utu,~an malaysia· jumaat 4 ogos 2017 ·hutan bakau …psasir.upm.edu.my/id/eprint/55600/1/hutan...

+

UTU,~AN MALAYSIA· JUMAAT 4 OGOS 2017

+-1

'. IJ mega~ins dan teknologi"IllrllllllliIIlll'lllllllIlllIlflllllllllllilllrmlllllllllllllll111111111111111111111111111111111:11111111111111111111111111111111111111111111}1111,1111111111'I.-IIUlllllllilll:1,I1II111'11111!'IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUlIIIIIIIIIIImmllllllllllllllllUU I """}H"'.'I'J"'"''''''

, I

·Hutan bakau pensaialamI • . '. - '....

BersamaDR.~HMAD ISMAIL

UTANbakaumerupakan satu _,,'

I ekosistem yang unikterletak di sempadanantara laut dan ' '

darat. Hutan bakau mempunyaikepentingan dalam kehidupanmanusia dan hidupan liar yangmendiamihutan bakau. Manusiabergantung kepada produk hutanbakau dan sumber perikanan,la juga menyumbang kepadaperlindungan pantai daripadahakisan ombak dan melindungipersekitaran daripada perubahancuaea yang melampau. ', Oleh kerana hutan bakaumerppunyai banyak kepentingankePflda manusia, bukan sahaja "kepada penduduk setempattetapi juga masyarakat lain,maka perlindungan ekosistemhutan bakau adalah sangat perIu.Bagi menyokong perlindunganekosistem hutan baka,u, satusanlbutan Hari PemuliharaanEkosistem Hutan BakauAntarabangsa telahditetapkanpada ~6Julai setiap ttihun.

PADA2003, Jabatan'·, . ., Perhutanan Malaysill"

lllelaporkan hanya 564,971 ,hektar (ha) hutan bakau di,Malaysia. Dalam dua dekad lepaslebih kurang 20 peratus hutanbakau hilarig. "

Seeara amnya, di Malaysiaantara tahun 1980-1990

.Kemandirian ekosistem, hutan bakau menghadapipelbagai cabaran daripadapeningkatan paras air laut, aktivitipembangunan, pencemaran bahan ,kimia dan kepelbagaian biologiyang semakin teraneam. Kita tidakboleh membiarkan ekosistempenting ini 'hilang di rnuka.. bumi begitu sahaja. PertubuhanPendidikan, Sains dan KebudayaanBangsa-bangsa Bersatu (UNE;SCO)selalu menjadi barisan hadapandalam mempromosi hubunganharmoni antara manusia dan alamsemula jadi iaitu perlindunganekosistem hutan bakau adalah

J suatu yang istimewa dan penting., Pada sarributan Hari '

Pemuliharaan Ekosistem Hutan, Bakau Antarabangsa pertama pada2016, pesanan UNESCO sangatjelas berkaitan agenda kelestarianpernbangunan 2030 iaitu harmonidengan bumi iaitu hutan bakau.

Pengisytiharan HariPemuliharaan Ekosistem HutanBakau Antarabangsa dibuatpada.6 November2015 iaitu ,UNESCO telah menggariskanpentingnya ekosistem hutanbakausebagai suatu ekosistemyang unik, istimewa dan mudahmusnah yang memberikan J ,

manafaat kepada manusiadari segi inenyediakan sumber

, hutan bakati; perikanan dan "perkhidmatan-perkhidmatan laintermasuk melindungi pantai yang

dianggarkan 12peratus hutanbakau hUang, manakala di Johor

, pula dari 1955-1998 sahaja lebih'kurang 46 perq_tus hupm bakautelah musnahJ"Pertukarankawasan hutan bakau untuk

"pembangunan sejak 50 tahundahulu di kebanyakan negara

J membangun menyebabkan hutan

'juga penting dalam mengawalkesan perubahan euaea dan 'keeukupan makanan kepada'penduduk tempatan. , '

Hutan bakau boleh didapatidi 118negara di dunia mewakilisatu peratus daripada HutanTropika seluruh dunia dan kurangdaripada 0.4 peratus jumlah hutandidunia ., Kernusnahan hutan bakautiga hingga lima kali leblh eepatberbanding kehilangan hutanglobal dengan memberikankesan serius kepada ekologi dansosioekonomi. Pengurusan dan,pemulihan semula ekosistem ,hutan bakau boleh dicapai danmemerlukan kos yang tinggi bagimemastikan kelestarian sumbermakanan bagi komuniti pantai;ekosistern hutan bakau juga kayadengan kepelbagaian biologi. /

Ekosistem hutan bakaumenyediakan habitat untukperkembangan ikan dan krustaseayang menjadi makapan kepadahaiwan lain seperti kera, burung-burung dan sumber madu untuk

I lebah madu, kelulut dan kelawar.Ekosistem bakau suatu ekosisterri .yang kompleks menyokongkbmuniti Yang mana ribuan 'spesies berinteraksi, yang juga

, memaillkan peranan pentingdalam kawalan perubahan euaea,mengawal pantai daripada hakisandan ombak besar, tanah kawasanIhutan bakau kaya dengan karbondan sekirapya ia dimusnahkan .ekosistem ini akan menjadisumber karbon dioksidayang boleh mengganggu , '

. keseimbangankarbon di lautandan atmosfera. ",,',' Pokok pqkau sangat unikmempunYal sistem akar,Yang kuat, sifat batang dandaun yang istimewa mampuberadaptasi untuk terus ",hidup di dalam h.tbitat yangmenerima air pasang surut air,laut. Keadaan kawasari pasangsurut berhi~pur yang ferhbut, berselut daneetek menyokongsistem akar bakau yang ,pelbagai jenis~ , " ', ',Walaupunbau busuk,

) I

I,J

,bakau telah hilang dengankadar 'melebihi satu peratus setahun.

Hutan bakau juga terancamoleh peneemaran bahan kimia 'yang datang dari darat dan laut.Antara bahan kimia penting ialahlogam b~ra,t. .

Namun-tiada kajian terperinciberkaitan kemampuan pokokbakap menghadapi peneemaran'bahan1kimia yang semakin ,bertambah, akibat pembangunanyang pesatdan aktiviti manu~ia.Kajian pernah dilakukan sejak"tahun 70-an kerana ingin melihatkesan pelombongan bijih timahdan kepentingan dalam aktivitipertanian.

Di perairan Malaysiapeneemaran logam berat masihlagi tidak dilihat dengan jelas dankandungannya masih rendahwalaupun terdapat sampel yangmenunjukkan kandungan tinggidan perlu diberikan perhatiandari segi sumber peneeIilarandan kesan kepada ekosistemhutan bakau serta raneanganpengurusannya.

, Logam berat seperti tembaga,zink,kadmium, plumbum dan,besi menjadi tumpuan kajian.Oleh kerana aktiviti timah diPerak misalnya, kandungan 'timah dalam daun bakau dandi perniukaanlumpur kawasanhutan bakau dan mU,ara sungai

-rAHUKAHANDA?:, ... lebih kurang 75 peratus daripada hutan bakau terdapat di 15negara

... Negara railtau Asia mewakili 42 peratus hutan bakau dunia diikutioleh Afrika (21 peratus), AmerikaTengah (15 peratus). KepulauanPasifik (12 peratus) dan Amerika Selatan (Ilperatus). , '

... Daripada 110spesies bakau, hanya 54 spesies daripada 20 generadan 16 keluarga rnerupakan bakau sebenar. ' ,

.... Dari segi kepelbagaian spesies b~kau, kawasanlndo-Malesla adalah >

antara yang terkaya dengan 48 spesies berbanding dengan tempat- "tempat lain di dunia.

... Majoriti spesies bakau adalah bawah genus Avicennia (Ap,i-api),• Rhizophora (Bakau), Sonneratia (Perepat), dan Bruguiera (Berusl

Tumu).

... Kelu~r:ga lain yang boleh dijumpai dalam kawasan hut~n bakau 'ialah Malvaceae (Baru-baru), Palmae (nipah), Acanthaceae (jejuru),'Pterldaceae (paku laut) dan lain-lain, '

, hutan bakau sangat dinamik danproduktif. la memainkan pelbagaifungsi ekologi yang penting dipersekitaran terutama, kepada'komuniti yang tinggal sekitarnya.Bau busuk gas hidrogen sulfida 'dan air yang hitam adalah hasil

, daripada proses pereputan bu'ahbakau dan daun yang berlebihan-dengan tindakbalas bakteriadalam lumpur yang berkuranganoksigen. . I

Di Malaysia khususnya, hutanbakau penting kerana mereka'melindungi persekitaran pantaidarip'ada ombak dan angin yang,menyebabkan hakisan pantai,yang menjadi isu utama pantai di,Malaysia.,

Pokok-pokok bakau sebagaipenghalang angin d\U1ornbakbesar seeara semula jadi sepeftitsunami, menghalang air masinmasuk ke sungai dan tanahpantai, mengitar semula nutriendan menapis bahan toksik seearasemula jaqj, membekalkan ,sumber hutan s~perti kayu bakauuntukbahanbangunan, bahan..api "dalam bentuk arang kayu, produk 'pokok bakau untuk perubatan, ~dan produk lain seperti madu dan

agak tinggi daripada lazimriyaseperti yang dilaporkan'dalamjurnal The Science of the TotalEnvironment 1979. '

,Kajian perlu diteruskan. J

Oleh kerana hutan bakau anta,raekosistem penting dalam sukatanpelajaran sekolah menengan, ', mungkin kajian hutan ba,kauboleh melibatkan kawasan, sekolah berdekatan kawasanhutari bakau: Guru-guru mesHdilatih untuk merribimbingpelajar menjala,nkan kajian'mudah seperti merekodkankepelbagaian spesies bakaudan haiwan-haiwan yang hiqupdi dalam hutan bakau serta 'membuat perbine-angan daripada, data yang diperolehi. '

Habitat hutan bakaujugaberhadapan dengan eu.rahan ' .air tawar akibat daripada hujanlebat dan pengurusansaliran '~"yang l<l.uang eekap. Pokok-pokok, 'bakau adalah antara tumbuhan "penting yang tahan kema,sinan di ,"kawasan pasang SUl~Utpantai demmuara sungai. ~ ~

Bakau rnempunyai sifatadaptasi istimewa dengan '

, akcirnya yang mampu menapi!igaram air laut dan niengeluarkangaram melalui daun. ',Pemerhatian seperti ini sangat ,menarik bagi aktiviti sekolah.,Ekosistem hutan bakau yang

sebagaiTIYa.' ' , .~", ,J"

Hutan bakauj:uga teikenal - "tinggi kepelbagaian biologi,berbandirig dengan kawasan

, tropika lain. Lebih kurang 50peratus ikan mendarat di pantaibarat Sehlenanjurig Malaysia: ,berkaitan dengan hutan bakau;

,Hut;p1 baIsau sangat pentingdalam pemindahan tenagadari darat ke ekosistellliatit. 'Pereputan daun, buah dan

, ranting merupakan asas kepada': rantaian makqnan marin. Bakteria'memeeahkan bahagian tumbuhan'yang gugur menghasilkan nutrienke persekitaran dan digunakanbleh ~d:upan laut. Akar bakaumenjadi tempatikan, ketam,,udang dan siput tinggal, bertelurdan mertlbesar. ,

Hutan bakau merupakantempat perlindungan yang baik.bagi haiwan semasa membesar, dan mempunyai sumber makananyang banyak. Hutan bakau juga

sepertihelang merah, dan "pelbagaihaiwan reptilia, amfibia :dan mamalia. Malah harimaujuga pemah dilaporkan tinggaldalam hutan bakau.'Makrobentosseperti polieheta, gastropoda,,krustasea yang memakan daun-daunreput memainkan perananpenting dalam jaringan makanan, ekosistem bakau yang kompleks.

Hutan bakau tersebar luas dikawasan tropika yang berbezakemasinan, pasang surut, tanahanerobik dan eahayamatahariyang banyak. Kepelbagaian 'spesies bakau bapyak di Malaysia,'Indonesia dan Papua New Guinea.Hutan bakau yang dijumpai di118negara di kawasan tropikadan subtropika di dunia dankebanyakan negarq, tersebut ,berada di kawasan 5 darjah utara' 'd~ 5 darjah selatan. . ~ ,

I{awasahhutan bakauterus berkurangan·" , ',"

,INFO... Sabah mempun)iai

57 peratus daripada i •.

-keseluruhanekosistembakau di Malaysia diikutiSarawak 26 peratus danSemenanjung Malaysia 17

.' ,peratus .

... Pantai Malaysiasepanjang"'~;,,:;t~;4::800 kilometer(km)

~ ':dikeliling olehl.aut SelatMelaka,laut China Selatandan laut Suhl-~ang kayadengan sumber semula jadi.

... Hutan bakau arttara hutanyang produktifdi ekosistempantai.

... 'Hutan bakau di kawasan .Malaysia dan Indonesia antarayang domin<!n di dunia.

J

, ... Malaysia mempunyai 645, 852hektar hutanbakau iaitu lebihkurang.dua peratus daripadajumlah tanah di Malaysia.

... Berdasarkan JabatanPerhutanan (2001), di

, Semenanjung Malaysia ;86,454 !1ektar kawasan hutanbakau diwartakan sebagai ,,hutan simpandengan Perakmempunyai kawasan yang' ,ter1uas47.8 peratus diikutiJohor (20.6 peratus), Selangor(17.3peratus) dan Kedab (9.2 .peratus).

kompleks juga ~enjadi makmalterbaik untuk melihat keperluan

, asas hidupan, pemindahan 'tenaga dalam jaringan makanan

, dan kebergantungan manusiakepada hutan ba:kau. ,.Misalnya hutan bakau di : .

,Kuala Gula dan Matang di Perakmerupakan ekosistem hutan ,bakau terbai~ untuk dipelajari.

Kawasan yang berkeluasan .6,870 ha itu merangkumi kuala, sungai, pulau-pulau bakau danhutan paya bakau melibatkan 35peratus penduduk dalam aktiviti 'perikanan, penangkapan ketamdan udang serta penter:nakankerang dan ikan dalam sangkar, ,di samping aktiviti lain seperti, .membuat belaean dan Hsan k~ring.

"" ~. . .,; ,