modul sba3013 topik 6_histologi dan anatomi haiwan

Modul SBA3013 - Pengantar Biologi 2012

159

TOPIK 6

HISTOLOGI DAN ANATOMI HAIWAN

Subtopik:

1. Organisasi haiwan

2. Histologi

3. Sistem organ

4. Sistem pernafasan

5. Sistem penghadaman

6. Homeostasis

7. Sistem imun

8. Sistem saraf dan deria

9. Sistem pembiakan


160

1 ORGANISASI HAIWAN

Objektif

(a) Menyenaraikan struktur organisasi sel (b) Menyenaraikan empat jenis tisu haiwan (c) Mengaitkan struktur dan fungsi tisu haiwan

1.1 Struktur organisasi sel dalam haiwan

Haiwan dan manusia adalah organisma hidup yang kompleks kerana manusia terdiri daripada berbilang sel atau multisel.

Manusia dianggarkan mempunyai 100 trilion atau104 sel. Saiz sel biasa adalah 10 m dan jisim sel biasa adalah 1 nanogram.

Sel mula-mula ditemui pada tahun 1665 oleh seorang ahli sains Inggeris Robert Hooke yang telah meneliti hirisan nipis gabus melalui mikroskop ringkas.

Perkataan "cell" datang dari bahasa Latin "cellula" ,bermaksud sebuah bilik kecil. Semua sel terbentuk daripada sel yang telah wujud.

Sel di dalam badan organisma multisel disusun dalam organisasi yang khusus. Mempunyai pelbagai struktur . saiz, bentuk danmelaksanakan pelbagai fungsi.

Kumpulan sel ini dikenali sebagai tisu.

Kumpulan tisu yang sama serta menjalankantugas yang sama dikenali sebagai organ.

Seterusnya kumpulan organ yang tertentu yang bergabung bersama serta memberikan satu fungsi yang khusus dikenali sebagai sistem.

Sistem-sistem yang terdapat dalam suatu organism saling bersandaran dalam melaksanakan proses-proses tertentu bagi menjamin kesinambungan proses kehidupan.

SEL

Sel adalah unit yang paling asas dalam organisasi haiwan yang kompleks

Setiap sel menjalankan fungsibergantung diantara sesama sel di dalam proses hidupan

TISU

Tisu terdiri daripada sekumpulan sel

Kumpulamembentuk tisu

Setiap jenis tisu yang berbezayang tersendiri

ORGAN

Organ terbentuk dari sekumpulan tisu yang sama.

Organ-organ yang tertentu menjalankan fungsinya yang tersendiri juga.

SISTEM

Sistem terbentuk daripada organ

Sekumpulan organini berhubung antara satu sama lain untuk menjalankan satu fungsi yang sama.

ORGANISMA

Organisma terdiri daripada sekumpulan sistemsaling berinteraksi menjalankan fungsiOrgan terbentuk dari sekumpulan tisu yang sama.

Terdapat beberapa sistem di dalam tubuh badan manusia .

Modul SBA3013 - Pengantar Biologi

Rajah 6.1: Organisasi sel

Sel adalah unit yang paling asas dalam organisasi haiwan yang kompleks

Setiap sel menjalankan fungsi-fungsi tertentu dan saling bergantung diantara sesama sel di dalam proses hidupan

Tisu terdiri daripada sekumpulan sel -sel yang sama jenis

Kumpula-kumpulan sel-sel yang berbeza saiz dan bentuk membentuk tisu-tisu yang berbeza.

Setiap jenis tisu yang berbeza-beza menjalankan fungsinya yang tersendiri

Organ terbentuk dari sekumpulan tisu yang sama.

organ yang tertentu menjalankan fungsinya yang tersendiri juga.

Sistem terbentuk daripada organ-organ.

Sekumpulan organ-organ yang berbeza bentuk dan fungsi ini berhubung antara satu sama lain untuk menjalankan satu fungsi yang sama.

ORGANISMA

Organisma terdiri daripada sekumpulan sistem-sistem yang saling berinteraksi menjalankan fungsi-fungsi yang tertentu. Organ terbentuk dari sekumpulan tisu yang sama.


Pengantar Biologi 2012

161

Sel adalah unit yang paling asas dalam organisasi haiwan

fungsi tertentu dan saling bergantung diantara sesama sel di dalam proses hidupan

sel yang sama jenis

sel yang berbeza saiz dan bentuk

beza menjalankan fungsinya

organ yang tertentu menjalankan fungsinya yang

organ yang berbeza bentuk dan fungsi ini berhubung antara satu sama lain untuk menjalankan

sistem yang fungsi yang tertentu.


1.2 Jenis-jenis tisu haiwan

Tisu haiwan boleh dibahagikan kepada empat jenis yang berbeza iaitu:

i) Tisu epithelium ii) Tisu otot iii) Tisu penghubung iv) Tisu saraf

Rajah 6.2

Tisu Epithelium:

Tisu pelindung

Tisu Otot:

Tisu pergerakan

Tisu Penghubung: Tisu yang terampai di dalam

matriks

Tisu Saraf: Tisu mengkoordinasi aktiviti badan


jenis tisu haiwan


Rajah 6.2: Empat jenis tisuhaiwan

Terdapat tiga jenis:

Tisu epithelium skuama

Tisu epithelium kuboidal

Tisu epithelium kolumnar

Tisu Epithelium:


Tisu otot licin

Tisu otot rangka

Tisu otot kardiakTisu pergerakan

Pelbagai bentuk dan terampai di dalam tiga jenis matriks; keras, lembut bergelatin dan cecair

Contoh-contoh tisu :darah, rawan,tendon, tulang, ligamen, tisu lemak.

Tisu Penghubung: Tisu yang terampai di dalam


Tisu saraf deria

Tisu saraf motor

Tisu interneuron

Tisu Saraf: Tisu mengkoordinasi


162


Pelbagai bentuk dan terampai di dalam tiga jenis matriks; keras, lembut bergelatin dan

contoh tisu :darah, rawan,tendon,


163

1.3 Ciri-ciri dan fungsi tisu


164


165


166


167


168


169

Jadual 6.1: Ciri dan fungsi tisu


170

2 Histologi

Objektif

(a) Mengenal pasti struktur sel haiwan

(b) Membuat perkaitan antara saiz dan bentuk sel haiwan dengan fungsinya

Rajah 6.3: Keratan rentas sel

Sel adalah unit terasas dalam satu organisma.

Di dalam sel terdapat struktur-struktur khusus yang menghidupkan sel-sel.

Struktur-struktur khusus tersebut dikenali sebagai organel.

Terdapat beberapa jenis organel di dalam sesuatu sel yang menjalankan fungsi

yang khusus.

Uji Minda

1. Namakan beberapa organel yang terdapat di dalam sel haiwan.

2. Kaitkan organel tersebut dengan fungsinya di dalam sel.

Membran sel

Lisosom

Nukleus

Nukleolus

Membran

nuklear

Vakuol

Mitokondria

Sentrosom

Sitoplasma

Endoplasmik kasar

Endoplasmik halus

Ribosom

Alat golgi


171

Rajah 6.4: Perbezaan saiz antara sel-sel

Sel telur (ovum)

Sel darah merah

Sel darah putih

Sel otot licin

Fikirkan

1. Mengapakah sel-sel di dalam organism mempunyai saiz dan bentuk

yang berbeza?

Setiap sel amat unik kerana setiapnya mempunyai bentuk

berbeza.

Bentuk dan saiz sel dipengaruhi oleh peranan dan fungsinya di dalam

organisma.

Sel saraf seumpamanya mempunyai unjuran

kerana fungsinya adalah untuk menghubungkan impuls antara neuron deria,

interneuron dan neuron motor.

Unjuran-unjuran halus ini adalah seperti wayar penghubung antara satu sel

dengan sel yang lain. Disamping itu unjuran

menambah luas permukaan sel.

Sel epithelial

Sel saraf

Fikirkan

1. Mengapa sel pembiakan lelaki mempunyai fl

badan sel?


Rajah 6.5: Pelbagai bentuk sel

amat unik kerana setiapnya mempunyai bentuk dan saiz yang


Sel saraf seumpamanya mempunyai unjuran-unjuran halus disekeliling badan sel


on dan neuron motor.

unjuran halus ini adalah seperti wayar penghubung antara satu sel

dengan sel yang lain. Disamping itu unjuran-unjuran seperti jejari ini juga

menambah luas permukaan sel.

Sel otot

Mengapa sel pembiakan lelaki mempunyai flagella iaitu ekor


172

saiz yang


unjuran halus disekeliling badan sel


unjuran halus ini adalah seperti wayar penghubung antara satu sel

unjuran seperti jejari ini juga

agella iaitu ekor pada


173

3 SISTEM ORGAN

Objektif

(a) Menyenaraikan beberapa sistem organ penting dalam badan manusia

(b) Mengaitkan organ-organ yang terlibat di dalam sistem tertentu

6.3.1 Sistem organ yang terdapat dalam badan manusia

Sistem organ terdiri dari sekumpulan organ-organ yang berbeza struktur dan

bentuk tetapi saling berinteraksi menjalankan fungsi yang sama dalam sesuatu

organisma.

Salah satu sistem yang terdapat dalam badan manusia adalah sistem

penghadaman yang berfungsi untuk mencernakan bahan-bahan makanan

kepada bentuk-bentuk ringkas untuk memudahkan penyerapan.

Beberapa organ terlibat secara langsung dalam sistem ini seperti mulut,

esofagus, perut, usus kecil, usus besar, pankreas, hati dan pundi hempedu.

Antara lain-lain sistem yang dibincangkan adalah sistem pernafasan, sistem

imun, sistem homeostasis, sistem pembiakan serta sistem saraf dan deria.

Terdapat lain-lain sistem utama yang tidak dibincangkan di sini seperti sistem

peredaran darah, sistem otot, sistem rangka, sistem integumen dan sistem

perkumuhan.


174

Rajah 6.6: Organ-organ dalam sistem badan manusia


175

Isikan jadual berikut dengan maklumat-maklumat yang relevan

Sistem

Fungsi

Organ-organ terlibat

Sistem pernafasan

Sistem imun

Homoistasis

Sistem penghadaman

Sistem saraf dan deria

Sistem pembiakan:

Lelaki Perempuan


176

4 SISTEM PERNAFASAN

Objektif

(a) Menerangkan proses pernafasan

(b) Menyenaraikan organ-organ dalam sistem pernafasan

(c) Menyusun atur laluan pernafasan

(d) Menghuraikan mekanisma pernafasan

4.1 Proses pernafasan

Organisma memerlukan tenaga untuk menjalankan proses metabolism seperti denyutan jantung dan bernafas, melakukan kerja dan aktiviti-aktiviti, serta semua proses hidup.

Tenaga diperolehi melalui proses respirasi.

Proses pernafasan atau juga proses respirasi merujuk pada proses penghasilan tenaga melalui oksidasi makanan.

Respirasi terbahagi kepada dua peringkat iaitu respirasi luar (pernafasan) dan respirasi dalam ataupun respirasi sel.

Respirasi luar melibatkan pengambilan gas oksigen dan pembebasan gas karbon dioksida.

Respirasi luar merujuk pada pengangkutan oksigen daripada udara luar ke dalam sel badan dan pengangkutan karbon dioksida dari sel badan ke udara luar.

Respirasi dalam merujuk pada proses penghasilan tenaga dalam sel melalui pengoksidaan glukosa.

Respirasi dalam ialah proses metabolik yang berlaku dalam sel badan. Glukosa ialah substrat utama untuk respirasi sel.

Semasa respirasi dalam, oksigen bertindakbalas dengan glukos untuk menghasilkan tenaga, karbon dioksida dan air.

Hanya proses respirasi luar (pernafasan)akan dibincangkan.


177

4.2 Organ-organ pernafasan

Pernafasan melibatkan pengambilan oksigen dan penyingkiran karbon dioksida daripada badan hidupan.

Organ pernafasan adalah perantara yang membantu organisma dalam menjalankan proses pertukaran gas.

Bentuk, struktur dan bagaimana organ ini berfungsi amat penting bagi penyesuaian untuk bernafas dengan cekap.

Organ pernafasan yang utama dalam sistem pernafasan manusia adalah paru-paru.

Dalam satu sistem, gabungan beberapa organ adalah diperlukan. Maka di sini akan dibincangan perkaitan organ-organ lain dalam sistem pernafasan bagi membantu proses hidupan.

Rajah 6.7: Sistem pernafasan

Rongga hidung

Epiglotis

Peparu

kanan

Diafragma Rongga

pleural

Peparu

kiri

Bronkus

Trakea

Faring

Laring

Hidung

Udara masuk melalui hidung

Udara dilembabkan dan dipanaskan

Udara ditapis oleh buludalam hidung

Faring

Faring atau tekak

Menyambungkan rongga hidung ke laring

Laring

Kotak peti suara

Menyambungkan ke trakea

Epiglotis

Sebagai penutup yang menutup laluan ke laring dan trakea

Penutup ini menghalang makanan dari memasuki laluan pernafasan

Berdasarkan Rajah 6.7;

Senaraikan organ-organ yang terdapat dalam sistem pernafasan

manusia


Udara masuk melalui hidung

Udara dilembabkan dan dipanaskan

Udara ditapis oleh bulu-bulu hidung dan oleh lapisan lembab mukusdi dalam hidung

Faring atau tekak

Menyambungkan rongga hidung ke laring

Kotak peti suara

Menyambungkan ke trakea



Berdasarkan Rajah 6.7;

organ yang terdapat dalam sistem pernafasan


178

bulu hidung dan oleh lapisan lembab mukusdi



organ yang terdapat dalam sistem pernafasan

Trakea

Trakea ialah struktur berbentuk tiub yang menyalurkan udara ke dalam dan ke luar paru-paru. Dinding dalam trakea mengandungi mukus dan bersilia untuk memerangkan kotoran dan bakteria

Trakea adalah tisu otot licin, terdiri daripada gelangyang mencegahnya daripada ranap.

Trakea bercabang kepada sepasang bronkus yang memasuki peparu

Peparu

Pertukaran gas berlaku di dalam peparu

Terdapat dua cabang bronkus

Bronkus

Cabang bronkus memasuki peparu

2 cabang bronkus berpecah kepada cabang

Bronkiol

Cabang-cabang halus bronkiol bercabang untuk membentuk sekumpulan pundipundi udara iaitu alveolus

Alveolus

Tempat pertukaran gas berlaku

Permukaan alveolus lembab, nipis,mempunyai luas permukaan yang besar dan diselaputi dengan banyak kapilariresapan gas.

Di alveolus, udara sedut mengandungi kepekatan oksigen yang tinggi tetapi kepekatan karbon dioksida lebih rendah.

Di kapilari darah, kepekatan oksigen lebih rendah kerana telah diambil oleh selsel

Oksigen di alveolus akan meresap ke dalam kapilari darah.

Manakal kepekatan karbon dioksida dalam kapilari darah tinggi kerana ia mengandungi hasil buangan sel

Karbon dioksida dalam kapilari darah meresap ke dalam udara alveolus.

Darah yang meninggalkan alveolus mempunyai kepekatan oksigen yang tinggi dan karbon dioksida yang rendah.


Trakea ialah struktur berbentuk tiub yang menyalurkan udara ke dalam dan ke paru. Dinding dalam trakea mengandungi mukus dan bersilia untuk

memerangkan kotoran dan bakteria

Trakea adalah tisu otot licin, terdiri daripada gelang-gelang rawan berbentuk C yang mencegahnya daripada ranap.


Pertukaran gas berlaku di dalam peparu

Terdapat dua cabang bronkus

Cabang bronkus memasuki peparu

2 cabang bronkus berpecah kepada cabang-cabang halus bronkiol

cabang halus bronkiol bercabang untuk membentuk sekumpulan pundipundi udara iaitu alveolus

Tempat pertukaran gas berlaku

Permukaan alveolus lembab, nipis,mempunyai luas permukaan yang besar dan diselaputi dengan banyak kapilari-kapilari halus darah untuk memudahkan

Di alveolus, udara sedut mengandungi kepekatan oksigen yang tinggi tetapi kepekatan karbon dioksida lebih rendah.

Di kapilari darah, kepekatan oksigen lebih rendah kerana telah diambil oleh sel

Oksigen di alveolus akan meresap ke dalam kapilari darah.

Manakal kepekatan karbon dioksida dalam kapilari darah tinggi kerana ia mengandungi hasil buangan sel-sel yang diangkut oleh kapilari darah.


Darah yang meninggalkan alveolus mempunyai kepekatan oksigen yang tinggi dan karbon dioksida yang rendah.


179

Trakea ialah struktur berbentuk tiub yang menyalurkan udara ke dalam dan ke paru. Dinding dalam trakea mengandungi mukus dan bersilia untuk

gelang rawan berbentuk C


cabang halus bronkiol

cabang halus bronkiol bercabang untuk membentuk sekumpulan pundi-

Permukaan alveolus lembab, nipis,mempunyai luas permukaan yang besar kapilari halus darah untuk memudahkan

Di alveolus, udara sedut mengandungi kepekatan oksigen yang tinggi tetapi

Di kapilari darah, kepekatan oksigen lebih rendah kerana telah diambil oleh sel-

Manakal kepekatan karbon dioksida dalam kapilari darah tinggi kerana ia sel yang diangkut oleh kapilari darah.


Darah yang meninggalkan alveolus mempunyai kepekatan oksigen yang tinggi


180

4.3 Mekanisma pernafasan

Mekanisme pernafasan adalah proses di mana udara disedut ke dalam peparu dan kemudian dibebaskan daripada peparu untuk memperbaharuhi bekalan oksigen dalam paru-paru dan menyingkirkan karbon dioksida yang berlebihan daripadanya.

Peparu organ tidak berotot jadi tindakan pengembangan dan pengecutannya dilakukan oleh gerakan tulang-tulang rusuk dan diafragma.

Diafragma ialah selapis otot yang memisahkan toraks daripada abdomen. Dalam keadaan kendur, diafragma berbentuk kubah dengan puncaknya ke atas.

Tulang-tulang rusuk digerakkan oleh otot interkosta luar dan dalam yang bersambung dari tulang ke tulang.

Mekanisma pernafasan boleh dibahagikan kepada dua jenis iaitu ;

menarik nafas (inspirasi) dan menghembus nafas (ekspirasi).

Rajah 6.8 menunjukkan kedua-dua proses inspirasi dan ekspirasi.

Semasa proses inspirasi, otot-otot diafragma menguncup mengakibatkan

bentuk kubah diafragma berubah menjadi rata.

Otot-otot interkosta luar menguncup menyebabkan tulang rusk ditarik ke

atas dan keluar.

Pada masa yang sama otot-otot interkosta dalam mengendur.

Kedua-dua pergerakan ini menyebabkan isipadu rongga toraks

bertambah.

Tekanan udara di dalam rongga toraks menjadi lebih rendah daripada

udara yang terdapat di luar.

Oleh itu, udara dari luar dipaksa masuk ke dalam lubang hidung, trakea

dan seterusnya ke dalam peparu.

Semasa proses ekspirasi otot-otot diafragma mengendur mengakibatkan

diafragma kembali ke kedudukan rehatnya (bentuk kubah).

Otot-otot interkosta dalam menguncup menyebabkan tulang-tulang rusuk

turun kea rah bawah dan kea rah dalam.

Kedua-dua pergerakan ini menyebabkan isipadu rongga toraks

berkurangan.

Tekanan di dalam rongga itu bertambah atau lebih tinggi daripada udara

yang terdapat di luar.

Tekanan yang bertambah ini akan memaksa udara dikeluarkan daripada

peparu.


181

Rajah 6.8: Mekanisma pernafasan

Dada menaik

Dada menurun

Sternum Tulang Rusuk

Peparu

Diafragma

Diafragma menguncup

Diafragma mengendur

Inspirasi Ekspirasi


182

Inpirasi

Ekspirasi

Otot interkosta luar mengecut

Otot interkosta luar mengendur

Otot interkosta dalam mengendur

Otot interkosta dalam mengecut

Otot diafragma mengecut (mendatar)

Otot diafragma mengendur (bentuk kubah)

Sangkar rusuk dan dinding toraks bergerak ke atas dan ke luar

Sangkar rusuk dan dinding toraks bergerak ke bawah dank e dalam

Isipadu rongga toraks bertambah

Isipadu rongga toraks berkurang

Tekanan udara di dalam rongga toraks berkurang

Tekanan udara di dalam rongga toraks bertambah

Udara atmosfera dimasukkan ke dalam peparu

Udara dari peparu dikeluarkan ke atmosfera

Jadual 6.2: Perbandingan proses inspirasi dan ekspirasi dalam mekanisma pernafasan


183

5 Sistem penghadaman

Objektif

(a) Menyenaraikan organ-organ dalam sistem pernafasan

(b) Menyenaraikan fungsi setiap organ dalam sistem pernafasan

(c) Menyenaraikan tindak balas enzim dalam sistem penghadaman

5.1 Penghadaman

Penghadaman (pencernaan) ialah proses pemecahan atau penguraian bahan-bahan makanan yang besar dan kompleks kepada butiran yang ringkas dan kecil untuk digunakan oleh sel-sel badan.

Sistem penghadaman adalah gabungan salur penghadaman dan kelenjar-kelenjar yang terlibat dalam penghadaman makanan.

Pencernaan makanan secara amnya boleh dibahagikan kepada dua proses iaitu proses fizik dan proses kimia.

Proses fizik pencernaan makanan terdiri daripada tindakan memotong, memecahkan dan mengisar makanan oleh gigi secara mekanikal dalam mulut.

Pergerakan peristalsis iaitu penguncupan beritma dinding saluran makanan terutamanya bahagian perut manusia.

Proses peristalsis membantu dalam mencampur gaulkan makanan bersama jus pencernaan.

Pemecahan makanan kepada butiran halus hasil daripada tindakan pencernaan fizikal akan menambahkan luas permukaan untuk tindakan kimia.

Proses kimia pula melibatkan enzim dan jus pencernaan dalam proses pencernaan.

Enzim dan jus pencernaan inimenguraikan makanan menjadi molekul-molekul ringkas dan boleh larut.


184

5.2 Organ-organ sistem penghadaman

Sistem penghadaman manusia meliputi mulut, esofagus, perut, pankreas, hati, pundi hempedu, duodenum, ileum, apendiks, sekum, kolon, rektum dan dubur.

Setiap organ-organ dalam sistem penghadaman menjalankan fungsinya yang tentu.

Bahagian Sistem

Penghadaman

Fungsi

Mulut pengambilan makanan

Gigi memotong dan mengisar makanan

Lidah merasa makanan, membentuk bolus makanan dan

menolak makanan ke dalam esofagus

Kelenjar air liur merembeskan air liur

Epiglotis mencegah makanan memasuki trakea

Esofagus membawa bolus makanan ke perut secara tindakan

peristalsis

perut menyimpan makanan

-merembes jus gaster

-mencampurgaul makanan dengan jus gastrik

-tempat pencernaan protein dan pembunuhan bakteria

Jadual 6.3: Organ-organ dan fungsi dalam sistem penghadaman


185

Bahagian Sistem

Penghadaman

Fungsi

Pencerut pilorus -mengawal pergerakan makanan keluar dari perut ke duodenum

Duodenum -meneutralkan asid hidroklorik

-pencernaan karbohidrat, lemak dan protein

Hati -mengeluarkan jus hempedu

Pundi hempedu -menyimpan hempedu sebelum di hantar ke duodenum

Pankreas -merembeskan jus pankreas

ileum -pencernaan yang lengkap untuk karbohidrat, lemak dan

protein

-penyerapan hasil pencernaan

kolon -menyerap semula air dan garam mineral

-menyimpan makanan tak tercerna

Rektum -mengawal dan membenarkan pembuangan najis

Dubur -menyimpan najis

Jadual 6.4: Organ-organ dan fungsi sistem penghadaman


186

Rajah 6.8: Laluan di dalam sistem penghadaman manusia

(1) Mulut: makanan

dikunyah, enzim

amilase dalam air

liur mencernakan

(2) Esofagus: Proses peristalsis membantu menggerakkan makanan ke dalam perut

(5) Pankreas: Banyak enzim-enzim penghadaman

dihasilkan di sini

(6) Usus kecil: Terbahagi kepada 3 bahagian iaitu duodenum, jejunum dan ileum Di duodenum kim (makanan separuh cecair) dicampur dengan 2 jenis jus penghadaman iaitu jus pankreas dan hempedu dari hati

(7) Usus besar: Bahan-bahan tidak hadam dan air diproses, disimpan

dan akan dibuang

(3) Perut: Makanan disimpan supaya tindak balas enzim berlaku. Asid hidroklorik dalam perut membunuh bacteria, menyediakan medium berasid bagi tindak balas rennin dan pepsin, danmenghentikan tindakan amylase

liur ke atas kanji

(4) Hati: Tempat penyimpanan hempedu, membantu dalam memecahkan

lemak

(8) Rektum: Tempat bahan buangan atau najis di singkirkan dari

badan


187

Jadual 6.5: Proses kimia yang melibatkan emzim dan jus penghadaman

Fikirkan:

Anda memakan satu hidangan snack plate KFC yang mengandungi dua ketul ayam, kentang putar, dan coleslaw. Bincangkan tindak balas enzim-enzim yang berlaku di usus kecil.

Selamat mencuba


188

6 Homeostasis Objektif

(a) Menyatakan pengertian dan kepentingan homeostasis (b) Menerangkan peranan homeostasis dalam organism (c) Menjelaskan dengan contoh suap balik negatif dan positif

6.1 Pengertian dan kepentingan homeostasis

Homeostasis adalah keupayaan organism untuk mengekalkan persekitaran dalaman yang stabil atau konstan.

Proses mengekalkan keseimbangan dalaman terdiri dari faktor fizikal

dan kimia.

Persekitaran dalaman merujuk kepada persekitaran yang mengelilingi

sel iaitu bendalir tisu.

Faktor fizikal termasuk suhu, tekanan darah dan tekanan osmosis

Faktor kimia termasuk nilai pH, kepekatan mineral dan gula

6.2 Peranan homeostasis

Peranan utama homeostasis ialah membekalkan satu keadaan yang stabil dan medium yang sesuai untuk menjalankan semua fungsi dengan cekap.

Keadaan yang stabil membenarkan sel-sel melakukan fungsi fisiologi dan meneruskan hidupnya dalam keadaan yang stabil.

Membolehkan organisma hidup dalam julat habitat yang lebih luas iaitu menyesuaikan diri ke persekitaran yang berubah-ubah.

Boleh menambah atau mengurangkan kadar metabolisma asas atau aktiviti-aktiviti lain mengikut keperluan dirinya ke persekitaran yang berubah-ubah.

Keadaan badan yang terkawal membolehkan tindak balas metabolism dilakukan dengan lebih cekap dan ekonomi.

Keadaan dalaman yang stabil membolehkan enzim-enzim organisma berfungsi dengan kecekapan maksimum.

Tiga kawalan homeostasis yang penting ialah kawalan air dan garam mineral oleh ginjal, kawalan aras gula dalam darah dan kawalan suhu pada kulit.


189

6.3 Prinsip suap balik negatif dan positif

Prinsip suap balik merujuk kepada mekanisme pengawalaturan faktor fizikal

dan kimia badan yang membolehkan kewujudan sesuatu bahan pada aras

tertentu untuk merangsang perencatan atau menggalakkan pembentukan

bahan yg berkenaan.

Mekanisma pembetulan terbahagi kepada dua iaitu mekanisma suap-balik negatif dan mekanisma suap balik positif.

Apabila sebarang penyimpangan daripada normal berlaku, satu mekanisma pembetulan dijalankan untuk mengurangkan atau menambahkannya.

Mekanisma ini dinamakan suap-balik negatif kerana ia mengurangkan kesan penyimpangan.

Satu contoh proses homeostasis suap-balik negatif ialah kawalan suhu badan mamalia.

Apabila suhu badan meningkat, hipotalamus akan mengesan dan menggerakkan proses-proses untuk menghilangkan haba seperti berpeluh, vasodilasi, pengenduran otot peregang rambut dan pengurangan kadar metabolisma.

Melalui tindakan ini suhu badan menurun ke paras normal.

Manakala kejatuhan suhu badan di paras normal, menyebabkan mekanisma pembetulan seperti tiada perpeluhan, vasokonstriksi, penguncupan otot peregang rambut dan perubahan kadar metabolisma.

Tindakan ini menyebabkan suhu badan kembali kepada normal.

Suap-balik positif jarang berlaku dalam organism hidup. Jika penyimpangan daripada normal berlaku, suap-balik positif akan menyebabkan penyimpangan yang lebih lanjut.

Satu contoh proses suap-balik positif ialah apabila terdapat berlebihan oksigen ketika menyelam.

Dalam usaha untuk menggunakan oksigen yang berlebihan, tisu-tisu badan menjalankan metabolisma pada kadar yang cepat.

Karbohidrat, lemak, dan protein digunakan untuk menyamakan kadar bekalan oksigen itu.


190

Keadaan normal

peningkatan

Mekanisme pembetulan

Keadaan normal

Keadaan normal

penurunan

Mekanismaepembetulan

Keadaan normal

Rajah 6.9: Prinsip suap-balik negatif

Keadaannormal

Keadaannormal

peningkatan

penurunan

Peningkatanselanjut

Peningkatanselanjut

Rajah 6.10: Prinsip suap-balik positif


191

Aras gula

darah turun

Sel beta kelompok

langerhans pada

pankreas dirangsang utk

merembeskan hormon

insulin

Sel alfa kelompok

langerhans dirangsang

utk merembeskan

hormon glukagon

Hati dirangsang utk

menukarkan:

Glukosa

Hati dirangsang utk

menukarkan: glikogen

kp glukosa &

mengurangkan

pengoksidaan glukosa

Aras gula

darah normal

insulin

Aras gula dlm

darah turun

Suap blk -ve

Suap balik -

ve

Aras gula

darah

naik

glukagon

Aras gula

darah naik

Aras gula darah

turun

Satu skema pengawalaturan aras gula dlm darah melalui suap balik negatif

Rajah 6.11: Skema pengawalaturan aras gula dalam darah melalui

suap-balik negatif

Jika aras glukose dalam darah naik melebihi paras normal, hormon insulin yang

dihasilkan oleh sel-sel Langerhans dalam pancreas akan menukarkan glukosa

kepada glikogen dan di simpan di dalam hati.

Insulin juga membantu menukar glukosa kepada lemak dan pengoksidaan

glukosa iaitu membebaskan karbon dioksida dan air.

Tanpa insulin paras glukosa akan melebihi paras normal. Keadaan ini dipanggil

hiperglisemia.

Jika keadaan berterusan, glukosa berlebihan dalam darah akan dikumuhkan di

dalam air kencing.

Untuk mengelakkan keadaan ini maka hormon insulin disuntik ke dalam aliran

darah seperti yang dilakukan oleh pesakit diabetes.

Jika aras gula dalam darah rendah daripada normal maka tindak balas

pembetulan akan dijalankan.

Pankreas akan merembeskan hormon glukagon untuk memecahkan glikogen

yang disimpan di dalam hati kepada glukosa dan seterusnya paras gula dalam

darah meningkat ke paras normal.


192

Pusat pengawalaturan suhu

hipotalamus diotak

Termoreseptor dlm kulitSuhu dlm badan

Kapilari

darah

Otot

erektor

Kelenjar

peluh

Otot

rangka

Kelenjar

adrenal

Kelenjar

tiroid

Pemvasodilatan/p

emvasocerutan

Bulu

menegak/

mendatar

Berpeluh

atau tidak

Menggeletar

atau tdkAras hormon

adrenalin

bertambah

Aras hormon

tiroksima

bertmbh atau

bkrg

Pengawalaturan suhu bdn mll grkbls fizikal Pengawalaturan suhu bdn mll

grkbalas metabolik

Struktur & kaedah yang terlibat dalam pengawalaturan suhu badan manusia & mamalia

Rajah 6.12: Pengawalaturan suhu badan


193

Pengawalaturan suhu badan mamalia melalui

mekanisme suap balik negatif

Suhu badan normal

Kenaikan suhu badan

Pusat pengawalaturan suhu

(hipotalamus) diotak


Pemvasodilatan

Berpeluh

Bulu mendatar

Penurunan kadar metabolisme

Suhu badan turun semula

Suhu badan normal

Penurunan suhu badan

Pusat pengawalturan suhu

(hipotalamus) diotak


Pemvasokonstriksi

Tdk berpeluh

Bulu menegak

Kenaikan kadar metabolisme

Suhu badan naik semula

Rajah 6.13: Pengawalaturan suhu badan melalui suap-balik negatif


194

7 Sistem imun

Objektif

(a) Pengertian sistem imun

(b) Menyenaraikan organ-organ terlibat dalam sistem imun

(c) Menyatakan fungsi sistem imun

7.1 Pengertian sistem imun

Apakah maksud keimunan?

Keimunan adalah keupyaan badan untuk melawan jangkitan patogen

dengan menghasilkan antibodi dan antitoksin.

Selepas beberapa jam serangan patogen berlaku, limfosit (sel darah putih)

mengeluarkan antibodi (protin plasma) yang akan menentang patogen itu.

Setengah antibodi pula melekat pada toksin (bhn racun) yang dibebaskan

oleh patogen lalu meneutralkan tindakan bahaya toksin.

Setiap antibodi adalah spesifik hanya menentang jenis patogen yg tertentu.

Contoh: antitoksin sejenis antibodi hanya menentang toksin yg dihasilkan

patogen.

Antigen ialah jasad asing seperti toksin atau mikrob dalam sistem peredaran

darah yang merangsang penghasilan antibodi.


195

7.2 Organ-organ dalam sistem imun

Organ dalam sistem keimunan terdiri daripada nodus limfa yang terdapat

dalam usus kecil, timus, limpa, tonsil

Ia merupakan sistem pertahanan tubuh kita.

Rajah 6.14: Organ-organ dalam sistem imun

7.3 Fungsi sistem imun

Untuk melawan jangkitan

Untuk melindungi tubuh daripada serangan virus dan bakteria, bahan cemar

dan penyakit

Untuk memperbaharui organ dan tisu yang rosak serta mengembalikan

fungsinya


196

8 Sistem saraf dan deria

Objektif

(a) Mengenal pasti komponen-komponen dalam sistem saraf

(b) Menyenaraikan organ-organ dalam sistem saraf

(c) Menerangkan fungsi setiap organ

(d) Menjelaskan struktur neuron dan fungsinya

(e) Menerangkan sistem penghantaran impuls

Rajah 6.15: Sistem saraf manusia

8.1 Komponen dalam sistem saraf

Sistem saraf manusia terdiri daripada:

(a) Sistem saraf pusat

(b) Sistem saraf pinggir

Sistem saraf pusat terdiri daripada otak dan saraf tunjang manakala system

saraf pinggir terdiri daripada

spina yang terkeluar daripada saraf tunjang.

Otak terbahagi kepada tiga kawasan. Perhatikan

Rajah 6.16: Tiga kawan otak dan fungsinya


8.1 Komponen dalam sistem saraf

saraf manusia terdiri daripada:

(a) Sistem saraf pusat

(b) Sistem saraf pinggir


saraf pinggir terdiri daripada saraf cranium yang terkeluar dari otak dan saraf

spina yang terkeluar daripada saraf tunjang.

Otak terbahagi kepada tiga kawasan. Perhatikan Rajah 6.16.

Rajah 6.16: Tiga kawan otak dan fungsinya


197


saraf cranium yang terkeluar dari otak dan saraf


198

Mengawal aktiviti mental spt ingatan, kecerdasan akal, pemikiran/ingatan, perasaan t/jawab

Mengesan deria spt sakit, suhu, sentuhan, penglihatan,

pendengaran, rasa, bau

Mengawal pengecutan otot terkawal

Serebrum

Mengkoordinasi pergerakan otot-otot

Mengekalkan keseimbangan badanSerebelum

Mengawal gerakbalas luar kawal spt denyutan jantung,

kadar respirasi, peristalsis, saiz salur darah

Merupakan pusat refleks spt muntah, batuk, bersin, menelan

Medulaoblongata

Rajah 6.17: Fungsi otak

Sistem saraf pinggir terbahagi kepada saraf kranium dan saraf spina

i) Saraf kranium, bertempat di bahagian atas leher, yang mengawal aktiviti

seperti melihat, menghidu dan mendengar.

ii) Saraf spina yang bertempat di bahagian bawah leher, yang mengawal aktiviti

seperti menulis, menari dan berlari.


199

8.2 Struktur neuron dan fungsi

Unit asas sistem saraf ialah neuron.

Berfungsi menghantar dan menerima maklumat dalam bentuk impuls saraf.

Setiap neuron terdiri daripada badan sel yang mengandungi nukleus dan

sitoplasma.

Badan sel terdiri dari unjuran dendron yang bercabang membentuk dendrit.

Akson membawa impuls saraf keluar dari badan sel.

Dendron dan dendrit pula berfungsi dalam membawa impuls saraf ke dalam

badan sel.

Akson dan dendron dikelilingi oleh lapisan lemak yang dikenali sebagai salut

meilin.

Salut mielin berfungsi sebagai:

(a) Penebat untuk mengelakkan kemasukkan impuls lain ke dalam akson.

(b) Pelindung kepada akson dari tekanan dan kecederaan.

(c) Pembekal nutrient kepada akson.

(d) Bahan untuk mempercepatkan pergerakan impuls saraf di akson.

Salut mielin dibina oleh sel-sel schwan yang tersusun satu persatu di

sepanjang akson atau dendron. Susunan sedemikian menyebabkan salut

mielin berada dalam keadaan terputus-putus.

Bahagian yang terputus-putus dikenali sebagai nodus-nodus Ranvier.

Dendrit

Salut mielin

Sel-sel Schwann

Akson

Nukleus

Nodus RanvierBadan sel

Dendrit terminal

Rajah 6.18: Struktur neuron


200

Neuron terbahagi kepada tiga iaitu:

(a) Neuron deria

(b) Neuron motor

(c) Neuron perantara

Neuron deria menerima impuls dari sel-sel deria melalui dendron dan

memindahkan impuls melalui akson ke sel yang lain.

Neuron motor menghantar impuls saraf dari otak atau saraf tunjang melalui satu

akson ke satu gentian otot.

Neuron perantara menghubungkan neuron motor dan neuron deria melalui

dendrite dan aksonnya.

Apabila mata melihat sekuntum bunga ros:

Saraf-saraf reseptor akan menghantar impuls saraf. Impuls ini akan dihantar oleh

neuron deria ke sistem saraf pusat iaitu otak untuk ditafsir.

Otak menghantar impuls melalui neuron motor ke efektor untuk menghasilkan

gerak balas.

Contoh gerak balas yang mungkin ialah tangan memetik bunga dan menghidu

bunga ros tersebut.

Reseptor ( dlmorgan deria)

akan

menghasilkan

Impuls ygdibawa oleh

neuron ke

Sistem sarafpusat utk

ditafsirkan yg

seterusnyadihantar ke

Efektor (sptotot atau

kelenjar ygbergerakbalas

terhdprangsangan)

utkmenghasilkan

Gerakbalas

Impuls Saraf

Rajah 6.19: Impuls saraf


201

9 Sistem pembiakan

Objektif

(a) Mengenal pasti organ-organ pembiakan lelaki dan perempuan

(b) Menyatakan fungsi-fungsi setiap organ

(c) Menerangkan proses persenyawaan

9.1 Organ-organ dalam sistem pembiakan

Pembiakan adalah salah satu daripada proses hidup. Hidupan tidak akan wujud jika tumbuhan dan haiwan tidak membiak untuk menghasilkan anak.

Melalui pembiakan, organisma hidup memastikan ada individu baru untuk mengambil tempatnya. Dengan cara ini sesuatu spesies menjamin kemandiriannya.

Sistem pembiakan dalam manusia terbahagi kepada dua iaitu sistem pembiakan

lelaki dan sistem pembiakan perempuan.

Setiap satu sistem mempunyai ciri-ciri dan fungsinya yang tersendiri.


202

Rajah 6.20: Organ-organ sistem pembiakan lelaki


203

Jadual 6.6: Fungsi organ sistem pembiakan lelaki


204

Rajah 6.21: Organ-organ sistem pembiakan perempuan


205

Jadual 6.7: Fungsi organ-organ dalam sistem pembiakan perempuan

9.2 Proses persenyawaan

Rajah 6.22: Proses persenyawaan

Pembiakan

seks

Melibatkanbetina

Kedua

Persenyawaan

Penyatuanmembentuk

Gametdan

Gametdipanggil

Zigot

Membesar


Rajah 6.22: Proses persenyawaan

Melibatkan dua induk iaitu induk jantanbetina.

Kedua-duanya menghasilkan gamet

Penyatuan gamet jantan dan gamet betina

membentuk zigot.

Gamet dihasilkan dalam gonad, iaitu testis dan ovari bagi perempuan.

Gamet jantan dipanggil sperma dan gametdipanggil telur atau ovum.

Membesar membentuk individu baru


206

jantan dan induk

betina

testis bagi lelaki

gamet perempuan

baru.

Rajah 6.23: Proses penyatauan ovum dan sperma


Rajah 6.23: Proses penyatauan ovum dan sperma


207


208

Campbell, N., Reese, J, Taylor, M, Simon, E. (2006). Biology concepts & connections. (5th Eds.). San Francisco: Pearson Education Asia Pte Ltd.

Lum H. K.(2000). Biology The Living Science. Singapore: Pearson Education Asia Pte Ltd.

Mader, S. S. (2001). Biology, 9th edition. New York: McGraw Hill

Raven, P, H., Johnson, G. B., Losos, J.B. dan Singer, S.R.(2005). Biology. (7th ed.). Boston:McGraw Hill

modul sba3013 topik 6_histologi dan anatomi haiwan

Documents