apakah signifikan akta perkhidmatan ... -...
TRANSCRIPT
270
APAKAH SIGNIFIKAN AKTA PERKHIDMATAN KEWANGAN ISLAM (APKI)
2013 KE ATAS TINGKAHLAKU PENERIMAAN DANA DEPOSIT OLEH
INSTITUSI PERBANKAN ISLAM MALAYSIA
Muhammad Haffiz Muhamad Isa1
Shahida Shahimi2
Pusat Kajian Ekonomi dan Kewangan Islam (EKONIS)
Pusat Pengajian Ekonomi, Fakulti Ekonomi dan Pengurusan,
Universiti Kebangsaan Malaysia
ABSTRAK
Alliance Islamic Bank Berhad telah memulakan perniagaan perbankan Islam pada 1 April
2008, setelah memegang portfolio perniagaan perbankan Islam keseluruhan Alliance Bank.
Selepas penguatkuasaan APKI 2013, semua institusi perbankan Islam telah menukar dan
mengkelaskan semula deposit Islam sebagaimana yang ditakrifkan dibawah akta tersebut.
Maka, berkuatkuasa dari 01 Jun 2014, mana-mana produk deposit bertempoh Alliance
Islamic bank yang berasaskan kontrak syariah Mudharabah yang telah matang akan ditukar
kepada produk deposit bertempoh baharu yang berasaskan kontrak Syariah komoditi
Murabahah (penjualan komoditi pada kos berserta keuntungan) pada tarikh matang deposit
sedia ada. Oleh itu, wujud perbezaan ketara bagi produk-produk yang ditawarkan sebelum
dan selepas APKI 2013. Kajian ini akan memfokuskan Akta Perkhidmatan Kewangan
Islam 2013 yang berkaitan dengan produk deposit disamping cabaran-cabaran dan tindakan
yang diambil oleh Alliance Islamic Bank sebelum dan selepas Akta Perkhidmatan
Kewangan Islam (APKI) 2013 ke atas akaun deposit. Isu-isu Syariah yang timbul dalam
produk deposit ini juga akan dibincangkan dalam kajian ini. Dapat dilihat disini bahawa
pengkelasan akaun deposit dan pelaburan di bawah Akta Perkhidmatan Kewangan Islam
(APKI) 2013 memberi persaingan antara produk deposit Islam dan konvensional dan
Alliance Islamic Bank perlu memikirkan produk-produk baharu yang patuh syariah dalam
persaingan ini. Kajian ini hanya tertumpu kepada akaun deposit Alliance Islamic Bank
sebelum dan selepas Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013. Sumber maklumat
atau data diperoleh daripada kajian kepustakaan dan Laporan Tahunan Alliance Islamic
Bank (tahun-tahun). Hasil kajian menunjukkan bahawa Akta Perkhidmatan Kewangan
Islam 2013 telah memberi cabaran kepada perbankan Islam dalam penyataan kadar
keuntungan untuk akaun-akaun Wadi’ah. Alliance Islamic Bank pula tidak boleh
menetapkan kadar keuntungan dalam akaun Wadi’ah yang akan mendatangkan isu-isu
syariah. Impak Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 terhadap operasi perbankan
Islam adalah begitu menyeluruh. Sesetengah impaknya adalah segera, seperti pengkelasan
semula akaun deposit. Oleh itu, dapat disimpulkan bahawa pelaksanaan AKPI 2013
menjadi tunjang shariat rabbani dalam menghadapi cabaran kewangan semasa.
Kata kunci: Perbankan Islam; Akaun deposit; Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013
1 Student of Master of Islamic Economics, School of Economics, Faculty of Economics and Management,
Universiti Kebangsaan Malaysia, 43600 UKM, Bangi, Selangor, Malaysia. [email protected]
Corresponding author. 2 Assoc. Prof. (PhD.) of Islamic Economics and Finance, School of Economics, Faculty of Economics and
Management, Universiti Kebangsaan Malaysia, 43600 UKM, Bangi, Selangor, Malaysia.
271
WHAT IS SIGNIFICANT OF ISLAMIC FINANCIAL SERVICES ACT (IFSA)
2013 TO THE BEHAVIOUR OF INCOME FUND DEPOSIT BY MALAYSIAN
ISLAMIC BANKING INSTITUTIONS
ABSTRACT
Alliance Islamic Bank Berhad has started Islamic banking business on April 1, 2008, after
holding a portfolio of Islamic banking business of the entire Alliance Bank. After the
enforcement of the IFSA 2013, all the Islamic banking institutions have changed and
reclassified Islamic deposits as defined under the Act. Then, with effect from 1 June 2014,
any product term deposit Alliance Islamic bank based contract Shariah Mudharabah
matured will be converted to a product term deposit the new contract-based Shariah
commodity Murabaha (sale of commodities at cost plus profit) on the maturity date of the
deposit existing. Therefore, there is a major difference in the products offered prior to and
after the IFSA 2013. This study will focus on Islamic Financial Services Act 2013 with
regard to deposit products in addition to the challenges and the measures taken by the
Alliance Islamic Bank prior to and after the IFSA 2013 on deposit accounts. Shariah issues
that arise in deposit products will also be discussed in this paper. Can be seen here that the
classification of deposit accounts and investment under Islamic Financial Services Act
(IFSA) 2013 grant competition between conventional and Islamic deposit products and
Alliance Islamic Bank needs to think about new products that Shariah compliant in this
competition. The study only focused on deposit accounts Alliance Islamic Bank prior to
and after the Islamic Financial Services Act (IFSA) 2013. Source of information or data
obtained from the literature review and the Annual Report Alliance Islamic Bank (years).
The results showed that the Islamic Financial Services Act 2013 has been a challenge to
Islamic banking in the statement of profit rates for Wadi'ah accounts. Alliance Islamic Bank
also can not set the rate of profit in the accounts Wadi'ah that will bring Islamic issues.
Impact of Islamic Financial Services Act 2013 against the Islamic banking operations are
so extensive. Some of the impact is immediate, as the reclassification of deposit accounts.
It can be concluded that the implementation of Shariah through IFSA 2013 backbone
Rabbani in the current financial challenges.
Key words: Islamic banking; deposit account; Islamic Financial Services Act 2013,
PENGENALAN
Penulisan ini berhasrat melakukan kajian dan melihat sejauh mana kesan salah satu elemen
penting dalam akta baharu kewangan Islam, iaitu definisi dan skop liabiliti perniagaan,
terhadap sesebuah perbankan Islam. Bank kajian untuk penulisan ini ialah Alliance Islamic
Bank. Kajian khusus kepada kesan ke atas akaun deposit Alliance Islamic Bank sebelum
dan selepas Akta Kewangan Islam (APKI) 2013. “Perniagaan perbankan Islam”, menurut
Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 (Akta 759), bahagian 1 permulaan, seksyen 2.
didefinisikan sebagai perniagaan yang:
a) Menyetuju terima deposit Islam atas akaun semasa, akaun deposit, akaun
simpanan atau akaun lain yang serupa, dengan atau tanpa perniagaan
membayar atau memungut cek yang dikeluarkan atau dibayar oleh pelanggan;
atau
b) Menyetujui terima wang di bawah suatu akaun pelaburan; dan
c) Penyediaan pembiayaan; dan
272
d) Apa-apa perniagaan lain sebagaimana yang ditetapkan di bawah seksyen 3
Peraturan dan penyeliaan merupakan elemen penting dalam industri perbankan Islam.
Malaysia telah memperkenalkan rangka kerja undang-undang yang komprehensif untuk
industri perbankan Islam yang dikenali sebagai Akta Perkhidmatan Kewangan Islam
(APKI) 2013. Objektif utama memperkenalkan undang-undang baharu ini adalah untuk
menggalakkan kestabilan kewangan dan pematuhan Syariah. Oleh itu, adalah penting bagi
mana-mana bank Islam termasuk bank kajian iaitu Alliance Islamic Bank seperti
termakstub dalam akta bahan ini untuk memastikan bahawa operasinya akan dikendalikan
dalam batas-batas undang-undang Syariah, sepertimana yang termaktub dalam akta baharu
ini.
Kajian ini hanya akan menyentuh akaun deposit Alliance Islamic Bank sebelum dan selepas
Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013 sahaja, kerana ia merupakan sumber
dana utama bagi Alliance Islamic Bank. Sebelum berkuatkuasanya akta baharu ini, bank
dibenarkan untuk menggunakan asas akaun-akaun deposit ke atas mana-mana jenis kontrak
selagi kontrak diterima dalam Syariah. Sebagai contoh, Alliance Islamic Bank
menggunakan mudharabah sebagai asas kontrak untuk akaun simpanan, semasa, deposit
jangka pendek, dan deposit pelaburan.
Kajian ini akan melihat cabaran dan tindakan yang telah diambil oleh Alliance Islamic
Bank ke atas akaun deposit selepas Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013.
Penulisan kertas ini akan dibahagikan kepada enam bahagian. Bahagian pertama,
pengenalan bank kajian dan Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013. Bahagian
kedua, permasalahan kajian untuk melihat bagaimana bank kajian mengkelaskan akaun-
akaun deposit sebelum dan selepas Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013 dan
melihat cabaran ke atas bank kajian selepas Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI)
2013. Bahagian ketiga menyentuh tentang metodologi kajian. Bahagian keempat meneliti
keputusan kajian yang mana dalam bahagian ini akan menunjuk kepada aliran dan kesan
akaun deposit dari tahun 2013-2014. Bahagian kelima melihat implikasi dasar penawaran
produk-produk baharu selepas Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013
berlandaskan Syariah atau tidak. Akhir sekali kesimpulan dibentangkan.
OBJEKTIF KAJIAN
Kajian ini akan menyentuh tiga perkara;
1) Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013 berkaitan dengan produk
deposit
2) Cabaran-cabaran dan tindakan yang diambil oleh Alliance Islamic Bank
sebelum dan selepas Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013 ke atas
akaun deposit
3) Isu-isu Syariah dalam produk deposit
LATAR BELAKANG BANK
273
Pada Jun 2007, Alliance Islamic Bank Berhad telah ditubuhkan sebagai sebuah anak
syarikat milik Alliance Bank iaitu selepas Bank Negara Malaysia menyarankan semua bank
perdagangan menubuhkan anak syarikat perbankan Islam. Alliance Islamic Bank Berhad
telah memulakan perniagaan perbankan Islam pada 01 April 2008, setelah memegang
portfolio perniagaan perbankan Islam keseluruhan Alliance Bank. Ketika itu, produk dan
perkhidmatan Alliance Islamic Bank adalah melalui rangkaian cawangan Alliance Bank
Malaysia Berhad yang sedia ada dan juga dua Pusat Perbankan Islam yang telah ditubuhkan
di cawangan Square Modal dan Ampang Point. Setakat tahun 2015, terdapat sembilan Pusat
Perbankan Islam dalam rangkaian cawangan Alliance Bank Malaysia Berhad yang masing-
masing terletak di Dataran Capital, Ampang Point, G Tower, Kota Damansara, Melaka,
Kota Kinabalu, Pulau Pinang, Johor Bahru dan Putrajaya.
Alliance Islamic Bank menduduki kedudukan ke-14 dalam jumlah keseluruhan aset
berbanding institusi perbankan Islam yang lain. Segmen tumpuan Alliance Islamic Bank
banyak memfokus kepada Industri Kecil Sederhana (IKS), di mana Alliance Islamic Bank
telah menerima anugerah bank terbaik kepada Industri Kecil Sederhana selama tiga tahun
berturut-turut dan pada tahun 2016 Alliance Islamic Bank merangkul anugerah Kawan
Sebenar (True Friend) kepada Industri Kecil Sederhana dan perbankan dalam talian terbaik
di Asia.
AKTA PERKHIDMATAN KEWANGAN ISLAM (APKI) 2013
Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013 adalah akta yang mengawal dan
menyelia institusi kewangan Islam untuk mempromosikan kestabilan kewangan dan
pematuhan Syariah dan juga apa-apa perkara yang berkaitan, berbangkit atau sampingan.
Akta tersebut memperkenalkan dua klasifikasi utama produk untuk penerimaan wang
daripada pelanggan oleh bank-bank Islam sama ada ke dalam akaun deposit atau akaun
pelaburan Islam. Di bawah definisi baharu ini, semua produk deposit bertempoh yang
mengguna pakai kontrak syariah Mudharabah (perkongsian keuntungan) dan Wakalah bi
al-Istithmar (perwakilan untuk tujuan pelaburan) akan diklasifikasikan sebagai produk
pelaburan, bukannya produk deposit. Oleh yang demikian, segala manfaat dan
keistimewaan sebagai produk deposit tidak lagi diguna pakai, contohnya perlindungan
daripada Perlindungan Insurans Deposit Malaysia (PIDM).
Antara lain, Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013 juga memperjelas
perbezaan klasifikasi antara produk deposit Islam dan produk pelaburan Islam seperti
berikut:
Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 (Akta 759), Bahagian 1 Permulaan, Seksyen 2,
“Deposit Islam”ertinya sejumlah wang yang disetuju terima atau dibayar mengikut Shariah:
a) Atas terma yang di bawahnya ia akan dibayar balik sepenuhnya, dengan
atau tanpa perolehan, pulangan atau apa-apa balasan berupa wang atau
nilaian wang lain, sama ada dituntut atau pada masa atau dalam hal
keadaan yang dipersetujui oleh atau bagi pihak orang yang membuat
bayaran itu dan orang yang menyetuju terimanya; atau
b) Di bawah suatu perkiraan, atas terma yang hasil di bawah perkiraan itu
akan dibayar kepada orang yang membayar jumlah wang itu tidak kurang
274
daripada jumlah wang sedemikian, tetapi tidak termasuk wang yang
dibayar secara bona fide-
i. Sebagai pendahuluan atau pembayaran sebahagian di bawah suatu
kontrak jualan, sewaan atau penyediaan harta atau perkhidmatan
lain, dan hanya boleh bayar balik sekiranya harta atau
perkhidmatan itu tidak sebenarnya dijual, disewa atau disediakan
selainnya;
ii. Sebagai jaminan pelaksanaan suatu kontrak atau sebagai jaminan
berkenaan dengan apa-apa kerugian yang boleh disebabkan oleh
ketidaklaksanaan suatu kontrak;
iii. Tanpa menghadkan perenggan (ii), sebagai jaminan bagi
penghantarserahan atau pemulangan apa-apa harta, sama ada
dalam keadaan baik tertentu atau selainnya; dan
iv. Dalam apa-apa hal keadaan lain, atau kepada atau oleh mana-mana
orang lain, sebagaimana yang dinyatakan dalam Jadual ;
Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 (Akta 759), Bahagian 1 Permulaan, Seksyen
2,“Akaun Pelaburan”, ertinya suatu akaun yang mana wang dibayar dan diterima bagi
tujuan pelaburan, termasuk bagi penyediaan pembiayaan, mengikut Shariah atas terma
bahawa tiada obligasi nyata atau tersirat untuk membayar balik wang itu sepenuhnya dan
a) Sama ada hanya keuntungan, atau kedua-dua keuntungan atau kerugian,
yang hendaklah dikongsi antara orang yang membayar wang itu dan orang
yang menerima wang itu; atau
b) Dengan atau tanpa apa-apa pulangan
Perbankan Islam telah dimantapkan dengan kelulusan Akta Perkhidmatan Kewangan Islam
(APKI) 2013. Penambahbaikan utama kepada Sistem Kewangan Islam yang telah
ditonjolkan dalam Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013 merupakan keperluan
Institusi Kewangan Islam untuk mematuhi kehendak Syariah (Hassan & Abdul Azeez
Bello, 2014). Akta ini telah memperkenalkan dua klasifikasi utama produk untuk
penerimaan wang daripada pelanggan oleh bank-bank Islam, iaitu sama ada ke dalam akaun
deposit atau akaun pelaburan Islam. Oleh itu, kontrak Mudharabah sangat terkesan dengan
perubahan ini dan perlu diubahsuai supaya mengikut piawaian yang telah ditetapkan di
bawah Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013.
PERMASALAHAN KAJIAN
Kajian ke Atas Akaun Deposit Alliance Islamic Bank Selepas Akta Perkhidmatan
Kewangan Islam (APKI) 2013
Semua perbankan Islam termasuk Alliance Islamic Bank diwajibkan untuk memulakan
pelaksanaan penukaran untuk pengkelasan semula deposit Islam sebagaimana yang
ditakrifkan di bawah Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013. Untuk Alliance
Islamik Bank , berkuatkuasa dari 01 Jun 2014, mana-mana produk deposit bertempoh yang
berasaskan kontrak syariah Mudharabah telah matang akan ditukar kepada produk deposit
275
bertempoh baharu yang berasaskan kontrak Syariah komoditi Murabahah (penjualan
komoditi pada kos berserta keuntungan) pada tarikh matang deposit sedia ada.
Dengan mengambil kira tarikh matang akaun pelanggan penukaran kesemua deposit
bertempoh di bawah kontrak Mudharabah kepada kontrak komoditi Murabahah
dijadualkan untuk dilaksanakan secara berperingkat bermula pada 01 Jun 2015. Semua
pelanggan sedia ada (individu & bukan individu) yang mempunyai penempatan di bawah
Mudharabah akan terlibat. Penukaran akaun akan dilakukan tanpa sebarang gangguan ke
atas akaun sedia ada dan tanpa sebarang kos kepada pelanggan. Nombor akaun pelanggan
tidak bertukar dan pelanggan akan terus menikmati perkhidmatan atas talian (sekiranya
anda melanggan perkhidmatan ini) tanpa sebarang gangguan.
Pertukaran ini perlu dilakukan kerana kesemua produk akaun deposit sedia ada yang
berasaskan kontrak syariah Mudharabah dan Wakalah bi al-Istithmar tidak lagi berada di
bawah deposit. Sebaliknya, ia akan diklasifikasikan semula sebagai akaun pelaburan.
Penukaran produk-produk ini adalah perlu bagi memastikan akaun pelanggan kekal sebagai
deposit untuk ianya terus layak dilindungi oleh PIDM. Selain daripada mematuhi keperluan
peraturan, produk-produk deposit bertempoh baharu juga menawarkan manfaat yang lebih
menarik daripada deposit bertempoh sedia ada seperti keuntungan tetap pada awal
penempatan dan penyediaan ciri-ciri pengeluaran separa bagi Deposit Bertempoh-i yang
turut dinikmati oleh pemegang Akaun Pelaburan sedia ada. Sekiranya pendeposit tidak
berhajat untuk menukarkan deposit sedia ada, pendeposit dikehendaki merujuk langsung
ke cawangan Alliance Islamic Bank bagi melakukan pengeluaran awal daripada akaun
pendeposit. Pendeposit seterusnya boleh mendeposit dana pendeposit ke dalam produk-
produk deposit lain seperti akaun simpanan atau akaun semasa.
SOROTAN LITERATUR
Menurut kajian Qaed (2014), Institusi Perbankan Islam akan menjalankan penilaian
kesesuaian terhadap pelanggan bagi memastikan mereka memilih akaun pelaburan yang
sesuai dengan tahap keupayaan mengambil risiko, profil serta kapasiti kewangan masing-
masing. Ini selaras dengan teras utama Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013
yang mengutamakan perlindungan pelanggan. Melalui penawaran produk baharu ini,
pemegang akaun Mudharabah yang sedia ada boleh memilih sama ada akaun pelaburan
atau akaun deposit. Institusi perbankan Islam yang menawarkan akaun pelaburan perlu
memaklumkan ciri-ciri utama produk tersebut kepada pelanggan masing-masing. Ini
membolehkan bank menyesuaikan produk mereka menurut profil dan tahap keupayaan
pelanggan untuk mengambil risiko. Mereka yang bersedia untuk mengambil risiko
pelaburan yang lebih tinggi mungkin berpotensi memperoleh pulangan yang lebih tinggi.
(Hassan & Abdul Azeez Bello, 2014).
Bagi akaun deposit berasaskan kontrak Mudharabah pemegang amanah (bank),
bertanggungjawab menjaga barang amanah yang diberikan oleh pemberi amanah. Di dalam
kontrak ini, pelanggan akan mendepositkan wang tunai atau aset lain sebagai simpanan di
bank. Bank akan menjamin keselamatan wang tunai atau barang yang disimpan bagi pihak
pelanggannya. Pelanggan bank pada kebiasaannya akan membenarkan Institusi Kewangan
Islam menggunakan deposit yang disimpannya, maka Institusi Kewangan Islam
bertanggungjawab untuk menjamin deposit tersebut. Atas budi bicara Institusi kewangan
Islam, pelanggan akan diberikan hibah sebagai penghargaan kepadanya kerana
276
membenarkan depositnya digunakan oleh Institusi kewangan Islam tersebut (Dariah,
Sundaya, & Nurhasanah, 2015). Walau bagaimanapun, harus dijelaskan di sini bahawa
deposit pelanggan dijamin manakala dividen atau hibah adalah tidak dijamin oleh bank.
Berbeza dengan akaun pelaburan Mudharabah iaitu akad atau perjanjian yang mana
penyimpan menyerahkan wang (modal) kepada bank untuk diusahakan dalam perniagaan
yang halal. Keuntungan yang diperoleh akan dibahagikan mengikut nisbah yang
dipersetujui. Ianya merupakan suatu bentuk perkongsian dan kerjasama di atas sesuatu
pelaburan iaitu pemilik modal dengan bank, yang mana bank bertindak sebagai pengusaha
modal ke arah memanfaatkan deposit tersebut dengan bermatlamatkan keuntungan
(AlShattarat & A Atmeh, 2016). Walau bagaimanapun, seperti juga pelaburan yang lain,
amaun prinsipal bagi akaun pelaburan tidak dijamin. Oleh kerana akaun pelaburan tidak
dikategorikan sebagai deposit di bawah Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013,
maka ianya tidak dilindungi oleh skim Perbadanan Insurans Deposit Malaysia (PIDM) .
Konsep Syariah yang digunakan oleh Alliance Bank Selepas Akta Perkhidmatan
Kewangan Islam 2013
1. Wadi’ah Yad Dhamanah
Ini adalah berdasarkan kepada prinsip Syariah Wadi’ah Yad Dhamanah di mana barangan
atau wang didepositkan dengan pihak lain iaitu depositori yang bukan pemilik, untuk
disimpan dengan selamat. Oleh sebab Wadi’ah Yad Dhamanah adalah simpanan dengan
jaminan, bank sebagai depositori dalam kes ini menjadi penjamin dan dengan itu menjamin
pembayaran balik keseluruhan jumlah deposit, atau mana-mana bahagiannya, yang masih
berada di dalam akaun pendeposit apabila diminta. Pendeposit,dalam erti kata lain,
memberi persetujuan kepada bank untuk berurusan dengan keseluruhan atau mana-mana
bahagian wang yang ada di dalam kredit akaun mereka dalam mana-mana perniagaan
perbankan? (termasuk tetapi tidak terhad kepada pembiayaan atau pelaburan) yang tidak
bercanggah dengan prinsip Syariah. Pendeposit tidak berhak mendapat apa-apa daripada
keuntungan tetapi depositori boleh memberikan hibah kepada pendeposit sebagai tanda
penghargaan.
2. Mudharabah
Ini adalah berdasarkan kepada prinsip Syariah Mudharabah tidak bersyarat di mana
perjanjian telah dibuat antara penyedia dana (pendeposit) dan usahawan (bank), di mana
pendeposit bersetuju untuk melabur dalam usaha perniagaan bank atas dasar perkongsian
keuntungan menurut satu nisbah yang telah ditentukan seperti, yang telah dipersetujui. Jika
berlaku kerugian, kerugian adalah ditanggung oleh pendeposit, kecuali dalam kes-kes di
mana terdapat bukti kecuaian dan atau salah laku yang disengajakan oleh bank dalam
menguruskan dana pendeposit. Dana yang diterima melalui akaun Mudharabah akan
digunakan tanpa sekatan dalam pelbagai mod pelaburan dan pembiayaan yang dibenarkan
oleh undang-undang syariah. Nisbah perkongsian keuntungan sekiranya dinyatakan semasa
pembukaan akaun, keuntungan akan dikongsi antara pihak-pihak berdasarkan nisbah
perkongsian keuntungan yang dipersetujui.
3. Komoditi Murabahah
277
Prinsip komoditi Murabahah atau Tawarruq melibatkan jual beli aset (komoditi) dengan
pendedahan harga kos aset dan kadar keuntungan. Pelanggan (pendeposit) melantik bank
sebagai ejen untuk membeli komoditi dari pembekal dan kemudian menjual komoditi
kepada bank secara bayaran tertangguh. Seterusnya, pihak bank menjual komoditi semula
kepada pihak ketiga. Pada penghujung matang deposit, pihak bank akan memulangkan
wang deposit berserta kadar keuntungan yang telah ditetapkan kepada pendeposit.
4. Wakalah bi al-Istithmar
Merujuk kepada kontrak “agensi pelaburan” di mana pelanggan (pelabur) melantik bank
sebagai wakilnya (ejen) untuk menjalankan aktiviti pelaburan. Bank bertindak dalam dua
kapasiti iaitu sebagai ejen untuk menerima deposit daripada peserta yang merancang untuk
melabur, dan sebagai pengurus pelaburan untuk menjalankan aktiviti pelaburan yang patuh
syariah seperti yang dipersetujui oleh pihak yang berkenaan. Bank sebagai ejen dan atau
pengurus pelaburan tidak dapat menjamin keuntungan yang diharapkan daripada
pelaburan. Dana yang diterima melalui akaun Wakalah bi al-Istithmar akan digunakan
tanpa sekatan untuk pelaburan dan pembiayaan yang dibenarkan oleh undang-undang
syariah.
Akaun Deposit Alliance Islamic Bank yang akan terlibat dengan Akta Baru Ini
Produk-produk Deposit Alliance Islamik Bank sedia ada sebelum penukaran ialah:
Produk Deposit
Kontrak Shariah Sebelum APKI 2013
Akaun Simpanan
Alliance Saving Account-i
Alliance My eSaving Account-i
Mudharabah
Mudharabah
Akaun Semasa
Alliance Current Account-i
Alliance Hybrid Account-i
Mudharabah
Mudharabah
Deposit Berjangka
Akaun Perlaburan Am-i
Akaun Perlaburan Wakalah-i
Mudharabah
Wakalah
Pengkelasan Konsep Syariah selepas Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 ke
Atas Akaun Deposit Alliance Islamic Bank
Untuk Basic Current Account-I dan Alliance Hybrid Account-I/ Alliance Elite Account-i,
akaun ini berdasarkan prinsip syariah Wadi’ah Yad Dhamanah. Begitu juga Basic Saving
278
Account-I/ Saving Account-i, Alliance My eSavings Account-i, dan Junior Smart Saver-i
(JSS-i), kesemua akaun ini menggunakan prinsip Syariah Wadi’ah Yad Dhamanah.
Manakala bagi Alliance Term Deposit-i dan Junior Smart Term Deposit-i (JSTD-i), akaun
ini berdasarkan prinsip syariah komoditi Murabahah/ Tawarruq.
Jadual di bawah menunjukkan beberapa penambahan produk baru selepas Akta
Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 dimana Alliance Islamik Bank telah memperkenalkan
produk baru iaitu Alliance Fixed Investment-I berdasarkan pronsip syariah komoditi
Murabahah/Tawarruq manakala akaun Perlaburan Am-I yang sebelum ini menggunakan
konsep Mudharabah dan Akaun Perlaburan Wakalah-I telah digantikan dengan akaun
Alliance Term Deposit-I menggunakan konsep syariag baru iatitu komoditi
Murabahah/Tawarruq
Nama Produk
Jenis Deposit
Kontrak Syariah
1 Alliance Fixed
Investment-i
Komoditi
Murabahah
Tawarruq
2 Alliance Hybrid Account-i Deposit Permintaan Mudharabah tidak
Bersyarat
3 Alliance My eSaving
Account-i
Deposit Simpanan Mudharabah tidak
Bersyarat
4 Basic Current Account-i Deposit Permintaan Wadiah
5 Basic Savings Account-i Deposit Simpanan Wadiah
6 Alliance Term Deposit-i Komoditi
Murabahah
Tawarruq
7 Money Market Deposit-i Deposit Jangka
Pendek
Mudharabah tidak
Bersyarat
8 Mudharabah Current
Account-i
Deposit Permintaan Mudharabah tidak
Bersyarat
9 Mudharabah Current
Account-i
Deposit Simpanan Mudharabah tidak
Bersyarat
10 Wadiah Current Account-
i
Deposit Simpanan Wadiah
11 Wadiah Savings Account-i Deposit Simpanan Wadiah
Keuntungan atau Hibah bagi Setiap Akaun Deposit Alliance Islamic Bank Sebelum
dan Selepas Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013
Sebelum Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013 diperkenalkan, Alliance
Islamic Bank memberi dua jenis pulangan kepada pemilik akaun deposit iaitu keuntungan
di atas mudharabah dan rebat ketika buat pinjaman. Selepas Akta Perkhidmatan Kewangan
Islam yang tidak membenarkan akaun simpanan untuk mendapat keuntungan, Alliance
Islamic Bank telah melakukan sedikit perubahan pendekatan bagi setiap akaun deposit.
Untuk Current Account-i, hibah boleh diberikan atas budi bicara bank dan rebat di atas
pinjaman sekiranya mengekalkan simpanan dalam akaun semasa dan tiada lagi dividen di
atas keuntungan mudharabah. Hibah kepada pemegang akaun adalah sebagai tanda
279
penghargaan. Sekiranya baki purata bulanan pendeposit berada di bawah RM1,000.00,
yuran setengah tahun sebanyak RM10.00 atau jumlah yang akan ditetapkan dari semasa ke
semasa oleh bank akan dikenakan.
Untuk Savings Account-i juga hibah boleh diberikan atas budi bicara mutlak bank pada
kadar yang ditentukan oleh bank dari semasa ke semasa dan layak juga mendapat rebat
diatas pinjaman sekiranya mengekalkan simpanan dalam akaun simpanan, dan tiada lagi
dividen di atas keuntungan mudharabah, dan akan dikreditkan setiap setengah tahun atau
selang masa lain yang akan ditentukan oleh bank. Hibah, jika ada akan dikira berasaskan
baki harian atau menggunakan sebarang kaedah lain yang akan ditentukan atas budi bicara
mutlak bank. Pelanggan hendaklah mengemukakan buku simpanan untuk mencatatkan
hibah, yang diberikan oleh bank (jika ada).
Untuk Alliance Term Deposit-i (ATD-i) dan Junior Smart Term Deposit-i (JSTD-i),
keuntungan yang perlu dibayar bergantung kepada kadar keuntungan yang dipersetujui
seperti yang dinyatakan di dalam resit penempatan ATD-i dan JSTD-i. Bank akan
mengkreditkan keuntungan (jika ada) daripada ATD-i kepada akaun ATD-i atau akaun
semasa atau simpanan pelanggan pada tarikh matang. Bagi JSTD-i, bank akan
mengkreditkan keuntungan (jika ada) daripada JSTD-i kepada JSTD-i atau akaun simpanan
pelanggan pada tarikh matang. Bayaran keuntungan mesti dikreditkan ke dalam akaun
milik pelanggan.
Cabaran ke atas Alliance Islamic Bank selepas Akta Perkhidmatan Kewangan
Islam (APKI) 2013
Sebagai sebuah Perbankan Islam yang relatif kecil, Alliance Islamic Bank perlu menangani
kebimbangan pendeposit tentang perlaburan di bawah akta baru yang tidak lagi menjamin
simpanan pokok. Pendeposit boleh kehilangan simpanan pokok sekiranya bank mengalami
kerugian. Kebimbangan ini memerlukan pihak bank untuk memperkenalkan produk-
produk baharu yang patuh syariah dan boleh menjamin pokok dengan memberi hibah.
Pengoperasian akaun perlaburan yang rumit menyebabkan semua perbankan Islam
termasuk Alliance Islamic Bank perlu melakukan penambahbaikkan dari sudut sistem dan
kaedah pengurusan perlaburan untuk menarik kepercayaan pendeposit.
Pengkelasan akaun deposit dan pelaburan di bawah Akta Perkhidmatan Kewangan Islam
(APKI) 2013 memberi persaingan antara produk deposit Islam dan konvensional. Dalam
persaingan sebarang ketidakyakinan terhadap produk deposit Islam yang telah diberi nafas
baru oleh Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 akan menyebabkan berlakunya
pengaliran keluar ke akaun konvensional. Alliance Islamic Bank sekali lagi perlu
memikirkan produk-produk baharu yanng patuh syariah dalam persaingan ini. Alliance
Islamic Bank perlu membangun produk yang mampu menguruskan risiko kecairan dalam
perbankan Islam. Sebelum Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013 bank
bergantung kepada akaun wadi’ah dan mudharabah yang menjamin pokok (principal).
Selepas pengutkuasaan Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013, jangkaan
kecenderungan pendeposit untuk tidak kekal di dalam akaun mudharabah agak tinggi.
Kebanyakan mereka memilih akaun yang menjamin pokok (principal). Ketidakpastian
karakter pendeposit menyebabkan bank sukar untuk menjangkakan aliran keluar masuk.
Oleh sebab itu Alliance Islamic Bank terpaksa menukar akaun yang berkonsepkan
280
Mudharabah kepada komuditi Murabahah bagi memperoleh mudah tunai yang banyak
dalam tempoh yang lama.
Cabaran dan Tindakan yang Diambil Alliance Islamic Bank Apabila Akaun Deposit
Islam dan Akaun Pelaburan Islam Diklasfikasikan Semula
Pada permulaan Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013 diperkenalkan,
Alliance Islamic Bank sebenarnya tidak bersedia untuk mematuhi rangkakerja pelaburan
yang ditetapkan dengan menukar status deposit kepada perlaburan. Ketidaksediaan ini
adalah berdasarkan kepada status Alliance Islamic Bank yang merupakan sebuah
perbankan Islam yang kecil. Kebimbangan terhadap penurunan deposit amat tinggi apabila
Akta ini dikuatkuasakan.
Langkah awal yang diambil oleh Alliance Islamic Bank dalam mematuhi Akta
Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013 adalah dengan menukarkan semua akaun
berasaskan Mudharabah & Wakalah kepada Wadiah pada 01 Mei 2014. Akaun Simpanan
dan Akaun Semasa individu ditukar sepenuhnya kepada Wa’diah. Alliance Islamic Bank
juga mengekalkan rebat pinjaman kepada yang mengekalkan simpanan dalam Akaun
Simpanan dan Akaun Semasa Untuk Akaun Korporat Alliance Islamic Bank telah
dipecahkan kepada dua. Bagi Akaun Simpanan dan Akaun Semasa Korporat telah ditukar
kepada Wadiah dengan pemberiah Hibah yang lebih tinggi daripada Akaun Simpanan dan
Akaun Semasa Individu. Manakala bagi Akaun Korporat yang berbentuk pelaburan
berjangka telah ditukarkan konsep Tawarruq pada Februari 2016. Walaupun begitu,
pertukaran akaun pelaburan berjangka ini tidak berlaku secara automatik, sebaliknya
kesemua pertukaran berlaku selepas tarikh matang secara berperingkat.
Cabaran yang terbesar bagi Alliance Islamic Bank untuk pengadaptasian undang-undang
baharu ini adalah kepada status Akaun Simpanan dan Akaun Semasa yang bersandarkan
kepada pinjaman yang menggunakan Mudharabah, dan dengan penguatkuasaan akta
baharu, tempoh yang diberikan kepada Bank Negara Malaysia telahpun tamat. Apa yang
telah dilakukan oleh Alliance Islamik Bank adalah dengan memisahkan Akaun Simpanan
dan Akaun Semasa daripada bersandarkan kepada pinjaman dan ini dilakukan pada 29 Jun
2015. Pada waktu ini, akaun Mudharabah di Alliance Islamic Bank masih wujud.
Kewujudan ini hanyalah kepada pelanggan asal yang akaun mereka masih bersandarkan
pinjaman dan belum matang. Akaun-akaun ini hanya menunggu tarikh matang untuk
ditukar kepada Tawarruq. Untuk pelanggan baru kesemuanya telah menggunakan konsep
Tawarruq. Bagi Akaun Pasaran Mata Wang, Alliance Islamik Bank telah menukarkan
daripada konsep wakalah kepada konsep Tawarruq pada tahun 2014.
Cabaran berikutnya adalah dalam usaha mengkelaskan semula akaun pelaburan, di mana
menurut Romzie Rosman dalam kajian isu-isu Perakaunan dalam laporan Perkongsian
Keuntungan bagi Akaun Pelaburan dalam Penyata Kewangan Bank Islam, di Bawah Akta
Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 telah menyatakan akaun Pelaburan Perkongsian
Keuntungan tidak lagi dianggap sebagai deposit tetapi akan dianggap sebagai satu
pelaburan secara Mudharabah. Polemik utama yang muncul setelah ini adalah sama ada
untuk mengiktiraf akaun pelaburan sebagai yang perlu dinyatakan dengan jelas atau tidak
dalam penyata kewangan, dan ini adalah perkara yang mencerminkan kebenaran
persembahan dalam penyata kewangan. Jika deposit Mudharabah dianggap sebagai
perkara yang tidak perlu dinyatakan dalam penyata kewangan, maka ketiadaan laporan
281
pada kunci kira-kira akan mempunyai implikasi signifikan terhadap kebolehan akaun
pengguna utama untuk membuat pertimbangan berdasarkan maklumat mengenai
kedudukan kewangan bank-bank Islam. Isu akaun pelaburan, sama ada perlu dinyatakan
atau tidak di dalam penyata kewangan bergantung kepada pelaburan yang ditawarkan
kepada pendeposit. Kebiasaan bank hanya menyatakan dalam dengan jelas sekiranya ada
menawarkan pelaburan tidak bersyarat dan bukan kepada akaun perlaburan bersyarat.
Alliance Islamic Bank hanya menawarkan pelaburan tidak bersyarat kepada pendeposit.
METODOLOGI
Kajian ini merupakan satu kajian kes mengenai tindakan yang diambil oleh Alliance
Islamic Bank terhadap akaun deposit selepas Akta Perkhidmatan Islam (APKI) 2013.
Berdasarkan tujuan kajian di atas, bab ini akan membincangkan mengenai reka bentuk
kajian, data kajian, pengumpulan data dan penganalisaan data. Reka bentuk kajian ini
adalah berbentuk satu kajian kualitatif. Bentuk kajian ini dipilih kerana pengkaji mudah
mengumpulkan maklumat serta dapat menumpukan lebih perhatian terhadap kajian yang
dilakukan. Pendekatan deskriptif kualitatif ini juga supaya pengkaji memiliki kebebasan
dan ruang yang lebih luas untuk memaknai dan mentafsirkan data yang dikumpul.
Kajian kualitatif, iaitu kajian yang mengutamakan proses dan persepsi dimana kajian yang
dilakukan dapat mengungkap pelbagai maklumat kualitatif dengan mendeskripsikan dan
menganalisis maklumat tersebut secara cermat dan penuh makna, di samping tidak
menepikan maklumat bersifat kuantitatif yang berbentuk angka-angka. Kajian ini
menggunakan pendekatan kualitatif yang berbentuk kajian kepustakaan dengan mengambil
rujukan daripada data-data sekunder seperti buku, jurnal dan laman sesawang.
Pengumpulan dan analisis data kajian hanya bergantung kepada Penyata kewangan
Alliance Islamic Bank Malaysia Berhad bagi tahun 2013 hingga 2015 dan Akta
Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013. Kedua-dua sumber ini dijadikan sumber
utama dalam kajian ini. Data-data yang diperoleh kemudian dianalisis dengan
menggunakan kaedah analisis deskriptif bagi memberi kefahaman yang lebih lengkap
berkaitan akaun-akaun deposit yang ditawarkan oleh Alliance Islamic Bank Malaysia
Berhad, sebelum dan selepas pelaksanaan Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI)
2013.
KEPUTUSAN DAN HASIL KAJIAN
Akaun deposit Alliance Islamic Bank dari tahun 2013 sehingga 2015
2015
RM’000
2014
RM’000
2013
RM’000
Deposit Permintaan (Demand deposits)
- Wadiah 1,700,856 1,240,956 1,223,687
- Mudharabah 509,988 505,905 423,122
Deposit Simpanan (Savings deposits)
- Wadiah 314,363 171,400 176,727
- Mudharabah - 139,837 122,905
282
Deposit Berjangka (Term deposits)
- Komoditi Murabahah 2,668,627
- Sijil Hutang Islam Boleh Niaga
- Bai’ Inah 789,442 958.535
- Akaun Pelaburan Am
- Mudharabah 282,291 555,159 875,188
-Wakalah 157,400 2,303,967 1,228,139
- Deposit Pasaran wang
- Mudharabah 1,243,820 546,940 879,171
7,966,013
6,253,606
5,887,474
Merujuk Penyata kewangan Alliance Islamic Bank dari tahun 2013-2015, dapat dilihat
kesan daripada Akta Perkhidmatan Kewangan Islam pada akaun deposit. Alliance Islamic
Bank telah mengkelaskan semua akaun deposit mulai 01 Jun 2014 mengikut Akta
Perkhidmatan Kewangan Islam 2013. Pengkelasan akaun deposit dan akaun pelaburan
boleh dilihat daripada rajah di atas.
Deposit permintaan menampakkan lonjakan yang agak besar daripada tahun 2014-2015
berbanding tahun 2013. Pada tahun 2014, deposit permintaan melonjak kepada peningkatan
sebanyak 1.3% iaitu sejumlah RM 1,240,956,000 daripada RM 1,223,687,000 pada tahun
2013. Deposit permintaan Wadi’ah pada tahun 2015 melonjak 33% daripada RM
1,240,956,000 pada tahun 2014 kepada RM 1,700,856,000 pada tahun 2015. Menurut
laporan Pengarah Syarikat di dalam laporan kewangan 2015, lonjakkan 33% di dalam
akaun deposit merupakan antara yang tertinggi dalam kalangan Perbankan Islam. Faktor
utama lonjakkan ini bukan disebabkan pengkelasan akaun deposit dalam kalangan
perlaburan mengikut Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (APKI) 2013, tetapi kerana
kebimbangan kehilangan deposit. Sebagai sebuah bank yang relatif kecil, Alliance Islamic
Bank bergantung penuh kepada pendeposit. Faktor utama lonjakan ini adalah kerana
berjaya mendapat pelanggan baru dari sektor kerajaan dan dapat mengekalkan pelanggan
sedia ada yang memberikan angka signifikan kepada jumlah deposit seperti Pos Malaysia,
Jakel, Upin Ipin dan Hulu Hypermarket.
Tiada lagi akaun deposit Mudharabah mulai 2015 yang ditawarkan oleh Alliance Islamic
Bank. Jumlah akaun Wad’iah Mudharabah pada tahun 2014 berjumlah RM 311,237,000.
Manakala akaun Wadi’ah sahaja pada 2015 berjumlah RM 314,363,000. Trend
menunjukkan pendeposit memilih untuk menyimpan dalam wadiah yang dijamin nilai
pokok.
Sebelum Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 diperkenalkan, akaun pelaburan di
dalam Alliance Islamic Bank dinamakan Akaun Pelaburan Am dan ianya terbahagi kepada
dua iaitu Mudharabah dan Wakalah. Akaun ini menyumbang kepada jumlah pendeposit
terbesar mencecah dua billion. Akaun Wakalah pada tahun 2013 berjumlah RM
1,230,139,000 telah meningkat kepada RM 2,303,967,000 iaitu peningkatan sebanyak
46%. Alliance Bank membuat keputusan untuk menguatkuasa Akta Perkhidmatan
Kewangan Islam 2013 mulai 01 Jun 2014 dan dengan itu Alliance Islamic Bank telah
mewujudkan akaun komoditi Murabahah berdasarkan Tawarruq yang boleh menjamin
pokok dan memberi keuntungan kepada deposit. Pergerakan akaun pendeposit daripada
283
akaun pelaburan am kepada Komoditi Murabahah amat ketara. Akaun pelaburan am pada
tahun 2014 berjumlah RM 2,859,126,000 turun kepada RM 439,691,000. Pemindahan ini
adalah kepada akaun komoditi murabahah ini dilaksanakan secara automatik kepada akaun
Mudharabah dan Wakalah yang telah matang. Pada tahun 2015, hanya tinggal akaun yang
belum matang. Menjelang Februari 2016 semua akaun Mudharabah dan Wakalah perlu
ditukar ke akaun komuditi Murabahah dan sekiranya pelabur tidak berminat mereka boleh
mengeluarkan perlaburan lebih awal dari tempoh matang.
Pelaburan Mudharabah deposit pasaran wang (money market deposits) juga telah ditukar
kepada konsep Tawarruq, dan bukan lagi konsep Mudharabah menjelang tahun 2014.
Akaun ini menunjukkan penurunan daripada RM 879,171,00 pada tahun 2013 kepada RM
546,940.00 pada tahun 2014, iaitu peratus penurunan sebanyak 40%.. Walau
bagaimanapun pada tahun 2015, lonjakkan yang agak tinggi berlaku di dalam akaun
pelaburan. Ini adalah disebakan kemasukan perlaburan oleh Allince Group sendiri iaitu
peningkatan 56% dari tahun 2014. Pelaburan pasaran wang pada 2015 meningkat sebanyak
RM 1,243,820,000 berbanding RM 546,940,000. Portfolio yang ditawarkan oleh Alliance
Islamic Bank dianggap sebagai agak selamat, seperti ‘Private Debt Securities” (PDS),
Malaysia Government Securities ( MGS), Cagamas, Treasury dan Bank Negara Bills.
IMPLIKASI DASAR
Oleh sebab pelaksaan Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 dikuatkuasa mulai 2015,
maka Alliance Islamic Bank mencari kaedah dengan menukar deposit Islam kepada kontrak
Murabahah (komoditi Murabahah), Wadi’ah atau Qard. Kita akan cuba teliti kesesuaian
ketiga-tiga asas produk-produk ini. Produk berasaskan komoditi Murabahah atau dikenali
juga dengan Tawarruq buat masa ini merupakan satu-satunya alternatif bagi akaun deposit
Islam kerana ia mempunyai ciri jaminan ke atas modal dan keuntungan. Ia juga
membolehkan keuntungan diberi terdahulu kepada pendeposit sebaik sahaja wang mereka
didepositkan. Kadar keuntungan tetap juga dapat dipaparkan dan disebarkan kepada para
pendeposit. Tawarruq adalah berkonsepkan pembelian barangan dengan harga tangguh
sama ada secara musawamah ataupun murabah, kemudian menjualnya kepada selain
individu yang dibeli barangan tersebut daripadanya untuk mendapatkan wang tunai (harga
tunai). Tawarruq telah difatwakan harus oleh Majma’ Fiqh Islami li Rabitah Al-Alam Al-
Islami: “Jual beli tawarruq adalah harus dari segi syarak dan itulah pandangan majoriti
para ulama’ kerana hukum asal bagi kontrak jual beli adalah harus”. Walau
bagaimanapun pihak bank terpaksa mengeluarkan kos bayaran agensi komoditi.
Wadi’ah bermaksud kontrak menyimpan sesuatu barang atau harta sebagai amanah kepada
seseorang yang lain. Melalui kontrak Wadi’ah, pemegang amanah bertanggungjawab
menjaga barang amanah yang diberikan oleh pemberi amanah. Dalam kontrak ini,
pelanggan akan mendepositkan wang tunai atau aset lain sebagai simpanan di bank. Bank
akan menjamin keselamatan wang tunai atau barang yang disimpan bagi pihak
pelanggannya. Pelanggan bank pada kebiasaanya akan membenarkan Institusi Kewangan
Islam menggunakan deposit yang di simpannya, maka Institusi Kewangan Islam
bertanggungjawab untuk menjamin deposit tersebut. Atas budi bicara Istitusi Kewangan
Islam, pelanggan akan diberikan hibah sebagai perhargaan kepadanya kerana
membenarkan depositnya digunakan oleh Institusi Kewangan Islam tersebut. Menurut
jumhur fuqaha`, kontrak Wadi’ah Yad Dhamanah adalah al-Qard, yang bermaksud hutang.
Jadi, dana daripada pendeposit (pemberi hutang) diuruskan oleh bank (penerima hutang)
284
serta bank bertanggungjawab sebagai penjamin kepada dana pendeposit. Oleh itu, setiap
ganjaran yang di berikan di atas pemberi hutang diklasifikasikan sebagai riba berasaskan
dalil. Maka, perkara ini akan membatalkan kontrak kerana mempunyai unsur riba.
Qard bermaksud memberikan harta kepada pihak yang memanfaatkan harta tersebut dan
dikembalikan gantian yang sama jenis dengannya. Para ‘ulama’ sependapat bahawa hukum
Qard adalah harus berdasarkan dalil al-Quran, Hadith, dan Ijma’. Secara praktiknya,
sekiranya kontrak Qard digunakan untuk deposit Islam, secara tidak langsung ianya
menguntungkan pihak bank kerana tiada kos yang terlibat untuk pihak bank gunakan wang
pendeposit untuk memberikan pembiayaan kepada pelanggannya. Dalam masa yang sama,
pendeposit tidak dapat menikmati sebarang pulangan daripada akaun depositnya. Oleh itu,
ada sebahagian bank yang membangunkan produk deposit dengan mewujudkan dua akaun
deposit berasaskan komoditi Murabahah dan Qard. Kedua-dua akaun ini akan
dihubungkan di antara satu sama lain. Ini bermakna pendeposit masih boleh mendapat
keuntungan daripada akaun komoditi Murabahahnya.
Pada ketika ini tiada penyelesaian terbaik yang dapat dilakukan oleh Alliance Bank selain
menawarkan konsep syariah untuk akaun deposit bagi menarik para pendeposit.
Pembahasan isu syariah ke atas konsep ini mempunyai banyak pandangan. Semua Institusi
Kewangan Islam termasuk Alliance Islamic Bank mengambil pandangan Jumhur Ulama’.
Manakala implikasi dasar kepada akaun pelaburan berasaskan Mudharabah ialah kategori
akaun pelaburan yang perlu ditawarkan. Akaun Pelaburan Bersyarat atau Akaun Pelaburan
Tidak Bersyarat. Kebanyakan bank menawarkan Akaun Pelaburan Tidak Bersyarat untuk
memberi lebih kebebasan kepada bank untuk membuat pelaburan. Isu terbit dalam operasi
Akaun Pelaburan Bersyarat, di mana pihak bank perlu mencari potensi perniagaan yang
memerlukan dana (setelah dinilai boleh menjana keuntungan), seterusnya pihak bank perlu
mencari pendeposit yang berminat dan ini akan mengambil masa yang lama.
KESIMPULAN DAN CADANGAN
Berdasarkan perbincangan di atas, Alliance Islamic Bank telah cuba mematuhi Akta
kewangan Islam lebih awal daripada tempoh yang ditetapkan. Disebabkan had tempoh
telah ditetapkan oleh Bank Negara Malaysia selama dua tahun, Alliance Islamic Bank
bertindak awal menerangkan kepada pendeposit tentang perubahan akaun deposit sebagai
strategi untuk mendapatkan lebih banyak deposit. Deposit merupakan salah satu sumber
dana terbesar bagi pihak Institusi Kewangan Islam.
Impak Akta Perkhidmatan Kewangan Islam terhadap operasi perbankan Islam adalah
begitu menyeluruh. Sesetengah impaknya adalah segera, seperti pengkelasan semula akaun
deposit. Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 juga telah memberi cabaran kepada
perbankan Islam dalam penyataan kadar keuntungan untuk akaun-akaun Wadi’ah. Alliance
Bank tidak boleh menetapkan kadar keuntungan dalam akaun Wadi’ah yang akan
mendatangkan isu-isu syariah. Ini menjadi cabaran kepada perbankan Islam berhadapan
penawaran kadar yang lebih tinggi oleh bank-bank konvensional. Penawaran deposit
menggunakaan prinsip tawaruq juga terpaksa berdepan dengan kos agensi komoditi yang
lebih tinggi menyebabkan perbankan Islam tidak mampu menandingi kadar bunga bank-
bank konvensional.
285
Tidak dinafikan banyak cabaran yang dihadapi oleh Intitusi Kewangan Islam termasuklah
bank kajian terutama menyediakan bajet yang besar untuk patuh kepada Akta Perkhidmatan
Kewangan Islam. Walau bagaimanapun Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013
mempunyai kelebihannya sendiri. Akta Kewangan Islam 2013 melindungi pendeposit dan
bank terlibat dengan riba. Akta ini juga menekankan rangka kerja tadbir urus syariah
sesebuah perbankan Islam supaya semua kakitangan yang releven perlu mahir dan fasih
mengenai produk deposit yang ditawarkan selepas Akta Perkhidmatan Kewangan Islam
2013 termasuk pemahaman mengenai kontrak asas syariah.
Alliance Islamic Bank perlu memastikan bekalan deposit bank sentiasa mencukupi, stabil
serta menjanjikan kadar pulangan yang kompetitif dari semasa ke semasa. Deposit
merupakan sumber utama bagi pembiayaan dan pendahuluan kepada para pelanggan.
Ketidakstabilan deposit akan menjejaskan aktiviti memberi pembiayaan perbankan Islam.
Jurang tempoh masa deposit berjangka pendek dan pembiayaan bersifat jangka panjang
juga perlu dikurangkan melalui pendekatan bersesuaian.
Dicadangkan juga supaya Alliance Islamik Bank mempelbagaikan produk deposit bagi
memastikan bank mempunyai kecukupan kecairan. Perbankan Islam hendaklah menarik
minat pelanggan supaya pendeposit lebih berminat untuk mendeposit dalam perbankan
Islam. Alliance Islamik Bank hendaklah bijak merancang strategi supaya akaun deposit dan
lain-lain lebih diminati orang ramai dengan menawarkan pelbagai keunikan seperti
melakukan cabutan bertuah dan memberikan hadiah kepada pendeposit yang menyimpan
dalam tempoh yang lama dan jumlah yang banyak.
RUJUKAN
Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013,Kuala Lumpur: Malaysia
AlShattarat, W. k., & A Atmeh, M. (2016). Profit-Sharing Investment Accounts in Islamic
Banks or Mutualization, Accounting Perspective. Journal of Financial Reporting
and Accounting, 14(1), 1-31.
Archer, S., & Abdel Karim, R. (2009). Profit-sharing Investment Accounts in Islamic
Banks: Regulatory Problems and Possible. Journal of Banking Regulation 10(4),
300-306.
Atmeh, M. A., & Abdul Hadi, R. (2012). A Critique on Accounting for the Mudarabah
Contract. Journal of Islamic Accounting and Business Research 3(1), 7-19.
Bank Negara Malaysia 2014, Investment Account Guidelines. Kuala Lumpur, Bank Negara
Malaysia
Dariah, A. R., Sundaya, Y., & Nurhasanah, N. (2015). Income Distribution Measurement
In Islamic Perspective. International Journal of Advanced Research, 3(9), 917-922.
Hassan, R., & Abdul Azeez Bello, S. (2014). The Concept of Mudarabah Investment
Deposits. International Journal of Business Management & Research (IJBMR),
4(2), 81-92.
Khir, M. F., Bouheroua, S., Md Hashim, A., Sairally, B., & Hussain, L. (2013). The
Shariaah Ruling on Capital Guarantee in A Mudarabah Contract. (pp. 1-20).
International Shari'ah Research Academy for Islamic Finance.
Laporan Tahunan Alliance Islamic Bank Malaysia tahun 2013. (2016, June 13). Retrieved
from https://www.allianceislamicbank.com.my/AnnualReports.
286
Laporan Tahunan Alliance Islamic Bank Malaysia tahun 2014. (2016, June 13). Retrieved
from https://www.allianceislamicbank.com.my/AnnualReports
Laporan Tahunan Alliance Islamic Bank Malaysia tahun 2015. (2016, June 13). Retrieved
from https://www.allianceislamicbank.com.my/AnnualReports
Qaed, I. Q. (2014). The Concept of Wadiah and its application in Islamic Banking. Journal
of Research in Humanities and Social Science, 2(11), 70-74.
Rahman, Z. A., & Zainuddin, Y. (2016, May 15). www.researchgate.net. Retrieved from
wbiconpro.com: http://www.wbiconpro.com/4--Zainab-Malay.pdf
Rosman, R., Abdul Khir, M., Mohd Saat, N., & Abdul Rahman, A. (2015). Accounting
Issue in Reporting of Profit Sharing Investment Accounts in Islamic Bank Financial
Statetment Under IFSA 2013. ISRA International Journal Of Islamic Finance,
7(11), 129-137.
Wibowo, M. G., Setyono, J., & Rahman Abadi, K. (2013). Accounting Treatment for
Unrestricted Investment Deposits and its Implication to Islamic Financial
Institution. Global Review of Islamic Economics and Business, 119-132.