ia dihantar 'angkatan tentera Melaka. ke Kota Calicut sebagai hadiahSelepas kemasukan Portugis, . "Berhubung fakta ini, ia

senjata apiberkenaan lebih direkodkan oleh seorang· dikenali sebagai Istinggar, . sejarahwan Portugis Joao de,Pemuras dan Lela Rentaka. Barros dan pemah dipetikoleh"Fakta berhubung , beberapa pengkaji baratkemunduran teknologi itu berhubung persenjataan. ternyata satu 'fakta yang moden Alam Melayu," katanyadigelapkan' apabila pengkaji kepadaMetro Ahad ketika .tempatan menemui beberapa ditemui, di sini.catatan daripada penjajah barat Menurutriya, kepakaranyang turut mengakui , .senjata api Melayusangatkewujudarr persenjataan • berkait rapat dengan , .:»

. teknologi dari kerajaanmoden itu. '" 11 thinPengkaji Be~il Alam Melayu .' urki-U aniyyah

Wan Mohd Dasuki Wan '. terutamanya dalam aspek.. , , pembuatan meriam. '

Hasbullah berkata, orapg . _." Katanya, berdasarkan kajianMela~ ~eme~~gn!a sudahj-> ~"'pengkaji juga menemui .merniliki senjata a~l,sebeluttl".. kebanyakarisenjata apiserta .ke~atangan Portugis ke Melaka . meriam Alam Melayu'dirampaslagt., . . .. ~~.. Poiiugis dan dibawa keIuar . ;~enu.rutnyll:;.hallIl~ ". menerusi kapal petang mer~~:

dlbuktlkaI_Irrrene~sl b~beTapa yang dikeriali Flor d~;La M~:"catatanseJarahdanpada .. < "Penibetulan faktasejarah i"

• penjajahbarat termasuk.', '. hams dibuat kel'anaini bukatl'Monso de Albuguerqlle yang,;: 'c suinber.peRgkaj~eiIiPatall '

· inenyata~afi'tnerijul!lpai'ribuan ' ~emata-mata;malili 'pengkajiliITas~t;napang d~ JIleriam >, luai-jugaperriah:~enrl)uat

,".. .' ·meI].aklQk Melaka. ' penemuan meoerUsi .catatan:._ /" " ,-' " ..

I 04-12-2016 •.:.Kaedah menggunakan istinggar•• • •0) ~-uru--=--'T'I

~ diperbuat daripada/"l timah hitam

.O._ laras" G

Menggamak'memegang istinggarIstinggar dipegang dandikeluarkan dari tempatsimpanan. Sewaktumemegang bedil tersebut,jampi tertentu akan dibacauntuk mengetahui samaada.«ia selamat atau berbahayajika hendak digunakan. .

Mengisi bahan peledak'(ubat bedll: gunpowder)Ubat bedil dimasukkan dari tabungbuluh ke lubang laras bedil sambil

, dibacakan jampi dan diasak terlebihdahulu denqari kayu pengasak -sebelum dimasukkan pula pelurutimah hitam. .,

Mengisi peturuSebiji peluru timah hitamdiambil dari bekas yangberada di belakang badanpenembak, dikulum di dalamrnulut sa(Tlbllmembaca jampidan kemudian ditolak denganhujung lidah ke lubang larasbedil.

Kemudian diasak dengan .kayu penqasak. Peluru .timah dipadatkan(wadding) dengan balutanperca kain atau sabut, Ubatbedil dan peluru diisidengan keadaan larasbedil tegak ke langit.

65t.'

Istingga'" setinggarSenapang kancing sumbu

• Senjata api ringan yang .mempunyai laras panjang

• Laras panjang-dalam duntapersenjataan moden dikenalisebagai Sniper Rifle

• Menggunakan sebutir peluru. tlmah hitam (plumbum)

• Mekanisme tembakanmenggunakan pencucuh sumbu(matchlock)

• Diperkenalkan semasapenaklukan Portugis, tetapidigunakan secara meluas olehorang Melayu selepas kejatuhanMelaka.pada 1511 .

Asal ., , « .PortugisAdaptasi,«:«.:««.«.«««.:..: Melayu MinangkabauJenis ; ' Matchlock /sumbuPanjang.«««.««,«.««.«.«.«:««««:. 122cm -165cmBa,han.«« : « «.« .kayu, ternbaqa-Jangkaan jarak tembakan terjauh...«. 890 meter

...+

I

Kitab Peluru Petunangadalah rangkumanbeberapa naskhah kitabilmu penggunaan senjataapi dandipercayal sudahwujudlebih·1700-an:

< .. Ia adalahkombinasibeberapa manuskip lama

, ' dan disusun semua oleh.penyelidik sastera.A Sarnad Ahmad.Kitab ini mengandungipelbagai petua dan ..mantera untuk menembak, ,

• •Membidik sasaranSasaran dibidik denganmengacukan hujung pejara kebayang sasaran. Sasaran dikuncimenetapkan sasaran sertamenahan nafas. Jampi dibacakan.

Melepaskan tembakJarum bedil ditarik perlahansambil nafas dilepaskanperlahan dengan bacaanjampi penuju.

• Burung bedil yangdipasang sumbu •berbara akan tertolakke depan menyentuhlubang penggalak yangberisi serbuk penggalak .. Peluru Petunang

Mengisi penggalak(primer)Ubat bedil'yang lebih halus .sebagai pencetus nyalaantembakandimasukkan ke lubanqpenggalak. Kemudian piringpenutup lubang itu ditutupkan

. untuk mengelakkan ia keluar atauditiup angin. Penggalak diisisambil bedil dipeluk ke badandan larasnya menghadap kesasaran,

Serbuk penggalakterbakar diikuti letupanserbuk peledak dalamlarasdan rnenolakpeluru keluar dengan

. pantas .

MenyalakansumbuSumbu dibakar dibahagian hujung yangakan menyentuh lubangpenggalak. Sumbudiperbuat dari tali sabut .

Penembak akanmenarik jarumbedil ke belakang

et·Mekanismetembakanisttnggar

a. Hulu senapangb. Jarum bedil .c. Penutup dapur bedil •.d. Pangkallaras tempat

sasaran dibidik

e. Burung bedilf. Piring api (lubang penggalak)g. Sumbuh. Penutup piring. i, l.aras senapang

• 04-12-2016 39

PeluN dilukiskan lakaran ini .dlikuti bacBBn jampi agar'tembakan tepat mengeni'liseseren dan maul

SERBUK BEDIL (gram) JARAK (meter)

sao g.' Og Om' , SOOm" -I,

.. Jarak tembakandan jumlah bahariPGJedak

153.6g76.8g48.0g

.....• •••......•.....•••••..•......••...•.• ,.•:.~ : Q 891 m

• 1

384g'33.69629-

II•~.

................... ~ .g 594 m

..... : ~ Q 225 m .969.489

_i-.Senjata api hebat orang Melayu dahulu

Tangan kanan J

menggenggam huludengan kukuh

Bulan mengambang disaput mega,Uliara nyaman laut pun tenang,Idamkan kembangdilingkar mega,Tembak dengan Pe/uru Petunang,

beberapa artileri lain adalahbukti kukuh bahawa ketamad·unan Melayu atau Melaka samahe bat dengan empayar besar .antaranya Turki· Uthmaniyyahdan Jerman.MeneI'llsi kitab lama ini juga

turutmenjelaskan teknik .'menembak dengan begitu telitidan peng:gunaan Istinggarbanyak diperkatakan dalamkitab Peluru Petunang ini.

Melayu, malah menggambarkanbegitu dekat senjata berkenaan /dan masyarakat Mdayu ketika itubukan hanya bergantun~ kepadakeris atau parang, sebaliknyasenjata api moden ketika itu.Pendedahan kitab inijuga

memberi perse,Psi bam bahawasebenarnya Alam Melayu sudahmempunyai teknologi mddendan sejarah yang mengatakanMelayu mundur adalah faktayang digelapkan oleh pihaktertentu. _Senjataapi seperti Istinggar

(Iaras senapang panjang),Pemuras (Iaras senapangpendek), Lela Rentaka(meriam' ringan) dan

'1400 anSenjata api telahmula digunakanorang Melayuseperti bedil ,danmeriam yang berasaldari China, Pegu,~urma dan Annam

Selepas1511Istinggar muladigunakan denganpengaruh Portugisselepas kejatuhanMelaka

Pertengahan1600 .Terakul danpemuras digunakansetelah dibawa olehorang Belanda

et· Senjat.a api lain yangdigunakan orang Melayu .

dahulu ~~.~~~~'_~~I.A- Lela.

Rentaka

1800 anTahun 1843 senjata apimakenismebaru "percussion lock' tanpa sumbudibawa British. A~taranya senapangSnider dan Enfield', Selepas .1870-an kedua-dua senapang inidigunakan secara meluas olehorang Melayu da'iam peperangantermasuk di Perak (1874) danPahang (1890).

et·Posisirtlen(~mbak

Udara nyaman laut pun tenang, -·Suasana mempesona menghiba hati,Tembak dengan Peluru Petunang,K(!na tak kena naga pun mati

Itu antara bait pailtun dalam'Manual Penggunaan SenjataApi Melayu' atau lebih dikenali

Kitab Peluru Petunang yangdirekodkan sekitar tahun [7oo-ansehingga [Soo-an.Kitab lama ii.u bukan saja bukti

kukuh perkaitan rapat antarasenjata api dengaI} masyarakat

Sumber: Peluru Petunang,A. SamadAhmad: Dewan Bahasa dan Pustaka 1984WanMoM Dasuki WanHasbuflah, 2013. Pengetahuan dan teknologi Melayuberhubungpenggunaan senjata api. Disertasi sarjana Akademi Pengajian Melayu UM.Muzium WarisanMelayu, UPM.

12RUKUNMENEMBAK

x

Keduduk'an-menembak 2 .Jangan dikeras-

" k!ln tanganyang memegang

I

.:.Kronologi ringkas penggunaan .senja~ api oleh orang .MdaytldahIJ]U'

~ I~til1ggareli alan! Melayu .

Pemuras

Senjataapi ringan ini sudahmula dikenali sejak awallagiiaitu sebel~ kemasukanPortugis ke Melaka narqunnamaIstinggardiperoleh .. selepas kemasukan penjajah ..

la turut digunakan dibeberapa lokasi lain selain

Melaka antaranya Minangkabau,. Aceh dan beberapa lokasi lain.

Ini menunjukkan bahawa AlamMelayu tidak mengalami kemundu-ran daripada aspek persenjataanmalahsetara dengan kegemilanganPortugis sert.a negara barat lain.Istinggar -

\

1000m

·Sendawa liliiiiBelerang IIArang •

• Sejenis meriam bersaiz keeil• Lebih dikenali sebagai 'SwivelCannon'

• Bersifat kecil kerana !ujuan Lela..Rentakaadalahberkonseprriudahalih• Senang dibawa dalam peperangandan diletakkan di atas penyandangberbentuk 'Y' .

• Meriam jarak dekat

• Bahasa lain adalah Blunderbuss '• Senjata api ringan jarak dekat• Berorientasikan 'peluru penabur'

memandangkan mempunyai laraspendek yang besar.. .

• Peluru timah, paku dan kepinganlogam digunakan sebagai bahan'pe!uru untuk mencederakan musuh

• Senjata api ringan laras .pendek mirip". pistol pada zaman moden• Pernah digunakan dalam Perimg

Naning• Mekanisme letupan menggunakan

Wheel Lock kemudian dimajukanmenggunakan Flintlock'(batu lIpi)

• Sering digunakan golongan pembesarIsta~a/pemerintahkanan tentera

..... 1··.... '"-+'X'~\···1'····...-

, .'

X'I

Mataperlufokus kepada. sasaran.·

"

Kedu~llkanmeTflhldik:denganhetul

3 Jangan terlalu raptit"'- 'antara hulu senapang

denganpipi ...flh.' '_ Kepalajangan '~. '. - ~::-t}. 'Jerlalu menun- . oJ'

dub-

Kedudukanberdiriseperti~IAlif . -' .

6 Memhuka keduahelah kaki untuk

~/ keseimbangan

Menahannafas ketikarrienembak

8 Memben' ,fokus kepadasasaran

1.1 Meramas pic/!-denganperlahan7 9 10 12 Menembak·

ketikamasa.yang seSUfll

40

+

- -.z:". '.

'kononnya menggun*arisenjata tradisional sepertilembing, tornbak dan kep;s

~ untuk'berperang selain tidakdimiliki 01eh kerajaan '",'" ~I ,.q;rc!fip'unyai kepakarari,KeslJlljfln.;m Melayu Melaka . ·~mef.lligkumi teknologi ,.. t:er.daJiIulu· diangkat.,'··peqg~g~utanhingga '•. '

'men~ebahkan kerajaan itu ."~itawan Portugis. . ''llCukuplah jnenyogokkankepada masyarakat bahawa.tamadun 1~ Iehih maju .

• ., sedangkan zaman Kesultanan,,' Melayu Melaka terdahulu

sebenarnyamernpunyai. ' " pelbagai kecanggihan yang" dimil~k:i.merangkumi ttiknologi

persenjl!ta:in, dan pengangkutan."Banyak fakta sejarah yang:, ,

tidak dipamerkan'kepada ,secamjelas dannyata

Lela Rentaka. antara senjata api-yang digunakan ketika zarn.an "Kesultanan Melayu Melaka;·

ditemui, di sini, ' \()~ itu pada1511,"katanYa.·.Sementara itu, pengkaji Selain itu, beliau juga berkata :

Sejarah Profesoj- Dr Mat Rofa " ahlisejarah Portugis Joao DeIsmail berkata; Kesultanan Barros Juga ada menulis dalamMelayu Melakadahulu tidaklah , bukunya mengenai .

, terlalu kuno atau ketinggalan kecanggihan merangkumi,zaman hingga menyebabkan taktikal dan persenjataan yangmudahditewaskan olehPortugis. dimiliki kerajaan Melaka '. Beliau berkata,Portugis hingga mampu-mcnangkis .mengambil rnasa beberapa serangan musuh. ".', . >'

, tahun untuk mengkaji "Kiia seharusnya tidak,'., ., seterusnya ~enawan kota .. meng1unbil.bulat-bulat fakta .Melaka ·dan rnereka juga, .sejarah yang disampaikan oleh.meridapat tentangansengit • kapitalis barat kerana merekapada pe'ringkat awal, ' . sebenarnya .tidak.mahu : ,:,."Kitaperlu mengetahui ' meng~uikekuatan yang ," dan nyata mengapa - dimiliki kerajaim Metaka:' ,.....

"Oleh it.1, faktii s~jarah ¥anKterdapat cli dalam bukd teksiitau iuj ukart pada masa kiAiharuslah dikaji semula dengan .'memperIihatkan kipada ,','

bahawa' ,'.,',"'",........