koridor pembangunan sabah _122


BAB 5

Membangunkan Infrastruktur dan Insan sebagai

Pendaya Utama Pembangunan Sabah

Sehingga kini, infrastruktur Sabah masih ketinggalan berbanding dengan negeri lain di

Malaysia. Ini terutamanya berpunca daripada rintangan geografi; ia adalah negeri yang

besar dengan keluasan 74,000 km2.

Masa depan Sabah terletak pada keupayaannya untuk meningkatkan infrastruktur

fizikal (jalan raya, pelabuhan, elektrik, air dan salinghubungan data) serta infrastruktur

tidak ketaranya (soft infrastructure), modal insan. Ini merupakan asas utama bagi

pembangunan Sabah. Untuk mencapai hasrat ini, Inisiatif Rangka Tindakan SDC akan

memberikan tumpuan kepada lima strategi utama bagi Negeri Sabah:

1) Menghubungkan Sabah

Meningkatkan infrastruktur pengangkutan dengan memastikan salinghubungan

tanpa sempadan bagi jalan raya, udara, lautan dan kereta api yang akan membolehkan

perkhidmatan pengangkutan yang baik bagi industri pelancongan, pertanian dan

pembuatan.

2) Meningkatkan Bekalan Tenaga Sabah

Menyediakan bekalan elektrik yang mencukupi dan berdaya tahan kepada negeri ini

untuk membolehkan industri beroperasi secara berkesan.

3) Memenuhi Keperluan Air Sabah

Menyediakan bekalan air yang berkualiti bagi menampung permintaan yang semakin

bertambah dan seterusnya membolehkan peningkatan ekonomi dan sosial.

4) Melabur dalam Bakat Sabah

Mempersiap Sabah untuk industri intensif-pengetahuan, yang meliputi sektor

pembuatan, pertanian dan pelancongan melalui pengukuhan pengumpulan sumber

tenaga kerja berbakat supaya potensi sektor-sektor ini dapat dibangunkan sepenuhnya.

5) Meningkatkan Salinghubungan Data

Memastikan Sabah bersedia dan berupaya mengikuti perkembangan ICT supaya

industri berkaitan kekal berdaya saing di samping dapat mengurangkan jurang digital

desa dan bandar.


5.1

5.1.1

Pengangkutan

Rangkaian Jalan Raya

Sub-Wilayah Timur dan Barat Sabah dihubungkan dengan baik dari segi rangkaian jalan

raya. Walau bagaimanapun setakat tahun 2005, 61% daripada semua jalan raya masih lagi

merupakan jalan batu kelikir dan tanah. Sub-Wilayah Tengah dipisahkan oleh banjaran

Crocker dan ini menjadi halangan semula jadi dalam perhubungan jalan raya dengan Sub-

Wilayah Barat.

Pada ketika ini, jika dibandingkan dengan rangkaian jalan raya di Semenanjung Malaysia,

bandar-bandar utama di Sabah seperti Kota Kinabalu, Sandakan, Lahad Datu, Tawau dan

Keningau tidak mempunyai hubungan jalan raya yang baik untuk menghubungkan bandar-

bandar ini. Kesukaran ini ditambah pula dengan jalan raya yang berstandard lebih rendah

yang menghubungkan bandar-bandar yang terletak jauh, seperti Sandakan, Tawau, Lahad

Datu, dan Semporna, dengan Kota Kinabalu.

Pada tahun 2005, panjang jalan raya persekutuan Sabah adalah 1,428 km, manakala 14,249

km pula adalah jalan raya negeri. Daripada jumlah itu, 6,094 km merupakan jalan yang diturap

dan 9,583 km selebihnya merupakan jalan batu kelikir dan tanah. Ini menunjukkan hanya

38.9% daripada jalan di Sabah berturap berbanding dengan 89.4% jalan yang diturap di

Semenanjung Malaysia. Dalam tempoh pelaksanaan Rangka Tindakan SDC ini, dijangkakan

80% daripada semua jalan batu kelikir tersebut akan diturap.

Jalan raya utama yang dibina pada tahun 1970 dan 1980-an, di bawah pinjaman Bank Dunia,

memenuhi standard pada masa itu. Bagaimanapun, keperluan semasa memerlukan jalan

raya ini dinaikkan taraf. Contohnya, laluan pejalan kaki dan bahu jalan (sesuai pada ketika itu)

sekarang terlalu sempit dan tidak mencukupi untuk memenuhi permintaan kadar lalu lintas

semasa.

Untuk membangunkan kawasan pedalaman selanjutnya, rangkaian jalan raya yang

menghubungkan timur ke barat dan utara ke selatan hendaklah dibangunkan dan

dipertingkatkan.

Walaupun infrastruktur merupakan fokus penting SDC, segala usaha akan dilakukan untuk

memastikan pelaksanaan dijalankan dalam keadaan mampan dan mesra alam sekitar.


5.1.1.1 Cabaran

Pada masa ini, kekangan perhubungan merupakan isu utama di Sabah. Kesalinghubungan

yang tidak mencukupi dan tidak boleh diharapkan antara bandar-bandar utama dan juga ke

tempat tarikan pelancong seperti Lembangan Maliau mengakibatkan banyak kos melepas.

Di samping itu, usaha untuk meningkatkan pertumbuhan kawasan luar bandar dan pusat

bandar gabungan (urban conurbation) yang sedia ada juga menjadi sukar disebabkan oleh

perhubungan jalan raya yang tidak mencukupi ini.

Keduanya, keadaan sesetengah jalan raya pada masa ini agak kurang memuaskan.

Penggunaan jalan batu kelikir secara berterusan tentunya menghalang pembangunan

industri. Ini kerana pengangkutan barangan seperti produk pertanian dan pembuatan

mengalami kesukaran disebabkan oleh tempoh pengangkutan yang lama, dan kekurangan

kemudahan pengangkutan selanjutnya, contohnya ke pelabuhan atau lapangan terbang.

Dalam pada itu, Kota Kinabalu dan Sipitang, yang terletak di sepanjang Lebuh Raya Pan

Borneo masih belum dihubungi dengan jalan kembar – hanya jalan tunggal. Infrastruktur

jalan raya ke SAIP pula tidak memberikan ruang sesuai bagi pengangkutan barang dalam

kontena dan ini menjadi penghalang bagi pembangunan kelompok pemprosesan makanan

ini. Isu ini akan ditangani melalui insiatif SDC yang memerlukan jalan-jalan ini dilebarkan

untuk memudahkan lalu lintas dan pengangkutan barangan perindustrian. Menjelang

tahun 2020, 80% daripada jalan batu kelikir akan diturap21. Dengan menaik taraf jalan raya

batu kelikir sedia ada dan memperbaiki jalan masuk ke kawasan pelancongan, pertanian

dan pembuatan utama, usaha mengurangkan kemiskinan juga boleh dilaksanakan dengan

lebih pantas.

Ketiga, kesesakan (lalu lintas di dalam dan antara bandar), disebabkan oleh

perkembangan pesat bandar dan jumlah penduduk yang semakin bertambah di bandar

utama seperti Kota Kinabalu, Sandakan, Tawau dan Lahad Datu. Kesesakan ini menimbulkan

masalah kepada penduduk kerana mereka memerlukan masa yang lebih lama untuk

mengangkut barangan perindustrian dan bahan mentah.

21 JKR Sabah


Rajah 5.1: Peta Sabah Menunjukkan Jenis Jalan Sedia Ada dan Jalan yang Dirancang di bawah RMKe-9

Sumber: JKR


5.1.1.2

5.1.1.2.1

Projek yang Dirancang atau Dicadangkan

Projek Jalan Raya Utama dalam Ruang Lingkup SDC:

Sejumlah RM3,187.5 juta telah diluluskan di bawah RMKe-9 untuk pembinaan Hubungan

Rangkaian Jalan Raya22.

• MenghubungkanSabahtengahkekawasanselatan-Tongodkearahselatanmenuju

ke Sapulut

• MewujudkanpenghubungtimurkeduadanmemiraubandarTawau-KunakkeMerotai

• MenghubungkanbahagianUtaraSabahkeSub-WilayahTengahdanBarat-KotaMarudu

menuju ke Ranau

• MenambahkadarkemudahankekawasanpelancongandiSub-WilayahTimur-Lahad

Datu ke Lembangan Maliau, Lembah Danum dan Kawasan Lindungan Hidupan Liar Tabin

• Membinajalansusurpantaipelancongan-TuarankeKotaBelud

• Membolehkan pengangkutan barangan perindustrian – Taman Perindustrian Kota

Kinabalu (KKIP) ke Ranau

• Di samping itu, laluan dari Kota Kinabalu ke Papar dan seterusnya ke Beaufort

memerlukan jalan raya utama berkembar untuk membolehkan pengangkutan yang

lebih baik bagi barangan perindustrian di antara Kota Kinabalu dan Kawasan

Perindustrian Sipitang

• InfrastrukturjalanrayadiantaraPresintAgro-IndustriSabah(SAIP)danpelabuhanlaut

Kota Kinabalu perlu segera dipertingkat untuk menampung pengangkutan kontena

• Jalan rayadariKKIP kepelabuhan terdekat (TelukSapangar)perludinaiktarafkan,

dilebarkan, dan diperteguhkan untuk membolehkan pengangkutan kargo kontena

Pertimbangan utama dalam perancangan projek-projek jalan raya ialah seperti berikut:

• Bagikawasanperindustriandanpertanianutama,memastikanbahawajalanrayadibina

supaya kesesakan dalam bandar utama boleh dipirau

• MemastikanyangjalanrayadiantaracadanganpusatpengumpulanpertanianSDC

dan jalan raya utama terdekat diturap demi memastikan barangan pertanian boleh

diangkut dengan mudah dan efisien

• Menambah kemudahan untuk pengguna jalan raya di lebuh raya utama dengan

menyediakan kawasan rehat

• Meningkatkanpengangkutanjalandiantarabandardenganmenggabungkanpelbagai

pembekal pengangkutan bas awam

22 JKR Sabah


Dari Rajah 5.1, projek sambungan di bawah RMKe-9 termasuk:

• JalanSapulut–Kalabakan(menghubungkantenggarakebarat).Terdapatkeperluan

untuk membina jalan raya ini mengikut piawai turap kerana ini akan melengkapkan

Rangkaian Jalan raya Asas Utama Sabah yang memudahkan pengangkutan barangan

dan produk di antara Kota Kinabalu dan Tawau

Projek pembinaan jalan raya baru utama yang dicadangkan termasuk:

• JalanKotaMarudu–MarakParak–PoringRanau

• JalanDariTelipok–PekanKiulu–Lokos–Toboh–Randagong,Ranau

• JalanSapulut–Pagalungan

5.1.1.2.2

5.1.1.2.3

5.1.1.2.4

Projek Pemulihan

Projek Jalan Raya Berkaitan Pembuatan

Projek Jalan Raya Berkaitan Pelancongan

Pemulihan jalan raya utama sedia ada yang belum diselenggarakan hendaklah dilaksanakan

secepat mungkin. Penaikan taraf jalan raya daripada batu kelikir kepada jalan raya turap

akan menaikkan taraf kehidupan penduduk miskin luar bandar. Jalan-jalan ini akan dibina

menepati standard JKR berdasarkan kawasan pembangunan yang dicadangkan dan

penduduk yang menggunakannya. Sasarannya ialah untuk memastikan semua jalan raya

batu kelikir di bawah Daftar Kerajaan Negeri berturap menjelang tahun 2025.

Projek termasuk:

• JalanrayaLingkaranUtaraLahadDatu(MenghubungkanPOICLahadDatu)

• JalanUluSibugadanJalanBokara(MenghubungkanPOICSandakan)

• JalanrayautamadalamKKIP

Projek jalan raya di bawah kategori ini termasuk Jalan Sukau (dalam pembinaan) dan Jalan

Tabin Lahad Datu. Jalan masuk ke Pusat Pengajian Lembangan Maliau di Tawau juga telah

dirancang.


5.1.1.2.5

5.1.2

Projek Luar Bandar dan Pertanian

Rangkaian Udara

Di bawah program jalan luar bandar RMKe-9, lebih banyak jalan raya dengan standard

minimum JKR akan dibina untuk meningkatkan pengangkutan keluaran pertanian. Di

samping itu, program ini akan dilanjutkan untuk menyambung kawasan petempatan

semula dengan kawasan perindustrian dan estet luar bandar, terutamanya di Sabah, untuk

meningkatkan mobiliti penduduk luar bandar di kawasan ini. Ini akan menyumbang ke arah

mengurangkan jurang pembangunan antara kawasan bandar dan luar bandar. Jalan Jeroco,

Lahad Datu dan cadangan baru Jalan Linuyukan – Pinangah dan Jalan Lintas Libaran juga

termasuk dalam kategori ini.

Pada masa ini Sabah mempunyai kesalinghubungan yang kukuh melalui jalan udara dalam

dan luar negeri yang baik. Lapangan Terbang Antarabangsa Kota Kinabalu (KKIA) merupakan

lapangan terbang kedua paling sibuk (berdasarkan pergerakan bilangan penumpang) di

Malaysia selepas Lapangan Terbang Antarabangsa Kuala Lumpur. KKIA adalah jalan masuk

utama ke Sabah dan terletak lebih kurang 7km dari pusat bandar.

Disebabkan oleh kedudukannya yang sentral, jarak KKIA dari kebanyakan bandar raya

ASEAN dan Asia Utara, hanya kurang daripada tiga jam penerbangan. Ini menjadikan KKIA

ideal untuk penerbangan tambang murah dan sebagai pusat kedua seperti yang dikenal pasti

oleh AirAsia.

TerdapatpenerbanganteruskeHongKong,Macau,Shenzhen,Osaka,Tokyo,Seoul,Taipei,

Kaohsiung, Singapura, Manila, Kuala Lumpur, Cebu, Davao, Brunei dan Labuan, sekali gus

menyediakan hubungan yang amat baik ke Kota Kinabalu, terutamanya dari lingkaran Asia

Pasifik.

KKIA direka bentuk untuk memberikan khidmat kepada pesawat yang bersaiz sehingga

sebesar Boeing 747. Lapangan terbang domestik utama terletak di Sandakan, Lahad Datu

dan Tawau. Kesemua lapangan terbang ini berkemampuan untuk menerima kapal terbang

Boeing 737 melainkan bagi Lahad Datu (Fokker 50) yang akan dinaikkan taraf dalam tempoh

terdekat ini.


Rajah 5.2: Peta Sambungan Penerbangan Domestik

Sumber: MAS, Air Asia, IDS


Sumber: MAS, IDS

Rajah 5.3: Peta Sambungan Penerbangan Antarabangsa

TokyoOsaka

Seoul

Shanghai

Taipei

Kaohsiung

XiamenGuangzhou

Hong Kong

Ke Eropah

Bangkok

Jakarta

Balikpapan

KuchingSingapore

Brunei

Kota Kinabalu

Manado

Manila

Darwin

Kuala Lumpur


Rajah 5.4: Maklumat Terkini Mengenai Lalu Lintas Penumpang di Lapangan Terbang bagi Seluruh Negeri Sabah

Termasuk Penumpang Transit.

Sumber: Malaysia Airports Sdn Bhd, 2006

Sandakan

Kudat

Kota Kinabalu

Lahad Datu

Tawau

DalamNegeri

2.92.9

00

Antarabangsa

DalamNegeri

54.254.5

00

AntarabangsaDalamNegeri

Antarabangsa

1,615.6

1,496.4747.3358.9

DalamNegeri

Antarabangsa

333.8325.3

0.50.7

DalamNegeri

Antarabangsa

311.6316.8

0.50.2

Ribu Penumpang Ketibaan

Berlepas


5.1.2.1

5.1.2.2

5.1.3

Cabaran


Rangkaian Laut

Isu utama berkaitan lapangan terbang ialah kapasiti pengendalian kargo. Sehingga tahun

2006, volum pemunggahan kargo adalah pada paras 19.2 juta kg dan 18.5 juta kg kargo

telah dimuatkan. Ini menunjukkan peningkatan masing-masing sebanyak 10.5% dan 11.1%

berbanding angka tahun 2005.

Terdapat permintaan yang semakin bertambah daripada pembuat tempatan untuk

menggunakan kargo udara. Bagaimanapun, KKIA yang sedia ada tidak berkemampuan

untuk mengendalikan kapal terbang yang memuatkan kargo sepenuhnya. Ini menunjukkan

bahawa keupayaan pengendalian kargo pada masa ini di lapangan terbang di Sabah

(terutamanya KKIA) perlu diperkembang untuk memenuhi permintaan industri pada masa

yang terdekat ini.

• KKIA kini mempunyai dua terminal. Terminal 1 kini digunakan untuk syarikat

penerbangan biasa dan Terminal 2 untuk penerbangan tambang murah. KKIA pada

masa ini sedang dibangunkan untuk menampung 10 juta penumpang setiap tahun

dan Terminal 2 akan dipertingkat kepada terminal kargo beroperasi penuh.

• MembesarkanterminaldilapanganterbangSandakan,yangsedangdipertimbangkan

sebagai jalan masuk kedua ke Sabah.

• Lapangan terbangbarudiLahadDatuyangberupayamenerimaAirbus320untuk

menyokong aktiviti POIC, akuakultur dan perkembangan pelancongan yang

bertambah pesat.

Sabah berupaya menyediakan kemudahan yang baik melalui rangkaian laut dengan lapan

pelabuhan termasuk SBCP yang baru dibangunkan. Peta berikut menunjukkan pelbagai

pelabuhan dan lokasinya di sepanjang garisan pantai Sabah.


Rajah 5.5: Peta Lokasi Pelabuhan di Sabah

Sumber: IDS

Pelabuhan Sabah memainkan peranan penting dalam rantaian logistik keseluruhan bagi

membolehkan pembangunan perdagangan dan ekonomi negeri ini. Seperti yang dapat

dilihat daripada Jadual 5.1, pelabuhan Kota Kinabalu, Sandakan, Tawau dan Lahad Datu

digunakan terutamanya bagi kontena dan kargo kering. Terminal Minyak Teluk Sapangar

(SBOT),Sandakan,LahadDatu,KunakdanTawaupulasebahagianbesarnyadigunakanuntuk

pengangkutan kargo cecair (terutamanya minyak kelapa sawit). SBCP dikhususkan hanya

sebagai pelabuhan kontena dan telah pun memulakan operasinya sejak bulan Jun 2007 lalu.

SBCP menjangka akan menarik lebih banyak kapal yang besar dari Sabah sendiri, Sarawak

dan negara jiran (Brunei, Indonesia, Filipina Selatan) serta Asia Utara untuk singgah ke

pelabuhan ini. Perkhidmatan sedia ada Pelabuhan Kota Kinabalu dijangka akan dipindahkan


ke SBCP dalam tempoh tiga tahun. Pelabuhan Kota Kinabalu pada masa ini mengendalikan

pemindahan kontena ke kapal dari Indochina dan benua kecil India di samping destinasi

serantau dan tempatan yang lain.

Jadual 5.1: Pelabuhan Sabah dan Kemudahan / Keupayaannya

Sumber: Prospek dan Cabaran dalam Industri Logistik di Sabah -10 Mei 2007

*Beroperasi sejak Jun 2007.

Pelabuhan

Pelabuhan Kontena Teluk Sapangar*Pelabuhan Kota KinabaluPelabuhan Sandakan

Terminal Minyak Teluk Sapangar

Pelabuhan Tawau

Pelabuhan Lahad Datu

Pelabuhan KunakPelabuhan Kudat

Pelabuhan Utama / Penghantaran

Kapasiti Maksimum Kargo Konvensional, 2006

Kargo Utama yang Dikendalikan

Utama

UtamaUtama

Penghantaran

Penghantaran

Penghantaran

PenghantaranPenghantaran

500,000 TEU

16,000 DWT75,000 DWT

40,000 DWT

30,000 DWT

45,000 DWT

28,000 DWT4,000 DWT

Kontena

Kargo Am / Pukal KeringKontena / Kargo Am / Pukal Kering/Minyak Kelapa SawitHimpitan khas yang mengendalikan produk petroleum bertapis pukal cecair dan kargo kimiaKontena / Kargo Am / Kargo Pukal /Petroleum Cecair/Minyak Kelapa SawitKontena / Kargo Am / Pukal Kering/Minyak Kelapa SawitProduk Kelapa SawitKargo am

250,000

200,000

150,000149,500

152,725

171,154194,976

208,098208,490

226,710

100,000

50,000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 20060

TEU

Jumlah keseluruhan volum kontena di pelabuhan Sabah diunjurkan akan meningkat

sebanyak 10% setiap tahun daripada 230,000 TEU pada tahun 2006 kepada 880,000 TEU pada

tahun 2020. Jumlah pemunggahan kapal diunjurkan akan meningkat sebanyak 20% setiap

tahun daripada 10,000 TEU pada tahun 2006 kepada 130,000 TEU pada tahun 2020.

Rajah 5.6: Jumlah Daya Pemprosesan Kargo

Sumber: Pelabuhan Sabah


5.1.3.1

5.1.3.2

Cabaran


Cabaran utama bagi pelabuhan di Sabah berbanding dengan pelabuhan lain di rantau ini

berkisar sekitar keupayaan untuk menarik syarikat perkapalan besar agar berlabuh secara

berjadual di sini. Walau bagaimanapun, pengendali Pelabuhan Sabah pada masa ini,

sedang giat berbincang dengan syarikat perkapalan dan pelabuhan lain untuk membina

pakatan strategik yang akan membolehkan kesalinghubungan laut yang lebih baik dengan

negeri Sabah.

Berikut adalah projek yang akan dilaksanakan oleh Pelabuhan Sabah dalam masa terdekat:

• POICSandakandiMowtas

• PelabuhanLahadDatubagiPOIC

• SistempenghantarandanpenyimpananbajaLahadDatu

• PembesaranTerminalMinyakTelukSapangar

• PenyimpananminyakdandepotdiSapangar,LahadDatudanSandakan

• PelabuhankontenabaruTelukSapangar(penempatansemulapelabuhanKotaKinabalu)

• Strukturinsentifbaruyangmenghubungkanisipadukargodenganpengurangankadar

bayaran pelabuhan bagi pengendali kapal penghantar

Rancangan untuk memperkasakan infrastruktur Sabah giat dijalankan.


5.2.1 Kuasa

5.2 Utiliti

Liputan tenaga elektrik Sabah sekarang ialah 67% daripada jumlah penduduknya. Menjelang

tahun 2010, liputan tenaga elektrik luar bandar dijangka bertambah kepada 80.6% dan liputan

keseluruhan kepada 90%23.

Permintaan tenaga elektrik semasa ialah 600MW dan keupayaan penjanaan ialah

680-785MW, yang mana 59% daripada jumlah unit yang dijana, dibeli daripada pengeluar

tenaga bebas. Sabah Electricity Sdn Bhd (SESB) menjana, mengalir dan mengedarkan

tenaga elektrik di Sabah kepada 374,023 pelanggan yang tersebar luas.

Kemuatan terpasang Grid Pantai Barat yang membekalkan tenaga elektrik ke Kota Kinabalu,

Wilayah Persekutuan Labuan, Keningau, Beaufort, Papar, Kota Belud, Kota Marudu dan Kudat

ialah 488.4MW dan permintaan maksimumnya mencapai 396.5MW.

Talian Penghantaran 132kV Grid Pantai Barat yang menyambungkan bandar utama di

Pantai Timur mempunyai kemuatan terpasang sebanyak 333.02MW manakala permintaan

maksimum pula berjumlah 203.3MW.

Permintaan tenaga elektrik dijangka akan meningkat pada kadar sekitar 7.7% setahun

sehingga tahun 2010. Untuk menampung peningkatan permintaan ini, pelbagai projek

penjanaan, penghantaran dan pengedaran akan dilaksanakan, seperti loji jana kuasa 300MW

di Lahad Datu. Lokasi sebenar projek ini akan ditentukan setelah kajian penilaian kesan

persekitaran yang terperinci dilaksanakan.

Grid bersepadu lengkap yang menyambungkan Grid Pantai Barat ke Grid Pantai Timur telah

siap dilaksanakan pada bulan Julai 2007, dan lebih kurang 90% daripada pelanggan kini

disambungkan ke grid bersepadu ini.

23 Rancangan Malaysia Ke-9


Rajah 5.7: Talian Penghantaran Elektrik, Utama, Luar Bandar, Hidro Mini dan Stesen IPP

Sumber: Sabah Electricity Sdn Bhd

M Stesen Utama (6)M1 SJ Patau- PatauM2 SJ Hilton Tenom PangiM4 SJ MelawaM5 SJ SandakanM6 SJ Tawau

Mn Stesen Kecil (5)Mn1 NabawanMn2 TelupidMn3 RanauMn4 KundasangMn5 Tungku

MH Mini Hidro (7)MH1 SayapMH2 MelangkapMH3 KiauMH4 NaradauMH5 CarabauMH6 BombalaiMH7 Merotai

IPP Loji Bekalan Kuasa Elektrik Swasta (6)IPP1 ARL MelawaIPP2 Powertron SepanggarIPP3 Sandakan Power Corp (SPC)IPP4 Strataves 1 SandakanIPP5 Serudong Power TawauIPP6 Sepanggar Bay Power Corp

R Stesen Luar Bandar (23)R1 PensianganR2 SapututR3 PinangahR4 TongodR5 Kg. Karamuak DalamR6 Kg. Tenaga Baru

R8 Kg. PaginatanR9 Kg. MinihasR10 P. GayaR11 Kg. TimbuaR12 P. MantananiR13 Karakit, P. BanggiR14a Kg. Tangkarason AR14b Kg. Tangkarason B

R15 Kg. TerusanR16 Kg. KenioganR17 Kg. TetabuanR18 Kg. Nunuyan lautR19 Kg. Tanjung AruR20 Lihak-Lihak BakungR21 Lihak-Lihak SiabanR22 Sg. Tamang P. Sebatik


5.2.1.1 Cabaran

Rangkaian elektrik Sabah tidak setanding dengan tempat-tempat lain di Malaysia. Indeks

Tempoh Gangguan Purata Sistem (SAIDI) pada tahun 2005 bagi Sabah ialah 2,540 minit

berbanding 101.6 minit sahaja SAIDI di Semenanjung Malaysia. Ini disebabkan rangkaian

pengedaran semasa di sini masih tidak begitu teguh dan masih memerlukan pengukuhan.

Walau bagaimanapun, keadaan ini telah dipertingkat melalui pembinaan grid penghantaran

Timur-Barat baru yang akan menstabilkan bekalan tenaga ke Pantai Timur.

Pada masa ini, dianggarkan sebanyak 50% keupayaan penjanaan elektrik Sabah adalah

melalui diesel (lihat Rajah 5.8). Penjanaan elektrik melalui loji tenaga diesel melibatkan

kos yang tinggi (RM0.26 setiap kWh berbanding dengan RM0.09 bagi gas dan RM0.03 bagi

penjanaan hidro) dan membabitkan masalah alam sekitar. Tambahan lagi, dengan kenaikan

kos minyak yang berterusan dan kekurangan bekalan minyak, kenaikan kos penjanaan

kaedah ini akan berlanjutan.

Rajah 5.8: Campuran Keupayaan Penjanaan Grid Sabah TK2006/07


1.8%

Biojisim(14 MW)

Hidro(66 MW)

Gas(320 MW)

Diesel/MFO(395 MW)

49.6%

40.3%

8.3%

Penjanaan dan bekalan elektrik ke kawasan luar bandar merupakan suatu cabaran

yang disebabkan oleh faktor geografi dan kekurangan infrastruktur yang menyebabkan

pelaksanaan menjadi sangat mahal dan rumit. Tambahan pula, kemudahan darat

merupakan satu lagi halangan kepada pelaksanaan stesen tenaga unitari.


5.2.1.2 Projek yang Dirancang atau Dicadangkan

Keupayaan baru yang dianggarkan sebanyak 2,700 MW akan diperlukan antara sekarang

hingga tahun 2025 bagi memenuhi unjuran permintaan tenaga elektrik masa depan.

Rajah 5.9: Anggaran Permintaan Tenaga Elektrik dan Keupayaan Penjanaan bagi Sabah


4,000

MW

3,500

3,000

2,500

2,000

1,500

1,000

500

2008 2010 2015 2020 2025

0

Ramalan Muatan

Jumlah Kapasiti Boleh Percaya

8821,029

1,605

2,348

3,531

2,652

1,800

1,220

830710

24% 24% 32% 30% 33%MarginRizab

i) Menambah Keupayaan

Di bawah RMKe-9, loji baru berasaskan gas dengan keupayaan sebanyak 190 MW akan

dimulakan pada tahun 2008. Untuk memenuhi permintaan dan juga meningkatkan

kestabilan bekalan tenaga di pantai timur, sebuah loji 300 MW akan dibina dan

akan beroperasi pada tahun 2009/2010. Sehingga tahun 2010, enam rancangan

pembangunanpenjanaanutamaakandibina.Tambahanpula,penjanaanbersamaPOIC

di Sub-Wilayah Timur akan dipromosikan.


ii) Memperteguhkan Grid

Terdapat 23 rancangan pembangunan penghantaran sehingga tahun 2010. Projek lain

termasukProjekLingkaranLuarKotaKinabalu(KKOR)untukmeningkatkankeselamatan

bekalan bandar raya. Fasa pertama dijangka siap dilaksanakan pada bulan Februari 2008,

manakala fasa kedua akan disiapkan pada bulan Januari 2009. Rangkaian penghantaran

baru yang menghubungkan bahagian selatan grid pantai barat dan timur akan dibina

dan kabel dan tiang lama dalam sistem grid akan diperkuat dan dipulihkan.

iii) Mempromosi Penggunaan Elektrik di Luar Bandar

Pelaksanaan program penggunaan elektrik di luar bandar akan diperhebat di bawah

RMKe-9 menggunakan hibrid solar dan sistem hidro-mikro. Menjelang akhir tempoh

Rancangan ini, liputan tenaga elektrik luar bandar di Sabah dijangka meningkat kepada

80.6%. Sebagai perbandingan, liputan tenaga elektrik luar bandar Malaysia ialah

98.6%24

5.2.2 Air

Semua bandar utama dibekalkan dengan air yang telah dirawat. Buat masa ini terdapat 39

loji rawatan air dengan jumlah keupayaan pengeluaran sebanyak 762 juta liter sehari (JLS)

yang dibekalkan kepada 200,000 pengguna. Permintaan semasa ialah 937 JLS. Buat masa ini,

permintaan melebihi keupayaan sebanyak 23%. Pada tahun 2005, 90% daripada penduduk

bandar Sabah telah dibekalkan kemudahan air paip, manakala 61% disediakan bagi kawasan

luar bandar. Secara keseluruhannya, 75.5% daripada penduduk Sabah telah pun disediakan

dengan kemudahan air paip berbanding 95% daripada keseluruhan jumlah penduduk

Malaysia yang disediakan dengan kemudahan yang sama mengikut angka pada tahun 2005.

Menjelang akhir tempoh RMKe-9, disasarkan bahawa liputan bandar akan mencapai 92%

dan liputan luar bandar akan mencapai 70% di Sabah.

Permintaan air untuk kegunaan domestik dan perindustrian dijangka bertambah selari

dengan pertumbuhan penduduk tahunan. Sejumlah 1,318 JLS bekalan air baru dianggarkan

akan diperlukan antara sekarang hingga tahun 2025.

24 Unit Perancangan Ekonomi 2005


Sumber: Jabatan Bekalan Air, Kementerian Tenaga, Air dan Komunikasi

Rajah 5.10: Unjuran Keupayaan Air, Bekalan dan Permintaan

Juta LiterSehari Keupayaan

Pengeluaran

PermintaanTambahan2007 - 2025

Permintaan

+ 1318 JLS

845

2005 2010 2015 2020 2025

1,085

1,201

1,895

2,991

4,721

2,507

2,2551,848

1,7671,362

1,384

Bekalan

Pengeluaran air di Kota Kinabalu, Sandakan, Tawau dan Lahad Datu dilaksanakan oleh

syarikat swasta, manakala kawasan lain pula dibekalkan oleh Jabatan Air. Meskipun begitu,

pengedaran air di seluruh negeri, dikendalikan keseluruhannya oleh Jabatan Air.

5.2.2.1 Cabaran

Bekalan air ke kawasan luar bandar masih terus menjadi isu utama. Membina paip air dan

loji rawatan di kawasan luar bandar terpencil merupakan satu usaha yang melibatkan kos

yang terlalu tinggi disebabkan oleh kekurangan infrastruktur dan sumber air di sesetengah

kawasan ini.

Air Tidak Terhasil (NRW), yang timbul akibat kebocoran paip air dan kecurian di Sabah

berjumlah 57%. Jika dibandingkan, purata NRW negara adalah 37%. Apabila diukur dari segi

NRW, kawasan bandar lebih baik berbanding kawasan luar bandar memandangkan kadarnya

yang lebih rendah. Di sesetengah kawasan pinggiran bandar, NRW boleh meningkat sehingga

paras lebih daripada 60%.

Pencemaran sumber air asli seperti sungai yang disebabkan oleh pembuangan sampah dan

kumbahan perlu diberikan perhatian segera. Perkara ini telah menyebabkan kenaikan kos

rawatan air dan memberikan kesan kepada keupayaan pengeluaran air.


5.2.2.2

5.2.3


Telekom

Di bawah RMKe-9, sebanyak RM1.313 bilion telah diperuntukkan kepada Jabatan Air Negeri

untuk menjalankan projek di seluruh negeri. Peningkatan keupayaan yang dijana daripada

projek air ini berjumlah 380 JLS menjelang tahun 2010. Projek utama termasuk pembinaan

Empangan Milau dan empat loji rawatan air lain di Tuaran, Papar, Kudat dan Sandakan.

SDC akan:

• Melaksanakan lebih banyak pengairan bawah tanah dan sistem pengumpulan

air hujan di kawasan luar bandar untuk menambah bekalan

• Memberikan tumpuan terhadap usaha mengurangkan NRW dengan memastikan

penguatkuasaan lebih ketat ke atas kecurian air, penggantian paip dan meter,

menggunakan Sistem Maklumat Geografi (GIS) bagi merancang rangkaian

pengedaran, pemulihan sistem pengedaran dan menaik taraf loji rawatan sedia ada

• Menggalakkan industri dan pembuat, terutamanya dalam POIC, untuk mengitar

semula air dengan menawarkan insentif tarif

• Terus menguatkuasakan perancangan dan perlindungan tadahan air dan sumber

air semula jadi dengan meningkatkan kesedaran terhadap kepentingan penjimatan air

Telekom Malaysia (TM) ialah syarikat telekomunikasi utama yang beroperasi di Sabah.

Syarikat ini menyediakan kemudahan talian tetap dan telefon mudah alih selular. Lima

syarikat telekomunikasi lain juga beroperasi di negeri ini. Tetapi setakat ini, mereka hanya

menyediakan kemudahan telefon mudah alih selular sahaja. Sabah mempunyai kadar

penembusan Talian Ibu Sawat Terus (DEL), penembusan selular dan kadar penembusan dail

internet bagi setiap 100 orang penghuni yang terendah.


Rajah 5.11: Kadar Penembusan Pertukaran Talian Terus bagi Setiap 100 Penghuni

Mengikut Negeri, 2007

Sumber: Buku Tahunan Statistik, Sabah, 2006

DEL menghubungkan kelengkapan pelanggan ke Rangkaian Telefon Pensuisan Awam

(PSTN). Ia mempunyai port khas pada ibu sawat telefon. Kadar penembusan adalah

bilangan DEL bagi setiap 100 orang penghuni.

23.1

23.0

21.4

19.9

17.7

17.6

17.5

16.3

12.8

11.9

11.9

10.8

8.2

6.5

Pulau Pinang

W. P. Kuala Lumpur

Selangor

Melaka

Negeri Sembilan

Perak

Johor

W. P. Labuan

Kedah dan Perlis

Pahang

Terengganu

Sarawak

Kelantan

Sabah


93.1

87.6

76.3

75.6

72.6

70.6

70.0

62.4

60.2

57.1

56.6

51.5

51.5

36.9

W. P. Kuala Lumpur

Melaka

Selangor

Negeri Sembilan

Pulau Pinang

Perlis

Johor

Terengganu

Kedah

Perak

Pahang

Kelantan

Sarawak

Sabah

34.5

21.3

19.8

10.8

10.7

9.3

7.6

7.3

7.2

5.4

4.9

4.6

4.6

3.8

3.2

W. P. Kuala Lumpur

Pulau Pinang

Selangor

W. P. Labuan

Melaka

Johor

Perak

Negeri Sembilan

Sarawak

Kedah

Sabah

Pahang

Terengganu

Perlis

Kelantan

Rajah5.12:KadarPenembusanTelefonMudahAlihSelularbagiSetiap100OrangPenghuni

Mengikut Negeri, 2006


Rajah5.13:KadarPenembusanJalurLebarbagiSetiap100OrangPenghuniMengikut

Negeri, 2007



Rajah5.14:KadarPenembusanDailInternetbagiSetiap100OrangPenghuniMengikutNegeri,2007


36.6

17.5

16.8

15.6

12.8

11.6

10.8

10.4

9.2

7.0

6.9

6.8

6.7

6.4

4.3

W. P. Kuala Lumpur

Pulau Pinang

Selangor

W. P. Labuan

Melaka

Johor

Perak

Negeri Sembilan

Sarawak

Kedah

Sabah

Pahang

Terengganu

Perlis

Kelantan

5.2.3.1 Cabaran

Negeri Sabah yang amat luas menjadikan pelaksanaan rangkaian telekomunikasi mahal dan

sukar. Pembinaan rangkaian memerlukan perbelanjaan modal yang besar dan permintaan

rendah pada masa ini di kawasan luar bandar tidak dapat menjustifikasikan perbelanjaan

yang begitu tinggi ini.

Umumnya, tahap pendapatan rendah bermaksud masyarakat lebih suka berbelanja untuk

membeli telefon mudah alih dan menggunakan internet di pejabat daripada menyediakan

kemudahan internet di rumah.

Buat masa ini, TM tidak berupaya menghasilkan rangkaian kos rendah dan menyediakan

penetapan harga kos rendah kepada pengguna disebabkan oleh kos kelengkapan yang

diperoleh dari luar negara dengan harga yang tinggi.


5.2.3.2

5.2.4

5.2.4.1


Sisa Pepejal dan Pembetungan

Sisa Pepejal

• Untuk menambah liputan di kawasan luar bandar, rangkaian telefon mudah alih

menawarkan perkhidmatan GPRS. Kini Celcom adalah pembekal terbesar di kawasan

luar bandar

• Projekjalurlebardengankelajuantinggiakanbermulapadaakhirtahun2007

• RM60 juta akan dibelanjakan untuk memperbaiki rangkaian telekom di kawasan

pembangunan baru

• Mewujudkan lebih banyak Wi-Fi hotspot untuk menggalakkan saling hubungan

data dan penembusan jalur lebar yang lebih tinggi

• WiMAXjugaakandiperkenaldalamtempohjangkasederhanakejangkapanjang

Kini terdapat 23 tapak pelupusan sisa pepejal di Sabah di bawah pihak berkuasa tempatan

setiap daerah. Tanggungjawab bagi pengutipan sisa, pengalihan, dan pelupusan terletak

pada setiap Majlis Daerah di kawasan masing-masing. Penduduk di kawasan tanpa kadar

dan penempatan yang tidak rasmi yang tidak diliputi oleh perkhidmatan pengutipan sisa

rasmi, mengambil jalan keluar dengan membakar dan membuang sisa di kawasan tanah

terbuka berdekatan serta melupuskan sisa ke dalam sungai dan laut.

5.2.4.1.1 Cabaran

Reka bentuk tapak pelupusan sisa yang tidak kemas diikuti pula dengan kekurangan

prosedur pengendalian dan penyelenggaraan akan menyebabkan kualiti hidup yang kurang

memuaskan disebabkan oleh kesan persekitaran yang kurang baik. Pencemaran laluan air

semula jadi, air dalam tanah, persekitaran marin dan udara merupakan sebahagian daripada

kesan sampingan yang terhasil. Tambahan pula, kawasan pelupusan yang tidak dipulihkan

secara teratur menyakitkan pandangan dan menjadi isu kesihatan bagi rakyat tempatan dan

pelancong. Cabaran utama termasuk kurang kesedaran mengenai perlunya pengurusan

sisa pepejal yang lebih baik (3R – Reuse, Recycle, Reduce atau Guna Semula, Kitar Semula,

Kurangkan) serta kekurangan kepakaran dalam rawatan sisa pepejal yang berkesan.


5.2.4.1.2

5.2.4.2


Pembetungan

Program semasa yang sudah siap diatur termasuk Kemudahan Pemulihan Bahan (MRF)

pertama bagi sistem pembuangan tambah tanah (landfills) di Malaysia. Sebelum ini, 100%

daripada sisa domestik yang dipungut oleh DBKK akan dibuang di lokasi pembuangan

tambahan tanah. Dengan sistem baru ini, syarikat mula memulihkan sesetengah sisa yang

boleh dikitar semula. Sisa organik dipulihkan dan ditukar menjadi kompos. Mereka telah

mendapati bahawa hampir 70-75% daripada sisa buangan boleh dipulihkan. Manfaat yang

diperoleh, termasuk pengurangan dalam bahan larut lesap, kenaikan dalam jangka hayat

tapak pembuangan tambah tanah dan manfaat yang paling besar yang diperoleh ialah sistem

ini mesra alam. Sistem MRF berharga RM14 juta.

Projek-projek ini termasuk:

• Memerlukan perancangan, pengurusan dan pengawalan operasi serta

penyelenggaraan sistem pelupusan sisa yang lebih baik

• Memperkenalkan vermikultur berskala besar yang menggunakan cacing untuk

memakan dan menukarkan sisa organik kepada baja semula jadi tanpa bau

• Mewujudkan kesedaran terhadap perlunya pelupusan sisa dan pengitaran semula

melalui pendidikan. Buat masa ini penghasilan kompos telah digalakkan pada tiga

peringkat: komersial, komunal dan seisi rumah

• Bagisisadiperkampunganatasair,DewanBandarayaKotaKinabalu(DBKK) telah

mempromosi pengitaran semula dengan menggalakkan penduduk untuk mengutip

sampah yang akan seterusnya dibeli oleh DBKK daripada mereka

Pada masa ini Sabah menggunakan sistem rawatan sisa air secara bersama dan individu,

dan sistem rawatan enap cemar. Kutipan sisa air dan sistem rawatan bersama digunakan di

pusat bandar dan kawasan kediaman utama. Tangki septik individu digunakan terutamanya

di kawasan kediaman yang lebih lama dan di luar bandar.

5.2.4.2.1 Cabaran

Cabaran yang berkaitan dengan masalah saluran sisa air berpunca terutamanya daripada

kekurangan penyelenggaraan sistem pembetungan. Ini disebabkan oleh kekurangan

pembiayaan dan kepakaran ditambah pula dengan masalah paip yang sudah lama. Di

samping itu, kecekapan rawatan keseluruhan sangat rendah dan dengan itu sesetengah

sistem tidak dapat mengendalikan jumlah kumbahan yang semakin meningkat.


5.2.4.2.2

5.2.5.2

5.2.5



Pengairan

5.2.5.1 Cabaran

Rancangan penswastaan sesetengah fungsi, contohnya, penyelenggaraan dilihat sebagai

satu cara untuk mengatasi cabaran bagi peningkatan dan penyelenggaraan yang betul.

Berhubung dengan kumbahan di perkampungan di atas air, sistem baru seperti sistem

pembetung vakum boleh membantu mengurangkan kuantiti kumbahan yang dibuang ke laut.

Ini dilakukan dengan menyedut kumbahan dan mengangkutnya melalui paip ke tapak rawatan

yang terletak di darat.

Pembangunan pengairan dan saliran akan menjadi faktor penyumbang yang sangat penting

ke arah memperkenalkan pembangunan pertanian di Sabah. Pertanian berpengairan

telah dikaitkan secara tradisional dengan penanaman padi, tetapi sejak tahun 1970an,

Jabatan Pengairan dan Saliran (DID) telah pun membangunkan pengairan tanah tinggi

serta menyediakan infrastruktur pengairan untuk tanaman bernilai tinggi. Dalam usaha

merancang infrastruktur pengairan bagi pembangunan tanah pertanian yang dicadangkan,

DID merancang untuk menyelaraskan usaha ini dengan jabatan dan agensi kerajaan yang

berkaitan dengan teliti.

Keluasan kawasan padi di Sabah yang perlu diairi telah meningkat daripada 1,600 hektar

pada 1967 kepada 18,167 hektar menjelang tahun 2006, dan purata hasil padi telah meningkat

daripada lebih kurang 1 tan setiap hektar kepada lebih kurang 4 tan setiap hektar bagi tempoh

yang sama.

DID telah membangunkan hampir 80 skim pengairan. Skim utama terletak di daerah Kota

Belud, Keningau, Kota Marudu, Papar dan Tuaran.

Cabaran utama timbul daripada pengurusan sumber air yang lemah, kecurian air daripada

kawasan perairan dan kekurangan aplikasi dan amalan pertanian yang baik (disebabkan

oleh kekurangan jentera membajak).

• Meningkatkaninfrastrukturpengairandansaliranmelaluipelaksanaanprojekbaru,

bagi kedua-dua tanaman padi dan bukan padi

• Menaik tarafdanmelanjutkan infrastrukturpengairankekawasanberpotensiyang

dikenal pasti berdekatan dengan skim sedia ada

• Meningkatkanpenggunaankemudahanpengairandansaliranyangtelahdisediakan

di kawasan padi sedia ada


• Memperbaikiamalanpengurusanairpengairanbersepadu

• Menyediakan bantuan teknikal dalam pembangunan infrastruktur dalam

mempelbagaikan tanaman daripada padi kepada tanaman lain yang menguntungkan

di kawasan bukan jelapang yang dikenal pasti

Untuk mengekalkan air yang ada untuk pengairan, kerja pembangunan untuk skim

pengairan dan saliran akan dijalankan berdasarkan konsep mesra alam sekitar dengan

mengambil kira kesan buruk pengairan ke atas alam sekitar.

Pengekalan dan perlindungan alam sekitar ditegaskan bagi semua projek.

5.3 Pembangunan Modal Insan

Berasaskan banci penduduk terkini, pada tahun 2000, jumlah penduduk Sabah mencapai

angka 2,603,485. Antara tahun 2000 hingga 2005, Sabah mencatatkan perkembangan

penduduk purata pada kadar 2.29% setahun. Penduduk negeri ini rata-rata muda dengan

sebahagian besar daripadanya (80%) di bawah usia 39 tahun. Sabah dianggarkan didiami

oleh seramai 3.1 juta orang penduduk (Jabatan Statistik).

Pada tahun 2006, tenaga kerja Sabah berjumlah 1,264,100. Jumlah ini terdiri daripada

1,190,782 individu bekerja manakala 73,31825 pula menganggur. Kadar penyertaan tenaga

25 Jabatan Statistik


Kadar pengangguran Sabah

Kadar pengangguran Malaysia

5.8%

6.5%6.5%

5.4%5.8%5.9%

3.1%

3.8%3.5%3.5% 3.6%3.6%

7.0%

6.0%

5.0%

4.0%

3.0%

2.0%

1.0%

2001 2002 2003 2004 2005 2006

0.0%

Peratus

Pertanian, pemburuanperhutanan dan perikanan

Lain-lain

Pentadbiran awam,pertahanan, perkhidmatankomuniti, sosial dan peribadi

100%

Perlombongan dan kuari

Pembuatan

Pembinaan

Perdagangan borong danruncit, hotel dan restoran

Pengangkutan, penyimpanandan komunikasiKewangan, insurans,hartanah, penyewaan danaktiviti perniagaan

56.1

41.9 34.0 30.5

11.4

7.7

21.5

4.73.5

19.6

8.0

11.4

5.9

17.5

4.63.2

21.3

9.1

6.2

12.6

4.2

21.2

4.83.2

7.8

2.8

19.0

5.1

0.3

0.6

0.30.3

1.8

2.2

2.0

0.9

1980 1991 2000 2006

kerja adalah 64.8%. Kadar pengangguran di Sabah pada tahun 2006 ialah 5.8%, lebih tinggi

daripada kadar nasional yang berada pada paras 3.1%.

Rajah 5.15: Trend Kadar Pengangguran


Pertanian, pemburuan dan perhutanan merupakan sektor terbesar mengikut peratus pekerja

yang diambil bekerja mengikut industri (30%). Ini diikuti pula oleh industri perdagangan

borong, perdagangan runcit, pembaikan kenderaan serta barangan isi rumah (15.5%).

Rajah 5.16: Taburan Individu Bekerja mengikut Industri, 1980-2005



30.5%

15.8%

19.6%

3.5%

4.7%

21.5%

7.7%

11.4%

Lain-lain

Pentadbiran awam, pertahanan,komuniti, pendidikan, kesihatan,sosial dan perkhidmatan peribadi

Kewangan, insuran, hartanah, penyewaan dan aktiviti perniagaan

Pengangkutan, penyimpanandan komunikasi

Perdagangan borong dan runcit,hotel dan restoran

Pembinaan

Pembuatan

0.3% Perlombongan dan kuari

Pertanian, pemburuan, perhutanan dan perikanan

Rajah 5.17: Taburan Individu Bekerja Mengikut Pekerjaan bagi Negeri Sabah, 2006


Terdapat beberapa kementerian, jabatan, agensi dan badan berkanun yang menyumbang

ke arah pembangunan modal insan di Sabah. Pelbagai perkhidmatan yang ditawarkan, dari

pemberian biasiswa secara langsung, pembiayaan, hinggalah ke latihan dan penyediaan

sumber.

5.3.1 Cabaran

Untuk memastikan kemampanan pelaksanaan SDC, keperluan modal insan hendaklah

dipenuhi oleh bekalan tempatan. Bakal pelabur yang ditemu bual mencadangkan yang

kebanyakan majikan memerlukan graduan dalam bidang sains, teknikal atau vokasional

(pengurusan percutian, juruteknik, pengurusan ladang). Walau bagaimanapun, hasil temu

bual menunjukkan pada ketika ini terdapat terlalu ramai graduan dalam bidang sastera

dan kemanusiaan yang melebihi permintaan manakala siswazah dalam bidang sains dan

teknologi pula tidak mencukupi.


5.3.2 Strategi

Kepersisan yang lebih jitu diperlukan dalam menjana modal insan yang diperlukan untuk

memenuhi keperluan industri pelancongan, pertanian dan pembuatan. Ini akan ditangani

dengan pelaksanaan strategi berikut:

• Meningkatkan bilangan pekerja mahir untuk memberikan sokongan penuh kepada

pembangunan sektor pelancongan, pertanian serta pembuatan

• Meningkatkan tahap kemahiran dan kecekapan demi membantu negeri ini melalui

perubahan daripada ekonomi berasaskan pengeluaran kepada yang berasaskan

pengetahuan

• Membangunkanpangkalandatayangsentiasadikemaskinibagitenagakerjaberbakat

yang sedia ada berbanding kemahiran yang diperlukan oleh industri yang beroperasi di

Sabah:

º Bilangan tenaga kerja dengan jenis bakat yang sedia ada

º Kajian keperluan tenaga kerja mahir (berdasarkan unjuran ahli industri)

º Pelajar yang telah dianugerahi biasiswa

• Mewujudkan Majlis Perancangan Modal Insan (HCPC) untuk mengawasi

pengumpulan statistik tenaga kerja yang berkaitan, menyelaraskan akademia dan

industri, menyelaraskan pesta perekrutan dan membina pangkalan data bagi

kemahiran individu yang kembali ke Sabah

• Kekurangan kemahiran, seperti,

komunikasi, teknikal, kemahiran

tidak ketara (soft skills)

• Bakal pekerja kurang pendedahan

• Kekurangan pekerjaan yang sedia ada

• Kekurangan graduan yang sesuai

• Sesetengah industri belum wujud

• Pelabur berpotensi perlu

diyakinkan bahawa mendapatkan

tenaga kerja bukan satu masalah

• Wujudkan Majlis Perancangan Modal Insan (HCPC) melalui agensi pelaksana sehenti: º Selaraskan antara industri dan akademia º Latihan bekerja industri º Mengukuhkan pusat perkhidmatan kerjaya

• Dalam SEDIA dan HCPC pegawai pelaburan akan menjamin perkhidmatan dari segi mendapatkan kemahiran, tenaga kerja bagi industri• HCPC akan mengumpulkan statistik tenaga kerja dan membina pangkalan data mengenai mereka yang kembali ke Sabah

Cabaran

Industri SediaAda

Industri Baru• Pelancongan• Pertanian• Hiliran Minyak Sawit• Biotek

Penyelesaian yang dicadangkan

5.3.3 Program


• Meningkatkan program latihan secara drastik, iaitu para pelajar yang masih

menjalani kursus boleh bekerja dalam industri semasa dengan peluang untuk

mendapat jawatan tetap selepas tamat pengajian. Kesemua pemegang biasiswa

Yayasan Sabah hendaklah diwajibkan untuk melaksanakan latihan bekerja semasa

cuti

• Memperluaskankeupayaanpendidikansainsdanteknologi,latihandanpendaftaran

demi menyokong pembangunan sektor pertanian dan pembuatan pada masa hadapan.

Meningkatkan nisbah kepada 70:30 (sains kepada kemanusiaan)

• Meningkatkan dan menambahbaik profil dan kepentingan kerjaya dalam bidang

pertanian, pembuatan dan pelancongan. Ini boleh dicapai dengan membawa

personaliti pemimpin yang dihormati dalam industri masing-masing ke universiti-

universiti dan kolej-kolej latihan untuk memberi pandangan dan kata-kata semangat

mengenai tugas dan pekerjaan yang mereka jalankan

• Meningkatkanprofil Sabahsebagaidestinasipilihanbagibakalsaintis /penyelidik

dalam bidang pembuatan dan pertanian dan memastikan berlakunya pemindahan

kemahiran dan ilmu kepada tenaga kerja setempat

• Mewujudkan insentif (sumbanganbantumuladansebagainya)bagimenggalakkan

warga Sabah yang berbakat untuk melabur dalam masa depan Sabah. Dana boleh

disalurkan ke arah kerja-kerja usaha sama penyelidikan. Saintis dan bekas eksekutif

MNC seharusnya boleh memohon pinjaman mudah bagi tujuan penyelidikan dan

kemudiannya diberi insentif dalam bentuk penukaran pinjaman mudah tersebut

kepada sumbangan bantuan sekiranya mereka berjaya mencapai sasaran penting

yang ditetapkan. Program seperti ini akan memerlukan panel kajian semula setaraf

untuk memastikan kebolehlaksanaan projek seperti ini

• Di samping itu, pusat latihan dan kemahiran sedia ada seperti Institut Kemahiran

MARA (IKM), Pusat Teknologi Kemahiran Sabah (SSTC), Institut Latihan Perindustrian

(ILP) dan Politeknik Kota Kinabalu akan memainkan peranan penting dalam menjana

modal insan yang sesuai bagi memenuhi keperluan Sabah

5.3.3.1 Hab Pendidikan Sandakan

Selaras dengan tumpuan yang diberikan dalam RMKe-9, iaitu untuk meningkatkan kualiti

modal insan, inisiatif SDC akan mengukuhkan pembinaan kapasiti untuk membangunkan

modal insan yang berilmu, mahir dan inovatif demi memacu negeri ini ke arah ekonomi

berasaskan pengetahuan. Antara projek utama untuk mencapai matlamat ini adalah

pembangunan Hab Pendidikan di Sandakan.

Hab Pendidikan Sandakan (SEH) yang bakal menempatkan institusi pendidikan tinggi,

pusat penyelidikan dan kolej dan politeknik swasta, meliputi kawasan seluas 1,356 ekar ini

adalah juga satu komponen penting dalam Zon Inovasi Agrobio.


SEH juga akan menyediakan segala infrastruktur yang diperlukan bagi penyelidikan pertanian

dan ekologi seperti makmal sains dan sebagainya. Pusat penyelidikan dan pembangunan

dan beberapa pusat latihan kemahiran bagi program pemuliharaan dan pemeliharaan alam

sekitar, biodiversiti dan kehidupan liar, industri bioteknologi dan pembuatan minyak sawit

dan hiliran juga turut dirancang untuk hab ini.

Setakat ini, lima kolej telah menyatakan minat mereka untuk membina kampus mereka di

Sandakan. Mereka merupakan:

• MRSM/MARA

• UniversitiMalaysiaSabah–SekolahPertanian

• PoliteknikSandakan

• KolejTunkuAbdulRahman

• PusatLatihanLembagaHasilDalamNegeri

Pendidikan akan menerima fokus yang diperbaharui di bawah SDC.


5.3.3.2 Hab Pendidikan Pedalaman

Sub-Wilayah Tengah merupakan jalur pertanian dan penghasilan makanan utama Sabah. Di

sinilah juga letaknya ikon yang sudah termasyhur di dunia, Gunung Kinabalu dan warisan

budaya yang begitu kaya. Malangnya, kemiskinan begitu meluas di Sub-Wilayah Tengah

ini. Untuk menentukan supaya anugerah alam semula jadi ini dapat dimanfaatkan bagi

menghasilkan pendapatan bagi penduduk di sini, terdapat keperluan untuk menubuhkan

sebuah kelompok institusi pendidikan dan latihan bagi membina modal insan di sub-wilayah

ini yang dikenali sebagai Hab Pendidikan Pedalaman.

Hab Pendidikan Pedalaman ini mungkin boleh dimulakan oleh Yayasan Sabah bagi membina

sumber untuk sektor pelancongan dan pertanian, terutamanya dalam industri kraftangan,

produk asli istimewa, makanan dan ternakan; disamping melatih usahawan tani, dan

membangunkan perniagaan tani. Yayasan Sabah juga mungkin boleh mempertimbangkan

penubuhan sekolah dan kolej berasaskan model MRSM-Yayasan Terengganu untuk pelajar

cemerlang daripada sekolah luar bandar terutamanya pelajar dari keluarga berpendapatan

rendah (rujuk Bab 6).

koridor pembangunan sabah _122

Documents