kuasa asing di negeri2 melayu

8/14/2019 kuasa asing di negeri2 melayu

1/10

PENGENALAN

Perkembangan sejarah Malaysia merupakan sebuah rentetan peristiwa sejarah

yang begitu panjang untuk dihayati.1 Pada awal kurun ke-19, sistem politik di negeri-

negeri Melayu di Malaysia telah mengalami satu perubahan lantaran daripada pergolakan

dalaman yang berlaku dalam pentadbirannya. Pergolakan yang berlaku di negeri-negeri

Melayu pada waktu ini bukan sahaja melibatkan Sultan-Sultan atau Raja-Raja bahkan

turut melibatkan para pembesar di sesetengah kawasan di negeri-negeri Melayu.

Implikasi daripada keadaan ini telah menyebabkan sistem pentadbiran di negeri-negeri

Melayu mengalami kemerosotan dan kemunduran. Keadaan ini menjadikan Raja-Raja

Melayu pada waktu ini merasakan kekuasaan dan kedaulatan mereka sebagai pemerintah

tergugat. Oleh hal yang demikian, Raja-Raja Melayu di negeri-negeri di Malaysia pada

awal kurun ke-19 terpaksa meminta bantuan luar bagi mempertahankan dan mengekalkan

kedaulatan masing-masing.

PEREBUTAN TAKHTA

Pergolakan politik yang berlaku di negeri-negeri Melayu pada awal kurun ke-19

berpunca daripada perebutan takhta yang berlaku dalam kalangan kaum kerabat di raja di

sesebuah negeri tersebut. Kebiasaannya, perebutan takhta ini berlaku dalam kalangan

anak-anak raja dan saudara maranya. Hal ini berpunca daripada perasaan ketidakpuasan

hati terhadap perlantikan salah seorang daripada mereka. Contoh yang jelas dapat dilihat

1 Mohd Isa Othman, 2002. Sejarah Malaysia (1800-1963). Kuala Lumpur, Utusan Publications &

Distributors Sdn Bhd. hlm 1.

1


2/10

daripada peristiwa yang berlaku di negeri Kedah. Perebutan takhta berlaku di antara

Sultan Dhiauddin dan Tungku Pangeran selepas kemangkatan ayahanda Tungku

Pangeran iaitu Sultan Abdullah pada tahun 1798.2 Hal ini berpunca daripada rasa

ketidakpuasan hati Tungku Pangeran terhadap perlantikan Sultan Dhiauddin sebagai

Sultan Kedah yang baru. Tungku Pangeran merasakan bahawa hanya baginda sahaja

yang lebih layak menjadi sultan selepas kemangkatan ayahandanya.3 Baginda merasa

sedemikian kerana baginda merupakan putera yang sulung kepada Sultan Abdullah yang

telah mangkat.4 Bagi memastikan kepentingan dan hasratnya tercapai, Tungku Pangeran

telah meminta bantuan luar iaitu daripada Siam bagi mendapatkan semula takhta yang

diperolehi oleh Sultan Dhiauddin yang seharusnya dimiliki oleh Tungku Pangeran

selepas kemangkatan ayahandanya iaitu Sultan Abdullah.5 Siam telah bersetuju memberi

bantuan kepada Tungku Pangeran untuk menggulingkan Sultan Dhiauddin bagi

membolehkan Tungku Pangeran menjadi sultan di Kedah. Akhirnya, Tungku Pangeran

telah berjaya menggulingkan Sultan Dhiauddin dan menjadi sultan di Kedah dengan

gelaran Sultan Ahmad Tajuddin II atas perkenan pemerintah Siam iaitu Rama I.6 Sultan

Kedah dapat mengekalkan kedaulatan dan hak istimewa mereka selagi baginda

mengekalkan sistem naungan di bawah Siam.7 Oleh yang demikian, dapat ditegaskan di

sini bahawa Sultan Ahmad Tajuddin terpaksa meminta bantuan luar iaitu Siam bagi


Distributors Sdn Bhd. hlm 31.3 Ibid .., hlm 31.4 Ibid ..,5 Haji Ibrahim Ismail, 2008. Sejarah Kedah sepintas lalu. Sintok, Universiti Utara Malaysia. hlm 42.6 Mohd Isa Othman, 2002. Sejarah Malaysia (1800-1963). Kuala Lumpur, Utusan Publications &

Distributors Sdn Bhd. hlm 31.7 Dr. Kobkua Suwannathat-Pian, 1991. Masyarakat Melayu Abad Ke-19. Kuala Lumpur, Dewan Bahasa

dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia. hlm 121.

2


3/10

mendapatkan kekuasaan dan mengekalkan kedaulatan legasi pemerintahan Kedah yang

ditinggalkan oleh ayahandanya, Sultan Abdullah.

Contoh yang seterusnya dapat dilihat di negeri Johor apabila berlaku perebutan

takhta di antara dua orang putera Sultan Mahmud III iaitu Tengku Hussin dan Tengku

Abdul Rahman pada tahun 1812.8Hal ini berpunca daripada Yamtuan Muda Jaafar yang

melantik Tengku Abdul Rahman sebagai sultan selepas kemangkatan ayahandanya.

Namun, mengikut pewarisan takhta selayaknya Tengku Hussin yang dilantik menjadi

sultan kerana baginda merupakan anak yang sulung kepada Sultan Mahmud III. Yamtuan

Muda Jaafar telah menggunakan alasan bahawa ketiadaan Tengku Hussin pada hari

pemakaman ayahandanya untuk melantik Tengku Abdul Rahman sebagai sultan.9

Keadaan ini menyebabkan timbulnya rasa ketidakpuasan hati pada Tengku Husin dan

baginda merasakan bahawa perlu untuk baginda mendapatkan kembali takhta yang

sepatutnya menjadi milik baginda. Bagi memenuhi hasratnya itu, Tengku Hussin terpaksa

mendapatkan bantuan luar iaitu British untuk menandingi kuasa dan pengaruh Tengku

Abdul Rahman.10 Hal ini secara jelas telah membuktikan bahawa perebutan takhta di

Johor telah menyebabkan Tengku Hussin terpaksa meminta bantuan luar iaitu British

bagi menjaga kedaulatan dan haknya.

Selain itu, perebutan takhta turut berlaku di negeri Kelantan. Perebutan takhta

yang berlaku melibatkan kaum kerabat dengan para pembesar.11 Perebutan takhta berlaku

di antara Tengku Muhammad dengan Long Muhammad. Pada mulanya Tengku

Muhammad telah dilantik menjadi Sultan kerana pengaruh Sultan Mansur yang


Distributors Sdn Bhd. hlm 20.9 Ibid., hlm 20.10 Shaharom Husain, 1995. Sejarah Johor ( Kaitan Dengan Negeri Melayu). Kuala Lumpur, Penerbit Fajar

Bakti Sdn Bhd. hlm 55.11 Ibid., hlm 56

3


4/10

merupakan Sultan Terengganu yang mempunyai pengaruh yang sangat kuat di

Kelantan.12 Namun, Long Muhammad yang tidak berpuas hati dengan perlantikan

Tengku Muhammad telah bertindak merampas takhta dan menjadi Sultan Kelantan

dengan diberi gelaran Sultan Muhammad I.13 Selepas menjadi sultan, Sultan Muhammad

terpaksa meminta bantuan dan naungan daripada Siam melalui bantuan Ligor kerana

khuatir dengan ancaman daripada Terengganu.14

Selepas kemangkatan Sultan Muhammad I pada tahun 1837, masalah perebutan

takhta sekali lagi berlaku. Hal ini demikian kerana, Sultan Muhammad I tidak

meninggalkan putera untuk mewarisi takhtanya.

15

Perebutan takhta kali ini melibatkan

Long Jenal dan juga Tuan Senik. Pada permulaannya, Long Jenal telah berjaya menjadi

Sultan. Namun, Tuan Senik telah bertindak merampas takhta tersebut daripada Long

Jenal pada tahun 1839 dengan gelaran Sultan Muhammad II.. Hal ini berpunca daripada

bantuan luar yang diterima oleh Tuan Senik iaitu daripada Siam. Baginda juga telah

mendapat restu daripada Maharaja Siam yang berkuasa sepenuhnya terhadap Kelantan.16

Oleh hal yang demikian, dapat ditegaskan di sini bahawa sultan di Kelantan terpaksa

meminta bantuan Siam bagi mengekalkan kedaulatan dan kekuasaannya dalam

pentadbiran.

12 Shaharom Husain, 1995. Sejarah Johor ( Kaitan Dengan Negeri Melayu). Kuala Lumpur, Penerbit Fajar

Bakti Sdn Bhd. hlm 56.13 Alias Muhammad, 1989.Kelantan: Politik dan Dilema Pembangunan . Kuala Lumpur, Gateway

Publishing House. hlm 8.14 Ibid., hlm 9.15 Ibid.,16 Ibid., hlm 10.

4


5/10

PERSELISIHAN ANTARA PEMBESAR

Pada awal kurun ke-19, perselisihan dalam pentadbiran bukan sahaja melibatkan

sultan-sultan malah dalam kalangan para pembesar turut berlaku perselisihan dan

persengketaan. Perselisihan ini berlaku disebabkan pelbagai faktor seperti faktor kawasan

kekuasaan dan ekonomi. Contoh yang jelas dapat dilihat dalam perselisihan antara

pembesar di Selangor antara Tunku Kudin dan Raja Mahadi. Pertelingkahan ini berpunca

daripada perebutan kawasan perlombongan bijih timah di Selangor.17 Keadaan ini

menjadi bertambah gawat apabila tercetusnya pergaduhan di antara pelombong Cina iaitu

antara puak Hai San yang memihak kepada Tunku Kudin dan puak Ghee Hin yang

memihak kepada Raja Mahadi18. Namun, Tunku Kudin merasakan kedudukannya

tergugat akibat kekuatan yang dimiliki oleh Raja Mahadi melebihi kekuatan beliau. Oleh

hal yang demikian, beliau terpaksa meminta bantuan British bagi menjamin kekuasaan

beliau di kawasan lombong bijih timah di Selangor19 Oleh itu, dapat ditegaskan bahawa

Tunku Kudin terpaksa meminta bantuan luar iaitu British bagi menjamin kekuasaannya

terhadap kawasan perlombongan bijih timah di Selangor.

Selain itu, di Negeri Sembilan turut berlaku persengketaan antara para pembesar.

Contoh yang jelas dapat dilihat pada tahun 1860, berlakunya persengketaan antara Datuk

Klana Sendeng dan juga Datuk Bandar Kulop Tunggal.20 Pertelingkahan ini berpunca

daripada tindakan Datuk Bandar yang menjalankan pengutipan cukai di Sungai Ujong.

Keadaan ini telah menimbulkan rasa ketidakpuasan hati pada Datuk Klana terhadap

17 Alias Muhammad, 1989.Kelantan: Politik dan Dilema Pembangunan Kuala Lumpur, Gateway

Publishing House. hlm 57.18 Ibid., hlm 9819 Ibid., hlm 5820 Ibid., hlm 136

5


6/10

Datuk Bandar.21Namun, Datuk Bandar mempunyai pengaruh yang sangat kuat di Sungai

Ujong. Keadaan ini menjadikan Datuk Klana merasakan kedudukannya di Sungai Ujong

tergugat lantaran daripada pengaruh Datuk Bandar yang kuat di Sungai Ujong.22

Oleh hal yang demikian, Datuk Klana terpaksa meminta bantuan luar iaitu British bagi

mengekalkan kekuasaan dan kedaulatannya di Sungai Ujong. Keadaan ini jelas

menunjukkan bahawa Datuk Klana terpaksa meminta bantuan luar iaitu British bagi

mengekalkan kekuasaannya di Sungai Ujong.

ANCAMAN DARIPADA KUASA LUAR

Sementara itu, pada awal kurun ke-19 turut terdapat ancaman dari kuasa luar yang

lain terutamanya Siam. Ancaman daripada kuasa luar ini telah menyebabkan negeri-

negeri terpaksa tunduk kepada kekuasaan kuasa luar tersebut. Keadaan ini jelas dapat

dilihat dalam peristiwa yang berlaku di negeri Terengganu pada awal kurun ke-19.

Peristiwa yang melibatkan ancaman daripada kuasa luar berlaku pada tahun 1785 apabila

Siam telah menghantar wakilnya iaitu Jeneral Wang Na Surasiha untuk memberi

perutusan kepada raja-raja Melayu termasuk kepada Sultan Terengganu. Terengganu

yang menyedari tidak mampu melawan kekuasaan Siam telah tunduk kepada kekuasaan

Siam. Hal ini ditambah lagi setelah melihat Raja Patani dihukum dengan kekerasan

kerana enggan tunduk kepada Siam.23 Kehadiran Britsh di Pulau Pinang digunakan oleh

Terengganu untuk meminta bantuan. sultan Terengganu terpaksa meminta bantuan

British kerana merasakan kedudukannya tergugat. Namun, permintaan Terengganu tidak

21 Hj. Buyong Adil, 1981. Sejarah Negeri Sembilan ( Siri Sejarah Nusantara). Kuala Lumpur, Dewan

Bahasa dan Pustaka. hlm 75.22 Khoo Kay Kim, 1984.Negeri-Negeri Melayu Pantai Barat 1850-1873 . Petaling Jaya, Penerbit Fajar

Bakti Sdn Bhd. hlm 135.23 Mohd Isa Othman, 2002. Sejarah Malaysia (1800-1963). Kuala Lumpur, Utusan Publications &

Distributors Sdn Bhd. hlm 38.

6


7/10

dilayan oleh British kerana British menganggap mereka tiada sebarang kepentingan

ekonomi di Terengganu dan Terengganu juga dianggap sebagai kawasan yang tidak

strategik oleh British. Kesannya, Terengganu terpaksa menghantar bunga mas kepada

Siam sebagai bukti tunduk kepada kekuasaan Siam.24 Oleh hal yang demikian, dapat

ditegaskan di sini bahawa kekuasaan Siam yang hebat pada awal kurun ke-19 telah

menyebabkan Sultan Terengganu terpaksa meminta bantuan luar iaitu British untuk

menangani ancaman daripada kuasa Siam.

KETIDAKWIBAWAAN PEMIMPIN

Pada awal kurun ke-19, sistem politik di negeri-negeri Melayu di Malaysia

mengalami pergolakan lantaran daripada ketidakwibawaan pemimpinnya. Raja atau

pembesar yang mentadbir sesebuah kawasan tidak dapat memainkan peranan dengan baik

bagi memerintah negerinya. Contoh yang jelas menunjukkan ketidakwibawaan pemimpin

ini dapat dilihat di negeri Sarawak. Pada awal kurun ke-19, Sarawak berada di bawah

kekuasaan Kesultanan Brunei.25 Namun, penduduk di Sarawak tidak menyukai sistem

pentadbiran Kesultanan Brunei yang pada ketika itu diwakili oleh Pangeran Mahkota. Hal

ini telah menyebabkan berlakunya satu pemberontakan yang diketuai oleh seorang

pembesar tempatan iaitu Datu Patinggi Ali bagi menentang sistem buruh paksa yang

diperkenalkan oleh Pangeran Mahkota.26 Pemberontakan ini tidak mampu dikawal oleh

Pangeran Mahkota. Melihat kepada situasi yang berlaku, Sultan Brunei telah menghantar

seorang lagi wakilnya iaitu Pangeran Muda Hashim bagi membantu Pangeran Mahkota


Distributors Sdn Bhd. hlm 38.25 Graham Irwin, 1986.Borneo Abad Ke-19. Kuala Lumpur, Dewan Bahasa Dan Pustaka & Kementerian

Pelajaran Malaysia. hlm 94.26 Graham Irwin, 1986.Borneo Abad Ke-19. Kuala Lumpur, Dewan Bahasa Dan Pustaka & Kementerian

Pelajaran Malaysia. hlm 95.

7


8/10

mengembalikan keamanan di Sarawak.27 Namun, kedatangan Pangeran Muda Hashim

tidak diendahkan oleh Datu Patinggi Ali yang tetap meneruskan pemberontakannya.

Secara kebetulan pula pada waktu itu, Kapal Royalist milik James Brooke telah berlabuh

di Sarawak.28

Melihat kepada situasi ini, Pangeran Muda Hashim terpaksa meminta bantuan

daripada James Brooke bagi menghapuskan pemberontakan yang hebat oleh Datu

Patinggi Ali. Pangeran Muda Hashim telah menawarkan jawatan Residen Sarawak serta

menyerahkan Sarawak sekiranya James Brooke berjaya menghapuskan pemberontakan

daripada Datu Patinggi Ali.

29

James Brooke berjaya mematahkan pemberontakan yang

berlaku di Sarawak dan mendapat habuan yang dijanjikan oleh Pangeran Muda Hashim.30

Melalui peristiwa ini jelas dapat dilihat bahawa ketidakwibawaan Pangeran Mahkota

dalam memerintah Sarawak hingga akhirnya Pangeran Muda Hashim terpaksa meminta

bantuan luar iaitu daripada James Brooke untuk mengembalikan semula keamanan di

Sarawak.

KESIMPULAN

Secara keseluruhannya, raja-raja Melayu di negeri-negeri di Malaysia pada awal

kurun ke-19 terpaksa meminta bantuan luar untuk mengekalkan kedaulatan masing-

masing dalam pemerintahan di sesebuah negeri. Hal ini disebabkan berlakunya konflik

27 Ibid., hlm 96.28 Ibid., hlm 97.29 Ibid., hlm 94.30 Barbara Watson Andaya dan Leonard Y. Andaya, 1983. Sejarah Malaysia. Kuala Lumpur, Macmillan

Publishers (M) Sdn Bhd. hlm 144.

8


9/10

dalaman seperti perebutan takhta dalam kalangan kerabat di raja seperti yang berlaku di

Kedah, Selangor dan Kelantan. Selain itu, persengketaan yang berlaku di antara para

pembesar di sesebuah kawasan juga turut menyebabkan pemerintah terpaksa meminta

bantuan luar bagi mengekalkan kekuasaannya. Ini dapat dibuktikan daripada peristiwa

yang berlaku di negeri Selangor dan di Negeri Sembilan. Ancaman daripada kuasa luar

seperti yang berlaku di Terengganu juga menyebabkan bantuan luar terpaksa ditagih bagi

memastikan kedaulatan raja-raja terjamin. Di samping itu, kewibawaan pemimpin yang

lemah dalam mentadbir turut menyebabkan bantuan luar terpaksa diminta bagi

menyelesaikan masalah dalam pentadbiran sesebuah negeri. Oleh hal yang demikian,

dapatlah ditegaskan di sini bahawa, raja-raja Melayu di negeri-negeri di Malaysia pada

awal kurun ke-19 terpaksa meminta bantuan luar bagi mengekalkan kedaulatan masing-

masing.

BIBLIOGRAFI

Alias Muhammad, 1989. Kelantan: Politik dan Dilema Pembangunan. Kuala Lumpur,

Gateway Publishing House.

9


10/10

Barbara Watson Andaya dan Leonard Y. Andaya,1983. Sejarah Malaysia. Kuala

Lumpur, Macmillan Publishers (M) Sdn Bhd.

Dr. Kobkua Suwannathat-Pian, 1991. Masyarakat Melayu Abad Ke-19. Kuala Lumpur,

Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia.

Graham Irwin, 1986.Borneo Abad Ke-19. Kuala Lumpur, Dewan Bahasa Dan Pustaka &

Kementerian Pelajaran Malaysia.

Haji Ibrahim Ismail, 2008. Sejarah Kedah sepintas lalu. Sintok, Universiti Utara

Malaysia.

Hj. Buyong Adil, 1981. Sejarah Negeri Sembilan ( Siri Sejarah Nusantara). KualaLumpur, Dewan Bahasa dan Pustaka.

Khoo Kay Kim, 1984.Negeri-Negeri Melayu Pantai Barat 1850-1873. Petaling Jaya,

Penerbit Fajar Bakti Sdn Bhd.

Mohd Isa Othman, 2002. Sejarah Malaysia (1800-1963).Kuala Lumpur, UtusanPublications & Distributors Sdn Bhd.

Shaharom Husain, 1995. Sejarah Johor ( Kaitan Dengan Negeri Melayu). Kuala Lumpur,

Penerbit Fajar Bakti Sdn Bhd.

10

kuasa asing di negeri2 melayu

Documents