PEMBENTANGAN KERTAS YBHG. TAN SRI ABU BAKAR BIN HAJI ABDULLAH

KETUA PENGARAH PERKHIDMATAN AWAM MALAYSIA

DI KONGRES BAHASA DAN PERSURATAN MELAYU KE-VIII SEMPENA BULAN BAHASA KEBANGSAAN 2011

“BAHASA MELAYU DALAM PERKHIDMATAN AWAM”

29 OKTOBER 2011 (SABTU) BALAI BUDAYA

DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA KUALA LUMPUR

2

Bismillahirrahmanirrahim. Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh, Salam Sejahtera dan Salam 1Malaysia, Rakyat Didahulukan, Pencapaian Diutamakan.

Saudara dan saudari Pengacara Majlis

i. YANG BERBAHAGIA PROFESOR DATO’ DR. MAT SALLEH YAAPAR, Pensyarah Universiti Sains Malaysia merangkap Pemangku Pengerusi Lembaga Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP)

ii. YANG BERBAHAGIA DATO' HAJI TERMUZI BIN HAJI ABDUL AZIZ, Ketua Pengarah Dewan Bahasa dan Pustaka.

iii. YANG BERBAHAGIA PROFESOR DR AWANG SARIYAN Mantan Penyandang Kursi Pengajian Melayu Malaysia-China Kementerian Pengajian Tinggi merangkap

3

Penasihat Persatuan Linguistik Malaysia

iv. YANG BERBAHAGIA PROFESOR DATUK WIRA DR. ABDUL LATIFF ABU BAKAR Ketua Dua GAPENA merangkap Pengerusi Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu Kelapan

v. Dif-dif Kehormat

vi. YBhg. Tan Sri-Tan Sri, Datuk-Datuk, Datin-Datin, tuan-tuan dan puan-puan yang dihormati sekalian.

4

Alhamdulillah, bersyukur kita ke hadrat Allah SWT

kerana dengan limpah rahmat dan kurnia Nya, dapat kita

bersama-sama hadir dan mengambil bahagian dalam

Kongres Bahasa Dan Persuratan Melayu Ke-Lapan pada

hari ini. Terutamanya, saya ingin mengucapkan ribuan

terima kasih kepada pihak penganjur atas jemputan

untuk membentangkan kertas bertajuk “Bahasa Melayu

Dalam Perkhidmatan Awam”.

PENGENALAN

5

Tuan-tuan dan puan-puan,

Apa tanda Melayu jati?

Adat dan syariat dipegang mati

Apa tanda Melayu beradat?

Budaya dan bahasa dipegang erat

1. Ungkapan berkenaan menunjukkan kaitan erat

antara bahasa dan adat Melayu. Tidak dapat dinafikan

peranan bahasa cukup penting dalam pembangunan

sebuah negara bangsa. Sejarah membuktikan bahawa

Bahasa Melayu telah muncul sebagai bahasa yang

berwibawa dan diterima umum di Kepulauan Melayu

berbanding dengan ratusan bahasa Nusantara yang

bercabang daripada bahasa Austronesia. Bahasa Melayu

digemari penuturnya pada ketika itu kerana

6

“Bahasanya Tetap, Maknanya Bertambah dan

Bahasanya Sama, Maknanya Berbunga”.

2. Justeru, Bahasa Melayu telah digunakan sebagai

Lingua Franca atau bahasa perantaraan di Gugusan

Kepulauan Melayu sejak berabad lamanya. Menurut

catatan sarjana, Bahasa Melayu telah dikenali oleh orang

Cina sebagai Bahasa Kun Lun dan oleh orang India

sebagai bahasa Dwipantara sejak abad pertama Masihi

lagi. Malah pada abad keempat, Bahasa Melayu sudah

digunakan sebagai bahasa catatan sejarah sebuah

kerajaan Melayu di Indocina sepertimana tertera pada

batu bersurat Dong Yen Cau yang ditemui berdekatan

Teluk Tourane di Campa, kini dikenali sebagai

Vietnam.

3. Bukti-bukti sejarah menunjukkan bahawa Bahasa

Melayu telah digunakan sebagai bahasa kebangsaan oleh

kerajaan Melayu di Sumatera pada awal abad ke-7. Pada

ketika itu, kerajaan Srivijaya sedang berkembang dan

menjadi sebuah empayar yang pertama dan terbesar di

Kepulauan Melayu. Justeru, Bahasa Melayu telah

tersebar luas di seluruh Asia Tenggara sebagai bahasa

7

rasmi pemerintah, bahasa perhubungan antarabangsa,

bahasa perdagangan dan juga bahasa ilmu pengetahuan.

4. Kedudukan Bahasa Melayu di Semenanjung Tanah

Melayu terus terserlah apabila Melaka muncul sebagai

pelabuhan pedagangan di bawah pemerintahan

Parameswara sekitar tahun 1405. Urusan-urusan rasmi

kerajaan pada masa tersebut telah menggunakan Bahasa

Melayu sebagai bahasa perantaraan utama. Antara

faktor yang mengangkat Bahasa Melayu sebagai bahasa

Lingua Franca di kepulauan Melayu adalah kerana

bahasa ini mudah dipelajari, bersifat sederhana dan tidak

terikat kepada susun lapis masyarakat. Justeru, Bahasa

Melayu mempunyai sistem yang lebih mudah berbanding

bahasa-bahasa lain pada ketika itu.

5. Apabila Parameswara memeluk Islam, hampir

keseluruhan masyarakat Kepulauan Melayu telah

menerima pendedahan dan didatangi risalah Islam.

Keadaan ini telah menimbulkan fasa baharu dalam

penggunaan Bahasa Melayu di mana, sistem tulisan Jawi

telah dihasilkan melalui pengubahsuaian daripada aksara

Arab. Sistem tulisan jawi ini telah membantu dalam

mewujudkan persefahaman dan perpaduan penduduk

dari pelbagai daerah yang berlainan, memandangkan

8

hasil tulisan dari pelbagai pusat tamadun Melayu dapat

difahami dan dihayati dengan pengertian yang lebih

meluas. Tulisan Jawi turut menyumbang kepada

perkembangan bidang persuratan rasmi antara kerajaan,

termasuklah surat-surat perjanjian antara kerajaan

Melayu dengan kerajaan bukan Melayu di rantau ini dan

juga kerajaan dari benua lain.

BAHASA MELAYU DALAM PERKHIDMATAN AWAM: ERA

INGGERIS DAN JEPUN

Tuan-tuan dan puan-puan,

Disangkakan Panas Hingga Ke Petang

Rupa-rupanya Hujan di Tengahari

9

6. Kewibawaan Bahasa Melayu sedikit tercabar apabila

kuasa-kuasa asing mula menjajah Tanah Melayu.

Sebagai contoh, semasa pemerintahan Inggeris, Bahasa

Inggeris telah digunakan dengan meluas dalam bidang-

bidang yang menjadi teras ketamadunan, terutamanya

pendidikan dan pentadbiran. Penggunaan Bahasa Melayu

dalam urusan pentadbiran telah digunakan dengan tidak

seragam dalam kalangan negeri-negeri Tanah Melayu.

7. Dasar pecah dan perintah oleh British telah

meletakkan Bahasa Melayu sebagai bahasa vernakular

dalam sistem pendidikan yang berasaskan kaum. Bahasa

Melayu disetarakan dengan Bahasa Mandarin dan

Bahasa Tamil. Bahasa Melayu dijadikan bahasa

pengantar di sekolah-sekolah Melayu, sebagaimana

halnya dengan Bahasa Mandarin dan Bahasa Tamil

masing-masing menjadi bahasa pengantar di sekolah-

sekolah Cina dan sekolah-sekolah Tamil. Sementara

Bahasa Inggeris menjadi bahasa pengantar sekolah

Inggeris yang dikhaskan untuk anak bangsawan dan

golongan elit. Bahasa Melayu dipinggirkan kerana

dianggap sebagai bahasa anak jajahan.

Bila Kebenaran Sudah Tertindih

Lenyaplah Segala Fikiran Jernih

10

Akal Yang Kotor Dikatakan Bersih

Di Sanalah Tumbuh Silang Selisih

Rakyat Hidup Menanggung Pedih

8. Tokoh-tokoh Bahasa Melayu pada masa tersebut

juga turut membantah keputusan kerajaan Inggeris

untuk menggunakan hikayat-hikayat Melayu seperti

Hikayat Hang Tuah dan Hikayat Abdullah sebagai bahan

bacaan di sekolah-sekolah Melayu. Keputusan ini dilihat

akan lebih mengekang serta tidak menggalakkan orang

Melayu daripada mengembangkan glosari Bahasa Melayu

untuk menjadi bahasa yang lebih moden, terutamanya

dalam penciptaan perkataan-perkataan baharu yang

sesuai dengan kegunaan pada masa tersebut dan selari

dengan pembangunan semasa. Menurut Za’ba, hikayat-

hikayat mitos ini tidak akan memajukan pemikiran orang

11

Melayu. Malah Za’ba telah mencadangkan supaya buku-

buku teks yang digunakan di sekolah-sekolah Inggeris

diterjemah serta digunapakai di sekolah-sekolah Melayu.

Elok Bunga Jalin Menjalin

Jalinan Indah Bagai Dikarang

Elok Bangsa Karena Pemimpin

Pemimpin Bertuah Ditaati Orang

9. Dalam bidang pentadbiran pula, penggunaan Bahasa

Melayu di sesetengah negeri Tanah Melayu hanya

terbatas semasa sesuatu perbincangan atau mesyuarat

sahaja. Segala kenyataan bertulis rasmi kerajaan dibuat

di dalam Bahasa Inggeris. Misalnya, Perbincangan dalam

Majlis Mesyuarat Negeri Johor dilaksanakan di dalam

Bahasa Melayu, namun apabila penyata-penyata kerajaan

dibentangkan terutamanya mengenai cukai tanah,

12

kesemuanya di dalam Bahasa Inggeris. Perkara ini bukan

sahaja menyusahkan orang kampung yang

kebanyakannya tidak mahir berbahasa Inggeris, malah

telah juga merendahkan martabat Bahasa Melayu sebagai

bahasa utama di negeri-negeri Melayu. Hal ini juga telah

mendapat perhatian dan tentangan daripada penjawat

awam seperti Onn Jaafar yang telah membangkitkan rasa

tidak puas hati dengan sikap kerajaan negeri Johor, pada

ketika itu, supaya tidak mengutamakan Bahasa Inggeris

dalam pentadbiran hariannya.

10. Ketika pemerintahan Inggeris, terdapat juga

dokumen-dokumen rasmi kerajaan negeri telah

dikeluarkan dengan menggunakan Bahasa Melayu dalam

tulisan Jawi. Penasihat-penasihat Inggeris kepada

pentadbiran negeri-negeri Melayu ketika itu telah

13

menyampaikan perkara-perkara mengenai pentadbiran

kerajaan negeri melalui memorandum atau pekeliling

dalam Bahasa Melayu. Sebagai contoh, memorandum

yang telah di keluarkan oleh Penasihat Inggeris kepada

kerajaan negeri Terengganu, A.J. Gracie pada tahun

1929. Ini jelas menggambarkan ketidakseragaman

penggunaan Bahasa Melayu dalam pentadbiran di

Semenanjung Tanah Melayu ketika itu.

BAHASA MELAYU SEBAGAI BAHASA KEBANGSAAN

Tuan-tuan dan puan-puan,

Adat Hidup Sama Sebanjar

Sama Beri Tunjuk dan Ajar

Dalam Sempit Sama Berlegar

Dalam Susah Sama Bersandar

14

Beban dan Hutang Sama Ditanggung

Di Dalam Sempit Sama Berlindung

11. Kedatangan Jepun ke Tanah Melayu pada tahun

1941 telah merubah sistem pentadbiran kerajaan yang

diasaskan oleh Inggeris sebelumnya. Sistem pentadbiran

negeri-negeri Tanah Melayu dirombak semula dengan

Sumatera disatukan dengan negeri-negeri di Tanah

Melayu di bawah satu pentadbiran. Manakala Perlis,

Kedah, Kelantan dan Terengganu diletakkan di bawah

pentadbiran Siam mulai Oktober 1943. Pentadbiran di

Tanah Melayu diurus oleh pentadbiran tentera yang

berpusat di Singapura. Jawatan-jawatan tertinggi dalam

pentadbiran kerajaan diambil alih oleh pegawai-pegawai

Jepun yang kebanyakannya mempunyai latar belakang

ketenteraan. Manakala jawatan-jawatan bawahan

dipegang oleh anak tempatan. Sultan pula hanya diberi

kuasa sebagai Ketua bagi Biro Hal Ehwal Agama di

negeri bawah naungannya.

15

12. Ketika penjajahan Jepun dari tahun 1942 hingga

1945, Jepun telah melaksanakan Dasar Penjepunan

untuk menerapkan nilai budaya Jepun dalam

masyarakat tempatan, terutamanya orang Melayu.

Penggunaan Bahasa Jepun telah dikuatkuasakan di

seluruh pelusuk Tanah Melayu. Dalam bidang

pentadbiran, penggunaan Bahasa Jepun diutamakan.

Kerajaan pemerintah pada masa tersebut telah

mengadakan kursus-kursus pendek Bahasa Jepun.

Peluang-peluang kenaikan pangkat dan gaji juga adalah

berdasarkan kepada penguasaan dan kemahiran

berbahasa Jepun. Pada ketika ini, pengeluaran dan

pengedaran dokumen-dokumen rasmi kerajaan seperti

pekeliling yang diamalkan oleh kerajaan Inggeris

diteruskan oleh Jepun. Misalnya, pekeliling kerajaan

16

negeri Selangor yang dinamakan sebagai Pekeliling

Selangor Syuseityo Kanbo pada 23 Mei 1942 telah

disediakan di dalam Bahasa Inggeris dengan tulisan

Rumi.

BAHASA MELAYU SELEPAS MERDEKA

Tuan-tuan dan puan-puan,

Yang Disebut Orang Melayu

Tahu Bersuluh Kepada Guru

Tahu Hidup Dikandung Adat

Tahu Mati Memegang Amanat

13. Selepas Tanah Melayu memperoleh kemerdekaan

pada 31 Ogos 1957, Bahasa Melayu telah dijadikan

Bahasa Kebangsaan bagi negeri-negeri di bawah

persekutuan Tanah Melayu. Hal ini termaktub jelas

dalam Perlembagaan Persekutuan di bawah Perkara

152 (1).

17

14. Pengenalan Bahasa Melayu sebagai Bahasa

Kebangsaan adalah bertujuan untuk memenuhi

keperluan bagi menyatupadukan pelbagai kaum ke arah

membentuk sebuah negara yang bersatu melalui satu

bahasa yang sama digunakan oleh semua lapisan rakyat.

15. Pengiktirafan Bahasa Melayu sebagai Bahasa

Kebangsaan telah menjadikan Bahasa Melayu secara

automatik sebagai bahasa perantaraan dalam semua

urusan rasmi. Perkara 152(6), Perlembagaan

Persekutuan, menjelaskan takrif “maksud rasmi”

sebagai apa-apa jua maksud kerajaan, samada

Kerajaan Persekutuan atau kerajaan Negeri. Ini juga

bermakna semua bahasa lain, walaupun diajar dan

dipelajari, hanya boleh digunakan untuk tujuan selain

daripada urusan-urusan rasmi kerajaan.

18

16. Pengiktirafan Bahasa Melayu sebagai Bahasa

Kebangsaan diperkukuhkan lagi melalui penubuhan

Malaysia pada 16 September 1963. Akta Malaysia telah

memperuntukkan beberapa perkara yang kemudiannya

diterima dan dimasukkan ke dalam Perlembagaan

Persekutuan. Antara lain, Bahasa Melayu merupakan

Bahasa Kebangsaan tetapi Bahasa Inggeris dan bahasa

lain masih boleh digunakan. Bahasa rasmi bagi negeri

Sarawak dan Sabah, ialah Bahasa Inggeris sehingga 10

tahun selepas Hari Malaysia.

19

17. Secara prinsipnya, kedudukan Bahasa Melayu

sebagai Bahasa Kebangsaan telah jelas dinyatakan dalam

Perlembagaan Persekutuan. Namun begitu, perincian

mengenai usaha-usaha untuk mengembangkan Bahasa

Melayu supaya terus digunakan dan tidak luput ditelan

zaman memerlukan instrumen yang memperincikan

bentuk-bentuk tindakan penggalakkan penggunaan

Bahasa Melayu dalam kalangan masyarakat. Justeru,

dua akta khas iaitu Akta Dewan Bahasa dan Pustaka

1959 (Pindaan dan Peluasan 1995) dan juga Akta

Bahasa Kebangsaan 1963/1967 telah diwartakan untuk

tujuan tersebut.

18. Akta Dewan Bahasa dan Pustaka menjelaskan

fungsi DBP sebagai agensi penggalak dan pengembangan

Bahasa Melayu di seluruh Negara. Manakala Akta

20

Bahasa Kebangsaan memperincikan bahawa hanya

Bahasa Melayu sahaja digunakan untuk urusan rasmi

terutamanya dalam aspek pentadbiran di semua agensi

kerajaan. Seksyen 4 akta ini turut menyatakan bahawa

Bahasa Inggeris turut dibenarkan penggunaannya oleh

Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan Agong untuk apa-

apa maksud rasmi yang difikirkan perlu. Pewartaan

kedua-dua akta ini adalah merupakan antara langkah-

langkah awal dalam usaha-usaha untuk mengembangkan

penggunaan Bahasa Melayu.

USAHA MENGEMBANGKAN BAHASA MELAYU DALAM

PERKHIDMATAN AWAM

Tuan-tuan dan puan-puan

19. Era pasca kemerdekaan menyaksikan penekanan ke

atas perubahan pentadbiran Persekutuan Tanah Melayu

dibuat dengan teliti dan teratur bagi melicinkan peralihan

kuasa. Proses penggantian pegawai-pegawai Inggeris

dengan pegawai-pegawai tempatan dilaksanakan agar

perubahan secara dinamik dan berkesan dibuat untuk

memacu pembangunan dan kemajuan dalam negara.

Usaha-usaha untuk “me-Malayakan” pentadbiran

negara dimulakan sejurus selepas peninggalan Inggeris

21

dari Tanah Melayu termasuk penggunaan Bahasa Melayu

dalam semua urusan rasmi kerajaan.

20. Usaha-usaha mengembangkan Bahasa Melayu

dalam Perkhidmatan Awam dibatasi oleh penggunaan

Bahasa Melayu dalam pentadbiran negeri-negeri yang

tidak seragam sebelum merdeka. Selain daripada itu,

glosari Bahasa Melayu yang terhad dalam semua bidang

juga mewajarkan penggunaan Bahasa Inggeris dalam

kebanyakan bidang. Langkah-langkah strategik disusun

untuk memastikan halangan-halangan tersebut serta

penggunaan Bahasa Melayu dilaksanakan dengan teratur

dan terus berkembang melalui agensi seperti DBP

bersama-sama semua ketua perkhidmatan dan ketua

jabatan dalam Perkhidmatan Awam.

22

21. Proses mengembangkan Bahasa Melayu telah

berjalan sebelum Negara memperoleh kemerdekaan lagi.

Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu Kedua dan

juga Persidangan Persuratan Melayu Sa-Malaya Kali

Kedua yang telah diadakan di Seremban pada tahun

1954, telah mengangkat tulisan Rumi sebagai tulisan

rasmi Bahasa Melayu. Usul ini adalah menjurus ke arah

memodenkan orang-orang Melayu dan meletakkan

sasaran agar Bahasa Melayu mampu berperanan sebagai

Bahasa Kebangsaan dan digunakan oleh semua lapisan

masyarakat. Di samping itu, pada bulan Mac 1957, DBP

telah menerbitkan risalah yang pertama, Kaedah Ejaan

Rumi Bahasa Melayu untuk melicinkan proses

pembudayaan penulisan Bahasa Melayu dengan ejaan

rumi.

23

22. Usaha-usaha mengembangkan Bahasa Melayu

diteruskan dengan penubuhan Jawatankuasa Istilah

Kerajaan. Jawatankuasa ini dipertanggungjawabkan

untuk mencipta dan menterjemahkan nama-nama

jabatan dan jawatan kerajaan yang sebelum ini

digunakan di dalam Bahasa Inggeris kepada Bahasa

Melayu. Susulan usaha tersebut, sebagai contoh, nama

Jabatan Perkhidmatan Awam (JPA) telah mula

digunakan bagi menggantikan Establishment Office of

Malaysia pada 15 Ogos 1968.

24

23. Kempen Bahasa telah dilancarkan oleh DBP sebagai

satu gerakan psikologi, yang merupakan satu tahap

dalam proses percubaan untuk menggunakan Bahasa

Melayu dalam bidang pentadbiran di jabatan-jabatan

kerajaan, sektor swasta dan masyarakat umum. Kempen

“Minggu Bahasa” dan “Bulan Bahasa” telah diadakan di

seluruh negara pada setiap tahun mulai 1960. Slogan

“Bahasa Jiwa Bangsa” turut dilancarkan pada tahun

1960. Sejajar dengan usaha tersebut kerajaan telah

memperluaskan penggunaan Bahasa Melayu sepenuhnya

di negeri-negeri tertentu, termasuklah Johor, Terengganu,

Kelantan, Kedah dan juga Perlis. Kakitangan kerajaan

dalam pentadbiran negeri-negeri lain juga digalakkan

supaya menggunakan Bahasa Melayu dalam urusan

surat menyurat dan pertuturan harian.

25

24. Sebagai usaha berterusan untuk memartabatkan

Bahasa Melayu serta memungkinkan penggunaan bahasa

tersebut dalam semua bidang, penciptaan istilah dalam

pelbagai bidang diberikan perhatian yang cukup besar

oleh DBP. Pada tahun 1966, 24 buah jawatankuasa telah

ditubuhkan khas untuk tujuan penciptaan istilah dalam

24 bidang yang melibatkan keahlian daripada kalangan

sarjana dan profesional dalam bidang masing-masing.

Jawatankuasa-jawatankuasa tersebut telah berjaya

menghasilkan 560,836 istilah dalam 300 bidang atau

sub-bidang dengan menggunakan kepakaran kira-kira

1,479 orang pakar setempat. Penghasilan istilah-istilah

baru ini secara tidak langsung telah banyak membantu

penjawat awam dalam menyediakan laporan dan kertas

kerja di dalam Bahasa Melayu meliputi pelbagai bidang.

26

25. Sehingga 15 Disember 2003, lebih 1.2 juta istilah

Bahasa Melayu telah dicipta dan diterbitkan dalam 251

judul buku berbentuk daftar istilah, glosari dan kamus

istilah. Lebih 350,000 istilah telah disepakati dalam

Majlis Bahasa Brunei Darussalam-Indonesia-Malaysia

(MABBIM). Istilah tersebut meliputi 115 bidang atau sub-

bidang ilmu pengajian tinggi dan profesional dalam

bidang sains asas, sains gunaan, sains sosial dan

kemasyarakatan.

26. Usaha pembakuan Bahasa Melayu telah dibuat

untuk memastikan penyeragaman penggunaan Bahasa

Melayu melalui penerbitan Kamus Dewan pertama pada

tahun 1970. Ini disusuli pula dengan penubuhan

Jawatankuasa Istilah Pusat yang dipengerusikan

27

Pengarah DBP bagi tujuan penyelarasan penggunaan

istilah di peringkat universiti.

27. Usaha-usaha pengembangan Bahasa Melayu ini

telah memberikan suntikan semangat kepada

Perkhidmatan Awam. Di peringkat kerajaan pusat, semua

surat siaran atau pekeliling yang dikeluarkan oleh ketua

jabatan disaran supaya menggunakan Bahasa Melayu.

Saranan yang sama turut dilaksanakan bagi papan-

papan tanda dan kepala surat jabatan-jabatan kerajaan.

Di samping itu, golongan bukan Melayu turut diberikan

kursus khas bagi meningkatkan kefasihan berbahasa

Melayu selama dua (2) tahun.

28

28. Berdasarkan satu kajian yang dilaksanakan oleh

DBP pada tahun 1966, dianggarkan 75 peratus dari

urusan surat menyurat dan fail-fail di jabatan kerajaan

pusat dan negeri menggunakan Bahasa Kebangsaan.

29. Akan tetapi, dokumen-dokumen rasmi kerajaan telah

dihasilkan di dalam Bahasa Inggeris sejak daripada

tahun 1940an sehingga tahun 1970an. Antara laporan-

laporan penting kerajaan yang disediakan di dalam

Bahasa Inggeris sepanjang tempoh tersebut termasuklah:

i. Laporan Suruhanjaya Perkhidmatan Awam Malaya

(1947);

ii. Laporan Suruhanjaya Diraja Mengenai Kajian

Semula Gaji dan Syarat-syarat Perkhidmatan

29

dalam Perkhidmatan Awam (1967) (dikenali

sebagai Laporan Suffian, 1967);

iii. Laporan Suruhanjaya Diraja Mengenai Saraan dan

Syarat Perkhidmatan di Badan-badan Berkanun

dan Pihak Berkuasa Tempatan (1973) (dikenali

sebagai Laporan Harun); dan

iv. Laporan Jawatankuasa Kabinet Gaji 1976 bagi

seluruh Perkhidmatan Awam (dikenali sebagai

Laporan JKK).

30. Bagi menggalakkan penterjemahan Bahasa Inggeris

ke Bahasa Melayu, Kamus Dwibahasa (Bahasa Inggeris-

Bahasa Melayu) telah berjaya diterbitkan pada tahun

1979. Dua tahun kemudian, pembakuan ejaan Rumi

diperkukuh dengan lahirnya Daftar Ejaan Rumi Bahasa

30

Malaysia. Ini diikuti pula dengan usaha pembakuan

tatabahasa melalui penerbitan Tatabahasa Dewan Jilid

I: Ayat, pada tahun 1987 dan juga Tatabahasa Dewan

Jilid 2: Perkataan, pada tahun 1989. Penerbitan

kamus, daftar ejaan serta tatabahasa dewan telah

mendorong penyediaan dokumen-dokumen rasmi

daripada menggunakan Bahasa Inggeris kepada Bahasa

Melayu.

31. Penyediaan laporan kerajaan di dalam Bahasa

Melayu sepenuhnya mula dilaksanakan pada tahun

1991, iaitu Laporan Jawatankuasa Khas Kabinet

Mengenai Gaji Sektor Awam Oktober 1991 (Sistem

Saraan Baru atau SSB).

31

32. Apa yang telah dinyatakan sebentar tadi

menggambarkan bahawa penjawat awam di awal fasa

pasca kemerdekaan menghadapi masalah dalam

menggunakan Bahasa Melayu untuk melaksanakan

tugasan, terutamanya dari aspek penyediaan dokumen-

dokumen rasmi kerajaan. Kebanyakan hasil penulisan

yang disediakan pada ketika itu menggunakan

pendekatan yang mudah difahami rakyat pada ketika itu,

iaitu penulisan dalam Bahasa Inggeris. Antara faktor

yang menyumbang kepada situasi ini ialah kekurangan

istilah Bahasa Melayu dalam pelbagai bidang serta daftar

ejaan Bahasa Melayu dalam tulisan Rumi. Apabila

faktor-faktor ini dapat diatasi, inisiatif-inisiatif yang

diberikan penumpuan ialah pemerkasaan Bahasa Melayu

dalam Perkhidmatan Awam selaras dengan tarafnya

sebagai Bahasa Kebangsaan.

INISIATIF MEMPERKASAKAN BAHASA MELAYU DALAM

PERKHIDMATAN AWAM

Tuan-tuan dan puan-puan,

Supaya Melayu tetap terbilang

Bahasa dan adab wajib disandang

Petua amanah wajib dipegang

Adat lembaga wajib dikenang

32

Supaya Melayu tetap terpuji

Tunjuk dan ajar pemayung diri

Bila Melayu tidak mahu dikeji

Budaya bangsa hendaklah dikaji

33. Persediaan dalam menghadapi cabaran menjelang

abad ke-21 merupakan titik tolak kepada usaha kerajaan

dalam memperkasakan Bahasa Melayu dalam

Perkhidmatan Awam. Antara cabaran yang perlu

ditangani oleh penjawat awam adalah ledakan bidang

sains dan teknologi maklumat yang telah memungkinkan

fenomena dunia tanpa sempadan, di mana kebanyakan

kandungan aplikasi dalam talian adalah dalam Bahasa

Inggeris. Selain daripada itu, kecenderungan generasi

muda, termasuk penjawat awam muda, yang gemar

menggunakan istilah khidmat pesanan ringkas atau SMS

dalam komunikasi di antara mereka turut menyumbang

ke arah penggunaan Bahasa Melayu yang tidak betul.

34. Menyedari hakikat ini, Jawatankuasa Penyelarasan

Pelaksanaan Bahasa Kebangsaan dalam Perkhidmatan

Awam telah ditubuhkan pada tahun 1999. Jawatankuasa

ini dipengerusikan oleh Ketua Setiausaha Negara dan

DBP dipertanggungjawabkan sebagai urusetia.

33

Keanggotaan jawatankuasa ini adalah terdiri daripada

Ketua-ketua Setiausaha Kementerian yang berkenaan.

Antara fungsi jawatankuasa ini adalah menyelaraskan

cara, strategi pelaksanaan dan peraturan pelaksanaan

bahasa di kementerian-kementerian. Jawatankuasa ini

juga menyelaras perancangan dan pengembangan Bahasa

Kebangsaan di semua kementerian dan jabatan. Dengan

terbentuknya Jawatankuasa ini, penggunaan Bahasa

Kebangsaan dan bahasa rasmi negara dapat diawasi,

diperluas dan dipertingkatkan penggunaannya dan

mutunya dalam seluruh jentera pentadbiran awam.

35. Dalam usaha untuk memastikan penggunaan

Bahasa Kebangsaan yang baik dan betul serta

menyeluruh dalam Perkhidmatan Awam, Kerajaan telah

mengeluarkan Surat Pekeliling Am Bilangan 1 Tahun

34

2006 bertajuk Langkah-langkah Memperkasakan

Penggunaan Bahasa Kebangsaan Dalam Perkhidmatan

Awam. Surat pekeliling ini menjelaskan langkah-Iangkah

yang perlu diambil oleh penjawat awam untuk

memperkasakan penggunaan Bahasa Kebangsaan yang

baik serta memperluas penggunaannya secara

menyeluruh dalam Perkhidmatan Awam, selari dengan

kemajuan negara.

36. Antara lain, surat pekeliling ini menetapkan supaya

semua ketua jabatan mewujudkan mekanisme di

organisasi masing-masing untuk memastikan semua

penjawat awam menggunakan Bahasa Kebangsaan yang

baik dan betul dalam semua urusan rasmi, sama ada

secara tulisan mahupun lisan. Selain itu, surat pekeliling

ini juga menggariskan supaya latihan dan penganjuran

aktiviti yang bertujuan meningkatkan kemahiran dalam

Bahasa Kebangsaan dalam kalangan penjawat awam

dijalankan secara berterusan.

37. Pemerkasaan Bahasa Melayu sebagai Bahasa

Kebangsaan diteruskan dengan tertubuhnya

Jawatankuasa Pelaksanaan Bahasa

Kebangsaan (JKPBK) pada tahun 2010. JKPBK

dipengerusikan oleh YAB Tan Sri Dato’ Hj. Muhyiddin

35

Hj. Mohd. Yassin, Timbalan Perdana Menteri Malaysia

merangkap Menteri Pelajaran. Antara lain,

jawatankuasa ini berfungsi untuk memastikan agar

kedudukan Bahasa Melayu sebagai Bahasa Kebangsaan

terus terpelihara dan juga untuk memantau penggunaan

Bahasa Kebangsaan di semua jabatan dan agensi

kerajaan dan sektor berimpak tinggi.

38. Bagi sektor Perkhidmatan Awam, Jawatankuasa ini

disokong oleh Jawatankuasa Kecil Pelaksanaan Bahasa

Kebangsaan Sektor Perkhidmatan Awam yang

dipengerusikan oleh saya sendiri dan diurus setia oleh

Jabatan Perkhidmatan Awam Malaysia. Peranan utama

Jawatankuasa Kecil ini ialah:

i. Melaksanakan dan memantau penggunaan Bahasa

Kebangsaan;

ii. Merancang program kebahasaan bagi mencapai

matlamat pelaksanaan Bahasa Kebangsaan di

kementerian dan agensi masing-masing; dan

iii. Melapor tahap pencapaian penggunaan dan

permasalahan pelaksanaan Bahasa Kebangsaan

36

kepada Jawatankuasa Pelaksanaan Bahasa

Kebangsaan.

39. Antara daya usaha Jawatankuasa ini termasuklah

cadangan supaya JPA mengeluarkan Pekeliling

Perkhidmatan mengenai penggunaan Bahasa Melayu

dalam Perkhidmatan Awam. Justeru, semalam 28

Oktober 2011, saya telah melancarkan Pekeliling

Perkhidmatan Bilangan 9 Tahun 2011 bertajuk

“Panduan Penggunaan Bahasa Kebangsaan Dalam

Perkhidmatan Awam”. Pekeliling ini menjelaskan

panduan mengenai penggunaan Bahasa Kebangsaan bagi

urusan rasmi dalam Perkhidmatan Awam. Lima urusan

rasmi yang diperincikan termasuk urusan rasmi dalam

negara; urusan rasmi antarabangsa; pengiklanan

kekosongan jawatan dalam Perkhidmatan Awam;

37

perkhidmatan kaunter agensi Kerajaan; dan urusan

penyediaan maklum balas berkaitan aduan dan isu di

media massa mengenai Perkhidmatan Awam oleh

agensi Kerajaan.

40. Pekeliling ini hanyalah satu panduan yang kaku di

atas kertas sahaja tanpa usaha-usaha pembudayaan

bersungguh oleh penjawat awam. Kesemua lima urusan

rasmi yang diperincikan dalam pekeliling tersebut perlu

dibaca, difahami, dihayati serta dipraktikkan dengan

sepenuh hati dalam semua urusan rasmi Perkhidmatan

Awam. Matlamat kita ialah penggunaan Bahasa Melayu

yang betul secara menyeluruh dalam Perkhidmatan

Awam.

PENUTUP

Tuan-tuan dan puan-puan,

Bagaimanakah Melayu abad dua puluh satu?

Masihkan tunduk tersipu-sipu?

Jangan takut melanggar pantang

Jika pantang menghalang kemajuan;

Jangan segan menentang larangan

Jika yakin kepada kebenaran;

38

Jangan malu mengucapkan keyakinan

Jika percaya kepada keadilan

41. Langkah–langkah yang disusun dalam

mengembangkan Bahasa Melayu sejak negara merdeka

telah disokong dan dilaksanakan dengan jayanya.

Sekarang, usaha-usaha untuk memartabatkan

penggunaan Bahasa Melayu dalam Perkhidmatan Awam

ini perlu digalas bersama oleh semua pihak sejajar

dengan tuntutan dan keperluan semasa. Kesungguhan

jawatankuasa-jawatankuasa dan agensi khas yang

ditubuhkan untuk terus mengembang dan

memperkasakan Bahasa Melayu dalam Perkhidmatan

Awam tidak akan sempurna tanpa penyertaan semua

penjawat awam dengan sokongan semua ketua

perkhidmatan dan ketua jabatan.

42. Kita mempunyai peranan yang amat siginifikan

dalam memastikan negara kita dapat dipacu dalam

landasan yang strategik dan secara sistematik untuk

mencapai matlamat pembudayaan penggunaan Bahasa

Melayu yang menyeluruh dan berterusan di dalam

Perkhidmatan Awam.

39

43. Akhir kata, saya merakamkan setinggi-tinggi

penghargaan dan ucapan terima kasih di atas komitmen

serta daya usaha semua pihak dalam mengembang dan

memperkasakan penggunaan Bahasa Melayu dalam

Perkhidmatan Awam Malaysia. Tahniah dan terima kasih

jua diucapkan kepada GAPENA dan semua pihak yang

terlibat di dalam menjayakan kongres pada kali ini.

Hari Ini,

Jalan Ini Pasti Semakin Berliku

Kerana Masa Depan

Belum Tentu Menjanjikan Syurga

Bagi Mereka Yang Lemah Dan Mudah Kecewa

Perjuangan Kita Belum Selesai

Kerana Hanya Yang Cekal dan Tabah

Dapat Membina Mercu Tanda

Bangsanya Yang Berjaya

Sekian, Wabillahi Taufiq Wal Hidayah, Wassalaamu

Alaikum Warahmatullahi Wabarakatuh.

Terima kasih

40