Mohd Rafi YaacobMohd Rosli Mohamad

Isu. dan. 1?en~et'esaian

••

iii

PENERBIT UNIVERSITI MALAY IA KELANT #,... KANDUNGAN.~© UNIVERSITI MALAY lA KELANTAN

Mac 2014

PenyumbangKala Aluan l aib Can. elor UMKPenghargaanPrakata

vviviiviii

Tidak dibenarkan menciplak atau mencetakkembali mana-mana bahagian isi buku ini elektronik,

fotokopi, mekanik rakaman, atau yang lain-lainsebelum mendapat izin bertulis daripada

PENERBIT UNIVERSITI MALAYSIA KELANTterlebih dahulu.

Perkembangan Global, Dava aing dan sahawan.lelayuMohd Ro Ii Mohamad dan Rosman Mahmood

2

2. sahawan Muslim dalam Era Globalisasi:Cabaran dan Pen "elesaiantohd Zu/kifti Muhammad, ....iohd Faisol lbrahim, Goh

Sa.' Leng dan Tamrin Amboala

39

ISB 97 -96 -57 2-57-2

3. Program Mlkrokredit dan Keusabawanau Kecil 59Rosman Mahmood dan. iohd Ro /iMohamad

Diterbitkan oleh:rover iti ialay ia Kelantan

Karung Berkunci 36, Pengkalan Chepa,16100Kola Bharu,Kelantan.

Tel: 09-77171 1Fill: 09-77171 2

4. sahawan Dan istem Akaun PerniagaanWan Molul 'a::.tjUall Mohd 'ori

97

5. eusahawanan Antaraban bagi Enterpris Kecildan erhana Ielayu: Peranan Jaringan dalamPenerokaan Ke Pasaran GlobalZizah CI,e Senik. Ro malt fat I a, 'or Liza Abdullah,Ridzuan .\fd Sham, dan Wan Fauilah WOII Yu off.

116

Reka bentuk, atur huruf dan diurus cetak oleh:Rimbunan Ilmu dn.Bhd.o. 92-G, 92-1, 92-2, Blok 2,\\i rna alleh aidin,

Jalan Dwi 11 ik, Dataran Dwi Ta ik,Bandar ri Permaisuri, -6000 Kuala Lumpur.

m nanjung

I hd Ra laaeo

7. Usabawan Kraf Di 1alaysia: nalisa 153LaJuan Terbadap Perbubungan InovasiProduk, Komitmen Perniagaao, DanPerkembangao PerniagaanMuhammad Ab! Softan bd Halim, ShaladinMuda dan li-'anAbdul A:;:i:;: Wan Mohd Amin

8. Model Pembaogunan Pemasarao Islamuntuk Peniaga 1uslimIda adia Hamidon

9. Kepuasao Pengguna Terhadap Prod uklakanan dan Minuman Perusahaan Kecil

dan Sederhana (PKS) Di ChangJun KedahIda 'adia Hamidon

10. Ciri-Ciri Personaliti dan Kerohaniansahawan 1uslim: Tinjauan wal dalam

Kalangan Usahawao likro D1Kelantaofohd Zain Mubarak; Asyraf Abdul Rahmandan Mohd Raft Yaacob

11. Kajian Tinjauan Profil Usahawanserta Keperluan dan Masalah dihadapiUsahawan Kecil Sederhana ] 'egeri KedabFilzan Md / a dan Siti 'orezam Othman

12. Kesanggupan Graduan Melayu Menjadisahawan

Norudin Man or dan Zalinawati Abdullah

iv

., ~ ~", PENYUMBANG</I,

171AsyraiB. Abdul Rahman, PhD, Prof Madya, Fakulti Pembangunan 0 ial,Universiti Malaysia Terengganu.

Filzah Md Isa PhD, Prof Madya, ekolah Pengurusan Perniagaan KolejPerniagaan Universiti Utara Malaysia.

Goh Say Leng, Pensyarah, ekolah ains lnforrnatik, Universiti MalaysiaSabah Kampus Antarabang a Labuan.

Ida adia Binti Hamidon, Pensyarah, Fakulti Keusahawanan danPerniagaan, Unive,rsitiMalaysia Kelantan.

203 Mohd Faisol Ibrahim, PhD, Pensyarah Kanan, Fakulti Ekonomi danI. luamalat, Universiti Sains Islam Malaysia.

239

Mohd Rafi Yaacob, PhD, Prof Madya, Fakulti Keusahawanan DanPemiagaan, Universiti Malay ia Kelantan.

ohd Ro Ii lohamad, PhD, Prof. Iadya, Fakulti Keusahawanan danPerniagaan, Universiti Malaysia Kelantan.

261 ..lohd Zain B. Mubarak, Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Bahasa danPembangunan lnsaniah, Univer iti Malaysia Kelantan.

lohd Zulkifli 1.1uhammad, Pensyarah Kanan, Fakulti Keusahawanan danPerniagaan, Univer iti Way ia Kelantan.

luhammad Abi ofian Abd Halim, PhD, Pensyarah, Fakulti Penguru anPerniagaan, Uruver utiTeknologi • lara Terengganu.

'or Liza dullah, PhD Pensyarah Kanan, Fakulti Ekonorni danPengurusan, niver iti Kebangsaan lalav ia.

Ridzuan Md Sham, Pensyarah Kanan, Mfi, Unikl

~... KATAAlDAN<if>" NAil CANSElOR OMK

-~~

orudin Man or, Prof. Madya, Fakulti Penguru an Perniagaan Univer itiTeknologi Mara Terengganu.

As alamualaikumRo mah Mat Isa, PhD, Prof. Madya, G B, Univer iti Kebang aan Malaysia.

Shaladin Muda, PhD, Profesor, FakuIti Penguru an dan Ekonomi, Univer iti

Malaysia Terengganu.

aya mengueapkan syabas kepada Profe or Madya Dr. Mohd Rafi Yaaeob danProfe or Madya Dr. Mohd Ro Ii Moharnad dari Fakulti Keusahawanan danPemiagaan, Univer iti Ialaysia Kelantan yang terlibat dalam penyuntinganbuku ini yang bertajuk MUahawan Keeil L Ielayu - I u dan Penyele aian"Tidak dilupakan juga ialah pensyarah-pensyarah dari pelbagai univer iti yangmenyumbangkan tulisan mereka dan juga Penerbit Universiti Malaysia Kelantanyang menerbitkan buku ini.

RosmanMahmood, PhD, Pensyarah Kanan, FakuIti Penguru an Pemiagaan,Universiti Teknologi Mara Terengganu.

Siti orezam Othman, PhD, Pensyarah Kanan, Sekolah TeknologiPengurusan dan Logistik, Universiti Utara 1alaysia.

Tamrin Amboala, Pensyarah, ekolah Sains Informatik, Universiti Malay iaSabah Kampus Antarabang a Labuan.

Buku ini menyentuh pelbagai isu yang membelenggu usahawan L 1elayu daripelbagai sudut antara lain eperti kelemahan pemasaran, pasaran yang terbatasdi peringkat tempatan dan kelemahan dalam menghayati ajaran Islam dalammenjalankan aktiviti 'pemiagaan. eterusnya, buku ini memberi pelbagai earapenyelesaian eontohnya dengan mengambil peluang-peluang yang ada daneterusnya menggunakan model-model tertentu ebagai panduan. Amnya,buku ini ecara lang ung atau tidak menjelaskan bahawa isu yang dihadapioleh usahawan Ielayu bukanlah perrnasalahan etnik, ebaliknya kelemahanteknikal. Isu ini boleh ditangani jika usahawan Melayu gigih mempelajari ilmukeusahas anan dan mempunyai ciri-ciri usahawan berjaya.

Wan Abdul Aziz " an MohdAmin, PhD, Prof Madya, FakuIti Pembangunano ial, Univer iti Malay ia Terengganu.

Wan Fauziah Wan Yusoff, PhD, Prof. Madya Kanan, Fakulti PengurusanTeknologi dan Perniagaan, Univer iti Tun Hu ein Onn 'Ialay ia.

Wan lohd Tazif Wan dohd ori, PhD, Pen -arah Kanan, FakultiPerakaunan, Pensyarah Kanan, Universiti Teknologi i tara Terengganu.

elaras dengan hasrat Perdana 1 Ienteri yang ingin melahirkan lebih banyakusahawan Melayu berjaya, penerbitan buku ini diharap menjadi pemangkinyang dapat mendokong hasrat kerajaan untuk membuka minda orang Melayuterutamanya generasi muda untuk menjadikan usahawan pilihan kerjaya utamadan bukannya memilih untuk bekerja dengan kerajaan mahupun syarikat swasta,

Justeru, budaya keusahawanan akan inonirn dengan budaya lelayu.Zalinawati Abdullah, Pensyarah, FakuIti Pengurusan Perniagaan Univer iti

Teknologi 'lara Teren anu. WassalamProfe or Datuk Dr. Raduan Hj. Cite Ro e

Zizah Che enik, PhD, Prof 1adya, Fakulti Ekonorni dan Pengurusan,

Univeriti Kebang aan lalaysia.

'I ~...~> PRAKAIA'v ~

Ucapan terima kasih kepada Penerbit Univer siti lalay ia Kelantan,Azman Bin Hashim dan Arnirul Firdaus Zilah yang memberi kerjasamasepenuhnya dalam penerbitan buku ini. Akhir ekali, tidak lupa juga ucapanribuan terima kasih kepada ibu bapa, isteri dan anak-anak kami dan jugaahli-ahli keluarga karni yang telah banyak memberi okongan padu danemangat yang utuh dalam menjayakan buJ...-uini .• fereka ebenarnya banyakberkorban, mernaharni tuga kami ebagai pellS}'arah yang banyak menghahisrna a dengan buku-buku dan kerja-kerja pentadbiran, pengajaran danpenyelidikan, aya ucapkan ribuan terima kasih.

Menoleh ke belakang, ulalatus Salatin (Sejarah Melayu) yangdisiapkan oleh Tun eri Lanang pada tahun 1612 merupakan catatanagung tentang kebangkitan, kegemilangan dan kejatuhan bangsa Melayu.Walaupun karya beliau sangat edikit menyentuh tentang ekonorni Melayu,kehebatan kaum Melayu pernah terserlah dalam bidang pentadbiran, politikantarabangsa dan sosio-budaya. Malangnya, kedatangan penjajah yang bertaliarus ejak kejatuhan Kerajaan Melayu Melaka pad a tahun 1511 rnenyebabkankaurn Melayu eakan-akan menjadi "penurnpang" di tanahair rnereka endiri.Sehingga r Ialaya mencapai kernerdekaan pada tahun 1957, kaum Melayuterus dipinggirkan di kav ..rasan pedalaman dan kampung-kampung tradisisebagai nelayan, petani, pekebun kecil atau pemungut hasil hutan. Sebaliknyakaum pendatang yang dibawa oleh Penjajah lnggeris ditempatkan dikawasan bandar atau dilibatkan dalam aktiviti ekonorni yang berpendapatanlebih tinggi seperti sektor perlombongan, komoditi eksport, pembinaan,perkhidmatan awam dan perniagaan. Oleh itu tidak menghairankan dalampada Malaya meraikan kemerdekaan, isu utama yang membelenggu kaumJ. 1elayu pada masa itu ialah isu kerni kinan dan ketidakseimbangan ekonomi.

Ucapan terima kasih yang tidak terhingga di ata kerjasama yang telahdiberikan oleh emua pihak terutamanya kepada laib Can elor Univer itiMalaysia Kelantan, Profesor Datuk Dr. Raduan Hj. Che Rose dan mantanDekan Fakulti Keusahawanan dan Perniagaan, Profesor Dr. fohamed DahlanIbrahim yang memberi dorongan dan sokongan penuh kepada kami danrakan-rakan pensyarah di Universiti Malaysia Kelantan untuk menghasilkanbuku bacaan ilmiah mahupun urnum sebagai rujukan.

Seterusnya, sokongan yang diberi oleh penyumbang bab-bab dalambuku dari Fakulti Keusahawanan dan Perniagaan di Universiti MalaysiaKelantan dan juga dari pelbagai universiti di Malaysia. Tanpa sumbanganmereka buku ini tidak dapat dihasilkan.

Mohd Rafi l:'aacob, PhDMohd Ro li Mohamad, PhD

lsu sosio-ekonorni yang masih belum menyebelahi kaum felayuteru diperdebatkan secara fonnal atau tidak fonnal. \Valaupun DasarEkonomi Baru (1971-1990) dan dasar-dasar pernbangunan selepasnyatelah banyak meningkatkan status so io-ekonorni kaurn priburni ini, isukemiskinan, ketidakseimbangan pendapatan dan pencapaian ekonorni yangtidak menggalakkan masih berkait rapat dengan orang-orang Melayu. nalambidang perniagaan, kebanyakan usahawan Melayu masili terperangkap dalamsaiz perniagaan yang bersifat rnikro, jeni indu tri dan pa aran yang kurangberdaya aing. erta ketidakupa 'am mencipta nilai tambah dalam produkdan perkhidmatan yang ditawarkan. Ke".'Ujudan pelbagai i u global dantempatan dewasa iru, jika tidak ditangani dengan bijaksana, akan menambahparahkan lagi kedudukan usahawan lelayu. elaras dengan semangat 'iliad,pendedahan ha il kajian dalam buku ini diharapkan mampu menyediakandikit "Itarnin derni -elangsungan hidup dan daya saing burn lelayu ecara

umumnya dan usaha, ~ kecil lelayu ecara khusu nya.

ix

Buku ini bersifat kontemporari kerana ia membangkitkan pelbagaiisu dan penyelesaian semasa dalam dunia keusahawanan, khususnyakeusahawanan kecil Melayu. Sebagai pembuka bicara, Mohd Rosli Mohamaddan Rosman Mahmood dalam Bab 1memaparkan isu perkembangan globaldan serantau yang mungkin memberi peluang dan ancarnan kepada usahawanMelayu. Beliau berhujah bahawa keupayaan daya saing hanya satu-satu jalanyang perlu diberi perhatian serius oleh usahawan kecil Melayu jika merekaingin meneruskan persaingan dalam pasaran sejagat.

Dalam Bab 5, Zizah Che Senik dan rakan-rakan berhujah bahawajaringan melalui institusi kerajaan, institusi perniagaan dan hubunganperseorangan penting dalam membawa enterpris kecil dan sederhana (EKS)ke peringkat antarabangsa. Walaupun mereka tidak menolak kepentinganperanan kerajaan, semua pihak termasuk usahawan perlu menggemblengtenaga dalam menjayakan u aha pengantarabangsaan EKS.

Dalam Bab 2, Mohd Zulkilli Muhammad, Mohd Faisol Ibrahim, GohSay Leng dan Tamrin Amboala mengingatkan bahawa bidang keusahawananadalah sangat murni dari sisi Islam- sebuah agama yang merangkumi seluruhcara hidup. Aktiviti keusahawanan pernah menjadi sumber rezeki kepadapara rasul yang mulia, termasuk Rasulullah saw. Namun begitu, penulisturut mengingatkan bahawa aktiviti keusahawanan tidak bebas daripadasegal a cabaran luaran dan dalaman. Lebih penting lagi, usahawan diingatkansupaya tidak menjalankan aktiviti keusahawanan bukan semata-mata untukmemaksimumkan keuntungan dunia, tetapi juga keuntungan akhirat yangkekal abadi.

Dengan mengkaji industri kitar sernula, Mohd Rafi Yaacob melaluiBab 6 menawarkan model penentu kejayaan usahawan. Beliau merumuskanbahawa kejayaan seseorang usahawan adalah bergantung kepada pengalamanperniagaan, kelebihan sumber, motivasi yang tinggi dan strategi perniagaan.Walaupun model ini masih perlu diuji dan diperhalusi, ia boleh dijadikanpanduan kepada usahawan dan bakal usahawan.

Muhammad Abi Sofian Abd Halirn, Shaladin Muda dan Wan AbdulAziz \Van Mohd Amin turut menawarkan model kejayaan usahawan. MelaluiBab 7, mereka membuktikan bahawa inovasi produk akan lebih berjaya dalammembantu perkembangan perniagaan jika komitmen perniagaan menjadipembolehubah penghubung.

Masalah usahawan Melayu untuk memulakan dan mengembangkanperniagaan kerana kekangan modal memang diakui oleh pihak kerajaandan agensi sokongan lain. Sehubungan ini, Ro man Mahmood dan ~ohdRosli Moharnad menyajikan isu mikrokredit dan keusahawanan kecil dalamBab 3. Mereka mempamerkan perkembangan mikrokredit yang angatmernberangsangkan di seluruh dunia dan di negara ini. Mereka mengakuibahawa walaupun terdapat kelemahan dalam pelaksanaan programmikrokredit pad a rnasa sekarang, umber dana ini perlu diteruskan kerana iatelah berjaya mengubah nasib golongan mi kin dan usahawan kecil.

Model pembangunan pemasaran Islam dibincangkan oleh Ida NadiaHamidon di dalam Bab 8. Walaupun bersifat umum, beliau percaya modelini dapat memberi panduan kepada usahawan Muslim kehidupan muamalahdan pada masa yang sama menjaga hubungan mereka dengan Allah swt.

Satu lagi punca kelemahan usahawan felayu dalam duniakeusahawanan iatah kerana pengabaian mereka kepada sitem pengurusanyang baik. Dalam Bab 4, Wan ~1ohd Tazif \\an 10hd Tori mendedahkankepentingan i tern akaun perniagaan, terutamanp istem perakaunanberkomputer, dalam menentukan kejayaan se ebuah perniagaan.

Ida adia Hamidon dalam Bab 9 memaparkan hasil kajian kepuasanpengguna terhadap produk makanan dan minuman yang dikeluarkan olehPerusahaan Kecil dan Sederhana (PKS) di Kedah, Beliau mendapati bahawapengguna berpuashati terhadap strategi campuran pemasaran produkPKS, tetapi usaha penambahbaikan perlu terus dilakukan oleh PKS supayaproduknya akan terus kekal bertahan di pasaran.

atu kajian ciri·ciri personaliti dan kerohanian usahawan mikro diKelantan telah dilal-ukan oleh Mohd Zain Mubarak, Asyraf Abdul Rahmandan lohd Rafi Yaacob. Hasil kajian mereka dibentangkan dalam Bab 10....1ereka mendapati bahawa ilrnu, ke edaran dan penghayatan terhadapelemen kerohanian Islam telah mempengaruhi tindakan dan kejayaanusahawan, IdlUsusn ra dalam al"tiviti keu ahawanan.

xix

Filzah Md Isa dan Siti Norezam Othman dalam Bab 11membentangkan profil, keperluan dan rnasalah usahawan dan perusahaankeeil dan sederhana di Kedah. Bagi mereka segala rnaklumat ini dapatdijadikan in t daJam usaha merangka pelan tindakan pembangunanusahawan dan menyelesaikan masalah yang dihadapi usahawan.

Norudin Manser dan Zalinawati Abdullah membincangkan tentangfaktor kesanggupan graduan Melayu menjadi usahawan di dalam Bab 12.Mereka mendapati bahawa faktor persekitaran, saikologi dan kewanganadalah faktor penting yang akan mempengaruhi kesanggupan graduan untukmemilih aktiviti keusahawanan sebagai karier apabiJa tamat pengajian kelak.

xu