I

PENGHARGAAN

Alhamdulillah. Syukur ke hadrat Allah kerana telah memberikan saya kekuatan dan kemudahan

untuk menyiapkan disertasi ini. Di kesempatan ini, saya ingin mengucapkan ribuaan terima kasih

kepada Dekan Pusat Pengajian Komunikasi, Prof. Madya Adnan Hussein, Timbalan Dekan

Siswazah Pusat Pengajian Komunikasi, Pn. Hamidah dan semua Staff Pusat Pengajian

Komunikasi. Terima kasih yang tidak terhingga saya ucapkan kepada Dr. Bahiyah Omar selaku

penyelia saya, kerana memberi tunjuk ajar tanpa mengira waktu.

Saya juga ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada kembar saya, Mohd Hilmi kerana telah

banyak memberi dorongan dan kata-kata perangsang. Jutaan terima kasih juga kepada Marshina,

Johari, Joe Faezah, Suriati, Sobra, Suraini, Ronzi, Siti Harnani, SKN, Mizi, Jocelyn, Azlan,

Farhana, Farah, Aqidah, Hasrul, Azli, Kok Eng dan semua yang turut membantu saya dalam

menjadikan disertasi ini satu kenyataan. Akhir sekali ribuan terima kasih kepada emak dan ayah

saya yang banyak memberi kata-kata semangat dan juga nasihat.

Terima Kasih, Emak. Terima Kasih, Ayah. Jasamu tidak akan dilupakan.

MOHD ZAIDI MAHMUD

II

Isi Kandungan

Penghargaan ..................................................................................................................................... I

Isi Kandungan ................................................................................................................................. II

Senarai Rajah ................................................................................................................................ VI

Senarai Jadual ............................................................................................................................... VII

Abstrak ........................................................................................................................................... IX

Abstract .......................................................................................................................................... XI

BAB 1: PENGENALAN KAJIAN ............................................................................................... 1

1.0 Pengenalan .................................................................................................................. 1

1.1 Latar Belakang ........................................................................................................... 1

1.2 Pernyataan Masalah ................................................................................................... 4

1.3 Persoalan Kajian ........................................................................................................ 6

1.4 Objektif Kajian ........................................................................................................... 7

1.5 Kepentingan Kajian ................................................................................................... 7

1.6 Skop dan Limitasi Kajian .......................................................................................... 9

BAB 2: TINJAUAN LITERATUR............................................................................................ 10

2.0 Pengenalan ................................................................................................................ 10

2.1 Teori Kegunaan dan Kepuasan ............................................................................... 10

2.1.1 Aplikasi Teori Kegunaan dan Kepuasan ........................................................ 14

2.2 Kritikan-kritikan Terhadap Teori Kegunaan dan Kepuasan.............................. 18

2.3 Teori Kegunaan dan Kepuasan dan pengaruh Jantina ........................................ 20

2.4 Motif dan Kekerapan penggunaan Facebook ........................................................ 22

2.4.1 Mengekalkan Hubungan .................................................................................. 23

III

2.4.2 Meluangkan Masa ............................................................................................. 24

2.4.3 Menyertai Komuniti Maya ............................................................................... 24

2.4.4 Menghiburkan ................................................................................................... 25

2.4.5 Merasa Hebat..................................................................................................... 26

2.4.6 Mencari Teman ................................................................................................. 26

2.4.7 Mendedahkan Diri ............................................................................................ 27

2.4.8 Mencari Maklumat ........................................................................................... 28

2.4.9 Kekerapan Penggunaan .................................................................................... 28

2.5.1 Kerangka Konsep .............................................................................................. 29

2.5.2 Hipotesis ............................................................................................................. 31

2.5.3 Hipotesis Perbezaan Jantina Terhadap Motif Penggunaan Facebook ........ 31

2.5.4 Hipotesis Perhubungan Di Antara Motif dan Kekerapan Penggunaan

Facebook .............................................................................................................. 32

BAB 3: KAEDAH KAJIAN ....................................................................................................... 34

3.0 Pengenalan ................................................................................................................ 34

3.1 Kaedah Penyelidikan ................................................................................................ 34

3.2 Persampelan Kajian ................................................................................................. 35

3.3 Instrumen Kajian ..................................................................................................... 39

3.4 Konseptualisasi dan Operasionalisasi ..................................................................... 41

3.4.1 Mengekalkan Hubungan .................................................................................. 41

3.4.2 Meluangkan Masa ............................................................................................. 42

3.4.3 Menyertai Komuniti Maya ............................................................................... 43

3.4.4 Menghiburkan ................................................................................................... 44

3.4.5 Merasa Hebat..................................................................................................... 45

3.4.6 Mencari Teman ................................................................................................. 46

IV

3.4.7 Mendedahkan Diri ............................................................................................ 47

3.4.8 Mencari Maklumat ........................................................................................... 48

3.4.9 Kekerapan Penggunaan .................................................................................... 49

3.5 Analisis Data ............................................................................................................. 50

3.6 Pra-Ujian Soal Selidik .............................................................................................. 51

BAB 4 : DAPATAN KAJIAN .................................................................................................... 53

4.0 Pengenalan ................................................................................................................ 53

4.1 Deskripsi Responden dan Pemilikan Komputer/Komputer riba serta lokasi

Penggunaan Internet ................................................................................................ 53

4.2 Kekerapan Penggunaan Facebook ......................................................................... 60

4.3 Motif Penggunaan Facebook ................................................................................... 61

4.4 Pengujian Hipotesis .................................................................................................. 70

4.4.1 Perbezaan Motif Penggunaan Facebook di antara Kumpulan Lelaki dan

Perempuan ......................................................................................................... 70

4.4.2 Perhubungan antara Motif dan Kekerapan Penggunaan Facebook ........... 73

4.5 Analisa Korelasi dan Regrasi bagi motif dan Kekerapan penggunaan Facebook

……………………………………………………………………………………….77

BAB 5 : PERBINCANGAN DAN KESIMPULAN .................................................................. 85

5.0 Pengenalan ................................................................................................................ 85

5.1 Ringkasan Dapatan Kajian ..................................................................................... 85

5.2 Analisa Objektif Kajian ........................................................................................... 87

5.2.1 Mengenal pasti Motif Penggunaan Facebook ................................................. 88

5.2.2 Melihat Perbezaan Jantina dalam Motif Penggunaan Facebook ................. 89

5.2.3 Melihat Perhubungan di antara Motif dan Kekerapan Penggunaan

Facebook .............................................................................................................. 91

V

5.2.4 Melihat Motif yang Mempengaruhi Kekerapan Penggunaan Facebook ..... 92

5.2.5 Cadangan Untuk Kajian akan Datang ............................................................ 93

5.2.6 Kesimpulan ........................................................................................................ 95

Rujukan ....................................................................................................................................... 97

Lampiran ................................................................................................................................... 104

VI

SENARAI RAJAH

Rajah 1 Tipologi-tipologi Asas dan Tambahan di dalam Teori Kegunaan dan Kepuasan .......... 13

Rajah 2 Kerangka Konsep Motif dan Kekerapan Penggunaan Facebook .................................. 30

Rajah 3 Peringkat dalam Persampelan Strata............................................................................ 38

VII

SENARAI JADUAL

Jadual 1 Taburan responden mengikut demografi ............................................. 55

Jadual 2 Taburan responden mengikut Pemilikan Komputer/Komputer riba

dan Lokasi Melayari Internet. ............................................................ 56

Jadual 3 Taburan responden mengikut penggunaan perkhidmatan Internet . 58

Jadual 4 Taburan Responden yang Memiliki Akaun Laman Jaringan Sosial

Mengikut Jenis Laman Sosial ............................................................ 59

Jadual 5 Taburan penggunaan Facebook Mengikut Bilangan Kenalan dalam

akaun Facebook dan Jumlah Jam Penggunaan Facebook dalam

Seminggu ................................................................................................ 60

Jadual 6 Motif penggunaan Facebook mengikut Faktor ‘Loading’.................. 64

Jadual 7 Motif penggunaan Facebook mengikut item-item penyataan ........... 66

Jadual 8 Korelasi Motif penggunaan Facebook ................................................. 69

Jadual 9 Ujian t Bagi kumpulan Lelaki dan Perempuan mengikut perbezaan

VIII

Skor Min................................................................................................. 71

Jadual 10 Korelasi Motif penggunaan Facebook dengan kekerapan

penggunaan Facebook mengikut Bilangan Kenalan di Dalam

Facebook dan Jumlah Jam Penggunaa Facebook dalam Seminggu 75

Jadual 11 Korelasi Motif penggunaan Facebook dan Bilangan Kenalan di

antara kumpulan Lelaki dan Perempuan ............................................ 79

Jadual 12 Korelasi Motif penggunaan Facebook dan Jumlah Jam Penggunaan

Facebook dalam Seminggu di antara kumpulan Lelaki dan

Perempuan ............................................................................................. 81

Jadual 13 Analisa Multiple Regression bagi faktor-faktor penyumbang kepada

kekerapan penggunaan Facebook ....................................................... 83

IX

Abstrak

Facebook mula diperkenalkan di University Harvard pada Februari 2004 oleh Mark Zuckerberg

dan hanya pelajar di University Harvard yang mempunyai e-mel ‘.edu’ sahaja yang boleh

mendaftar sebagai pengguna Facebook. Namun begitu, Facebook telah dibuka kepada umum dan

merekodkan jumlah pengguna berdaftar melebihi 12 juta pada Disember 2006. Fenomena

Facebook ini turut dirasai oleh rakyat Malaysia. Remaja di negara ini juga tidak terlepas daripada

tempias kegilaan terhadap Facebook. Populariti Facebook merupakan faktor penyumbang

kepada peningkatan jumlah pengguna dalam kalangan remaja terutamanya pelajar universiti.

Sehubungan dengan itu, kajian ini cuba mengupas motif penggunaan Facebook dalam kalangan

pelajar universiti. Motif yang dijuji dalam kajian ini adalah mengekalkan hubungan, meluangkan

masa, menyertai komuniti maya, menghiburkan, merasa hebat, mencari teman (Sheldon, 2008)

mendedahkan diri dan mencari maklumat (Ishii, 2008). Lapan motif dipilih daripada dua kajian

ini dipilih kerana mengambil kira gabungan dua kajian yang dijalankan di Amerika (Sheldon,

2008) dan Jepun (Ishii, 2008) untuk melihat motif penggunaan Facebook dalam konteks

Malaysia.

Kajian ini menggunakan kaedah tinjauan untuk tujuan pengumpulan data. Kaedah persampelan

starta digunakan untuk mendapatkan 400 responden dalam kalangan pelajar USM. Bagi melihat

penggunaan Facebook dalam konteks Malaysia, ujian analisa faktor dijalankan. Hasil ujian

analisa faktor telah menggugurkan dua motif iaitu meluangkan masa dan mendedahkan diri serta

X

menggabungkan dua motif iaitu merasa hebat dan mencari teman. Oleh yang demikian, kajian ini

telah menghasilkan lima motif penggunaan Facebook iaitu merasa hebat berteman,

menghiburkan, mengekalkan hubungan, mencari maklumat dan menyertai komuniti maya.

Pengujian hipotesis melihat perbezaan diantara lelaki dan perumpuan bagi kelima-lima motif

yang dikaji. Hasil ujian statistic Independent t-test, telah menunjukkan terdapat perbezaan yang

signifikan bagi motif merasa hebat berteman, mengekalkan hubungan dan menyertai komuniti

maya. Ujian Kolerasi Pearson’r dijalankan untuk melihat perhubungan diantara motif dan

kekerapan penggunaan Facebook yang diukur mengikut bilangan kenalan dalam Facebook dan

jumlah jam penggunaan Facebook dalam seminggu. mengikut bilangan kenalan dalam Facebook

dan jumlah jam penggunaan Facebook dalam seminggu. Hasil dapatan kajian menunjukkan

terdapat perhubungan yang signifikan antara tiga motif - iaitu merasa hebat berteman,

menghiburkan dan mencari maklumat - dan kekerapan penggunaan Facebook.

Kata Kunci: motif, Facebook, merasa hebat berteman, menghiburkan, menyertai komuniti maya,

mencari maklumat, jantina

XI

Abstract

Facebook was launched on February 2004 by Mark Zuckerberg who created it for the use of

University Harvard’s students using their edu email address. Facebook was then opened to public

use and immediately attracted almost 12 million users in December 2006. The use of Facebook

has continuously increased since its inception. This Facebook phenomenon has also affected

many Malaysians especially the young generation. The popularity of Facebook has turned it to

be an object of obsession to the users, and this effect is also felt by the university students.

Therefore, this study attempts to see the university students’ motives for using the Facebook.

Motives examined in this study include relationship maintenance, passing time, virtual

community, entertainment, cool and companionship (Sheldon, 2008) and self-disclosure and

information seeking (Ishii, 2008). These motives were selected from the two studies because one

was conducted in the United States (Sheldon, 2008) and the other was in Japan (Ishii, 2008), so

that this study can examine those motives in Malaysian’ contexts.

This study employed a survey method using self-administered questionnaires for data collection.

Stratified sampling was used to recruit 400 USM students to become respondents of the study.

Aimed to find motives of using Facebook in Malaysian contexts, a statistical test of factor

analysis was conducted in this study. The results of the analysis showed that two motives (i.e:

passing time and self-disclosure) were removed and another two motives (i.e: cool and

XII

companionship) were combined. Hence, this study has generated five motives – feeling great in

companionship, entertaining, maintaining relationship, participating in virtual reality and seeking

information – to be examined in this study.

Hypotheses testing were conducted to examine differences between male and female in their

motives of using Facebook. The results of the t-test showed that there were significant

differences in three motives – i.e: feeling great in companionship, maintaining relationship and

participating in virtual community – between male and female respondents. Pearson Correlation

was conducted to test relationships between motives and level of using Facebook measured in

terms of the number of friends in the Facebook account and the time spent using Facebook in a

week. The results of the study showed that three motives – i.e: feeling great in companionship,

entertaining and seeking information – have significant relationships with the level of Facebook

use.

Key Words: motives, Facebook, coolness and companionship, entertainment, virtual community,

information seeking, gender,