kata pengantar oleh -...

Kata Pengantar olehMenteri

Yang Berhormat Datuk Seri Panglima Hj. Yahya Hussin

Timbalan Ketua Menteri Kementerian Pertanian dan IndustriMakanan, Sabah

Dasar Pertanian Negeri Sabah Pertama (DPNS1) (1992-2010) dan Dasar PertanianNegeri Sabah Kedua (DPNS2) (1999-2010) telah dirangka berlandaskan semangatyang sama dalam penggubalan Dasar Pertanian Negara dan Dasar AgromakananNegara sebelumnya, untuk menangani turun naik harga komoditi dan juga untukmengekalkan tahap keselamatan makanan yang tinggi untuk rakyat Sabah. Dalamberbagai-bagai cara, kedua-dua dasar telah berjaya meningkatkan pembangunansektor pertanian Sabah dan ini telah menjadi enjin kedua kepada pertumbuhannegeri, di mana pendapatan yang dijana kebanyakannya datang daripadapelbagai komoditi, perikanan dan akuakultur dan juga tanaman makanan lain.

Lakaran daripada pengalaman dan kejayaan dasar-dasar terdahulu, DasarPertanian Negeri Sabah Ketiga (DPNS3) (2017-2024) telah dirangka denganmemberi penekanan ke atas pengeluaran makanan yang berterusan di sampingmeningkatkan pendapatan petani. Dasar ini telah mengenalpasti isu-isu dancabaran yang dihadapi oleh sektor utama, dan merangka matlamat strategik danpemboleh teras untuk menanganinya. Sabah akan memberi keutamaan ke atastanah untuk tujuan pengeluaran produk berasaskan makanan, susulankekurangan tanah yang sesuai untuk aktiviti pertanian. Pemboleh dasar yang lainakan dipertingkat dan diperkukuhkan dan ini termasuk infrastruktur asas sepertijalan raya dan elektrik; pusat pemprosesan, R&D pertanian, mekanisasi danteknologi ladang, bahan tanaman, khidmat pengembangan, tenaga kerja mahir,serta insentif pelaburan khas untuk usahasama berskala besar danbiokeselamatan. Ini dapat dicapai menerusi kerjasama strategik antara pihakberkepentingan di dalam dan luar negeri.

Saya percaya dengan adanya gabungan antara sumber semula jadi kita yangterbesar dengan pemboleh yang betul serta inovasi pertanian, daya saing dapatdiwujudkan dan kemampanan yang diperlukan oleh sektor pertanian kita dapatdicapai. Saya dengan ini mengucapkan tahniah kepada kementerian kerana telahtampil dengan Dasar Pertanian Negeri Sabah Ketiga.

Terima Kasih

i

Perutusan daripada Setiausaha Tetap

YBhg Ahmad Hj. Awg. HashimKementerian Pertanian dan Industri Makanan, Sabah

Sejak bertahun lamanya, saya telah berpeluang untukmenyaksikan pembangunan dan pertumbuhan sektor pertanian kita danbagaimana ia telah membawa satu penambahbaikan besar kepada ekonomidan transformasi sosial kepada rakyat dan negeri Sabah. Sehingga kini, sektorpertanian kekal menjadi penyumbang kedua terbesar kepada ekonomi Sabahselepas sektor perkhidmatan. Ini telah direalisasikan menerusi pencapaianDasar Pertanian Pertama dan Kedua yang dilaksanakan oleh pelbagai jabatandan agensi di bawah kementerian kami.

Namun demikian, pembangunan sektor pertanian akan terus terjejas olehbeberapa isu asas yang utama. Walaupun negeri ini mempunyai sumber asliyang banyak, saya percaya bahawa hala tuju strategik dan inisiatif yanginovatif adalah perlu untuk penerokaan secara mampan dan pengoptimumanhasil yang boleh dibawa. Dengan memberi perhatian ke atas masalah ini danjuga peluang, Dasar Pertanian Negeri Sabah Ketiga (DPNS3) telah dirancangsecara strategik dan inovatif, direka untuk menangani isu-isu dan cabaranyang sangat penting bagi memastikan kejayaan pelaksanaannya.

DPNS3 merangkumi pembentukan beberapa subsektor pertanian utama danpembangunan yang selanjutnya untuk menjadikan subsektor-subsektortersebut sebagai pemacu dasar. Selari dengan usaha ini, kerjasama strategiksecara langsung dengan kesemua pemegang berkepentingan dan yangberkaitan - awam dan swasta serta kerajaan pusat dan negeri juga akandilaksanakan. Saya amat berharap agar kita boleh menggunakan DPNS3 untukkeuntungan yang paling berharga, untuk meletakkan sektor pertanian kitapada kedudukan yang lebih berdaya saing serta berkemampanan tinggi dalamdekad akan datang.

Terima kasih.

ii

Senarai Singkatan

Singkatan Am

AQIS Australian Quarantine and Inspection ServiceAS Amerika SyarikatASEAN Association of South East Asian Nations B&Bs Bed and BreakfastBOBLME Bay of Bengal Large Marine Ecosystem Project (Projek Ekosistem

Lautan Luas Teluk Bengal)BOD Keperluan Biologikal Oksigen/Keperluan Oksigen BiokimiaBoT Imbangan PerdaganganCCA Pengubahsuaian Perubahan IklimCCCVd Coconut Cadang-Cadang Viroid disease (Penyakit Viriod Cadang-

Cadang Kelapa)CITES Convention on International Trade in Endangered Species of

Wild Fauna and FloraCLF (Corynespora Leaf Fall) (Gugur Daun Corynespora)COO Certificate of Origin (Sijil Tempat Asal)CPO Minyak Sawit MentahCPUE Hasil Tangkapan per UpayaCSR Tanggungjawab Sosial KorporatCTI Inisiatif Segitiga Batu KarangDHA Docosahexaenoic AcidDOC Jabatan Pemuliharaan EAF Pendekatan Ekosistem untuk PerikananEAFM Pendekatan Ekosistem untuk Pengurusan PerikananEIA Penilaian Impak Alam SekitarELF Ladang Ternakan EvergreenEMS Sindrom Kematian AwalEQA Akta Kualiti Alam Sekitar EU Kesatuan EropahFAO Food and Agriculture Organisation (Pertubuhan Makanan dan

Pertanian)FDI Pelaburan Langsung AsingBTS Buah Tandan SegarFGD Focus Group DiscussionFMD Penyakit Mulut dan Kuku FMU Forest Management Unit (Unit Pengurusan Hutan)GAHP Amalan Baik Pembiakan Haiwan

iii

GAP Good Agriculture Practice (Amalan Pertanian Baik)GLC Syarikat Berkaitan Kerajaan GMO Genetically Modified Organism (Organisma Diubahsuai Secara

Genetik)GPS Global Positioning System (Sistem Kedudukan Global)GST Cukai Barang dan PerkhidmatanHa HektarHCVs High Conservation Value (Nilai Pemuliharaan Tinggi)HIP Projek Berimpak Tinggihp Kuasa KudaHS Haemorrhagic SepticaemiaICU Unit Penyelarasan dan PelaksanaanIGFA Persatuan Sukan Ikan AntarabangsaIMA Perikatan Hidupan Laut AntarabangsaISSG Invasive Species Specialist Group (Kumpulan Pakar Spesies Asing

Berbahaya)IUU Haram, Tidak Dilaporkan dan Tidak DikawalIVF Persenyawaan In-Vitro iZAQs Replika Model Akuakultur BersepaduJLH Juta Liter Seharikg KilogramKHV Virus Koi HerpesKLIA Lapangan Terbang Antarabangsa Kuala LumpurKNK Keluaran Negara KasarLBK Lembaga Biokeselamatan KebangsaanLMO Organisma Hidup DiubahsuaiLRF Ikan Karang HidupLRFFT Perdagangan Ikan Karang HidupM&E Pemantauan dan PenilaianMCC Pusat Pengumpulan SusuMCS Pemantauan dan PengawasanMSY Hasil Mapan MaksimumMW MegawattND Penyakit NewcastleNGOs Pertubuhan Bukan KerajaanNPM Nisbah Penukaran MakananOER Kadar Pengekstrakan MinyakOIE Pertubuhan Kesihatan Haiwan SeduniaOPNCC Sijil Kecekapan Tapak Semaian Sawit

iv

PGK Pendapatan Garis KemiskinanPK Isirong SawitPKC Kek/Dedak Isirong SawitPKKT Pembangunan dan Konsolidasi Kelompok-Kelompok PKO Minyak Isirong SawitPKS Perusahaan Kecil dan SederhanaPNK Pendapatan Negara KasarPOIC Kluster Industri Minyak SawitPOME Palm Oil Mill Effluent (Sisa Kumbahan Kilang Minyak Sawit)PP PolypropylenePUCBT Usahawan Coklat Buatan TanganR&D Penyelidikan dan PembangunanRMK-10 Rancangan Malaysia KesepuluhRMK-9 Rancangan Malaysia KesembilanROI Pulangan PelaburanBSR Basal Stem Rot (Reput Pangkal)RPOA Rancangan Tindakan WilayahRSAP Pelan Tindakan Strategik WilayahRSPO Roundtable Sustainable Palm OilSGE Siput Gondang EmasSLR Kenaikan Paras Air LautSNP Produk Khusus Semula JadiSPS Sanitary and Phytosanitary (Sanitasi dan Fitosanitasi) SR Standard Rubber (Getah Piawai)SSL Tahap Sara DiriSSME Eko-Wilayah Marin Sulu-SulawesiSVCV Virus Musim Bunga ViraemiaTARP Taman Tunku Abdul RahmanTBK Tandan Buah KosongTDA Diagnostik Rentas SempadanTKPM Taman Kekal Pengeluaran MakananToT Pemindahan TeknologiTP Masalah-masalah Merentasi SempadanTri-Com Jawantankuasa Tri-KebangsaanTRQ Kuota Kadar TarifTUNAS Tunjuk Ajar dan Nasihat SawitUHT Ultra-High Temperature UNDP Program Pembangunan Bangsa-Bangsa BersatuCPB Cocoa Pod Borer (Ulat Pengorek Buah Koko)

v

USD Dolar AmerikaVSD Vascular Streak Dieback (Penyakit Mati Rosot Vaskular)WTO (World Trade Organisation) Pertubuhan Perdagangan SeduniaZPA/AIZ Zon Perindustrian Akuakultur (Aquaculture Industrial Zone)

Singkatan Persekutuan

1AZAM Program Akhiri Zaman MiskinAPMM Agensi Penguatkuasaan Maritim MalaysiaATP Program Transformasi PertanianDAFF Jabatan Pertanian, Perikanan dan Perhutanan DOS (Department of Statistics) Jabatan Perangkaan DPN Dasar Pertanian NegaraDPN1 Dasar Pertanian Negara PertamaDPN2 Dasar Pertanian Negara KeduaDPN3 Dasar Pertanian Negara KetigaEPP Entry Point ProjectEPU Unit Perancang EkonomiETP Program Transformasi EkonomiFAMA Lembaga Pemasaran Pertanian PersekutuanFELCRA Federal Land Consolidation and Rehabilitation Authority FELDA Lembaga Kemajuan Tanah PersekutuanFML (Federal Manufacturing License) Lesen Pengilang PersekutuanGTP Program Transformasi KerajaanJAS Jabatan Alam SekitarJPAS Jabatan Perlindungan Alam SekitarKeTTHA Kementerian Tenaga, Teknologi Hijau dan AirLGM Lembaga Getah MalaysiaLKIM Lembaga Kemajuan Ikan MalaysiaLPP Lembaga Pertubuhan PeladangMAQIS (Malaysian Quarantine and Inspection Services) Perkhidmatan

Kuarantin dan Pemeriksaan MalaysiaMesej Mini Estet SejahteraMIDA (Malaysian Investment Development Authority) Lembaga

Pembangunan Pelaburan MalaysiaMOA Kementerian Pertanian dan Industri Asas TaniMOH Kementerian KesihatanMPB Lembaga Lada MalaysiaMPIC Kementerian Industri Perladangan dan KomoditiMPOB Lembaga Minyak Sawit Malaysia

vi

MSPO (Malaysia Sustainable Palm Oil) Minyak Sawit Mampan MalaysiaMyGAP Amalan Pertanian Baik MalaysiaNAHRIM (National Hydraulic Research Institute of Malaysia) Institut

Penyelidikan Hidraulik Kebangsaan MalaysiaNKEA Bidang Ekonomi Utama NegaraNPOA Pelan Tindakan Kebangsaan

PPRT Projek Perumahan Rakyat TermiskinQAD Jabatan Jaminan KualitiSPPT Seksyen Penguatkuasaan dan Perlindungan Tanaman RISDA Kemajuan Pekebun Kecil Perusahaan Getah

SBN Skim Bantuan NelayanSBPA Skim Bantuan Pengusaha AkuakulturSMR Getah Terpiawai MalaysiaSPKR Skim Pembangunan Kesejahteraan RakyatSPLAM Skim Persijilan Ladang Akuakultur Malaysia

(Malaysian Aquaculture Farm Certification Scheme)

Singkatan Negeri

DID Jabatan Pengairan dan SaliranDOA Jabatan PertanianDOF Jabatan PerikananDPNS Dasar Pertanian Negeri SabahDPNS1 Dasar Pertanian Negeri Sabah PertamaDPNS2 Dasar Pertanian Negeri Sabah KeduaDPNS3 Dasar Pertanian Negeri Sabah KetigaESSCOM (Eastern Sabah Security Command) Kawasan Keselamatan Khas

Pantai Timur Sabah. HPPNS Hari Peladang, Penternak dan Nelayan Negeri Sabah IADA Kawasan Pembangunan Pertanian BersepaduJPHPT Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan TernakJPS Jabatan Perhutanan SabahKILC Penubuhan Pusat Ternakan Bersepadu Keningau KKIA Lapangan Terbang Antarabangsa Kota KinabaluKKIP Taman Perindustrian Kota KinabaluKo-Nelayan Korporasi Kemajuan Perikanan dan Nelayan Sabah

vii

KPD Korporasi Pembangunan Desa KPLB Kementerian Pembangunan Luar Bandar SabahLIFT Pertandingan Memancing Antarabangsa LabuanLIGS Lembaga Industri Getah SabahMAFI Kementerian Pertanian dan Industri MakananPIKP Pembangunan Industri Kecil PerikananSAA Persatuan Pemancing SabahSAFMA Sabah Fish Marketing Sdn BhdSAIP (Sabah Agro-Industrial Precint) Presint Agro-Industri SabahSBOT Terminal Minyak Teluk SapangarSCS-LME Ekosistem Marin Lautan Luas Sulu-SulawesiSDC Koridor Pembangunan SabahSEDIA Lembaga Pelaburan dan Pembangunan Ekonomi SabahSID Sabah International DairiesSIFT Pertandingan Memancing Antarabangsa Sabah LKTNS Lembaga Kemajuan Tanah Negeri SabahTMP Taman Tun Mustapha UMS Universiti Malaysia Sabah

viii

Isi Kandungan

Kata Pengantar Menteri Pertanian dan Industri Makanan, Sabah.................................................

Perutusan Setiausaha Tetap Kementerian Pertanian dan Industri Makanan, Sabah........................................

Senarai Singkatan .....................................................................................

Isi Kandungan .....................................................................................

Senarai Jadual ..................................................................................

Senarai Rajah ....................................................................................

BAB 1 IMBASAN SEKTOR PERTANIAN................................................................

1.1 Latar Belakang..........................................................................................................1.2 Prestasi Sektor Pertanian di Malaysia......................................................................1.3 Prestasi Ekonomi Sektor Pertanian Sabah................................................................

1.3.1 Sektor Pertanian dan Ekonomi Sabah............................................................................

1.3.2 Imbangan Dagangan Tanaman Industri........................................................................

1.3.3 Pertanian dan Penggunaan Tanah................................................................................

1.3.4 Pertanian dan Program Pengurangan Kemiskinan.......................................................

1.3.5 Peruntukan Kewangan Sektor Pertanian......................................................................

1.3.6 Pendapatan Isirumah....................................................................................................

1.4 Matlamat DPNS3....................................................................................................

BAB 2 ULASAN DAN PROSPEK SEKTOR PADI DAN BERAS............................

2.1 Ulasan Sektor Padi.................................................................................................2.1.1 Prestasi dan Pencapaian (Sektor Padi).........................................................................

ix

2.2 Isu-Isu dan Cabaran................................................................................................332.2.1 Kekurangan Infrastruktur Asas.....................................................................................35

2.2.2 Tanah terhad untuk Penanaman Padi Sawah...............................................................35

2.2.3 Kekurangan Sumber Air................................................................................................35

2.2.4 Dana terhad untuk Penyelidikan dan Pembangunan Pengeluaran Beras 36

2.2.5 Kekurangan penggunaan Teknologi dan Mekanisasi...................................................36

2.2.6 Kekurangan Tenaga Kerja berkemahiran.....................................................................37

2.2.7 Kurang beradaptasi dengan Teknologi.........................................................................37

2.2.8 Mentaliti Subsidi dan kurang kesedaran ke atas Pemuliharaan Alam Sekitar..................................................................................................................37

2.2.9 Harga Beras tidak terselaras.........................................................................................38

2.2.10 Kos Pengeluaran Tinggi.................................................................................................38

2.2.11 Penguatkuasaan dan Peraturan...................................................................................38

2.2.12 Ketersediaan Khidmat Pakar.........................................................................................39

2.2.13 Kerjasama antara Agensi dalam Pengeluaran Beras....................................................39

2.2.14 Sumber Air dan Spesis Padi Aerobik.............................................................................39

2.2.15 Aktiviti Pemprosesan Huluan........................................................................................40

2.3 Prospek..................................................................................................................402.3.1 Unjuran Pengeluaran Padi............................................................................................41

BAB 3 ULASAN DAN PROSPEK SEKTOR PERIKANAN DAN AKUAKULTUR............................................................................45

3.1 Ulasan Sektor Perikanan dan Akuakultur...............................................................453.1.1 Prestasi dan Pencapaian (Pembasmian Kemiskinan)...................................................46

3.1.2 Hala Tuju, Sasaran, dan Pencapaian di bawah DPNS2 mengikut Sektor................................................................................................50

3.1.3 Prestasi dan Pencapaian (Perikanan Tangkapan).........................................................52

3.1.4 Prestasi dan Pencapaian (Akuakultur: Marin)..............................................................60

3.1.5 Prestasi dan Pencapaian (Akuakultur: Rumpai Laut)....................................................66

3.1.6 Prestasi dan Pencapaian (Akuakultur: Invertebrata)....................................................68

3.1.7 Prestasi dan Pencapaian (Akuakultur Air tawar)..........................................................68

3.1.1 Prestasi dan Pencapaian (Ikan Hiasan, Tumbuhan Akuatik, dan Terumbu Karang).....................................................................................71

3.2 Isu-Isu dan Cabaran................................................................................................733.2.1 Ketidakmampanan Eksploitasi Ikan..............................................................................73

x

3.2.2 Kaedah Perikanan Haram, tanpa Laporan, dan tidak terkawal........................................................................................................

3.2.3 Kekurangan Kemudahan Pendaratan...........................................................................

3.2.4 Kekurangan Tenaga Kerja Tempatan............................................................................

3.2.5 Kekurangan Penyelidikan dan Pembangunan............................................................

3.2.6 Kekurangan Pegawai Pengembangan..........................................................................

3.2.7 Kebimbangan terhadap Tahap Keselamatan................................................................

3.2.8 Tangkapan Ikan Skala Kecil terkurang Anggar..............................................................

3.2.9 Isu dalam pengagihan Subsidi.......................................................................................

3.2.10 Kekurangan Teknologi dan Mekanisasi Moden............................................................

3.2.11 Kelemahan Rasionalisasi Fungsi Jabatan/Agensi-Agensi..............................................

3.2.12 Kesukaran mendapatkan pembiayaan.........................................................................

3.2.13 Pelepasan Sisa Kumbahan............................................................................................

3.2.14 Ketidaksesuaian Amalan Akuakultur..........................................................................

3.2.15 Kos Operasi Tinggi.........................................................................................................

3.2.16 Biokeselamatan............................................................................................................

3.2.17 Peralihan Komposisi Spesis...........................................................................................

3.2.18 Perubahan Iklim............................................................................................................

3.2.19 Pengeluaran Anak Ikan Rendah....................................................................................

3.2.20 Ketidakcekapan Mekanisme Pemasaran......................................................................

3.2.21 Kekurangan Pembiayaan untuk Akuakultur Air Tawar dan Ikan Hiasan............................................................................................

3.2.22 Kemerosotan Persekitaran Sungai dan Kualiti Air........................................................

3.3 Prospek..................................................................................................................3.3.1 Unjuran Perikanan Tangkapan......................................................................................

3.3.2 Unjuran Akuakultur.......................................................................................................

BAB 4 ULASAN DAN PROSPEK INDUSTRI AGROPELANCONGAN................................................................

4.1 Pengenalan.............................................................................................................4.2 Prestasi dan Pencapaian (Agropelancongan Darat)................................................4.3 Prestasi dan Pencapaian (Akuapelancongan).........................................................

4.3.1 Persaingan Pakej Pelancongan.....................................................................................

4.3.2 Kelakuan Pengguna.......................................................................................................

4.3.3 Perkongsian Bijak..........................................................................................................

4.3.4 Persekitaran Menggalakkan........................................................................................

xi

4.4 Prospek..................................................................................................................98

BAB 5 ULASAN DAN PROSPEK SEKTOR BUAH-BUAHAN DAN SAYUR-SAYURAN.......................................................................99

5.1 Pengenalan.............................................................................................................995.1.1 Prestasi dan Pencapaian (Sektor Buah-Buahan)........................................................100

5.1.2 Prestasi dan Pencapaian (Sektor Sayur-Sayuran).......................................................105

5.2 Isu-Isu dan Cabaran..............................................................................................1095.3 Prospek................................................................................................................113

5.3.1 Unjuran Pengeluaran Buah-Buahan...........................................................................114

5.3.2 Unjuran Pengeluaran Sayur-Sayuran..........................................................................115

BAB 6 ULASAN DAN PROSPEK INDUSTRI CENDAWAN..................................116

6.1 Pengenalan...........................................................................................................1166.2 Prestasi Industri Cendawan..................................................................................1176.3 Isu-Isu dan Cabaran..............................................................................................1196.4 Prospek................................................................................................................1206.5 Unjuran Pengeluaran Cendawan..........................................................................121

BAB 7 ULASAN DAN PROSPEK INDUSTRI KELAPA SAWIT............................122

7.1 Prestasi dan Pencapaian.......................................................................................1227.2 Isu-Isu dan Cabaran..............................................................................................128

7.2.1 Kebergantungan Kuat ke atas Buruh Asing................................................................128

7.2.2 Kekurangan Penyelarasan antara Agensi-Agensi Pelaksana....................................................................................................................128

7.2.3 Kebimbangan terhadap Alam Sekitar dan Kemampanan..........................................130

7.2.4 Kos Pensijilan RSPO.....................................................................................................130

7.2.5 Penduduk Tempatan tidak berminat bekerja di Ladang Kelapa Sawit...................................................................................................130

7.2.6 Percukaian ke atas Sektor Kelapa Sawit.....................................................................131

7.2.7 Ketidakstabilan Bekalan Elektrik dan Kos Minyak Diesel...........................................131

7.2.8 Kekurangan Kemudahan dan Infrastruktur Asas........................................................132

7.2.9 Kekurangan Bilangan Pegawai Pengembangan..........................................................132

7.2.10 Kekurangan Tanah......................................................................................................132

7.2.11 Dasar Kabotaj..............................................................................................................133

7.2.12 Ancaman Ganoderma.................................................................................................133

xii

7.2.13 Penyimpanan Stok Global Minyak Sawit dan Kejatuhan Harga..................................................................................................

7.2.14 Isu-Isu dihadapi Pekebun Kecil...................................................................................

7.2.15 Kontroversi Biofuel dengan Sumber Makanan...........................................................

7.2.16 Kekurangan Bekalan Bahan penanaman berkualiti....................................................

7.3 Prospek................................................................................................................7.3.1 Unjuran Kawasan Penanaman dan Pengeluaran

Kelapa Sawit................................................................................................................

BAB 8 ULASAN DAN PROSPEK TANAMAN INDUSTRI LAIN..........................

8.1 Pengenalan...........................................................................................................8.2 Getah...................................................................................................................8.3 Koko.....................................................................................................................8.4 Tanaman Industri Baru berpotensi......................................................................

8.4.1 Lada .........................................................................................................................

8.5 Isu-Isu dan Cabaran..............................................................................................8.5.1 Getah .........................................................................................................................

8.5.2 Koko .........................................................................................................................

8.5.3 Lada .........................................................................................................................

8.6 Prospek................................................................................................................8.6.1 Getah .........................................................................................................................

8.6.2 Koko .........................................................................................................................

8.6.3 Lada .........................................................................................................................

8.7 Unjuran bagi pengeluaran Tanaman Industri Lain................................................8.7.1 Getah .........................................................................................................................

8.7.2 Koko .........................................................................................................................

8.7.3 Lada .........................................................................................................................

BAB 9 ULASAN DAN PROSPEK TANAMAN EKONOMI LAIN............................................................................

167

9.1 Pengenalan...........................................................................................................9.2 Prestasi dan Pencapaian.......................................................................................

9.2.1 Prestasi dan Pencapaian (Kelapa)...............................................................................

9.2.2 Prestasi dan Pencapaian (Kopi)..................................................................................

9.2.3 Prestasi dan Pencapaian (Jagung)..............................................................................

xiii

9.2.4 Prestasi dan Pencapaian (Gula Tebu).........................................................................174

9.2.5 Prestasi dan Pencapaian (Sagu)..................................................................................175

9.2.6 Prestasi dan Pencapaian (Florikultur).........................................................................176

9.2.7 Prestasi dan Pencapaian (Apikultur)...........................................................................177

9.2.8 Prestasi dan Pencapaian (Produk Khusus Semulajadi)...............................................179

9.2.9 Prestasi dan Pencapaian (Tanaman Potensi Lain)......................................................183

9.3 Isu-Isu dan Cabaran..............................................................................................1839.4 Prospek................................................................................................................1869.5 Unjuran Pengeluaran Florikultur dan Madu.........................................................187

9.5.1 Pengeluaran Florikultur..............................................................................................187

9.5.2 Sektor Apikultur..........................................................................................................188

BAB 10 UNJURAN DAN PROSPEK SEKTOR TERNAKAN.................................189

10.1 Pengenalan...........................................................................................................18910.2 Ulasan Sektor Ternakan........................................................................................191

10.2.1 Prestasi dan Pencapaian.............................................................................................192

10.3 Ulasan Subsektor Ruminan...................................................................................19810.3.1 Prestasi dan Pencapaian (Lembu Ternakan dan Kerbau)...........................................198

10.3.2 Prestasi dan Pencapaian (Kambing dan Biri-Biri).......................................................200

10.3.3 Prestasi dan Pencapaian (Lembu Tenusu)..................................................................202

10.3.4 Prestasi dan Pencapaian (Rusa)..................................................................................205

10.4 Ulasan Subsektor Ternakan Ayam Itik (Poultry)....................................................20610.4.1 Prestasi dan Pencapaian (Ayam dan Itik Pedaging)....................................................206

10.4.2 Prestasi dan Pencapaian (Ayam dan Itik Penelur)......................................................208

10.4.3 Prestasi dan Pencapaian (Sarang Burung Walit)........................................................210

10.5 Ulasan Subsektor Khinzir......................................................................................21110.6 Isu-Isu dan Cabaran..............................................................................................213

10.6.1 Stok Baka Haiwan Berkualiti.......................................................................................213

10.6.2 Prestasi Pembiakan Rendah.......................................................................................215

10.6.3 Produktiviti Ladang Rendah........................................................................................215

10.6.4 Kenaikan Kos Input.....................................................................................................215

10.6.5 Kekurangan Infrastruktur...........................................................................................216

10.6.6 Kebergantungan Kuat ke atas Buruh Asing................................................................216

10.6.7 Pemasaran tidak Efektif..............................................................................................216

10.6.8 Kekurangan Modal Manusia terlatih..........................................................................217

xiv

10.6.9 Defisit Imbangan Dagangan........................................................................................

10.7 Prospek................................................................................................................10.8 Unjuran Pengeluaran Ternakan............................................................................

10.8.1 Daging Lembu.............................................................................................................

10.8.2 Pengeluaran Susu Segar..............................................................................................

10.8.3 Sektor Ayam Pedaging................................................................................................

10.8.4 Telur Ternakan Ayam Itik (Poultry Eggs)....................................................................

10.8.5 Khinzir.........................................................................................................................

BAB 11 ULASAN DAN PROSPEK BIOSEKURITI DAN KUARANTIN..............................................................................

11.1 Pengenalan...........................................................................................................11.2 Biosekuriti............................................................................................................11.3 Biosekuriti dan Kuarantin Tumbuh-Tumbuhan.....................................................

11.3.1 Isu-Isu dan Cabaran....................................................................................................

11.4 Biosekuriti dan Kuarantin Perikanan....................................................................11.4.1 Isu-Isu dan Cabaran....................................................................................................

11.5 Biosekuriti dan Kuarantin Ternakan.....................................................................11.5.1 Isu-Isu dan Cabaran....................................................................................................

11.6 Prospek Biosekuriti dan Kuarantin.......................................................................11.6.1 Biosekuriti...................................................................................................................

BAB 12 ULASAN DAN PROSPEK INDUSTRI ASAS TANI................................

12.1 Pengenalan...........................................................................................................12.2 Isu-Isu dan Cabaran..............................................................................................12.3 Prospek................................................................................................................

BAB 13 ULASAN DAN PROSPEK KEMAMPANAN PERSEKITARAN UNTUK PENGELUARAN PERTANIAN..............................................................................

13.1 Pengenalan...........................................................................................................13.2 Produk Pertanian..................................................................................................13.3 Pengeluaran Perikanan dan Akuakultur...............................................................13.4 Pencemaran Sisa Ternakan...................................................................................13.5 Perlindungan Alam Sekitar...................................................................................

xv

BAB 14 ULASAN DAN PROSPEK ISU-ISU PERTANIAN DAN TANAH 268

14.1 Pengenalan...........................................................................................................26814.2 Kawasan Tanah di Sabah......................................................................................26914.3 Kegunaan Utama Tanah.......................................................................................270

BAB 15 ULASAN DAN PROSPEK PENYERTAAN SEKTOR SWASTA DAN PELABURAN LANGSUNG ASING

273

15.1 Pengenalan...........................................................................................................27315.2 Isu-Isu dan Cabaran..............................................................................................274

15.2.1 Keadaan Jalan Raya dan Kekurangan Akses...............................................................275

15.2.2 Keupayaan dalam Mengendalikan Kapasiti Kargo Kapal Terbang275

15.2.3 Kegagalan Menarik Kemasukan Syarikat Perkapalan Terkemuka276

15.2.4 Masalah Bekalan Elektrik............................................................................................277

15.2.5 Kekurangan Bekalan Air..............................................................................................278

15.2.6 Kekurangan Buruh Mahir............................................................................................279

BAB 16 KESIMPULAN ..................................................................................280

Rujukan ..................................................................................282

xvi

Senarai Jadual

Jadual 1-1: Keluaran Dalam Negara Kasar (harga malar 2005) mengikut Sektor Ekonomi Utama di Malaysia, 2010-2014.....................................................................................4

Jadual 1-2: Peratus Guna Tenaga mengikut Sektor Ekonomi Utama di Malaysia, 2008-2013.....................................................5

Jadual 1-3: Guna Tenaga dalam Sektor Pertanian, Malaysia, 1982, 1990, 2000, 2008-2012.......................................................5

Jadual 1-4: Program Pengurangan Kemiskinan menerusi Pertanian dan bukan Pertanian di Sabah...................................19

Jadual 1-5: Peruntukan Negeri untuk Projek Pembangunan Sektor Pertanian Sabah pada tahun 2011..................................21

Jadual 1-6: Peruntukan Persekutuan untuk Projek Pembangunan Sektor Pertanian Sabah pada tahun 2011.............................................21


Jadual 1-8: Peruntukan Persekutuan untuk Projek Pembangunan Sektor Pertanian Sabah pada tahun 2012.............................................23


Jadual 1-10: Peruntukan Persekutuan untuk Projek Pembangunan Pertanian pada tahun 2013................................24


Jadual 2-1: Penanaman Padi Sawah pada Musim Utama dan Luar Musim, 2000-2011......................................................32

Jadual 2-2: Unjuran Hasil bagi Padi dan Industri Beras di Sabah, 2013-2024...................................................................................44

Jadual 3-1: Ringkasan Jeti yang dibina di Sabah mengikut Lokasi..................48

Jadual 3-2: Kemudahan di Kompleks Perikanan mengikut Daerah di Sabah..........................................................................48

Jadual 3-3: Bilangan Daerah Marin, Kampung dan Tukun Buatan di Sabah, 2008-2014.......................................................59

xvii

Jadual 3-4: Unjuran Pengeluaran Perikanan dan Akuakultur Sabah, 2013-2024.......................................................................90

Rajah 5-1: Jumlah dan Nilai Eksport Pisang Saba ke Semenanjung Malaysia, 2012-2014..........................................104

Jadual 6-1: Jumlah Peserta Perladangan Kontrak Cendawan di bawah KPD dan Jumlah Pengeluaran, 2006-2013....................118

Jadual 6-2: Anggaran Pengeluaran Cendawan Shiitake dan Bilangan Pengeluar...................................................................121

Jadual 7-1: Kawasan Penanaman Kelapa Sawit Matang dan Tidak Matang (Ha), 1999-2013.................................................125

Jadual 7-2: Hasil Pengeluaran CPO dan PKO (tan setahun), 1999-2011.................................................................................125

Jadual 7-3: Hasil Pengeluaran FFB, CPO dan OER (tan sehektar setahun), 1999-2011..........................................126

Jadual 7-4: Jumlah dan Hasil Eksport Kelapa Sawit, 1999-2011.................127

Jadual 7-5: Pengenaan Cukai ke atas Sektor Kelapa Sawit di Sabah...............................................................131

Jadual 7-6: Unjuran Hasil bagi Industri Kelapa Sawit di Sabah, 2013-2024.................................................................................139

Jadual 8-1: Jumlah Kawasan Penanaman Getah dan Bilangan Pekebun Kecil mengikut Daerah, 2013.....................................142

Jadual 8-2: Purata Pembelian Getah Pekebun Kecil oleh LIGS,2000-2013.................................................................................143

Jadual 8-3: Jumlah dan Nilai Eksport SMR dan SR.......................................144

Jadual 8-4: Kawasan Penanaman Koko mengikut Sektor, 1999-2012.................................................................................146

Jadual 8-5: Tahap Sara Diri bagi Koko (SSL), 1999-2013..............................146

Jadual 8-6: Produktiviti Koko,1999-2010......................................................147

Jadual 8-7: Anggaran Purata Produktiviti dan Pendapatan Petani, 2012..............................................................................149

Jadual 8-8: Unjuran Hasil bagi Pengeluaran Getah di Sabah, 2013-2024.................................................................................161

Jadual 8-9: Unjuran Pengeluaran Koko oleh Pekebun Kecil, Kawasan Penanaman, dan Hasil di Sabah, 2014-2024............................164

Jadual 8-10: Unjuran Prestasi Lada dan Sektor, 2012-2024.........................166

xviii

Jadual 9-1: Maklumat Am Industri Florikultur di Sabah, 2008-2013.................................................................................177

Jadual 9-2: Eksport Halia Sabah ke Semenanjung Malaysia, 2012-2014.................................................................................180

Jadual 9-3: Unjuran Pengeluaran Madu Lebah di Sabah, 2015-2024.................................................................................188

Jadual 10-1: Output bagi Produk Ternakan, 2000-2012..............................194

Jadual 10-2: Kursus dijalankan untuk Kakitangan dan Penternak Baka, 2005-2010......................................................197

Jadual 10-3: Pengeluaran Rusa di Sabah (2000, 2008 and 2011).................205

Jadual 10-4: Unjuran Hasil bagi Industri Daging Lembu di Sabah, 2013-2024.................................................................222

Jadual 10-5: Unjuran Hasil bagi Industri Susu di Sabah, 2013-2024.................................................................................225

Jadual 10-6: Unjuran Hasil bagi Industri Ayam Pedaging di Sabah, 2013-2024.................................................................228

Jadual 10-7: Unjuran Hasi bagi Industri Telur di Sabah, 2013-2024.................................................................................231

Jadual 10-8: Unjuran Hasil bagi Industri Khinzir di Sabah, 2013-2024.................................................................................234

Jadual 13-1: Status Pematuhan Kilang Minyak Sawit kepada Akta Kualiti Alam Sekitar, 1974 di Sabah, 1998-2012..................................262

Jadual 14-1: Kawasan Tanah mengikut Wilayah di Sabah............................269

Jadual 14-2: Keluasan Tanaman mengikut Daerah dan Kategori di Sabah, 2011............................................................270

Jadual 14-3: Jumlah Kawasan Penanaman mengikut Jenis Tanaman di Sabah, 2011...........................................................271

xix

Senarai Rajah

Rajah 1-1: Peratus Bahagian daripada KDNK Sabah mengikut Sektor pada Harga Malar 2005, 2001-2005..............................7

Rajah 1-2: KDNK Sabah mengikut Subsektor Pertanian, 2005......................8

Rajah 1-3: Eksport Pertanian Sabah mengikut Subsektor Utama, 2005.......9

Rajah 1-4: Peratus Bahagian daripada KDNK Sabah mengikut Aktiviti Ekonomi pada Harga Malar 2005, 2005-2012.............10

Rajah 1-5: Nilai Output Kasar, Input Perantaraan, dan Nilai ditambah dalam Sektor Pertanian Sabah, 2010......................11

Rajah 1-6: KDNK Sabah mengikut Sektor Ekonomi dan Subsektor Pertanian, 2012........................................................................11

Rajah 1-7: Bilangan Penubuhan Sektor Pertanian di Sabah, 2010.............12

Rajah 1-8: Pertumbuhan Sumbangan Sektor Pertanian kepada KDNK Sabah, 2006-2012..........................................................13

Rajah 1-9: Bilangan Penduduk bekerja mengikut Kategori Pekerjaan di Sabah, 2011-2012...............................................14

Rajah 1-10: Kekosongan Baru yang dilaporkan mengikut Industri di Sabah, 2012............................................................14

Rajah 1-11: Imbangan Import Eksport Tanaman Industri, 2004-2011........15

Rajah 1-12: Kawasan Tanah Sesuai untuk Tanaman Pertanian di Sabah, 2011.........................................................16

Rajah 1-13: Kawasan dibangun dan Penggunaan Tanah Pertanian mengikut Tanaman Utama di Sabah, 2005..............................17

Rajah 1-14: Pertumbuhan Penggunaan Tanah Pertanian di Sabah, 2005-2010................................................................17

Rajah 1-15: Kadar Kemiskinan di Sabah, 2001-2014...................................25

Rajah 2-1: Tingkat Sara Diri bagi Beras (SSL %) Sabah, 2000-2012....................................................................29

Rajah 2-2: Nilai Import dan Eksport Beras (RM), 2000-2012......................29

Rajah 2-3: Produktiviti Purata Padi Sawah dan Padi Bukit di Sabah, 2000-2011....................................................................30

Rajah 2-4: Isu-Isu dan Cabaran dalam Pengeluaran Padi............................34

xx

Rajah 2-5: Pengeluaran Beras, Penggunaan, dan Tahap Sara Diri, 2013-2024........................................................................43

Rajah 3-1: Bilangan Nelayan Perikanan Tangkapan di Sabah, 1999-2012................................................................46

Rajah 3-2: Sumbangan Nilai Borong Sektor Perikanan Sabah kepada KDNK, 2000-2012........................................................51

Rajah 3-3: Nilai Eksport Perikanan Sabah, 1999-2012................................51

Rajah 3-4: Pengeluaran Perikanan Tangkapan dan Akuakultur di Sabah, 2001-2013..............................................52

Rajah 3-5: Jumlah Pendaratan Ikan di Sabah, 1999-2012..........................53

Rajah 3-6: Nilai BorongTangkapan Ikan Marin di Sabah, 2000-2012..........53

Rajah 3-7: Nilai Runcit Tangkapan Ikan Marin di Sabah, 2000-2012..........55

Rajah 3-8: Lokasi Tukun Tiruan di Sabah, 2014...........................................60

Rajah 3-9: Pengeluaran Akuakultur Marin, 2000-2010..............................61

Rajah 3-10: Pengeluaran Akuakultur Marin mengikut Jumlah dan Nilai Borong di Sabah, 2000-2010.......................61

Rajah 3-11: Jumlah Pengeluaran Anak Udang Harimau, 1999-2010...........62

Rajah 3-12: Jumlah Pengeluaran Anak Udang Putih, 2007-2010................62

Rajah 3-13: Jumlah Pengeluaran Ikan di Sabah, 1999-2010........................64

Rajah 3-14: Nilai Borong Anak Ikan, 2007-2010.........................................65

Rajah 3-15: Pengeluaran Rumpai Laut, 2000-2010.....................................67

Rajah 3-16: Pengeluaran Rumpai Laut mengikut Jumlahdan Nilai Borong di Sabah, 2000-2010....................................67

Rajah 3-17: Pengeluaran Ikan Air Tawar dalam Tan Metrik, 1999-2010............................................................69

Rajah 3-18: Pengeluaran Ikan Air Tawar mengikut Jumlah dan Nilai Borong di Sabah, 1999-2010....................................69

Rajah 3-19: Pengeluaran Anak Ikan Air Tawar dalam Juta Ekor, 1999-2010...............................................................70

Rajah 3-20: Pengeluaran Anak Ikan Hiasan dalam Ribu Ekor, 2006-2010...............................................................72

Rajah 3-21: Eksort Terumbu Karang, 2008-2013.........................................72

Rajah 3-22: Isu-Isu dan Cabaran dalam Sektor Perikanan dan Akuakultur.........................................................................74

xxi

Rajah 3-23: Unjuran bagi Pengeluaran Perikanan Tangkapan Laut di Sabah, 2011-2024........................................................87

Rajah 3-24: Unjuran bagi Pengeluaran Anak Ikan Marin, Anak Ikan Air Tawar dan Anak Udang Marin di Sabah, 2011-2024..........88

Rajah 3-25: Unjuran bagi Pengeluaran Anak Ikan Marin, Anak Ikan Air Tawar dan Anak Udang Marin di Sabah, 2011-2024..........89

Rajah 3-26: Unjuran bagi Pengeluaran Ikan Hiasan and Akuatik di Sabah, 2011-2024...................................................89

Rajah 5-1: Tahap Sara Diri bagi Buah-Buahan semasa RMK9, 2000-2011.....................................................................100

Rajah 5-2: Import dan Eksport Buah-Buahan Sabah, 2000 to 2012..........101

Rajah 5-3: Imbangan Dagangan Buah-Buahan di Sabah, 2000-2011........102

Rajah 5-4: 15 Buah-Buahan di Sabah mengikut Kawasan Penanaman Terluas (hektar), 2011.........................................102

Rajah 5-5:15 Buah-Buahan di Sabah mengikut Hasil Purata Tertinggi (tan setahun), 2011........................................103

Rajah 5-6: Produktiviti Buah-Buahan di Sabah (tan sehektar) mengikut Kedudukan dalam DPNS2.........................................104

Rajah 5-7: 10 Buah-Buahan Import Teratas di Sabah................................105

Rajah 5-8: Eksport, Import dan Imbangan Dagangan Sayur-Sayuran Sabah, 2000-2012(p)........................................106

Rajah 5-9: Tahap Sara Diri (%) bagi Sayur-Sayuran di Sabah, 2000-2012.................................................................106

Rajah 5-10: Kawasan Penanaman Sayur-Sayuran di Sabah, 2000-2012(p)..........................................................107

Rajah 5-11: Jumlah Pengeluaran Sayur-Sayuran, 2004-2011....................107

Rajah 5-12: Produktiviti Sayur-Sayuran Malaysia......................................108

Rajah 5-13: Peruntukan Kewangan (RM) untuk Pembangunan Sayur-Sayuran, 2003-2010............................109

Rajah 5-14: Isu-Isu dan Cabaran dalam Pengeluaran Sayur-Sayuran........111

Rajah 5-15: Unjuran bagi Pengeluaran Buah-Buahan di Sabah, 2013-2024..............................................................114

Rajah 5-16: Unjuran bagi Pengeluaran Sayur-Sayuran di Sabah, 2013-2024.............................................................115

Rajah 6-1: Pengeluaran Cendawan di Sabah, 2005-2014..........................117

xxii

Rajah 6-2: Pendapatan Tambahan Petani Cendawan di Sabah.................118

Rajah 7-1: Peratus Agihan Tanah Pertanian mengikut Tanaman di Sabah, 2011...........................................................123

Rajah 7-2: Peratus Pemilikan Kelapa Sawit mengikut Kawasan Penanaman, 2011......................................................124

Rajah 7-3: Kawasan Penanaman Kelapa Sawit mengikut Bahagian, 2010.........................................................................127

Rajah 7-4: Isu-Isu dan Cabaran dalam Pengeluaran Kelapa Sawit..............................................................................129

Rajah 7-5: Unjuran bagi Kawasan Penanaman Kelapa Sawit, Kawasan Penuaian, dan Pengeluaran Minyak Sawit Mentah di Sabah, 2013-2024...................................................136

Rajah 7-6: Unjuran bagi Pengeluaran Tandan Buah Segar (FFB), Pengeluaran Minyak Sawit Mentah (CPO) dan Kadar Pengekstrakan Minyak di Sabah, 2013-2024....................................................137

Rajah 7-7: Unjuran bagi Pengeluaran Minyak Sawit Mentah (CPO) dan Kernel Sawit (PK), 2013-2024.................................138

Rajah 8-1: Peratusan Kawasan Penanaman Getah mengikut Pemilikan, 2013........................................................142

Rajah 8-2: Jumlah Eksport Biji Koko, 1999-2013.......................................148

Rajah 8-3: Isu-Isu dan Cabaran dalam pengeluaran Tanaman Industri Lain..............................................................153

Rajah 8-4: Kawasan Penanaman Getah, Kawasan Pokok Getah Matang dan belum Matang dan Pengeluaran Getah Asli oleh Pekebun Kecil di Sabah, 2014-2024...........................160

Rajah 8-5: Kawasan Penanaman Baru dan Penanaman Semula Getah dan Produktiviti Getah Asli di Sabah, 2014-2024..........160

Rajah 8-6: Unjuran Pengeluaran Koko di Sabah, 2013-2024.....................162

Rajah 8-7: Unjuran Pengeluaran Lada di Sabah, 2013-2024.....................165

Rajah 9-1: Kawasan Pengeluaran Kelapa di Sabah, 2000-2011.................169

Rajah 9-2: Imbangan Dagangan Kelapa Sabah, 2000-2011.......................170

Rajah 9-3: Kawasan Penanaman Kopi di Sabah, 2000-2011.....................172

Rajah 9-4: Perubahan Produktivi Jagung di Sabah, 2006-2012.................173

Rajah 9-5: Jumlah dan Nilai Import Jagung, 1999-2011............................174

Rajah 9-6: Nilai Eksport dan Import Gula, 2000-2011...............................175

xxiii

Rajah 9-7: Jumlah Kawasan Pengeluaran Sagu, 2001-2011......................176

Rajah 9-8: Imbangan Dagangan Madu Sabah, 2000-2011........................178

Rajah 9-9: Purata Pendapatan Tambahan Petani Apikultur, 2005-2011................................................................179

Rajah 9-10: Jumlah Kawasan Penanaman Herba dan Rempah, 2004-2011..................................................................180

Rajah 9-11: Jumlah Pengeluaran Herba dan Rempah, 2004-2011............181

Rajah 9-12: Eksport dan Import Herba, 1999-2011...................................181

Rajah 9-13: Eksport dan Import Rempah, 1999-2011...............................182

Rajah 9-14: Isu-Isu dan Cabaran dalam Pengeluaran Tanaman Ekonomi Lain..........................................................185

Rajah 9-15: Unjuran Pengeluaran Florikultur di Sabah, 2013-2024..........187

Rajah 10-1: Pengeluaran Ternakan berdasarkan kepada Pengezonan Sabah oleh JPHPT..............................................193

Rajah 10-2: Tahap Sara Diri bagi Produk Ternakan di Sabah, 2000-2012.............................................................195

Rajah 10-3: Eksport dan Import Ternakan di Sabah, 2003-2012...............196

Rajah 10-4: Penggunaan dan Pengeluaran Daging Lembu, 2000-2012.................................................................198

Rajah 10-5: Eksport dan Import Lembu Ternakan dan Kerbau Hidup di Sabah, 2003-2012.......................................199

Rajah 10-6: Eksport dan Import Daging Lembu Ternakan dan Kerbau Terproses di Sabah, 2003-2012.........................200

Rajah 10-7: Eksport dan Import Kambing dan Biri-Biri di Sabah, 2003-2012.............................................................202

Rajah 10-8: Pengeluaran dan Penggunaan Susu di Sabah, 2000-2012.....203

Rajah 10-9: Eksport dan Import Produk Tenusu di Sabah, 2003-2012.....204

Rajah 10-10: Pengeluaran dan Penggunaan Daging Ternakan Ayam Itik di Sabah, 2000-2012...........................................206

Rajah 10-11: Eksport dan Import Ayam dan Itik di Sabah, 2003-2012......207

Rajah 10-12: Pengeluaran dan Penggunaan Telur Ternakan Ayam Itik, 2000-2012..........................................................209

Rajah 10-13: Eksport dan Import Ayam dan Itik Penelur, 2003-2012.....210

Rajah 10-14: Pengeluaran dan Penggunaan Khinzir, 2000-2012..............212

xxiv

Rajah 10-15: Eksport dan Import Khinzir, 2003-2012...............................212

Rajah 10-16: Isu-Isu dan Cabaran dalam Sektor Ternakan........................214

Rajah 10-17: Unjuran Pengeluaran, Penggunaan, dan Tahap Sara Diri bagi Daging Lembu di Sabah, 2013-2024.............220

Rajah 10-18: Unjuran Pengeluaran, Penggunaan, dan Tahap Sara Diri bagi Susu Segar di Sabah, 2013-2024...................223

Rajah 10-19: Unjuran Pengeluaran, Penggunaan, dan Tahap Sara Diri bagi Ayam Pedaging di Sabah, 2013-2024...........227

Rajah 10-20: Unjuran Pengeluaran, Penggunaan, dan Tahap Sara Diri bagi Telur di Sabah, 2013-2024 and Self-sufficiency Level in Sabah, 2013-2024.........................230

Rajah 10-21: Unjuran Pengeluaran, Penggunaan dan Tahap Sara Diri bagi Khinzir di Sabah, 2013-2024.........................233

Rajah 12-1: Isu-Isu dan Cabaran dalam Industri Asas Tani........................254

Rajah 13-1: Rumusan Kemampanan Persekitaran untuk Sektor Pertanian.............................................................................259

Rajah 15-1: Peta Sabah menunjukkan Jaringan Jalan Raya, Lapangan Terbang, dan Pelabuhahan.................................276

Rajah 15-2: Liputan Elektrik di Sabah, 2013..............................................278

xxv

BAB 1

IMBASAN SEKTOR PERTANIAN

1.1 Latar Belakang

1.1Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (UN) telah meramalkan bahawamenjelang tahun 2025, sebanyak 83 peratus daripada 8.5 bilion populasianggaran dunia tinggal di negara-negara membangun. Dengan berlakunyapeningkatan dalam jumlah populasi dalam jangka masa 10 tahun akandatang, kapasiti sumber yang ada dan teknologi untuk memenuhi permintaanpenduduk ke atas makanan dan komoditi pertanian lain yang kian meningkatmasih tidak mencukupi. Antara cabaran yang dihadapi oleh sebahagian besarnegara membangun adalah perubahan corak permintaan ke atas makanan,ketidakstabilan harga, persaingan ke atas sumberyang terhad, perubahaniklim akibat pemanasan global, kekurangan infrastruktur, kenaikan hargainput, serangan perosak dan jangkitan penyakit, tahap keselamatan makanandan kekurangan tanah yang sesuai untuk penanaman makanan dan tanamankomersial. Negara-negara membangun juga kebanyakannya menghadapimasalah kemiskinan. Secara relatif, kadar kemiskinan adalah sangat tinggi, dimana program penghapusan kemiskinan telah menjadi keutamaan dalamagenda pembangunan negara.

1.2Kenaikan mendadak harga makanan di seluruh dunia dalam tempoh 2007-2008, yang mengakibatkan krisis makanan global, menunjukkan wujudnyaketidakstabilan dan kegagalan dasar-dasar pertanian untuk menangani secaracekap masalah-masalah utama dan isu-isu yang muncul dalam prosespengeluaran hasil pertanian global. Cabaran terbesar yang dihadapi sektorpertanian di zaman moden ini adalah dari segi penggubalan dasar pertanianyang merangkumi kesemua polisi yang mampan.

1.3Sebagai tindak balas kepada senario global, Kementerian Pertanian danIndustri Asas Tani Malaysia telah membangunkan Dasar AgromakananNegara (2011-2020) sebagai lanjutan kepada Dasar Pertanian Negara Ketiga(DPN3) (1998-2010). Ini bagi memastikan sektor pertanian di Malaysia terusberdaya saing dan mampan. Teras utama DPN3 adalah untukmentransformasikan sektor pertanian Malaysia kepada segmen yang lebihdinamik, inovatif, dan berdaya tahan dalam ekonomi - dapat beradaptasidengancabaran-cabaran dari dalam dan luar. Antara lain, dasar tersebutberusaha untuk memastikan tahap keselamatan makanan negara terjamin,meningkatkan kepentingan industri agromakanan, meluaskan rantaian nilaipertanian, menggalakkan model pertumbuhan yang diterajui oleh sektorswasta dan mengiktiraf kepentingan strategik teknologi termasuk aktivitiPenyelidikan dan Pembangunan(R&D). Di samping memastikan keselamatanmakanan untuk Malaysia kekal sebagai keutamaan, dasar tersebut juga telahdireka untuk meningkatkan output pertanian bernilai tinggi yang bolehmeningkatkan pendapatan negara melalui eksport. Selaras dengan DPN3(1998-2010), Kementerian Pertanian dan Industri Makanan (MAFI), Sabahtelah membangunkan Dasar Pertanian Negeri Sabah yang ketiga (DPNS3)dengan matlamat strategik untuk meningkatkan bekalan makanan,mengurangkan tahap kemiskinan menerusi penggunaan sumber secaraoptimum, mengukuhkan produktiviti dan daya saing dan mengekalkankemampanan sektor pertanian.

1.4Bahagian seterusnya dalam bab ini mengetengahkan secara ringkasprestasi sektor pertanian di peringkat negara dan peringkat negeri Sabah,tujuan-tujuan laporan ini dihasilkan dan pendekatan yang digunakan dalammenggubal DPNS3.

1.2 Prestasi Sektor Pertanian di Malaysia

1.5Sektor pertanian Malaysia sebahagian besar dipacu oleh isu-isu pertanianglobal dan cabaran-cabaran yang dihadapi. Dasar Pertanian Negara Pertama(DPN1), yang dilaksanakan pada tahun 1984, telah cuba untuk menangani isu-isu dan cabaran bagi memaksimumkan pendapatan daripada aktivitipertanian menerusi penggunaan sumber secara cekap (Indrani, 2001).Sementara Dasar Pertanian Negara Kedua (DPN2) pula, yang dilaksanakandalam tempoh 1992-2010, telah mensasarkan peningkatan aktivitipengkomersilan pertanian menerusi kuasa pasaran. DPN2 khususnyamenegaskan bahawa sektor pertanian harus diterajui oleh pasaran,pengeluaran wajar dikomersialkan, cekap, dan berdaya saing serta dibina dibawah strategi pengeluaran berskala besar, perindustrian luar bandar, dan

2

tidak menggalakkan sara diri dalam pengeluaran makanan kerana kurangnyafaedah perbandingan dalam aktiviti pengeluaran makanan (Indrani, 2001).

1.6Dasar Pertanian Negara Ketiga (DPN3), yang dibentangkan padapertengahan krisis kewangan 1997-1998, telah memberi tumpuan kepadaprogram pertanian berproduktiviti tinggi di samping memastikanpemuliharaan dan penggunaan sumber asli secara mampan (Murad et al,2008.). DPN3 seterusnya beralih daripada pendekatan berasaskan komoditikepada pendekatan berasaskan produk, yang memberi penekanan dalam soalmemenuhi keperluan khusus pasaran terpilih dan permintaan pengguna danpilihan di seluruh dunia. Sebagai tindak balas kepada kebimbangan globalterhadap tahap keselamatan makanan, Dasar Agromakanan Negara (2011-2020) telah dirangka untuk memastikan bekalan makanan adalah berterusandi Malaysia. Menerusi dasar tersebut, usaha bagi membangunkan Malaysiamenjadi sebuah negara berpendapatan tinggi telah diperkukuhkan lagi,sejajar dengan tujuan utama dasar iaitu meningkatkan pendapatan petaniserta usahawan tani dan seterusnya mengembangkan sektor pertaniansehingga ianya menjadi satu industri yang stabil dan berdaya tahan.

1.7Dengan ketaranya, pelaksanaan kedua-dua dasar pertanian sejak tahun1984 telah membolehkan sektor pertanian berkembang pada kadar 3.2peratus setahun dalam tempoh 1985-1995 (lihat Dasar AgromakananNegara). Jumlah nilai ditambah sektor pertanian meningkat daripada RM11.9bilion pada tahun 1985 kepada RM16.2 bilion pada tahun 1995. Namundemikian, sumbangan relatif sektor tersebut dalam mewujudkan peluangpekerjaan dan pendapatan eksport masing-masing merosot daripada 31.3peratus dan 36.7 peratus pada tahun 1985 kepada 18 peratus dan 19.2peratus pada tahun 1995. Sebaliknya, kelapa sawit, kayu balak, dan perikanantelah dilaporkan sebagai penyumbang utama kepada pertumbuhan sektorpertanian, manakala bahagian komoditi industri pertanian kepada jumlahnilai ditambah pertanian menurun daripada 72.1 peratus pada tahun 1985kepada 71 peratus pada tahun 1995. Walaupun penurunan berlaku, bahagiankomoditi makanan kepada jumlah nilai ditambah pertanian di Malaysiameningkat daripada 25.3 peratus kepada 26.2 peratus dalam tempoh yangsama.

1.8Berbanding dengan tahun 2000, apabila sektor pertanian menyumbangkira-kira 8.9 peratus kepada Keluaran Dalam Negara Kasar (GDP/KDNK),bahagian pertanian dalam KDNK menurun kepada 8.2 peratus pada tahun2005 (DOS Malaysia, 2005). Walaupun jumlah nilai ditambah sektor pertanianmeningkat daripada RM18.7 bilion pada tahun 2000 kepada RM21.6 bilionpada tahun 2005, nilai ditambah industri berasaskan pertanian berkembangpada kadar purata 4.5 peratus setahun untuk mencapai RM16.9 bilion padatahun 2005. Dari segi pertumbuhan produktiviti, sektor pertanian meningkat

daripada -11.1 peratus pada tahun 2012 kepada -3.5 peratus pada tahun2013. Secara keseluruhan, sektor pertanian menyumbang sebanyak RM56.3bilion kepada KDNK Malaysia pada tahun 2013 (7.1 peratus daripada jumlahKDNK), meningkat daripada RM54.8 bilion pada tahun 2012. Pada tahun2013, sektor pertanian memiliki kira-kira 1.7 juta pekerja, dan mewakili 13peratus daripada jumlah tenaga kerja di Malaysia (Perbadanan ProduktivitiMalaysia, 2013). Secara ringkas, walaupun tanaman komoditi mengalamisedikit peningkatan, prestasi keseluruhan sektor pertanian adalah tidakmemuaskan. Jadual 1-1 hingga Jadual 1-3 menunjukkan sumbangan sektorpertanian vis-a-vis sumbangan sektor utama kepada ekonomi negara,khususnya dari segi bahagian KDNK dan peluang pekerjaan di dalam negeridan negara.

Jadual1-1: Keluaran Dalam Negara Kasar (harga malar 2005) mengikut SektorEkonomi Utama di Malaysia, 2010-2014

Sektor Ekonomi Utama

2010 2011 2012 2013 (a) 2014 (r)

RMbilion

Bahagian%

RMbilion

Bahagian%

RMbilion

Bahagian%

RMbilion

Bahagian%

RMbilion

Bahagian%

Keluaran Dalam Negara Kasar (harga malar 2005)

676.7 100.00 711.4 100.00 751.5 100.00 786.5 100.00 825.6 100.00

Pertanian, perhutanan & perikanan

51.3 7.58 54.3 7.63 54.8 7.29 56.3 7.16 58 7.03

Perlombongan 66.2 9.78 62.6 8.80 63.4 8.44 64.9 8.25 66.9 8.10Perkilangan 170.3 25.17 178.2 25.05 186.7 24.84 192.8 24.51 200.1 24.24Pembinaan 21.5 3.18 22.5 3.16 26.5 3.53 29.3 3.73 32.2 3.90Perkhidmatan 359.8 53.17 385.2 54.15 410 54.56 432.3 54.97 457.1 55.37Nota: (a) = Awalan; (r) = Ramalan.Sumber: Jabatan Statistik Malaysia(2013).

Jadual1-2:Peratus Guna Tenaga mengikut Sektor Ekonomi Utama di Malaysia,2008-2013

Sektor Ekonomi Utama 2008 2009 2010 2011 2012 (a) 2013 (r)

Jumlah Guna Tenaga(dalam '000 orang)

11,577 11,641 11,959 12,256 12,533 12,788

Pertanian, perhutanan & perikanan(% daripada jumlah)

12.0 11.9 11.6 11.3 11.1 10.8

Perlombongan (% daripada jumlah) 0.4 0.4 0.4 0.3 0.3 0.3

4

Perkilangan (% daripada jumlah) 28.8 27.6 28.3 28.6 29.00 29.4Pembinaan (% daripada jumlah) 6.6 6.6 6.4 6.3 6.20 6.2Perkhidmatan (% daripada jumlah) 52.2 53.5 53.3 53.5 53.40 53.3Nota: (a) = Awalan; (r) = Ramalan.Sumber: Jabatan Statistik Malaysia (2014).

1.9Berdasarkan tren yang ditunjukkan dalam Jadual 1-1 dan Jadual 1-2, jelasbahawa sumbangan atau peratus bahagian sektor pertanian dalam ekonominegara dari segi KDNK dan peluang pekerjaan telah berkurangan sejakbeberapa tahun lalu. Walau berapa pun penurunan relatif dari segisumbangannya kepada Keluaran Negara Kasar (KNK) dan guna tenaga, sektorpertanian akan terus memainkan peranan yang penting dan strategik sebagaipembekal makanan dan sumber bahan mentah untuk perindustrianberasaskan pertanian dan berasaskan sumber, di samping bertindak sebagaiperangsang kepada pertumbuhan dan pembangunan sektor lain.

Jadual1-3: Guna Tenaga dalam Sektor Pertanian,Malaysia, 1982, 1990, 2000, 2008-2012

YearJumlah

Populasi

JumlahGuna

Tenaga

Guna Tenaga dalamSektor Pertanian

Guna Tenaga dalam SektorPertanian mengikut Jantina

('000) ('000) ('000) (%) Lelaki (%) Perempuan (%)1982 14,651.1 5,249.0 1,635.8 31.2 59.6 40.41990 18,102.4 6,685.0 1,737.6 26.0 65.5 34.52000 23,494.9 9,269.2 1,552.4 16.7 72.4 27.62008 27,567.6 10,659.6 1,487.7 14.0 77.0 23.02009 28,081.5 10,897.3 1,471.1 13.5 75.8 24.42010 28,588.6 11,899.5 1,614.9 13.6 77.6 22.42011 29,062.0 12,284.4 1,410.0 11.5 79.6 20.42012 29,517.7 (a) 12,723.2 1,601.7 12.6 76.2 23.8

Note: (a) = Awalan.Sumber: Jabatan Statistik Malaysia (2013a).

1.3 Prestasi Ekonomi Sektor Pertanian Sabah

1.10 Perbincangan selanjutnya akan mengetengahkan prestasi ekonomisektor pertanian Sabah di bawah Dasar Pertanian Negeri Sabah Kedua(DPNS2). Sebagai sebuah negeri pertanian terbesar, Sabah sememangnyakaya dengan kepelbagaian biologi, tanah yang subur, tanah sederhana tinggi,tanah lembap yang luas, berdekatan dengan pantai, dan lokasi strategik yangmenawarkan peluang-peluang ekonomi yang besar kepada pelaburberpotensi. Dengan mengikuti hala tuju strategik DPN3, DPNS2 yangdilaksanakan pada tempoh 1999-2010 telah memberi laluan kepadapembangunan mampan tanah untuk tujuan penanaman, penternakan, dan

perikanan. DPNS2 telah berkhidmat sebagai tulang belakang kepada undang-undang, ekonomi, dan politik Sabah di mana ianya telah meningkatkan dayasaing sektor pertanian dengan mengukuhkan inisiatif R&D, menggiatkanpembangunan produk baru, meningkatkanteknologi maklumat, dan jugamembangunkan strategi serta sistem pemasaran yang cekap. Dasar tersebuttelah (dan sedang) dilaksanakan menerusi badan-badan berkanun negeri danagensi-agensi kerajaan, termasuk Koperasi Pembangunan Desa (KPD),Koperasi Kemajuan Perikanan dan Nelayan Sabah (Ko-Nelayan), danLembaga Industri Getah Sabah (LIGS).

1.11 Sektor pertanian Sabah terdiri daripada tiga subsektor; makanan dantanaman industri, ternakan, dan perikanan. Kekuatan sektor pertanianSabahadalah terletak pada keadaan alam semula jadi yang sesuai, hidupanlaut yang banyak, ternakan yang bebas daripada Penyakit Kuku dan Mulut(FMD), dan lokasi strategik sebagai pusat akses ke pasaran utama dalamwilayah ASEAN.

1.12 Pertanian, sebagai tulang belakang kepada ekonomi negeri, terusmenjana peluang pekerjaan, menyediakan makanan, dan menyumbangbukan sahaja kepada KDNK Sabah, tetapi juga kepada ekonomi negara secarakeseluruhan. Malah, berdasarkan bahagian peratusan mengikut sektor dannegeri di Malaysia, sumbangan sektor pertanian Sabah kepada sektorpertanian negara adalah sebanyak 16.9 peratus pada tahun 2012.

1.13 Prestasi sektor pertanian semasa Rancangan Malaysia Kesembilan(RMke-9) dan Rancangan Malaysia Kesepuluh (RMke-10) dan sehingga tahun2012 telah menunjukkan kadar pertumbuhan purata tahunan sebanyak 2.9peratus dan disasarkan untuk berkembang pada kadar 3.7 peratus sehinggatahun 2020. Secara khusus, bekalan telur ayam dan daging khinzir adalahmencukupi untuk sara diri di Sabah, manakalabekalan daging ayam dantenusu mencukupi sebanyak 98 peratus sejak tahun 2005. Pengeluarandaging merah, bagaimanapun, hanya mencukupi dalam anggaran 28 peratussejak tahun 2005. Bagi produk berasaskan ikan, pengeluaran untuk sara diriadalah mencukupi dan pengeksportan produk perikanan ke Kesatuan Eropah(EU), China, dan Jepun terus berlaku. Pada tahun 2012, sumbangan sektorperikanan dan akuakultur adalah berjumlah RM872 juta, iaitu 7.3 peratusdaripada jumlah pengeluaran sektor pertanian. Sumbangan sektor tersebutkepada KDNK Sabah pada tahun 2012 adalah sebanyak 2.8 peratus.

1.14 Seksyen di bawah menunjukkan prestasi sektor pertanian di bawahDPNS2.

6

1.3.1 Sektor Pertanian dan Ekonomi Sabah

1.15 Rajah 1-1 menggambarkan KDNK Sabah mengikut sektor antaratahun 2001 dan 2005. Sektor pertanian (tidak termasuk perhutanan danpembalakan) merupakan penyumbang kedua tertinggi selepas sektorperkhidmatan, menyumbang sebanyak 28 peratus atau RM9.08 bilion kepadaKDNK pada tahun 2005. Daripada Rajah 1-1, sektor pertanian menyumbangsecara purata sebanyak 26.6 peratus (RM6,491.2 juta) kepada KDNKSabahantara tahun 2001 dan 2005.

Rajah1-1: Peratus Bahagian daripada KDNK Sabah mengikut Sektor padaHarga Malar 2005, 2001-2005

Sumber: Jabatan Statistik Malaysia (2006).

1.16 Di samping itu, Rajah 1-2 menggambarkan sumbangan sektorpertanian mengikut subsektor kepada KDNK Sabah pada tahun 2005. Kelapasawit mencatatkan peratusan paling tinggi (81 peratus) dan diikuti oleh sektorperikanan (10 peratus).

1.17 Dari segi eksport (lihat Rajah 1-3), nilai eksport sektor pertanian padatahun 2005 adalah sebanyak RM9.1 bilion. Daripada jumlah itu, kelapa sawitadalah eksport pertanian terbesar, dengan pendapatan dijana berjumlah 91peratus daripada jumlah pendapatan keseluruhan eksport dan 30 peratusdaripada jumlah eksport Sabah.

1.18 Lain-lain eksport terbesar pertanian termasuk getah, kelapa, dankoko, membentuk kombinasi nilai sebanyak lebih daripada RM544 juta.

Rekod sebelum menunjukkan bahawa sehingga tahun 2005, sektor pertaniantelah menggunapakai sekitar 33 peratus daripada tenaga kerja di Sabah.

Rajah1-2: KDNK Sabah mengikut Subsektor Pertanian, 2005


Rajah1-3: Eksport Pertanian SabahmengikutSubsektor Utama, 2005


1.19 Berdasarkan data yang dikumpul dari DOS Malaysia, dari tahun 2001hingga 2012, sektor pertanian kekal sebagai penyumbang kedua tertinggi di

8

belakang sektor perkhidmatan. Seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 1-4,bahagian sektor pertanian daripada KDNK Sabah adalah sebanyak 29.7peratus pada tahun 2005, tetapi menurun kepada 20.8 peratus pada tahun2012. Penurunan tersebutsebahagian besar disebabkan oleh peningkatanbahagian sektor-sektor lain, terutamanya sektor perkhidmatan dan sektorperlombongan dan kuari, yang masing-masing telah meningkat daripada 41.4peratus pada tahun 2005 kepada 47.4 peratus pada tahun 2012 dan 15.8peratus kepada 20.7 peratus dalam tempoh yang sama. Namun demikian,bahagian sektor pertanian kepada KDNK Sabah secara purata adalahsebanyak 25 peratus (RM9,789 juta) antara tahun 2005 dan 2012.

Rajah1-4: Peratus Bahagian daripada KDNK Sabah mengikutAktiviti Ekonomi padaHarga Malar 2005, 2005-2012

Sumber: Jabatan Statistik Malaysia, Sabah (2013).

1.20 Walaupun berlaku penurunan, sektor pertanian Sabah kekal padakedudukan yang utamadalam menjana peluang pekerjaan, di mana sektortersebut telah menggunapakai sebanyak 26 peratus daripada jumlah gunatenaga dan menjana pendapatan lebih daripada RM19 bilion daripadapertukaran asing dalam tempoh yang sama. Memandangkan sektor pertanianmampu memberikan kesan positif kepada ekonomi luar bandar, programpertanian yang cekap dan berkesan akan menjadi kunci untuk membasmikemiskinan, memastikan bekalan makanan mencukupi, dan meningkatkankesejahteraan sosioekonomi rakyat, terutamanya rakyat Sabah sendiri.

1.21 Rajah 1-5 dan Rajah 1-6 masing-masing menunjukkan nilai outputkasar, input perantaraan, dan nilai ditambah sektor pertanian Sabah padatahun 2010 dan KDNK mengikut subsektor pertanian pada tahun 2012. Di

samping itu, Rajah 1-7 menunjukkan bilangan penubuhan sektor pertanian diSabah pada tahun 2010. Rajah 1-5, Rajah 1-6 dan Rajah 1-7 jelasmencerminkan sumbangan tanaman dalam sektor pertanian untuk ekonomiSabah adalah lebih signifikan berbanding dengan sumbangan subsektorpertanian yang lain antara tahun 2010 dan 2012.

Rajah1-5: Nilai Output Kasar, Input Perantaraan, danNilai ditambah dalam Sektor Pertanian Sabah, 2010

Sumber: Jabatan Statistik, Sabah (2011).

Rajah1-6: KDNK Sabah mengikut Sektor Ekonomi dan SubsektorPertanian, 2012

Sunber: Jabatan Statistik Malaysia, Sabah(2013).

10

1.22 Di bawah keadaan sedia ada, aktiviti pertanian di Sabah telah teragihdengan setara ke serata negeri, yang meliputi semua kawasan di Sabah.Bahagian subrantau Timur terutamanya menjadi lokasi bagi tanaman industriseperti kelapa sawit, getah,dan koko, dan menjadi hos kepada aktivitiperikanan dan tapak akuakultur manakala subrantau pusat memberitumpuan kepada penanaman padi, herba, sayur-sayuran, buah-buahan danProduk Khusus Semula Jadi(SNP) serta penternakan. Di subrantau Barat,aktiviti pertanian adalah terhad kepada penternakan, perikanan, penanamanpadi, buah-buahan, koko, dan kelapa. Sehingga kini, kira-kira 1.62 juta hektartanah telah dibangunkan daripada sejumlah 2.12 juta hektar tanah yangdikenal pasti sebagai sesuai untuk aktiviti pertanian.

Rajah1-7: Bilangan PenubuhanSektor Pertanian di Sabah, 2010

Sumber: Jabatan Statistik, Sabah(2011).

1.23 Rajah 1-8 menunjukkan pertumbuhan sumbangan sektor pertaniankepada KDNK Sabah dari tahun 2006 hingga 2012. Dapat dilihat bahawapertumbuhan sumbangan adalah berubah-ubah iaitu daripada 2.7 peratuspada tahun 2006 kepada -5.4 peratus pada tahun 2012. Pertumbuhantertinggi sebanyak 5.7 peratus dicatatkan pada tahun 2007. Pengeluaran ikantelah menunjukkan arah aliran yang menurun di mana sumbangan kepadaKDNK secara drastik jatuh daripada 22.7 peratus pada tahun 2007 kepada

hanya 1.9 peratus pada 2012, yang menunjukkan ketidakkonsistenan dalamsumbangan sektor pertanian dan perikanan kepada KDNK Sabah.

1.24 Namun demikian, sektor pertanian Sabah secara konsisten telahmenjana kadar pertumbuhan purata tahunan sebanyak 2.9 peratus dalamtempoh 10 tahun yang lalu. Secara perbandingan, produktiviti sektortanaman makanan adalah agak rendah, berada di belakang sektor tanamanindustri dari segi sumbangan kepada KDNK Sabah. Atas kepentingansosioekonomi pertanian berasaskan makanan, kerajaan negeri telahmensasarkan untuk meningkatkan pendapatan isi rumah petani kepadaRM4,000. Untuk mencapai matlamat tersebut, kerajaan perlu merangkadasar strategik dan mampan untuk aktiviti tanaman, ternakan, dan perikananbagi mempercepatkan dan meningkatkan pertumbuhan sektor pertanian ketahap yang lebih tinggi sehingga 2024.

Rajah1-8: Pertumbuhan Sumbangan Sektor Pertanian kepada KDNKSabah, 2006-2012

Sumber: Jabatan Pertanian, Sabah (2013).

1.25 Di samping itu, sektor pertanian seolah-olah menjadi penyediapeluang pekerjaan yang terbesar dalam tahun 2012 berbanding tahun 2011(lihat Rajah 1-9) walaupun persaingan untuk mendapatkan pekerja daripadasektor lain terus berkembang. Berdasarkan peratusan individu yang diambilbekerja dalam sektor pertanian di seluruh Malaysia dari tahun 2008 hingga2012, Sabah telah mendahului senarai dengan masing-masing sebanyak 24.5peratus dan 30.5 peratus (DOS Malaysia, 2013). Angka tersebut menunjukkankepentingan sektor pertanian dalam menyediakan peluang pekerjaan diSabah.

12

Rajah1-9: Bilangan Penduduk bekerja mengikut Kategori Pekerjaandi Sabah, 2011-2012

Sumber: Jabatan Statistik Malaysia(2013).

1.26 Di samping itu, Rajah 1-10 menunjukkan bahawa sebanyak 75.49peratus kekosongan jawatan baru pada tahun 2012 adalah dalam sektorpertanian, perhutanan, dan perikanan. Ini menunjukkan bahawa peluanguntuk mengembangkan ekonomi negeri dapat dilaksanakan menerusi aktiviti-aktiviti berkaitan pertanian.

Rajah1-10: Kekosongan Baru yang dilaporkan mengikutIndustri di Sabah, 2012

Sumber: Lembaga Pelaburan dan Pembangunan Ekonomi Sabah (SEDIA) (2012).

1.3.2 Imbangan DaganganTanaman Industri

1.27 Sabah memiliki kawasan penanaman kelapa sawit terbesarberbanding mana-mana negeri lain di Malaysia, dengan keluasan sebanyak1.36 juta hektar daripada jumlah kawasan penanaman negara yangberkeluasan 4.69 juta hektar (MPOB, 2009).

1.28 Rajah 1-11 menunjukkan imbangan eksport dan import tanamanindustri Sabah. Nilai eksport minyak sawit telah meningkat daripada RM8.6bilion pada tahun 2004 kepada RM22.2 bilion pada tahun 2011. Namundemikian, nilai import untuk minyak sawit turut meningkat daripada RM43juta kepada RM855 juta dalam tempoh yang sama.

1.29 Satu lagi tanaman industri yang penting di Sabah adalah koko. Sabahtelah menjadi pengeluar koko utama di Malaysia sejak tahun 1980-an danmenyumbang lebih daripada 50 peratus daripada jumlah pengeluaran koko diMalaysia. Koko kekal sebagai satu daripada komoditi eksport terbesar Sabahsehingga tahun 2009. Nilai eksport menurun dengan ketara daripada RM129juta pada tahun 2004 kepada RM56 juta pada tahun 2010. Nilai tersebutterus menurun kepada RM27 juta pada tahun 2011, manakala nilai importmeningkat dengan ketara daripada RM51 juta kepada RM85 juta pada tahun2009. Pada tahun 2011, Sabah hanya memiliki seluas 5,050 hektar ladangkoko, satu pengurangan besar daripada 205,260 hektar pada tahun 1989(Lee, 2012).

Rajah1-11: Imbangan ImportEksport Tanaman Industri,2004-2011

Sumber: Lembaga Minyak Sawit Malaysia (2012b) Lembaga Koko Malaysia (2012) Jabatan Pertanian (2012a) Lembaga Industri Getah Sabah (2012a)

14

1.30 Kelapa juga merupakan tanaman industri yang penting di Sabah.Kelapa mengalami penurunan mendadak dari segi nilai eksport daripadaRM155 juta pada tahun 2004 kepada RM13 juta pada tahun 2011, manakalanilai import juga berkurang daripada RM142 juta kepada RM13 juta dalamtempoh yang sama. Penurunan ketara dalam pengeluaran kelapa adalahekoran daripada pembukaan lebih banyak tanah untuk penanaman kelapasawit di seluruh Sabah.

1.31 Getah, tanaman industri lain yang juga penting di Sabah, turutmengalami pengurangan secara drastik dalam pengeluaran disebabkan olehturun naik harga. Nilai eksport getah berjumlah RM210 juta pada tahun 2004tetapi meningkat kepada RM656 juta pada tahun 2011, menunjukkanpertumbuhan ketara sektor sebanyak 213 peratus. Namun, nilai importkomoditi berkaitan turut meningkat daripada RM729,000 kepada RM1.1 jutapada tahun 2011. Susulan kejatuhan harga getah pada tahun-tahunkebelakangan ini, pengeluaran getah di Sabah dan juga tempat-tempat lain diMalaysia telah berkurang secara mendadak.

1.3.3 Pertanian dan Penggunaan Tanah

1.32 Dengan mengambil kira keperluan untuk meningkatkan lagipengeluaran pertanian, Sabah,seperti mana negeri-negeri lain, turut dikekangoleh masalah tanah terhad yang sesuai untuk tujuan pembangunanpertanian.

Rajah1-12: Kawasan Tanah Sesuai untuk Tanaman Pertaniandi Sabah, 2011

Sumber: Jabatan Pertanian, Sabah(2011a).

Hakikatnya, bukan sahaja persaingan untuk penggunaan tanah antara industritelah terjadi di Sabah, malah persaingan untuk penggunaan tanah untukpengeluaran makanan kekal menjadi cabaran terbesar kepada pengeluarmakanan dan pengusahatanaman industri lain di Sabah.

1.33 Rajah 1-12 menunjukkan kawasan tanah yang sesuai untukpenanaman tanaman di Sabah pada tahun 2011 manakala Rajah 1-13menunjukkan kawasan tanah pertanian yang telah dibangunkan dengantanaman yang berbeza pada tahun 2005. Ia menjadi bukti bahawa kelapasawit telah dan masih dominan menjadi tanaman terkemuka di Sabah.

Rajah1-13: Kawasan dibangun dan Penggunaan Tanah PertanianmengikutTanaman Utama di Sabah, 2005

Sumber: Jabatan Pertanian, Sabah (2006a).

Rajah1-14: Pertumbuhan Penggunaan Tanah Pertaniandi Sabah, 2005-2010

Sumber: Jabatan Pertanian, Sabah (2011b).

16

1.34 Rajah 1-14 menunjukkan pertumbuhan penggunaan tanah pertaniandi Sabah. Untuk tanaman industri, kadar pertumbuhan purata penggunaantanah pertanian adalah dalam lingkungan 1 peratus dan 3 peratus.Penggunaan tanah untuk penanaman buah-buahan menunjukkan tren yangsama dengan kadar pertumbuhan purata tahunan sebanyak 2 peratus daritahun 2005 hingga 2010. Penggunaan tanah pertanian untuk penanamansayur-sayuran pula meningkat sebanyak 5 peratus pada tahun 2006 tetapimenurun kepada sifar pada tahun 2007 ekoran daripada turun naik hargasayur-sayuran di pasaran.

1.35 Dari segi tahap sara diri (SSL), Sabah mencatatkan arah aliran yangmenurun bagi padi, sayur-sayuran, dan pengeluaran buah-buahan. SSL puratabagi padi dalam DPNS2 adalah 32.23 peratus. Tahap ini adalah jauh di bawahsasaran minimum SSL DPNS2, di mana pada hakikatnya SSL telah menurundaripada 34 peratus pada tahun 2000 kepada hanya 26 peratus pada tahun2012. SSL sayur menunjukkan tren yang sama di mana ia bermula dengan SSLyang stabil antara 60 peratus dan 70 peratus dalam tempoh2000-2008dengan kenaikan peratusan yang kecil pada tahun 2005 dan kemudiannyamenurun kepada 50 peratus pada tahun 2012, rendah sedikit daripada kadarnasional 54 peratus. SSL purata bagi buah-buahan di Sabah pula dicatatkanpadakadar 90.19 peratus dalam DPNS2, menunjukkan SSL yang amatmemuaskan. Ini akan dibincangkan dengan lebih lanjut dalam Bab 2.

1.3.4 Pertanian dan Program Pengurangan Kemiskinan

1.36 Pertubuhan Makanan dan Pertanian (FAO) di bawah PertubuhanBangsa-Bangsa Bersatu (FAO, 2009) menerusi analisis keratan rentas negaradengan jelas telah menunjukkan bahawa pertumbuhan KDNK yang berasaldaripada sektor pertanian, secara purata dua kali lebih berkesan dalam usahamembantu separuh daripada penduduk termiskin negara. Oleh itu, sektorpertanian adalah berpotensi untuk menjadi asas kukuh bagi membasmikemiskinan di Sabah. Pada tahun 2002, Sabah telah dicatatkan sebagai negeridi Malaysia dengan kadar kemiskinan kedua tertinggi iaitu 16.0 peratusselepas Kelantan dan tahap kemiskinan tegar tertinggi pada kadar 4.0peratus. Namun demikian, pada tahun 2012, kadar kemiskinan dankemiskinan tegar di Sabah masing-masing telah menurun secara drastikkepada 7.8 peratus dan 1.6 peratus. Ini menunjukkan bahawa kerajaannegeri, dengan bantuan beberapa agensi persekutuan, telah melaksanakanpelbagai program pembasmian kemiskinan selama ini untuk membawa tahapkemiskinan ke tahap di mana ianya berada pada hari ini. Program-programpembasmian kemiskinan telah disasarkan kepada keluarga miskin tegar dan

masyarakat di seluruh Sabah. Jadual 1-4 merupakan sorotan kepadabeberapa program pertanian dan bukan pertanian yang berkaitan untukmengurangkan kadar kemiskinan di Sabah.

Jadual1-4: Program Pengurangan Kemiskinan menerusi Pertanian dan bukanPertanian di Sabah

BIl Program Fokus Utama

1 Subsidi Tahunan (input ladang)

Untuk meningkatkan produktiviti ladang di seluruh Sabah.

2 Micro Kredit Untuk membiayai pekebun kecil, termasuk nelayan artisanal yang terlibat dalam penanaman mini, perikanan dan/atau penternakan:

(a) Skim Bantuan Nelayan(b) Skim Bantuan untuk Usahawan Akuakultur (c) Pembangunan Industri Skala Kecil berkaitan Perikanan(d) Program Transformasi Ekonomi Perikanan(e) Program Sokongan Industri Perikanan

3 Agropolitan Untuk mengurangkan jumlah keluarga miskin tegar, terutamanya di Pulau Banggi (1,000 keluarga), Pitas (1,600 keluarga), Tongod (2,200 keluarga), dan Beluran (2,977 keluarga). Di samping itu, RM60 juta diperuntukkan untuk pembangunan projek agropolitan di Kampung Gana yang memberi manfaat kepada lebih 3,000 penduduk.

4 Mini Estet Sejahtera (Mesej)

Pembangunan tanah seluas 100 hektar untuk golongan miskin sebagai tempat untuk mereka menanam pokok getah dan kelapa sawit, sementara membantu mereka yang tinggal di kawasan pantai menerusi pembangunan aktiviti akuakultur.

5 Sembilan (9) program di bawahSkim Pembangunan Kesejahteraan Rakyat (SPKR)

(a) Program Peningkatan Pendapatan *(b) Program Kemahiran dan Latihan Kerjaya (c) Program Kecemerlangan Pendidikan(d) Program Bantuan Rumah (e) Program Pembangunan Masyarakat Setempat(f) Rancangan Makanan Tambahan Seimbang(g) Program Pembangunan Minda Manusia(h) Tadika (TASKA)(i) Amanah Saham Bumiputera

6 Projek Mesra Rakyat Satu program yang dijalankan oleh Lembaga Kemajuan Tanah Negeri Sabah untuk membantu masyarakat dalam aktiviti berasaskan pertanian. Inisiatif ini telah membangunkan lebih daripada 400,000 hektar ladang kelapa sawit.

7 Hari Peladang, Penternak dan Nelayan Sabah (HPPNS)

Untuk membantu perusahaan kecil dan sederhana (PKS) dan agensi-agensi lain untuk mempromosi dan menjual produk pertanian mereka.

Nota: * Di bawah Unit Penyelarasan Pelaksanaan (ICU), Jabatan Perdana Menteri, sejumlahRM4,975,837.50 telah diperuntukkan pada tahun 2008-2010 di bawah Program PeningkatanPendapatan untuk kegunaan pelbagai aktiviti ekonomi (perikanan, akuakultur ikan air tawar, ayamdaging, ternakan, buah-buahan, herba, sayur-sayuran, produk asas tanibernilai tinggi -pengeluaran madu, penanaman cendawan) di Sabah. Antara tahun 2006 dan 2009, sejumlahRM60,672,010.00 telah dibelanjakan untuk Program Bantuan Rumah.

1.37 Di samping itu, agensi-agensi kerajaan yang lain, khususnya JabatanPerikanan (DOF), Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak(JPHPT), KPD, LIGS, Ko-Nelayan, Lembaga Kemajuan Ikan Malaysia (LKIM),

18

dan Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan (FELDA), turut terlibat secaraaktif dan memberi sumbangan besar kepada usaha pembasmian kemiskinanmenerusi pelaksanaan pelbagai aktiviti strategik di Sabah setiap tahun.

1.38 Sebagai contoh, skim penanaman semula getah yang dilaksanakanoleh LIGS di mana semua kos adalah ditanggung oleh LIGS. Program tersebutadalah salah satu program pengurangan kemiskinan yang dilaksanakan diSabah untuk meningkatkan pendapatan penoreh getah. Sementara itu,penggantian getah yang tidak produktif dengan getah klon berhasil tinggimenerusi pengenalan teknologi baru telah meningkatkan lagi produktivitisektor getah di Sabah.

1.39 Contoh lain adalah bantuan kredit dan bantuan kredit bersubsidi yangdiberikan kepada nelayan yang disasarkan. Skim Bantuan Nelayan (SBN),sebagai contoh, telah dilaksanakan pada tahun 1985 (Rancangan Malaysia ke-5) dengan menyediakan kemudahan kredit kepada nelayan untuk membeliperalatan perikanan seperti bot nelayan, dengan caj perkhidmatan sebanyak3 peratus. Sebanyak RM3.56 juta bantuan telah diperuntukan dalam DPNS2dan ianyatelah memberikan manfaat kepada seramai 640 nelayan padaSeptember 2014; penilaian dijalankan pada tahun 2010 menunjukkan bahawaSBN telah berjaya meningkatkan pendapatan nelayan sebanyak 33 peratus.

1.40 Program lain yang berkaitan telah dibentuk untuk nelayan,pengusaha akuakultur, peladang, penternak, dan usahawan tani denganmatlamat yang sama iaitu membasmi kemiskinan. Ini telah membawa merekabersama ke arah mengubah pertanian kepada usahasama yang mampan danmemberi ganjaran berdasarkan kesepaduan dan model pasaran memusat.Paling penting sekali, program berkenaan telah mengurangkan kadarkemiskinan di Sabah secara drastik daripada 23.4 peratus pada tahun 1999kepada 7.8 peratus pada tahun 2012.

1.3.5 Peruntukan Kewangan Sektor Pertanian

1.41 Dalam tempoh 2011-2013, sejumlah RM535,218,555 telahdibelanjakan untuk membiayai pelbagai aktiviti dan program pertanian diseluruh Sabah. Pada tahun 2011, daripada jumlah peruntukan itu, sebanyakRM85,007,787 datang daripada kerajaan negeri, manakala sebanyakRM65,649,271 telah diperuntukkan oleh kerajaan persekutuan. Pada tahun2012, kerajaan telah membelanjakan sebanyak RM88,029,799 manakalakerajaan persekutuan telah membelanjakan sebanyak RM73,783,167 untukpembangunan sektor pertanian Sabah. Pada tahun 2013, Sabah telah

menggunakan sebanyak RM100,647,598 dan ini turut disokong oleh kerajaanpersekutuan dengan peruntukan lanjutan sebanyak RM122,100,933.

Jadual1-5: Peruntukan Negeri untuk Projek Pembangunan Sektor PertanianSabah pada tahun 2011

Bil Jabatan/Agensi

Siling untukRancangan

Malaysia ke-10 RP12011-2012 (RM)

Peruntukandiluluskan2011 (RM)

PerbelanjaanSebenar pada

2011 (RM)

PeratusanPerbelanjaanSebenar (%)

1 Jabatan Pertanian (DOA) Sabah

79,000,000 39,500,000 37,830,538 96

2 Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak (JPHPT) Sabah

29,634,800 15,707,400 15,299,080 97

3 Jabatan Perikanan (DOF) Sabah

14,640,000 7,010,000 6,756,326 96

4 Jabatan Pengairan dan Saliran (DID) Sabah

10,700,000 5,200,000 5,191,733 100

5 Perbadanan Pembangunan Luar Bandar (KPD) Sabah

13,889,060 7,275,110 7,275,110 100

6 Lembaga Industri Getah Sabah (LIGS)

17,800,000 9,855,000 9,855,000 100

7 Korporasi Kemajuan Perikanan dan Nelayan Sabah (KO-NELAYAN)

5,600,000 2,800,000 2,800,000 100

JUMLAH 171,263,860 87,347,510 85,007,787 97Sumber: Disusun daripada pelbagai agensi oleh Pasukan Penyelidikan UNIMAS.

Jadual1-6: Peruntukan Persekutuan untuk Projek Pembangunan SektorPertanian Sabah pada tahun 2011

Bil Jabatan/Agensi

Siling untukRancangan Malaysia

ke-10 RP12011-2012 (RM)



2011 (RM)



13,450,000 4,400,000 3,755,158 85


41,000,000 11,500,000 9,757,833 85


11,000,000 3,740,000 3,711,888 99

4 Jabatan Pengairan dan Saliran(DID) Sabah

64,873,727 48,434,789 48,424,392 100


1.42 Jadual 1-5 menunjukkan peruntukan kewangan bagi projek-projekpembangunan sektor pertanian Sabah pada tahun 2011. Hampir 35.5 peratusdaripada jumlah peruntukan telah disalurkan kepada Jabatan Pengairan danSaliran (JPS) Sabah untuk membina kemudahan pengairan dan saliran baru,dan juga untuk meningkatkan kemudahan infrastruktur sedia ada di Sabah.

20

1.43 Sementara itu, Jadual 1-6 menunjukkan butiran peruntukan kerajaanpersekutuan untuk projek-projek pembangunan sektor pertanian Sabah padatahun 2011. Dapat dilihat bahawa sejumlah besar peruntukan telahdigunakan bagipembangunan sistem pengairan dan saliran menerusi JPS.


Bil Jabatan/Agensi

Siling untukRancangan Malaysia

ke-10 RP12011-2013 (RM)



2012 (RM)



87,699,000 40,779,000 39,452,755 97


36,405,010 15,675,000 14,382,266 92


26,717,000 7,940,000 7,818,858 98


15,500,000 8,800,000 8,294,901 94


15,494,000 6,202,000 6,202,000 100


25,385,660 8,879,019 8,879,019 100


9,590,030 3,000,000 3,000,000 100


1.44 Peruntukan kewangan Sabah untuk projek-projek pembangunanpertanian pada tahun 2012 adalah seperti di Jadual 1-7. Sebagai agensipelaksana utama, Jabatan Pertanian (DOA) telah diperuntukan denganperbelanjaan tertinggi (RM39,452,755), diikuti oleh JPHPT, dengan jumlahsebanyak RM14,382,266 daripada peruntukan keseluruhan untuk Sabah.Pembiayaan daripada kerajaan pusat (lihat Jadual 1-8) pula berjumlahRM73,783,167, di mana perbelanjaan tertinggi direkodkan ke atasprogram/projek LIGS, susulan daripada pelaksanaan program-program dibawah Bidang Ekonomi Utama Negara (NKEA) bagi meningkatkan produktivitigetah dan mengekalkan kemampanan industri huluan getah Sabah.

1.45 Pada tahun 2013, DOA telah menggunakan sebanyak RM37,407,318untuk pelbagai aktiviti berkaitan pertanian menerusi dana negeri yangdiperuntukkan. Pada tahun yang sama juga, LIGS telah merekodkan satuperbelanjaan yang besar, berjumlah RM94,394,850 (RM9,746,650 daripadaperuntukan negeri ditambah RM84,648,200 daripada peruntukanpersekutuan) ke atas pelbagai program dan projek. Ini terutamanyadisebabkan oleh pelaksanaan penanaman semula getah secara berskim untuk

menggantikan getah yang tidak produktif dengan getah klon berhasil tinggi(lihat Jadual 1-9 dan Jadual 1-10).

Jadual1-8: Peruntukan Persekutuan untuk Projek Pembangunan SektorPertanian Sabah pada tahun 2012

Bil Jabatan/AgensiSiling untuk Rancangan




2012 (RM)



13,300,000 6,000,000 4,793,424 80

2 Jabatan Perkhidmatan Haiwandan Perusahaan Ternak (JPHPT) Sabah

23,250,000 11,025,000 8,243,149 75


11,000,000 3,740,000 3,711,888 99


31,720,000 15,500,000 11,434,706 74


130,248,200 45,600,000 45,600,000 100

JUMLAH 209,518,200 81,865,000 73,783,167 90Sumber: Disusun daripada pelbagai agensi olehPasukan Penyelidikan UNIMAS.






2013 (RM)


1 Jabatan Pertanian (DOA) Sabah 88,670,000 41,985,000 37,407,318 892 Jabatan Perkhidmatan Haiwan

dan Perusahaan Ternak (JPHPT) Sabah

40,830,000 20,960,000 18,789,791 90

3 Jabatan Perikanan (DOF) Sabah 25,740,010 12,650,010 12,521,663 994 Jabatan Pengairan dan Saliran

(DID) Sabah16,940,000 10,540,000 7,932,176 75

5 Perbadanan Pembangunan LuarBandar (KPD) Sabah

15,520,030 7,550,000 7,550,000 100


17,708,650 9,746,650 9,746,650 100


13,700,020 6,700,000 6,700,000 100

JUMLAH 219,108,710 110,131,660 100,647,598 91

Sumber: Disusun daripada pelbagai agensi oleh Pasukan Penyelidikan UNIMAS.

1.46 Jadual 1-10 menunjukkan peruntukan persekutuan kepada pelbagaijabatan dan agensi untuk projek-projek pembangunan pertanian yang bernilaiRM122,100,933 pada tahun 2013, di mana sebahagian besar daripadaperuntukan sekali lagi telah disalurkan kepada LIGS.

1.47 Sejurus selepas tahun 2013, kerajaan telah meluluskan peruntukanbernilai RM150,720,285 pada tahun 2014 untuk menggalakkan danmempergiatkan aktiviti-aktiviti berkaitan pertanian di Sabah (lihat Jadual 1-

22

11). Daripada jumlah tersebut, DOA dan LIGS telah dibiayai denganperuntukan perbelanjaan yang paling tinggi.

Jadual1-10: Peruntukan Persekutuan untuk Projek Pembangunan Pertanianpada tahun 2013





2013 (RM)



10,300,000 5,350,000 4,935,860 92


32,970,000 13,910,000 12,412,550 89


11,395,000 4,845,000 4,825,870 100


26,000,000 15,500,000 15,278,453 99


151,588,100 84,648,200 84,648,200 100







2014 (RM)



87,475,000 42,517,000 37,137,414 87


38,440,000 18,720,000 17,030,604 91


23,586,000 11,500,000 11,141,619 97


14,946,000 5,700,000 5,029,748 88


16,023,660 7,921,000 7,921,000 100


146,317,450 66,939,900 66,939,900 100


13,652,000 5,850,000 5,520,000 94


1.3.6 Pendapatan Isirumah

1.48 Berdasarkan data KDNK per kapita (harga semasa 2005), pendapatanisirumah di Sabah hanya direkodkan pada jumlah RM11,134, berada di bawahpendapatan purata per kapita negara. Dengan purata kadar pertumbuhan

tahunan sebanyak 2.73 peratus, KDNK negeri per kapita telah meningkatkepada RM18,603 pada tahun 2013 (EPU, 2013). Namun demikian, denganmengambil kira pertumbuhan KDNK tahunan negara sebanyak 6.4 peratus,Sabah telah mencatatkan pertumbuhan perlahan dalam KDNK untuk tempohyang sama. Malah, berdasarkan kedudukan KDNK pada tahun 2013, Sabahtelah disenaraikan sebagai negeri yang kelima kurang maju. Menyedarikelemahan tersebut, kerajaan negeri Sabah telah melancarkan PelanTindakan Strategik Jangka Panjang untuk mempercepatkan pembangunansosioekonomi, dengan sektor pertanian telah dikenalpasti sebagai salah satuteras utama untuk pertumbuhan dan pembangunan di Sabah.

Rajah1-15: Kadar Kemiskinandi Sabah, 2001-2014


1.49 Memandangkan pelbagai inisiatif strategik telah dilaksanakan olehagensi dan/atau jabatan-jabatan persekutuan dan kerajaan negeri Sabahselama ini, tahap keseluruhan kemiskinan di Sabah telah menurun denganketara daripada 58.3 peratus pada tahun 2001 kepada 7.8 peratus padatahun 2014. Min bulanan kasar bagi pendapatan keseluruhan isirumah diSabah telah menunjukkan tren peningkatan (Rajah 1-15). Senario tersebutmungkin tidak menggambarkan secara keseluruhan pendapatan isi rumahyang diperolehi bagi setiap keluarga tani atau setiap isi rumah di kawasan luarbandar. Oleh itu, cabaran terbesar bagi kerajaan adalah untuk terusmeningkatkan taraf hidup masyarakat luar bandar yang bergantungsepenuhnya kepada aktiviti pertanian sebagai mata pencarian, dengan secaraberansur-ansur mengurangkan jurang pendapatan antara sektor ekonomi dibandar dan luar bandar.

24

1.50 Namun demikian, langkah mengurangkan tahap kemiskinan dikawasan luar bandar menerusi aktiviti serta program pertanian yang mampankekal mencabar. Ini disebabkan oleh keluasan dan kedudukan geografi Sabahdan ditambah dengan kekurangan atau kelemahan dari segi infrastruktur asasseperti pengangkutan dan rangkaian komunikasi, bekalan elektrik, dankemudahan pengairan serta saliran.

1.4 MatlamatDPNS3

1.51 Sektor pertanian kekal menjadi sektor ekonomi utama bagi negaradan Sabah. Selain berkeupayaan untuk meningkatkan tahap keselamatanmakanan dan membasmi kemiskinan di Sabah, sektor tersebutjuga turutmemainkan peranan penting dalam menjana peluang pekerjaan,menyumbang kepada KDNK, dan meningkatan tahap sosioekonomikeseluruhan penduduk. Berdasarkan inisiatif strategik DPN3 (1998-2010),yang kemudiannya digantikan dengan Dasar Agromakanan Negara (2011-2020), prestasi sektor pertanian di bawah RMKe-10 (2011-2015) kelihatancerah tetapi agak mencabar dari segi menghadapi kepesatan jumlahpenduduk, pengaruh globalisasi, dan fenomena perubahan iklim.

1.52 Sebagai tindak balas kepada senario global dan negara, MOAMalaysia telah menggubal Dasar Agromakanan Negara (2011-2020) untukmemastikan sektor pertanian Malaysia terus berdaya saing dan mampan. Disamping memastikan aspek keselamatan makanan negara terus menjadikeutamaan, dasar tersebut juga telah dirangka untuk membantu memenuhipermintaan ke atas makanan yang semakin meningkat dan juga untukmembangunkan output pertanian bernilai tinggi yang boleh meningkatkanpendapatan usahawan tani dan pendapatan negara menerusi hasil eksport.

1.53 DPNS2 telah digubal dan dilaksanakan dalam tempoh 1999-2010sejajar dengan hala tuju strategik negara ke atas sektor pertanian. SelepasDPNS2 tamat, kerajaan negeri Sabah menerusi MAFI, telah memutuskanbahawa DPNS3 akan dirangka untuk meletakkan lagi asas yang kukuh dalammeningkatkan dan mempercepatkan pembangunan sektor pertanian Sabah.Selain mengkomersialkan dan memodenkan industri perusahaan, matlamatutama dasar baru tersebutadalah untuk meningkatkan bekalan makanan danmengurangkan tahap kemiskinan di kalangan penduduk luar bandarterutamanya menerusi peningkatan produktiviti dan pendapatan yang lebihtinggi di samping mengekalkan daya saing dan kemampanan sektor pertanianmenerusi cadangan-cadangan strategik. Dengan adanya rasionalisasitersebut, DPNS3 dirumuskan sebagai berselaras dengan Dasar AgromakananNegara dan dasar-dasar pertanian lain yang berkaitan.

BAB 2

ULASAN DAN PROSPEK SEKTOR PADI DAN BERAS

1.5 Ulasan Sektor Padi

2.1 Sebagai makanan harian,beras telah menjadi satudaripada itemterpentingdalam aspek keselamatanmakanan. Atas sebabtersebut, Sabahsentiasamemberi penekanan ke ataspengeluaran padi. Matlamatutama industri padi adalahmeningkatkan produktivitidalam pengeluaran padibagi mencapai SSL sebanyak60 peratus daripada pengeluaran beras Sabah. Untuk mencapaimatlamat tersebut, kerajaan negeri telah merangka pelbagai strategi,termasuk penyediaan dan penambahbaikan kemudahan pengairandan saliran asas, benih berkualiti, subsidi, perkhidmatanpengembangan yang efektif dan penyelarasan yang lebih baik antaraagensi, serta menggalakkan penyertaan sektor swasta dalampengeluaran beras komersial.

26

1.5.1 Prestasi dan Pencapaian (Sektor Padi)

2.2 Berdasarkan statistik pengeluaran beras dari tahun 2000 hingga 2012,Sabah didapati belum berupaya mencapai SSL sebanyak 60 peratusuntuk kegunaan domestik. SSL purata bagi beras di bawah DPNS2adalah 32.23 peratus, jauh di bawah sasaran minimum. Malah, SSLmengalami penurunan daripada 34 peratus pada tahun 2000 kepadahanya 26 peratus pada tahun 2012. Rajah 2-1 menggambarkan trenkeseluruhan SSL beras dalam tahun-tahun kebelakangan ini.

Rajah2-16: Tingkat Sara Diri bagi Beras (SSL %) Sabah, 2000-2012

Sumber: Jabatan Pertanian, Sabah (2012a)

Rajah2-17: Nilai Import dan Eksport Beras (RM), 2000-2012


2.3 Susulan daripada penurunan SSL, nilai import beras Sabah telahmeningkat, terutamanya dengan kenaikan secara mendadak padatahun 2009 (lihat Rajah 2-2). Selain daripada penurunan dalampengeluaran pada tahun yang sama, kekurangan makanan global,kenaikan harga makanan, dan ketidaktentuan dalam ekonomi globaltelah dilaporkan menjadi punca utama kepada kejadian tersebut (vonBraun, 2007). Oleh kerana tahap pengeluaran padi adalah rendah diSabah, tren eksport beras ke negara-negara jiran turutmemperlihatkan penurunan (lihat Rajah 2-2).

2.4 Dari segi produktiviti, hasil purata padi sawah di Sabah hanyaberjumlah 3.65 tan sehektar dalam tempoh 2000-2011 (Rajah 2-3), dimana ianya berada di bawah sasaran pengeluaran 4 tan sehektaruntuk tahap ekonomi minimum. Menurut Shafie (2014), saiz ekonomipengeluaran padi adalah 3.5 hektar dengan anggaran kospengeluaran padi sebanyak RM3,500 bagi setiap hektar. Menyedarikelemahan tersebut, DOA Sabah dengan konsisten telah menambahbaik hasil padi menerusi R&D dan mengeluarkan empat jenis berassemasa DPNS2. Beras keluaran terkini dipanggil TR9 (Seri Sabah),yang dijangka mampu mencapai 5.5 hingga 7.2 tan sehektar. Namundemikian, ianya masih belum dapat direalisasikan kerana menurutsumber dalam FGD (Focus Group Discussion), produktiviti sebenaradalah pada sekitar 2.8 tan sehektar. Di samping itu, DOA juga telahberjaya mencegah wabak penyakit akibat perosak seperti SiputGondang Emas, Pomacea Canaliculata (Lamarck), dan Penyakit VirusMerah.

28

Rajah2-18: Produktiviti Purata Padi Sawah dan Padi Bukitdi Sabah, 2000-2011


2.5 Salah satu faktor yang menyumbang kepada produktiviti pengeluaranpadi yang rendah di Sabah adalah penggunaan peralatan penanamanpadi berkualiti rendah dan benih yang tidak seragam. Hanya 40peratus daripada benih yang telah diperakui dibekalkan pada musimpenanaman manakala baki 60 peratus masih belum diperakui.Segelintir petani juga didapati menanam benih padi haram yangdiseludup secara terus dari negara-negara jiran. Penanaman pelbagaijenis padi bukan sahaja menyumbang kepada kerumitan,keheterogenan amalan agronomi, penuaian dan kaedahpengendalian lepas tuai, tetapi ia juga memberi kesan kepada kualitipadi secara keseluruhan. Pada peringkat pengilangan, jenis padi yangberbeza juga mungkin merumitkan amalan pengendalian padi keranapenggredan adalah diperlukan untuk memisahkan padi yang berbagaisaiz sebelum proses pengilangan. Oleh kerana itu, kos penggredanakan meningkat, manakala harga beras campuran akan kekal rendah.

2.6 Selain itu, majoriti penanam padi terutamanya petani berskala kecil,terlalu bergantung kepada campur tangan kerajaan terutamanya darisegi subsidi pertanian. Ini dapat memberikan kesan langsung ke atasmusim penanaman padi. Oleh kerana kos penanaman telahmeningkat dengan ketara, tahap pergantungan dan jangkaan petaniterhadap subsidi kerajaan turut meningkat. Sehingga kini, subsidikerajaan meliputi kira-kira 60 peratus (atau RM2,120 setiap hektar)daripada jumlah kos penanaman.

2.7 Satu lagi faktor penting yang menyumbang kepada hasil pengeluaranpadi yang rendah di Sabah adalah kekurangan kawasan penanaman.Purata pengurangan tanah padi dianggarkan sekitar 333 hektarsetahun sejak tahun 1999. Ini berlaku terutamanya di kawasanpinggir bandar. Jelas sekali, peraturan-peraturan semasa ke ataspenggunaan tanah pertanian tidak dapat menghalang pemajuhartanah daripada membangunkan tanah pertanian untukperumahan dan komersial. Sebagai contoh, penukaran tanah padikepada taman-taman perumahan tidak dapat dielakkan diPenampang walaupun terdapat tanah-tanah padi sawah yang masihbelum diusahakan. Seluas 208.11 hektar tanah padi di daerah Sabahdilaporkan telah dibangunkan dengan pembangunan bukan pertaniandari tahun 2012 hingga 2014. Data dalam Jadual 2-1 menunjukkanbahawa purata sebanyak 10,347 hektar (29 peratus) tanah padisawah masih belum diusahakan setiap tahun kerana penanamanberlaku di luar musim. Siasatan mendedahkan bahawa beberapakawasan penanaman padi telah dibiarkan tanpa diusahakan semasaluar musim kerana pengairan tidak mencukupi.

2.8 Bagi memastikan infrastruktur ladang berada dalam keadaan baik,kerajaan negeri telah memperkenalkan konsep pengezonan kawasanpadi. Berdasarkan perangkaan 2010, jumlah kawasan padi sawahyang telah diusahakan di Sabah dianggarkan seluas 34,506 hektar, dimana 11,649.95 hektar mempunyai kemudahan pengairan dansaliran yang baik (K1), 11,933.34 hektar mempunyai kemudahanpengairan dan saliran asas (K2), dan 10,922.71 hektar adalah kawasanbersumberkan hujan (K3). Dengan kemudahan pengairan dan saliranyang lebih baik, kawasan K1 adalah sesuai untuk dua tanamandengan potensi hasil sekitar 5.1 tan hingga 10 tan sehektar.Sebaliknya, kawasan K2 dan K3 hanya sesuai untuk sejenis tanaman,dengan potensi hasil masing-masing sekitar 2.6 tan hingga 5.0 tandan 0.5 tan hingga 2.5 tan sehektar.

Jadual2-12: Penanaman Padi Sawah pada Musim Utama dan Luar Musim, 2000-2011

TahunJumlah Kawasan

Penanaman Padi Sawah& Penuaian (Ha)

PenanamanMusim Utama

(Ha)

PenanamanLuar Musim

(Ha)

Penanaman LuarMusim (%)

2000 37,562 28,382 9,180 242001 37,809 27,115 10,694 282002 35,247 25,637 9,610 272003 35,730 26,718 9,012 252004 38,106 27,334 10,772 282005 35,298 25,231 10,067 292006 34,689 25,755 8,934 26

30

2007 35,976 25,804 10,172 282008 33,980 22,694 11,286 332009 34,594 22,460 12,134 352010 34,506 23,439 11,067 322011 36,621 25,391 11,230 31

Average 35,843 25,497 10,347 29Sumber: Jabatan Pertanian, Sabah (2012b).

2.9 Namun demikian, kemudahan pengairan dan saliran yang baik sahajatidak dapat meningkatkan tahap produktiviti ladang kecualimekanisasi ladang yang berkesan digunakan. Sehingga kini, bilangantraktor untuk penyediaan tanah dan aktiviti penuaian adalah tidakmencukupi. Menurut Lembaga Pertubuhan Peladang (LPP), negaramemerlukan minimum 650 traktor dan 250 penuai untuk kawasanpengeluaran padi semasa. Namun, hanya 382 traktor dan 140 penuaidigunakan di Sabah pada ketika ini. Masalah lain timbul apabila kospenyelenggaraan jentera ladang meningkat, di tambah dengankeadaan tanah yang mengurangkandaya tahanjentera. Susulan itu,satu peruntukan besar telah dilibatkan untuk menaiktarafkemudahan ladang, khususnya sistem pengairan dan saliran. Dibawah RMKe-10, peruntukan yang diluluskan bagi penaiktarafanberjumlah RM208.583 juta.

2.10 Bagi meningkatkan lagi pengeluaran padi di Sabah, kerajaanbaru-baru ini telah mengisytiharkan Kota Belud sebagai kawasanjelapang padi. Walaupun penubuhan Kawasan PembangunanPertanian Bersepadu(IADA) Kota Belud adalah berpotensi untukmemperkukuhkan dasar-dasar pertanian, namun masih terlalu awaluntuk menilai kejayaannya kerana ketiadaan data-data kukuh. IADAKota Belud telah ditubuhkan sebagai projek permulaan (EPP) dibawah NKEA pertanianMOA, untuk mengukuhkan produktivitipenanaman padi dan memantau proses penanaman daripembangunan benih hingga pemborongan akhir.

2.11 SemasaDPNS2, penglibatan sektor swasta dalam penanamanpadi komersial adalah minimum. Pada tahun 2014, LPP melaporkanbahawa hanya beberapa syarikat yang terlibat secara aktif dalamindustri padi, iaitu Terusan Sapi Padi Sdn. Bhd. dan LembagaPembangunan Tanah Sabah (SLDB) menerusi pengoperasian 12 kilangberas komersial di seluruh Sabah. Ramai petani didapati berurusansecara langsung dengan sektor swasta secara kontrak. Perkhidmatansektor swasta termasuk menyediakan bahan tanamankepada petani.Walaupun sumbangan sektor swasta dalam pengeluaran padi tidakdapat ditentukan ketika ini, peranan sektor swasta tidak bolehdiabaikan dan perlu disokong.

2.12 Sebagai rumusan, prestasi sektor padi dalam meningkatkanpengeluaran padi masih di bawah sasaran SSL. Oleh kerana pendudukkian bertambah, langkah-langkah drastik perlu diambil bagimemastikan pengeluaran padi dapat ditingkatkan dengan ketara. Isu-isu dan cabaran yang menghalang pembangunan sektor padi selamaini perlu ditangani dengan segera. Matlamat strategik yang jelas danpemboleh perlu dirangka untuk memastikan bekalan makanan yangmencukupi di samping mengurangkan jumlah import negeri ke atasberas.

1.6 Isu-Isu dan Cabaran

2.13 Berdasarkan ulasan ke atas prestasi padi dan pencapaiandalam DPNS2, dicadangkan agar kerajaan menggariskan matlamatdan objektif strategik yang perlu dicapai oleh sektor padi. Sebahagianbesar daripada teras strategik masih gagal dicapai kerana beberapasebab, tetapi ianya masih relevan dan perlu ditangani dalam DPNS3menerusi beberapa penambahbaikan. Bagi mengukuhkanpertumbuhan sektor padi Sabah, isu-isu tertunggak dan cabaranutama seperti yang diringkaskan dalam Rajah 2-4, telah dikenal pasti.

32

Raj

ah2-

19:

Isu

-Isu

dan

Cab

aran

dal

am P

eng

elu

aran

Pad

i

1.6.1 Kekurangan Infrastruktur Asas

2.14 Berdasarkan statistik terbaru daripada DOA, padi sebahagianbesar ditanam di kawasan yang mempunyai infrastruktur kategori K1,K2, dan K3, dengan keluasan sekitar 36,510.46 hektar di Sabah.Daripada jumlah tersebut, hanya 11,649.95 hektar termasuk dalamkategori K1 dan 11,933.34 hektar dilengkapi dengan kemudahanpengairan dan saliran asas sahaja (K2). Manakala 12,927.17 hektaradalah kawasan K3. Sehingga kini, pengeluaran beras dua kalisetahun adalah tidak mungkin bagi kawasan K2 dan K3memandangkan infrastruktur asas adalah tidak mencukupi untukmenyokong pengeluaran beras.

1.6.2 Tanah terhad untuk Penanaman Padi Sawah

2.15 Padi sawah ditanam secara meluas di beberapa kawasan diSabah, terutamanya di Kota Belud, Kota Marudu, Keningau,Tambunan, Tenom, Papar, dan Tuaran. Disebabkan persaingan untukpenggunaan tanah, terutama tanah berhampiran dengan kawasanbandar di bahagian /daerah, dan aktiviti-aktiviti ekonomi lain yangbaru muncul, tanah yang sesuai untuk penanaman padi sawahmenjadi semakin berkurangan.

2.16 Berdasarkan statistik tahun 2011 oleh DOA, hanya 2.12 jutahektar tanah di Sabah adalah sesuai untuk tujuan pertanian, dengankira-kira 1.60 juta hektar telah dibangunkan. Kelapa sawit meliputi1.41 juta hektar, getah 87,028 hektar, koko 7,108 hektar, dantanaman lain, termasuk padi, menduduki baki 93,423 hektar tanahpertanian. Oleh kerana itu, peratusan tanah pertanian yang tersediasesuai untuk penanaman padi adalah kecil, dan setakat ini tiadasebarang usaha strategik daripada kerajaan negeri untuk mewartakankawasan penanaman padi utama. Pengwartaan adalah perlu bagimemastikan kawasan-kawasan berpotensi adalah sah dari segiundang-undang untuk pengeluaran beras, sejajar dengan agendakeselamatan makanan kerajaan.

1.6.3 Kekurangan Sumber Air

2.17 Penanaman padi sawah adalah sangat bergantung kepadaketersediaan sumber air. Kekurangan air biasanya akan menjadi lebih

34

teruk di beberapa kawasan penanaman padi semasa musim kemarau.Persaingan sengit untuk mendapatkan sumber air dengan sektor-sektor lain, ditambah lagi dengan kekurangan sumber air di beberapadaerah, turut menjejaskan keupayaan sektor padi dalam mencapaiSSL beras sebanyak 60 peratus.

1.6.4 Dana terhad untuk Penyelidikan dan PembangunanPengeluaran Beras

2.18 Satu lagi isu penting yang menghalang pembangunan danpertumbuhan industri padi Sabah semasaDPNS2 adalah dana yangterhad untuk R&D. Sebagai akibatnya, Sabah mengalami pelbagaikekurangan, termasuk pegawai/kakitangan R&D yang tidakmencukupi, kekurangan kemudahan R&D, tidak wujud kerjasamapenyelidikan strategik di kalangan agensi-agensi kerajaan dan sektorswasta, dan juga dengan institusi penyelidikan dan universiti, danketiadaan penyelidikan ke atas projek-projek beras khususnya. Ianyatelah muncul sebagai faktor utama yang merendahkan keupayaanuntuk menghasilkan varieti padi berhasil tinggi dan, sehingga tahaptertentu, telah mengkompromikan proses pemilihan varieti.

1.6.5 Kekurangan penggunaan Teknologi dan Mekanisasi

2.19 Dalam usaha untuk mencapai SSL 60 peratus, produktivitimesti ditingkatkan terlebih dahulu. Sehinggakini, mekanisasi asasperladanganmasih tidak mencukupi, terutama untuk penyediaantanah dan penuaian. Menurut LPP, negara memerlukan sekurang-kurangnya 650 traktor dan 250 penuai walaupun hanya 382 traktordan 140 penuai boleh didapati di Sabahpada ketika ini. Kospenyelenggaraan traktor dan penuai adalah tinggi dan dayaketahanan adalah rendah kerana keadaan tanah yang teruk. Isu-isulain termasuk ketidakcekapan dan ketidaksesuaian jentera ladangyang sedia ada kerana keadaan tanah di kawasan pertanian, kerugianlepas tuai, penyediaan tanah yang lemah, dan kekuranganpenggunaan teknologi dalam pemprosesan padi, penaburan baja,penyediaan ban,dan penghalauan burung.

1.6.6 Kekurangan Tenaga Kerja berkemahiran

2.20 Sektor padi Sabah mengalami kekurangan tenaga kerjatempatan kerana kebergantungan yang kuat ke atas buruh asing.Kebanyakan tenaga kerja tidak menerima latihan yang sesuaidaripada majikan mereka. Kekurangan kemahiran yang sesuai dankebolehan untuk tugas-tugas tertentu boleh menjejaskan produktivitiladang. Ini diburukkan lagi dengan kekurangan kakitangan diperingkat jabatan untuk menjalankan perkhidmatan pengembanganyang efektif. DOA dan LPP menyediakan perkhidmatanpengembangan kepada petani padi tetapi agensi-agensi tersebutmenghadapi kekangan dari segi kakitangan yang terhad. Sehinggakini, nisbah pegawai pengembangan kepada jumlah kawasanpenanaman padi adalah pada nisbah 1:700 hingga 1,200 per ekar.

1.6.7 Kurang beradaptasi dengan Teknologi

2.21 Pemindahan teknologi yang efektif dari agensi-agensikerajaan ke industri beras tidak dilaksanakan. Masalah tersebutadalah berpunca daripada jumlah pegawai pengembangan yang tidakmencukupi untuk berkhidmat kepada sebilangan besar petani berasdi seluruh Sabah. Kebanyakan petani masih meneruskan amalantradisi mereka dalam pengeluaran beras. Selain itu, segelintir petanimungkin tidak mengetahui tentang kewujudan spesis padi berhasiltinggi disebabkan oleh kekurangan pemindahan pengetahuan.

1.6.8 Mentaliti Subsidi dankurang kesedaran ke atas Pemuliharaan Alam Sekitar

2.22 Kejayaan projek-projek pertanian adalah bergantung kepadasikap petani. Kebergantungan yang keterlaluan ke atas subsidipertanian dan kerumitan isu-isu pengagihan subsidi mampumenjejaskan pembangunan sektor padi. Tahap kesedaran yangrendah di kalangan petani padi mengenai pemuliharaan alam sekitardan peraturan dalam pembakaran terbuka serta kesan negatifnya keatas alam sekitar adalah antara kelemahan yang masih dihadapi olehpetani padi di Sabah.

36

1.6.9 Harga Beras tidak terselaras

2.23 Sehingga kini, sebanyak 12 kilang beras telah beroperasi diSabah dan kesemuanya adalah milik swasta. Kilang-kilang yangberbeza menawarkan harga yang berbeza kepada petani padi.Sebagai contoh, dalam ketiadaan mekanisme harga yang seragam,pengilang swasta cenderung untuk memanipulasi harga beras denganmembuat potongan atau menawarkan harga beras yang rendahkepada petani padi sebagai balasan untuk menyediakan bahan-bahanpenanaman, input ladang, traktor, dan perkhidmatan penuaian yanglain.

1.6.10 Kos Pengeluaran Tinggi

2.24 Kos input ladang yang tinggi merupakan faktor utama yangmenyumbang kepada kenaikan kos pengeluaran keseluruhan bagipengeluaran beras. Kebanyakan input adalah diimport kecuali bajaurea. Peningkatan harga input yang diimport sebagai timbal balasnya,menjejaskan pengeluaran petani. Sehingga kini, kos pengeluaranberas adalah pada sekitar RM3,500 bagi setiap hektar. Namundemikian, majoriti petani padi diSabah mempunyai pengeluaranpurata kurang daripada 3 tan sehektar. Hasil yang rendah dan kosinput yang tinggi telah meningkatkan kos pengeluaran padi sehektar,yang memudaratkan inisiatif kerajaan untuk mencapai SSL 60 peratusdalamDPNS3 jika jumlah subsidi untuk aktiviti pertanian di Sabahtidak ditingkatkan.

1.6.11 Penguatkuasaan dan Peraturan

2.25 Peranan Seksyen Penguatkuasaan dan PerlindunganTanaman di bawah DOA Sabah adalah penting dalam mengawal ataumencegah kemasukan perosak dan penyakit menerusi pengimportanbahan-bahan penanaman ke Sabah. Penyeludupan benih padi sepertiPadi Filipina, MR219, dan Tai Sen 10 dari Taiwan ke Sabah bolehmenjadi sumber kepada kerosakan yang sukar dikawal. SeksyenPenguatkuasaan dan Perlindungan Tanaman (SPPT) memerlukanlebih ramai kakitangan untuk melaksanakan penguatkuasaan keranakemasukan mana-mana perosak atau jangkitan penyakit bolehmelemahkan keseluruhan industri. Terdapat keperluan segera untukmengukuhkan (SPPT) bagi mengelakkan penyebaran penyakit padi keSabah.

2.26 Selain itu, penguatkuasaan juga adalah lemah pada ketikakawasan yang ditetapkan untuk penanaman padi ditukar kepadatanah bagi kegunaan lain. Jika amalan tersebut berlaku secaraberterusan tanpa penguatkuasaan ketat daripada pihak berkuasayang berkaitan, adalah menjadi agak sukar untuk mencapai sasaranSSL beras 60 peratus.

1.6.12 Ketersediaan Khidmat Pakar

2.27 Sabah telah berhasrat untuk menjadi pusat kecemerlanganperdagangan bagi produk pertanian di Asia pada tahun 2025. Namundemikian, perkhidmatan pakar pertanian berkaitan denganpenyediaan tanah dan mekanisasi ladang, misalnya, sukar untukdiperoleh. Kos operasi akan meningkat dengan ketara jikaperkhidmatan pakar dari luar Sabah digunapakai. Untuk itu, latihanpembangunan sumber manusia dalam sektor pertanian adalah satufaktor penting yang perlu diambil kira untuk memastikankecemerlangan dalam pembangunan pertanian Sabah. Kerajaannegeri mesti memberikan penekanan ke atas aspek tersebut sebelumkeadaan menjadi lebih teruk.

1.6.13 Kerjasama antara Agensi dalam Pengeluaran Beras

2.28 Tahap kejayaan dalam mencapai sasaran SSL 60 peratusuntuk pengeluaran beras tidak bergantung semata-mata kepadapembukaan kawasan-kawasan baru untuk penanaman padi tetapijuga kepada penyelarasan strategik antara agensi di Sabah. Sehinggakini, kerjasama antara agensi dan penyelarasan dalam sektorpengeluaran padi masih di bawah jangkaan. Oleh itu, adalah pentingbagi kerajaan negeri untuk mengenakan penyelarasan mandatoriantara agensi dalam aspek pembelian tanah, pembangunaninfrastruktur seperti pengairan dan saliran, pembinaan jalan ladang,R&D, pemindahan teknologi, pemprosesan, dan pengedaran dipasaran.

1.6.14 Sumber Air dan Spesis Padi Aerobik

2.29 Kekurangan sumber air telah membawa kepada pengabaiantanah sawah, terutama di kawasan yang kerap dilanda kemarau.

38

Susulan itu, sesetengah tanah sawah telah ditukar untuk penanamantanamanlain. Antara spesis alternatif yang boleh ditanam di tanahsawah adalah padi aerobik, yang boleh bersumberkan air hujan untukpertumbuhan. Namun demikian, spesis padi aerobik tidak mudahdidapati di Sabah. Penanaman padi aerobik berbanding dengan padisawah adalah lebih digalakkan untuk meningkatkan pengeluaran padidi Sabah.

1.6.15 Aktiviti Pemprosesan Huluan

2.30 Aktiviti pemprosesan huluan beras termasuk penuaian,pengeringan, pengilangan, dan pembungkusan. Tahap pengetahuandan kemahiran untuk menjalankan proses-proses tersebutbagaimanapun masih kurang di kalangan petani padi di Sabah. Malah,tahap penggunaan teknologi dan mesin dalam pengeluaran berasmasih lagi rendah. Kekurangan kemahiran di kalangan petani padidalam mengekalkan kualiti beras yang tinggi telah diburukkan lagidengan kekurangan kesedaran mengenai jangkaan penggunaterhadap beras. Oleh kerana permintaan untuk beras berkualiti danmakanan selamat untuk dimakan adalah tinggi, langkah-langkah yangsesuai perlu diambil untuk meningkatkan pengetahuan dankemahiran petani padi dalam industri pemprosesan huluan.

1.7 Prospek

2.31 Di bawah DPNS2, kerajaan negeri berhasrat untuk mencapaiSSL beras 60 peratus, manakala pencapaian sebenar SSL bagi sektorpadi dicatatkan pada kadar 32 peratus. Sabah perlu mencapai SSLsekurang-kurangnya 28 peratus atau lebih dalam tempoh 10 tahunakan datang (2017-2024).

2.32 Memandangkan penduduk Sabah bertambah dengan pesat(kira-kira 10 peratus setahun) akibat kemasukan berterusanpendatang tanpa izin, terdapat keperluan mendesak untuk Sabahmencapai pengeluaran beras yang mampan. Dari segi pengambilanmakanan, walaupun semua isirumah di Sabah cenderung untukberbelanja lebih ke atas ikan dan makanan laut, diikuti dengan nasidan roti/bijirin, kadar penggunaan beras sebagai makanan hariansentiasa tinggi.

2.33 Isu-isu keselamatan makanan dan harga makanan yang tidakstabil atau tidak menentu dalam pasaran global akan menjadipemacu utama untuk kerajaan negeri mengutamakan pengeluaranberas. Namun demikian, pembangunan sektor padi adalah perlahandan pertumbuhan sektor tersebut telah dipengaruhi oleh beberapaisu utama, termasuk infrastruktur yang lemah dan/atau tidakmencukupi, tanah sawah yang terhad, kekurangan petani yang cekap,teknologi dan jentera yang tidak mencukupi, dana yang terhad untukR&D, lemah dalam penguatkuasaan undang-undang, mentalitisubsidi, dan kos pengeluaran yang tinggi disebabkan olehpeningkatan kos input. Walaupun terdapat pelbagai kekangan,prestasi sektor padi masih boleh dibaiki atau dipertingkatkan dalamtempoh 10 tahun akan datang jika kerajaan negeri melaksanakandasar dan insentif yang bersesuaian serta mendapat sokongandaripada pelbagai pihak. Ini termasuk langkah pengezonan dan/ataupengiktirafan kawasan pengeluaran padi di Sabah, meningkatkansubsidi bagi memberi jaminan harga beras yang minimum,menggunakan kupon harga, kemudahan kredit yang lebih baik, danmeningkatkan infrastruktur asas di kawasan penanaman padi K2 danK3.

1.7.1 Unjuran Pengeluaran Padi

2.34 Pengeluaran beras di Sabah mencatatkan jumlah 88,831 tanmetrik pada tahun 2010, 91,518 tan metrik pada tahun 2011, dan92,727 tan metrik pada tahun 2012. Kawasan penanaman padi diSabah mencapai keluasan 40,314 hektar dengan keluaran 147,186tan metrik pada tahun 2012. Namun demikian, SSL yang dicatatkanpada tahun 2012 menunjukkan bahawa industri padi hanya mampumembekalkan kira-kira 25.66 peratus daripada jumlah penggunaanberas Sabah dan baki 74.34 peratus adalah bergantung kepadaimport.

2.35 Untuk mencapai sasaran SSL beras 60 peratus di bawahDPNS3, tanah bagi penanaman padi dan juga produktiviti memainkanperanan penting. Seperti yang diunjurkan, tanah bagi penanamanpadi telah dicadangkan untuk diluaskan lagi dengan kira-kira 66,000hektar dari tahun 2012 hingga akhir tahun 2024. Berdasarkan andaianiklim yang stabil (iaitu hujan stabil dan subsidi baja yang berterusandaripada kerajaan ditambah dengan pertumbuhan produktiviti yangberterusan), pengeluaran padi dijangka akan mencapai 157,461 tanmetrik pada tahun 2013, 173,047 tan metrik pada tahun 2014, dan

40

191,295 tan metrik pada tahun 2015. Sekaligus menunjukkan nilaiunjuran pengeluaran padi bertren positif, dan dianggarkan mampumencapai sebanyak 580,447 tan metrik pada akhir tahun 2024.

2.36 Berdasarkan konsep pembersihan pasaran (market clearingconcept), penggunaan beras Sabah dijangka akan mencecah kira-kira378,060 tan metrik pada tahun 2015. Sementara itu, disebabkan olehkesan perubahan harga, unjuran penggunaan beras dianggarkanakanmencapai 609,469 tan metrik menjelang tahun 2024. Pengimportanberas pula diramalkan akan berkembang pada awal DPNS3 danmencapai sekitar 243,899 tan metrik pada akhir tahun 2024.

2.37 SSL bagi beras di Sabah dicatatkan pada kadar 31.84 peratuspada tahun 2010, 27.52 peratus pada tahun 2011, dan 25.66 peratuspada tahun 2012. Berdasarkan jumlah peningkatan kawasanpenanaman padi dan pertumbuhan pengeluaran beras, SSL berasSabah diunjurkan meningkat kepada 27.58 peratus pada tahun 2013,29.65 peratus pada tahun 2014, dan 31.88 peratus pada tahun 2015.Oleh kerana tanah simpanan untuk penanaman padi ditingkatkan, SSLberas Sabah dianggarkan akan mencecah 60 peratus menjelang akhirDPNS3. Oleh itu, tanah untuk kegunaan penanaman padi memainkanperanan penting bagi industri padi di Sabah demi mencapai SSL 60peratus pada akhir tahun 2024 (Rajah 2-5), dengan andaianproduktiviti terus meningkat dan sokongan subsidi daripada kerajaanadalah berterusan. Jadual 2-2 menggambarkan unjuran hasil bagipadi dan beras sehingga 2024.

Raj

ah2-

20:

Pen

gel

uar

an B

eras

, Pen

gg

un

aan

, d

an T

ahap

Sar

a D

iri,

2013

-202

4

42

Jad

ual

2-13

: U

nju

ran

Has

il b

agi P

adi d

an In

du

stri

Ber

as d

i Sab

ah, 2

013-

2024

VA

RIA

SI

UN

IT

Da

ta D

ah

ulu

U

nju

ran

20

10

2

01

1

20

12

2

01

3

20

14

2

01

5

20

16

2

01

7

20

18

2

01

9

20

20

2

02

1

20

22

2

02

3

20

24

B

ek

ala

n

Ka

wa

san

Pe

na

na

ma

n

He

kta

r 4

0,4

13

4

0,4

73

4

0,3

14

4

2,1

20

4

4,9

92

4

8,2

41

5

2,0

62

5

6,1

07

6

0,5

86

6

6,5

84

7

2,1

23

7

9,1

39

8

8,0

87

9

7,6

32

1

06

,24

1

Pe

ng

elu

ara

n P

ad

i T

an

Me

trik

1

41

,00

0

14

5,2

66

1

47

,18

6

15

7,4

61

1

73

,04

7

19

1,2

95

2

13

,22

0

23

7,4

12

2

65

,00

0

30

1,9

11

3

38

,50

6

38

5,0

91

4

45

,75

3

51

4,1

89

5

80

,44

7

Pro

du

kti

viti

Pa

di

Kilo

gra

m/h

ekta

r 3

,48

9

3,5

89

3

,65

1

3,7

38

3

,84

6

3,9

65

4

,09

6

4,2

31

4

,37

4

4,5

34

4

,69

3

4,8

66

5

,06

0

5,2

67

5

,46

3

Pe

ng

elu

ara

n B

era

s T

an

Me

trik

8

8,8

31

9

1,5

18

9

2,7

27

9

9,2

00

1

09

,02

0

12

0,5

16

1

34

,32

8

14

9,5

70

1

66

,95

0

19

0,2

04

2

13

,25

9

24

2,6

07

2

80

,82

4

32

3,9

39

3

65

,68

2

Be

ras

Imp

ort

T

an

Me

trik

2

40

,74

8

22

0,0

05

2

43

,06

7

26

0,5

35

2

58

,73

8

25

7,6

57

2

57

,77

5

25

6,5

59

2

54

,74

0

25

6,6

98

2

52

,84

9

25

0,6

45

2

50

,28

6

24

5,9

61

2

43

,89

9

Pe

rmin

taa

n B

era

s

Pe

ng

gu

na

an

T

an

Me

trik

2

78

,99

1

33

8,3

56

3

74

,58

3

35

9,6

24

3

67

,64

7

37

8,0

60

3

91

,99

2

40

6,0

17

4

21

,57

9

44

6,7

91

4

65

,99

6

49

3,1

41

5

30

,99

9

56

9,7

89

6

09

,46

9

Pe

ng

gu

na

an

/k

ap

ita

T

an

Me

trik

/ora

ng

0

.09

0

.10

0

.11

0

.10

0

.10

0

.10

0

.10

0

.11

0

.11

0

.11

0

.11

0

.12

0

.12

0

.13

0

.13

Be

ras

Ex

po

rt

Ta

n M

etr

ik

11

7

11

1

11

1

11

1.4

1

10

.6

11

2.2

1

11

.3

11

1.3

1

11

.4

11

1.4

1

11

.5

11

1.4

1

11

.4

11

1.5

1

11

.5

SS

L P

era

tus

31

.84

2

7.5

2

25

.66

2

7.5

8

29

.65

3

1.8

8

34

.27

3

6.8

4

39

.60

4

2.5

7

45

.76

4

9.2

0

52

.89

5

6.8

5

60

.00

Ha

rga

Pa

di

Ha

rga

Se

mp

ad

an

R

M/T

an

Me

trik

1

10

6

10

87

.26

1

07

4.3

2

10

89

.40

1

09

8.8

3

11

16

.16

1

13

9.8

9

11

68

.16

1

19

9.3

5

12

32

.81

1

26

8.0

0

13

04

.66

1

34

2.4

2

13

81

.04

1

42

0.4

1

Ha

rga

Min

imu

m

RM

/Ta

n M

etr

ik

75

0

75

0

75

0

75

0

75

0

75

0

75

0

75

0

75

0

75

0

75

0

75

0

75

0

75

0

75

0

Ha

rga

So

ko

ng

an

R

M/T

an

Me

trik

2

48

2

48

.1

24

8.1

2

48

.1

24

8.1

2

48

.1

24

8.1

2

48

.1

24

8.1

2

48

.1

24

8.1

2

48

.1

24

8.1

2

48

.1

24

8.1

Ha

rga

Pa

sara

n

RM

/Ta

n M

etr

ik

11

06

1

08

7

10

74

1

08

9

10

99

1

11

6

11

40

1

16

8

11

99

1

23

3

12

68

1

30

5

13

42

1

38

1

14

20

Ha

rga

Te

mp

ata

n

RM

/Ta

n M

etr

ik

1,5

58

1

,55

8

1,5

58

1

,68

6

1,6

79

1

,73

8

1,8

03

1

,86

9

1,9

32

1

,99

7

2,0

63

2

,13

0

2,1

97

2

,26

5

2,3

34

BAB 3

ULASAN DAN PROSPEKSEKTOR PERIKANAN DAN

AKUAKULTUR

1.8 Ulasan Sektor Perikanan dan Akuakultur

3.1 Terletak di tengah-tengah ekosistem biodiversiti marin tertinggi didunia, sektor perikanan dan akuakultur telah menjadi salah satupenyumbang terbesar kepada pendapatan eksport Sabah. Namundemikian, terdapat keperluan untuk mengekalkan kemampanansektor tersebut dalam jangka masa panjang. Bab ini akan mengulasprestasi sektor perikanan dan akuakultur dalam DPNS2 (1999-2010),termasuk pencapaian dan isu-isu berkaitan dengan dasar yangdicadangkan untuk hasil perikanan tangkapan, penternakan rumpailaut, akuakultur marin, akuakultur air tawar, ikan hiasan, dantumbuhan laut.

3.2 Teras kepada dasar pembangunan sektor perikanan di bawahDPNS2telah diarahkan ke arah meningkatkan pengeluaran untuktujuan keselamatan makanan dan eksport, meningkatkan produktivitidan daya saing, meningkatkan pelaburan sektor swasta, daneksploitasi serta pemuliharaan sumber perikanan di perairan Sabahsecara mampan. Sektor perikanan semasaDPNS2 telah dibahagikankepada dua subsektor: (1) perikanan tangkapan dan (2) akuakultur.

3.3 Penilaian awal daripada teras-teras dasar di atas mengenaipencapaian pelbagai program dan aktiviti yang dijalankan

dalamDPNS2 dibincangkan seperti berikut. Berdasarkan ulasan,sebanyak 34 projek biayaan kerajaan persekutuan dan 23 projekbiayaan kerajaan negeri telah dijalankan sepanjang pelaksanaanDPNS2. Projek-projek berkenaan melibatkan penaiktarafaninfrastruktur dan inkubator untuk kegunaan perikanan tangkapan danakuakultur, pembangunan masyarakat, kemudahan e-perlesenan,peningkatan pendapatan nelayan miskin, pembinaan tukun tiruan,penyediaan khidmat pengembangan dan latihan, pengurusanperikanan rentas sempadan, bioteknologi dan pemprosesan,pengurusan kesihatan ikan, dan pembinaan kapasiti manusia. Selainitu, beberapa EPP yang dikenalpasti di bawah NKEA juga telahdiperkenalkan sebagai sebahagian daripada inisiatif strategik kerajaanuntuk mencapai matlamat DPNS2.

1.8.1 Prestasi dan Pencapaian (Pembasmian Kemiskinan)

3.4 Pembasmian kemiskinan adalah teras utama DPNS2 dan telahdigariskan sebagai agenda utama kerajaan. SemasaDPNS2, jumlahnelayan di Sabah telah meningkat hampir dua kali ganda dalamtempoh 1999-2012. Walaupun bilangan nelayan tidak bertambahdalam tempoh 1999-2007, peningkatan telah berlaku secara perlahandaripada 23,763 pada tahun 2008 kepada 29,043 pada tahun 2012(lihat Rajah 3-1). Hampir separuh daripada nelayan pada tahun 2008telah dikategorikan sebagai nelayan miskin dan nelayan miskin tegar,di mana seramai 16,107 nelayan daripada jumlah keseluruhan 23,763adalah berpendapatan di bawah garis kemiskinan (RM540). Beberapaprogram pembasmian kemiskinan yang dibiayai oleh kerajaanpersekutuan dan negeri telah dijalankan oleh pihak berkuasatempatan (DOF Sabah, Ko-Nelayan dan LKIM) untuk membasmikemiskinan di kalangan nelayan miskin tegar.

46

Rajah3-21: Bilangan Nelayan Perikanan Tangkapan di Sabah, 1999-2012

Sumber: Jabatan Perikanan, Sabah (2013).

3.5 Ulasan ke atas prestasi menunjukkan bahawa agensi-agensi terbabittelah berjaya melaksanakan program-program seperti ProgramSokongan Peningkatan Nelayan Tradisional (alat menangkap ikan),Program Peningkatan Teknologi dan Hasil Pendapatan Nelayan Kecil,Skim Bantuan Nelayan (SBN), Skim Bantuan Pengusaha Akuakultur(SBPA), Program Pembangunan Industri Kecil Perikanan (PIKP),Program Pembasmian Kemiskinan Tegar Nelayan Sabah, ProgramAkhiri Zaman Miskin (1AZAM), dan Bantuan Pembangunan AsasPerkampungan Nelayan dengan menyediakan kemudahan yangberkaitan untuk nelayan. Di bawah DPNS2, Ko-Nelayan telahmemainkan peranan penting dalam menaiktaraf hidup nelayanmiskin tegar di Sabah. Penilaian kesan oleh Ko-Nelayan menunjukkanberlakunya peningkatan pendapatan lebih daripada 30 peratus dikalangan penerima skim negeri yang dibiayai menerusi dana RM20.27juta yang dilabur dalam pelbagai skim [peningkatan pendapatansebanyak 33 peratus di kalangan penerima SBN yang dilaksanakansejak tahun 1986 (RMke-5) dengan jumlah peruntukan sebanyakRM3.56 juta telah diberikan semasa DPNS2; peningkatan pendapatansebanyak 55 peratus bagi penerima SBPA yang dilaksanakan sejaktahun 1991 (RMke-6) dengan RM3.1 juta diperuntukkan sepanjangtempoh DPNS2 memberi manfaat kepada seramai 175 nelayansehingga September 2014; dan 38 peratus peningkatan dalampendapatan oleh penerima PIKP], yang mula dilaksanakan pada tahun1996 di bawah RMke-7 untuk menyediakan peralatan dan modalkerja bagi industri pemprosesan hiliran sektor perikanan denganjumlah peruntukan sebanyak RM13.61 juta disediakan dalam DPNS2yang memberi manfaat kepada 1,859 nelayan sehingga September2014.

3.6 Selain itu, peruntukan dana persekutuan sebanyak RM10.2 juta telahdisediakan dalam DPNS2, khusus untuk nelayan miskin tegar dibawah Program Pembasmian Kemiskinan Tegar Nelayan Sabah, dantelah dilaksanakan pada tahun 2007 untuk menyediakan nelayandengan peralatan perikanan seperti bot, enjin, pukat, sangkar ikan,perangkap, dan lain-lain. Sehingga Disember 2013, seramai 787nelayan telah mendapat manfaat menerusi program tersebut dankajian impak yang dijalankan pada tahun 2010 mendapati bahawanelayan berjaya meningkatkan pendapatan mereka sebanyak 58peratus setelah mengambil bahagian dalam program terbabit. Satulagi projek yang dibiayai persekutuan, iaitu 1AZAM, telahdilaksanakan pada tahun 2010 dengan sejumlah RM15.78 juta telahdisalurkan kepada 1,378 nelayan miskin tegar sehingga Disember2013. Penilaian ke atas program 1AZAM menunjukkan keputusanyang memberangsangkan di mana 36 peratus daripada nelayan tidaklagi hidup di bawah garis kemiskinan tegar kerana merekamemperoleh pendapatan lebih daripada RM1,120 sebulan.

3.7 Di samping itu, sebanyak 114 jeti pendaratan dan tempatperlindungan telah disediakan di kampung-kampung nelayan didaerah pedalaman Kudat, Pantai Barat, Tawau, dan Sandakan.Seramai 4,950 nelayan telah mendapat manfaat. Kemudahan lainseperti kompleks perikanan juga turut dibina sebagai kemudahanpendaratan di lokasi-lokasi pendaratan terpilih di Sabah. Jadual 3-1menunjukkan ringkasan jumlah jeti yang dibina di bawah projekBantuan Pembangunan Asas Perkampungan Nelayan yangdilaksanakan oleh kerajaan negeri sejak tahun 1991 (RMke-6)manakala Jadual 3-2 menunjukkan ringkasan jumlah kompleksperikanan yang dibina bagi memudahkan aktiviti perikanan nelayan diSabah.

Jadual3-14: Ringkasan Jeti yang dibina di Sabah mengikut Lokasi

Lokasi Bilangan Jeti Tahun Dibina Anggaran Bilangan PenggunaPedalaman 22 2006-2014 1200Kudat 27 2006-2014 800Pantai Barat 25 2006-2014 1150Tawau 20 2006-2014 900Sandakan 20 2006-2014 900Jumlah 114 4950Sumber: Disusun daripada pelbagai agensi oleh Pasukan Penyelidikan UNIMAS.

Jadual3-15: Kemudahan di Kompleks Perikanan mengikut Daerah di Sabah

Bil. Kompleks Kemudahan Status1. Sipitang Bekalan air, pendaratan ikan Aktif

48

2. Kudat Bekalan air, pendaratan ikan,subsidi diesel

Aktif

3. Lahad Datu Bekalan air, pendaratan ikan, subsidi diesel

Aktif

4. Kuala Penyu Bekalan air, pendaratan ikan, subsidi diesel

Sedang dibina

5. Kolapis Subsidi diesel Aktif6. Termal Papar Stor simpanan sejuk Aktif


3.8 Usaha berterusan telah dilakukan untuk meningkatkan tarafsosioekonomi nelayan di Sabah. Selepas tamatDPNS2 dan semasaRMke-10 (2011-2015), MAFI telah melaksanakan projek PeningkatanPendapatan bagi Nelayan Miskin dan PengusahaAkuakulturdenganobjektif untuk (1) mencapai kejadian sifar (zero incidence) baginelayan yang hidup di bawah garis kemiskinan dan (2) mengurangkankadar kemiskinan di kawasan bandar dan luar bandar. Projek tersebutbertujuan untuk meningkatkan pendapatan isirumah sebanyak 30peratus menerusi projek-projek dan aktiviti-aktiviti berasaskanpertanian dan makanan. Insentif disediakan mengikut empat pakejiaitu peralatan menangkap ikan (RM15,000), akuakultur (RM15,000),akuakultur air tawar (RM10,000),dan pembinaan kapasiti manusia (20pelatih), untuk kumpulan sasaran seramai 20 penerima dalamtempoh dua tahun. Projek tersebut telah disambut baik olehpenerima tetapi keberkesanannya dalam membasmi kemiskinan dikalangan nelayan di Sabah masih tidak diketahui kerana tiadapemantauan dan mekanisme penilaian dilaksanakan. Gariskemiskinan di Malaysia, iaitu Pendapatan Garis Kemiskinan (PGK),adalah ukuran kemiskinan mutlak. Berdasarkan Survei PendapatanIsirumah, DOS (2012), dua istilah daripada PGK telah digunakan untukmengukur tahap kemiskinan tegar (pendapatan tidak lebih daripadaRM660) dan miskin (pendapatan RM1,090) di Sabah. Menurutstatistik E-Kasih menerusi akses sistem pada 21 September 2015,terdapat seramai 4,410 nelayan miskin tegar dan 2,809 nelayanmiskin di Sabah. Ini menunjukkan bahawa terdapat nelayan yangmasih hidup di bawah garis kemiskinan tegar (RM660). Usahaberterusan termasuk pemantauan dan penilaian ke ataskeberkesanan projek/program perlu dilaksanakan bagi meningkatkantahap pendapatan nelayan di Sabah.

3.9 Analisis institusi dalam DPNS2 menunjukkan terdapatnya pertindihanperanan antara ketiga-tiga agensi utama yang dinyatakan di atas.Beberapa program yang dijalankan oleh DOF Sabah, Ko-Nelayan danLKIM berulangan antara satu sama lain dan dilaksanakan untukkumpulan sasaran yang sama (nelayan miskin tegar). Selain daripadakajian impak untuk menilai keberkesanan program yang dilaksanakan

oleh Ko-Nelayan, tiada laporan lengkap telah disediakan untukmenilai kesan keseluruhan program-program lain. Ini berkemungkiandisebabkan oleh pemantauan dan penilaian mekanisme yang lemahatau tidak terdapat instrumen pemantauan sosioekonomi yangbersesuaian. Pulangan Mudah Pelaburan (ROI), atau matrikskewangan untuk mengukur kecekapan penggunaan dana kerajaan keatas program/skim tidak dilaksanakan oleh agensi-agensi terbabitsemasa DPNS2. Malah, keputusan ROI dapat memberikanpemahaman yang lebih baik mengenai kekuatan, kelemahan dantahap keberkesanan program kepada pembuat keputusan danpenganalisis dalam menyediakan DPNS3. Satu kajian yang dijalankandi Semporna antara tahun 2011 dan 2013 untuk mengkaji keadaansosioekonomi nelayan kecil menunjukkan pendapatan bulananpurata isirumah nelayan telah menurun lebih daripada 30 peratusdalam tempoh berkenaan (Komilus et al., 2013). Hasil kajian tersebutboleh menjadi satu petunjuk untuk menilai semula keberkesananprogram-program yang telah dilaksanakan. Oleh itu, adalah pentinguntuk menggunakan instrumen Pemantauan dan Penilaian (M&E)yang sesuai untuk mengukur tahap keberkesanan dan ROI bagi setiapprogram yang pernah dilaksanakan harus diukur oleh kesemua agensiterbabit.

3.10 Berdasarkan ulasan, dicadangkan agar satu unit pemantauan pusatyang mungkin diselaraskan oleh Unit Perancang Ekonomi NegeriSabah (EPU) perlu ditubuhkan untuk memantau dan menilaikeberkesanan program yang dijalankan oleh semua agensi/jabatanberkaitan. Pembentukan satu sistem pemantauan sepertimana E-Kasih mungkin berguna. Syarat/garis panduan/kelayakan bagipelbagai bentuk bantuan yang bakal disediakan/diterima perludinyatakan dengan jelas. Penggunaan sistem dinamik seperti ini akanmembolehkan penerima memuat naik maklumat peribadi dan jenisbantuan yang diterima seperti pendapatan sebelum dan selepasmenerima bantuan, sekali gus memenuhi keperluan M&E sertamengatasi masalah pertindihan. Kaedah ini boleh digunakan untukmenyelaraskan jenis bantuan yang ditawarkan (dalam bentuk geran,kredit atau kredit subsidi) dan seterusnya mengurangkan konflik.

3.11 Dari segi pengukuhan institusi, MAFI dan EPU perlu memahamidengan jelas peranan dan tanggungjawab rasmi jabatan-jabatan,agensi dan kerajaan tempatan (pejabat daerah) untuk mengelakkanduplikasi objektif, fungsi dan/atau teras operasi organisasi yangberkaitan. Peranan institusi dan tanggungjawab yang jelas dapatmengoptimumkan sumber yang digunakan dalam agensi-agensi yangberkaitan. Ini penting kerana pengurusan sumber yang mampan

50

adalah satu prinsip kepada pembangunan pertanian. Untuk mencapaihasil yang lebih berkesan dan cekap, penyelarasan yang baik dikalangan agensi-agensi yang berkaitan adalah penting supaya setiapagensi memainkan peranan sebagai pelengkap untuk mengukuhkankeseluruhan sistem dalam industri.

1.8.2 Hala Tuju, Sasaran, dan Pencapaian di bawah DPNS2 mengikut Sektor

3.12 Dalam DPNS2, sektor perikanan dan akuakultur mempunyai limateras utama seperti berikut:

Menetapkan hala tuju strategik dalam pembangunan perikanan;

Menggalakkan dan meningkatkan pembangunan perikanan secarateguh dan mesra alam, termasuk akuakultur, penggunaan secaramampan dan pengurusan sumber untuk meningkatkan kualiti,kepelbagaian dan ketersediaan sumber perikanan;

Memaksimumkan pengeluaran perikanan tangkapan berdasarkankemampanan hasil dengan memberi penekanan kepada perikananlaut dalam; dan

Memastikan pembangunan akan mengambil kira pemuliharaansumber asli dan ekosistem seperti bakau. Meningkatkanpengeluaran perikanan menerusi pengembangan aktivitiakuakultur, termasuk ternakan marin, ternakan ikan air payau,ternakan ikan air tawar, ternakan ikan sangkar, ternakan ikankandang dan ternakan on-bottom danoff-bottom;dan benih atauanak ikan.

3.13 Sejak tahun-tahun kebelakangan ini (2008-2010), sektor perikananSabah telah memberi sumbangan yang besar, sehingga lebih daripadatiga kali ganda kepada KDNK Sabah dalam DPNS2 (lihat Rajah 3-2)dengan pertumbuhan kukuh dalam nilai eksport seperti yangditunjukkan dalam Rajah 3-3.

Rajah3-22: Sumbangan Nilai Borong Sektor Perikanan Sabahkepada KDNK, 2000-2012


Rajah3-23: Nilai Eksport Perikanan Sabah, 1999-2012


3.14 Pembangunan industri perikanan telah meningkatan pengeluaranikan dan sekaligus meningkatkan tahap keselamatan makanan dalamDPNS2. Pertumbuhan kukuh dalam nilai eksport perikanan 1999-2010(lihat Rajah 3-3) terus meningkat sehingga tahun 2012, menjadi satupetunjuk kepada eksploitasi yeng berterusan ke atas sumberperikanan di Sabah. Kuantiti eksport dan nilai perikananmenunjukkan tren peningkatan dua kali ganda di bawah DPNS2(anggaran lebih daripada RM320 juta pada tahun 1999 kepada lebihdaripada RM680 juta pada tahun 2010). Pengeluaran ikankebanyakannya disumbang oleh sektor perikanan tangkapan(contohnya perikanan laut dalam dan perikanan berskala kecil) danakuakultur.

52

1.8.3 Prestasi dan Pencapaian (Perikanan Tangkapan)

3.15 Jumlah pendaratan ikan di Sabah, yang merangkumi ikan lautdalam, udang, tuna, ikan pelagis kecil dan lain-lain jenis ikan,berubah-ubah dalam tempoh 1999-2008 dengan pendaratan ikanlaut terbanyak berjumlah 173,900 tan metrik pada tahun 2008. Padatahun 2013, jumlah pengeluaranperikanan tangkapan telahmeningkat kepada 194,650 tan metrik sehingga mencecah nilaiRM890 juta. Rajah 3-4 menggambarkan pengeluaran perikanantangkapan dan akuakultur di Sabah dalam tempoh 2001-2013.

Rajah3-24: Pengeluaran Perikanan Tangkapan dan Akuakulturdi Sabah,2001-2013


3.16 Matlamat aktiviti penangkapan ikan marin adalah untukmemaksimumkan pengeluaran daripada sumber perikanan sedia adadan oleh itu, stok-stok perikanan tangkapan marin adalah diunjurkankepada hasil yang mampan. Pengeluaran perikanan tangkapan dalamDPNS2 mencapai kemuncaknya pada tahun 2000 tetapi beransur-ansur merosot ke paras terendah pada tahun 2003. Pengeluarankemudiannya berubah-ubah sehingga tahun 2008 dan secaraperlahan mencecah paras tinggi yang stabil pada tahun 2011,menunjukkan satu tren sumber perikanan yang semakin berkurangandi Sabah.

Rajah3-25: Jumlah Pendaratan Ikan di Sabah, 1999-2012


Rajah3-26: Nilai BorongTangkapan Ikan Marin di Sabah,2000-2012


3.17 Tahap pengeluaran semasa hasil perikanan tangkapan lautkebanyakannya datang daripada perikanan pantai. Rajah 3-5menunjukkan arah aliran jumlah pendaratan ikan yang menurun diSabah sepanjang tempoh DPNS2 sebelum ianya menunjukkankenaikan daripada tahun 2008 sehingga 2012. Apa yang ketara, nilaiborong ikan (lihat Rajah 3-6) dan nilai runcit (lihat Rajah 3-7)meningkat bermula dari tahun 2008, yang menunjukkankemungkinan kenaikan harga disebabkan oleh permintaan yang tinggiterhadap jumlah bekalan ikan yang rendah. Sebaliknya, pendaratantangkapan ikan air tawar menunjukkan satu tren yang kurangmenyerlah dengan sedikit maklumat mengenai pendaratan sepanjangtempoh DPNS2. Berdasarkan statistik daripada DOF, pendaratantertinggi telah dicatatkan pada tahun 2004 dengan berat berjumlah

54

111,649 kilogram dan tidak terdapat data untuk beberapa tahunseterusnya sehinggalah tahun 2009 dan 2010. Pada tahun 2009 dan2010, hasil tangkapan masing-masing mencecah berat sebanyak75,646 kilogram dan 68,058 kilogram.

3.18 Walaupun pelbagai usaha telah dijalankan untuk memastikan danmengekalkan keproduktifan eksploitasi sumber-sumber perikanan,Teh et al. (2011) telah mencadangkan bahawa siri masa yang dibinasemula untuk tangkapan berskala kecil di Sabah harus digunakansebagai asas untuk menganggarkan nilai ekonomi bagi hasil perikanantangkapan. Salah satu penemuan mencadangkan bahawa sejak awaltahun 1990-an, hasil tangkapan ikan berskala kecil di Sabah mungkin

telah terkurangnilai sebanyak 225peratus. Inimungkinmenunjukkanbahawa terdapatpendaratan ikanyang tidak diambilkira, terutamanyaperikanan pelagiskecil, yang mungkintelah berlakusebelum DPNS2.Pendaratanterkurang nilaisepanjang tahunmungkin

menggambarkan bahawa tekanan perikanan ke atas sumber lautSabah boleh memberi kesan negatif kepada sumbernya.

3.19

Rajah3-27: Nilai RuncitTangkapan Ikan Marin di Sabah,2000-2012


3.20 Bagi memastikan pembangunan sektor perikanan adalah mampansemasa DPNS2, penggunaan teknologi perikanan yang cekap danmesra sumber telah dilaksanakan. Selaras dengan deklarasi Rio+20pada tahun 2012, Sabah yang diketuai oleh DOF Sabah telahmengambil peranan yang aktif dalam Inisiatif Segitiga Batu Karang(CTI) dengan melaksanakan lima gol CTI yang ditetapkan, termasukMatlamat 2, Pendekatan Ekosistem untuk Pengurusan Perikanan(EAFM). Inisiatif ini telah diiktiraf di peringkat global dan diterimaoleh pembuat keputusan pada peringkat pengurusan perikananantarabangsa. Pendekatan yang diterajui oleh Sabah merupakanperalihan daripada sistem-sistem pengurusan perikanan sedia adadengan memberi tumpuan hanya pada kemampanan sistempenuaian spesis sasaran dan proses membuat keputusanyangmengimbangi kesejahteraan alam sekitar dengan kesejahteraanmanusia serta sosial menerusi rangka kerja tadbir urus yang lebihbaik.

3.21 Sejajar dengan penubuhan Eko-Wilayah Marin Sulu-Sulawesi(SSME)menerusi pemeteraian memorandum persefahaman pada bulanFebruari 2004, langkah ini di bawah DPNS2 telah menjadikan Sabahsebagai nukleus kepada SSME Malaysia dan bidang teras CTI.Malaysia telah menyediakan Pelan Pemuliharaan Eko-Wilayahdengan kerjasama beberapa badan kerajaan persekutuan dan negeri,jabatan dan agensi, yang kebanyakannya daripada Sabah. Peringkatakhir perancangan adalah penggubalan Pelan Pemuliharaan PihakBerkepentingan Malaysia pada awal tahun 2003. Menjelang akhirtahun 2003, pelan kebangsaan ini telah menjadi sebahagian daripadaPelan Pemuliharaan Eko-Wilayah.

56

3.22 Di peringkat antarabangsa, Projek Pengurusan Perikanan Mampandengan kerjasama Ekosistem Marin Lautan Luas Sulu-Sulawesi (SCS-LME) adalah projek bersama pertama Program SSME di bawahpengawasan Jawatankuasa Tri-kebangsaan (Tri-Com). Program initelah dilaksanakan dengan jayanya oleh DOF Sabah menerusibimbingan terus daripada Jawatankuasa Kecil kepada PerikananMampan. Selain itu, Pelan Tindakan Strategik Wilayah (RSAP) bagiSCS-LME telah diwujudkan hasil perbincangan antara Indonesia,Malaysia dan Filipina mengenai isu-isu yang berkaitan denganAnalisis Diagnostik Rentas SempadanSCS-LME.

3.23 Dengan meletakkan perikanan sebagai keutamaan RSAP, pemegangkepentingan utama, pakar dan unit kerajaan tempatan dariIndonesia, Malaysia dan Filipina telah merumuskan penyelesaian danpendekatan untuk meningkatkan dan mengekalkan perikanan pelagiskecil di rantau ini menggunakan rangka kerja Pendekatan Ekosistemuntuk Perikanan (EAF). RSAP berfungsi sebagai instrumen untukpengurusan sumber perikanan, termasuk perikanan di transempadan,dan untuk menjadikan perikanan mampan sebagai pendekatan yangterbaik dalam mempromosikan serta menggalakkan pembangunanperikanan yang teguh dan mesra alam, di samping menangani isukeselamatan makanan, kemiskinan dan perlindungan alam sekitar.

3.24 Pelan Tindakan Strategik merangkumi rancangan pelaksanaanberterusan untuk memastikan terdapatnya pelarasan danpenggunaan teknologi baru, yang pada dasarnya membolehkanpengurusan mudah suai diaplikasi. Analisis kos faedah daripadapelaburan atau kos pelaksanaan Pelan Tindakan Strategik turutdiambil kira. Kejayaan pelaksanaan Pelan Tindakan Strategik melaluikemampanan dan kesepaduan amalan akan menjamin pulangan keatas pelaburan apabila faedah yang diperolehi lebih besar daripadapelaburan atau kos dalam jangka masa sederhana dan panjang, bagiperairan negara dan serantau yang dikongsi. RSAP telah merumuskanbahawa dengan adanya pengukuhan penyelarasan menerusipengkhususan dan pengurusan bersepadu serta pengukuhan institusimenerusi penggubalan bersama pelan pengurusan perikananbersepadu yang jelas, RSAP yang dirangka adalah satu hala tuju kehadapan untuk memastikan keseimbangan dalam pengurusanperikanan, termasuk pemuliharaan sumber asli dan ekosistem sepertihutan bakau dan tanah lembap, sosioekonomi, ekosistem dan tadbirurus.

3.25 Di samping itu, RSAP adalah satu pelan yang dilaksanakan dalampengurusan perikanan Sabah untuk meningkatkan dan memantapkan

lagi usaha pengawalseliaan dan penguatkuasaan. RSAP bukan sahajaberkesan dalam menguatkuasakan undang-undang perikanan, tetapijuga berkesan dalam memastikan bahawa sumber perikanan diurussecara sistematik dan berterusan. Usaha-usaha pengurusan sumberperikanan telah disokong dalam DPNS2 menerusi penyelidikan danpengumpulan maklumat mengenai stok ikan, sumber akuatik yanglain dan alam sekitar, termasuk data asas.

3.26 Dengan ketaranya, beberapa usaha untuk menggalakkan danmempergiatkan pembangunan perikanan yang teguh dan mesra alamtelah dilaksanakan sepanjang DPNS2. Dalam kes perikanan tangkapanair tawar di pedalaman, tahap eksploitasi sumber-sumber ini masihtidak diketahui walaupun Enakmen Perikanan Darat Sabah danEnakmen Akuakultur 2003 wujud tetapi masih belum dikuatkuasakan.Di samping itu, pendekatan M&E dalam enakmen berkenaan yanglebih kukuh untuk operasi akuakultur dan perikanan di pedalamanboleh melengkapi penubuhan EAFM dalam perikanan darat.

3.27 Pada tahun 2011, usaha pemuliharaan dalam pengurusan perikananyang digariskan dalam DPNS2 telah dicapai menerusi penubuhansebuah tapak demonstrasi untuk pengurusan perikanan pelagis kecildi Semporna di bawah Program Pembangunan Bangsa-BangsaBersatu (UNDP) SCS-SSME. Projek ini melihat secara spesifik kepadakeamatan perikanan berskala kecil, khususnya perikanan pelagis kecil,dan kesan ke atas tahap sosioekonomi nelayan. Projek ini adalahbertunjangkan EAFM dalam pendekatannya dan diterima dengan baikoleh pihak berkepentingan, terutama masyarakat jerut. Malah,penggubalan pelan pengurusan perikanan bersepadu telah menjadiintipati kejayaan EAFM di tapak demonstrasi tersebut.

3.28 Faktor keupayaan telah dikenal pasti sebagai faktor utama dalammenyokong industri perikanan dan akuakultur sedia ada di Sabah.Beberapa program latihan dan usaha pembinaan kapasiti manusiabagi kakitangan sedia ada dalam agensi pelaksana seperti DOF Sabahdan juga untuk peserta industri telah dijalankan sepanjang DPNS2(iaitu RMKe-8, RMKe-9 dan RMKe-10), termasuk selepas DPNS2.Program-program telah memberi tumpuan kepada pembinaankapasiti sumber manusia, dengan memberikan pelbagai kursus marin,akuakultur dan teknologi serta latihan industri kepada nelayan danpelajar. Secara umum, program-program telah berjaya meningkatkanpemahaman di kalangan pekerja, nelayan dan pelatih, di sampingmewujudkan satu kumpulan kakitangan mahir dalam industriperikanan.

58

3.29 Satu lagi program pembinaan keupayaan telah dianjurkanuntukperingkat pengurusan perikanan di Sabah dalam tempoh pascaDPNS2, iaitu program pembinaan keupayaan dalam bidang EAFM danprogram Penyesuaian dengan Perubahan Iklim(CCA) di bawahRancangan Tindakan Wilayah (RPOA) dan Pelan TindakanKebangsaan (NPOA) CTI. Melibatkan enam negara iaitu Indonesia,Malaysia, Filipina, Timor-Leste, Papua New Guinea dan KepulauanSolomon. Pada tahun 2010, tiga dan seorang calon dari Sabahmasing-masing telah dilatih sebagai fasilitator negara di CCA danEAFM. Di samping itu, lima jurulatih kebangsaan (tiga dari Sabah)telah dilatih di peringkat antarabangsa pada bulan Jun 2013 olehPerikatan Hidupan Laut Antarabangsa(IMA), yang melibatkan ProjekEkosistem Lautan Luas Teluk Bengal(BOBLME), SuruhanjayaPerikanan Asia Pasifik, CTI Amerika, Lautan Kebangsaan Amerika danPentadbiran Atmosferadan Segitiga Perkongsian Batu Karang. PadaApril 2014, tiga kursus latihan E-EAFM telah dilancarkan dan berjayamelahirkan sejumlah 32 juara E-EAFM dari Sabah. Kesemua juaradijangka akan berkongsi pengetahuan dan pengalaman yangdiperolehi dari E-EAFM dengan rakan-rakan lain dan pihakberkepentingan untuk meningkatkan peruntukan pekerjaberpengetahuan yang lebih tinggi dalam industri.

3.30 Menerusi DPNS2, institusi pengajian tinggi tempatan di Sabah turutmemainkan peranan penting dalam mewujudkan kumpulan sumbermanusia yang berkemahiran dalam perikanan. Ditubuhkan padatahun 1998, Universiti Malaysia Sabah (UMS), khususnya, telahterlibat dalam pelbagai projek penyelidikan yang berkaitan denganperikanan terutamanya dalam penetasan marin, sebelum penubuhanuniversiti lain (Kolej Universiti Yayasan Sabah) pada tahun 2013.Politeknik Sandakan juga telah melaksanakan misinya untukmenghasilkan graduan diploma dalam bidang akuakultur. Tujuanutama kedua-dua institusi pengajian adalah untuk melahirkangraduan bidang perikanan bagi memenuhi permintaan ke atas produkperikanan yang semakin meningkat di Sabah.

3.31 Dalam DPNS2, kemasukan pelaburan sektor swasta berskala besarke dalam institusi perikanan menjadi semakin giat. Insentif sepertitempoh pelepasan cukai selama lima tahun bagi syarikat taraf perintistelah diperkenalkan kepada bakal pelabur. Ini telah menarik minatpelabur untuk menceburi bidang perikanan. Kecekapan danproduktiviti sektor perikanan telah dipertingkatkan di bawah DPNS2menerusi penggunaan jentera dan automasi yang sesuai dalamproses penangkapan ikan serta pengendalian ikan. Insentif kerajaanyang lain seperti bot gentian kaca, enjin kuasa kuda 8-40HP, pukat,

kotak penebat, peti ais dan Sistem Kedudukan Global (GPS) telahdiedarkan kepada nelayan dalam DPNS2 untuk meningkatkanpengeluaran ikan.

3.32 Di samping itu, usaha untuk meningkatkan dan memantapkan lagiinisiatif pengawalseliaan dan penguatkuasaan telah dijalankandengan berkesan menerusi penguatkuasaan undang-undangperikanan. Ini bagi memastikan sumber perikanan dapat diurussecara sistematik, diurus secara mampan menerusi penyelidikan danmembolehkan pengumpulan data stok ikan, sumber akuatik, alamsekitar dan data asas diakukan. Usaha ini telah dilaksanakan olehpelbagai badan kerajaan dan bukan kerajaan serta universiti,menerusi Ekspedisi Semporna 2011, Ekspedisi Taman Tun Mustapha2012dan beberapa koleksi data asas kepada sumber perikanan sertamaklumat sosioekonomi yang berkaitan.

3.33 Penyediaan tukun tiruan menggunakan tayar dan blok simen dipelbagai lokasi di perairan Sabah turut dijalankan sepanjang tempohDPNS2. Dengan jumlah peruntukan sebanyak RM4 juta, projek inibertujuan untuk meningkatkan pendapatan daripada aktivitiperikanan. DOF Sabah telah meletakkan lebih daripada 150 tukuntiruan konkrit di lokasi terpilih di kawasan laut Sipitang, Beaufort,Kuala Penyu, Papar, Putatan, Kota Kinabalu, Tuaran, Kota Belud,Kudat, Pitas, Sandakan, Lahad Datu, Semporna dan Tawau sejaktahun 2010 dan pada tahun 2014, sebanyak 666 unit telah tersedia(lihat Jadual 3-3 dan Rajah 3-8).

Jadual3-16: Bilangan Daerah Marin, Kampung danTukunBuatan di Sabah, 2008-2014

Tahun Daerah MarinTerlibat

KampungTerlibat

Jumlah TukunTiruan (Unit)

2008 1 2 102009 8 21 2372010 8 15 1572011 1 10 362012 2 3 362013 2 5 542014 7 17 136

JUMLAH

14 55 666

60

Rajah3-28: Lokasi Tukun Tiruan di Sabah, 2014

1

2

6

7

8

11

12

34

5

9

10

1314


3.34 Namun demikian, analisis kos faedah dan dinamika populasi ikanatau Penilaian Impak Alam Sekitar (EIA) tidak dilaksanakan dengantepat dalam menentukan keberkesanan projek.

1.8.4 Prestasi dan Pencapaian (Akuakultur: Marin)

3.35 Pengeluaran akuakultursemasa DPNS2 meliputihidupan marin, hidupanair payau dan ikan kolamair tawar, ternakan ikansangkar, ternakan udang,ternakan ikan kandangdanternakan on-bottomdan off-bottom, ternakanrumpai laut, benih dananak ikan serta ikanhiasan dan ternakanakuarium.

3.36 Komoditi dalam akuakultur air payau merangkumi Udang Putih(Penaeus Vannamei), Udang Harimau (Penaeus Monodon), ikanKerapu (kerapu hibrid, kerapu harimau, siakap dan bandeng), kerang(kerang hijau, tiram, ketam lembut dan abalon), Gamat dan UdangGalah. Pengeluaran akuakultur laut telah meningkat daripada 3,500tan metrik pada tahun 2002 kepada lebih daripada 22,000 tan metrikpada tahun 2010 (lihat Rajah 3-9). Nilai borong akuakultur marinberjumlah RM333 juta pada tahun 2010 berbanding dengan kurangdaripada RM135 juta pada tahun 2008 (Rajah 3-10). Ini menunjukkanpeningkatan hasil akuakultur laut yang ketara dalam DPNS2.

Rajah3-29: Pengeluaran Akuakultur Marin,2000-2010


Rajah3-30: Pengeluaran Akuakultur Marin mengikut Jumlahdan Nilai Borongdi Sabah, 2000-2010


62

3.37 Pada tahun 2003, pengeluaran Udang Harimau mula merosot secaraberansur-ansur daripada kira-kira 433 juta ekor kepada 20 juta ekorpada tahun 2010 (lihat Rajah 3-11). Ini adalah disebabkan oleh‘Sindrom Virus Tompok Putih’ yang dikesan pada tahun 1998, di manaianya telah dibawa menerusi kemasukan secara haram udang pascalarva dari negara jiran (Lai, 2002). Spesies udang alternatif iaituUdang Putih, telah diperkenalkan untuk menggantikan UdangHarimau pada tahun 2007 (lihat Rajah 3-12), yang kemudiannyamendapat tempat di kalangan pengusaha udang di Sabah.

Rajah3-31: Jumlah Pengeluaran Anak Udang Harimau, 1999-2010


Rajah3-32: Jumlah Pengeluaran Anak Udang Putih, 2007-2010


3.38 Projek lain sedia ada yang berpotensi di bawah EPP akuakultur dantelah menyumbang kepada NKEA di Sabah adalah EPP4 (penternakanikan dalam sangkar) dan EPP6 (Replika Model Akuakultur Bersepadu -IZAQ). IZAQ merupakan model akuakultur yang mempunyai rantaiannilai akuakultur dan disokong kuat oleh syarikat-syarikat dinamik.Pada tahun 2011, empat syarikat di Silam telah diluluskan sebagaisyarikat pengeluar bagi 5,000 sangkar di bawah EPP4 dengan jumlahpelaburan berjumlah RM434.8 juta.

3.39 Di bawah EPP6, beberapa syarikat di Pitas, Kota Belud, Umas-Umasdan Kudat telah ditugaskan untuk membangunkan kira-kira 3,200hektar ladang udang, yang dikenali sebagai lembangan udangterbesar di Malaysia. Darden, projek udang galah di Malaysia, jugatelah diluluskan di bawah NKEA dan diberi hak untuk mengendalikan200,000 sangkar udang di Sabah. Pada tahun 2014, Darden telahmemulakan pengeluaran Udang Galah dan beroperasi pada skalapenetasan untuk menghasilkan lava bagi ternakan seterusnya dalamsangkar. Sumbangan daripada semua EPP ini dalam DPNS2 telahmengukuhkan kedudukan akuakultur di Sabah sebagai hubakuakultur bagi Malaysia.

64

Rajah3-33: Jumlah Pengeluaran Anak Ikan di Sabah, 1999-2010


3.40 Selanjutnya, benih atau anak ikan berkualiti tinggi adalah pentingdalam mengukuhkan kegiatan akuakultur di Sabah. DPNS2telahmenyaksikan pertumbuhan benih ikan yang perlahan walaupun tahappengeluaran benih ikan laut di Sabah kekal stabil (lihat Rajah 3-13 danRajah 3-14). Rantaian nilai akuakultur, terutamanya akuakultur ikanlaut, turut terjejas oleh benih ikan yang berkualiti rendah. Penetasanbenih tempatan bergantung kepada ketersediaan telur yangdisenyawakan dengan stok induk benih ikan sama ada dari Malaysiaatau diimport dari negara-negara jiran seperti Indonesia. Masa danmekanisme pengimportan boleh menjejaskan rantaian nilaipengeluaran anak ikan. Di bawah DPNS2 juga, kekurangan dari segiskim penghasilan stok induk berkualiti tinggi untuk bekalan telur yangberterusan, turut dihadapi.

3.41 Ketiadaan makananikan berkos rendah untuk akuakultur dankesesuaian makananikan adalah dua isu utama yang dihadapi olehpengusaha akuakultur di Sabah dalam DPNS2. Makanan ikanmengambil kira-kira 60 peratus daripada jumlah kos operasi dalamoperasi ladang; pengusaha terpaksa mengimport makanan ikan samaada dari Semenanjung Malaysia atau luar negara. Makanan ikanbuatan tempatan yang berkualiti tinggi adalah sukar untuk didapatiwalaupun beberapa kajian penyelidikan ke atas pemakanan ikantelah dijalankan oleh institusi penyelidikan tempatan dalam DPNS2.Konsep ‘satu makanan untuk semua’ masih diteruskan walaupunspesis ikan mempunyai keperluan nutrien yang berbeza untukpertumbuhan. Ini mungkin dapat memberikan kesan negatif ke atas

pengembangan akuakultur marin di Zon Industri Akuakultur(ZIA) diSabah.

Rajah3-34: Nilai Borong Anak Ikan,2007-2010


3.42 Prinsip asas dalam penggunaan dan pengurusan sumber yangmampan turut termaktub ke atas benih yang dihasilkan di pusatpenetasan. Ini adalah penting untuk memastikan bahawa kualiti,kepelbagaian dan ketersediaan sumber perikanan tidak menjejaskanekosistem semula jadi di Sabah. Keagresifan dalam pengeluaranhibrid baru, yang digelar Kerapu Sabah, dengan membaja telurKerapu Harimau (Epinephelus Fuscoguttatus) dengan spermadaripada Kerapu Gergasi (Epinephelus Lanceolatus) menerusi teknikpersenyawaan in-vitro (IVF) telah menyebabkan pertumbuhan benihyang pesat. Pengeluaran Kerapu Sabah kini diletakkan di bawah satuindustri yang dikawal selia. Penghasilan Kerapu hibrid telah diberiperhatian kerana ia mampu menimbulkan ancaman yang lebih besarkepada ekosistem marin di Sabah, yang mirip kepada fenomena"Frankenfish" dalam ekosistem Segitiga Terumbu Karang(Langerheim, 2014).

3.43 Selain itu, terdapat peningkatan daripada pengguna di seluruhdunia terutamanya ke atas produk yang memiliki pensijilan. Sabahtelah mengambil langkah memperkenalkan pensijilan berdasarkanSkim Pensijilan Ladang Akuakultur Malaysia (SPLAM), Sijil Kualiti Ikandan Amalan Akuakultur Baik Malaysia (MyGAP) untuk para penternakakuakultur di Sabah. Ramai yang telah mengambil inisiatif secarasukarela bagi mendapatkan pengesahan daripada DOF Sabah. Ini

66

menunjukkan peningkatan kesedaran di kalangan penternakakuakultur tentang kepentingan pensijilan untuk memenuhi harapantinggi pengguna. Pendek kata, ini adalah salah satu langkah yangdiambil oleh kerajaan dalam DPNS2 untuk meningkatkan tahapkecekapan dan produktiviti perusahaan akuakultur dan untukmeningkatkan kemampanan pembangunan industri akuakultur diSabah.

3.44 Di samping itu, penggunaan pantai ZPA untukProjek BerimpakTinggi (HIP) telah dicadangkan di Sabah dan ini akan merangkumiternakan ikan sangkar (Pulau Sakar Lahad Datu: 10 hektar, Kg. SilamLahad Datu: 100 hektar, Pulau Gaya Kota Kinabalu: 800 hektar danTeluk Lung Balambangan Kudat: 50 hektar), kupang hijau (SgIndrasasabah Tawau: 50 hektar), rumpai laut (Semporna: 5600hektar) dan penetasan (10 hektar). Beberapa permohonan dikawasan-kawasan ini masih menunggu kelulusan manakala projek-projek di Semporna dan Kg. Silam, Lahad Datu telah beroperasi.Penyediaan infrastruktur dan kemudahan sokongna yang diperlukanseperti air dan elektrik ke kawasan pembangunan akuakultur turutdilaksanakan dengan kerjasama JKR, Sabah Electricity Sdn Bhd danpihak berkuasa tempatan.

1.8.5 Prestasi dan Pencapaian (Akuakultur: Rumpai Laut)

3.45 Pertumbuhanpengeluaran rumpai lautdalam DPNS2 telahdipertingkatkan.Kapasitipengeluaran adalah kurangdaripada 4,030 tan metrikseperti yang dicatatkanpada tahun 2000 tetapimeningkat kepada lebihdaripada 20,785 tan metrikpada tahun 2010 (lihatRajah 3-15). Pada tahun2006, BoT bagi rumpai lautmasih berada pada kedudukan negatif, menunjukkan bahawaMalaysia akan terus mengimport rumpai laut (Sade et al., 2006).

3.46 Industri rumpai laut telah meletakkan harapan yang tinggi ke ataslogistik/infrastruktur, tenaga kerja/kakitangan, kualiti produk,pemindahan teknologi (ToT) dan sokongan industri termasuk strategipemasaran, untuk merangsang pertumbuhan pengeluaran rumpailaut di Sabah. Kenaikan nilai borong rumpai laut daripada kira-kiraRM10 juta pada tahun 2000 kepada kira-kira RM60 juta pada tahun2010 (lihat Rajah 3-16) menandakan kepentingan rumpai laut sebagaiprojek berimpak tinggi kepada KDNK Sabah.

3.47 Berdasarkan maklumat daripada DOF Sabah, sebanyak 11 syarikattelah diluluskan di bawah EPP3 (mini estet rumpai laut) sebagaisyarikat peneraju kepada pengkomersialan pertanian rumpai laut dikawasan ZPA seluas 2,000 hektar dengan anggaran pengeluaransebanyak 8,000 tan setahun pada tahun 2011.

Rajah3-35: Pengeluaran Rumpai Laut, 2000-2010


68

Rajah3-36: Pengeluaran Rumpai Laut mengikut Jumlah dan Nilai Borong di Sabah, 2000-2010


3.48 Jumlah pembiayaan untuk NKEA-EPP3 adalah berjumlah RM46.07juta. Projek Kluster Rumpai Laut adalah projek lain yangdiperkenalkan pada tahun 2012 oleh kerajaan sebagai pemangkinkepada pembangunan rumpai laut di Sabah. Empat kluster projekyang melibatkan seramai 170 petani kecil-kecilan telah dikenal pastidengan pembiayaan yang diluluskan berjumlah RM8.30 juta.Kumpulan seterusnya disasarkan mampu menghasilkan kira-kira1,000 tan metrik rumpai laut setiap tahun dengan peningkatanpengeluaran daripada 50 peratus kepada 70 peratus.

1.8.6 Prestasi dan Pencapaian (Akuakultur: Invertebrata)

3.49 Akuakultur invertebrata seperti kerang dan siput, turut dikeluarkandalam DPNS2. Tiram dan Kupang Hijau adalah dua komoditi utamayang dikategorikan sebagai kerang. DOF Sabah melaporkan bahawajumlah pengeluaran pada tahun 2011 adalah sebanyak 602 tan metrikdan bernilai RM3 juta. Pada tahun 2012, jumlah pengeluaranmeningkat kepada 676 tan metrik dan bernilai kira-kira RM3.4 juta.Tuaran dan Tawau adalah dua kawasan di Sabah dengan tahappengeluaran tiram dan Kupang Hijau tertinggi. Faktor-faktor utamayang menghadkan pengeluaran tiram dan Kupang Hijau adalahsumber benih yang terhad (benih tidak dikeluarkan di sebarang pusat

penetasan dan petani bergantung semata-mata kepada benih semulajadi) dan musim pasang surut merah sepanjang pantai barat Sabah.

1.8.7 Prestasi dan Pencapaian (Akuakultur Air tawar)

3.50 Pengeluaran komoditiakuakultur air tawar adalahjauh ke belakang berbandingakuakultur air laut. Corakpengeluaran dalamDPNS2adalah bertren meningkatdengan pengeluaran purataantara 4,000 tan dan 6,000tan metrik (lihat Rajah 3-17).Nilai borong sebaliknyamenunjukkan arah aliranyang menurun pada tahun2006 dengan nilai kurangdaripada RM50 juta dan terus menyumbang secara sederhana dalamtahun 2010 (lihat Rajah 3-18).

3.51 Di bawah DPNS2, pusat akuakultur air tawar iaitu Pusat SumberSabah, telah ditubuhkan untuk pembiakan benih ikan bernilai tinggiseperti Kelah, Pelian, Empurau dan Kelah. Pada tahun 2009,pengeluaran ikan air tawar adalah sebanyak 4,859 tan metrik tetapimenurun kepada 4,082 tan metrik pada tahun 2011 disebabkan hargayang agak rendah di pasaran. Pembangunan akuakultur air tawar kiniagak jauh ketinggalan berbanding dengan akuakultur marin.

70

Rajah3-37: Pengeluaran Ikan Air Tawar dalam Tan Metrik, 1999-2010


Rajah3-38: Pengeluaran Ikan Air Tawar mengikut Jumlah dan Nilai Borong di Sabah,1999-2010


3.52 Status R&D pusat pengeluaran akuakultur air tawar bagaimanapunmasih berada di peringkat awal, menunjukkan bahawa lebih banyakpenyelidikan perlu dilaksanakan untuk membangunkan pengeluaranikan air tawar bernilai tinggi.

3.53 Pengeluaran anak ikan air tawar menunjukkan satu peningkatandalam DPNS2 dengan pengeluaran tertinggi iaitu lebih daripada 4.5juta ekor pada tahun 2010 (lihat Rajah 3-19). Spesis yang dihasilkankebanyakannya Tilapia, Keli dan Udang Gergasi air tawar.

Rajah3-39: Pengeluaran Anak Ikan Air Tawar dalam Juta Ekor, 1999-2010

Sumber: Jabatan Perikanan, Sabah(2011).

3.54 Dari segi makanan ikan, bahan makanan untuk ikan air tawar bolehdidapati di kebanyakan kedai dan stesen pertanian. Namun demikian,slogan ‘Satu makanan untuk semua’ adalah tidak sesuai untukmemenuhi keperluan nutrien semua jenis ikan. Kesesuaian makananadalah bergantung kepada jenis ikan, di mana Ketidaksesuaian bolehmenyebabkan berlakunya pengambilan makanan pada nisbahpenukaran makanan yang tinggi (NPM) di mana ianya adalah tidakekonomi dari segi operasi akuakultur.

3.55 Secara keseluruhan, kejayaan sektor perikanan air tawar dalamDPNS2 dapat disaksikan menerusi projek pemuliharaan perikananberasaskan komuniti yang dikenali sebagai Tagal. Sistem inimelibatkan penyertaan agensi dan pihak berkepentingan tertentudalam pemuliharaan perikanan. Perkataan ‘Tagal’, yang bermaksudtidak memancing, adalah satu pendekatan untuk pengurusan ikanseperti Ikan Pelian (Malaysian Mahseer). Sabah terkenal dengankejayaan projek Tagal, di mana ia telah membawa kepadaperkongsian pintar mengenai perikanan air tawar dan pengurusanberasaskan komuniti di kalangan masyarakat setempat dan DOFSabah. Pada tahun 2013, sebanyak 502 projek Tagal telahdilaksanakan dengan melibatkan lebih daripada 200 sungai di Sabah,seperti yang dilaporkan oleh DOF Sabah. DOF Sabah melaporkanbahawa terdapat sebanyak 531 lokasi Tagal di sekitar 20 daerah diSabah. Masyarakat tempatan menguruskan sungai masing-masingberdasarkan undang-undang kaum. Lawatan berterusan pengunjungtempatan dan asing ke projek Tagal telah memberi kesan positifkepada masyarakat melalui kutipan bayaran masuk, serta

72

pendapatan yang dijana dari pusat peranginan kecil-kecilan, inapdesa, tempat makan dan penjualan cenderamata. Bayaran masuk ketapak Tagal berharga RM5 seorang dan aktiviti memberi makan,menangkap dan melepaskan ikan berharga RM75 seorang.Memandangkan subsektor ini berpotensi besar, Tagal menjanjikanpulangan sosioekonomi yang lebih tinggi kepada masyarakat dalamjangka panjang.

1.1.1 Prestasi dan Pencapaian (Ikan Hiasan, Tumbuhan Akuatik, danTerumbu Karang)

3.56 Adalah satu faktayang diketahui bahawaSabah bukanlah pengeluarutama ikan hiasan,terutamanya anak ikan.Pengeluaran sektor kerajaandan swasta adalah menurundalam tempoh 2006-2008.Dari 2009 hingga 2010,pengeluaran ikan hiasanuntuk kedua-dua sektormasing-masing mencecah10,000 ekor (lihat Rajah 3-

20).

3.57 Pengeluaran ikan hiasan di Sabah, yang merangkumi tumbuhanakuatik hiasan, masih berada di peringkat awal. Pengeluaran ikanhiasan hanya menyumbang kira-kira 0.03 peratus kepada jumlahpengeluaran negara. Namun demikian, subsektor ini mempunyaipotensi yang tinggi untuk dibangunkan kerana nilai estetiknya. Ikanhiasan termasuk ikan hiasan air tawar dan ikan karang. Pada tahun2011, pengeluaran ikan hiasan air tawar adalah sebanyak 13,881 ekordengan nilai sebanyak RM27,000. Pada tahun 2013, satu rekodpengeluaran sebanyak 93,909 ekor dengan nilai kira-kira RM92,000telah dilaporkan oleh DOF Sabah.

Rajah3-40: Pengeluaran Ikan Hiasan dalam Ribu Ekor, 2006-2010


Rajah3-41: Eksport Terumbu Karang, 2008-2013


3.58 Ikan hiasan marin adalah merangkumi ikan karang, terumbu karangbuatan dan kerang gergasi. Eksport terumbu karang mengalami turunnaik dalam tempoh 2008-2013 (lihat Rajah 3-21) disebabkan olehketidakkonsintenan dalam bekalan hiasan marin jenis pembenihan.Hiasan marin jenis pembenihan seperti ikan karangdan terumbukarang buatan manusia adalah terhad atau tidak wujud sama sekali.Dana kerajaandan R&D juga adalah terhad untuk sektor ini. Hasilnya,pengeluar benih memilih untuk menggunakan kaedah perikanananyang memudaratkan untuk menangkap ikan dan menuai terumbukarang liar.

74


3.59 Isu-isu dan cabaran yang dihadapi oleh sektor perikanan danakuakultur digambarkan dalam Rajah 3-22.

1.9.1 Ketidakmampanan Eksploitasi Ikan

3.60 Eksploitasi ke atas ikan yang tidak mampan, kehilangan habitat danpengubahsuaian komuniti, perubahan iklim dan pencemaran marinadalah masalah-masalah merentasi sempadan (TP) yang dikenal pastidalam RSAP di bawah Projek Pengurusan Perikanan Mampan LautanSulu-Sulawesi. Keputusan daripada Analisis Diagnostik RentasSempadan (TDA) menegaskan bahawa TP adalah berpunc daripadatadbir urus yang lemah, perubahan ekologi dan kesan negatifdaripada faktor-faktor sosioekonomi. Ketidakkonsistenan dalampenguatkuasaan, kekurangan dari segi politikal, kemiskinan danmasalah berkaitan manusia telah menjadi halangan utama dan akandiselesaikan dalam DPNS3.

1.9.2 Kaedah Perikanan Haram, tanpa Laporan, dantidak terkawal

3.61 Perikanan haram, tidak dilaporkan dan tidak dikawal (IUU) masihdiamalkan secara meluas di Sabah walaupun program kesedarantelah diperkenalkan oleh beberapa agensi kerajaan dan pertubuhanbukan kerajaan. Aktiviti perikanan IUU biasanya melibatkanpencerobohan oleh nelayan asing di perairan Sabah, perikanan pukattunda, pukat surung, pengeboman ikan dan penggunaan garamsianida.Penggunaan dinamit dan garam sianida telah menjejaskanalam sekitar dan pengguna di mana beberapa pelaut yang dikenalisebagai ‘palauh’, telah diupah oleh orang tengah yang tidakbertanggungjawab untuk menangkap ikan karang menggunakangaram sianida atau dinamit di kawasan pantai. Pemantauan danPengawasan (MCS) telah dijalankan pada RMKe-9 (2006-2010)dengan mengadakan lebih 1,500 operasi dan membuat sejumlah 500penangkapan, termasuk 10 kempen. Namun aktiviti IUU tetapberterusan.

Raj

ah3-

42:

Isu

-Isu

dan

Cab

aran

dal

am S

ekto

r P

erik

anan

dan

Aku

aku

ltu

r

76

1.9.3 Kekurangan Kemudahan Pendaratan

3.62 Kemudahan pendaratan seperti jeti pendaratan ikan dan kompleksperikanan yang dilengkapi dengan dewan pemasaran, kilang ais,stesen minyak, kontena, kargo dan infrastruktur yang berkaitan masihtidak mencukupi di Sabah. Akibatnya, bot nelayan terpaksamenyusuri lautan lebih jauh dan kos bertambah untuk mendaratkanikan yang dijadualkan. Kemudahan penyimpanan yang tidak bersihkerana perkhidmatan utiliti yang uzur (seperti bekalan elektrik dan airyang kerap terputus) turut menjejaskan kualiti ikan dalam simpanandi pelabuhan.

3.63 Kesan kompaun ke atas kemudahan yang tidak mencukupi danketiadaan sambungan berkesan seperti jalan raya dan/atau lebuhraya di antara tempat pendaratan dan pusat pengedaran telahmenyebabkan kos logistik meningkat. Begitu juga, kenaikan cajpelabuhan dan lapangan terbang telah meningkatkan kospengangkutan dan kos pengendalian, sekaligus menaikkan harga ikandi pasaran dan merendahkan daya saing pengeluaran ikan. Satu lagikelemahan yang dialami oleh sektor perikanan adalah kegagalansesetengah kapal nelayan dalam mematuhi piawaian EU bagipengeksportan ikan, yang membatalkan kelayakan mereka daripadamemasuki pasaran EU.

1.9.4 Kekurangan Tenaga Kerja Tempatan

3.64 Walaupun berpotensi, industri perikanan di Sabah kini mengalamikekurangan pekerja tempatan dan terlalu bergantung kepada pekerjaasing, termasuk kekurangan kakitangan teknikal yang mahir dalamperikanan dan akuakultur. Ini mungkin disebabkan oleh ketiadaanpusat-pusat latihan untuk melatih lepasan sekolah dan anak-anakkapal, termasuk juruteknik yang mahir dalam mengendalikanteknologi penangkapan ikan, peralatan menangkap ikan danpenyelenggaraan kapal.

1.9.5 Kekurangan Penyelidikan dan Pembangunan

3.65 Kekurangan dari segi R&D ke atas pengkomersialan spesis bernilaitinggi, teknik pemeliharaan, biomas ikan, kuota perikanan,penutupan musim dan teknologi baru telah menghalang

pembangunan dan pengembangan sektor perikanan dan akuakultur.Aktiviti R&D buat masa ini dijalankan oleh beberapa universititempatan dan institut penyelidikan. Namun demikian, ianya adalahterhad di mana perkongsian data (menerusi persidangan, seminardan/atau bengkel) masih lagi samar-samar. Cuma terdapatpenyelarasan secara minimum antara agensi dan/atau kerjasamayang berkaitan dengan R&D akuakultur di Sabah. Perkongsian sumberperlu diutamakan pada masa akan datang memandangkan kosmenjalankan eksperimen penyelidikan dan kajian dalam bidangakuakultur adalah tinggi.

1.9.6 Kekurangan Pegawai Pengembangan

3.66 Agensi-agensi kerajaan yang terlibat secara langsung dalam industriperikanan di Sabah tidak mempunyai kakitangan pengembangan yangmencukupi untuk melaksanakan urusan pelesenan dan menyediakanpengetahuan teknikal dan/atau khidmat nasihat kepada sejumlahbesar nelayan dan penternak akuakultur. Sehingga kini, nisbahkakitangan pengembangan kepada nelayan adalah lebih kurang1:6000 di Sabah. Memandangkan sektor perikanan dan akuakulturadalah berskala tinggi, masalah kekurangan kakitangan perluditangani dalam DPNS3.

1.9.7 Kebimbangan terhadap Tahap Keselamatan

3.67 Masalah keselamatanadalah masalah yang palingkritikal dihadapi oleh sektorperikanan dan akuakultur diSabah baru-baru ini. Jaminankeselamatan bagi komunitinelayan, terutama dikawasan yang melebihi tigabatu nautika, adalah amatmembimbangkan.

3.68 Pusat Keselamatan PantaiTimur Sabah (ESSCOM) danagensi-agensi berkaitan sepertitentera, PDRM, Agensi Penguatkuasaan Maritim Malaysia (APMM)

78

dan agensi-agensi lain yang berkaitan telah diletakkan di sepanjangKoridor Pantai Timur Sabah untuk memastikan keselamatan di PantaiTimur Sabah. Kawasan-kawasan ini terdiri daripada sepuluh daerah:Kudat, Kota Marudu, Pitas, Beluran, Sandakan, Kinabatangan, LahadDatu, Kunak, Semporna dan Tawau. Sehingga kini, ESSCOMmenghadapi pelbagai cabaran dalam menjaga keseluruhan kawasanEsszone disebabkan liputan kawasan yang meluas.

1.9.8 Tangkapan Ikan Skala Kecil terkurang Anggar

3.69 Satu laporan telah mengemukakan bahawa hasil tangkapan ikanberskala kecil di Sabah mungkin telah terkurang anggar sebanyak 225peratus sejak awal 1990-an. Ini boleh menjadi petunjuk pentingkepada pengurangan sumber perikanan di perairan Sabah. Jikapendaratan ikan semasa dan sebelum tempoh DPNS2 telah terkuranganggar, beberapa spesis mungkin telah dieksploitasi di luar tahapkemampanan hasil mereka. Namun demikian, pengurus perikanandan pihak berkuasa juga dalam dilema kerana kekurangan data asasyang terkini dan penggunaan Hasil MapanMaksimum (MSY) danbukannya CPUE dalam menganggar populasi ikan. Walaupun laporanmenunjukkan terdapat kebarangkalian untuk kawasan penangkapanikan yang baru ditemui dalam Zon Ekonomi Eksklusif (ZEE) di perairanSabah, kuota tangkapan yang menghadkan saiz tangkapan yangdibenarkan mengikut spesis masih tidak dirangka dengan tepat.

1.9.9 Isu dalam pengagihan Subsidi

3.70 Tidak terdapat sebarang bukti yang menunjukkan bahawapengagihan subsidi (seperti diesel) adalah tidak mencukupi atau tidakkonsisten untuk nelayan yang memerlukan di Sabah. Ko-Nelayanadalah pemborong tunggal bagi diesel bersubsidi di Sabah.Pengagihan adalah berselaras dengan dasar-dasar kerajaanpersekutuan dan peraturan-peraturan yang berkaitan denganpenjualan dan pengedaran diesel subsidi. Sehingga kini, nelayanberskala kecil adalah layak untuk menerima subsidi petrol manakalanelayan berskala besar adalah layak untuk subsidi diesel. Namundemikian, subsidi diesel bagi pengusaha akuakultur telah ditarik balikdan, oleh itu, adalah penting untuk mengkaji dan menanganikeperluan usahawan akuakultur yang mungkin telah terlepaspandang.

1.9.10 Kekurangan Teknologi dan Mekanisasi Moden

3.71 Sebahagian besar daripada kapal nelayan tidak dilengkapi denganteknologi penangkapan yang terkini dan/atau peralatan moden untukperikanan, terutama untuk aktiviti penangkapan di laut dalam. Inidapat memberi kesan ke atas jumlah tangkapan, yang secaralangsung akan memberi kesan kepada pengeluaran ikan negara.

1.9.11 Kelemahan Rasionalisasi Fungsi Jabatan/Agensi-Agensi

3.72 Konflik antara agensi kerap berlaku kerana pertindihan peranan danfungsi antara agensi-agensi kerajaan negeri (DOF Sabah, Sabah FishMarketing Sdn Bhd (Safma) dan Ko-Nelayan) dan agensi-agensipersekutuan (LKIM). Agensi-agensi tersebut yang melaksanakanfungsi mereka dengan bajet yang terhad sementara berkhidmatuntuk kumpulan sasar yang sama, cenderung untuk mewujudkanpermasalahan dan ini perlu diselesaikan dalam DPNS3.

1.9.12 Kesukaran mendapatkan pembiayaan

3.73 Proses mendapatkan kelulusan modal untuk perusahaan perikananlaut dalam daripada institusi kewangan boleh memberikan satumasalah besar kepada ramai usahawan. Ini kerana, pembiayaankerajaan dalam sektor perikanan sebahagian besar diperuntukkanuntuk pembangunan aktiviti perikanan tangkapan dan akuakulturterpilih seperti ternakan sangkar, pembenihan dan rumpai laut. Padamasa yang sama, dana untuk akuakultur air tawar dan ikan hiasantelah diminimumkan sejak beberapa tahun kebelakangan danpembiayaan adalah sangat sedikit untuk pengembangan program-program tersebut. Ini akhirnya telah memperlahankan pembangunankedua-dua subsektor berbanding dengan kemajuan yang dicapai diSemenanjung Malaysia. Oleh itu, menerusi DPNS3, terdapat satukeperluan besar untuk mewujudkan satu mekanisme kewangan yangmerangkumi pengeluaran insuran untuk mengurangkan bebannelayan dalam mengembangkan perniagaan mereka. Di samping itu,pembiayaan juga diperlukan untuk aktiviti R&D, program kesedaranyang berkaitan dengan aktiviti pemuliharaan, dan pemantauan serta

80

penguatkuasaan untuk membendung kegiatan penangkapan ikansecara haram.

1.9.13 Pelepasan Sisa Kumbahan

3.74 Pelepasan sisa kumbahan daripada aktiviti huluan ke dalam sistemsungai di Sabah telah memberi kesan kepada kualiti air danmengurangkan populasi benih ikan. Sisa kumbahan daripadabeberapa kilang kelapa sawit turut memberi kesan kepada kualiti air,yang mengakibatkan kehilangan populasi ikan asli.

1.9.14 Ketidaksesuaian Amalan Akuakultur

3.75 Amalan akuakultur yang salah seperti penebanganhutan bakausecara terang-terangan, pelepasan terus sisa kumbahan dan airtercemar, dan kaedah penangkapan terumbu karang dan anak ikansecara haram seperti penggunaan garam sianida adalah faktor utamayang mengancam alam semula jadi. Jika amalan-amalan tersebutterus dipraktikkan, dikhuatiri bahawa ianya akan memberi kesanburuk kepada bidang-bidang berpotensi yang ditetapkan untuk ZPA diSandakan, Lahad Datu, Tawau, Beaufort dan Kuala Penyu, yangmempunyai keluasan lebih kurang 63,000 hektar. Kesilapan dari segiperancangan juga boleh meninggalkan beberapa kesan jangkapanjang ke atas alam sekitar sehingga sukar untuk dipulihkan, sepertikemerosotan kualiti air laut dan kenaikan kadar hakisan di sekitarpantai dan sungai, yang seterusnya memerlukan pelaburan kewanganyang besar untuk mengurangkan hakisan infrastruktur. Agensi-agensiberkaitan perlu menangani isu-isu yang saling berkaitan ini tuntukmemastikan bahawa kemampananamalan akuakultur adalah tersediadan dilaksanakan dalamDPNS3.

1.9.15 Kos Operasi Tinggi

3.76 Kos operasi yang tinggi melibatkan makanan ikan adalah salah satupermasalahan dalam industri akuakultur. Kos makanan ikanmengambil kira-kira 50 peratus hingga 70 peratus daripadakeseluruhan kos operasi. Bahan makanan ikan dibeli sama ada dalamnegara atau diimport dari Taiwan, China, Korea, atau Jepun. Potensiuntuk mengunakan bahan makanan mentah tempatan sebagai

ramuan kepadamakanan ikan masih belum diterokai sepenuhnya.Sebaliknya, beberapa bahan perikanan penting (iaitu minyak ikan)masih diimport dari negara-negara asing. Harga sumber proteinpengganti seperti Dedak Isirong Sawit (PKC) telah meningkat denganketara di pasaran antarabangsa. Bahan makanan mengikut spesis dansaiz juga tidak tersedia untuk akuakultur ikan laut; hanya bahanmakanan yang diadun untuk ikan air tawar terdapat dalam negara.Atas sebab ini, penternak ikan sangkar di Sabah biasanyamenggunakan ikan Tamban (Sardinella sp) sebagai makanan untukikan hidup.

1.9.16 Biokeselamatan

3.77 Pengimportan spesis dan pengeluaran benih hibrid baru adalah isu-isu biokeselamatan terpenting di perairan Sabah. Pengenalan spesistertentu ke dalam suatu ekosistem boleh menyebabkan penyebaranwabak penyakit ikan eksotik dan mengancam spesis asli, yangakhirnya boleh membawa kepada kepupusan di perairan Sabah.

1.9.17 Peralihan Komposisi Spesis

3.78 Peralihan komposisi spesis tangkapan ke lokasi lain akibateksploitasi berlebihan telah menjadi satu kebimbangan dalamindustri perikanan. Walaupun laporan menunjukkan bahawaperatusan invertebrata seperti obor-obor dan sotong telah meningkatdi pantai barat Semenanjung Malaysia, senario yang sama tidak dapatdilihat di Sabah. Peralihan ini mungkin boleh disebabkan olehpencerobohan spesis.

1.9.18 Perubahan Iklim

3.79 Perubahan iklim merupakan isu am yang telah memberi kesankepada kualiti air laut. Peningkatan paras air laut dan perubahan suhuair yang dilaporkan telah memberi kesan kepada komposisi spesisikan.

3.80 Kajian Impak Perubahan Iklim Terhadap Peningkatan Paras Air Lautdi Malaysia, seperti yang dilaporkan oleh Institut PenyelidikanHidraulik Kebangsaan Malaysia (NAHRIM) (2010), menunjukkan

82

bahawa jangkaan Kenaikan Paras Air Laut(SLR) di Sabah bagi tahun2100 adalah 0.69-1.06 meter dengan nilai maksimum telah berlaku dikawasan rendah, muara sungai dan muara di Pantai Timur (Tawau,Semporna, Lahad Datu, Sandakan dan Kudat). Paras ini mencatakanbacaan lebih tinggi berbanding di Semenanjung Malaysia danSarawak. SLR boleh mendedahkan lokasi-lokasi yang berisiko tinggiuntuk mengalami kemusnahan lebih banyak aset yang seterusnyamemberi gangguan kepada sektor ekonomi, kehilangan nyawa, kesanke atas kesihatan mental, kemusnahan tumbuh-tumbuhan, haiwandan ekosistem. Namun demikian, tahap kesan adalah bergantungkepada kekuatanserta pendedahan aras air dan kelemahanpersekitaran serta ekosistem.

1.9.19 Pengeluaran Anak Ikan Rendah

3.81 Kekurangan pengeluaran anak ikan untuk akuakultur adalah isuyang kerap terjadi dalam akuakultur laut, kecuali kerapu. Pengeluarananak ikan Kerapu Sabah telah berkurangan ekoran pengurangan nilaihibrid dalam perdagangan ikan hidup. Namun demikian, anak ikanlain seperti Siakap, Kerapu Harimau, Kerapu Tikus dan Udang KakiPutih (L. Vannanei) adalah tidak mencukupi untuk memenuhikeperluan akuakultur tempatan di Sabah, yang kemudiannyamenghalang pertumbuhan penternak anak ikan swasta di Sabah. Satulagi faktor yang menyumbang kepada pengeluaran anak ikan yangrendah adalah kualiti telur yang disenyawakan dengan induk benihyang kurang berkualiti. Akuakultur marin telah memberi tumpuankepada kuantitianak ikan dan perhatian yang sangat sedikit telahdiberikan kepada penghasilan induk benihyang berkualiti tinggi.Penyelidikan intensif diperlukan untuk meningkatkan ketersediaaninduk benih yang bagus dari segi genetik. Kekurangan bekalan indukbenih berkualiti tinggi telah memaksa penternak untuk mencaribekalan telur alternatif dengan mengimport telur yang disenyawakansama ada dari Semenanjung Malaysia atau negara-negara jiranseperti Indonesia, dengan kos pengeluaran yang lebih tinggi danproduktiviti yang rendah.

1.9.20 KetidakcekapanMekanisme Pemasaran

3.82 Mekanisme pemasaran hasil perikanan dan akuakultur perludipertingkatkan lagi untuk memastikan bahawa bekalan adalah

mencukupi di pasaran yang disasarkan dengan menggabungkanjaminan kualiti bagi produk dalam rantaian bekalan. ProgramTransformasi Pertanian (ATP) melalui model Jihad Memerangi OrangTengah, yang baru diperkenalkan oleh MOA, adalah satu usahakerajaan untuk menghapuskan isu-isu yang berkaitan dengan orangtengah dalam pemasaran ikan. Model ini menyediakan prasaranabagi nelayan untuk menjual barangan mereka secara langsungkepada pengguna, yang kemudiannya memberi pulangan yang lebihtinggi kepada nelayan.

1.9.21 Kekurangan Pembiayaan untuk Akuakultur Air Tawar danIkan Hiasan

3.83 Sementara itu, pembiayaan kerajaan untuk pembangunan danpengembangan subsektor akuakultur air tawar dan ikan hiasanadalah amat sedikit berbanding dengan sektor perikanan tangkapandi Sabah.

1.9.22 Kemerosotan Persekitaran SungaidanKualiti Air

3.84 Kesan negatif daripada kemerosotan sekitaran sungai dan kualiti air,termasuk pemendapan akibat penebangan hutan tanah tinggi dankerja tanah, telah memberi kesan kepada kualiti air sungai yangseterusnya mengalir ke pantai. Isu ini memerlukan siasatan lanjutoleh agensi-agensi yang berkaitan dalam DPNS3.

1.10 Prospek

3.85 Sektor perikanan dan akuakultur telah mencapai SSL dari segipengeluaran ikan. Sektor ini telah menyumbang dengan ketara,sehingga lebih daripada tiga kali ganda (2008 -2010) kepada KDNKSabah dalam DPNS2, dengan pertumbuhan kukuh dalam nilai eksportdaripada RM100 juta pada tahun 1999 kepada kira-kira RM700 jutapada tahun 2010. Prospek masa depan sektor perikanan danakuakultur di Sabah, terutamanya dalam DPNS3 yang akan datang,sangat bergantung kepada keupayaan negeri dalam menangani isu-isu dan cabaran yang diketengahkan dalam sektor dan juga

84

permintaan ke atas produk perikanan dalam tempoh sepuluh tahunakan datang.

3.86 Berdasarkan Dasar Agromakanan Negara, permintaan ke atasperikanan dalam tempoh sepuluh tahun akan datang dijangka akanmeningkat daripada 1.3 juta tan pada tahun 2010 kepada 1.9 juta tanpada tahun 2020 dengan 3.8 peratus pertumbuhan setiap tahun, dimana perikanan pantai dijangka menjadi penyumbang tertinggikepada jumlah pengeluaran perikanan daripada 176,945 juta tanmetrik pada tahun 2011 kepada 200,587 juta tan metrik pada tahun2020 dengan pertumbuhan 1.5 peratus setahun (lihat Rajah 3-23).Pendaratan ikan laut dijangka meningkat daripada 1,703 juta tanmetrik pada tahun 2011 kepada 3,021 juta tan metrik pada tahun2020. Senario ini menekankan bahawa penggunaan ikan per kapitadijangka meningkat daripada 46 kilogram kepada 55 kilogram denganpertumbuhan 1.9 peratus setahun. Lebihan perikanan semasa DPNS2juga memberikan prospek eksport yang optimistik terhadap ikanhidup, ikan segar dan ikan beku di Singapura dan Hong Kong. Disamping itu, permintaan bagi produk ikan dan udang oleh AmerikaSyarikat, Kesatuan Eropah, Jepun, Rusia dan China dijangka akanberterusan.

3.87 Sabah merupakan penyumbang terpenting kepada hasil perikanantangkapan, menyumbang kira-kira 16.2 peratus dan 15.7 peratuskepada pendaratan perikanan di Malaysia pada tahun 2011 dan 2012.Sektor perikanan tangkapan laut di Sabah menyumbang kira-kira176,945 tan metrik (bernilai RM753 juta) dan 178,063 tan metrik(bernilai RM801 juta) pada tahun 2011 dan 2012. Perdaganganproduk perikanan kebanyakannya dengan rakan dagangan utama dariSemenanjung Malaysia, Jepun, Hong Kong, Vietnam dan Taiwan.Memandangkan hasil perikananan pantai Malaysia perlu mencapaisasaran Dasar Agromakanan Negara, maka pengeksploitasian sumberpantai perlu menjana hasil yang maksimum. Oleh itu, terdapatprospek yang tinggi untuk perikanan laut dalam di sampingmemajukan kawasan yang masih belum dibangunkan semasa DPNS2.

3.88 Untuk ramalan yang lebih tepat mengenai penggunaan produk ikandan udang tempatan, satu kajian ke atas penggunaan ikan per kapitadi kalangan masyarakat di Sabah perlu dijalankan semasa DPNS3. Inikerana, kajian sosioekonomi ke atas penggunaan ikan yangmelibatkan komuniti pesisir di Semporna pada tahun 2013 telahmenunjukkan satu tren penggunaan yang menurun bagi setiapindividu setiap tahun, iaitu daripada 56 kilogram pada tahun 2012kepada 46 kilogram pada tahun 2013. Statistik ini bagaimanapun

tidak dapat mewakili purata penggunaan ikan sebulan bagi setiapisirumahdi Sabah.

3.89 Perdagangan Ikan Karang Hidup (LRFFT) telah menjadi salah satupenyumbang tertinggi kepada industri perikanan di Sabah.Kebanyakan Ikan Karang Hidup (LRF) yang ditangkap di Sabah secaratradisinya dieksport ke Hong Kong dan tanah besar China. LRFFTmempunyai anggaran nilai runcit tahunan sebanyak AS$1 bilion dirantau Asia-Pasifik (Pomeroy et al, 2008.); Sabah mengeksportsejumlah RM6.7 juta LRF pada tahun 2007 (DOF Sabah, 2007). Padatahun 2008, eksport LRFadalah bernilai RM6 juta. Harga untuk LRFdilaporkan sangat menguntungkan bagi nelayan, terutamanya KerapuTikus (Cromileptes Altivelis) yang bernilai AS$82 hingga AS$118sekilogram (ADB, 2003). Di samping itu, perdagangan LRFFT juga telahberkembang ke pasaran lain di rantau ini, termasuk Singapura,Malaysia Barat dan di Sabah sendiri. Sumbangan daripada LRFFTbukan sahaja menyuntik ROI kepada nelayan tempatan danpengeksport, tetapi ia juga telah meletakkan Sabah sebagai "LittleHong Kong of Borneo".

3.90 Kilang pemprosesan hiliran bagi produk perikanan tangkapan yangmenjadi ukuran bagi nilai ditambah produk ikan adalah satu lagiprospek bagi sektor perikanan. Kilang komersial untuk pemprosesanikan mampu menjadi batu loncatan kepada industri perikanan diSabah untuk mempelbagaikan produk berkualiti tinggi, sepertipemrosesan produk ikan beku dan pemeraman ikanuntuk dijadikanmakanan dalam tin, penghasilan produk farmaseutikal, dan produkdiproses seperti sos ikan, minyak ikan dan surimi.

3.91 Selain itu, jumlah pengeluaran akuakultur marin negara, termasukakuakultur air tawar, dijangka meningkat kepada 790,000 tan metrik(41 peratus) daripada jumlah permintaan ikan negara pada tahun2020. Subsektor ini juga dijangka mampu menyumbang kepada nilaieksport termasuk kepingan daging ikan, iaitu daripada RM1.4 bilionpada tahun 2010 kepada RM3.2 bilion pada tahun 2020. Pengeluaranakuakultur air payau, yang terdiri daripada Udang Putih, UdangHarimau, ikan dan kerang dijangka meningkat pada masa akan datangsusulan daripada sumbangan projek mega di bawah EPP4 dan EPP6.Sumbangan Sabah pada kira-kira 11 peratus kepada pengeluaranakuakultur negara pada tahun 2012 menunjukkan peranan pentingyang dimainkan oleh Sabah sebagai sebuah pusat akuakultur.Pengenalan EPP4 NKEA yang memberi tumpuan kepada PertanianIkan Sangkar Bersepadu pada tahun 2013 telah berjaya menghasilkansebanyak 319 tan metrik ikan sangkar, dan ini hanya dikeluarkan oleh

86

satu syarikat. Pengeluaran tunggal ini menyumbang kira-kira 18.5peratus daripada jumlah pengeluaran akuakultur ikan laut olehpenternak ikan berskala kecil di Sabah. Selain daripada ikan, ternakanudang juga merupakan satu produk yang berprospek dalamakuakultur, dengan anggaran nilai RM150 juta daripada pengeluaransejumlah 12,070 tan.

3.92 Rumpai Laut merupakan satu lagi subsektor berimpak tinggi dengananggaran pengeluaran tambahan sebanyak 18 peratus daripada149,000 tan metrik pada tahun 2010 kepada 780,000 tan metrik padatahun 2020. Nilai eksport bagi rumpai laut dalam bentuk kering dancarrageenan dijangka meningkat daripada RM235 juta pada tahun2010 kepada RM1.4 bilion pada tahun 2020. Rumpai Laut, yang hanyadikeluarkan di Sabah, mempunyai anggaran kenaikan pasarancarrageenan sebanyak 10 peratus hingga 15 peratus setahun dengananggaran nilai AS$3.3 bilion. Rumpai Laut telah dimasukkan sebagaiprojek komoditi berimpak tinggi di bawah NKEA EPP3, menerusi estetmini rumpai laut. EPP3 NKEA bernilai RM46.07 juta dijangka bakalmembiayai pembangunan kawasan seluas 2,000 hektar di ZIA denganunjuran pengeluaran 8,000 tan metrik setiap tahun. Projek-projekRumpai Laut berskala kecil yang sedang beroperasi turutdiperkukuhkan menerusiProjek Kluster Rumpai Laut untukmeningkatkan pengeluaran daripada 50 peratus kepada 70 peratus,iaitu kira-kira 1,000 tan metrik pengeluaran setiap tahun. NilaiRumpai Laut borong juga sangat menggalakkan dengan peningkatansebanyak RM6.44 juta pada tahun 2012 (RM72.61 juta pada tahun2012 dan RM66.17 juta pada tahun 2011). Ini menunjukkan prospekyang positif untuk peningkatan yang stabil dari segi nilai dan kuantitipengeluaran untuk masa akan datang.

3.93 Ikan dan pengeluaran anak udang merupakan prospek lain dalamDPNS3 susulan peranannya yang penting dalam akuakultur.Pengeluaran Udang Putih, ikan marin dan anak ikan air tawar dijangkameningkat dalam DPNS3 disebabkan oleh permintaan yangberterusan oleh penternak ikan, terutama bagi anak ikan marin. Anakikan air tawar turut menunjukkan prospek yang serupa, denganpeningkatan sebanyak 2.7 peratus pada tahun 2012 disebabkan olehpermintaan pasaran yang kukuh untuk ikan air tawar. Pengeluarananak Udang Putih juga dijangka berkembang pada tahun-tahunmendatang walaupun wabak penyakit Sindrom Kematian Awal (EMS)merendahkan tahap pengeluaran anak udang pada tahun 2012dengan hanya berjumlah 1,091 juta anak.

3.94 Ikan hiasan yang merupakan produk perikanan yang tidak bolehdimakan (arowana dan ikan emas), turut mempunyai prospek yangcerah dalam DPNS3 dengan pengeluaran dijangka meningkatsebanyak 12 peratus setahun daripada 860 juta ekor kepada 2.5bilion ekor dengan nilai eksport meningkat daripada RM688 juta padatahun 2010 kepada RM2.1 bilion pada tahun 2020. Pasaranberpotensi bagi ikan hiasan adalah Singapura, Amerika Syarikat,Jepun, Australia, China, Taiwan, Hong Kong, dan EU. Subsektor ikanhiasan mempunyai potensi besar untuk dimajukan lagi kerana Sabahkaya dari segi biodiversiti ikan hiasan walaupun industri ini masih lagidi peringkat awal dengan sumbangan hanya 0.03 peratus kepadajumlah pengeluaran ikan hiasan negara. Untuk tahun-tahunmendatang, terdapat potensi yang tinggi untuk pengeluaran ikanhiasan, terutamanya ikan hiasan air tawar yang tinggi dari segi nilaidan kuantiti.

3.95 Melihat kepada senario di peringkat negara dan negeri, terdapatkeperluan untuk kerajaan negeri mengukuhkan lagi sektor perikanandengan memastikan kemampanan sektor tersebut diurus secaraberterusan bersama pihak berkepentingan, untuk tempoh sepuluhtahun akan datang (2015-2024). Isu-isu seperti kelemahan dari segikeselamatan, kaedah penangkapan IUU, TP, kekurangan infrastrukturpendaratan ikan, kekurangan pekerja, jentera dan aplikasi teknlogitidak mencukupi, perubahan komposisi spesis, kekurangan R&D,kegagalan pengurusan bersama, pengagihan subsidi tidak konsisten,pelaburan modal yang tinggi, perubahan iklim, pelepasan bahanbuangan, amalan akuakultur yang salah, produktiviti yang rendah,isu-isu biokeselamatan dan sistem pemasaran yang tidak cekap, tidakboleh diabaikan dalam perancangan pembangunan sektor perikanandan akuakultur.

3.96 Perlindungan ekosistem semula jadi adalah penting dalampengurusan perikanan. Penutupan bermusim berdasarkan sistempemuliharaan Tagal adalah langkah tepat untuk mengelakkaneksploitasi keterlaluan dan membolehkan spesis ikan tersebar secarasemula jadi. Sistem ini perlu diperluaskan secara agresif ke seluruhnegeri. Sistem penutupan bermusim untuk penangkapan juga perludilaksanakan di kawasan panas yang terpilih bagi meningkatkanpembiakan ikan. Penyimpanan stok anak ikan adalah perlu untukekosistem semula jadi sebagai satu strategi penambahbaikanpopulasi ikan liar.

3.97 Pelepasan sisa kumbahan tidak dirawat dari hulu ke dalam sistemsungai perlu ditangani untuk mengelakkan kemerosotan kualiti air

88

dan kehilangan populasi ikan asli. Usaha-usaha ini adalah sebahagiandaripada pendekatan mesra alam dalam pengurusan perikanan untukmengatasi pelbagai isu yang disebut di atas dan untuk membolehkannegeri mencapai pengeluaran yang diunjurkan dalam sektorperikanan dan akuakultur pada tahun 2020.

1.10.1 Unjuran Perikanan Tangkapan

3.98 Di bawahDPNS2, sektor perikanan dan akuakultur telah berjayameningkatkan pengeluaran untukpasaran domestik dan eksport,serta berupaya menjaga tahap keselamatan makanan Sabah. Olehkerana sektor ini memiliki kekuatan dalam pelbagai aspek sepertikemampuan menarik pelaburan sektor swasta, mampan dalampengeksploitasian serta pemuliharaan sumber perikanan,maka sektorperikanan dan akuakultur Sabah di bawahDPNS3 diramalkan akanmemberi kesan yang positif kepada KDNK Sabah.

3.99 Pada tahun 2011, pengeluaran perikanan tangkapan dicatatkanpada kira-kira 176,900 tan metrik, dan dijangka akan meningkatkepada 200,500 tan metrik pada tahun 2020. Menjelang tahun 2014,sektor tersebut dijangka akan mencapai pengeluaran kira-kira212,100 tan metrik (lihat Rajah 3-23).

Rajah3-43: Unjuran bagi Pengeluaran Perikanan Tangkapan Lautdi Sabah, 2011-2024

1.1.2 Unjuran Akuakultur

3.100 Sembilansubsektor akuakulturtelah menyumbangkepada KDNK, initermasuk ikan laut, udanglaut, ikan air tawar,rumpai laut, kerang, ikanhiasan dan tumbuhanakuatik, anak ikan laut,anak ikan air tawar dananak udang laut.

3.101 Jadual 3-4menunjukkan unjuran pengeluaran akuakultur dari tahun 2013hingga 2024. Pada tahun 2012, pengeluaran ikan laut, udang laut,ikan air tawar, rumpai laut dan kerang masing-masing direkodkanpada jumlah 1.7 ribu tan, 12.07 ribu tan, 3.89 ribu tan, 331.5 ribu tandan 7.0 ribu tan. Di samping itu, pengeluaran anak ikan laut, anakikan air tawar, anak udang laut, ikan hiasan dan tumbuhan akuatikpada tahun 2012 masing-masing direkodkan pada jumlah 7 juta ekor,6 juta ekor, 1,091 juta ekor, dan 12.2 ribu ekor (lihat Rajah 3-24).

Rajah3-44: Unjuran bagiPengeluaran Anak Ikan Marin, Anak Ikan Air Tawardan Anak Udang Marin di Sabah, 2011-2024

3.102 Di bawahDPNS2, beberapa inisiatif dan program telahdisediakan oleh kerajaan negeri dan dilaksanakan oleh agensi sepertiKo-Nelayan, seperti program peningkatan pendapatan nelayan miskin

90

untuk meningkatkan produktiviti dan daya saing sektor. Inisiatif initelah menyediakan peluang lebih baik kepada nelayan perikananuntuk membangunkan perniagaan dan keupayaan mereka dalampersaingan. Peningkatan kompetensi nelayan dan usahawanperikanan akan memberi motivasi kepada nelayan lain untukmeningkatkan pengeluaran menerusi DPNS3.

3.103 Sektor akuakultur di Sabah dijangka akan terus membentuktren pengeluaran yang positif dari tahun 2013 hingga akhir tahun2024. Pada akhir DPNS3, sembilan subsektor akuakultur dijangkamampu mengeluarkan sebanyak 3.93 tan metrik ikan laut, 46.29 ributan metrik udang laut, 11.77 ribu tan metrik ikan air tawar, 1.35 jutatan metrik rumpai laut, 2.6 ribu tan kerang, 126 juta ekor baka ikan,35.65 ribu ekor ikan hiasan dan tumbuhan akuatik, 33 juta ekor anakikan air tawar dan 2.806 juta ekor anak udang laut.

Rajah3-45: Unjuran bagi Pengeluaran Anak Ikan Marin, Anak Ikan Air Tawardan Anak Udang Marin di Sabah, 2011-2024

Rajah3-46: Unjuran bagi PengeluaranIkan Hiasan and Akuatikdi Sabah, 2011-2024

92

Jad

ual

3-17

: U

nju

ran

Pen

gel

uar

an P

erik

anan

dan

Aku

aku

ltu

r S

abah

, 201

3-20

24

Ta

hu

n

Pe

rik

an

an

T

an

gk

ap

La

ut

(Mt)

Ak

ua

ku

ltu

r

Ika

n M

ari

n

(Mt)

U

da

ng

M

ari

n (

Mt)

Ik

an

Air

Ta

wa

r (M

t)

Ru

mp

ai

Lau

t (M

t)

Ke

ran

g (

Mt)

A

na

k I

ka

n

Ma

rin

(ju

ta

ek

or)

An

ak

Ik

an

Air

T

aw

ar

(j

uta

ek

or)

An

ak

Ud

an

g

Ma

rin

(j

uta

ek

or)

Ika

n H

iasa

n d

an

A

ku

ati

k (

eko

r)

20

11

1

76

,94

5

1,7

03

1

4,7

92

4

,08

0

23

9,4

05

6

02

7

9

1

,15

5

11

,49

0

20

12

1

78

,06

3

1,7

29

1

2,0

70

3

,89

1

33

1,4

70

6

76

7

6

1

,09

1

12

,18

0

Un

jura

n

20

13

1

80

,73

4

1,5

50

1

6,3

95

5

,69

5

31

6,1

14

7

55

1

1

11

1

,32

4

12

,91

1

20

14

1

83

,44

5

1,7

05

1

8,0

34

6

,03

7

36

3,5

31

8

46

1

3

12

1

,41

6

13

,68

5

20

15

1

86

,19

7

1,8

76

1

9,8

37

6

,39

9

41

8,0

61

9

47

1

7

13

1

,51

5

14

,50

6

20

16

1

88

,99

0

2,0

63

2

1,8

21

6

,58

4

45

0,0

00

1

,06

1

21

1

4

1,6

21

1

5,5

00

20

17

1

91

,82

4

2,2

69

2

4,0

03

6

,98

9

49

0,0

00

1

,18

8

26

1

6

1,7

35

1

6,5

00

20

18

1

94

,70

2

2,4

96

2

6,4

04

7

,39

4

54

0,0

00

1

,33

1

32

1

7

1,8

56

1

7,5

00

20

19

1

97

,62

2

2,7

46

2

9,0

44

7

,70

1

60

0,0

00

1

,49

1

40

1

9

1,9

86

1

9,0

00

20

20

2

00

,58

7

3,0

21

3

1,9

48

8

,34

0

78

0,0

00

1

,66

9

50

2

1

2,1

25

2

5,0

00

20

21

2

03

,40

2

3,2

26

3

5,0

51

9

,09

1

89

4,1

11

1

,86

9

63

2

3

2,2

78

2

7,3

20

20

22

2

06

,25

7

3,4

46

3

8,4

56

9

,90

9

1,0

24

,91

7

2,0

93

8

0

26

2

,44

2

29

,85

5

20

23

2

09

,15

2

3,6

80

4

2,1

92

1

0,8

01

1

,17

4,8

59

2

,34

5

10

0

29

2

,61

8

32

,62

5

20

24

2

12

,08

8

3,9

30

4

6,2

91

1

1,7

74

1

,34

6,7

37

2

,62

6

12

6

33

2

,80

6

35

,65

3

BAB 4

ULASAN DAN PROSPEKINDUSTRI AGROPELANCONGAN

1.11 Pengenalan

4.1 Sejak tahun 1980-an, sektor pelancongan telah menjadi satu sektoryang mampu menjana pendapatan di luar dan di Sabah sendiri. Sebagaidestinasi pelancongan bertaraf dunia yang menampilkan destinasi unggulseperti Gunung Kinabalu dan menjadi hub kepada pelbagai aktiviti berkaitanalam semula jadi seperti peninjauan hidupan liar, menyelam, berakit,merentas hutan, pantai dan golf, agropelancongan telah menyediakanpelbagai daya tarikan dan memberikan tambahan peluang pemasaran kepadaSabah. Agropelancongan biasanya ditakrifkan sebagai pelbagai aktivitipertanian dan juga dikenali sebagai pelancongan ladang, pelancongan desa,pelancongan alam semula jadi dan pelancongan hijau. Ianya secara am adalahberorientasikan pengunjung dan perusahaan kebun/ladang bernilai tambah,yang dikendalikan secara persendirian atau sebagai sebahagian daripadapakej aktiviti untuk memberikan keceriaan serta pendidikan atau pengalamanlain dan menjana pendapatan menerusi perkhidmatan yang diberi kepadapengunjung perusahaan kebun/ladang (di mana pengunjung menginap diladang-ladang pertanian, ladang ternakan dan tempat-tempat memancing).Agropelancongan juga merupakan aktiviti yang mudah difahami,menimbulkan kesedaran terhadap pertanian dan memberi peluang kepadamasyarakat pertanian mendapat manfaat daripada aktiviti-aktiviti yangdilaksanakan. Aktiviti-aktivit merangkumi penanaman, penuaian, membeliserta menghasilkan terus dari ladang, memberi haiwan makan dan juga sukanmemancing. Aktiviti khusus ini memberi peluang kepada pengunjung untukmelihat sendiri kawasan pertanian, aktiviti pertanian, produk berasaskan

94

ladang tempatan, masakan tradisional dan kehidupan harian rakyat, sertaunsur-unsur budaya dan ciri-ciri geografi di kawasan terbabit. Pendek kata, iaboleh menyumbang kepada pembangunan mampan kawasan luar bandar,yang merangkumi alam sekitar, pembangunan ekonomi dan masyarakat.

1.12 Prestasi dan Pencapaian (Agropelancongan Darat)

4.1 Dalam DPNS2, beberapa destinasi agropelancongan terkenal di Sabahtelah menarik sebilangan besar pelawat dan ini termasuk TamanPertanian Sabah, Ladang Ternakan Keningau, ladang koko dan ladangsayur-sayuran. Sektor pertanian lain seperti sektor cendawan diMesilau dan sektor ternakan lebah di Matunggong turut dibangunkansebagai sebahagian daripada pakej agropelancongan.

4.2 Taman Pertanian Sabah Lagud Sebrang Tenom, sebuah taman luas dikawasan seluas 500 ekar, terkenal dengan kepelbagaian biologi spesistumbuh-tumbuhan asli. Selain menjadi pusat pemuliharaan orkid asaldi Borneo, taman ini telah menjadi hub untuk aktiviti pertanianbersepadu, hortikultur, penternakan dan perikanan. Bayaran masukdikenakan kepada pengunjung sebanyak RM25 untuk dewasa, RM10untuk kanak-kanak, RM50 untuk pakej keluarga dan percuma untukorang kurang upaya. Taman ini juga menyediakan kemudahan sewaseperti asrama, basikal, perkhemahan dan kemudahanpenggambaran.

4.3 Ladang Ternakan Keningau (KLF) di Keningau menghasilkan daginglembu, susu segar dan produk tenusu yang lain untuk memenuhikeperluan tempatan dan pasaran eksport. Sementara itu, LadangTernakan Evergreen(ELF), merupakan pengeluar kepada hasil tenusudi Keningau. Perusahaan ini mempunyai lebih 5,000 ekor lembutenusu dengan bilik pemerahan susu yang boleh memuatkan 64 ekorlembu bagi setiap pusingan. Pengeluaran susu lebih daripada 8.5 jutaliter setiap tahun adalah produk kompetitif utama dan ini menjadikanperusahaan ini sebagai tapak agropelancongan berpotensi tinggi diSabah. Destinasi penting yang lain termasuk Felda Residence SahabatResortdan Ladang Ternakan Lembu Bersepadu Sawit Kinabalu, yangterletak di daerah Lahad Datu. Felda Residence Sahabat Resortmenawarkan pemandangan indah ladang kelapa sawit dan bahagiantimur pantai Sabah yang luas.

4.4 Koko sebahagian besar ditanam di Keningau, Ranau dan Tawau.Perkampungan Koko Teck Guan, yang terletak 30 minit memandudari Lapangan Terbang Antarabangsa Tawau, telah lama terlibatdengan pengeluaran koko dan dikenali ramai sebagai destinasiagropelancongan. Perusahaan ini menawarkan pelbagai produk yangterdiri daripada buah-buahan hijau masak sehinggalah buah kokocoklat, yang ditanam menggunakan tanah gunung berapi yang subur.Selain itu, pengunjung juga berpeluang untuk melawat tempat-tempat menarik seperti Muzium Koko Teck Guan dan Rumah KokoTeck Guan. Rumah koko menyajikan makanan ringan, pencuci mulutdan pembuka selera berasaskan koko, bubur koko, mee koko, udanggulung koko, pisang gulung koko, jus koko segar dan lain-lain.Muzium Koko Teck Guan, yang dibuka secara rasmi pada tahun 2004,telah menjadi tempat bagi mempamerkan sejarah koko di Sabahtermasuk proses pembuatan coklat.

4.5 Projek Cendawan Borneo di Mesilau, Ranau yang diterajui oleh KPDadalah satu lagi pusat tarikan yang menternak cendawan segar,terutamanyaShiitakes. Dianugerahkan sijil Skim Amalan Ladang Baikdan Halal Malaysia (SALM) pada tahun 2007 dan juga sijil MalaysiaBest, projek ini telah menerima ramai pengunjung tempatan danasing yang berminat dengan penanaman cendawan termasuk pelajaruniversiti yang melaksanakan penyelidikan dan latihan praktikal,dalam DPNS2.

4.6 Ladang Lebah Madu, bertempat di Matunggong, sebuah daerah kecilberjarak 43 kilometer dari selatan bandar Kudat, adalah projekkomuniti kampung yang menternak lebah lebih daripada seratussangkar di ladang lebah. Ladang-ladang lebah telah menghasilkanmadu untuk kegunaan penduduk tempatan dan turut dijual dalambotol bagi penggemar rasa manis madu mentah. Tarikanagropelancongan projek ini adalah pengurusan ladang lebah danaktiviti merasa madu mentah terus daripada sarang lebah.

4.7 Beberapa ladang yang terletak berhampiran dengan Tapak WarisanDunia Pertama Malaysia di Ranau memiliki pelbagai daya tarikanagropelancongan, termasuk Kebun Teh Sabah, ladang sayur-sayuranorganik dan ladang ternakan lembu tenusu DESA. Destinasi-destinasiini merupakan destinasi agropelancongan yang paling mengharapkankedatangan pelancong di Sabah.

96

1.13 Prestasi dan Pencapaian (Akuapelancongan)

4.8 Perairan Sabah juga terkenal dengansukan memancing dan rekreasimemancing di lautan, yang melibatkanperikanan laut dalam dan perikanan lautpantai. Perikanan laut dalam yangmelibatkanpemancingan pelbagai jenisikan seperti Tuna Dogtooth, Tuna SiripKuning, Wahroo, Marlin, Kerapu Gergasi,Jenahak Delima, Gindara, Aji-Aji, SelarGergasi, Selar Sirip Biru, Alu-Alu Besar,Sunu dan Jerung Lembubiasanyadianjurkan di wilayah Spratly, 300

kilometer dari barat laut Sabah.

4.9 Bagi aktiviti pemancingandi pantai, aktiviti ini telah dijalankanterutamanya di Pulau Mengalum dan Mantanani, berjarak 48 hingga148 kilometer dari luar pantai Kota Kinabalu. Banyak kejohananmemancing, termasuk Pertandingan Memancing AntarabangsaSabah (SIFT), telah dianjurkan oleh penganjur tempatan sepertiPersatuan Pemancing Sabah (SAA) dan Lembaga Pelancongan Sabah.Penganjur peringkat antarabangsa seperti Persatuan Sukan IkanAntarabangsa(IGFA) turut menjalankan acara yang sama di Sabahbagi mempromosikan sukan memancing dikalangan kaki pancingtempatan dan antarabangsa. SIFT dan Pertandingan MemancingAntarabangsa Labuan (LIFT) adalah dua acara tahunan yangmenawarkan hadiah wang tunai berjumlah RM85,000 untukdimenangi oleh lebih 3,000 pemancing amatur dan profesional dariSabah dan luar Sabah. Yuran penyertaan adalah kurang daripadaRM300 seorang. Acara ini mendapat sokongan padu daripadaLembaga Pelancongan Sabahdan sedikit sebanyak membantu SAAdalam menggalakkan aktiviti memancing laut dalam di Sabah. Selainitu, pakej penginapan selama 2 hari 1 malam juga disediakan kepadapeserta acara dengan bayaran RM3,500 dan ke atas, bergantungkepada tempat memancing yang dikehendaki dan peruntukanhariuntuk memancing. Di samping itu, pemancing tempatan jugaboleh mengambil inisiatif menyewa bot nelayan untuk pergi kelokasi-lokasi memancing.

4.10 Sukan memancing air tawar merangkumiaktiviti memancing disungai, pelayaran dan perikanan kolam. Aktiviti-aktiviti termasuk

menjala spesis air tawar bernilai tinggi dan Kelah Merah (TorDuoronensis) di lokasi seperti Babagon, Apin-Apin, Bandukan dansungai Monsok. Ikan seperti Jelawat, Patin, Lampam Jawa, KapRumput, Kap Lumpur, ikan hiasan, Gurame Gergasi, Tilapia dan Puyuadalah spesis yang kebanyakannya dipancing di kolam. Kegiatan inimempunyai potensi besar untuk terus dieksploitasi bagimembangunkan bidang marin terpilih dan perikanan air tawar diSabah.

4.11 Pelancongan berasaskan marin, termasuk rekreasi marin dan sukanperikanan di Sabah, telah memberi kesan kepada sektor perikanan diSabah, khususnya dalam menjana peluang pekerjaan dankeusahawanan di kalangan komuniti tempatan seperti inap desa,restoran-restoran makanan laut dan kedai kraftangan. Pelanconganberasaskan marin tertumpu di taman laut terkenal di Sabah, iaituTaman Tunku Abdul Rahman (TARP), Taman Pulau Penyu, TamanPulau Tiga dan Pulau Sipadan. Peningkatan stabil dari segi jumlahpelancong domestik dan antarabangsa ke taman laut dilaporkan padasekitar 358,741 pada tahun 2009 (Bank Pembangunan Asia, 2014).Taman ini mewujudkan peluang pekerjaan kepada masyarakatperikanan yang tinggal di sepanjang kawasan pantai dan pulau-pulau,di mana mereka kebanyakkannya terlibat dalam pengusahaanhomestay, bot, kafe, penterjemah pelancong dan lain-lain. Satu lagikesan limpahan adalah adanya saluran pasaran untuk nelayan kecil dimana mereka boleh mengedarkan ikan hidup yang ditangkap daritaman kepada petani ikan sangkar transit atau menjual terus kepadarestoran makanan laut. Namun demikian, ia turut menyumbangkepada perikanan haram seperti penggunaangaram sianida. Ikan yangditangkap menggunakan keadah ini telah dijual secara hidup kepadapengusaha ikan sangkar, restoran atau dieksport ke luar negara.Tsamenyi dan Palma (2012) melaporkan bahawa kaedah perikanan initerbukti boleh membawa maut kepada organisma marin bukansasaran dan ikan karang yang lebih kecil. Habitat marin juga mungkinterdedah kepada kepekatan yang lebih rendah daripada bahan. Disamping itu, teknik perikanan ini juga turut menjerat anak ikan,terutamanya di tapak pembiakan dan pengagregatan, untuk tujuanpenternakan ikan dalam sangkar dan seterusnya dibesarkan untuktujuan perdagangan ikan karang hidup. Ini adalah bukti perdaganganharam membabitkan anak ikan di negara-negara CTI termasukMalaysia.

4.12 Aktiviti-aktiviti penangkapan ikan secara haram mungkin dapatmerendahkan kualiti terumbu karang dan pengeluaran ikan karang.Walaupun tidak terdapat bukti kukuh mengenai kesan penggunaakan

98

garam sianida ke atas tahap kesihatan pengguna ikan karang hidup,namun agak munasabah untuk menganggap bahawa penggunaanberterusan boleh membawa kepada masalah kesihatan. Aktivitipenangkapan ikan secara haram mungkin akan menjejaskan kualititerumbu karang dan pengeluaran ikan karang, yang seterusnyamemberi kesan negatif kepada nilai kewangan sumber-sumbersemula jadi. Oleh itu, langkah memerangi perikanan haram perludijadikan sebagai agenda utama dalam SAP yang keseterusnya.

4.13 Dalam usaha mempromosikan "konsep tidak memancing", Sabahtelah menjadi terkenal dengan kejayaan Projek Tagal, iaituperkongsian pintar ke atas perikanan air tawar dan pengurusanberasaskan komuniti di kalangan masyarakat setempat dan DOF. DOFSabah melaporkan bahawa terdapat sebanyak 531 tapak Tagal telahberoperasi di 20 daerah di Sabah. Masyarakat tempatanmenguruskan sungai masing-masing berdasarkan undang-undangkaum. Lawatan berterusan pengunjung tempatan dan asing ke projekTagal telah memberi kesan positif kepada masyarakat menerusibayaran masuk, resort berskala kecil, inap desa, kedai makan dancenderamata. Bayaran masuk ke tapak Tagal adalah sebanyak RM5seorang dan aktiviti seperti memberi ikan makan, menangkap ikandan melepaskan ikanadalah berharga RM75 seorang. Memandangkanpotensi Tagal adalah besar, Tagal menjanjikan pulangan yang lebihbaik kepada tahap sosioekonomi masyarakat dalam jangka panjang.

4.14 Restoran makanan laut di Sabah telah menjadi daya tarikanpelancong yang memberikan kesan positif ke atas ekonomi tempatansemasa DPNS2. Diletakkan sebagai "Little Hong Kong of Borneo" dandijenamakan sebagai syurga makanan laut untuk pelancongan, lebihdaripada 20 restoran makanan laut telah beroperasi untuk memenuhiLRF bagi penduduk tempatan dan pelancong antarabangsa. Modusoperandi restoran makanan laut hidup termasuk menangkap ikankarang hidup, dan diikuti dengan langkah memindahkan ikan samaada ke restoran atau sangkar transit.

4.15 Namun demikian, adalah penting untuk menegaskan di sini bahawaikan karang liar yang ditangkap mungkin terdedah kepada kaedahpenangkapan ikan secara haram seperti penggunaangaram sianidayang mampu memberikan impak negatif kepada kelestarian sumberperikanan. Oleh kerana itu, pengguna dan pengusahamakanan lauttelah mencapai konsesus am bagi menyokong alternatif perikananyang lebih selamat dan telah menyatakan kesanggupan mereka untukmemerangi aktiviti penangkapan ikan secara haram.Pengusahamakanan laut bersetuju untuk memaparkan simbol LRF

pada papan tanda restoran bagi menyokong kelestarian LRF (Komiluset al., 2011).

4.16 Sabah juga dikenali sebagai negara permata untuk pembeli mutiara,terutama pelancong dari Semenanjung Malaysia. Sebahagian besarmutiara yang dijual adalah semulajadi dan tidak dihasilkan di perairanSabah. Sementara itu, projek tiram mutiara yang beroperasi di Kunakadalah satu-satunya pengeluar yang telah menghasilkan mutiarauntuk pasaran asing. Penternakan tiram mutiara adalah perniagaanyang berisiko tinggi dan memerlukan beberapa tahun penjagaan sertapemantauan yang rapi. Terlalu sedikit usahawan yang berminat untukmenceburi industri ini. Namun demikian, harga yang tinggi untukmutiara berkualiti boleh menjadi pemangkin pelaburan dalamindustri tiram mutiara. Daya saing ternakan tiram mutiara dalamDPNS2 adalah pada tahap yang agak tinggi. Tambah pula, Sabah telahberjaya menembusi pasaran antarabangsa mutiara yang dihasilkandaripada tiram Laut Selatan, tiram bermulut perak dan tirambermulut putih. Pada tahun 2008, kira-kira 2,000 tiram mutiara yangdianggarkan bernilai lebih daripada RM6,000 dituai dan dijual kepadaperusahaan barang kemas antarabangsa (Chin, 2008).

1.13.1 Persaingan Pakej Pelancongan

4.17 Agropelancongan akan menghadapi persaingan sengit dengan pakejpelancongan terkemuka seperti pelancongan dalam sempadan,ekopelancongan, pelancongan kebudayaan dan lain-lain. Pakejagropelancongan telah dibuat berdasarkan kaji selidik pasaranmembabitkan pelancong dari dalam dan luar negara, dan dijangkadapat menarik golongan agro elit dan pelancong ekologi. Pakej inijuga perlu menggabungkan aktiviti yang bebas daripada tekanan,dengan menyediakan riadah berunsur pendidikan yang akhirnyamemberikan faedah kepada kedua-dua pihak. Perhatian khusus jugaperlu diberikan untuk menarik pelancong tempatan untuk kembalisemula atau menginap lebih lama. Selain itu, petani perlulahdidedahkan dengan potensi lain agropelancongan iaitu sebagaimedium pengetahuan mengenai pertanian.

1.13.2 Kelakuan Pengguna

4.18 Tingkah laku perbelanjaan pengguna dan keutamaan penggunaperlu dikaji semula supaya pakej agropelancongan yang mesra

100

pelancong, menarik dan berpatutan dapat diwujudkan. Pelbagaipilihan pakej perlu diwujudkan dan tidak hanya mengehadkan kepadasyarikat penerbangan tambang murah untuk mengurangkan kos, danpenyediaan penginapan yang selesa berserta keperluan asas untukmenimba pengalaman.

1.13.3 Perkongsian Bijak

4.19 Kerjasama antara kerajaan, pihak berkepentingan dan persatuanpetani perlu diperkukuhkan sebagai pemboleh kepada kejayaanagropelancongan.

1.13.4 Persekitaran Menggalakkan

4.20 Dana sama ada daripada kemudahan kredit atau institusi lain,keselamatan dan persekitaran menggalakkan seperti undang-undangyang sesuai dan relevan perlu diisytiharkan bagi menyokongpembangunan model taman agropelancongan. Perolehan yang lebihbaik daripada ROI untuk agropelancongan juga perlu dipertingkatkanlagi.

1.14 Prospek

4.21 Prospek agropelancongan di Sabah hampir tidak berkesudahan danmerangkumi bidang penginapan, hiburan, aktiviti pendidikandan/atau rekreasi luar. Penginapan merangkumi bilik tidur dansarapan (B&B), percutian ladang dan pusat rekreasi manakalahiburan/pendidikan termasuk lawatan pertanian, pengurusan haiwaneksotik/domestik, demonstrasi ladang, lawatan ladang kuda, lawatanladang rama-ramadan ladang lebah. Rekreasi luar pula merangkumiaktiviti memancing dan menunggang kuda.Kesemua ini perludisediakan untuk meningkatkan pembangunan agropelancongan diSabah. Produk tempatan seperti Durian Merah (Durio spp),Bambangan (Mangifera spp), hasil tenusu, Tagal dan sukanmemancing, antara lain, boleh dianggap sebagai satu kelebihan dayasaing agropelancongan di Sabah.

BAB 5

ULASAN DAN PROSPEKSEKTOR BUAH-BUAHAN DAN SAYUR-

SAYURAN

1.15 Pengenalan

5.1 Sektor buah-buahan di Sabahmenduduki kawasan seluas 17,674hektar sehingga tahun 2012. Melihatkepada potensi sektor ini, peladangoptimis untuk menanam buah-buahan tropika seperti betik, limaubali, durian, mangga, pisang,rambutan, langsat, nangka, nanas,jambu batu dan lain-lain untukmemenuhi permintaan domestikmanakala sebahagian dieksport kenegara-negara jiran. Namun demikian, DOA mendedahkan bahawa nilaiimport Sabah untuk buah-buahan adalah berjumlah RM65 juta pada tahun2012, menunjukkan bahawa usaha intensif diperlukan untuk meningkatkanpengeluaran buah-buahan (buah-buahan tropika khususnya) oleh petanitempatan.

5.2 Untuk sektor sayur-sayuran, kawasan penanaman telahmenampakkan prestasi yang konsisten. Kawasan penanaman sayur-sayuranyang terus berkembang kebanyakannya terletak di Pantai Barat, bahagiandalaman Sabah dan tanah tinggi Kundasang dengan kira-kira 45 peratus

102

daripada jumlah kawasan terbabit telah ditanam dengan sayur-sayuran.Sektor sayur-sayuran kebanyakkannya didominasi oleh ladang-ladang kecil(80 peratus) dengan kawasan kurang daripada 2 ekar. Sektor pertanian sayur-sayuran menjanjikan potensi ekonomi yang besar bagi Sabah. Pada tahun2012, seluas 2,978 hektar sayur-sayuran telah ditanam terutamanya untukpasaran tempatan, yang kemudiannya menerima permintaan yangmenggalakkan dari luar negeri, terutama untuk sayur-sayuran segar.

5.3 Menyedari potensi kedua-dua sektor, teras dasar sektor buah-buahandan sayur-sayuran adalah untuk memastikan bekalan yang mencukupi, danberkualiti tinggi serta selamat untuk dimakan, di samping memenuhipermintaan pasaran domestik dan eksport. Sehingga kini, pertumbuhansektor-sektor ini agak terjejas akibat langkah pemasaran dan kekuranganinfrastruktur yang berkaitan.

1.15.1 Prestasi dan Pencapaian(Sektor Buah-Buahan)

5.4 Jumlah pembiayaan yang diperuntukkan kepada sektor buah-buahandan sayur-sayuran untuk tujuan pembangunan antara tahun 2006 dan 2011masing-masing berjumlah RM4,830,569 dan RM3,424,611. Namun demikian,berdasarkan penggunaan purata buah per kapita daripada purata 67 kilogramsetahun, purata SSL bagi buah telah dicatatkan pada kira-kira 90.19 peratusdalam sebahagian daripada tempoh DPNS2 (2006-2011) (lihat Rajah 5-1).

Rajah5-47: Tahap Sara Diri bagi Buah-Buahan semasaRMK9, 2000-2011

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110

20

40

60

80

100

120

82.00

84.00

86.00

88.00

90.00

92.00

94.00

96.00

98.00

Penggunaan Per Kapita (kg)

Tahap Mampu Diri (%)


5.5 Penanaman buah-buahan di Sabah adalah khusus untuk penggunaandomestik dengan kuantiti yang sedikit dieksport ke negara-negara jiranseperti Brunei Darussalam, Indonesia dan Filipina. Rajah 5-2 menunjukkanbahawa jumlah eksport buah-buahan adalah menurun, manakala importtelah meningkat dalam tempoh 2000-2012. Jumlah eksport dan importtahunan masing-masing berjumlah 2,340 tan dan 18,801 tan dengan nilaieksport dan import masingg-masing berjumlah RM100 juta dan RM455 juta.Angka-angka ini menunjukkan perbezaan yang ketara dari segi BoT.Peningkatan dalam nilai BoT yang direkodkan hanya kira-kira RM8.8 juta padatahun 2005 dan meningkat kepada kira-kira RM62.6 juta pada tahun 2011(lihat Rajah 5-3).

Rajah5-48: Import dan Eksport Buah-Buahan Sabah, 2000 to 2012


5.6 Dalam DPNS2, penanaman melibatkan 34 jenis buah-buahan. Initermasuk Avocado (Persea Americana), belimbing (Averrhoa Carambola),betik (Carica Papaya), cempedak (Artocarpus Integer), ciku (ManilkaraZapota), dokong (Lansium Parasiticum), duku (Lansium Domesticum), dukulangsat (Lansium Domesticum sp), durian (Durio sp), durian Belanda (AnnonaMuricata), Gajus (Anacardium Occidentale), jambu air (SyzygiumSamarangense), jambu (Psidium Guajava), kuini (Mangifera Odorata), langsat(Lansium sp), limau bali (Citrus Maxima), limau mandarin (Citrus Reticulate),mangga (Mangifera Indica), manggis (Garcinia Mangostana), mata kucing(Dimocarpus Longan), nanas (Ananas Comosus), nangka (ArtocarpusHeterophyllus), pisang (Musa sp), rambai (Baccaurea Motleyana), rambutan(Nephelium Lappaceum), salak (Salacca Salak), sukun (Artocarpus Altilis),tembikai (Citrullus lanatus), bambangan (Mangifera Pajang), tarap(Artocarpus Sericicarpus/ Artocarpus odoratissimus), lemon (Citrus sp) danbuah naga/pitaya (Hylocereus Undatus).

104

Rajah5-49: Imbangan Dagangan Buah-Buahan di Sabah, 2000-2011

Source: Department of Agriculture, Sabah (2011a).

Rajah5-50: 15 Buah-Buahan di Sabah mengikut Kawasan Penanaman Terluas (hektar), 2011

Dur

ian

Pisa

ng

Ram

buta

n

Lang

sat

Nan

as

Cem

peda

k

Man

gga

Tem

bika

i

Tara

p

Nan

gka

Lim

au M

anis

Man

ggis

Betik

Lim

au B

arli

Jam

bu b

atu

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

Hek

tar


5.7 Pada akhir tempoh DPNS2, kawasan penanaman buah-buahan adalahseluas 17,546 hektar dan 10 jenis buah-buahan yang ditanam mengikutkeluasan tertinggi adalah durian (4,309.3 hektar), pisang (3,048.9 hektar),rambutan (1,756.6 hektar), langsat (1,339.2 hektar), nanas (1,308.2 hektar),cempedak (1,201.9 hektar), mangga (1,146.6 hektar), tembikai (496.0 hektar),tarap (391,7 hektar) dan nangka (380,9 hektar) (lihat Rajah 5-4).

5.8 Namun demikian, kawasan penanaman luas tidak semestinyamenggambarkan tahap pengeluaran yang lebih tinggi daripada jumlahpengeluaran setahun (tan setahun). 10 jenis buah-buahan yang dikeluarkanmengikut hasil purata tertinggi setahun adalah pisang (43,134 tan setahun),durian (25,394 tan setahun), nanas (21,221 tan setahun), rambutan (11,881tan setahun), langsat (7,530 tan metrik setahun), tembikai (7,194 tansetahun), cempedak (5,655 tan setahun), betik (4,193 tan setahun), nangka(4,148 tan setahun) dan tarap (2,841 tan setahun) (lihat Rajah 5-5).

Rajah5-51:15 Buah-Buahan di Sabah mengikut Hasil Purata Tertinggi (tan setahun), 2011

Pisa

ng

Dur

ian

Nan

as

Ram

buta

n

Lang

sat

Tem

bika

i

Cem

peda

k

Betik

Nan

gka

Tara

p

Lim

au B

arli

Man

ggis

Jam

bu B

atu

Man

gga

Lim

au M

anis

Buah

Sal

ak

Buah

Nag

a

Belim

bing

Dok

ong

Lem

on

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

ton

seta

hun


5.9 Pengeluaran pisang yang terbanyak di Sabah, terutama pisang Saba(Musa Paradisiaca), telah membawa kepada perluasan pasaran ke luarnegeri, terutama ke Semenanjung Malaysia. Pisang Saba adalah sejenis pisangyang tidak boleh dimakan mentah, di mana pisang ini biasanya dimakanhanya selepas ianya dimasak atau pemprosesan lain. Terdapat rekod yangmenunjukkan bahawa penghantaran pisang pertama ke SemenanjungMalaysia untuk memasuki pasaran baru oleh FAMA telah dijalankan padaakhir tahun 2010 dan awal tahun 2011. Percubaan telah menjadi satukejayaan apabila 26.4 tan metrik yang bersamaan dengan 3,600 tandanpisang telah berjaya dieksport ke Semenanjung Malaysia pada tahun 2012.Tren eksport telah menunjukkan satu peningkatan yang ketara dalam tempohtiga tahun yang lepas. Jumlah eksport dilaporkan meningkat sekitar 327peratus dalam tempoh 2012 hingga 2014.

106

Rajah5-18: Jumlah dan Nilai Eksport Pisang Saba keSemenanjung Malaysia, 2012-2014

Tahun 2012 2013 2014Jumlah (MT) 1,026.20 2,709.08 4,383.47Nilai (RM) 1,231,440.00 3,250,896.00 5,260,164.00


5.10 Analisis ke atas produktiviti buah-buahan menunjukkan terdapatnyaprospek lain dalam meraih potensi sebenar buah-buahan tempatan.Berdasarkan analisis, 15 jenis buah-buahan yang paling produktif (tansehektar) adalah betik, nanas, tembikai, limau bali, pisang, jambu batu,pitaya, nangka, dokong, limau manis, manggis, salak, duku, belimbing dandurian (lihat Rajah 5-6).

Rajah5-52: Produktiviti Buah-Buahan di Sabah (tan sehektar) mengikut Kedudukan dalam DPNS2

Betik

Nan

as

Tem

bika

i

Limau

bar

li

Pisa

ng

Jam

bu B

atu

Buah

Nag

a

Nan

gka

Doko

ng

Limau

Man

is

Man

ggis

Buah

Sal

ak

Duku

Belim

bing

Duria

n0

5

10

15

20

25

ton

/ he

ktar


5.11 Data juga menunjukkan bahawa peningkatan dalam kuantiti buah-buahan import adalah disebabkan oleh peningkatan dalam permintaan untukbuah-buahan bersuhu rendah (lihat Rajah 5-7). 5 jenis buah-buahan yangdiimport terdiri daripada epal, limau mandarin, pear, safarjal dan anggur.Jumlah buah-buahan yang diimport terus meningkat setiap tahun dan epaltelah menjadi buah utama yang diimport oleh negeri.

Rajah5-53: 10 Buah-Buahan Import Teratas di Sabah


1.15.2 Prestasi dan Pencapaian (Sektor Sayur-Sayuran)

5.12 BoT bagi industri sayur-sayuran di Sabah menunjukkan tren negatifdengan peningkatan nilai lebih daripada 100 peratus pada tahun 2011berbanding tahun 2006 (Rajah 5-8). Nilai eksport juga turut menurun hampirsatu kali ganda daripada RM16,980,000 pada tahun 2006 kepadaRM8,557,000 pada tahun 2011. Namun demikian, dari segi jumlah padatahun 2011, Sabah telah menghasilkan sejumlah 50,318 tan metrik sayur-sayuran berbanding 39,394 tan metrik pada tahun 2006.

5.13 Berdasarkan Rajah 5-9, SSL untuk sayur-sayuran menunjukkan arahaliran yang menurun di Sabah. Bermula dengan SSL yang stabil antara 60peratus hingga 70 peratus pada tahun 2000 hingga 2008, peratusan kenaikanyang kecil telah dicatatkan pada tahun 2005. Kemudian SSL terus menurunkepada 50 peratus pada 2012, satu angka yang sedikit lebih rendah daripadakadar SSL negara 54 peratus. Namun demikian, sebahagian besar daripadasayur-sayuran yang dikeluarkan di Sabah adalah untuk kegunaan sendiritetapi Sabah turut mengeksport sayur-sayuran yang ditanam di kawasantanah tinggi ke negara-negara jiran.

108

Rajah5-54: Eksport, Import dan Imbangan Dagangan Sayur-Sayuran Sabah, 2000-2012(p)


Rajah5-55: Tahap Sara Diri (%) bagi Sayur-Sayuran di Sabah, 2000-2012

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012(p)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

perc

ent

Sumber: Jabatan Statistik, Sabah (2012a).

5.14 Dari segi penggunaan tanah untuk penanaman sayur-sayuran, Rajah5-10 menunjukkan tren yang meningkat dengan kawasan penanamantertinggi dicatatkan pada tahun 2011, dan diikuti dengan tren menurun padatahun 2012. Ini adalah selari dengan peningkatan dalam pengeluaran 43 jenis

sayur-sayuran, yang menjana sejumlah 50,318 tan metrik pada 2011berbanding 28,041 tan metrik pada tahun 2004 (lihat Rajah 5-11). Jumlahpengeluaran sayur-sayuran dalam tempoh 2004-2011 adalah 312,777 tanmetrik, yang boleh dikategorikan kepada 39.8 peratus tanaman bersuhurendah dan 60.2 peratus tanaman tropika. Kawasan tanah tinggi yang terhaduntuk penanaman adalah salah satu faktor yang menyumbang kepadapenurunan pengeluaran sayur-sayuran di Sabah. Masalah ini juga mungkindisebabkan oleh perubahan pemilikan tanah dan perubahan jenis tanamansusulan daripada perubahan permintaan dan bekalan yang menyebabkanharga sayur-sayuran menurun.

Rajah5-56: Kawasan Penanaman Sayur-Sayuran di Sabah, 2000-2012(p)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012(p)0.0

500.0

1,000.0

1,500.0

2,000.0

2,500.0

3,000.0

3,500.0

4,000.0

4,500.0

Tahun

(hek

tar)


Rajah5-57: Jumlah Pengeluaran Sayur-Sayuran, 2004-2011


110

5.15 Secara purata, julat pengeluaran sayur-sayuran adalah di antara 12dan 15 tan metrik sehektar berbanding dengan kapasiti negara di antara 13dan 18 tan sehektar (lihat Rajah 5-12). Ini menunjukkan bahawa pengeluaransayur-sayuran di Sabah berbanding dengan negeri-negeri lain adalahsetanding dengan purata pengeluaran negara. Bantuan kewangan daripadaagensi-agensi kerajaan dan institusi kewangan untuk membiayai penanamansayur-sayuran bagaimanapun adalah rendah dan sukar untuk diperolehi.Rajah 5-12 menggambarkan produktiviti sayur-sayuran di Malaysia dan Rajah5-13 menunjukkan peruntukan kewangan untuk pembangunan sektor sayur-sayuran di Sabah.

Rajah5-58: Produktiviti Sayur-Sayuran Malaysia

Sumber: Kementerian Pertanian dan Industri Asas Tani Malaysia (2013).

5.16 Program bersepadu telah dibentuk antara agensi persekutuan danagensi kerajaan negeri seperti FAMA, LPP dan KPD, untuk membangunkandan meningkatkan kemudahan infrastruktur pemasaran yang dimulakanmenerusi Program Perladangan Kontrak. Pada masa yang sama, pusatpengumpulan mudah alih telah diperkenalkan manakala pusat pengedarantelah dilengkapi dengan bilik sejuk dan kemudahan penyimpanan.Kemudahan tersebut bagaimanapun hanya terdapat di pusat-pusat bandar,seperti di Taman Perindustrian Kota Kinabalu (KKIP). Di samping itu,penyertaan sektor swasta amat diperlukan dalam penyediaan perkhidmatanpengangkutan serta kemudahan penyimpanan sejuk untuk membawa produkyang mudah rosak ke Labuan, Brunei dan Sarawak.

Rajah5-59: Peruntukan Kewangan (RM) untuk Pembangunan Sayur-Sayuran, 2003-2010


5.17 Sebagai rumusan, walaupun terdapat usaha untuk meningkatkanpengeluaran buah-buahan dan sayur-sayuran di Sabah, kos pengimportanuntuk buah-buahan bersuhu rendah terus meningkat. Untuk menanganiketidakseimbangan BoT, kerajaan perlu meningkatkan pengeluaran buah-buahan dan sayur-sayuran tempatan dalam DPNS3.


5.18 Isu-isu dan cabaran sektor buah-buahan dan sayur-sayuran di Sabahtelah dikenal pasti dan ditunjukkan dalam Rajah 5-14.

112

(a) Benih berkualiti rendah

Benih berkualiti rendah telah digunakan secara berterusan dalampenanaman buah-buahan dan sayur-sayuran. Ini telah memberikesan kepada pengeluaran buah-buahan dan sayur-sayuran diSabah.

(b) Tambahan kos dalam rantaian bekalan

Walaupun permintaan ke atas buah-buahan dan sayur-sayuranadalah menggalakkan, jaringan yang tidak cekap di Sabah telahmeningkatkan kos rantaian bekalan produk.

(c) Kekurangan bahan penanaman

Sektor ini menghadapi kekurangan dari segi bahan penanaman,terutamanya bahan penanaman bawang putih dan bawang merah.Sehingga kini, kebanyakan daripada bahan penanaman telahdiimport dari Taiwan.

(d) Tiada jaminan pembeli

Buah-buahan dan sayur-sayuran yang dikeluarkan di Sabah sepertikelapa sawit dan getah tidak mempunyai jaminan pembeli. Inisecara tidak langsung telah menggalakkan sesetengah petaniuntuk beralih daripada penanaman buah-buahan dan sayur-sayuran kepada penanaman kelapa sawit atau getah.

(e) Kerugian lepas tuai yang tinggi

Sektor ini mengalami kerugian tinggi lepas tuai kerana kekurangankemudahan pusat pengumpulan dan/atau kemudahanpenyimpanan.

(f) Kurang maklumat pasaran

Maklumat mengenai buah-buahan dan sayur-sayuran tidak mudahdidapati dimana penyebaran maklumat semasa adalah lemah.Kekurangan maklumat mengenai pasaran, bekalan semasa danpermintaan ke atas tanaman tertentu telah menyebabkan petanimembuat keputusan yang kurang tepat mengenai apa yang bakalditanam dan berapa tahap kualiti produk yang patut dikeluarkanuntuk meningkatkan pendapatan mereka.

Raj

ah5-

60:

Isu

-Isu

dan

Cab

aran

dal

am P

eng

elu

aran

Say

ur-

Say

ura

n

114

(g) Aktiviti hiliran yang tidak mencukupi

Pada ketika kini, buah-buahan dan sayur-sayuran yang dituaikebanyakannya dijual terus kepada pemborong, yang kemudianakan mengedarkan kepada peruncit yang terletak di bandar-bandar utama dan daerah di seluruh negara, dan sesetengahnyaturut dieksport ke negara-negara jiran. Oleh itu, tahappengeluaran semasa adalah tidak mencukupi untuk menyokongaktiviti hiliran yang berkaitan di Sabah.

(h) Kekurangan buruh

Sektor ini juga mengalami kekurangan tenaga buruh. Sehingga kini,peladang terus bergantung kepada pekerja asing. Ramai anak-anakmuda tempatan tidak berminat untuk mengambil bahagian dalamsektor pertanian kecuali anak-anak muda yang mewarisiperniagaan pertanian daripada ibu bapa mereka.

1.17 Prospek

5.19 Walaupun pelbagai isu dan cabaran telah dihadapi oleh sektor buah-buahan dan sayur-sayuran, terdapat tanda-tanda positif yang menunjukkanbahawa sektor ini berkeupayaan untuk terus berkembang, berikutanpertumbuhan pesat penduduk di Sabah. Sektor ini kekal berprospek tinggikerana terdapatnya perkembangan-perkembangan berikut:

Import atau permintaan untuk buah-buahan bersuhu rendah dansayur-sayuran kekal tinggi;

Pembukaan Taman Kekal Pengeluaran Makanan (TKPM) secaramenyeluruh akan mempercepatkan pertumbuhan aktivitipenanaman buah-buahan dan sayur-sayuran;

Pelaburan syarikat swasta dalam aktiviti pemprosesan hiliran terusbertambah;

Kemudahan yang mencukupi dan intensif R&D yang dijalankanuntuk memenuhi permintaan industri sokongan danpenambahbaikan kualiti input yang berkaitan seperti peralatanpenanaman, benih dan baja akan menggalakkan lagi pertumbuhansektor ini;

Perjanjianpengeluaran menerusi perladangan kontrak ataukoperasi untuk pengeluaran berskala industri semakin banyakdipraktikkan di kalangan petani;

116

Penubuhan mekanisme penyebaran data yang cekap atau rantaianbekalan yang menghubungkan pengeluar dan pembeli akanmeningkatkan kecekapan pasaran antara pemain-pemain yangberkaitan;

Akibat kekurangan tenaga buruh, maka lebih banyak ladang akandimekanisasikan; dan

Aktiviti R&D yang berterusan ke atas sektor buah-buahan dansayur-sayuran akan meningkatkan produktiviti sektor.

1.17.1 Unjuran Pengeluaran Buah-Buahan

5.20 Berdasarkan kadar pertumbuhan purata tahunan pengeluaran buah-buahan dalam tempoh lima tahun yang lalu, iaitu 3.5 peratus,pengeluaranbuah-buahan di Sabah diramal akan meningkat kepada 265,875 tan metrikmenjelang tahun 2024. Peningkatan dalam pengeluaran buah-buahan akanmeningkatkan pendapatan petani dan/atau secara logiknya dapatmengurangkan defisit dalam imbangan perdagangan buah-buahan di Sabah.Namun demikian, saiz tanah untuk pengeluaran buah-buahan dan sayur-sayuran perlu diperluaskan. Rajah 5-15 menunjukkan unjuran bagipengeluaran buah-buahan di Sabah dalam DPNS2.

Rajah5-61: Unjuran bagi Pengeluaran Buah-Buahan di Sabah, 2013-2024

1.17.2 Unjuran Pengeluaran Sayur-Sayuran

5.21 Berdasarkan unjuran tren kadar pertumbuhan tahunan 1.2 peratus,pengeluaran sayur-sayuran di Sabah dijangka akan meningkat daripada41,698 tan metrik pada tahun 2013 kepada 47,495 tan metrik menjelangtahun 2024, iaitu satu peningkatan sebanyak 13.9 peratus berbanding tahun2013. Walaupun kadar pertumbuhan bagi pengeluaran sayur-sayuran adalahlebih rendah daripada tanaman makanan lain (padi dan buah-buahan),sumbangannya kepada KDNK Sabah masih lagi ketara, terutamanya dalamaspek keselamatan makanan. Rajah 5-16 menggambarkan unjuran bagipengeluaran sayur-sayuran di Sabah sehingga 2024.

Rajah5-62: Unjuran bagi Pengeluaran Sayur-Sayuran di Sabah, 2013-2024

118

BAB 6

ULASAN DAN PROSPEKINDUSTRI CENDAWAN

1.18 Pengenalan

6.1 Kerajaan Malaysia telahmengkategorikan cendawansebagai tanaman bernilai yang akanditanam secara komersial. Tanamanini telah ditekankan di bawah EPP1dan EPP2 dalam NKEA 11 sebagaipeluang perniagaan.

6.2 Penanaman cendawan di Sabahtelah bermula pada awal tahun1989 oleh KPD menerusi projekpercubaan. Empat jenis cendawan yang ditanam secara meluas diSabah adalah Shiitake (Lentinus Endodes), Cendawan Tiram(Pleurotus spp.), Cendawan Hitam (Auricalaria Polytricha) dan LingTze (Ganoderma Lucidum). Selepas menyedari potensi tanaman ini,KPD telah memperkenalkan satu skim yang dikenali sebagai LadangKontrak kepada peserta yang berpotensi. Lebih daripada 100 petanidari Moyog, Kundasang dan Kimanis telah mengambil bahagiandalam skim tersebut. Tahun demi tahun, teknologi baru telahdigunapakai, termasuk teknik penanaman baru untuk meningkatkanpengeluaran cendawan serta pengenalan cendawan jenis baru.

1.19 Prestasi Industri Cendawan

6.3 Pengeluaran cendawan di Sabah telah meningkat dengan ketaradalam tempoh 10 tahun yang lalu, daripada hanya kira-kira 13 tanmetrik pada tahun 2005 kepada kira-kira 47 tan metrik pada tahun2014 (Rajah 6-1), dengan rekod menunjukkan peningkatan kira-kira255 peratus antara tahun 2005 dan 2014 atau sekitar 26 peratussetiap tahun sejak tahun 2005. Sabah bagaimanapun mencatatkanpengimportan sebanyak 98 tan cendawan dengan nilai RM713,360pada tahun 2003. Secara keseluruhan, nilai import cendawanMalaysia dilaporkan meningkat daripada hanya RM9.71 juta padatahun 2005 kepada RM18.18 juta pada tahun 2012 (Mat Amin et al.,2014).

Rajah6-63: Pengeluaran Cendawan di Sabah, 2005-2014


6.4 Kelebihan sosioekonomi dalam penanaman cendawan sukar untukterjejas. Cendawan telah digunakan oleh kerajaan untuk membasmikemiskinan di bawah program 1AZAM, di mana sejumlah RM150,000telah diperuntukkan oleh kerajaan persekutuan pada tahun 2010untuk tujuan penanaman cendawan. KPD telah melatih seramai 907peserta termasuk 214 peserta di bawah Program Pembasmian MiskinTegar untuk mengusahakan tanaman ini pada tahun 2010. Namundemikian, rekod tersebut menunjukkan bahawa tidak semua pesertayang terlatih telah menjadi penanam cendawan. Penanam cendawanyang serius adalah kurang daripada 180 orang sejak tahun 2013tetapi bilangan perladangan kontrak di bawah KPD telah meningkatdaripada hanya 70 orang pada tahun 2010 kepada 173 orang padatahun 2013 (Jadual 6-1).

120

Jadual6-19: Jumlah Peserta Perladangan Kontrak Cendawan di bawah KPDdan Jumlah Pengeluaran, 2006-2013

Tahun Jumlah Peserta Jumlah Pengeluaran (MT)2006 73 22.232007 73 30.632008 44 29.422009 70 25.982010 70 32.992011 183 27.602012 172 23.852013 173 34.43


Rajah6-64: Pendapatan Tambahan Petani Cendawan di Sabah


6.5 Program perladangan kontrak di bawah KPD telah meningkatkanpendapatan purata tambahan peserta daripada hanya RM400 padatahun 2007 kepada RM837 pada tahun 2010 (lihat Rajah 6-2). Inidisebabkan terutamanya oleh jumlah beg Polypropylene (PP).Penanam di Moyog dilaporkan telah berjaya memperoleh antaraRM15,000 dan RM18,000 setiap tahun di bawah program tersebut.Jelas sekali KPD telah menjadikan program tersebut sebagai modulkejayaan dan telah dianugerahkan dengan beberapa pensijilanseperti Halal, skim GAP dan Malaysia Best. Memandangkan potensicendawan adalah tinggi, kerajaan negeri telah meminjamkansejumlah RM3.5 juta kepada cendawan Borneo untuk tujuanpengembangan pada tahun 2010.


6.6 Beberapa isu telah muncul akibat kesan pembangunan pesat industricendawan di Sabah. KPD telah terlibat dalam industri ini sejak 26tahun yang lalu dengan pelbagai pencapaian. Namun demikian,beberapa isu memerlukan pehatian lanjut dan ini termasuk yangberikut:

(a) Kualiti input khususnya kualiti benih

Benih adalah bahan yang dibeli dan diguna oleh penanam. Kualitibenih yang rendah adalah perkara biasa dalam industri. Isu-isubenih seharusnya menjadi tanggungjawab KPD dan pembekalpersendirian, yang memerlukan lebih perhatian selanjutnya.

(i) Kesesuaian alam sekitar

Penanaman cendawan Shiitake dan Cendawan Butangmemerlukan persekitaran sejuk, yang merupakan rintangan utamasektor ini. Penanaman cendawan dalam cuaca panas yang terbukaboleh menyebabkan media kering dan cendawan mati. Perubahaniklim secara langsung memberi kesan ke atas pengeluaran dandengan itu, lebih banyak penyelidikan ke atas sistem pengeluaranadalah diperlukan.

(j) Kemampanan bekalan dan kos bahan mentah

Kos bahan mentah terutamanya habuk semakin meningkat setiaptahun. Adalah penting untuk mempertimbangkan bagaimanauntuk memastikan kewujudan kemampanan dalam permintaansubstrat dan pada masa yang sama mengiktiraf keperluan untukmengurangkan aktiviti pembalakan hutan.

(k) Jangka hayat cendawan segar yang singkat

Jangka hayat Pleurotus spp dilaporkan hanya mampu bertahanselama 3-4 hari di bawah suhu redup. Masalah ini menghadkanfleksibiliti pemasaran dan merendahkan motivasi penanamcendawan, kecuali teknologi yang lebih baik diperkenalkan untukmengatasi masalah ini.

(l) Penyelidikan dalam aspek penanaman

Masih banyak perkara perlu dipelajari tentang cara-carapenanaman spesis cendawan tertentu dengan jayanya di kawasantertentu seperti di tanah rendah dengan suhu yang tinggi.

122

(m) Rangkaian pengusaha cendawan

Terdapat pelbagai manfaat yang dapat diperolehi menerusipenubuhan persatuan pengusaha cendawan seperti sumberperkongsian ke atas beg PP, mesin dan jentera lain untukpenyediaan substrat.

(n) Bantuan teknikal yang berterusan

Penanaman cendawan merupakan industri yang sangat teknikaldan penyertaan dalam kursus latihan semata-mata tidak dapatmenjadi jaminan untuk menjadi penanam yang berjaya. Padatahun 2010, KPD telah melatih seramai 907 individu untuk menjadipengusaha cendawan tetapi pada tahun berikutnya hanya sekitar100 peserta dilaporkan terus melibatkan diri dalam pengeluarancendawan.

1.21 Prospek

6.7 Iklim Malaysia adalah sesuai untuk penanaman 17 jenis cendawan,tetapi hanya sedikit yang ditanam untuk tujuan komersial.Permintaan terhadap cendawan semakin meningkat selaras denganpeningkatan kesedaran di kalangan pengguna terhadap kesihatan danpromosi oleh agensi-agensi kerajaan dan pertubuhan bukan kerajaan(NGO) mengenai manfaat pengambilan cendawan. Cendawan beradapada kedudukan paling tinggi di kalangan sayur-sayuran dari segikandungan protein, yang menjadikannya sebagai pengganti alternatifkepada sumber protein daripada binatang ternakan dan ikan.Masyarakat vegetarian pasti akan memilih produk cendawan sebagaisumber protein utama mereka.

6.8 Industri cendawan di Malaysia berpotensi untuk dimajukan keranapermintaan yang tinggi daripada pengguna tempatan dan global(Haimid et al., 2013). Tanaman ini telah tersenarai dalam senaraiutama Program Transformasi Kerajaan (GTP). Permintaan ke atascendawan di Malaysia dicatatkan pada kira-kira 50 tan sehari, yangmana pengeluaran semasa hanya 24 tan sehari (Mat Amin et al.,2014) menunjukkan kekurangan atau lebihan permintaan untukcendawan di pasaran.

1.22 Unjuran Pengeluaran Cendawan

6.9 Pengeluaran cendawan Shiitake dijangka meningkat kira-kira 19peratus setahun, daripada 42 tan metrik pada 2014 kepada 230 tanmetrik menjelang 2024. Dengan adanya rekod pengeluaran terdahulukira-kira 7 peratus setiap tahun, dan pembukaan pusat pemprosesansubstrat terbaru KPD, sasaran pengeluaran cendawan yangdiperlukan boleh dicapai. Jadual 6-2 menggambarkan anggaranpengeluaran dan manfaat daripada cendawan dalam DPNS3.

Jadual6-20: Anggaran Pengeluaran Cendawan Shiitake danBilangan Pengeluar

Tahun Bil. Beg PP Pengeluaran (t)

Cendawan ShiitakeBil. Pengeluar

2014 900,000 42 1732015 1,000,000 60 2002016 1,200,000 80 2402017 1,400,000 100 2802018 1,600,000 110 3202019 1,800,000 130 3602020 2,000,000 150 4002021 2,200,000 170 4402022 2,400,000 190 4802023 2,600,000 210 5202024 2,800,000 230 560

124

BAB 7

ULASAN DAN PROSPEKINDUSTRI KELAPA SAWIT

7.1Prestasi dan Pencapaian

7.1 Pembangunan industritanaman di Sabah telah mendapatpelbagai manfaat daripada inisiatif-inisiatif yang diperkenalkan olehkerajaan negeri dan juga agensi-agensi kerajaan persekutuan selamaini. Pada tahun 2011, seluas 1.62juta hektar tanah di Sabah telahdibangunkan untuk tujuanpertanian, dan kelapa sawit adalahtanaman yang paling banyakditanam dengan kawasanpenanaman seluas 1,435,320 hektar(88.6 peratus), diikuti oleh getah (87,480 hektar; 5.4 peratus), padi (45,360hektar; 2.8 peratus), kelapa (16,686 hektar; 1.03 peratus), koko (6,966 hektar;0.43 peratus), dan lain-lain (28,188 hektar; 1.74 peratus) (lihat Rajah 7-1).Menerusi ulasan ini, prestasi tanaman industri daripada tahun 1999 hingga2010 (DPNS2) telah dikaji dan beberapa analisis untuk tahun-tahunberikutnya adalah bergantung kepada kesediaadaan data.

7.2 Di bawah Program Transformasi Ekonomi (ETP) (2011-2020), sektorkelapa sawit adalah salah satu daripada dua belas NKEA yang dikenal pasti.

Sejajar dengan matlamat kerajaan Malaysia untuk meningkatkan keuntungandan kemampanan pengeluaran minyak sawit pada tahun 2020 dan menerusipeningkatan DPNS2, sektor kelapa sawit di bawah DPNS3 di Sabah akanmengambil kira perkara-perkara berikut:

Memaksimumkan pulangan kelapa sawit menerusi peningkatanproduktiviti dan kecekapan;

Memastikan pembangunan industri yang teratur dan mampan,penempatan aktiviti pemprosesan hiliran di lokasi strategik,penghasilan produk yang mempunyai nilai ditambah yang lebihtinggi dan mempelbagaikan penggunaan akhir;

Menambahbaik rangkaian pemasaran sedia ada, dan juga untukmengembangkan dan mengukuhkan pasaran baru yangberpotensi;

Menaiktaraf infrastruktur yang sedia ada dan kemudahan asas bagimeningkatkan peluang pelaburan; dan

Melaksanakan amalan pertanian baik, pengeluaran danpemprosesan yang cekap bagi mengurangkan kesan negatif ke atasbiodiversiti dan alam sekitar.

Rajah7-65: Peratus Penggunaan Tanah Pertanian mengikut Tanaman di Sabah, 2011

1; 88.60; 89%

2; 5.39; 5%

3; 0.43; 0%4; 2.80; 3%5; 1.74; 2%6; 1.03; 1%

Jumlah, 1.62 juta hektar

Sumber: Jabatan Pertanian (2012b)Lembaga Industri Getah Sabah (2012a)Lembaga Koko Malaysia (2012)Lembaga Minyak Sawit Malaysia (2012b)

126

Rajah7-66: Peratus Pemilikan Kelapa Sawit mengikut Kawasan Penanaman, 2011

Sumber: Lembaga Minyak Sawit Malaysia (2012b).

7.3 Sehingga tahun 2011, estet swasta telah memiliki kawasanpenanaman kelapa sawit terbesar di Sabah (73 peratus), diikuti oleh pekebunkecil persendirian (12.4 peratus), FELDA (7.7 peratus), FELCRA (1.1 peratus),dan skim negeri (5.8 peratus) (Rajah 7-2) daripada jumlah keluasan kawasanpenanaman kelapa sawit Sabah. Pertumbuhan pesat tanaman sawit di Sabahtelah merangsang pembangunan sebanyak 126 buah kilang minyak sawit, 14buah kilang penghancur isirong sawit, 14 buah kilang penapis minyak sawit, 3buah kilang biodiesel, 7 buah kilang pemasangan pukal, 102 peniaga buahtandan segar (BTS), dan 57 buah tapak semaian berlesen di seluruh Sabah(MPOB, 2014).

7.4 Memandangkan permintaan global ke atas minyak sawit adalahmeningkat, kawasan penanaman kelapa sawit di Sabah terus berkembangdaripada keluasan 941,332 hektar pada tahun 1999 kepada 1,480,000 hektarpada tahun 2013 (lihat Jadual 7-1). Sehingga tahun 2013, 90.17 peratus pokoksawit daripada kawasan bertanam telah matang. Sejak 15 tahun yang lalu,purata kadar pertumbuhan kawasan penanaman kelapa sawit adalahsebanyak 3.78 peratus.

7.5 Dari segi pengeluaran, purata pengeluaran Minyak Sawit Mentah(CPO) di Sabah telah meningkat dengan ketara kepada 5,843,165 tan setahunpada tahun 2011 berbanding dengan hanya 2,664,516 tan setahun padatahun 1999 (lihat Jadual 7-2). Tren ini adalah selari dengan peningkatanpurata pengeluaran Minyak isirong Sawit (PKO), yang disebabkan oleh

permintaan global yang semakin meningkat untuk makanan danpertumbuhan penduduk dunia.

Jadual7-21: Kawasan Penanaman Kelapa Sawit Matangdan Belum Matang (Ha), 1999-2013

Tahun Matang (Ha) Belum Matang (Ha) Jumlah (Ha)

1999 772,975 168,347 941,3222000 868,767 132,010 1,000,7772001 905,694 121,634 1,027,3282002 961,269 107,704 1,068,9732003 1,035,545 99,555 1,135,1002004 1,081,102 84,310 1,165,4122005 1,123,275 86,093 1,209,3682006 1,139,535 99,962 1,239,4972007 1,151,698 126,546 1,278,2442008 1,197,284 136,282 1,333,5662009 1,233,056 128,542 1,361,5982010 1,261,154 148,522 1,409,6762011 1,274,620 157,142 1,431,7622012 1,292,757 149,831 1,442,5882013 1,330,039 145,069 1,475,108

Sumber: Lembaga Minyak Sawit Malaysia (2014a).

Jadual7-22: Hasil Pengeluaran CPO dan PKO (tan setahun), 1999-2011

Tahun Minyak Sawit Mentah (tan) Minyak isirong Sawit (tan)

1999 2,664,516 576,2232000 3,110,320 712,3772001 3,716,168 867,8402002 4,152,428 941,4182003 4,523,397 1,012,9272004 4,765,561 1,053,4912005 5,333,764 1,214,9012006 5,405,617 1,204,6252007 5,561,484 1,273,0632008 5,740,429 1,314,1342009 5,449,693 1,233,0272010 5,315,996 1,202,8022011 5,843,165 1,317,779


7.6 Pada tahun 2010, kerajaan Malaysia telah melancarkan ETP.Program ini mensasarkan peningkatan sebanyak 25 peratus dalam puratapengeluaran negara untuk hasil BTS dan sejak 13 tahun yang lepas (1999-2011), Sabah telah mencatatkan pengeluaran sejumlah 21.5 tan metriksehektar setahun dari segi purata hasil BTS. Pada tahun 2020, purata hasil BTS

128

Sabah dijangkakan meningkat kepada sekurang-kurangnya 26.2 tan sehektarsetahun.

7.7 Namun demikian, dari segi Kadar Pengekstrakan Minyak (OER), datayang ditunjukkan dalam Jadual 7-3 menunjukkan bahawa rekod tahunan OERSabah adalah tidak konsisten dengan catatan purata 21 tan sehektar setahun.Sasaran ETP untuk OER pada tahun 2020 adalah sekurang-kurangnya 23 tansehektar setahun.

7.8 Di samping itu, purata pengeluaran negara untuk hasil CPO tidakbanyak berubah di antara 3.9 tan metrik sehektar setahun dan 4.9 tan metriksehektar setahun, dalam tempoh lebih daripada 13 tahun (lihat Jadual 7-3).Namun demikian, unjuran hasil CPO negara yang disasarkan pada tahun 2020adalah 6 tan sehektar setahun.

Jadual7-23: Hasil Pengeluaran BTS, CPO dan OER (tan sehektar setahun), 1999-2011

Tahun BTS(t/ha/tahun) CPO (t/ha/tahun) OER (t/ha/tahun)

1999 19.74 3.90 19.762000 19.48 3.91 20.102001 21.04 4.33 20.612002 20.57 4.45 21.722003 21.32 4.56 21.392004 21.40 4.56 21.312005 22.99 4.91 21.342006 23.10 4.88 21.122007 23.02 4.89 21.252008 23.02 4.85 21.072009 21.15 4.52 21.352010 20.16 4.30 21.332011 22.31 4.63 20.74


7.9 Kadar hasil BTS, CPO dan OER yang tidak banyak berubah sejak 13tahun yang lalu adalah berpunca daripada keadaan cuaca yang tidak menentu(fenomena La Nina, El. Nino), kelemahan bekalan input agronomi, kadarpenanaman semula yang rendah bagi sawit berusia lebih 25 tahun,kekurangan tenaga buruh yang menyebabkan pusingan menuai terpaksadikurangkan dan seterusnya banyak BTS masak mereput di pokok.mengurangkan pusingan penuaian dan tertinggal buah tandan sehingga reputdi ladang. Usaha diperlukan untuk meningkatkan kecekapan pengeluaranindustri kelapa sawit di Sabah khususnya di bawah DPNS3 dengan memberifokus menangani masalah di atas.

7.10 Dari segi eksport, jumlah minyak sawit dieksport telah meningkatdaripada 3,047,263 tan metrik pada tahun 1999 kepada 7,100,987 tan metrikpada tahun 2011 (lihat Jadual 7-4). China merupakan destinasi eksportterbesar Sabah bagi produk minyak sawit, iaitu 40.8 peratus daripada jumlaheksport pada tahun 2011, diikuti oleh Belanda (10.1 peratus), Pakistan (9peratus), Amerika Syarikat (6.6 peratus), Filipina (6.4 peratus) dan seterusnya(DOA, 2011a). Lain-lain destinasi eksport yang penting termasuk Jepun (5.7peratus), Republik Korea (5.6 peratus) dan India (4.5 peratus).

Jadual7-24: Jumlah Minyak Sawit dan Hasil Eksport Kelapa Sawit , 1999-2011

Tahun Jumlah (Tan) Nilai (RM’000)

1999 3,047,263 4,488,199 2000 3,418,208 3,505,492 2001 4,684,135 3,796,544 2002 4,886,806 6,008,527 2003 5,416,778 7,747,167 2004 5,474,095 8,603,236 2005 6,109,041 8,311,167 2006 6,568,109 9,237,9452007 6,714,780 14,552,1052008 6,977,144 19,315,8132009 6,854,957 13,939,8112010 7,043,243 17,367,6202011 7,100,987 22,171,948

Sumber: Jabatan Pertanian, Sabah(2012a).

Rajah7-67: Kawasan Penanaman Kelapa Sawitmengikut Bahagian di Sabah, 2010

Sumber: Lembaga Minyak Sawit Malaysia (2011b).

130

7.11 Dari segi kawasan penanaman, sehingga tahun 2010, kelapa sawittelah ditanam secara meluas di Bahagian Sandakan dengan kawasanpenanaman seluas 758,137 hektar (53.78 peratus), diikuti oleh BahagianTawau (575,475 hektar; 40.82 peratus) dan Bahagian Dalaman (52,985hektar; 3.76 peratus) (Rajah 7- 3). Kelapa sawit juga ditanam secara kecil-kecilan di Bahagian Kudat (15,507 hektar; 1.1 peratus) dan Bahagian PantaiBarat (7,572 hektar; 0.54 peratus). Penanaman kelapa sawit di kawasan-kawasan ini telah memberi pilihan mata pencarian kepada penduduk yangmembawa kepada peningkatan pendapatan dan peluang pekerjaan (DayangNorwana et al., 2011).


7.12 Walaupun pertumbuhan sektor kelapa sawit adalah menggalakkanselama ini, isu-isu dan cabaran-cabaran berikut (lihat Rajah 7-4) masihmenjejaskan pertumbuhan sektor tersebut.

1.23.1 Kebergantungan Kuat ke atas Buruh Asing

7.13 Perkembangan pesat industri kelapa sawit telah membawa kepadakebergantungan yang tinggi ke atas buruh asing (MPOB, 2012b). Buruh asingyang diambil bekerja semakin meningkat dan sehingga kini, terdapat lebihdaripada 150,800 orang pekerja asing yang bekerja dalam sektor kelapa sawitsebagai pekerja lapangan dan penuai. Namun demikian, kos pengambilanpekerja asing boleh menjadi mahal dan menimbulkan ancaman kepadanegara jika negara asal mengubah dasar imigresen/ undang-undang mereka.Sebarang pengurangan pekerja asing dapat memberikan kesan kepadapertumbuhan sektor kelapa sawit.

1.23.2 Kekurangan Penyelarasan antara Agensi-Agensi Pelaksana

7.14 Memandangkan sektor tanaman industri berpotensi besar,beberapa agensi utama telah memberikan bantuan kepada pekebun kecil.Namun demikian, penyelarasan antara agensi di antara agensi-agensipelaksana di Sabah adalah tidak jelas, terutama di kalangan pekebun kecil,estet swasta, dan syarikat berkaitan kerajaan (GLC).

Raj

ah7-

68:

Isu

-Isu

dan

Cab

aran

dal

am P

eng

elu

aran

Kel

apa

Saw

it

132

1.23.3 Kebimbangan terhadap Alam Sekitar dan Kemampanan

7.15 Walaupun sumbangan sektor industri sawit adalah besar diperingkat global, namun sektor ini masih terus menghadapi tentanganmenerusi kempen anti minyak sawit daripada kumpulan pemulihara alamsekitar dan pengguna di Eropah dan Amerika Syarikat. Kempen tersebut telahmewujudkan persepsi negatif terhadap minyak sawit. Oleh kerana itu, sektorini perlu memampankan pengeluaran minyak sawit dan memenuhipermintaan minyak sayuran di pasaran dunia. Terdapat keperluan untukSabah bagi membangunkan suatu dasar berkenaan penanaman danpemprosesan kelapa sawit, yang mampu membawa sektor ini ke tahap yanglebih tinggi di samping melindungi kepentingan stakeholders terutamanyapekebun kecil.

1.23.4 Kos Pensijilan RSPO

7.16 Proses mendapatkan pensijilan Roundtable Sustainable Palm Oil(RSPO) adalah mahal dan agak membebankan terutamanya bagi pekebunkecil. Walaupun kerajaan telah berusaha untuk membantu pekebun kecilmenerusi Minyak Sawit Mampan Malaysia (MSPO) yang dilancarkan pada2014, beberapa syarikat swasta tidak bersetuju dengan pelaksanaannya danmenggesah pengeluar minyak sawit untuk menggunapakai prinsip dankriteria RSPO bagi pengeluaran minyak sawit mampan.

1.23.5 Penduduk Tempatan tidak berminat bekerja di Ladang Kelapa Sawit

7.17 Baru-baru ini, pakej ganjaran yang menarik untuk menggalakkanbelia tempatan bekerja dalam sektor perladangan telah diperkenalkan olehkerajaan. Namun demikian, idea itu ditentang oleh beberapa syarikat swastakerana pekerja tempatan kurang bermampuan untuk bekerja dalampersekitaran kerja lasak berbanding dengan pekerja asing terutamanya dariIndonesia

1.23.6 Percukaian ke atas Sektor Kelapa Sawit

7.18 Isu lain yang memberi kesan kepada sektor kelapa sawit adalahpengenaan levi dan cukai sejak tahun 1999 seperti berikut:

Jadual7-25: Pengenaan Cukai ke atasSektor Kelapa Sawit di Sabah

Cukai, Ses, Levi, Duti Kadar

Cukai Korporat 25% daripada keuntugan korporatSes untuk MPOB (R&D, Peraturan & Promosi) RM11.00 per tan CPOSes untuk dana penstabilan harga (Penanaman Semula &Subsidi Biofuel)

DariRM4.00 keRM2.00 per tan CPO

Ses ke atas Subsidi Minyak Masak 5% ke atas harga CPO RM1,700

Levi Keuntungan Berlebihan15% ke atasRM2,500 (Semenanjung)

7.5% ke atas 3,000 (Sabah & Sarawak)

Levi Buruh Asing RM540 per buruh

Cukai Jualan Sabah 7.5 % untuk CPO RM1,000 per tan dan ke atas

Cukai Taksiran Harta (oleh Majlis Daerah) 0.5% daripada nilai sewa tanah

Duti Eksport ke atas CPO 10% hingga 30% per tan CPO

Cukai Barang & Perkhidmatan (GST) 6% daripada nilai jualan BTS , CPO, PPO

Sumber: Laporan Tahunan, Lembaga Minyak Sawit Malaysia (2012b). (check tahun rujukan, kerana GST mula dikuatkuasa pada April 2015)

1.23.7 Ketidakstabilan Bekalan Elektrik dan Kos Minyak Diesel

7.19 Bekalan elektrik yang tidak stabil sering mengganggu operasipengeluaran pengusaha kelapa sawit di seluruh Sabah. Setiap kilang perlumenyediakan sekurang-kurangnya satu enjin diesel untuk menjana tenagaelektrik, walaupun kos bahan api yang perlu ditanggung oleh kilangpemprosesan adalah tinggi. Sebagai contoh, gangguan elektrik yang kerapberlaku ke atas kilang penapisan minyak di Lahad Datu, yang berlakusekurang-kurangnya sekali seminggu,atau lebih telah meningkatkan kospengeluaran dan menjejaskan kualiti minyak yang dihasilkan (hasil FGD , 13Jun 2014). Oleh yang demikian, penghantaran produk yang ditempah olehpembeli mengikut kuantiti yang dipesan adalah sukar untuk dipenuhiberdasarkan jadual penghantaran yang dipersetujui. Oleh itu, pelaksanaandasar sisa sifar menerusi penggunaan loji penjanaan kuasa biomas yang cekap(dari bahan buangan TBK, tempurung isirong) dan metana daripadakumbahan, boleh menjadi pilihan yang terbaik bagi Sabah mengurangkanmasalah kekurangan kuasa (Yahaya & Lau, 2013). Pada tahun 2011, Sabah

134

telah menghasilkan sejumlah 40,139,200 tan sisa daripada 122 buah kilangBTB, 14 buah kilang penghancur isirong sawit dan 12 buah kilang oleo kimia(Shafie et al., 2012). Namun demikian, inisiatif ini belum berjaya dilaksanakandi Sabah kerana kos operasi yang tinggi.

1.23.8 Kekurangan Kemudahan dan Infrastruktur Asas

7.20 Kemudahan dan infrastruktur asas yang baik masih tidak mencukupidi Sabah. Keadaan infrastruktur sedia ada seperti jalan raya, dan pelabuhan dibahagian timur Sabah didapati semakin uzur. Sebagai contoh, keadaan jalan-jalan utama yang teruk, khususnya di Pantai Timur Sabah, seringmenyebabkan penghantaran BTS ke kilang masing-masing ditangguhkan,yang seterusnya memberi kesan kepada kualiti hasil CPO dan BTS.

1.23.9 Kekurangan Bilangan Pegawai Pengembangan

7.21 Agensi pelaksana tidak memiliki pegawai pengembangan dankakitangan teknikal yang mencukupi untuk menyokong keperluan seramai29,646 pekebun kecil yang memiliki seluas 176,858 hektar ladang di Sabah.Pegawai-pegawai pengembangan dan kakitangan teknikal adalah diperlukanuntuk menyebar maklumat penting dan memberi nasihat teknikal kepadapekebun kecil. Setakat ini, terdapat 51 Pegawai Tunjuk Ajar dan nasihatSawit (TUNAS) di lima bahagian/daerah (iaitu Kudat: 1,957 pekebun kecil,Pantai Barat: 1,150 pekebun kecil, Kawasan: 3,913 pekebun kecil, Sandakan:13.995 pekebun kecil dan Tawau: 8187 pekebun kecil) sedang giatmenjalankan latihan dan penyebaran maklumat untuk meningkatkanpengetahuan teknologi kepada pekebun kecil dengan tujuan untukmeningkatkan produktiviti kelapa sawit dan pendapatan mereka (MPOB,2014b).

1.23.10 Kekurangan Tanah

7.22 Isu-isu lain yang dihadapi oleh industri kelapa sawit di Sabahtermasuk penggunaan tanah dan produktiviti kawasan penanaman sedia adauntuk meningkatkan pengeluaran kelapa sawit (hasil BTS) di setiap tanahnegeri yang diusahakan. Kerajaan Malaysia telah berikrar kira-kira dua dekadyang lalu di Sidang Kemuncak Bumi Rio untuk mengenepikan 50 peratus

daripada tanah kerajaan sebagai hutan, termasuk Sabah. Setakat ini, statistikFAO menunjukkan bahawa jumlah tanah hutan simpan dan taman negaraadalah kira-kira 386,4000 hektar atau 52.5 peratus daripada jumlah kawasantanah Sabah (7,362,000 hektar). Di samping itu, kepesatan industri kelapasawit telah menyebabkan sektor ini menduduki 89.72 peratus daripada tanahpertanian atau 19.15 peratus daripada jumlah kawasan tanah di Sabah.

1.23.11 Dasar Kabotaj

7.23 Kos menjalankan perusahaan di Sabah adalah lebih tinggiberbanding dengan di Semenanjung Malaysia disebabkan dasar kabotaj yangdikenakan ke atas Sabah. Ini telah menjadi punca kepada jurang perbezaandari segi harga sawit antara Semenanjung Malaysia, Sabah dan Sarawak.Dasar kabotaj telah menjadikan industri sawit di Sabah kurang kompetitifberbanding dengan Semenanjung Malaysia, khususnya.

1.23.12 Ancaman Ganoderma

7.24 Ganoderma telah dikenal pasti sebagai penyakit berbahaya yangkini merupakan ancaman serius kepada industri kelapa sawit, khususnya bagiperladangan monokultur di Sabah. Berdasarkan kepada bukti yang dikumpuldaripada temu bual, tiada produk kawalan penyakit ini telah dibangunkansetakat ini untuk mengawal jangkitan Ganoderma. berulang)

1.23.13 Penyimpanan Stok Global Minyak Sawit dan Kejatuhan Harga

7.25 Penyimpanan stok global minyak sawit mampu memberikan kesanekonomi kepada industri. Penyimpanan secara berterusan di peringkatantarabangsa menyebabkan penurunan harga yang ketara. Pekebun kecilpersendirian terutamanya akan menjadi kumpulan yang paling terjejasdengan perubahan harga kelapa sawit, yang kemudiannya boleh menjejaskanpendapatan mereka. (text seterusnya tak sesuai disini) (Kekuranganpengetahuan teknikal akibat perkhidmatan pengembangan yang lemah jugamenjadi punca kepada kadar penanaman semula yang rendah di kalanganpekebun kecil kelapa sawit. (ini berkaitan penanaman semula) Nisbahsemasa bagi TUNAS dan pegawai MPOB kepada pekebun kecil kelapa sawitadalah 1:500 (hasil FGD, 13 Jun 2014). Dalam erti kata lain, satu TUNAS dansatu MPOB perlu menyelia atau menjaga kira-kira 500 pekebun kecil kelapa

136

sawit. Ini adalah mustahil jika keadaan infrastruktur (keadaan jalan) asas,geografi serta agihan pekebun kecil kelapa sawit di Sabah diambilkira (iniberkaitan pegawai pengembangan).

1.23.14 Isu-Isu dihadapi Pekebun Kecil

7.26 Dalam tempoh 2000-2010, pekebun kecil kelapa sawit di Sabahtelah menghadapi beberapa cabaran. Salah satunya adalah kekuranganpengetahuan mengenai amalan pertanian yang baik dan teknologi terkiniyang digunakan dalam industri. Mereka juga cenderung untuk menggunakanbenih yang berkualiti rendah (contohnya benih yang tidak diiktiraf), dan sukarmenerima bantuan latihan, perkhidmatan kredit, baja dan penuaian BTS(Claudine & Azmi, 2012; hasil FGD, 6 Jun 2014). Satu lagi isu yangdibangkitkan oleh Persatuan Penanam Malaysia Timur (EMPA) semasamesyuarat FGD yang diadakan pada 16 Jun 2014 adalah kelewatan dalammeluluskan permohonan hak milik tanah. Tanpa memiliki hak milik tanahbercagar, para petani tidak mungkin mempunyai akses kepada kredit,mendapatkan lesen dan subsidi daripada apabila membuka tanah baru ataupenanaman semula. Ketiadaan hak milik tanah di kalangan petani jugamerupakan sebahagian daripada faktor yang menyebabkan mereka tidakmenyelenggara kawasan penanaman dengan mempraktikkan kaedahpengeluaran mampan.

1.23.15 Kontroversi Biofuel dengan Sumber Makanan

7.27 Pengeluaran biofuel daripada sumber makanan masih menjadikontroversi dan tidak menguntungkan (Keyzer et al, 2008.). Oleh itu, selarasdengan EPP kerajaan untuk memudahkan pembangunan projek biofuel,pembangunan biofuel generasi kedua yang dihasilkan daripada biomas bukanmakanan (biofuel bukan makanan) telah menawarkan peluang pasaran yangbesar kepada Sabah. Di samping itu, langkah meningkatkan penggunaandomestik ke atas bahan api bio keluaran tempatan untuk sektorpengangkutan boleh membantu dalam mengekalkan kos pengimportanbahan api fosil yang masih berada pada tahap terkawal. Sebagai contoh,Indonesia telah meningkatkan jumlah campuran biodiesel dengan bahan apifosil daripada 7.5 peratus kepada 10 peratus pada September 2013.Manakala Malaysia telah menangguhkan pelaksanaan mandat biodiesel B5sehingga akhir tahun 2014 disebabkan oleh pembinaan 15 kemudahanpengadunan di Sabah, Sarawak dan wilayah Persekutuan Labuan yangmengambil tempoh lebih lama daripada masa dijangka siap.

1.23.16 Kekurangan Bekalan Bahan penanaman berkualiti

7.28 Di bawah program penanaman baru dan penanaman semula padatahun 2013, kerajaan telah memperuntukkan sebanyak RM432 jutapembiayaan untuk pekebun kecil persendirian atau bersamaan denganRM9,000 setiap hektar bagi pekebun kecil di Sabah untuk menjalankan aktivitipenanaman baru dan penanaman semula. Dengan menyertai program ini,setiap pekebun kecil akan diberi RM500 sebulan selama dua tahun sebagaielaun sara diri. Namun demikian, kekurangan bekalan benih berkualiti telahmenangguhkan sasaran penanaman semula seluas 100,000 hektar olehagensi-agensi perladangan/syarikat dan pekebun kecil berkelompok.Sehingga kini, semua syarikat yang mengendalikan tapak semaian sawit perlumendapatkan pensijilan Sijil Kecekapan tapak semaian Sawit (OPNCC)daripada MPOB. Namun demikian, statistik dari MPOB menunjukkan bahawahanya 71 daripada 500 pengusaha tapak semaian di Malaysia telahmemperoleh OPNCC yang diperakui, yang sebahagian besarnya beroperasi diSemenanjung Malaysia (57), diikuti oleh Sabah (7) dan Sarawak (7).

1.24 Prospek

7.29 Walau apa pun isu-isu dan cabaran yang memberi kesan kepada industrisawit, sektor ini masih mempunyai potensi yang besar untuk dibangunkan.

Kawasan penanaman kelapa sawit yang besar di Sabah terusmenyediakan bahan-bahan mentah yang mencukupi untukkegunaan aktiviti hiliran; dan

Industri Kluster Minyak Sawit (POIC) di Lahad Datu dan Sandakanyang dibangunkan oleh kerajaan negeri Sabah dijangka mampumenawarkan peluang perniagaan yang sangat besar sama ada didalam dan luar negara, dan untuk industri huluan dan hiliran diSabah. Prospek industri hiliran meliputi industri pembuatanproduk makanan transit tanpa lemak (contohnya serbuk santansawit, marjerin, serbuk aiskrim, dan sebagainya), pemprosesanbiomas (contohnya bahan api bio generasi ketiga), pembuatannutraseutikal/ fitonutrien (contohnya tokoferol, tokotrienol atauvitamin E), pembuatan produk oleokimia (seperti sabun, syampu,lilin, krayon, bahan pencuci, kosmetik, minyak pelincir, danpolyurethane), dan bahan api serta bekalan kuasa.

138

1.24.1 Unjuran Kawasan Penanaman dan Pengeluaran Kelapa Sawit

7.30 Kawasan penanaman kelapa sawit di Sabah mencatatkan keluasan1.41 juta hektar pada tahun 2010, 1.43 juta hektar pada tahun 2011, 1.44 jutahektar pada tahun 2012 dan 1.48 juta hektar pada tahun 2013. Keluasan inimungkin akan mencatatkan tren peningkatan yang berterusan sehinggamencecah 1.58 juta hektar pada 2024.

Rajah7-69: Unjuran bagi Kawasan Penanaman Kelapa Sawit, KawasanPenuaian, dan Pengeluaran Minyak Sawit Mentah di Sabah, 2013-2024

7.31 Rajah 7-5 menggambarkan kawasan tuaian kelapa sawit di Sabah;1.26 juta hektar telah direkodkan pada tahun 2010, 1.27 juta hektar (2011),1.29 juta hektar (2012) dan 1.32 juta hektar (2013). Nilai unjuran kawasantuaian kelapa sawit di Sabah mencapai 1.35 juta hektar pada tahun 2014, danangka ini akan dijangka akan meningkat kepada 1.46 juta hektar menjelang2024.

7.32 Berdasarkan harga pasaran antarabangsa dan peningkatan arahaliran kawasan dituai, pengeluaran BTS dijangka meningkat daripada 27.8 jutatan pada tahun 2013 kepada 35.2 juta tan menjelang tahun 2024 (lihat Rajah7-6). pertumbuhan purata pengeluaran BTS Sabah dalam tempoh 2014-2024dijangka akan meningkat 2 peratus Seperti yang diunjurkan, hasil BTSdiramalkan akan meningkat daripada 21.09 tan metrik sehektar pada tahun2013 kepada 24 tan metrik sehektar pada 2024 (lihat Jadual 7-6). Inimenunjukkan bahawa industri minyak sawit Sabah mampu mencapai hasilBTS maksimum dalam DPNS3.

Dua-dua kws ditanam???

7.33 Dari segi OER, Sabah diramalkan akan mempunyai tren OER yangpositif dan pertumbuhan pada kadar 0.17 peratus setahun, manakalapengeluaran CPO dijangka menunjukkan pertumbuhan positif yang stabildengan peningkatan daripada 5.86 juta tan metrik pada tahun 2013 kepada7.55 juta tan metrik pada tahun 2024. Ini adalah susulan daripada aktivitilangkah menghadkan tanah untuk tujuan penanaman kelapa sawit di masadepan dan pertumbuhan kukuh pengeluaran FFB dalam tempoh yang sama(lihat Rajah 7-6).

Rajah7-70: Unjuran bagi Pengeluaran Buah Tandan Segar (BTS),Pengeluaran Minyak Sawit Mentah (CPO) dan Kadar Pengekstrakan

Minyak di Sabah, 2013-2024

7.34 Pada tahun 2010, pengeluaran isirong sawit (PK) mencatatkan 1.24juta tan metrik. Berdasarkan pengeluaran BTS, pengeluaran PK mencatatkankira-kira 1.3 juta tan (2013), 1.4 juta tan (2014) dan pengeluaran akan terusmeningkat sehingga 1.7 juta tan menjelang 2024 berikutan tren pengeluaranBTS yang positif (lihat Rajah 7-7).

7.35 Dari segi unjuran keseluruhan, dijangka bahawa industri minyaksawit mentah di Sabah akan terus memainkan peranan penting kepada KDNKSabah (lihat Jadual 7-6). Dengan menyediakan persekitaran yangmenggalakkan untuk pembangunan pertanian, industri kelapa sawit dijangkaakan terus menjadi penyumbang terbesar dalam sektor pertanian Sabahsemasa tempoh DPNS3.

140

Rajah7-71: Unjuran bagi Pengeluaran Minyak Sawit Mentah (CPO) dan Kernel Sawit (PK), 2013-2024

Jad

ual

7-26

:Un

jura

n H

asil

bag

i In

du

stri

Kel

apa

Saw

it d

i Sab

ah, 2

013-

2024

142

Varia

si Un

it Da

ta D

ahul

u U

njur

an

2010

20

11

2012

20

13

2014

20

15

2016

20

17

2018

20

19

2020

20

21

2022

20

23

2024

Beka

lan

Kaw

asan

Pen

anam

an H

ekta

r 1,

409,

676

1,43

1,76

2 1,

442,

588

1,48

9,66

6 1,

535,

109

1,58

4,85

0 1,

584,

850

1,58

4,85

0 1,

584,

850

1,58

4,85

0 1,

584,

850

1,58

4,85

0 1,

584,

850

1,58

4,85

0 1,

584,

850

Kaw

asan

Ditu

ai

Hekt

ar

1,26

1,15

4 1,

274,

620

1,29

2,75

7 1,

321,

706

1,35

1,38

1 1,

380,

669

1,41

1,09

7 1,

442,

119

1,45

6,41

4 1,

462,

925

1,46

5,87

3 1,

467,

205

1,46

7,80

7 1,

468,

078

1,46

8,20

0

TBS

Tan

Met

rik

25,4

24,8

65 28

,436

,772

26

,372

,243

27,

875,

787

29,3

03,3

00 3

0,96

2,68

1 32

,816

,971

34,4

03,6

32 34

,953

,948

35,

110,

190

35,1

80,9

57 3

5,21

2,93

2 35

,227

,363

35

,233

,873

35,2

36,8

09

Prod

uktiv

iti T

BS

Tan

Met

rik/H

a 20

.16

22.3

1 20

.40

21.0

9 21

.68

22.4

3 23

.26

23.8

6 24

.00

24.0

0 24

.00

24.0

0 24

.00

24.0

0 24

.00

CPO

Ta

n M

etrik

5,

422,

962

5,90

1,49

1 5,

545,

928

5,86

6,15

8 6,

185,

523

6,54

2,49

8 6,

944,

151

7,29

2,40

4 7,

421,

399

7,46

7,77

5 7,

494,

148

7,51

3,03

4 7,

528,

497

7,54

2,18

8 7,

555,

089

Kern

el S

awit

Ta

n M

etrik

1,

236,

381

1,34

4,46

7 1,

284,

918

1,34

8,42

6 1,

418,

287

1,49

9,18

7 1,

590,

005

1,66

8,65

8 1,

695,

942

1,70

4,55

3 1,

709,

033

1,71

1,70

7 1,

713,

532

1,71

4,83

3 1,

716,

038

OER

Pe

ratu

s 21

.33%

20

.74%

21

.02%

21

.04%

21

.11%

21

.13%

21

.16%

21

.20%

21

.23%

21

.27%

21

.30%

21

.34%

21

.37%

21

.41%

21

.44%

Perm

inta

an C

PO

Harg

a Sa

bah

Tan

Met

rik

1,64

2,97

1 1,

614,

227

1,68

0,92

9 1,

771,

186

1,78

8,53

9 1,

863,

717

1,85

1,91

0 1,

840,

422

1,85

2,40

0 2,

004,

062

1,95

5,87

4 1,

849,

575

1,89

5,52

4 1,

987,

761

2,02

2,66

6

Harg

a CP

O

Harg

a Du

nia

US$/

Tan

Met

rik

901

1,21

5 1,

201

1,06

7 1,

107

991

1,08

3 1,

165

1,20

0 83

5 97

5 1,

244

1,18

6 1,

034

1,02

4

Harg

a Ek

spor

t RM

/Tan

Met

rik

3,29

5 4,

285

3,96

0 3,

357

3,47

5 3,

052

3,38

0 3,

650

3,74

9 2,

462

2,96

2 3,

864

3,59

0 3,

058

3,04

1

Harg

a Te

mpa

tan

RM/T

an M

etrik

2,

701

3,52

8 3,

316

3,25

0 3,

180

2,83

8 3,

109

3,34

0 3,

430

2,33

9 2,

962

3,53

5 3,

285

2,84

4 2,

828

Duti

Eksp

ort

RM/T

an M

etrik

59

4 75

7.06

64

4.03

10

6.88

29

5 21

4 27

0 31

0 31

9 12

3 0

328

305

214

213

BAB 8

ULASAN DAN PROSPEKTANAMAN INDUSTRI

LAIN

1.25 Pengenalan

8.1 Getah dan koko telah menjadi sumber perolehan daripadapertukaran asing dan hasil kepada Sabah selama ini, selain menjanapendapatan kepada pekebun kecil. Permintaan berterusan ke atasgetah dan koko di pasaran dunia menunjukkan bahawa kedua-duatanaman akan terus mempunyai potensi pertumbuhan ekonomi yangbesar. Namun demikian, turun naik harga komoditi di pasaran duniabaru-baru ini telah memberi kesan kepada industri getah dan koko dinegara ini. Potensi masa depan tanaman ini bagaimanapun akanterus cerah dan oleh itu, pengeluaran kedua-dua tanaman perludilaksanakan secara mampan di negara ini, khususnya Sabah. Malah,kedua-dua tanaman adalah sangat sesuai untuk diusahakan olehpekebun kecil dan boleh digunakan sebagai strategi jangka panjangbagi mengurangkan kadar kemiskinan di kalangan petani luar bandar.Menyedari hakikat ini, dasar yang memberi penekanan ke atastanaman industri lain termasuk lada akan dibangunkan sejajardengan keseluruhan hala tuju strategik Dasar Agromakanan Negara.Dengan mengambil kira aspek kelebihan perbandingan tanamanindustri yang lain, Jatropha, Castor dan Kenaf bagaimanapun tidakakan diberi tumpuan dalam DPNS3. Oleh itu, dasar-dasar, matlamat

dan strategi ini akan berpaksikan isu/cabaran semasa dan pandangansemua pihak berkepentingan melibatkan pekebun kecil, sektorswasta, GLC, MAFI Sabah dan institusi lain yang berkaitan. Bab inimengetengahkan isu-isu dan cabaran dalam sektor-sektor utama danmaklumat yang akan digunakan sebagai asas untuk membangunkanDPNS3. Di samping itu, lada juga akan diperkenalkan sebagaitanaman industri baru yang penting di Sabah.

8.2 Bermula daripada RMke-8 sehingga RMke-10, pelbagai programpenanaman getah dan koko serta lada telah dilaksanakan untukmeningkatkan pendapatan dan taraf hidup pekebun kecil, termasukprogram penanaman baru, pemprosesan, bantuan pemasaran,pemindahan teknologi, pengetahuan dan kemahiran, dan bantuankewangan lain. Namun demikian, data telah menunjukkan bahawasektor getah dan koko terus mengalami arah aliran yang menurundari segi jumlah kawasan penanaman dan pengeluaran sehinggalahkepada pengenalan kelapa sawit pada tahun 1980-an. Cabaran-cabaran lain yang dihadapi oleh industri termasuk harga pasaranglobal yang tidak stabil, dan peningkatan dalam kos pengeluaranakibat kelemahan infrastruktur dan sebab-sebab lain. Penanamangetah dan koko terutamanya adalah untuk tujuan eksport danpenyertaan pekebun kecil dalam pengeluaran tanaman ini adalahpenting, sebagai sebahagian daripada strategi pembangunan luarbandar.

1.26 Getah

8.3 Sehingga tahun 2013, penanaman getahmenduduki kawasan seluas 107,137.78hektar dan pekebun kecil memberisumbangan besar kepada pengeluarangetah di Sabah, dengan menyumbangkira-kira 70.69 peratus (75,743.27 hektar)daripada jumlah kawasan penanamangetah yang semakin meningkat (lihat

Rajah 8-1). Kawasan penanaman UnitPengurusan Hutan dan Estet (FMU) pula meliputi sebanyak 29.3peratus atau 31,394.51 hektar. LIGS kekal menjadi agensi utamadalam pembangunan dan pertumbuhan sektor getah di Sabah.

8.4 Walaupun pelbagai isu dan cabaran telah dihadapi oleh sektor getahdalamDPNS2, kepentingan industri getah telah diakui dalam

meningkatkan taraf sosioekonomi pekebun kecil di kawasan luarbandar, dan terutamanya di kawasan penanaman getah yangsemakin bertambah di Sabah. Kawasan penanaman utama getah diSabah terletak di Pantai Barat Sabah khususnya di Daerah Pitas(7,308.90 hektar; 2,797 pekebun kecil) dan Kota Marudu (5,453.7hektar; 2,509 pekebun kecil). Kawasan-kawasan lain termasuk KotaBelud, Kudat, Sipitang, Tenom, dan Tuaran (lihat Jadual 8-1).

Rajah8-72: Peratusan Kawasan Penanaman Getah mengikut Pemilikan, 2013

Sumber: Lembaga Industri Getah Sabah (2014).

Jadual8-27: Jumlah Kawasan Penanaman Getah dan Bilangan Pekebun Kecilmengikut Daerah, 2013

Daerah Hektar (Ha) Bil. Pekebun Kecil

Beaufort 2,016.22 678Beluran 641.57 228Bongawan 1,295.69 406Keningau 4,656.84 1,555Kinabatangan 335.09 185Kota Belud 5,764.45 2,881Kota Kinabalu 169.41 57Kota Marudu 5,453.66 2,509Kuala Penyu 2,297.14 997Kudat 5,236.91 1,969Lahad Datu 284.26 78Membakut 1,625.22 624Papar 4,220.49 1,252Penampang 3,291.10 1,284Pitas 7,308.90 2,797Ranau 4,532.04 1,541Semporna 103.92 33Sipitang 5,012.96 1,557Tambunan 1,970.15 902Tawau 268.57 107Telupid 1,112.74 434

Daerah Hektar (Ha) Bil. Pekebun KecilTenom 9,793.00 2,149Tongod 1,370.46 848Tuaran 6,982.48 1,942Jumlah 75,743.27 27,013


8.5 Ulasan menunjukkan bahawa pekebun kecil telah memainkanperanan penting dalam pengeluaran getah mentah di Sabah,walaupun mereka berhadapan dengan turun naik drastik hargakomoditi di pasaran global. Getah yang dibeli oleh LIGS daripadapekebun kecil adalah bernilai pada RM28.69 juta pada tahun2000.Namun demikian, nilai getah yang dibeli mengalamipeningkatan dan penurunan setelah ianya mencapai RM430.21 jutapada tahun 2011 (lihat Jadual 8-2). Tren ini adalah berkonsistendengan turun naik harga getah asli global seperti yang ditunjukkanoleh Kajian Kumpulan Getah Antarabangsa (IRGS), di mana hargatertinggi telah dicatatkan pada tahun 2011 iaitu RM14.13 sekilogramberbanding dengan 4 tahun kebelakangan yang berharga kira-kiraRM4 sekilogram.

Jadual8-28: Purata Pembelian Getah Pekebun KecilolehLIGS, 2000-2013

TahunPekebun Kecil

(KGK 100%) (tan setahun)Nilai Belian(RM juta)

2000 20, 958 28.692001 20, 958 28.692002 23, 847 42.842003 34, 286 77.372004 50, 039 147.642005 60, 460 224.672006 66, 359 349.172007 66, 928 388.122008 63, 009 427.612009 49, 932 246.462010 40, 932 341.172011 38, 901 430.212012 39, 188 295.532013 37, 247 208.66


8.6 Seperti yang digambarkan dalam Jadual 8-3, Getah TerpiawaiMalaysia (SMR) dan Getah Khusus (SR) merupakan getah eksportterbanyakpada tahun 2011 dengan nilai RM487.52 juta, tetapimengalami penurunan kepadaRM326.75 juta pada tahun 2013. Daritahun 1999 hingga 2013, jumlah keseluruhan eksport SMR dan SR

adalah 611,934.23 tan metrik dan bernilai RM4,183.54 juta (LIGS,2014). Produk-produk getah asli telah dieksport ke lebih 20 buahnegara, khususnya China, Kesatuan Eropah dan Amerika Syarikat.Pada tahun 2011, China dan Semenanjung Malaysia telah menjadidestinasi eksport terbesar bagi produk getah asli, masing-masingmengambil kira-kira 50 peratus dan 29 peratus daripada jumlaheksport getah (DOS Sabah, 2011a).

Jadual8-29: Jumlah dan Nilai Eksport SMR danSR

Year Jumlah Eksport (Tan) Nilai Eksport (RM juta)

1999 27,430.8 67.582000 23,827.4 63.982001 19,326.7 48.702002 22,385.2 66.512003 32,354.5 126.442004 43,457.15 206.682005 52,743.14 276.222006 61,270.62 439.732007 59,842.89 440.172008 52,927.1 470.792009 56,235.42 338.832010 39,342.42 391.482011 35,782.14 487.522012 44,135.62 432.162013 40,873.13 326.75


8.7 Dari tahun 2012 hingga 2014, hanya 46 peratus (RM197.2 juta)daripada RM428.2 siling untuk Rancangan Malaysia RP2 (RollingPlan) hingga RP4 telah diperuntukkan oleh kerajaan persekutuanuntuk membangunkan projek-projek getah di Sabah. Dari tahun 2005hingga 2014, LIGS telah mendapat sokongan daripada LembagaGetah Malaysia (LGM) dan Pihak Berkuasa Kemajuan Pekebun KecilPerusahaan Getah (RISDA) menerusi pelbagai program pembangunangetah. Bantuan telah diberikan dalam bentuk nasihat pakar teknikal,latihan, penyediaan peralatan dan bantuan pembiayaan daripadakerajaan persekutuan dan negeri untuk membangunkan projek-projek dan juga lain-lain jenis bantuan seperti berikut (LIGS, 2014):

Tanam Baru Getah Berkelompok dengan Klon Latek Balak yangmeliputi kawasan seluas 22,445 hektar telah memberi manfaatkepada seramai 7,571 petani (berjumlah RM157.65 juta);

Tanam Semula Getah Tua Dengan Klon Latek Balak yang meliputikawasan seluas 20,029 hektar telah memberi manfaat kepada

seramai 3,213 petani (berjumlah RM76.5 juta);

Projek Mini Sejahtera (MESEJ) di bawah KementerianPembangunan Luar Bandar Sabah (KPLB) yang memiliki 16 blokmeliputi kawasan seluas 1,574.50 hektar, terletak di Papar,Matunggong, Kudat, Paitan, Kemabong, Beaufort, Tambunan,Tenom, Kota Marudu, Penampang, Nabawan dan Tongod;

Pemindahan Teknologi Baru (latihan menoreh, latihan memproseskepingan getah dan lawatan sambil belajar) bernilai RM1.4 jutatelah memberi manfaat kepada seramai 8,085 petani;

Menaiktaraf jalan ladang yang meliputi jarak 862 kilometer dengankos berjumlah RM34.6 juta;

Skim Penempatan Getah di Lagud Sebrang (Tenom), Kuala Tomani(Tenom), Mendulong (Sipitang), Tuaran dan Tulid (Keningau) yangmeliputi kawasan seluas 6,492 hektar telah memberi manfaatkepada seramai 916 petani; Sehingga 2012, dianggarkanpendapatan purata bulanan yang dihasilkan oleh setiap petani diLagud Sebrang dan Kuala Tomani adalah masing-masing berjumlahRM1,789 dan RM1,805, yang menunjukkan bahawa petani getahmampu hidup di atas PGK setelah menyertai skim ini.

Jabatan Jaminan Kualiti (QAD) di Lok Kawi dan pusat-pusatpemprosesan getah di Tuaran (SMR Kilang Getah SMR/ konsentrasilatek), Tenom (Kilang Getah SMR) dan Beaufort (Kilang GetahKhusus) telah banyak menyumbang kepada pembangunan sektorgetah di Sabah.

Projek agropolitan (Projek Ladang Getah Masyarakat KanibonganPitas) yang meliputi kawasan seluas 3,600 hektar dan bernilaiRM66.3 juta.

Tapak Semaian Anak Benih Getah, yang meliputi kawasan seluas76 hektar, mampu menghasilkan sekitar 21,968,384 benih dalamtempoh 2005-2013.

1.27 Koko

8.8 Koko telah ditanam secarakomersial di Malaysia sejak tahun1950-an dan sebahagianbesarditanam di Sabah. Walaupunpotensi eksport koko adalah besar,kawasan penanaman koko di Sabahtelah menurun secara drastikdaripada 56,063.71 hektar padatahun 1999 kepada 4,119.72 hektar

pada tahun 2012 (lihat Jadual 8-4). Tanaman ini ditanam olehpekebun kecil terutamanya dan sehingga tahun 2014, koko telahmenjadi sumber penting dalam meningkatkan pendapatan sejumlah3,694 pekebun kecil walaupun harga koko dunia mengalami turunnaik (LKM, 2013).

8.9 Pada tahun 2012, kawasan penanaman koko terbesar di Sabahterletak di Bahagian Tawau dengan kawasan penanaman seluas1,288.8 hektar, diikuti oleh Bahagian Dalaman (1,208.2 hektar) danBahagian Pantai Barat (1,343.90 hektar) (MCB, 2014). Pembangunanindustri koko di Sabah terus diterajui oleh kilang pengisaran kokoyang terletak di Tawau, dan disokong oleh 13 pembekal bahanmentah yang terletak di Kota Kinabalu (5 pembekal), Ranau (5pembekal), Sandakan (1 pembekal) dan Tenom (2 pembekal). Inimenunjukkan bahawa bekalan koko adalah mencukupi bagi Sabah.

Jadual8-30: Kawasan Penanaman Koko mengikut Sektor, 1999-2012

Tahun Estet (Ha) Pekebun Kecil (Ha) Jumlah (Ha)

1999 23,972.71 32,091.00 56,063.712000 19,721.52 32,088.00 51,809.522001 17,316.20 21,324.00 38,640.202002 14,416.45 15,440.00 29,856.452003 13,400.27 13,555.00 26,955.272004 10,813.47 13,555.00 24,368.472005 8,475.51 13,555.00 22,030.512006 5,118.68 13,926.00 19,044.682007 3,398.53 14,378.00 17,776.532008 2,857.20 6,358.00 9,215.202009 1,744.60 4,850.00 6,594.602010 1,288.85 5,819.00 7,107.852011 903.33 6,079.00 6,982.332012 302.72 3,817.00 4,119.72

Sumber: Lembaga Koko Malaysia (2013).

8.10 Menurut MCB, SSL koko dalam tempoh 1999-2013 adalah di antara54 peratus dan 100 peratus (lihat Jadual 8-5). Semasa RMke-9 (2006-2010), kerajaan mensasarkan untuk mencapai purata pengeluarankoko sekitar 1.5 tan sehektar untuk setahun sehingga akhir tempohrancangan itu. Namun demikian, purata pengeluaran koko dalam

Jadual8-31: Tahap Sara Diri bagi Koko (SSL), 1999-2013

Tahun SSL (%)

1999 n.a2000 1002001 1002002 n.a2003 1002004 1002005 100

2006 1002007 1002008 782009 1002010 -2011 1002012 542013 100


negeri telah dikurangkan daripada 1.16 tan metrik sehektar setahun padatahun 1999 kepada 0.71 tan metrik sehektar setahun pada 2008 dan 0.80 tanmetrik sehektar setahun pada tahun 2010 (lihat Jadual 8-6), yang jauh dibawah kemampuan sebenarnya pada awal tempoh DPNS2. Kajian lanjutmenunjukkan bahawa industri koko di Sabah telah berhadapan denganbeberapa masalah seperti perosak dan jangkitan penyakit yang menyebabkanramai penanam koko beralih minat daripada menanam koko kepada tanamanlain. Di samping itu, faktor seperti kekurangan tenaga buruh, ketidaksuburantanah, amalan pertanian yang tidak cekap, kekurangan kemahiran, dankeadaan cuaca yang buruk telah menjadi cabaran kepada para petani koko diSabah.

Jadual8-32: Produktiviti Koko,1999-2010

TahunPurata Produktiviti (t/ha/

tahun)1999 1.162000 0.872001 1.132002 1.032003 0.732004 0.812005 0.662006 0.802007 0.682008 0.712009 0.802010 0.80


8.11 Susulan itu, jumlah eksport biji koko telah merosot sebanyak 97peratus daripada 45,814 tan metrik (bernilai RM201.35 juta) padatahun 1999 kepada 1,224 tan metrik (bernilai RM8.98 juta) padatahun 2013 (lihat Rajah 8-2). Ini telah menurunkan pendapataneksport produk koko Sabah daripada RM242.8 juta pada tahun 1999kepada RM24.1 juta pada tahun 2013. Biji koko dari Sabahkebanyakannya telah dieksport ke Semenanjung Malaysia (21.4peratus daripada jumlah eksport) di mana industri pengisaran adalahbergantung kepada bekalan biji koko dari Sabah (DOA, 2012a). Sabah

juga turut mengeksport biji koko ke Amerika Syarikat (21 peratus),Pakistan (20 peratus) dan Taiwan (9 peratus). Lain-lain destinasieksport penting bagi koko Sabah termasuk Chile, China, Singapura,Filipina, dan Lebanon (DOA, 2012a). Di samping itu, produk koko yangdihasilkan dan dijual dalam negara terdiri daripada serbuk kokodengan pemanis dan tanpa pemanis, dan lemak koko.

Rajah8-73: Jumlah Eksport Biji Koko, 1999-201319

99

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

0

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

30,000

35,000

40,000

45,000

50,000

Nila

i Eks

port

(tan

)


8.12 Walaupun Sabah terbabit dengan pengeluaran koko untukmemenuhi permintaan luar, Sabah juga turut mengimport biji kokobagi mengekalkan kemampanan industri pengisaran koko negara.Oleh itu, sejumlah besar biji koko kering yang (523,926 tan metrik)bernilai RM3.93 bilion telah diimport terus dari Indonesia (MCB,2012). Menyedari potensi industri koko, MCB akan terusmenyediakan pelan strategik yang berkesan untuk menggalakkan danmemperluaskan penanaman koko di Sabah. Semasa RMke-10 (2006-2012), MCB telah memperkenalkan pelbagai teknologi danmelaksanakan program pemindahan pengetahuan yang berkaitanuntuk membangunkan lagi industri koko di Sabah. Berikut adalahprogram yang dijalankan dan/atau telah diperkenalkan oleh MCB diSabah:

Pembangunan Tanaman Koko Baru;

Pemulihan Tanaman Koko;

Pembangunan dan Konsolidasi Kelompok-Kelompok (PKKT);

Coklat Buatan Tangan Usahawan (PUCBT);

Integrasi Koko bersama Tanaman Lain;

Pemindahan Teknologi Koko; dan

Bioteknologi Koko.

8.13 Jadual 8-7 menunjukkan anggaran purata bagi produktiviti danpendapatan petani koko pada tahun 2012.

Jadual8-33: Anggaran Purata Produktivitidan Pendapatan Petani, 2012

‘Cantuman Dewasa’ Tanaman Baru Purata

Purataproduktiviti (kg/

ha/tahun)

Puratapendapatan

(RM/ha/tahun)


ha/tahun)

Puratapendapatan

(RM/ha/tahun)


ha/tahun)

Puratapendapatan

(RM/ha/tahun)

303.06 6, 850.09 295.21 1,932.71 299.14 5,391.40


1.28 Tanaman Industri Baru berpotensi

8.14 Selain daripada getah dan koko, ekonomi negeri perlu dipelbagaikanlagi, dan tanaman berikut telah dikenal pasti sebagai tanamanberpotensi baru yang boleh terus diterokai dan dibangunkan semasaDPNS3. Hasil daripada perbincangan yang diadakan pada 2 Julai 2014dan penyiasatan yang dijalankan, pelabur kelihatan keberatan untukmelabur dalam beberapa tanaman seperti Jatropha, Kenaf, Castordan juga lada kerana kos pelaburan tinggi manakala pulangandijangka daripada tanaman ini masih yang tidak menentu. IndustriJatropha misalnya, masih dalam peringkat awal pembangunan dantidak terdapat pengeluaran secara besar-besaranbagi minyakJatropha di Sabah dan negeri-negeri lain di Malaysia. Oleh kerana itu,Jatropha tidak disyorkan untuk ditanam sebagai tanaman komersialdi Sabah pada ketika ini dan juga semasa tempoh DPNS3. Langkah initurut disokong oleh Kementerian Industri Perladangan dan Komoditi(MPIC), Seksyen Kemajuan Getah dan Jatropha, dan SLDB. Namundemikian, disebabkan potensi pasaran lada adalah tinggi, maka ladaakan terus diberi penekanan di Sabah semasa DPNS3 walaupunberkos tinggi. Pembangunan industri lada menerusi R&D yangberkesan dalam kegiatan huluan dan hiliran akan dipergiatdalamDPNS3.

1.28.1 Lada

8.15 Sehingga kini, 90 peratusdaripada pengeluaran lada diMalaysia adalah berasal dariSarawak, dan lada dianggapsebagai tanaman yang agakbaru kepada Sabah (hasil FGD,2 Julai 2014). Penanaman ladadi Sabah adalah berdasarkankepada pendekatan"pengembangan mendatar" dimana ia banyak melibatkanaktiviti pertanian berskalakecil oleh pekebun kecil yangkebanyakannya terletak di Ranau,Penampang dan Pitas. Memandangkan pasaran lada berpotensibesar, Lembaga Lada Malaysia (MPB) telah memainkan peranan yangaktif dalam menggalakkan penanaman dan pemasaran lada di Sabah.Namun demikian, kemajuan lada telah menjadi semakin perlahandisebabkan oleh persaingan sengit dalammendapatkan tanah untukkegunaan penanaman kelapa sawit, getah dan koko. Walaupunkebanyakan petani tidak mempunyai kawasan tanah yang besar,petani yang mempunyai sebahagian kecil plot tanah yang tidakekonomi untuk penanaman kelapa sawit atau getahadalah digalakkanuntuk menanam lada. Setiap pokok lada dijangka mampumengeluarkan buah lada sebanyak 0.5 kilogram hingga 5 kilogram.Pokok lada adalah sangat sensitif kepada keadaan cuaca burukseperti musim kering atau basah yang berpanjangan. Bagi tujuanmengawal penyakit, adalah dinasihatkan agar penanaman harusterhad kepada tidak lebih daripada 3 hektar (6,000 pokok).Berdasarkan saiz ini, industri lada di Sarawak mampu menjana puratapendapatan sebanyak RM3,000 hingga RM4,000 sebulan. Walaupunperkembangan industri lada di Sabah masih di peringkat awal,Twinine Sdn. Bhd., sebuah syarikat pengeluaran bahan makanan yangterletak di Penampang telah mencapai kejayaan yangmembanggakan, di mana syarikat berkenaan telah terbabit denganpengeluaran sos lada yang memiliki pensijilan Halal (hasil FGD, 2 Julai2014).


8.16 Rajah 8-3 menggambarkan isu-isu dan cabaran yang dihadapi olehindustri-industri tanaman lain di Sabah.

1.29.1 Getah

8.17 Secara khusus, isu/cabaran utama yang dihadapi oleh industri getahdi Sabah telah didokumenkan dan dinyatakan seperti di bawah:

Pembiayaan dari segi bantuan teknikal, pemindahan teknologi danpembinaan keupayaan pekebun keciladalah tidak mencukupiuntuk melaksanakan pelbagai projek yang dirancang di bawahRMke-8 dan RMke-10 (berakhir pada 2015). Pembangunan industrigetah di Sabah memerlukan lebih banyak sokongan kewangandaripada kerajaan persekutuan dan negeri untuk melaksanakanpemindahan teknologi yang berterusan dan mendapatkan bekalanbahan penanaman.

Produktiviti pengeluaran getah yang rendah di kalangan pekebunkecil adalah berpunca daripada pengurusan ladang yang lemah.Oleh yang demikian, penghasilan getah klon dilihat lebihberpotensi dan amalan pengurusan ladang yang baik perludipraktikkan secara berkesan untuk meningkatkan pengeluarangetah di Sabah.

Eksport getah mentah di luar Sabah.

Kos operasi yang tinggi disebabkan oleh tanggungjawab sosial,logistik, kos pemprosesan, dan sebagainya. Walaupun kos operasitinggi, projek-projek getah akan diteruskan untuk meningkatkanstatus sosioekonomi terutamanya penduduk luar bandar.

Harga getah global yang tidak stabil telah memberi kesan kepadapendapatan pekebun kecil.

Pekebun kecil tidak mematuhi GAP kecuali di kawasan-kawasanpengurusan LIGS. Ketidakpatuhan dengan piawaian GAP akhirnyaakan memberi kesan kepada produktiviti dan pasaran getah.

Tidak seperti tanaman lain, teknik penorehan getah memerlukankemahiran, dan penoreh tidak mahir (contohnya pekerja asing dantempatan) boleh merosakkan pokok getah dan menyebabkanhasilnya tidak mampan, dan juga memberi kesan kepadapertumbuhan serta jangka hayat pokok getah.

Belia tempatan kurang berminat untuk menceburi sektor inikerana faktor harga yang rendah dan persepsi mereka ke atas

industri. Ini dapatmemberi kesan kepada kemampanan industri, dimana kebergantungan yang berterusan kepada pekerja asingbukanlah satu pilihan yang terbaik untuk diguna pakai.

Kewujudan nurseri getah oleh pengendali anak benih persendiriantelah menyebabkan kesukaran dalam membezakan benih yangdikeluarkan dan diperakui oleh LIGS atau agensi yang berkaitan(misalnya LGM). Ini boleh menjejaskan keberkesanan hasil yangdisasarkan daripada pengeluaran getah negara iaitu sebanyak duatan sehektar setahun menjelang tahun 2020 (purata pengeluarankini masih berada di bawah paras 1,500 kilogram sehektar).

Pada masa yang sama, penguatkuasaan yang dilakukan adalahtidak mencukupi dari segi pemantauan benih getah berkualiti dankualiti produk huluan di Sabah. Ini bukan sahaja memberi kesankepada produktiviti pengeluaran, malah ia juga dapat memberikesan kepada reputasi kualiti getah yang dikeluarkan dalam jangkamasa panjang.

Ladang-ladang getah sebahagian besarnya ditukar menjadi ladangkelapa sawit yang menjanjikan pulangan yang lebih tinggi. Inisecara drastik telah mengurangkan pengeluaran getah danpendapatan yang dijana daripada eksport getah.

Masalah membabitkan prosedur yang panjang dan rumit untukmendapatkan hak milik tanah. Insentif kerajaan kepada pekebunkecil getah hanya dihadkan kepada mereka yang memegang statustanah mengikut undang-undang seperti statusTanah Asal, PajakanNegara dan sebagainya.

Pengangkutan yang tidak cekap, jalan raya yang buruk dan cajelektrik yang tinggi telah menyebabkan kos pengeluaran yangtinggi termasuk kos pemprosesan dan operasi.

Kekurangan kerjasama strategik dan penyelarasan antara agensipelaksana (LIGS, LGM dan RISDA) dalam pelaksanaan berkesan danpenggunaan optimum dana pembangunan dan sumber-sumberlain.

Wujud jurang harga getah yang ketara antara Sabah dan Sarawak,dan Semenanjung Malaysia akibat dasar kabotaj, yang telahmeningkatkan kos penghantaran tambahan kepada industri danmenyebabkan industri kehilangan daya saing.

Raj

ah8-

74:

Isu

-Isu

dan

Cab

aran

dal

am p

eng

elu

aran

Tan

aman

Ind

ust

ri L

ain

Kekurangan kemudahan pemprosesan hiliran telah menjadi salahsatu faktor yang menyekat pembangunan dan pertumbuhanindustri getah di Sabah.

Industri ini juga tidak memiliki dana yang mencukupi untukmenubuhkan lebih banyak pusat pengumpulan dan pemprosesangetah. Malah, industri ini terus mendapat sokongan kewanganyang tidak mencukupi daripada kerajaan persekutuan dan negeri,sukar mendapatkan bahan tanaman dan kurang dari segipemindahan teknologi menerusi pegawai-pegawai pengembangan.Secara keseluruhan, hanya seramai 94 pegawai pengembangantelah disediakan untuk melaksanakan pemindahan teknologikepada kira-kira 27,013 pekebun kecil di semua kawasanpenanaman getah yang semakin meningkat (75,743.27 hektar) diSabah.

1.29.2 Koko

8.18 Pembangunan industri koko di Sabah telah berhadapan dengan isu/cabaran berikut:

Koko dan buah-buahan terusterjejas oleh perosak dan wabakpenyakit yang memerlukan lebihbanyak penggunaan inputpertanian kimia. Ini bukan sahajaakan meningkatkan kospengeluaran, malah turutmeningkatkan kadar pencemaranalam sekitar dan menimbulkan isuberkaitan kesihatan dan tahapkeselamatan makanan.

Jumlah hasil yang rendah. Inidiburukkan lagi denganpembiayaan penyelidikan yang terhad dan kekurangan penglibatansektor swasta dan institusi awam dalam menjalankan R&D ke ataskoko. Pembiayaan sedia ada daripada kerajaan persekutuan hanyadiperuntukkan kepada MCB untuk melaksanakan penyelidikan keatas koko.

Para petani, sektor swasta, dan institusi awam kurang berminatdengan aktiviti R&D dan pengeluaran koko. Oleh kerana itu,sebahagian besar daripada ladang koko telah ditinggalkan.

Infrastruktur yang tidak mencukupi, seperti jalan ladang yangboleh menyokong pertumbuhan industri.

Pekebun kecil memiliki akses yang terhad kepada teknologi barudan mempunyai pemahaman yang sedikit tentang kepentinganmengamalkan GAP dalam pengeluaran koko.

Kekurangan latihan dan pembangunan kemahiran dalam industrihiliran dan inisiatif kepelbagaian produk.

Kekurangan bahan tanaman berkualiti dan stok bahan-bahan yanglebih tahan kepada serangan perosak dan penyakit, dan keadaancuaca yang tidak menentu. Masalah ini tidak dapat diselesaikanmelainkan jika R&D diperkukuhkan dalam industri.

Hubungan yang lemah antara pengeluaran, pemprosesan produkbernilai tambah dan pemasaran dalam industri itu sendiri.

Saiz pengeluaran koko yang tidak ekonomi kerana kebanyakanpetani memiliki saiz tanah yang kecil. Ini menyebabkan merekatidak dapat menikmati ekonomi bidangan dalam pengeluarankoko.

Bilangan pegawai pengembangan pertanian yang tidak mencukupiuntuk memberi bantuan yang berkesan kepada pekebun kecil.Sehingga kini, nisbah seorang pegawai pengembangan kepadapekebun kecil koko adalah 1:200.

Kekurangan bahan mentah dan bahan pembungkusan untukpenghasilan produk koko. Ini telah membawa kepada peningkatankos pengeluaran koko.

Jumlah pusat kutipan koko yang tidak mencukupi dan kekuranganinfrastruktur pemasaran bagi proses penggredan dan penyusunan,pembersihan, pembungkusan dan bilangan kemudahanpenyimpanan yang terhad. Ini merupakan halangan kepadapertumbuhan industri koko di Sabah.

Kekurangan biji koko dan bekalan yang tidak konsisten telahmenyebabkan kilang-kilang pengisaran tempatan bergantungkepada sejumlah besar import biji koko mentah dari negara-negaralain terutamanya Indonesia (MCB, 2006).

Para petani koko turut menghadapi isu ke atas pemilikan tanahkerana proses kelulusan yang memakan masa.

Insentif kerajaan yang tidak mencukupi untuk penanam kokoberbanding dengan insentif yang diberikan kepada penanamkelapa sawit dan getah.

Kekurangan kemudahan pemprosesan hiliran koko telah memberikesan kepada pembangunan industri koko di Sabah.

Prosedur biokeselamatan dan langkah-langkah kuarantin yangketat ke atas mana-mana klon yang dibawa dari SemenanjungMalaysia oleh DOA telah menangguhkan proses penyerahanbahan-bahan tanaman kepada pekebun kecil. Namun demikian, iniadalah penting bagi mengelakkan penyebaran perosak baru danspesis patogen serta perosak sedia ada, dan untuk melindungiindustri koko di Sabah. Tahap biokeselamatan yang dilaksanakan di

Sabah bagaimanapun hanya dicapai di bawah paras kecekapan danproduktiviti industri yang rendah. Oleh itu, adalah penting bagiMCB untuk menjalankan R&D ke atas genom koko, kultur tisu danbioteknologi untuk menghasilkan bahan-bahan penanamanberkualiti (contohnya benih, bahan klon, tunas) yang sesuai untuktanah Sabah serta keadaan iklim.

1.29.3 Lada

8.19 Isu-isu dan cabaran-cabaran yang dihadapi oleh industri lada adalahseperti berikut:

Kekurangan minat di kalangan petani untuk menanam lada keranakekurangan promosi serta penekanan ke atas penanaman lada dibawah dasar-dasar sebelum ini.

Ketersediaan tanah untuk penanaman lada semakin terhad keranapersaingan dengan tanaman lain.

Lokasi kebanyakan pekebun kecil adalah bertaburan, dan denganitu, untuk memupuk penanaman lada secara komersial atau

penanaman secara kumpulanboleh menjadi satu cabaran yangbesar.

Tanaman lada mudah terdedahkepada jangkitan penyakitseperti Pereputan KakiPhytophthora, Blackberry VelvetBlight, penyakit daun berkedutdan serangan perosak sepertiKumbang Warna, KumbangHalus dan Nematod. Penyakit-penyakit ini bolehmengakibatkan satu kerugianbesar ke atas hasil lada.

Pusat pengumpulan lada yangtidak mencukupi serta kekurangan perkhidmatan pengembangan.

Kilang lada adalah sensitif kepada keadaan cuaca yang burukseperti musim kering atau basah yang berpanjangan.

Penanaman lada memerlukan tenaga kerja yang ramai, khususnyauntuk tujuan membaja, merumput, dan penuaian berulang. Inidiburukkan lagi dengan kekurangan tenaga kerja tempatan untukindustri.

Kekurangan sokongan kewangan untuk penanam lada daripadaMPB Sabah.

1.30 Prospek

1.30.1 Getah

8.20 Malaysia telah menyumbang kira-kira 65 peratus daripada bekalansarung tangan getah dunia dan angka ini dijangka meningkat sehinggaRM25 bilion menjelang tahun 2020. Menyedari hakikat ini, NKEAgetah telah mensasarkan untuk menanam kira-kira 1.2 juta hektargetah yang dapat menghasilkan kira-kira 2 juta tan getah setiap tahunpada tahun 2020. Ini akan terus menyokong pembangunan aktivitihiliran dan akhirnya menyumbang kira-kira RM3,244 jutakepadaPendapatan Negara Kasar (PNK). Oleh itu, kemampananpengeluaran getah di Sabah telah diperkukuhkan lagi menerusi EPP dibawah ETP di mana LIGS dan RISDA telah terlibat secara langsungdalam program penanaman semula dan penanaman baru getah.

8.21 Penurunan harga pasaran komoditi getah untuk tempoh sementaraadalah berpunca daripada penyimpanan stok getah di China, danpertumbuhan perlahan di negara ekonomi maju dan negara ekonomibaru. Getah masih menjadi komoditi pilihan atau tanaman industriyang ditanam di kebanyakan kampung di seluruh Sabah. Oleh keranaMalaysia terkenal sebagai salah sebuah negara pengeksportterkemuka perabot berkualiti yang diperbuat daripada kayu getah,industri getah mungkin akan mengalami peningkatan, susulandaripada peningkatan permintaan ke atas perabot kayu getah darinegara-negara seperti Jepun, Amerika Syarikat dan Asia Barat. Inimemberikan peluang kepada negara untuk menjadi pengeluar utamakayu getah di dunia.

1.30.2 Koko

8.22 Biji koko yang dikeluarkan di Malaysia mempunyai permintaan yangmenggalakkan daripada pengeluar coklat utama kerana takat leburkoko adalah tinggi. Namun demikian, pengeluaran koko masih kurangpopular berbanding dengan tanaman industri yang lain seperti kelapasawit dan getah. Ini telah memberi kesan kepada kuantitipengeluaran di negara ini dan juga di Sabah. Menurut Hameed danArshad (2014), permintaan bagi produk koko, khususnya lemak kokodan serbuk koko dijangka mengalami kenaikansehingga tahun 2021disebabkan oleh peningkatan taraf hidup di negara-negara pasaran

baru muncul seperti China, India, dan Rusia, dan ditambah olehpertumbuhan penduduk yang berterusan. Kajian terkini jugamendapati bahawa pengambilan coklat dari serbuk koko gelap bolehmeningkatkan taraf kesihatan dan fungsi ingatan, dan melindungiseseorang daripada mengalami kesan penuaan kerana antioksidayang tinggi. Ini telah meningkatkan permintaan ke atas kokodaripada pasaran Barat.

8.23 Menyedari potensi pasaran koko, kerajaan melalui MCB di bawahKPPK telah mensasarkan untuk memperluaskan kawasan penanamankoko kepada 40,000 hektar untuk memastikan bekalan biji koko yangmencukupi dan untuk memenuhi permintaan daripada pengilangkoko tempatan. Di samping itu, kerajaan Malaysia juga akanmenyediakan bantuan kewangan sebanyak RM8,000 setiap hektaruntuk menarik penglibatan petani tempatan dalam penanaman koko.Penanaman koko telah ditekankan di Sabah bagi mengambil peluangdaripada permintaan dunia yang semakin meningkat dan kestabilanharga biji koko. Malah, koko adalah salah satu tanaman penting yangtelah menyumbang kepada pengurangan kadar kemiskinan di Sabahsejak tahun 1980-an. Memandangkan industri koko berpotensi tinggi,kerajaan Sabah akan terus bekerjasama dengan MCB khususnyauntuk meningkatkan pengeluaran bekalan koko di Sabah.

1.30.3 Lada

8.24 Permintaan lada di peringkat global telah meningkat secara puratasebanyak 4.8 peratus setahun dari tahun 2001 hingga 2013. Padatahun 2014, permintaan global untuk lada dianggarkan berjumlah387,000 tan metrik berbanding pengeluaran berjumlah 333,500 tanmetrik, menyebabkan kekurangan dalam bekalan sebanyak 53,500tan metrik (Komuniti Lada Antarabangsa, 2014). Setakat ini, Malaysiatelah disenaraikan sebagai negara pengeluar lada kelima terbesarselepas Vietnam, Indonesia, Brazil dan India, dan MPB mensasarkanuntuk mencapai pendapatan melebihi RM216 juta daripada eksportlada pada tahun 2020 (MPB, 2013). Paling ketara, kira-kira 60 peratusdaripada lada yang digunakan di Jepun adalah datang dari Malaysia.Hasil lada Malaysia juga dihantar ke negara-negara lain seperti China,Korea, Taiwan, Eropah, Australia dan New Zealand. Malaysia sedangberusaha untuk menjadi salah satu hub makanan halal yangterkemuka di Asia, dan dengan adanya langkah pemerkasaan ke atasaspek keselamatan makanan dan pematuhan kepada piawaian kualitidalam pengeluaran lada Malaysia, maka sektor lada akan lebihberpeluang untuk terus berkembang di Sabah.

1.31 Unjuran bagi pengeluaran Tanaman Industri Lain

1.31.1 Getah

8.25 Di bawah DPNS3, komoditi getah dijangka akan menjadi salah satupenyumbang terbesar kepada KDNK Sabah, terutamanya olehpekebun kecil. Pada tahun 2011, kawasan penanaman getah di Sabahadalah kira-kira 79.26 peratus (85,673 hektar) dan pengusahakebanyakannya adalah pekebun kecil. Pada tahun 2013, kawasanpenanaman getah pekebun kecil untuk aktiviti penanaman semulaadalah seluas 1,250 hektar dan 3,200 hektar adalah untukpenanaman baru.

8.26 Jadual 8-8 menunjukkan unjuran pengeluaran getah asli olehpekebun kecil di Sabah. Berdasarkan ulasan ke atas kadarpertumbuhan kawasan penanaman getah pekebun kecil di Sabahlima tahun yang lalu, didapati bahawa pertumbuhan maksimumadalah sebanyak 12.8 peratus pada tahun 2009 dan pertumbuhanminimum adalah -6.4 peratus pada tahun 2013. Oleh itu, kadarpertumbuhan yang digunakan untuk menggambarkan kawasanpenanaman getah adalah berdasarkan kepada purata bagi kedua-duamata tersebut, dengan kadar pertumbuhan sebanyak 3.2 peratussetahun.

8.27 Berdasarkan kepada andaian-andaian yang dibuat, pengeluarangetah asli oleh pekebun kecil dijangka mencapai 116,600 tan metrikpada 2020 dan 160,600 tan metrik pada tahun 2024 (Rajah 8-4).Dalam DPNS3, hasil getah asli oleh pekebun kecil dijangka mencapai1.88 tan sehektar pada tahun 2020 dan mencapai 2.24 tan sehektarmenjelang 2024 (Rajah 8-5). Pencapaian dalam pengeluaran getah diSabah amat bergantung kepada kawasan penanaman baru dankawasan penanaman semula. Peningkatan kawasan penanaman barudan penanaman semula adalah penting untuk menggantikan pokokgetah tua yang tidak lagi produktif.

Rajah8-75: Kawasan Penanaman Getah, Kawasan Pokok Getah Matang danbelum Matang dan Pengeluaran Getah Asli oleh Pekebun Kecil di Sabah,

2014-2024

8.28 Peningkatan kawasan penanaman baru dan penanaman semulaakan melupuskan pokok-pokok getah tua yang tidak lagi ekonomi danhampir mati. Seperti yang diunjurkan, kawasan pokok getah lamaakan berkurangan daripada 13 ribu hektar pada tahun 2013 kepada 7ribu hektar pada 2024. Rajah 8-5 menggambarkan bahawa hasil getahasli akan meningkat sejurus selepas penanaman semula danpenanaman baru getah. Oleh itu, bantuan kewangan atau insentifperlu disalur secara berterusan kepada pekebun kecil untukmembolehkan mereka terlibat secara agresif dalam aktivitipenanaman semula getah.

Rajah8-76: Kawasan Penanaman Baru dan Penanaman Semula Getah danProduktiviti Getah Asli di Sabah, 2014-2024

Jad

ual

8-34

: U

nju

ran

Has

il b

agi P

eng

elu

aran

Get

ah d

i Sab

ah, 2

013-

2024

Tahu

n Pe

ngel

uara

n G

etah

Asl

i (t

an m

etrik

)

Kaw

asan

Pen

anam

an (h

ekta

r)

Kaw

asan

Pe

nana

man

La

ma

(hek

tar)

Kaw

asan

Pe

nana

man

Ba

ru (h

ekta

r)

Kaw

asan

Pe

nana

man

Se

mul

a (h

ekta

r)

Prod

uktiv

iti

Get

ah A

sli (

tan

met

rik/h

a)

Poko

k Tu

a di

Ka

was

an

Mat

ang

Mat

ang

kecu

ali

Poko

k Tu

a

Belu

m

Mat

ang

Jum

lah

2013

37

,247

13

,461

41

,620

22

,655

.14

77,7

37.6

9 73

,309

.3

3,17

7.55

1,

250.

84

0.68

U

njur

an

2014

44

,197

13

,682

43

,152

23

,392

80

,225

74

,511

4,

089

1,62

5 0.

78

2015

52

,792

13

,917

45

,115

23

,761

82

,793

75

,793

5,

000

2,00

0 0.

89

2016

60

,975

13

,118

46

,170

26

,154

85

,442

71

,442

10

,000

4,

000

1.03

20

17

70,9

99

12,3

35

47,1

78

28,6

63

88,1

76

67,1

76

15,0

00

6,00

0 1.

19

2018

84

,824

11

,568

49

,203

30

,227

90

,998

62

,998

20

,000

8,

000

1.40

20

19

100,

079

10,8

17

50,4

64

32,6

28

93,9

10

58,9

10

25,0

00

10,0

00

1.63

20

20

116,

586

10,0

83

51,9

94

34,8

37

96,9

15

54,9

15

30,0

00

12,0

00

1.88

20

21

128,

155

9,36

8 55

,008

35

,641

10

0,01

6 51

,016

35

,000

14

,000

1.

99

2022

13

9,16

5 8,

670

57,9

07

36,6

39

103,

216

47,2

16

40,0

00

16,0

00

2.09

20

23

149,

481

7,99

1 60

,771

37

,758

10

6,51

9 43

,519

45

,000

18

,000

2.

17

2024

16

0,57

4 7,

332

64,3

82

38,2

15

109,

928

39,9

28

50,0

00

20,0

00

2.24

1.31.2 Koko

8.29 Berdasarkan tren dan situasi pengeluaran biji koko sebelum ini,industri ini cenderung untuk menjadi kurang signifikan dalam sektorpertanian Sabah pada DPNS3. Pengeluaran biji koko dijangka akanmenurun daripada 1,494 tan metrik pada tahun 2013 kepada 126 tanpada tahun 2024 (Rajah 8-6). Ini adalah susulan daripada cabaran darisegi persaingan penggunaan tanah dengan tanaman lain sepertikelapa sawit, getah, dan lada. Hasilnya, import biji koko dijangka akanmeningkat dalam DPNS3.

Rajah8-77: Unjuran Pengeluaran Koko di Sabah, 2013-2024

7.36 Dalam usaha untuk meningkatkan pengeluaran koko di Sabahkepada 5,375 tan metrik pada tahun 2020 dan kemudian kepada11,145 tan metrik menjelang 2024 (Jadual 8-9), saiz kawasanpenanaman koko juga perlu ditingkatkan kepada 5,738 hektar padatahun 2020 dan 8,402 hektar pada tahun 2024. Mengambil kira faktorsaiz tanah, pengeluaran koko oleh ladang-ladang di Sabah bolehmeningkat pada kadar pertumbuhan sebanyak 26.11 peratus setahundari 2015 hingga 2024, dengan hasil koko dijangka mencecah 0.38 tansehektar menjelang 2024. Namun demikian, untuk mengekalkan kokosebagai salah satu tanaman industri, insentif atau bantuan kewangandaripada kerajaan masih diperlukan untuk mengurangkan kos inputpekebun kecil terutamanya anak pokok koko dan input-input lain.Dengan ini, dasar-dasar yang dicadangkan akan meningkatkan hasilkoko, dan unjuran pengeluaran pekebun kecil mampu mencecah 1.38

tan sehektar. Jadual 8-9 di bawah menggambarkan senario masadepan pengeluaran koko di Sabah.

Jad

ual

8-35

: U

nju

ran

Pen

gel

uar

an K

oko

ole

h P

ekeb

un

Kec

il, K

awas

an P

enan

aman

, dan

Has

il d

i Sab

ah, 2

014-

2024

Vari

asi (

unit)

U

njur

an

2013

20

14

2015

20

16

2017

20

18

2019

20

20

2021

20

22

2023

20

24

Beka

lan

Kaw

asan

Pen

anam

an (h

a)

3,98

8 2,

193

3,56

3 3,

919

4,31

1 4,

743

5,21

7 5,

738

6,31

2 6,

944

7,63

8 8,

402

Este

t (ha

) 23

1 18

8 20

6 22

7 25

0 27

5 30

2 33

2 36

5 40

2 44

2 48

6

Peke

bun

Keci

l (ha

) 3,

757

2,00

5 3,

357

3,69

3 4,

062

4,46

8 4,

915

5,40

6 5,

947

6,54

2 7,

196

7,91

5

Jum

lah

Peng

elua

ran

(Tan

Met

rik)

1,49

4 1,

193

2,16

0 2,

592

3,11

0 3,

732

4,47

9 5,

375

6,45

0 7,

740

9,28

8 11

,145

Este

t (Ta

n M

etri

k)

30

30

36

43

52

62

75

90

107

129

155

186

Peke

bun

Keci

l (Ta

n M

etrik

) 1,

464

1,16

3 2,

124

2,54

9 3,

059

3,67

0 4,

404

5,28

5 6,

342

7,61

1 9,

133

10,9

59

Prod

uktiv

iti (

Tan

Met

rik/

ha)

0.37

0.

54

0.61

0.

66

0.72

0.

79

0.86

0.

94

1.02

1.

11

1.22

1.

33

Este

t (Ta

n M

etri

k/ha

) 0.

13

0.16

0.

17

0.19

0.

21

0.23

0.

25

0.27

0.

29

0.32

0.

35

0.38

Peke

bun

Keci

l (Ta

n M

etrik

/ha)

0.

39

0.58

0.

63

0.69

0.

75

0.82

0.

90

0.98

1.

07

1.16

1.

27

1.38

1.31.3 Lada

8.30 Lada adalah tanaman industri berpotensi akan terus diperkenalkandan ditekankan di bawah DPNS3. Rekod sebelum ini menunjukkanbahawa penanaman lada telah dijalankan secara kecil-kecilan dibeberapa lokasi dalam negeri (DOA, 2012b). Berdasarkan trenpengeluaran lada yang lepas dan situasiceteris paribus, sektor inidijangka mampu meningkatkan sumbangannya secara beransur-ansur kepada ekonomi negeri. Pada tahun 2011, kawasanpenanaman lada adalah lebih kurang 2 hektar di Sabah, dan iadianggap malar dan tidak akan berubah dalam DPNS3. Walaupunkawasan penanaman kekal malar sepanjang tempoh unjuran, tetapipengeluaran lada dijangka akan meningkat disebabkan olehpertambahan hasil daripada 1.17 tan metrik pada tahun 2013 kepada1.3 tan metrik pada tahun 2024 (lihat Rajah 8-7). Jumlah kawasanpengeluaran yang berkurang adalah disebabkan oleh cabaran yangdihadapi terutamanya dari segi persaingan penggunaan tanah dankekurangan petani yang berminat untuk menjalankan aktivitipenanaman lada.

Rajah8-78: Unjuran Pengeluaran Lada di Sabah, 2013-2024

8.31 Di samping itu, terdapat keperluan untuk menyediakan tanah untukpenanaman lada. Keputusan yang dihasilkan mencadangkan bahawakerajaan Sabah perlu menyediakan 3 hektar tanah yang sesuai setiaptahun, bersama-sama dengan latihan atau kursus yang berkaitan danbantuan teknikal kepada petani. Berdasarkan andaian bahawa iklimadalah stabil di Sabah dan petani mempunyai pengetahuan asasmengenai penjagaan pokok-pokok lada, peningkatan kawasantanaman dan kawasan dituai seperti yang ditunjukkan dalam Jadual

8-10 mungkin akan menyumbang kepada pengeluaran lada kira-kira51.74 tan metrik (1.78 tan sehektar) pada tahun 2020. Pada akhirDPNS3, pengeluaran lada dijangka akan mencapai kira-kira 88.91 tanmetrik dengan kawasan penanaman seluas 41 hektar.

Jadual8-36: Unjuran Prestasi Lada dan Sektor, 2012-2024

Tahun KawasanPenanaman(ha)

KawasanMatang (ha)

Pengeluaran(t)

Hasil(t/ha)

2007 3.20 3.20 2.70 0.84

2008 2.30 2.30 1.50 0.65

2009 2.30 2.30 1.50 0.65

2010 2.00 2.00 2.00 1.00

2011 2.00 2.00 2.30 1.15

Tempoh Unjuran

2012 5.00 5.00 6.04 1.21

2013 8.00 8.00 10.14 1.27

2014 11.00 11.00 14.64 1.33

2015 14.00 14.00 19.57 1.40

2016 17.00 17.00 24.95 1.47

2017 20.00 20.00 30.82 1.54

2018 23.00 23.00 37.22 1.62

2019 26.00 26.00 44.18 1.70

2020 29.00 29.00 51.74 1.78

2021 32.00 32.00 59.94 1.87

2022 35.00 35.00 68.84 1.97

2023 38.00 38.00 78.48 2.07

2024 41.00 41.00 88.91 2.17

8.32 Secara ringkas, kejayaan industri lada di Sabah amat bergantungkepada ketersediaan tanah untuk penanaman lada dan sokongandaripada kerajaan negeri. Tanpa kedua-duanya, pengeluaran ladaadalah terhad.

BAB 9

ULASAN DAN PROSPEKTANAMAN EKONOMI LAIN

1.32 Pengenalan

9.1 Selain daripada tanaman industri (kelapa sawit, getah, koko dan lada),Sabah juga mempunyai pelbagai jenis tanaman ekonomi lain sepertikelapa, kopi, jagung, sagu, tebu, bunga-bungaan, lebah, cendawan, danproduk khusus semula jadi, yang tidak kurang penting dalammenyumbang kepada kesejahteraan pekebun kecil di sampingmenyumbang kepada ekonomi negeri. Jagung khususnya, sangatdiperlukan oleh industri ternakan ekoran kekurangan bekalan di Sabah;florikultur, pemeliharaan lebah, sagu dan produk khusus semula jadimempunyai prospek cerah di pasaran antarabangsa, manakala kelapa,kopi dan tebu terutamanya ditanam untuk memenuhi permintaandomestik. Dengan melihat kepada potensi pengeluaran tanamantersebut, ianya dapat dipertingkatkan lagi dengan adanya infrastrukturyang bersesuaian, pengurusan tenaga kerja yang berkesan, penggunaanteknologi moden yang sesuai, R&D, perkhidmatan pengembangan yangbaik, pemantauan dan penilaian, serta pemasaran yang berkesan dankolaborasi strategik antara agensi.

9.2 Bab ini mengetengahkan isu-isu dan cabaran yang dihadapi oleh industritanaman ekonomi lain. Ianya berfungsi sebagai asas untukmembangunkan matlamat strategik dan teras dasar bagi mengekalkankemapanan industri, dan untuk meningkatkan pendapatan pekebun kecilmenerusi pencapaian produktiviti yang lebih tinggi dalam industri masing-

masing di samping memastikan bahawa alam sekitar di Sabahterpelihara.

1.33 Prestasi dan Pencapaian

9.3 Matlamat utama tanaman ekonomi lain di bawah DPNS2 adalah untukmeningkatkan pengeluaran bagi memenuhi keperluan domestik daneksport untuk memanfaatkan potensi bagi semua spesis asli dan lain-lainspesis berpotensi. Tanaman ekonomi lain termasuk kelapa, kopi, jagung,sagu, tebu, bunga-bungaan, pemeliharaan lebah, cendawan dan produkkhusus semula jadi. Kumpulan-kumpulan tanaman ini meliputi tanamanjangka panjang dan jangka pendek berkaitan aktiviti ekonomi sertakegunaan yang pelbagai.

9.4 Bagi memastikan matlamat dan dasar direalisasikan, sepuluh strategiutama telah dinyatakan seperti berikut:

Mengukuh dan meningkatkan kawasan pengeluaran sedia adamenerusi pelaksanaan program pemulihan;

Meningkatkan penggunaan baka yang berhasil tinggi;

Menambahbaik amalan penanaman;

Memperkenalkan tanaman selingan dengan tanaman lain ataumengintegrasikan tanaman dengan aktiviti ekonomi yang lain;

Meningkatkan R&D dalam pemilihan baka dan klon terbaik,amalan penanaman, pengurusan perosak bersepadu, danteknologi lepas tuai;

Menggalakkan aktiviti hiliran seperti pengeluaran kopi berkualititinggi untuk pengkhususan pasaran (niche market);

Menggalakkan pelaburan berskala kecil dan besar;

Menguatkuasakan undang-undang berkaitan untuk tujuanperlindungan dan pemuliharaan spesis liar asli;

Menjalankan aktiviti pemuliharaan untuk memelihara danmengurus kepelbagaian biologi dan menggubal undang-undangdan enakmen untuk mengawal akses kepada sumber-sumbergenetik yang sesuai; dan

Mengenalpasti kawasan sesuai untuk pengeluaran tanaman tanahtinggi.

9.5 Walaupun terdapat pelbagai isu dan cabaran, prestasi industri tanamanekonomi lain adalah memuaskan dan penanaman tanaman ekonomi lainterus digalakkan di kalangan petani di Sabah. Bahagian ini mengulas

prestasi industri tanaman ekonomi lain dan aktiviti-aktiviti berkaitansepanjang DPNS2 (1999-2010) dantahun-tahun berikutnya.

1.33.1 Prestasi dan Pencapaian(Kelapa)

9.6 Menurut laporan DOA, sehinggatahun 2011, kelapa telah ditanamsecara meluas di Kudat (9,741hektar), Tawau (4,215 hektar),kawasan pedalaman Sabah (1,481hektar), Pantai Barat (655 hektar),dan Sandakan (621 hektar).

9.7 Bagi menggalakkan pertumbuhanindustri tanaman ekonomi lain,program pemulihan ke atas penanaman kelapa telah dilaksanakan sejakRMke-8 bagi memperluaskan kawasan penanaman bersama-samadengan program intensif pemeliharaan lebah di bawah pokok-pokokkelapa di Kudat dan Kota Marudu. Jumlah keluasan kawasan penanamankelapa di Sabah bagaimanapun telah berkurang daripada 20,975 hektarpada tahun 2005 kepada 16,713 hektar pada tahun 2011 (lihat Rajah 9-1).Penurunan ini adalah disebabkan oleh: (1) harga kelapa yang rendah; (2)persaingan dengan industri kelapa sawit dan getah yang memberikanpulangan yang lebih baik; dan (3) inisiatif pembandaran di Sabah.

Rajah9-79: Kawasan Pengeluaran Kelapa di Sabah, 2000-2011

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011 -

5,000.0

10,000.0

15,000.0

20,000.0

25,000.0

30,000.0

Hek

tar


9.8 Dalam usaha untuk merangsang pertumbuhan industri kelapa, DOASabah telah melaksanakan beberapa program dan inisiatif untukmemulihkan perusahaan kelapa sedia ada dengan baka kelapa berhasiltinggi, iaitu kelapa hibrid MATAG dan menggalakkan penanaman KelapaPandan untuk pengeluaran kelapa muda. Program-program ini termasukpembangunan baka berhasil tinggi, menggalakkan amalan penanamanyang berkesan, mempelbagaikan produk berasaskan kelapa menerusipenyelidikan berterusan, dan pemberian latihan serta programpengembangan berterusan bertujuan untuk meningkatkan pengeluarandan pendapatan penanam kelapa sejak RMke-8. Di samping itu, KPD jugatelah menjalankan program intensif penternakan lebah di kawasanpenanaman kelapa di Kudat dan Kota Marudu.

9.9 Dari segi BoT kelapa, Rajah 9-2 menunjukkan dengan jelas bahawaeksport kelapa negara adalah melebihi import. Nilai purata eksportdicatatkan pada kira-kira RM43 juta setahun manakala nilai purata importdicatatkan pada RM34 juta setahun. Ini menunjukkan bahawa Sabahmempunyai purata lebihan dagangan kelapa berjumlah RM9 jutasetahun.

Rajah9-80: Imbangan Dagangan Kelapa Sabah, 2000-2011

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

-

5,000,000

10,000,000

15,000,000

20,000,000

25,000,000

RM ju

ta


9.10 Setakat tempoh ulasan ini dibuat, FAMA merupakan satu-satunyaagensi awam yang terlibat dalam pemasaran kelapa di kawasan luarbandar di Sabah. FAMA, antara lain, telah mengeksport buah-buahan keSelangor dan negeri-negeri jiran yang lain. Di samping itu, agensi tersebutpernah melaksanakan pengumpulan data mengenai harga ladang, hargaborong, dan harga runcit bagi keseluruhan buah kelapa dankelapa

dikupas. Harga ladang untuk kelapa matang adalah antara RM0.30 keRM0.40, dengan itu menunjukkansedikit atau tiada peningkatanberbanding harga semasa.

9.11 Di samping itu, FAMA jugadilaporkan telah memberikanlatihan lepas tuai kepada pihakyang berkepentingan dalamrantaian bekalan kelapa di Sabah.Walaupun permintaan ke ataskelapa dari Semenanjung Malaysiasemakin meningkat, Sabah tetapmengalami pertumbuhan komoditikelapa yang perlahan. Bagimemastikan sektor kelapa kekalmampan, langkah-langkah drastikperlu diambil untuk merangsangkan lagi pertumbuhan sektor tersebut.

1.33.2 Prestasi dan Pencapaian (Kopi)

9.12 Kopi Tenom adalah satu komoditi yang terkenal di Sabah. Namundemikian, kawasan pengeluaran kopi ini di Sabah telah menurun daripadakira-kira 4,122 hektar pada tahun 2000 kepada hanya kira-kira 2,549hektar pada tahun 2011 (lihat Rajah 9-3). Kawasan penanaman utamaketika ini terletak di Sipitang, Tenom, Nabawan dan Sook untuk jenis kopiRobusta dan Ranau untuk jenis kopi Liberica. Berdasarkan data daripadaDOA, SSL Sabah untuk minuman kopi adalah pada sekitar 62.6 peratuspada tahun 2012.

9.13 Pertumbuhan industri kopi di bawah DPNS2 kekal mendatar. Inidisebabkan terutamanya oleh persaingan dalam penggunaan tanah untuktanaman lain yang lebih menguntungkan seperti kelapa sawit, getah, dankoko. Dengan menyedari potensi sosioekonomi tanaman kopi dikawasan-kawasan penanaman kopi yang semakin meningkat, terdapatkeperluan untuk meningkatkan pengeluaran kopi bagi melengkapipendapatan masyarakat pertanian luar bandar di Sabah.

Rajah9-81: Kawasan Penanaman Kopi di Sabah, 2000-2011

2000

2001

2002

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

0.00

500.00

1,000.00

1,500.00

2,000.00

2,500.00

3,000.00

3,500.00

4,000.00

4,500.00R² = 0.86

Kaw

asan

(Hek

tar)


1.33.3 Prestasi dan Pencapaian (Jagung)

9.14 Jagung yang ditanam di Sabah terdiridaripada Jagung Manis dan Jagung Bayi(dimakan sebagai sayur-sayuran)dengan purata keluasan kawasanpenanaman tahunan berjumlah 1,222hektar. Jagung Bayi adalah lebihmudah dipasarkan berbanding denganJagung Manis. Kawasan penanamanjagung utama di Sabah terletak diTuaran, Kota Marudu, Kudat,Matunggong dan Ranau. Terdapatsedikit penurunan dari segi kawasanpenanaman jagung tetapi peningkatanyang mendadak dalam pengeluaranmasih berlaku disebabkan olehpeningkatan ketara produktiviti. Data

menunjukkan bahawa terdapatnya peningkatan 100 peratus produktivitipengeluaran jagung di Sabah, iaitu daripada 2 tan sehektar pada tahun2006 kepada 3.6 tan sehektar pada tahun 2011 (lihat Rajah 9-4). Inimenunjukkan bahawa tanaman jagung adalah berpotensi untukmeningkatkan ekonomi masyarakat petani pada masa depan. Namundemikian, sedikit permasalahan turut dihadapi dalam pengeluaran JagungManis dan Jagung Bayi di Tuaran, disebabkan oleh kekurangan atauketiadaan stor simpanan sejuk untuk mengekalkan kesegaran jagungsebelum ianya diedarkan.

Rajah9-82: Perubahan Produktivi Jagung di Sabah, 2006-2012

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

(p)0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4Pr

oduk

tiviti

(tan

/ h

ekta

r)


9.15 Amalan penuaian jagung pada usia muda (Jagung Bayi) secaralangsung dan tidak langsung telah menyebabkan Sabah mengimportjagung yang banyak untuk makanan haiwan. Tren import tahunan jagungtelah meningkat daripada 192,734 tan metrik pada tahun 2006 kepada238,123 tan pada tahun 2011 (lihat Rajah 9-5), iaitu peningkatan sekitar45,389 tan metrik dalam tempoh enam tahun. Walaupun kenaikantersebut adalah kira-kira 24 peratus, harga sebaliknya telah meningkatkira-kira 100 peratus. Oleh kerana Sabah hanya mampu membekalkankira-kira 2 peratus daripada jumlah permintaan jagung dalamDPNS2,jagung untuk makanan haiwan sebahagian besarnya diimport bagimemenuhi permintaan tempatan. Secara purata, nilai import bagi jagungadalah pada sekitar RM112 juta setahun, yang kelihatan agak tinggiberbanding dengan komoditi import yang lain.

9.16 Menyedari hakikat ini, kerajaan negeri telah memperkenalkanbeberapa skim insentif untuk penanaman jagung termasuk programpembangunan tanah, penyediaan baja, bahan kimia dan bahan-bahanladang yang lain dan ini telah disediakan semasa DPNS2.

9.17 Secara khusus, bahan tanaman telah dihasilkan di pusatpengeluaran benih Tenom. Aktiviti R&D telah dijalankan di PusatPenyelidikan Pertanian, Tuaran dan Stesen Penyelidikan PertaniandiTenom untuk menyediakan benih walaupun sesetengah petani membelibenih jagung mereka di tempat lain. Secara umum, usaha untukmeningkatkan pengeluaran jagung di Sabah perlu dipertingkatkan lagiuntuk mengurangkan jumlah import jagung.

Rajah9-83: Jumlah dan Nilai Import Jagung, 1999-2011


1.33.4 Prestasi dan Pencapaian (Gula Tebu)

9.18 Gula tebu telah menjadi produkmakanan import yang ketiga tinggi diSabah selepas beras dan jagung,dengan purata nilai import tahunansebanyak RM80 juta manakala nilaieksport hanya RM6.5 juta setahun(lihat Rajah 9-6).

9.19 Data daripada DOA menunjukkanbahawa tebu hanya menduduki seluas101 hektar tanah pertanian danpengeluaran hanya berjumlah 73.2 tanpada tahun 2010. Ketika ini, tebukebanyakannya ditanam secara kecil-kecilan. Namun demikian, usahaagresif sedang dijalankan untuk

menanam tebu secara komersial di Kuala Penyu untuk memenuhipermintaan ke atas gula di Sabah.

Rajah9-84: Nilai Eksport dan Import Gula, 2000-2011

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

-

20,000,000

40,000,000

60,000,000

80,000,000

100,000,000

120,000,000

140,000,000

160,000,000

180,000,000

200,000,000 Import

Eksport

RM ju

ta


1.33.5 Prestasi dan Pencapaian(Sagu)

9.20 Di Sabah, jumlah kawasanyang ditanam dengan sagusemasa tempoh DPNS2dianggarkan kira-kira 997 hektarpada tahun 2001 dan 2002 dankemudian berkurangan kepadakurang daripada 800 hektar diantara tahun 2003 dan 2006.Keluasan kawasan penanamanpokok sagu di Sabah kemudianmeningkat kepada kira-kira1,100 hektar pada tahun 2009 dan menurun kepada 1,000 hektar padatahun 2010 dan 2011 (lihat Rajah 9-7) disebabkan oleh penurunan hargadan ketiadaan insentif kerajaan. Ketika ini, sagu kebanyakannya ditanamdi Papar, Beaufort dan Kuala Penyu.

9.21 Tepung sagu yang terproses mudah diperolehi di pasaran tempatan.Bekalan sagu seperti Tamu dalam pasaran tempatan adalah konsisten danmencukupi untuk memenuhi permintaan tempatan. Namun demikian,pembangunan sagu tidak diberi keutamaan di Sabah berbanding dengan

sagu Sarawak yang telah dipelbagaikan menjadi produk nilai ditambahseperti biskut sagu dan keropok sagu.

Rajah9-85: Jumlah Kawasan Pengeluaran Sagu, 2001-2011


1.33.6 Prestasi dan

Pencapaian (Florikultur)

9.22 Pasaran bunga (florikultur) global pada tahun 2010 adalah bernilaiAS$40 bilion. Kepesatan ekonomi di Asia yang meningkatkan pendapatanboleh guna telah mendorong peningkatan permintaan ke atas bunga. Inimenunjukkanbahawa industri florikultur di Sabah adalah berpotensiuntuk membangun pada masa akan datang. Malah, program orkidtahunan di Sabah, yang mempamerkan lebih daripada 1,000 spesis orkid

yang ditemui di Sabah termasuk orkid popular sepertiOrkid Selipar danOrkid Rama-Rama, telah menarik kedatangan pakar-pakar dari seluruhdunia.

9.23 Sabah juga terkenal dengan Rafflesia, bunga terbesar di dunia.Keunikan Rafflesia adalah ianya boleh ditemui sepanjang tahun di PusatMaklumat Rafflesia dan Taman Pertanian Sabah di Tenom.

9.24 Dalam DPNS2, pertumbuhan industri florikultur di Sabah adalahagak perlahan. Namun demikian, prestasi industri florikultur dari segikawasan yang diusahakan (hektar), pengeluaran (pemotongan setiappasu setiap pokok), jumlah usahawan dan pekerja dalam industri ini telahmenunjukkan pertumbuhan yang stabil dalam tempoh 2008-2013 (lihatJadual 9-1).

Jadual9-37: Maklumat Am IndustriFlorikultur di Sabah, 2008-2013

Tahun Kawasan (Ha) Pengeluaran(potong/pasu/pokok)

Jumlah Usahawan Jumlah Pekerja

2008 42 4,962,552 33 1552009 47 6,437,756 37 174

2010 47 6,490,591 37 175

2011 48 6,534,806 38 177

2012 48 6,580,615 38 177

2013 49 6,600,318 39 183

Sumber: Kementerian Pertanian dan Industri AsasTani Malaysia (2014).

1.1.3 Prestasi dan Pencapaian(Apikultur)

9.25 Amalan pemeliharaan lebah yang berkaitan dengan pengeluarantanaman lain adalah satu contoh amalan pertanian yang mampan danbersepadu. Amalan ini membawa dua faedah kepada pengeluar, iaitumadu dan hasil buah-buahan yang tinggi kerana terdapatnya lebahpendebungaan. Sabah mempunyai lima daripada sembilan spesis lebahmadu yang pernah dijumpai di dunia. DOA dan KPD dilaporkan telahterlibat secara aktif dalam penyelidikan lebah, pemuliharaan, danpengeluaran madu di Sabah. Kerja-kerja menternak lebah denganmemerangkap mereka dengan menggunakan sarang lebah tempatan atau

"Gelodok" untuk meningkatkan populasi lebah di Sabah sedang giatdilaksanakan.

9.26 Analisis BoT ke atas madu lebah telah memberikan satu nilai negatif(lihat Rajah 9-8) dengan nilai import keseluruhan dalamDPNS2 (1999-2010) adalah berjumlah RM98.48 juta atau RM8.21 juta setahun. Nilaieksport keselurhan dalam tempoh yang sama dianggarkan berjumlahRM840,000. Ini membawa kepada defisit perdagangan madu yang besarbagi Sabah dalam DPNS2.

Rajah9-86: Imbangan Dagangan Madu Sabah,2000-2011

200

200

200

200

200

200

200

200

200

200

201

201

Ave

(1,500,000...

(1,000,000...

(500,000...

-

500,000...

1,000,000...

1,500,000...

Import

Eksport

RM x

100

000


9.27 Projek pemeliharaan lebah yang dilaksanakan oleh KPD menemuikejayaan pada peringkat awal, susulan daripada purata pendapatantambahan yang diperolehi oleh peserta mencapai tahap minimum gariskemiskinan (RM800 sebulan) pada tahun 2007 dan 2008 (lihat Rajah 9-9).Namun demikian, tahap pendapatan peserta seolah-olah tidak stabil danapabila pengeluaran merosot selepas tahun 2008, purata pendapatanpetani menurun kepada kira-kira RM400 sebulan, menyebabkan merekameninggalkan projek tersebut. Penurunan dalam pengeluaran adalahdisebabkan oleh fenomena alam global yang dihadapi Sabah pada tahun2008 di mana koloni lebah didapati hilang atas sebab-sebab yang tidakdiketahui. Sejak beberapa tahun kebelakangan ini, beberapa petani telahmelaporkan bahawa populasi lebah madu telah kembali semula ke Sabah.

Rajah9-87: Purata Pendapatan Tambahan Petani Apikultur, 2005-2011

2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110

100

200

300

400

500

600

700

800

900Pe

ndap

atan

(RM

/bul

an)

Sumber: Perbadanan Pembangunan Luar Bandar, Sabah (2012).

1.33.7 Prestasi dan Pencapaian (Produk Khusus Semulajadi)

9.28 Produk khusus semulajadi merujuk kepada produk semula jadiberasaskan tumbuhan seperti herba, tumbuhan ubatan, rempah, dantumbuh-tumbuhan aromatik. Sabah mempunyai 200 jenis herba, di manamaklumat mengenai nama saintifik dan nama biasa bagi herba-herbatelah didokumenkan dalam "Common Herbs in Sabah". Dokumentersebut yang disediakan semasa DPNS2, adalah bertujuan untukmewujudkan kesedaran dan membangkitkan kepentingan awam tentangkepentingan memelihara maklumat berkaitan dengan penggunaan

produk herba semulajadi atau khusussama ada untuk rawatan atau tujuan lain.Aktiviti pemuliharaan ke atas herbaberpotensi telah dilaksanakan oleh DOA,DOF, dan beberapa agensi lain di Sabah.

9.29 Di Sabah, herba dan rempah telahdijadikan sebagai ramuan semula jadibagi produk-produk kesihatan danmakanan yang pelbagai. Terdapatpelbagai jenis herba dan rempah diSabah. Sesetengah daripada herba telahdigunakan dalam pengeluaran minyakpati termasuk jasmin, pandan dan serai.Kayu Manis atau Kayu Keningau adalah

rempah tempatan yang boleh didapati dengan mudah di daerahKeningau.

9.30 Jumlah kawasan penanaman herba dan rempah adalah kecil (lihatRajah 9-10) berbanding dengan tanaman lain. Dari segi pengeluaran (lihatRajah 9-11), halia adalah herba yang paling banyak ditanam denganpengeluaran sebanyak 3,495 tan metrik pada tahun 2004 dan 5,848 tanpada tahun 2006, sebelum ia menurun kepada 4,290 tan metrik padatahun 2009, dan kejatuhan seterusnya dari tahun 2010 sehingga 2011.Penurunan dalam pengeluaran halia adalah disebabkan olehPereputanRhizome. Satu tren penurunan eksport halia ke SemenanjungMalaysia dalam tempoh 2013-2014 turut dilaporkan (lihat Jadual 9-2).

Rajah9-88: Jumlah Kawasan Penanaman Herba dan Rempah, 2004-2011

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

Cili Padi Halia

Kunyit Limau Kasturi

Serai Kantan

hekt

ar


Jadual9-38: Eksport Halia Sabah ke Semenanjung Malaysia, 2012-2014

Tahun 2012 2013 2014Jumlah (MT) 630.00 1,205.08 423.55

Nilai (RM) 2,205,000.00 4,217,780.00 2,329,497.50Sumber: FAMA Kota Kinabalu (2014).

9.31 Disebabkan oleh pengeluaran herba tempatan yang tidakmencukupi, Sabah terpaksa mengimport sejumlah 1,000 tan metrik herbadan rempah pada tahun 1999 dan kemudiannya meningkat kepada 5,000tan metrik pada tahun 2011 (lihat Rajah 9-12). Sebaliknya, eksport hasilherba menunjukkan tren penurunan di bawah 1,000 tan metrik daritahun 1999 hingga 2011. Selaras dengan kuantiti eksport dan importherba, nilai eksport kekal bertakung manakala nilai import rempahmenunjukkan satu kenaikan dalam tempoh 1999-2011 (rujuk Rajah 9-13).

Rajah9-89: Jumlah Pengeluaran Herba dan Rempah, 2004-2011

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000Pe

ngel

uara

n (t

an)


Rajah9-90: Eksport dan Import Herba, 1999-2011


Rajah9-91: Eksport dan Import Rempah,1999-2011


9.32 SemasaDPNS2, KPD telah bertindak sebagai pemimpin dalam usahamenerokai pengeluaran dan menjalankan R&D ke atas herba dan rempahdi Sabah. Beberapa herba dan rempah telah dikenal pasti dan ditanamseperti halia, Moringa Oleifera, Kenanga, Stevia, Kayu Manis, Cendana,Kapur, dan Nilam. Herba-herba ini telah ditanam di ladang KPD diLumadan dan Beaufort untuk mempercepatkan proses kematangan danpengeluaran pada skala komersial. Kebun Rimau di Tawau adalah salahsatu syarikat swasta tempatan terkemuka yang telah terlibat dalamperniagaan herba ini selama bertahun-tahun.

9.33 R&D dan sokongan lain yang diperlukan termasuk kemudahanberkaitan telah dibangunkan untuk meningkatkan potensi aktivitipengeluaran herba dan rempah di Sabah. Herba yang dituai telahdihantar ke pusat pemprosesan herba KPD di Lok Kawi untuk menerokaipotensi perubatan herba tradisional dan juga kegunaannya dalamkosmetik serta kelengkapan industri. Kosmetik dan kelengkapan peribadiberasaskan herba kebanyakannya dijual di kedai-kedai herba di Sabah.

9.34 Untuk melonjakkan kemampanan sektor bioekonomi negara, herbatempatan telah mendapat momentum lagi apabila ia disenaraikan dalamEPP pertama di bawah NKEA Pertanian negara. Hasilnya, 11 herba bernilaitinggi telah disenaraikan iaitu Tongkat Ali, Kacip Fatimah, Misai Kucing,Hempedu Bumi, Dukung Anak, Mengkudu, Roselle, Halia, Mas Cotek,Belalai Gajah dan Pegaga. Potensi pasaran bagi herba ini telah dikaji dandibangunkan di bawah RMKe-10.

9.35 Bagi meningkatkan pertumbuhan sektor herba, penyelidikan ke atasproduk herba telah dijalankan oleh Universiti Malaysia Sabah (UMS)dengan kerjasama Pop Nzyme Sdn. Bhd.. Kumpulan penyelidik telah

mendapati bahawa semua produk mengandungi tahap antioksidan yangtinggi (80 peratus) dengan tahap kepekatan yang rendah.

1.33.8 Prestasi dan Pencapaian (Tanaman Potensi Lain)

9.36 R&D ke atas tanaman berpotensi lain yang tidak termasuk dalamDPNS2 seperti beras wangi dan beras berwarna, ubi kayu, kacang tanah,keladi, ubi keledek dan ubi kentang, kelapa peach, buluh, dan kacang pilitelah dijalankan oleh agensi-agensi kerajaan negeri dan lain-lain. DOASabah telah mencadangkan satu siri tanaman untuk diusahakan, yangterdiri daripada Kelapa Pandan (1997) dan Kelapa Tacunan (2012),Kelapa Peach, Kacang Tanah Raja (2007), Bawang Mentol dan kentang(2002), kacang soya AGS 17 dan AGS 129 (susu soya), Kacang PeaSP007dan IPM pada Kacang Pea (2006), kacang soya sayuran (2008),Canistel,Mamey Sapote dan Abiu (2007), Tongkat Ali (2007), Pisang Sekaki (2012),Kapur Tahiti (2008), Avocado QAV1 dan QAV2 (2012) dan Zucchini (1998),Buluh Betong (2009), Kacang Pili (2012), Salak dan Durian Merah (2014).


9.37 Isu-isu dan cabaran-cabaran berikut telah dikenal pasti dalammembangunkan industri tanaman ekonomi lain yang berpotensi:

Pertanian berskala kecil dengan kos pengeluaran yang tinggi, hasilyang sedikit dan berkualiti rendah, mampu menjadikan ekonomikurang berdaya maju.

Infrastruktur sokongan yang tidak mencukupi dan rangkaianpemasaran yang lemah secara langsung atau tidak langsung akanmeningkatkan kos pengeluaran dan untuk sesetengah kes, dapatmenyebabkan kerugian kerana produk-produk memerlukankemudahan penyimpanan yang sesuai.

Persaingan untuk mendapatkan tanah dengan tanaman industriyang lain dan urbanisasi yang mengakibatkan kawasan penanamanberselerak dapat menyebablan pengusaha gagal untuk menikmatiekonomi bidangan dalam pengeluaran.

Petani keberatan untuk menanam atau cuba untuk menanamtanaman ekonomi lain kerana mereka masih percaya bahawatanaman industri seperti kelapa sawit dapat memberikan merekapendapatan yang lebih baik.

Pembiayaan/bantuan daripada kerajaan yang terhad dan ditambahdengan masalah kekurangan tenaga kerja turut menghalangpembangunan industri.

Kekurangan R&D ke atas tanaman ekonomi lain menyebabkanpenanam atau usahawan tidak mempunyai keyakinan untukmenerokai sektor yang menjanjikan pulangan tinggi.

Bekalan bahan tanaman berkualiti tinggi adalah terhad danpenggunaan teknologi pengeringan jagung masih lagi mundur,manakala kaedah-kaedah dan peraturan-peraturan yang berkaitandengan kuarantin dan pensijilan untuk florikultur masih tidak jelaskepada petani.

Isu-isu lepas tuai yang berkaitan seperti pengedaran, penggredan,pembungkusan, keselamatan produk dan pensijilan produk masihlagi mundur.

Harga rendah atau paras harga berubah-ubah bagi beberapaproduk atau tanaman dalam industri ini.

Kos ujian makmal yang tinggi untuk sebatian bioaktif atau mana-mana rempah, herba dan sampel aromatik.

Kemudahan pengedaran dan logistik misalnya, stor simpanan sejukuntuk jagung manis, dan pergudangan untuk jagung masih lagimundur.

Penyakit (seperti halia, Colony Collapse Disorderdalampemeliharaan lebah) kekal menjadi cabaran yang terbesar kepadasektor pertanian Sabah.

Kepelbagaian produk madu lebah yang terhad (Propolis, produkkesihatan dan nutrien, penjagaan badan semula jadi, lilin lebah) turut menghadkan peluang pasaran.

Industri ini terlalu bergantung kepada pekerja asing.

Raj

ah9-

92:

Isu

-Isu

dan

Cab

aran

dal

am P

eng

elu

aran

Tan

aman

Eko

no

mi L

ain

1.35 Prospek

9.38 Seperti tanaman industri, tanaman ekonomi lain juga mempunyaiprospek yang baik. Antara lain adalah:

Terdapat permintaan yang tinggi untuk tanaman ekonomi lainwalaupun Sabah kini merupakan pengimport bersih untuk jagung(RM112 juta), gula (RM80 juta), kelapa (RM34 juta) dan kopi(RM3.8 juta). Tanaman-tanaman ini bagaimanapun boleh ditanamdi Sabah dan digunakan sebagai pengganti kepada import.

Peningkatan populasi ternakan dan pertumbuhan industriternakan akan meningkatkan permintaan terhadap produk jagung.

Terdapat permintaan yang tinggi ke atas produk semula jadiseperti herba untuk digunakan sebagai produk berkaitankesihatan. Herba boleh digunakan sebagai rawatan perubatanalternatif untuk merawat sesetengah penyakit. Pengeluaranproduk herba bernilai tambah turut menaikkan harga herba sertapertumbuhan agropelancongan di Sabah.

Secara umum, kajian semula DPNS2 menunjukkan bahawa herbadan rempah mempunyai potensi yang besar dalam masa terdekatdi Sabah. Memandangkan Sabah kaya dari segi sumber asli, Sabahboleh menjadi pengeluar herba utama dan rempah yang keseterusnya di rantau ini. Namun demikian, maklumat mengenaiaktiviti-aktiviti pemuliharaan herba dan rempah tempatan adalahterhad, yang boleh menghalang usaha-usaha untuk memeliharadan mengurus kepelbagaian biologi menerusi perundangan.

Presint Perindustrian Agro Sabah (SAIP) telah dibangunkan dibawah projek Koridor Pembangunan Sabah (SDC) yang berfungsisebagai tapak ujian bagi menjalankan R&D bioteknologi danperniagaan berpacukan bioteknologi. Pembangunan tersebutmasih di peringkat awal dan masih berterusan pada akhir DPNS2.Peranan utama SAIP adalah untuk menjalankan R&D ke atas herbaberpotensi sepertiSnake Grass Sabahatau Clinacanthus Nutansyang kerap dipublisitikan sebagai ubat untuk merawat penyakitkanser. Di samping itu, R&D ke atas keberkesanan tumbuhanherba aromatik dan bukan aromatik tempatan yang dapatberfungsi sebagai racun serangga perlu diteruskan dalam DPNS3.

Kerajaan negeri telah merangka strategi untuk menjadikan Sabahsebagai pengeluar halia terbesar di Malaysia. Susulan itu, DOAsecara inovatif telah menggunakan teknologi in-vitro pada tahun2012 untuk menghasilkan 500 anak pokok halia daripada satukilang halia dalam tempoh enam bulan menerusi protokol kulturtisu. Adalah dijangkakan bahawa protokol berkenaan mampu

menghasilkan halia berkualiti dan mengatasi masalah kekuranganhalia. Permintaan ke atas halia yang tinggi di Sabah berjumlah24,000 kilogram sebulan turut dapat ditampung.

Industri florikultur dijangka berkembang pada masa akan datangdengan perubahan gaya hidup dan peningkatan dalam kuasa belikelas menengah dan generasi muda.

Anggaran pengeluaran produk lebah madu dijangka meningkatsetelah isu gangguan ke atas koloni lebah dalam pertanian berjayadiatasi.

1.36 Unjuran Pengeluaran Florikultur dan Madu

1.36.1 Pengeluaran Florikultur

9.39 Pengeluaran industri florikultur dijangka meningkat daripada 6,603ribu keratan setiap plot setiap pokok pada tahun 2013 kepada 13,121 ribukeratan setiap plot setiap pokok pada tahun 2024. Pertumbuhanpengeluaran florikultur Sabah diramal akan berada pada kadar 7.5peratus setahun (lihat Rajah 9-15).

Rajah9-93: Unjuran Pengeluaran Florikultur di Sabah,2013-2024

1.36.2 Sektor Apikultur

9.40 Anggaran pengeluaran produk madu lebah menunjukkan tren yangmeningkat bermula dari tahun 2015 hingga 2024 dengan kadar purata 5tan setahun. Ini ditunjukkan dalam Jadual 9-3 di bawah denganmenganggap bahawa jumlah peserta berdaftar adalah malar sepanjangtahun.

Jadual9-39: Unjuran Pengeluaran Madu Lebah di Sabah, 2015-2024

Tahun Pengeluaran (T) Peserta Berdaftar1

2011 4.07 1,4832012 7.22 1,4832013 5.45 1,483

2014* 10.81 (as at August)2 1,4832015 20 1,4832016 25 1,4832017 30 1,4832018 35 1,4832019 40 1,4832020 45 1,4832021 50 1,4832022 55 1,4832023 60 1,4832024 65 1,483

Notes: Peserta perladangan kontrak berdaftar di bawah programme 1AZAM, Peruntukan Khas Pembasmian Kemiskinan (FEDERAL) dan Dana Pembangunan Negeri.* Pada tahun 2014, pengeluaran madu hanya setakat August, 2014.Jumlah dari tahun 2015 hingga 2024 adalah nilai unjuran.

BAB 10

UNJURAN DAN PROSPEKSEKTORTERNAKAN

1.37 Pengenalan

10.1 Sektor ternakan yang terbahagi kepada ruminan dan bukan ruminanmerupakan salah satu komponen yang terpenting dalam sektorpertanian. Dalam DPNS2, teras strategik sektorternakan adalahmeningkatkan pengeluaran ternakan di Sabah bagi memastikan bekalanternakan yang mencukupi serta berkualiti tinggi untuk penggunaantempatan, dan bertindak sebagai pengganti import di sampingmengambil peluang ke atas pasaran eksport.

10.2 Dalam DPNS2, sektor ruminan telah menunjukkan peningkatan darisegi bilangan lembu betina, lembu ternakan, kerbau, kambing biri-biri dankambing. Namun demikian, pertumbuhan lembu dan kambing biri-biriadalah menurun dalam tempoh lima tahun yang lalu disebabkan olehpengimportan haiwan hidup dikurangkan sebagai salah satu daripadastrategi untuk menyokong pengeluar tempatan.

10.3 Penurunan itik penaging dan penelur telah diimbangi olehpeningkatan ayam pedaging dan penelur. Namun demikian, SSL untuksektor ternakan kekal tinggi sepanjang tempoh DPNS2. Yang ketara,populasi khinzir untuk tempoh lima tahun pertama meningkat (120,000ekor), kecuali pada tahun 2011 apabila populasi menurun sebanyak 27peratus.

10.4 Dari segi pengeluaran, daging lembu dan lembu ternakan telahmenunjukkan satu tren penurunan. Pengeluaran daging ayam dan khinziradalah agak stabil dan dapat memenuhi permintaan dalam negeri.Pertumbuhan sektor ruminan tidak begitu ketara berbanding dengansektor ternakan. Sebaliknya, produk ternakan seperti telur dan susu telahmenunjukkan tren kenaikan yang ketara dalam pengeluaran. PenubuhanPusat Pengumpulan Susu (MCC) dan pemberian subsidi input telahmengembangkan sektor tenusu di Sabah. MCC turut berperanan dalammemastikan penghasilan susu berkualiti tinggi serta dipasarkan padaharga yang berpatutan. Pelabur swasta dan GLC seperti SabahInternational Dairies (SID) dan DESA Sdn. Bhd. turut melabur dalamaktiviti hiliran susu di Sabah.

10.5 Permintaan terhadap daging lembu, ayam dan itik di seluruh Sabahtelah meningkat disebabkan oleh pertambahan jumlah penduduk dankadar pengambilan daging yang tinggi. Namun demikian, tahappengeluaran tempatan tidak bertambah secepat permintaan. Dari segiSSL untuk telur ayam dan produk susu, Sabah telah berjaya mencapai 100peratus SSL telur ayam dan produk susu antara 90 peratus dan 95 peratusmenerusiDPNS2.

10.6 Sejak tahun 2003, BoT untuk haiwan dan produk haiwan telahmengalami defisit dan angka defisit dagangan terus meningkat sejak itu.Nilai import ternakan tertinggi dicatatkan pada tahun 2012 iaituberjumlah RM724.42 juta manakala eksport bernilai RM126.39 juta.Malah, import ternakan terus meningkat, terutama bagi lembu ternakan,kambing dan biri-biri, kerana pengeluaran tempatan adalah jauh rendahberbanding dengan permintaan tempatan yang semakin tinggi untukdaging lembu, biri-biri dan kambing. Pendapatan eksport daripada dagingkhinzir dan telur adalah konsisten sejak tahun 2004.

10.7 Prestasi industri ternakan di Sabah telah banyak dipengaruhi olehisu-isu dan cabaran seperti: kualiti stok pembiakan yang rendah, prestasipembiakan rendah, produktiviti ladang yang rendah, peningkatan kosinput, infrastruktur dan kemudahan yang tidak mencukupi, terlalubergantung kepada pekerja asing, aktiviti pemasaran tidak berkesan,kekurangan modal manusia terlatih dan defisit imbangan perdagangan.Dengan melihat kepada fakta ini dan ditambah dengan permintaan dalamnegeri yang semakin meningkat ke atas ternakan dan produk ternakan,potensi sektor ternakan kelihatan semakin cerah dan sangat berdayamaju untuk diteroka.

10.8 Untuk memacu pertumbuhan sektor ternakan dalam DPNS3,beberapa langkah strategik akan dicadangkan. Ini termasuk

memperkukuhkan modal manusia danmengurangkan pergantungan kepadapekerja asing, meningkatkan kuarantinhaiwan dan perkhidmatan klinikal,meningkatkan sumber-sumbertempatan untuk dijadikan makananhaiwan, menggiatkan R&D,memperkenalkan pengurusanekoladang, mengukuhkan akreditasiladang dan pensijilan, meningkatkanpengurusan rantaian bekalan,melaksanakan pengurusan sisa yangberkesan dan meningkatkan kerjasamaantara agensi. Dengan adanya langkah-

langkah strategik ini, sektor ternakan di Sabah dijangka mampumenunjukkan prestasi yang lebih baik dalam tempoh 10 tahun akandatang.

1.38 Ulasan Sektor Ternakan

10.9 Sektor ternakan secara beransur-ansur telah menjadi sumberterbesar bagi pengeluaran makanan dan/atau rantaian bekalanterpenting untuk pasaran tempatan, menyediakan protein dan menjanapendapatan penduduk Sabah.

10.10 Industri ternakan di Sabah terdiri daripada (1) ruminan sepertilembu ternakan, kambing dan kerbau, (2) ternakan seperti ayam, itik danburung unta dan (3) bukan ruminan-seperti khinzir dan arnab.

10.11 Teras dasar sektor ternakan dalam DPNS2 adalah untukmeningkatkan pengeluaran bagi memastikan bekalan ternakan yangmencukupi serta berkualiti tinggi untuk penggunaan tempatan, danbertindak sebagai pengganti import di samping mengambil peluang keatas pasaran eksport. Usaha telah diambil untuk mengeksploitasi kapasitidan/atau keupayaan Sabah dalam menghasilkan makanan Halal yangberasal dari haiwan, serta produk berasaskan ternakan untuk pasarantempatan dan antarabangsa. Malah, jumlah pengeluaran bagi ternakantertentu telah ditingkatkan untuk memastikan bekalan bahan-bahanmentah adalah mencukupi serta konsisten, untuk merangsangpembangunan industri pemprosesan ternakan, termasuk memperluaskanindustri hiliran yang berkaitan dengan aktiviti ternakan di Sabah. Setakatini, industri ternakan di Sabah mempunyai kelebihan dari segi

kemampanan pengeluaran dan pelaburan asing berbanding dengannegeri-negeri lain di Malaysia kerana sektor ini adalah bebas daripadaFMD.

10.12 Bahagian seterusnya memberikan ulasan ke atas prestasi danpencapaian sektor ternakan di Sabah di bawah DPNS2.

1.38.1 Prestasi dan Pencapaian

10.13 Rajah 10-1 menggambarkan bagaimana JPHPT mengenalpastipengeluaran ternakan berdasarkan zon di Sabah. Telur, ternakan ayamitik dan khinzir telah menjadi produk sektor ternakan yang palingproduktif di Sabah. Kawasan pengeluaran utama terletak di zon KotaKinabalu, Beaufort, Sandakan dan Tawau, manakala kawasanpengeluaran produk ternakan lain seperti daging lembu (lembu ternakandan kerbau) dan kambing adalah bertaburan di seluruh Sabah. Tapakpengeluaran produk tenusu yang utama terletak di zon Keningau danTenom manakala tapak pengeluaran rusa terletak di zon Keningau danSandakan. Zon Beaufort, Keningau, Tawau dan Sandakan adalah zon yangpaling produktif dalam pengeluaran produk ternakan di Sabah.

10.14 Statistik daripada JPHPT menunjukkan bahawa dalam tempoh limatahun pertama, sektor ruminan telah mengalami peningkatan dalambilangan lembu betina (8,749 kepala), lembu ternakan (45,170 kepala),kerbau (44,500 kepala), biri-biri (1,890 kepala) dan kambing (30,250kepala) pada kadar 78.88 peratus bagi lembu betina, 11.45 peratus bagilembu ternakan, 5.16 peratus bagi kerbau, 9.88 peratus bagi biri-biri dan10.73 peratus bagi kambing pada tahun 2005. Peningkatan jumlahternakan terus berlaku dalam lima tahun yang kedua (2006-2011), dimana lembu betina (9,020 kepala), lembu ternakan (53,910 kepala),kerbau (50,800 kepala), biri-biri (2,050 kepala) dan kambing (51,470kepala) masing-masing telah meningkat pada kadar 3.1 peratus, 19.35peratus, 14.16 peratus, 8.47 peratusb dan 70.15 peratus pada tahun2011. Namun demikian, pertumbuhan lembu betina dan biri-biri telahmenurun dalam tempoh lima tahun yang lepas disebabkan olehpengimportan haiwan hidup untuk menyokong pengeluar tempatan diSabah. Sebaliknya, bilangan kambing telah meningkat dengan mendadakdalam tempoh kedua. Ini adalah berselaras dengan jumlah penternakkambing, yang dicatatkan pada kira-kira 1,712 penternak dan 103pengeluar susu pada tahun 2011 (JPHPT, 2013).

10.15 Angka yang disediakan oleh JPHPT juga menunjukkan bahawasektor ruminan adalah membangun dan terus menerima permintaanyang tinggi di Sabah. Ini adalah berselaras dengan objektif DPNS2 di manapelaksanaan sebanyak 29 projek kerajaan dan sokongan daripada JPHPTtelah memberikan hasil yang positif walaupun SSL untuk setiap ruminanmasih jauh di bawah sasaran SSL 50 peratus.

10.16 Bagi itik pedaging dan penelur, data statistik menunjukkan bahawabilangan kedua-duanya masing-masing telah berkurang kepada 39.02peratus dan 15.07 peratus dalam tempoh lima tahun. Ini telah berterusanselama lima tahun lagi (2006-2011), di mana itik pedaging dan penelurmasing-masing menunjukkan penurunan yang ketara kepada 38.44peratus dan 3.4 peratus. Bagi ayam pedaging dan penelur, terdapatpeningkatan populasi dalam tempoh lima tahun pertama dan seterusnyadaripada 12.7 peratus pada tahun 2005 kepada 18.22 peratus pada tahun2011 (untuk pedaging) dan daripada 9.19 peratus pada 2005 kepada13.74 peratus pada tahun 2011 (untuk penelur).

Rajah10-94: Pengeluaran Ternakan berdasarkan kepada Pengezonan Sabah oleh JPHPT

10.17 Bagi populasi khinzir, statistik daripada JPHPT untuk tempoh limatahun pertama telah menunjukkan terdapatnya peningkatan yang besardalam populasi khinzir (120,000 kepala), tetapi pada tahun 2011, populasitelah menurun sebanyak 27 peratus.

10.18 Sektor ternakan Sabah telah mengalami pembangunan yang stabilsejak tahun-tahun kebelakangan ini. Berdasarkan statistik, pengeluaranayam pedaging dan penelur telah meningkat secara konsisten bagimemenuhi permintaan domestik yang semakin meningkat. Kewujudanrestoran makanan segera seperti McDonald dan Kentucky Fried Chickenterus menyokong industri ternakan. Syarikat-syarikat swasta dankerajaan, termasuk agensi-agensi seperti DESA Sdn. Bhd. dan KPD, telahmemberikan bantuan yang besar kepada penternak menerusi programperladangan kontrak. Disamping itu, usaha pragmatik JPHPT dalammengurus wabak penyakit ternakan di Sabah telah dilaksanakan denganjayanya.

10.19 Jadual 10-1 menunjukkan pengeluaran produk ternakan dalamtempoh 2000-2012. Satu tren penurunan dalam pengeluaran daginglembu (kerbau dan lembu ternakan) dapat dilihat untuk tempoh 13tahun, bermula dari tahun 2000 hingga 2012. Tren menurun yang serupajuga turut ditunjukkan oleh pengeluaran lembu ternakan. Tidak sepertipengeluaran daging lembu, pengeluaran daging ternakan ayam itik(poultry) dan khinzir adalah agak stabil dan mampu memenuhipermintaan tempatan. Pendek kata, sektor ruminan tidak berkembangdengan ketara berbanding dengan sektor ternakan, yang sekaligusmemberi isyarat bahawa perlunya sokongan yang berterusan daripadaJPHPT dan agensi-agensi berkaitan.

Jadual10-40: Output bagi Produk Ternakan, 2000-2012

Tahun

DagingKerbau

DagingLembu

JumlahDaging

KhinzirDaging

(Poultry)Telur Ayam/Itik Susu

(T) (T) (T) (T) (T)(JutaTelur)

(T)(Juta.Liter)

2000 267 550 817 6,653 43,161 524 524 4.992001 227 555 782 6,114 48,729 523 523 4.882002 205 387 592 5,681 36,300 491 491 5.312003 170 367 537 5,570 39,927 492 492 5.822004 191 380 571 8,593 44,473 474 474 5.862005 188 379 567 9,265 44,275 411 411 6.982006 147 306 453 9,253 73,962 553 553 7.052007 112 325 437 8,236 29,472 423 423 11.702008 133 311 444 9,107 45,290 480 480 6.372009 110 354 464 7,863 38,100 536 536 7.042010 35 484 519 8,071 41,053 543 543 8.202011 39 490 529 8,050 29,232 608 608 8.702012 147 332 479 8,670 38,440 578 578 9.96

Sumber: Jabatan Perkhidmatan Veterinar dan Perusahaan Ternakan (2013).

10.20 Sebaliknya, produk ternakan seperti telur dan susu telahmenunjukkan peningkatan yang ketara dalam pengeluaran. Pengeluarsusu telah dipantau dan dilatih dengan cekap, terutama mengenaiamalan penternakan dan pengurusan yang baik. Kelebihan mempunyai

pembeli yang sedia ada adalah dapat menggesa pengeluar untukmenghasilkan lebih banyak keluaran. JPHPT menerusi MCC terusmemainkan peranan penting dalam memastikan susu yang dihasilkanadalah berkualiti tinggi dan dengan harga dan subsidi input yangmunasabah. Promosi kerajaan ke atas aktiviti hiliran untuk susu telahmenggalakkan pelaburan, terutamanya pelaburan daripada GLC sepertiSIDdan DESA Sdn. Bhd.

10.21 Untuk tujuan sara diri, ayam dan itikpenelur dan daging khinzir telahmenunjukkan peningkatan yang mantap dalam tempoh 2000-2012 (lihatRajah 10-2). Tahap SSL untuk lembu ternakan/kerbau dalam tempoh2000-2005 pula telah menunjukkan peningkatan, selepas mengalamipenurunan. Tren bagi pengeluaran lembu dan ayam/itik pedaging pulasama-sama menurun. Namun demikian, permintaan untuk daging lembu,ayam dan itik di seluruh Sabah semakin meningkat disebabkan olehpertambahan jumlah penduduk dan kadar pengambilan daging yangtinggi. Apa yang ketara, tahap pengeluaran tempatan tidak meningkatsecepat permintaan. Sebagai contoh, pada tahun 2001, statistik JPHPTmenunjukkan bahawa tahap penggunaan daging lembu adalah padajumlah 8,836 tan, manakala pengeluaran tempatan hanya berjumlah 529tan.

Rajah10-95: Tahap Sara Diri bagi Produk Ternakan di Sabah, 2000-2012

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 20120

20

40

60

80

100

120

Lembu Khinzir Ayam Telur Ayam/Itik Susu

%

Sumber: Jabatan Perkhidmatan Veterinar dan Perusahaan Ternakan(2013).

10.22 Dari segi SSL untuk daging ayam itik dan keluaran tenusu di Sabah,daging ayam itik telah mencapai SSL lebih daripada 90 peratus manakala

keluaran tenusu mencapai SSL kira-kira 95 peratus. SSL untuk telur ayampula telah mencapai 100 peratus. Kerajaan negeri menerusi SID telahmenjadi pembekal kebangsaan bagi "Program Susu Sekolah 1 Malaysia".Satu ulasan awal ke atas prestasi sektor menunjukkan bahawa subsektoryang memberi tumpuan khusus kepada pemprosesan hiliran susu tepungdan keju di Sabah mungkin akan menjadi industri penting yang akandibangunkan di Sabah.

10.23 Rajah 10-3 menunjukkan BoT ternakan untuk tempoh 10 tahun(2003-2012). Sejak tahun 2003, BoT untuk ternakan telah mengalamidefisit dan tren tersebut telah berterusan sejak itu. Nilai import ternakanyang paling tinggi berjumlah RM724.42 juta pada tahun 2012 manakalanilai eksport ternakan tertinggi adalah pada sekitar RM126.39 juta padatahun yang sama. Perbezaan antara nilai import dan eksport adalahberselaras dengan SSL yang ditunjukkan dalam Rajah 10-2. Importternakan terus meningkat, terutama bagi lembu ternakan, kambing danbiri-biri, kerana pengeluaran tempatan yang rendah tidak dapatmenampung permintaan tempatan yang tinggi untuk daging lembudankambing. Eksport untuk daging khinzir dan telur pula adalah konsistensejak tahun 2004.

Rajah10-96: Eksport dan Import Ternakan di Sabah,2003-2012

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 20120

100

200

300

400

500

600

700

800

483.38

241.69

387.68

312.01

373.19

311.07

392.12

529.91

471.56

724.42

180.33

44.3762.55 73.54 69.85 62.91

81.73 77.7357.45

126.39

Import Eksport

RM ju

ta


Jadual10-41: Kursus dijalankan untuk Kakitangan dan Penternak Baka, 2005-2010

No Year 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Program

Bil.

kurs

us

Bil k

akita

ngan

/ Pe

ngel

uar

Bil.

kurs

us

Bil k

akita

ngan

/ Pe

ngel

uar

Bil.

kurs

us

Bil k

akita

ngan

/ Pe

ngel

uar

Bil.

kurs

us

Bil k

akita

ngan

/ Pe

ngel

uar

Bil.

kurs

us

Bil k

akita

ngan

/ Pe

ngel

uar

Bil.

kurs

us

Bil k

akita

ngan

/ Pe

ngel

uar

1Pembangunan Kompetensi Kakitangan

9 305 16 354 35 490 41 610 13 266 15 323

2Program Petani/ Keusahawanan

7 225 10 270 22 605 19 454 13 422 14 419

3

Program Pembangunan Penternak Baka

7 132 6 119 - - - - 2 60 - -

Jumlah 23 662 32 743 57 1095 60 1064 28 748 29 742


10.24 Sejajar dengan matlamat kerajaan negeri untuk meningkatkanpengeluaran ternakan di Sabah, JPHPT terus menyediakan latihan dankursus kepada pegawai-pegawainya dan pengeluar-pengeluar. Jadual 10-2 menunjukkan kursus-kursus yang ditawarkan kepada kakitangan danpenternak di Sabah dari tahun 2005 hingga 2010. Kursus yang ditawarkandibahagikan kepada tiga kategori utama: (1) Program KompetensiKakitangan, (2) Program petani/keusahawan dan (3) Programpembangunan penternak baka.

10.25 Dalam ulasan yang berikutnya, pencapaian subsektor terpilih akandibentangkan dan dibincangkan. Pencapaian ini telah diperiksaberdasarkan data statistik yang berkaitan bersama-sama denganbeberapa data yang diambil daripada projek yang dilaksanakan sertadibiayai sama ada oleh kerajaan persekutuan atau negeri. Ulasan ini jugaadalah berdasarkan kepada hasil yang diperoleh daripada FGD baru-baruini dan temu bual dengan pemegang kepentingan yang berkaitan.

1.39 Ulasan Subsektor Ruminan

1.39.1 Prestasi dan Pencapaian (Lembu Ternakan dan Kerbau)

10.26 Dari tahun 2000 sehingga 2012, pertumbuhan pengeluaran daginglembu adalah mendatar (lihat Rajah 10-4) walaupun terdapatpeningkatan dalam penggunaan tempatan. Menerusi DPNS2, dasarpertanian bersepadu telah diperkenalkan. Perusahaan perladangan,terutamanya perusahaan kelapa sawit berskala besar, telah digalakkanuntuk membuat simpanan sebanyak 10 peratus daripada jumlah kawasanladang mereka untuk tujuan pertanian ruminan bersepadu, sepertilembu. Dasar itu, bagaimanapun, tidak dapat dilaksanakan sepenuhnyakerana beberapa peladang enggan melaksanakan dasar disebabkan olehfaktor kos tambahan serta kekurangan bekalan haiwan. Sebab-sebab lainadalah kerana kurangnya kesedaran dan pengetahuan mengenaipertanian bersepadu dan percaya bahawa perladangan kelapa sawitadalah lebih menguntungkan berbanding penternakan haiwan.

10.27 Rajah 10-4 menunjukkan bahawa penggunaan daging lembu telahjauh melebihi pengeluaran sejak 12 tahun yang lalu. Pengeluaran daginglembu pada tahun 2000 adalah sebanyak 817 tan metrik tetapi menurunkepada 782 tan metrik pada tahun 2001. Sehingga akhir DPNS2, kadarpengeluaran daging lembu di Sabah terus menunjukkan aliran menurunkecuali untuk tahun tertentu, seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 10-4.

Rajah10-97: Penggunaan dan Pengeluaran Daging Lembu,2000-2012

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

0

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

12,000

817 782 592 537 571 567 453 437 444 464 519 529 479

6,462

4,515 4,676

9,959

2,683

7,544

4,604

5,867

4,736

2,471

8,3748,836

10,314

Pengeluaran Daging Penggunaan Daging

Tan

Mat

rik


10.28 Dalam tempoh 10 tahun yang lalu, Sabah telah mencatatkan defisitperdagangan bagi lembu tenusu dan kerbau. Nilai tertinggi untuk importmencatatkan RM26 juta manakala nilai eksport tertinggi untuk haiwanhidup adalah sebanyak RM3 juta untuk kedua-dua ternakan pada tahun2006. Namun demikian, nilai import terendah dicatatkan pada RM3.2 jutapada tahun 2004 manakala nilai eksport terendah dicatatkan padaRM400,000 pada tahun 2005. Di samping itu, eksport tertinggi untuklembu tenusu hidup dan kerbau adalah sebanyak 558 tan metrik pada2007 manakala import tertinggi dicatatkan pada 7,692 tan pada tahun2006 (lihat Rajah 10-5).

Rajah10-98: Eksport dan Import Lembu Ternakan dan Kerbau Hidup di Sabah,2003-2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

882 788

2898

7692

1740

4689

10861492

986 1086

0 17 40 40558

0 128 0 0 0Import Eksport

Tan

Mat

rik


10.29 Berdasarkan Rajah 10-5, jumlah eksport lembu ternakan dan kerbauuntuk tempoh 10 tahun adalah berada di bawah 50 tan metrik kecualibagi tahun 2007 dan 2009, manakala jumlah import juga menunjukkanaliran menurun. Ini adalah disebabkan penyertaan usahawantempatanyang lebih banyak dalam meningkatkan pengeluaran lembuternakan dan kerbau. Strategi ini terbukti menjadi satu kejayaan dalammenggalakkan pengeluar kecil-kecilan untuk terus menghasilkan daginglembu di Sabah. Oleh kerana itu, bilangan lembu teernakan dan kerbauyang diimport dari Australia dan New Zealand telah menurun sejak tahun2008. Sebahagian besar haiwan hidup ini telah dibawa masuk oleh GLCseperti Sawit Kinabalu, termasuk sektor swasta seperti Softwood Sabah.

10.30 Namun demikian, eksport dan import lembu ternakan diproses dandaging kerbau kekal tinggi sejak 10 tahun yang lalu. Rajah 10-6menunjukkan bahawa import bagi lembu ternakan diproses dan dagingkerbau adalah melebihi eksport, menunjukkan bahawa permintaan untuk

kedua-dua komoditi adalah tinggi dan mengalami turun naik semasaDPNS2. Kekurangan jumlah kedua-dua komoditi telah meningkatkanjumlah import kepada RM87.26 juta pada tahun 2011 manakala nilaieksport dicatatkan pada hanya RM1.27 juta pada tahun yang sama(JPHPT, 2013). Jumlah import lembu ternakan diproses meningkatdaripada 2,189 tan metrik kepada 9,956 tan metrik dalam tempoh 2004-2012, manakala jumlah eksport hanya meningkat daripada 76 tan metrikkepada 120 tan metrik dalam tempoh yang sama. Kebanyakan daripadalembu ternakan diproses yang diimport adalah datang dari India danAustralia. Destinasi eksport komoditi ini pula adalah Brunei danSemenanjung Malaysia.

Rajah10-99: Eksport dan Import Daging Lembu Ternakan dan Kerbau Terproses di Sabah,2003-2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

0

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

12,000

9,685

2,189

7,015

4,242

5,527

4,402

2,124

7,9778,418

9,956

264 76 38 90 97 110 117 122 110 120

Import Eksport

Tan

Mat

rik


1.39.2 Prestasi danPencapaian(Kambing dan Biri-Biri)

10.31 Permintaan dalamnegeri untuk kambing danbiri-biri telah meningkatdalam 10 tahun yang lalu,sebahagian besardisebabkan oleh sambutanpelbagai perayaan dansambutan yang berkaitan dengan aktiviti kebudayaan dan agama di

seluruh Sabah. Oleh itu, pengeluaran domestik kambing turut meningkatdengan stabil walaupun masih tidak mencukupi untuk memenuhipermintaan tempatan.

10.32 Nilai import kambing dan biri-biri di Sabah telah menunjukkan trenyang tidak konsisten (lihat Rajah 10-7). Sebagai contoh, dari tahun 2003hingga 2007, nilai import telahmeningkat daripada RM4.69 juta kepadaRM13.6 juta tetapi menurun semula pada tahun 2008 dan 2009. Namundemikian, terdapat peningkatan yang besar dalam nilai import (RM23.37juta) pada tahun 2010 tetapi terus menurun pada tahun 2011 dan 2012.

10.33 Sebaliknya, tahap eksport kambing adalah agak perlahan dari tahun2000 hingga 2012. Rajah 10-7 menunjukkan bahawa nilai eksportkambing dan biri-biri di Sabah untuk tempoh 10 tahun, iaitu antara 2003dan 2012, adalah kurang daripada RM1 juta.

10.34 Mekanisme pemasaran yang tidak cekap dan maklumat yang tidakmencukupi dalam rantaian bekalan makanan, telah mewujudkan lebihanbekalan daging kambing di zon tertentu seperti Kudat, tetapi kekuranganbekalan di kawasan lain seperti di bahagian Sandakan. Ketiadaan saturangkaian pemasaran yang sistematik antara wilayah dan daerah telahmenyumbang kepada ketidakseimbangan dalam bekalan dipasaran.

10.35 Di samping itu, kelemahan kemudahan infrastruktur sepertikekurangan penyelenggaraan ke atas jalan raya awam dan perkhidmatanpengangkutan lain turut menyumbang kepada aktiviti pemasaran tidakberkesan. Pemilihan baka kambing yang tidak berkualiti dan kekuranganamalan pengurusan pembiakan ternakan yang baik telah menyebabkankekurangan aktiviti pembiakan haiwan di Sabah (Marini et al., 2013).

10.36 Oleh itu, eksport kambing dan biri-biri masih lagi rendah berbandingdengan import dalam tempoh 2003-2012 (lihat Rajah 10-7). Nilai eksporttertinggi telah dicatatkan pada RM0.59 juta pada tahun 2012 manakalanilai import tertinggi adalah pada RM23.37 juta pada tahun 2010.

Rajah10-100: Eksport dan Import Kambing dan Biri-Biridi Sabah,2003-2012


1.39.3 Prestasi dan Pencapaian (Lembu Tenusu)

10.37 Pengeluaran susu dalam negeri telah mencapai SSL hampir 100peratus. Ini dapat direalisasikan menerusi sokongan daripada skimpengeluaran berasaskan insentif. Sistem insentif pengeluaran mungkinberkesan untuk menggalakkan petani menjadi lebih inovatif dan komiteddalam menghasilkan susu berkualiti tinggi untuk pembeli sedia ada dipasaran. Kaedah yang menggunakan insentif pengeluaran terbuktiberdaya maju dan telah berjaya meningkatkan pengeluaran susu di Sabah(lihat Rajah 10-8).

10.38 MCC telah bertindak sebagai pembeli susu di Sabah. MCC membelisusu dari pengeluar pada harga yang telah ditetapkan berdasarkan kualitisusu dan gred. Susu ini kemudiannya disalurkan kepada SID untukpemprosesan dan pembungkusan selanjutnya.

10.39 Rajah 10-8 menunjukkan bahawa jumlah susu yang dihasilkanadalah lebih rendah daripada penggunaan susu sejak tahun 2000. Selamatujuh tahun, pengeluaran susu telah meningkat daripada 4.88 juta liter(2001) kepada 8.97 juta liter (2007). Jumlah ini telah mengalamikejatuhan pada tahun yang kelapan, iaitu jatuh kepada 6.37 juta liter.Jumlah pengeluaran susu bagaimanapun meningkat semula kepada 9.96juta liter pada tahun 2012.

Rajah10-101: Pengeluaran dan Penggunaan Susu di Sabah,2000-2012

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

0.00

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

12.00

14.00

16.00

18.00

4.99 4.88 5.315.82 5.86

6.98 7.056.37

7.048.20

8.70

9.96

11.6912.44

6.27 6.76

16.20

7.99

15.2216.37

14.37

7.92

9.879.24

11.20

Pengeluaran Susu

Penggunaan Susu

Juta

Lite

r


10.40 Dari segi penggunaan, lengkungan graf menunjukkan satu pola yangtidak konsisten dalam tren penggunaan susu untuk tempoh 2000-2012.Sebagai contoh, penggunaan susu pada tahun 2000 di Sabah adalah 11.69juta liter dan seterusnya meningkat kepada 12.44 juta liter pada tahun2001. Angka ini bagaimanapun menurun pada tahun 2002 kepada 6.27liter, tetapi kemudian meningkat pada tahun 2003 kepada 6.7 juta literdan 16.20 juta liter pada tahun 2004. Selepas berlaku penurunan dalampenggunaan susu pada tahun 2005 kepada 7.99 juta liter, penggunaansusu telah meningkat kepada 15.22 juta liter pada tahun 2006 dankemudian kepada 16.37 juta liter pada 2007 sebelum ia menurun secaraberterusan selama dua tahun (2008 dan 2009). Namun demikian, angkaitu kemudiannya meningkat kepada 11.20 juta liter pada tahun 2012.Pendek kata, pengeluaran susu adalah bertrenmenaik manakala trenpenggunaan sebaliknya turun naik antara tahun 2000 dan 2012. Kerajaannegeri perlu mengambil langkah berjaga-jaga untuk memastikan sektortenusu terus berkembang dan membangun secara berterusan untuktempoh 10 tahun akan datang.

10.41 Walaupun pengeluaran produk tenusu mengalami pertumbuhan,import produk tenusu secara relatif masih tinggi disebabkan olehpeningkatan permintaan yang berhubungkait dengan pertumbuhanpenduduk dan peningkatan pesat dalam kuasa membeli di sesetengahkawasan (Boniface, 2012). Produk tenusu seperti susu tepung, susu segar,mentega, ais krim dan yogut mempunyai permintaan yang tinggi dalamnegeri. Dengan memberi penekanan dan tumpuan kepada aktiviti hilirandan sokongan berterusan untuk meningkatkan aktiviti huluan, Sabah

mungkin mempunyai keupayaan bukan sahaja untuk memenuhipermintaan tempatan tetapi pada masa mampu mengeksport susudiproses dan produk tenusu ke negeri-negeri lain di Malaysia. Sebagaicontoh, Sabah melalui SID mempunyai keupayaan yang lebih besar untukmengeksport susu diproses ke negeri-negeri lain. Di samping itu, kerajaanmelalui JPHPT terus menyokong industri melalui aktiviti pembangunanmodal manusia dan perkhidmatan veterinar. Keupayaan JPHPT dalammemantau, mengawal dan mencegah wabak penyakit di Sabah turutmerangsang pertumbuhan industri semasaDPNS2.

Rajah10-102: Eksport dan Import Produk Tenusu di Sabah, 2003-2012


10.42 Dari segi imbangan perdagangan produk tenusu, Sabah telahmengalami defisit perdagangan sejak 10 tahun yang lalu. Nilai eksporttertinggi yang dicatatkan pada tahun 2012 adalah RM14.29 juta manakalanilai import tertinggi adalah pada tahun 2010, berjumlah RM290.34 juta(lihat Rajah 10-9). Sebelum itu, nilai eksport terendah berjumlah RM2.51juta telah direkodkan pada tahun 2006 manakala nilai import terendahRM73.80 juta telah direkodkan pada tahun 2003. Berdasarkan Rajah 10-9,nilai eksport pada tahun 2012 adalah di bawah RM15 juta. Sebaliknya,nilai import menunjukkan tren konsisten yang menaik dalam tempoh2003-2005, di mana import adalah bernilai RM73.80 juta pada tahun2003 dan meningkat kepada RM165.80 juta pada tahun 2005.Kemudiannya, nilai import telah menurun kepada RM102.25 juta padatahun 2006 dan 2008. Pada tahun 2010, nilai import meningkat kepadaRM290.34 juta. Import produk tenusu terdiri daripada pelbagai produktenusu selain daripada susu segar dan susu pasteur, seperti mentega,

yogurt dan susu tepung, manakala susu dieksport terdiri daripada susupasteur dan cecair susu Ultra-High Temperature Processing (UHT).Statistik tersebut menunjukkan bahawa permintaan ke atas produktenusu selain daripada susu segar semakin meningkat. Permintaan yangsemakin meningkat didorong oleh peningkatan kesedaran penggunaterhadap tahap kesihatan dan nilai nutrien dalam susu (Boniface, 2012).Ini memberi isyarat bahawa perlunya lebih banyak kilang pemprosesansusu ditubuhkan di Sabah.

1.39.4 Prestasi dan Pencapaian(Rusa)

10.43 Pengeluaran rusa di Sabah bermula sejak haiwan berkenaanditernak pada tahun 1979 dan secara beransur-ansur berkembangmenjadi spesis ternakan komersial selepas mendapat sokongan JPHPT.Malah, projek rusa telah diperkenalkan oleh JPHPT dengan objektif utamauntuk mewujudkan ternakan subsektor yang berpotensi selain daripadalembu, kambing dan kerbau. Seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 10-3,bilangan pengeluar rusa telah meningkat daripada 30 pada tahun 2000kepada 37 pengeluar pada tahun 2011 dengan peningkatan yang samadalam populasi rusa iaitu daripada 1,332 kepala pada tahun 2000 kepada1,564 kepala pada tahun 2011. Ketika ini, populasi rusa telah mencecah1,800 kepala, terutamanya rusa spesis Timorensis.

Jadual10-42: Pengeluaran Rusa di Sabah (2000, 2008 and 2011)

Tahun Bil Pengeluar Bil Populasi RusaPeratus

Peningkatan2000 30 1,332 -2008 54 1,507 13.14%2011 37 1,564 3.78%


10.44 Satu lagi spesis rusa tempatan yang dikenali sebagai Sambardidapati lebih berpotensi untuk dikomersilkan kerana hasil daging rusatersebut adalah lebih berkualiti berbanding dengan spesis lain. Hasilsampingan daripada penternakan rusa yang diketuai oleh JPHPT akhirnyamencipta satu pasaran khusus di Sabah. Malah, aktiviti penternakan rusaboleh terus dibangunkan menjadi sektor agropelancongan. Oleh keranarusa Sambar berpotensi untuk pengeluaran komersial, usaha-usahakonkrit menerusi pendekatan pengurusan ladang moden perlu diambiluntuk meningkatkan lagi populasi ternakan ini.

1.40 Ulasan Subsektor Ternakan Ayam Itik(Poultry)

10.45 Sektor ternakan ayam itik di Sabah sangat aktif sejak tahun 2000.Malah, Sabah telah mencapai SSL ternakan ayam itik 100 peratus danmula mengeksport telur ternakan ayam itik pada tahun 2004 dan sejak ituSSL telur ternakan ayam itik telah mencapai 100 peratus. Namundemikian, terdapat peningkatan kebimbangan mengenai kemampanansektor ini susulan daripada peningkatan kos pengeluaran serta isu-isualam sekitar, sepertimana proses pembandaran atau pembangunanperumahan yang semakin menghampiri kedudukan sesebuah ladangternakan. Perumahan dan bandar baru boleh memaksa ladang ternakanayam itik untuk beralih daripada lokasi asal mereka ke tapak baru, yangmenyebabkan pengeluar menanggung kos tambahan. Di samping itu, isukebolehkesanan produk melalui akreditasi ladang dan pensijilan jugatelah menjadi satu kebimbangan yang semakin meningkat di kalanganpenternak ayam itik. Rajah 10-10 menggambarkan pengeluaran ayam itikdan penggunaan dalam tempoh 2000-2012 di Sabah.

Rajah10-103: Pengeluaran dan Penggunaan Daging Ternakan Ayam Itik di Sabah,2000-2012


1.40.1 Prestasi dan Pencapaian (Ayam dan Itik Pedaging)

10.46 Pengeluaran daging ternakan ayam itik dan penggunaanmempunyai tren yang sama, bergerak secara selari dalam tempoh 13tahun yang lepas (lihat Rajah 10-10). Namun demikian, nilai pengeluaran

daging ternakan ayam itik adalah lebih rendah daripada nilai penggunaan.Pada tahun 2000, jumlah pengeluaran daging ternakan ayam itik adalah43,161 tan metrik dan kemudian meningkat kepada 48,728 tan metrikpada tahun 2001, tetapi menurun kepada 36,300 tan metrik pada tahunberikutnya. Angka pengeluaran daging ternakan ayam itik di Sabahcenderung untuk meningkat sejak dua tahun selepas mencapai 44,473tan metrik pada tahun 2004. Apa yang ketara, pada tahun 2006, jumlahdaging ternakan ayam itik yang dihasilkan adalah hampir dua kali gandadaripada jumlah pengeluaran pada tahun sebelumnya (73,962 tanmetrik), walaupun menurun dengan ketara pada tahun 2007 kepada29,472 tan. Selepas tempoh berkenaan, pengeluaran dan penggunaandaging ternakan ayam itik secara relatif kekal stabil sehingga 2012.

10.47 Bekalan daging ternakan ayam itik di Sabah bagaimanapun tidakmencukupi untuk memenuhi permintaan tempatan. Penawaran bekalandaging ternakan ayam itik sebahagian besar disokong oleh inisiatifperladangan kontrak yang dilaksanakan oleh sektor swasta dan awam.Kewujudan inisiatif pengeluaran ini tidak dapat mencipta satu rantaianbekalan yang sistematik. Terdapat seramai 581 pengeluar ternakan ayamitik pada tahun 2011 berbanding dengan seramai 521 pengeluar padatahun 2008 (JPHPT, 2013). Walaupun terdapat sedikit peningkatan dalambilangan pengeluar dalam selang tiga tahun, langkah berjaga-jaga telahdiambil bagi memastikan bahawa aktiviti-aktiviti perladangan kontraktidak memaksa pengeluar untuk tunduk kepada ketidakadilan hargakontrak yang telah ditentukan dan kuasa tawar-menawar yang tidaksimetri.

Rajah10-104: Eksport dan Import Ayam dan Itik di Sabah,2003-2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

0.00

50.00

100.00

150.00

200.00

250.00Import

Eksport

RM ju

ta


10.48 Rajah 10-11 menunjukkan defisit perdagangan bagi ternakan ayamitik sejak 10 tahun yang lalu. Nilai eksport tertinggiberjumlah RM6.30 jutapada tahun 2003 manakala nilai import tertinggi berjumlah RM203.92juta pada tahun 2012. Nilai eksport terendah pula berjumlah RM1.41 jutapada tahun 2012 manakala nilai import terendah berjumlah RM19.44 jutapada tahun 2010. Daripada graf, nilai eksport didapati berkurangandaripada RM6.3 juta pada tahun 2003 kepada RM3.44 juta pada tahun2004 dan melonjak kepada RM3.86 juta pada tahun 2005. Nilai eksportterus merosot dalam tempoh dua tahun berturut-turut dan meningkatsekali lagi kepada RM3.71 juta pada tahun 2008. Pada tahun 2012, nilaieksport telah berkurang kepada RM1.41 juta.

10.49 Dari segi nilai import, tren turun naik telah dialami untuk tempohempat tahun pertama, iaitu dari tahun 2003 hingga 2006. Pada tahun2007, nilai import meningkat kepada RM98.29 juta dengan sedikitpenurunan kepada RM80.21 juta pada tahun berikutnya. Walaupun padatahun 2009 nilai import meningkat secara mendadak kepada RM190.08juta, ia kemudiannya jatuh secara mendadak kepada RM25.77 juta padatahun 2010. Namun demikian, nilai import telah meningkat sedikitkepada RM0.01 juta pada tahun 2011 dan melonjak kepada RM203.92juta pada tahun 2012. Pada tahun 2009, kerajaan telah memperkenalkanKuota Kadar Tarif (TRQ), yang menyebabkan kemerosotan dalambahagian ayam itik import pada tahun 2010. Pada tahun 2011, JabatanVeterinar Malaysia telah menggantung permit import daripada lojipemprosesan yang berpangkalan di Denmark, Belanda dan Perancis. Kini,Sabah hanya mengimport daripada kilang pemprosesan yang diluluskandi negara-negara lain. Dengan melihat kepada senario pengeluaran ayamitik yang berterusan di Sabah, peluang besar adalah wujud untukpembangunan kilang pemprosesan baru di Sabah.

1.40.2 Prestasi dan Pencapaian (Ayam dan Itik Penelur)

10.50 Berdasarkan Rajah 10-12, untuk tempoh lima tahun pertama (2000-2004), pengeluaran dan penggunaan telur ternakan ayam itik di Sabahtelah menunjukkan tren penurunan yang hampir sama. Namun demikian,pada tahun 2003, bilangan telur ternakan ayam itik yang dihasilkan telahmeningkat sebanyak 1 juta manakala penggunaan kekal sama, yangmewujudkan lebihan telur di pasaran. Pada tahun 2005, pengeluaran danpenggunaan sama-sama menunjukkan penurunan, di mana pengeluarantelur telah berkurangan kepada 411 juta telur, manakala penggunaanmerosot dengan ketara kepada 142 juta telur. Ini telah meningkatkan

lebihan telur di pasaran dan boleh digunakan untuk pasaran eksport.Pada tahun 2006 pula, penggunaan telah meningkat kepada 490 jutatelur dan pengeluaran meningkat kepada 553 juta telur. Walaupun masihterdapat banyak lebihan telur ayam itik di pasaran domestik Sabah,bekalan yang berlebihan telah dikurangkan dan dengan itu kuantiti telurdieksport dari Sabah pada tahun 2006 berkurangan.

Rajah10-105: Pengeluaran dan Penggunaan Telur Ternakan Ayam Itik, 2000-2012

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

0

100

200

300

400

500

600

700

Pengeluaran Telur Ayam

Penggunaan Telur Ayam

Telu

r (ju

ta)


10.51 Pada tahun 2007, jumlah pengeluaran dan penggunaan telurternakan ayam itik menurun, tetapi pada tahun 2008, tren penggunaantelah menurun kepada sebanyak 237 juta telur manakala pengeluaranmeningkat kepada 480 juta telur. Tren penggunaan meningkat lagi dalamtempoh tiga tahun berikut dan mencapai sebanyak 607 juta telur padatahun 2011. Namun demikian, pengeluaran dan penggunaan adalahsama-sama menurun pada tahun 2012, walaupun pengeluaran telurayam itik adalah lebih banyak daripada penggunaan.

10.52 Penggunaan telur bernutrien seperti telur DHA (Docosahexaenoic)dan Omega-3 semakin meningkat berikutan peningkatan kesedaran keatas kesihatan di kalangan pengguna di Sabah dan juga di luar Sabah. Inimenunjukkan potensi yang besar untuk telur berkenaan menembusipasaran khusus dalam masa terdekat berbanding dengan pasaran bagitelur biasa. Pendek kata, walaupun berlaku turun naik dari segipengeluaran, kuantiti pengeluaran telur kekal bertren menaik.Sebaliknya, tahap penggunaan mengalami penurunan ketara pada tahun2005, 2008, dan 2012.

10.53 Seperti yang dinyatakan sebelum ini, pengeluaran telur telahberkembang dengan pesat dan telah menyumbang kepada BoT Sabahsejak 10 tahun yang lalu. Berdasarkan tempoh yang ditinjau, pengeluarantelur secara konsisten telah membolehkan tahap SSL yang tinggi dicapaikerana tahap pengeluarannya meningkat. Berdasarkan Rajah 10-13, trenke arah BoT kelihatan tidak konsisten sejak 10 tahun, iaitu dari tahun2003 hingga 2012. Secara keseluruhan, nilai import kekal rendahmanakala nilai eksport mengalami penurunan drastik antara tahun 2009dan 2011 sebelum ianya meningkat lagi pada tahun 2012.

Rajah10-106: Eksport dan Import Ayam dan Itik Penelur, 2003-2012


1.40.3 Prestasi dan Pencapaian (Sarang Burung Walit)

10.54 Penternakan burung Walitadalah industri yang semakinmeningkat naik di Sabah. Industriini adalah di bawah bidang kuasaJabatan Hidupan Liar Sabah,Kementerian PembangunanPelancongan, Alam Sekitar, Sainsdan Teknologi dan JPHPT. JPHPTberperanan dalam menyelia premisburung Walit dan pengeluaran sijilkesihatan veterinar. Sehingga kini,statistik JPHPT mendedahkan

bahawa sebanyak 67 penternak kecil adalah berada di bawah bimbinganJPHPT dan bilangan sarang burung Walit yang boleh dimakan dijangkaakan meningkat. Malah, Sabah mempunyai potensi yang baik untukpenternakan burung Walit kerana lokasinya yang strategik dan bebaspenyakit

10.55 Namun demikian, beberapa isu perlu ditangani dengan sewajarnyamengenai penternakan burung Walit di Sabah. Ini termasuk pencemaranbunyi, pelesenan, peraturan pertanian, pensijilan, pembandaran yangpesat dan masalah antara agensi yang berkaitan. Pencemaran bunyi telahmenjadi isu utama kerana terdapat rumah penternakan burung Walityang terletak di kawasan perumahan berhampiran. Kini, terdapat suarayang menyatakan tentang keperluan untuk mewujudkan kawasan yangdiwartakan untuk penternakan burung Walit di Sabah.

1.41 Ulasan Subsektor Khinzir

10.56 Sektor khinzir terus menyumbang kepada baki perdaganganternakan di Sabah. Industri ini telah dimajukan dengan baik keranaterdapatnya peningkatan pengeluaran khinzir sepanjang tempoh 10tahun dan seterusnya dalam tempoh 2000-2012, khususnya untukpasaran tempatan. Pengeluar buat masa ini sedang meninjau pasarannegara dan antarabangsa. Pertumbuhan industri ini bagaimanapun terusterjejas oleh beberapa cabaran, terutamanya pembandaran, isu alamsekitar dan sensitiviti agama.

10.57 Rajah 10-14 menggambarkan jumlah pengeluaran dan penggunaandaging khinzir dalam tempoh 2000-2012. Tren ini menunjukkan bahawapengeluaran dan penggunaan secara relatif konsisten dan dapatmencapai SSL 100 peratus dalam negara. Walaupun sektor khinzir telahbergerak sebagai kegiatan perhiliran dan pemprosesan produk, aktivitisektor ini tetap dijalankan secara kecil-kecilan kerana kekurangankemudahan pemprosesan.

10.58 JPHPT telah mengambil langkah proaktif dengan menggalakkanpengeluar daging khinzir untuk memperoleh akreditasi ladang danpensijilan. Langkah itu adalah penting dalam menggalakkan amalanpenternakan mampan dan pematuhan kepadaAmalan Baik PembiakanHaiwan (GAHP). Ladang penternakan bertauliah akan mempunyaikelebihan daya saing berbanding ladang yang tidak diiktiraf. Usaha telahdilakukan oleh JPHPT untuk menggalakkan dan meningkatkan bilanganladang yang diiktiraf dan bukan sahaja untuk khinzir tetapi juga untuk

ternakan lain. JPHPT juga berjaya melaksanakan kuarantin serta kawalanyang ketat untuk import khinzir semasaDPNS2.

Rajah10-107: Pengeluaran dan Penggunaan Khinzir,2000-2012


Rajah10-108: Eksport dan Import Khinzir, 2003-2012


10.59 Nilai eksport yang diperoleh daripada haiwan hidup dan dagingkhinzir adalah seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 10-15. Jelas sekali,subsektor khinzir telah menikmati lebihan dagangan sejak tahun 2003,tetapi ini tidak menjamin kemampanan pengeluaran daging khinzir akanberkekalan pada masa akan datang. Beberapa isu berkaitan perluditangani dan langkah berjaga-jaga perlu diambil. Faktor dalaman sepertikekurangan buruh mahir dan peningkatan kos operasi dan faktor luaranseperti pencemaran alam sekitar dan pembandaran yang pesat tidak

boleh dipandang ringan dalam membangunkan dan mengembangkanindustri khinzir.


10.60 Di Sabah, pembangunan dan pertumbuhan industri ternakan telahdikaitkan dengan beberapa inisiatif utama yang dilaksanakan daripadaDPNS1 sehingga DPNS2. Lokasi yang strategik dan status bebas FMD telahmemberikan Sabah kelebihan daya saing berbanding dengan negeri-negeri lain di Malaysia. Namun demikian, kemudahan asas, sokongankerajaan dari segi pembiayaan, latihan modal manusia dan pembangunandan pengendalian sisa ternakan berlebihan memerlukan lebih perhatiandaripada pihak berkuasa dan pemain relevan dalam industri.

10.61 Subseksyen ini mengetengahkan isu-isu dan cabaran dalam sektorternakan di Sabah. Ini adalah asas dan input dalam penentuan matlamatstrategik dan teras dasar untuk mengubah hala tuju sektor ternakan yangmampan dan berdaya saing (rujuk Rajah 10-16).

1.42.1 Stok Baka Haiwan Berkualiti

10.62 Isu penting dalam industri ternakan di Sabah adalah berkaitandengan kekurangan stok baka berkualiti dalam sektor kecil ruminan, yangkebanyakannya diimport. Risiko utama yang berkaitan denganpengimportan haiwan hidup termasuk pengenalan kepada penyakiteksotik dan ketidakpastian prestasi dalam keadaan setempat. Adalahsangat penting untuk baka yang sesuai dipilih sebetul-betulnya bagimembolehkan baka tersebut mudah menyesuaikan diri dengan alamsekitar dan sistem pengeluaran di Sabah. Kebanyakan proses pemilihanhaiwan hidup adalah berdasarkan kepada penilaian rekod prestasi danpenilaian visual di tapak. Industri ini juga tidak mempunyai aktivitibersegmen, terutamanya dari segi pengkhususan baka haiwan danpembiakan haiwan yang berkaitan.

Raj

ah10

-109

: Is

u-I

su d

an C

abar

an d

alam

Sek

tor

Ter

nak

an

1.42.2 Prestasi Pembiakan Rendah

10.63 Satu lagi isu penting adalah prestasi pembiakan yang lemah dalamsubsektor ruminan. Prestasi pembiakan bagi sesetengah ruminan,terutamanya kambing, adalah lemah dan ditambah lagi dengan kadarkematian ruminan yang tinggi. Peningkatan permintaan ke atas dagingtelah membawa kepada penyembelihan haiwan ruminan yang banyak diSabah. Peserta industri perlu meningkatkan prestasi pembiakan haiwandan dengan itu, pengimportan dapat dikurangkan.

1.42.3 Produktiviti Ladang Rendah

10.64 Produktiviti ladang dan kemampanan adalah masalah yang kerapdihadapi oleh industri ternakan di Sabah. Masalah ini adalahberhubungan dengan ekonomi bidangan ladang, kerana kebanyakanpengeluar adalah berskala kecil. Analisis pulangan modal perniagaanternakan tidak dibentuk dengan jelas kerana kebanyakan pendatang barubiasanya tidak bermula dengan jumlah haiwan yang sesuai untukmemulakan perniagaan, dan ini boleh menyebabkan kos modalpermulaan menjadi lebih tinggi dan produktiviti menurun, yangseterusnya merendahkan keupayaan mendapatkan kredit daripadainstitusi kewangan. Kemahiran pengurusan pembiakan haiwan yanglemah telah tersebar luas di kalangan pengeluar, yang akhirnyamenyebabkan produktiviti ladang menjadi rendah dan bilangan ladangyang diiktiraf di Sabah menjadi semakin kecil.

1.42.4 Kenaikan Kos Input

10.65 Peningkatan kos makanan sejak kebelakangan ini telah menjejaskanusaha pengeluar untuk meningkatkan pengeluaran ternakan.Dianggarkan bahawa kos makanan mengambil kira sebanyak 40 peratushingga 75 peratus daripada jumlah kos pengeluaran pelbagai ternakan.Kebergantungan yang besar kepada import bahan makanan mentahseperti jagung dan kacang soya dari luar negara telah memberi kesankepada SSL pengeluaran ternakan di Sabah. Peningkatan harga dunia bagijagung dan kacang soya telah meningkatkan kos pengeluaran keseluruhanbagi ternakan. Tambahan pula, peningkatan permintaan ke atas sumbermakanan tempatan seperti PKC di pasaran antarabangsa telah

meningkatkan nilai eksport, yang menyebabkan kekurangan bekalanmakanan dan kenaikan harga komoditi dalam negara.

1.42.5 Kekurangan Infrastruktur

10.66 Infrastruktur awam yang baik seperti jalan raya dan sistempengangkutan masih tidak mencukupi di Sabah. Bekalan air yang terhaddan bekalan elektrik yang tidak konsisten, terutamanya di kawasan luarbandar, merupakan cabaran besar yang perlu dihadapi. Ketiadaan jalanmasuk dan lebuh raya yang baik telah menyumbang kepada peningkatankos logistik dan kelemahan rangkaian aktiviti pemasaran dalam negeri.Dana yang mencukupi adalah diperlukan untuk pembinaan dan/ataupenambahbaikan infrastruktur ladang seperti benteng, MCC, pusatpemasaran, pusat pembiakan, jalan ladang, mekanisasi ladang danautomasi dan peralatan sokongan untuk meningkatkan lagi pertumbuhanindustri ternakan.

1.42.6 Kebergantungan Kuat ke atas Buruh Asing

10.67 Sektor ternakan menghadapi masalah kekurangan buruh tempatandan sangat bergantung kepada pekerja asing. Industri ini menawarkangaji yang tidak kompetitif kepada penduduk tempatan, menyebabkanpenduduk tempatan tidak tertarik untuk bekerja dalam industri ini. Initelah memaksa industri untuk mengambil lebih ramai pekerja asingdengan gaji yang lebih rendah. Kira-kira 80 peratus daripada buruh diladang ternakan adalah pekerja asing. Kekurangan pekerja mahir dari segiteknikal adalah satu fenomena biasa yang dihadapi oleh industri di Sabah.

1.42.7 Pemasaran tidak Efektif

10.68 Industri ternakan mengalami pelbagai masalah yang berkaitandengan mekanisme pemasaran dan rantaian bekalan yang tidak menentudalam negara. Pengeluaran ternakan turut dipengaruhi oleh kekurangankemahiran keusahawanan di kalangan pengeluar, yang kebanyakannyabergantung kepada agensi-agensi kerajaan untuk mendapatkan bantuandan sistem sokongan. Tambahan pula, tiada agensi pemasaran sepertiFAMA, SAFMA dan Ko-Nelayan yang dapat berurusan dengan sektorternakan dan rangkaian pemasaran. JPHPT adalah agensi tunggal bagi

pengawasan semua aktiviti ternakan termasuk pemasaran di Sabah.Namun demikian, keupayaan JPHPT adalah dibatasi oleh bilangankakitangan yang terhad untuk menyelia keseluruhan industri ternakan diSabah.

1.42.8 Kekurangan Modal Manusia terlatih

10.69 Industri ini menghadapi cabaran yang besar dari segi pembangunanmodal manusia. Kebanyakan pekerja di ladang-ladang adalah tidakterlatih, yang menyebabkan pengurusan penternakan menjadi lemah.Kadar pusing ganti pekerja yang tinggi di dalam dan antara sektor jugaturut mempengaruhi produktiviti ladang. Pekerja mahir dan terlatihcenderung untuk menjadi mudah alih, bergerak dari satu ladang keladang lain yang menawarkan gaji dan kemudahan yang lebih baik. Dipihak agensi pelaksana, pegawai dan kakitangan teknikal masih tidakmencukupi, dengan mengambil kira cadangan dasar bagi pengezonanternakan dan kawasan yang sepatutnya diliputi oleh setiap pegawai. Olehyang demikian, langkah sewajarnya perlu diambil untuk memastikanbahawa bilangan pegawai dan kakitangan teknikal adalah mencukupiuntuk mengukuhkan pertumbuhan dan pembangunan industri menerusipenyebaran maklumat yang penting dan pemberian khidmat nasihatteknikal kepada pengeluar serta buruh dalam industri.

1.42.9 Defisit Imbangan Dagangan

10.70 Pergantungan yang semakin meningkat ke atas produk ternakandan makanan haiwan import telah menjadi kebimbangan yang besarkepada Sabah. Ini bukan sahaja meningkatkan kos pengeluaran malahianya turut meningkatkan nilai import negeri dan melenyapkanpendapatan yang mampu dijana daripada pertukaran asing. BoT bagiindustri secara keseluruhan telah mengalami defisit selama 10 tahun yanglalu dan defisit perdagangan terus meningkat. Pada tahun 2003, jumlahimport ternakan Sabah adalah pada sekitar RM483.38 juta manakala nilaieksport hanya berjumlah RM180.33 juta, menyebabkan defisit sebanyakRM303.05 juta. Pada tahun 2012, nilai defisit telah meningkat kepadaRM598.03 juta. Defisit ini akhirnya akan memberi kesan kepada tahapkeselamatan makanan dan perbelanjaan makanan untuk jangka masapanjang.

1.43 Prospek

10.71 Walaupun terdapat pelbagai isu/cabaran telah dihadapi olehindustri ternakan di Sabah selama ini, sektor ini telah berkembang majuselaras dengan keperluan pasaran tempatan. Sektor bukan ruminan,khususnya khinzir dan ternakan ayam itik, telah berkembang pesatdaripada aktiviti pertanian di belakang rumah semata-mata pada awaltahun 1960-an kepada perusahaan bernilai jutaan ringgit yangkebanyakannya mempunyai ciri-ciri operasi yang sangat berkesan danberintensif (Eli et al., 2001).

10.72 Prospek masa depan bagi industri ternakan di Sabah kekal cerahkerana terdapatnya tanah untuk tujuan pengembangan. Sabahmempunyai seluas 32,000 hektar tanah yang ditetapkan sebagai tanahrizab, di mana iaboleh menyokong industri lembu ternakan denganpopulasi kira-kira 100,000 kepala. Sabah juga mempunyai potensi untukmeningkatkan populasi lembu ternakan menerusi integrasi denganladang-ladang kelapa sawit, yang kini berjumlah kira-kira 1.44 juta hektar.

10.73 Industri tenusu mempunyai asas yang kukuh untuk dikembangkandan dimodenkan menjadi entiti komersial yang lebih besar denganpenyertaan kira-kira seratus petani di bawah Kluster Tenusu EPP 13 yangdipimpin oleh Evergreen Livestock Sdn. Bhd. Industri ini juga akanmenyaksikan peningkatan dan pengembangan menerusi penyertaanagensi-agensi lain seperti Kumpulan DESA dan SLDB. Penubuhan PusatTernakan Bersepadu Keningau (KILC) akan meningkatkan pengeluaransusu dalam negara. Ladang nukleus merancang untuk mengumpul kira-kira 2,000 ekor lembu ternakan secara berperingkat menjelang 2015.Berdasarkan struktur pembiakan sistem tiga peringkat yang terdiridaripada nukleus, pengganda dan ladang-ladang komersial, KILC dijangkaakan menyuntik pelaburan sejumlah RM763 juta pada tahun 2025.Ladang nukleus KILC berkemungkinan akan menerajui dan menyerlahkanpotensi Sabah untuk dibangunkan sebagai industri tenusu yangberkembang maju.

10.74 Secara khusus, prospek pengeluaran huluan bagi ternakan di Sabahadalah seperti berikut:

Pembangunan sektor ternakan ayam itik cerah keranasokongan/permintaan yang konsisten dan kukuh dari pasarandomestik.

Jumlah SSL telur dan ayam yang tinggi mungkin akan menarikpelabur untuk beralih kepada penternakan lembu, kambing, biri-

biri dan rusa, yang akan terus memperlihatkan permintaan yangsemakin meningkat.

Permintaan untuk daging khinzir segar dan daging khinzir diprosestelah meningkat secara berterusan dalam tempoh 10 tahun yanglalu, menunjukkan bahawa industri khinzir mempunyai prospekyang cerah di masa depan.

Sejak tahun-tahun kebelakangan ini, industri tenusu telahmenunjukkan perkembangan positif dalam menghasilkan susumentah dan juga daging lembu - baka dua fungsi yang bersesuainseperti Sahiwal-Fresian dapat memberi manfaat kepada pekebunkecil dari segi susu dan daging lembu.

Pertumbuhan mampan industri sarang burung yang boleh dimakanterutamanya sarang burung Walit, dapat memberikan pulanganekonomi yang sangat baik kerana produk sarang burungmempunyai nilai ditambah yang sangat tinggi dan nilai kesihatanyang diiktiraf oleh pengguna ramai.

10.75 Prospek untuk aktiviti hiliran dan sektor pengilangan ternakanadalah seperti berikut:

Permintaan untuk telur bernutrien seperti DHA dan Omega-3masih tinggi.

Permintaan untuk daging lembu dan daging ternakan ayam itikdiproses seperti bebola daging, sosej dan burger serta permintaanbagi produk tenusu seperti mentega, yogurt, keju dan lain-lainakan terus meningkat bukan sahaja di pasaran tempatan tetapijuga di pasaran antarabangsa.

Permintaan untuk produk ternakan lain seperti kulit binatang dantanduk yang bernilai tinggi mungkin akan meningkat, akibatpeningkatan kuasa beli pengguna dari masa ke masa.

1.44 Unjuran Pengeluaran Ternakan

1.44.1 Daging Lembu

10.76 Daging lembu adalah bahanmakanan yang mudah rosak danpenawaran serta permintaan secarasignifikannya adalah berdasarkankepada pelarasan harga pasaran.Berdasarkan konsep pembersihanpasaran, dengan andaian tiadakejutan luaran (iaitu krisis ekonomi,iklim yang tidak stabil, penyakitserius) wujud semasa DPNS3danberdasarkan kepada purata kadarpertumbuhan populasi dalam suatutempoh lepas, populasi kerbau danlembu ternakan masing-masingdiramalkan akan berkembang padakadar 1 peratus setahun dan pada 3 peratus setahun. Berdasarkansenario ini, pada tahun 2020, populasi kerbau dijangka akan mencapaisebanyak 56,200 kepala manakala populasi lembu ternakan akanmeningkat kepada 70,300 kepala. Menjelang 2024, populasi kerbau danlembu ternakan di Sabah masing-masing akan mencecah sabanyak 58,800kepala dan 79,200 kepala (lihat Jadual 10-4).

Rajah10-110: Unjuran Pengeluaran, Penggunaan, dan Tahap Sara Diri bagi Daging Lembu di Sabah, 2013-2024

10.77 Rajah 10-17 menggambarkan unjuran untuk pengeluaran daginglembu, penggunaan dan SSL di Sabah dalam tempoh 2013-2024.Berdasarkan konsep pembersihan pasaran, pelarasan harga akan

membawa keseimbangan permintaan pasaran bagi daging lembu. Olehyang demikian, harga adalah instrumen utama yang akan menentukanpasaran bagi daging lembu dan penggunaan di Sabah. Denganmenggunakan kaedah simulasi ini dan berdasarkan kesan perubahanharga, KDNK negeri bagi setiap pertumbuhan penduduk dan perubahanharga penggantian (iaitu harga runcit ayam), penggunaan daging lembudijangka akan mencecah 11,100 tan metrik pada tahun 2015 dan angkaini akan meningkat kepada 11.6 ribu tan metrik pada tahun 2020. Namundemikian, kenaikan dalam harga daging lembu dijangka akanmelambatkan kadar pertumbuhan penggunaan tetapi ini tidak akanmembawa kepada kemerosotan penggunaan daging lembu dalam DPNS3.Menjelang tahun 2024, penggunaan daging lembu dijangka akanmeningkat kepada 12.1 ribu tan metrik. Secara purata, penggunaandaging lembu di Sabah dalam tempoh 2015-2024 dijangka berkembangpada kadar 0.84 peratus setahun.

10.78 SSL untuk daging lembu dijangka meningkat sepanjang tempohDPNS3 sehingga mencapai 5.66 peratus menjelang tahun 2024. Trenpositif diunjurkan kerana pertumbuhan dalam penawaran daging lembuadalah lebih cepat daripada pertumbuhan dalam penggunaan daginglembu. Namun demikian, SSL yang rendah bagi daging lembu turutmenunjukkan bahawa Sabah masih bergantung kepada daging lembuyang diimport dan unjuran daging lembu import dalam tempoh 2017-2024 akan berada pada sekitar 0.68 peratus setahun.

10.79 Secara ringkas, industri daging lembu dijangka akan mempunyaipeningkatan dan pencapaian positif dari segi pengeluaran dan SSLsepanjang tempoh DPNS3.

Jadu

al10

-43:

Unj

uran

Has

il ba

gi In

dust

ri D

agin

g Le

mbu

diS

abah

, 201

3-20

24

Va

ria

si

Un

it

Da

ta D

ah

ulu

U

nju

ran

20

10

2

01

1

20

12

2

01

3

20

14

2

01

5

20

16

2

01

7

20

18

2

01

9

20

20

2

02

1

20

22

2

02

3

20

24

Be

ka

lan

Po

pu

lasi

Ke

rba

u

Eko

r 4

8,6

20

5

0,0

80

5

1,5

80

5

2,0

96

5

2,6

17

5

3,1

43

5

3,6

74

5

4,4

25

5

5,0

13

5

5,6

16

5

6,2

36

5

6,8

76

5

7,5

39

5

8,1

82

5

8,8

38

Po

pu

lasi

Le

mb

u

Eko

r 5

2,3

40

5

3,9

10

5

5,5

30

5

7,1

96

5

8,9

12

6

0,6

79

6

2,5

00

6

4,3

76

6

6,3

07

6

8,2

97

7

0,3

46

7

2,4

57

7

4,6

31

7

6,8

71

7

9,1

77

Ke

rba

u T

em

pa

tan

ya

ng

Dis

em

be

lih

E

kor

10

0

73

4

19

4

61

5

01

5

45

5

92

6

44

7

00

7

61

8

27

8

99

9

78

1

,06

3

1,1

55

Lem

bu

Te

mp

ata

n y

an

g D

ise

mb

eli

h

Eko

r 1

,72

7

1,3

21

1

,18

9

1,2

39

1

,27

6

1,3

13

1

,35

1

1,3

90

1

,43

1

1,4

72

1

,51

5

1,5

59

1

,60

4

1,6

51

1

,69

9

Lem

bu

Im

po

rt y

an

g D

ise

mb

eli

h

Eko

r 0

.00

0

.00

0

.00

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Da

gin

g K

erb

au

M

t 3

5

39

1

47

1

38

1

50

1

63

1

78

1

93

2

10

2

28

2

48

2

70

2

93

3

19

3

47

Da

gin

g L

em

bu

M

t 4

84

4

90

3

32

2

48

2

55

2

63

2

70

2

78

2

86

2

94

3

03

3

12

3

21

3

30

3

40

Jum

lah

Pe

ng

elu

ara

n D

ag

ing

Le

mb

u

Mt

51

9

52

9

47

9

38

6

40

6

42

6

44

8

47

1

49

6

52

3

55

1

58

2

61

4

64

9

68

6

Da

gin

g L

em

bu

Im

po

rt

Mt

7,9

77

8

,41

7

9,9

55

1

0,5

26

1

0,8

89

1

0,8

12

1

0,8

74

1

0,9

76

1

1,1

02

1

1,2

04

1

1,2

65

1

1,3

57

1

1,4

57

1

1,5

55

1

1,6

48

Pe

rmin

taa

n

Pe

ng

gu

na

an

Da

gin

g L

em

bu

M

t 8

,37

4

8,8

36

1

0,3

14

1

0,7

82

1

1,1

55

1

1,0

89

1

1,1

64

1

1,2

82

1

1,4

25

1

1,5

47

1

1,6

29

1

1,7

46

1

1,8

72

1

2,0

00

1

2,1

25

Pe

ng

gu

na

an

Da

gin

g L

em

bu

pe

r K

ap

ita

K

g/o

ran

g

2.3

0

2.4

0

2.7

0

2.7

7

2.8

1

2.7

4

2.7

0

2.6

7

2.6

6

2.6

3

2.6

0

2.5

7

2.5

5

2.5

3

2.5

0

Da

gin

g L

em

bu

Ek

spo

rt

Mt

12

2

11

0

12

0

13

0

13

9

14

8

15

7

16

5

17

3

18

0

18

7

19

3

19

9

20

4

20

9

SS

L %

6

.00

6

.00

5

.00

3

.58

3

.64

3

.84

4

.01

4

.18

4

.34

4

.53

4

.74

4

.95

5

.17

5

.41

5

.66

Ha

rga

Da

gin

g L

em

bu

Te

mp

ata

n

RM

/kg

2

0

22

2

4

23

.80

2

3.9

2

24

.64

2

5.2

8

25

.79

2

6.3

0

26

.81

2

7.4

3

27

.99

2

8.5

5

29

.12

2

9.6

9

1.44.2 Pengeluaran Susu Segar

10.80 Susu segar merupakan barangmudah rosak dan penawaran sertapermintaan ke atas susu segarsentiasa dipengaruhi oleh keadaanpasaran. Berlandaskan konseppembersihan pasaran dan kaedahsimulasi, dengan andaian tiada faktor-faktor kejutan luaran wujud dalamtempoh unjuran, iaitu tiada krisisekonomi, tiada iklim yang tidak stabil,dan tiada penyakit serius yang dapatmemberi kesan kepada lembutenusu, dan berdasarkan kepadapurata kadar pertumbuhan populasilembu bagi setiap 5 tahun yang lalu,populasi lembu dijangka akan meningkat kepada 6,500 kepala pada tahun2015, 7,600 kepala pada tahun 2020, dan 8,700 kepala menjelang tahun2024. Disebabkan berlakunya peningkatan dalam populasi lembu,bilangan lembu tenusu juga dijangka akan berkembang secara positif dandijangka mencapai sekurang-kurangnya 6000 kepala pada akhir tahun2024.

Rajah10-111: Unjuran Pengeluaran, Penggunaan, dan Tahap Sara Diri bagi Susu Segar di Sabah, 2013-2024

10.81 Rajah 10-18 menunjukkan unjuran untuk pengeluaran susu segar,penggunaan dan SSL di Sabah. Unjuran menunjukkan bahawa purata

kadar pertumbuhan populasi lembu dalam tempoh 2015-2024 akanmencecah 3.31 peratus setahun dan purata pertumbuhan lembu yangdiperah dijangka bertambah kepada 3.49 peratus setahun. Berdasarkanjumlah peningkatan populasi lembu, bilangan lembu diperah, dan kesanharga susu segar, pengeluaran susu segar dijangka mencapai 9.42 jutaliter pada 2015, 10.80 juta liter pada tahun 2020, dan 11.95 juta literpada tahun 2024.

10.82 Sabah telah menghasilkan SSL susu segar sebanyak 83 peratus padatahun 2010, 94 peratus pada tahun 2011, dan 89 peratus pada tahun2012. Dalam DPNS3, penggunaan susu dijangka mencapai 11.96 juta literpada akhir tahun 2024 (lihat Jadual 10-5). Selain itu, unjuran SSL sususegar menunjukkan tren positif dan dijangka mencapai SSL maksimummenjelang tahun 2019. Unjuran ini menunjukkan bahawa industri susuSabah mempunyai kelebihan daya saing dan berupaya untuk berkembanglagi sehingga mencapai SSL 100 peratus dalam DPNS3.

Jad

ual

10-4

4: U

nju

ran

Has

il b

agi I

nd

ust

ri S

usu

di S

abah

, 201

3-20

24

Var

iasi

U

nit

Dat

a D

ahul

u U

njur

an

2010

20

11

2012

20

13

2014

20

15

2016

20

17

2018

20

19

2020

20

21

2022

20

23

2024

Be

kala

n Po

pula

si L

embu

Ek

or

5,60

4 5,

520

5,67

9 6,

181

6,27

2 6,

477

6,66

3 6,

861

7,11

6 7,

390

7,61

4 7,

864

8,12

3 8,

395

8,68

3 Le

mbu

yan

g D

isus

u Ek

or

3,64

3 3,

721

4,20

3 4,

271

4,22

7 4,

371

4,55

7 4,

732

4,92

6 5,

057

5,20

2 5,

385

5,57

5 5,

765

5,95

8 Pe

ngel

uara

n Su

su

Juta

Lite

r 8

9 9

8.48

9.

32

9.42

9.

73

9.96

10

.34

10.6

1 10

.80

11.2

5 11

.35

11.7

7 11

.95

Pe

rmin

taan

Pe

nggu

naan

Sus

u Ju

ta L

iter

10

9 11

9.

96

9.61

9.

80

10.0

2 10

.36

10.4

8 10

.58

10.8

8 10

.83

11.4

1 11

.50

11.9

6 Pe

nggu

naan

Sus

u pe

r Ka

pita

Li

ter/

oran

g 3

3 3

2.99

2.

39

2.39

2.

40

2.43

2.

41

2.38

2.

40

2.35

2.

42

2.39

2.

44

Im

port

Ber

sih

Susu

M

t 2

1 2

1.48

0.

02

0.38

0.

01

0.40

0.

18

(0.0

3)

0.08

(0

.42)

0.

06

(0.2

7)

0.01

SSL

%

84

93

80

85

.15

96.9

4 96

.15

97.1

1 96

.11

98.6

4 10

0.32

99

.23

103.

92

99.4

6 10

2.33

99

.92

H

arga

H

arga

Lad

ang

RM s

elite

r 3

3 3

2.48

3.

32

3.14

3.

13

3.06

3.

11

3.16

3.

10

3.24

3.

03

3.12

3.

01

1.44.3 Sektor Ayam Pedaging

10.83 Penawaran ayam pedaginghuluan perlu bermula daripadaaktiviti pelaburan untukmeningkatkan populasi ayam.Sehingga kini, SSL ayam pedagingdi Sabah adalah tinggi, iaitu 89peratus pada tahun 2010, 78peratus pada tahun 2011 dan 89peratus pada tahun 2012. Untukmembolehkan sektor inimencapai SSL 100 peratus,pengeluaran ayam pedagingperlu ditambah.

10.84 Berdasarkan konseppembersihan pasaran, teknik simulasi statistik, dan penggunaan puratakadar pertumbuhan populasi lima tahun yang lalu, kadar pertumbuhanpopulasi ayam pedaging dijangka akan bertren positif. Populasi ayampedaging diunjurkan akan mencecah 2.88 juta kepala pada tahun 2024.Oleh itu, pengeluaran daging ayam pedaging dalam tempoh 2015-2024mungkin akan untuk direkod pada jumlah 45 ribu tan metrik hingga 54.5ribu tan metrik. Namun demikian, Sabah cenderung untuk meningkatkanpenggunaan daripada 47.2 ribu tan metrik pada tahun 2015 kepada 54.97ribu tan pada tahun 2024. Secara purata, penggunaan daging ayampedaging dijangka akan meningkat sebanyak 1.64 peratus setahunsepanjang tempoh DPNS3. Berdasarkan unjuran, SSL untuk daging ayampedaging mungkin akan berkembang pada kadar 0.37 peratus setahundan menjelang akhir tempoh DPNS3, sektor ini mungkin akan mencapaitahap SSL hampir penuh (iaitu 99.2 peratus). Rajah 10-9 menggambarkanunjuran untuk pengeluaran ayam pedaging, penggunaan, dan SSL diSabah manakala Jadual 10-6 menunjukkan keputusan unjuran.

Raj

ah10

-112

: U

nju

ran

Pen

gel

uar

an, P

eng

gu

naa

n,

dan

Tah

ap S

ara

Dir

i bag

i Aya

m P

edag

ing

di S

abah

, 201

3-20

24

Jad

ual

10-4

5: U

nju

ran

Has

il b

agi I

nd

ust

ri A

yam

Ped

agin

g d

i Sab

ah, 2

013-

2024

Vari

asi

Uni

t D

ata

Dah

ulu

Unj

uran

2010

20

11

2012

20

13

2014

20

15

2016

20

17

2018

20

19

2020

20

21

2022

20

23

2024

Inve

ntor

i

Popu

lasi

Aya

m P

edag

ing

(‘000

) Ek

or

2,56

9 2,

710

2,71

5 2,

671

2,71

0 2,

712

2,74

5 2,

757

2,76

9 2,

789

2,80

6 2,

825

2,84

1 2,

858

2,87

6

Beka

lan

Peng

elua

ran

Aya

m P

edag

ing

Mt

41,0

53

29,2

32

38,4

40

41,7

85

44,0

38

45,1

30

46,4

08

47,4

13

48,4

88

49,4

43

50,4

45

51,4

44

52,4

70

53,4

89

54,5

26

Impo

rt

Mt

5,54

7 8,

295

4,68

5 3,

529

2,71

6 2,

150

1,73

0 1,

420

1,18

3 1,

001

857

743

651

575

513

Perm

inta

an

Peng

guna

an A

yam

Ped

agin

g M

t 46

,335

37

,386

43

,093

45

,245

46

,705

47

,224

48

,083

48

,776

49

,613

50

,384

51

,241

52

,126

53

,057

54

,000

54

,973

Peng

guna

an/K

apita

kg

/kap

ita

13

10

11

11

11

11

11

11

10

10

10

10

10

10

9

Eksp

ort

Mt

265

141

32

69

50

55

56

57

58

60

61

62

63

65

66

SSL

%

89

78

89

92.3

5 94

.29

95.5

6 96

.52

97.2

1 97

.73

98.1

3 98

.45

98.6

9 98

.89

99.0

5 99

.19

Har

ga

Har

ga R

unci

t Aya

m P

edag

ing

RM/k

g 8.

50

9.20

9.

40

9.36

9.

55

9.60

9.

78

9.89

10

.04

10.1

5 10

.28

10.4

1 10

.54

10.6

7 10

.80

1.44.4 Telur Ternakan Ayam Itik (Poultry Eggs)

10.85 Pengeluarantelur ternakan ayamitik di Sabah telahdirekodkan padajumlah 543 juta unitpada tahun 2010,608 juta unit padatahun 2011 dan 578juta unit pada tahun2012. Berasaskankepada kesankenaikan harga,pengeluaran telurdijangka akanmencecah sebanyak548 juta unit pada

tahun 2015. Tren pengeluaran telur yang positif akan berterusansehingga mencapai sebanyak 636 juta unit menjelang tahun 2024. Iniadalah berdasarkan kepada andaian bahawa tidak akan wujud jangkitanwabak penyakit semasa tempoh DPNS3. Bagi penggunaan pula, puratakadar pertumbuhan penggunaan telur dianggarkan sebanyak 2.73peratus setahun. Sebanyak 327 juta unit telur akan digunakan pada tahun2015, dan pada 2024, Sabah dijangka akan mengguna kira-kira 417 jutaunit telur.

10.86 Dalam DPNS3, Sabah mungkin akan mencapai SSL untuk telur antara150 dan 169 peratus, menunjukkan bahawa sektor ini mempunyaikeupayaan untuk memasuki pasaran eksport kerana terdapat bekalanberlebihan untuk pasaran domestik. Rajah 10-20 menggambarkanunjuran untuk pengeluaran telur, penggunaan dan tahap SSL di Sabahmanakala Jadual 10-7 menunjukkan keputusan unjuran keseluruhan.

Raj

ah10

-113

: U

nju

ran

Pen

gel

uar

an, P

eng

gu

naa

n,d

an T

ahap

Sar

a D

iri b

agi T

elu

r d

i Sab

ah, 2

013-

2024

and

Sel

f-su

ffic

ien

cy L

evel

in S

abah

, 201

3-20

24

Jadu

al10

-46:

Unj

uran

Has

i bag

i Ind

ustr

i Tel

ur d

i Sab

ah, 2

013-

2024

Va

ria

si

Un

it

Da

ta D

ah

ulu

U

nju

ran

20

10

2

01

1

20

12

2

01

3

20

14

2

01

5

20

16

2

01

7

20

18

2

01

9

20

20

2

02

1

20

22

2

02

3

20

24

Be

ka

lan

Pe

ng

elu

ara

n T

elu

r Ju

ta U

nit

5

43

6

08

5

78

5

20

5

39

5

48

5

56

5

65

5

75

5

85

5

95

6

05

6

15

6

26

6

37

Imp

ort

Ju

ta U

nit

0

3

6

9

73

6

9

69

6

9

69

6

9

69

6

9

69

6

9

69

6

9

Pe

rmin

taa

n

Pe

ng

gu

na

an

Te

lur

Juta

Un

it

53

2

60

7

28

9

30

7

31

9

32

7

33

6

34

6

35

5

36

5

37

5

38

5

39

6

40

6

41

7

Pe

ng

gu

na

an

/K

ap

ita

U

nit

/ora

ng

1

49

.3

16

3.8

7

4.9

7

7

76

7

5

74

7

3

73

7

2

71

7

0

69

6

8

67

Ek

sp

ort

Ju

ta U

nit

1

1

1

28

9

28

5

28

9

28

9

28

9

28

9

28

9

28

9

28

9

28

9

28

9

28

9

28

9

SS

L

Pe

ratu

s 1

00

1

00

1

00

1

69

1

69

1

67

1

65

1

64

1

62

1

60

1

59

1

57

1

56

1

54

1

52

Ha

rga

Pa

sa

ran

Se

n/u

nit

3

5

38

4

0

30

3

1

33

3

4

36

3

7

39

4

1

42

4

4

47

4

9

1.44.5 Khinzir

10.87 Sabah telah mencapai SSL 100 peratus untuk pengeluaran dagingkhinzir. Dengan andaian tiada faktor-faktor kejutan luaran wujud dalamtempoh unjuran daripada DPNS3, dan dengan menggunakan konseppembersihan pasaran dan teknik simulasi statistik, penawaran danpermintaan untuk daging khinzir akan mencapai tahap keseimbanganpasaran. Oleh itu, sektor ini dijangka akan terus mengekalkan SSL daneksport sepanjang tempoh DPNS3. Prestasi sedemikian dapat meluaskanpasaran sektor ke pasaran luar dan tidak sekadar memenuhi penggunaandomestik.

10.88 Memandangkan terdapat perhubungan antara bekalan khinzir,perubahan harga pasaran dan perubahan populasi khinzir, purata kadarpertumbuhan tahunan khinzir disembelih dalam tempoh DPNS3 (2017-2024) dijangka akan mencecah kadar 2.63 peratus setahun (lihat Jadual10-8). Dengan jumlah sebanyak 145 ribu khinzir untuk disembelih pada2015, jumlah pengeluaran mungkin akan menjana 10,100 tan metrikdaging khinzir (dengan andaian kadar penukaran adalah pada 70 peratusbagi setiap kepala). Dengan kemudahan penyimpanan yang sesuai,bilangan khinzir disembelih akan mencapai kira-kira 165.7 ribu kepala dan183.2 ribu kepala, masing-masing pada tahunn 2020 dan 2024.

10.89 Susulan itu, bekalan daging khinzir akan meningkat kepada 11.6 ributan metrik pada tahun 2020 dan 12.83 ribu tan metrik menjelang tahun2024, memberikan purata kadar pertumbuhan sebanyak 2.56 peratussetahun kepada Sabah (Rajah 10-21). Permintaan untuk daging khinzirdan penggunaan daging khinzir di Sabah dicatatkan pada jumlah 7,700tan pada tahun 2010, 7,990 tan pada tahun 2011 dan 8,700 tan padatahun 2012. Pada tahun 2015, penggunaan daging khinzir dianggarkansebanyak 10,100 tan metrik dan angka ini dijangka akan terus meningkatkepada 12,830 tan metrik menjelang tahun 2024.

Raja

h10-

114:

Unj

uran

Pen

gelu

aran

, Pen

ggun

aan

dan

Taha

p Sa

ra D

iri b

agi K

hinz

ir di

Sab

ah, 2

013-

2024

Jadu

al10

-47:

Unj

uran

Has

il ba

gi In

dust

ri Kh

inzi

r di S

abah

, 201

3-20

24

Varia

si

Uni

t D

ata

Dah

ulu

Unj

uran

2010

20

11

2012

20

13

2014

20

15

2016

20

17

2018

20

19

2020

20

21

2022

20

23

2024

Beka

lan

Khin

zir y

ang

Dise

mbe

lih

Ekor

11

5,30

3 11

3,32

5 12

4,63

4 13

4,15

3 14

2,91 1

145,

148

148,

96 1 15

3,41

0 15

7,89 4

162,

09 4 16

5,71 7

169,

898

174,

285

178,

716

183,

161

Peng

elua

ran

Dagi

ng K

hinz

ir M

t 8,

071

8,05

0 8,

670

9,34

2 9,

964

10,1

24

10,3

94

10,7

08

11,0

28

11,3

29

11,5

87

11,8

86

12,1

99

12,5

16

12,8

34

Fakt

or P

enuk

aran

Dag

ing

Khin

zir

Mt/

ekor

0.

07

0.07

0.

07

0.07

0.

07

0.07

0.

07

0.07

0.

07

0.07

0.

07

0.07

0.

07

0.07

0.

07

Perm

inta

an

Peng

guna

an D

agin

g Kh

inzi

r M

t 7,

706

7,98

5 8,

671

9,34

1 9,

963

10,1

22

10,3

92

10,7

06

11,0

26

11,3

26

11,5

85

11,8

83

12,1

96

12,5

12

12,8

30

Peng

guna

an D

agin

g Kh

inzi

r/Ka

pita

Kg

/ora

ng

3 3.

10

3.20

3.

29

3.33

3.

51

3.49

3.

49

3.51

3.

53

3.56

3.

56

3.57

3.

59

3.60

Impo

rt

Mt

0 0

1.00

0.

73

0.47

0.

36

0.28

0.

22

0.18

0.

14

0.12

0.

10

0.08

0.

07

0.05

Eksp

ort

Mt

365

65.0

0 0

1.49

1.

75

1.80

1.

98

2.18

2.

40

2.61

2.

81

3.05

3.

32

3.61

3.

91

SSL

Pera

tus

105

101

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

Harg

a

Har

ga P

asar

an D

agin

g Kh

inzi

r RM

/kg

16.9

0 16

.70

17.2

0 16

.93

16.8

6 16

.02

16.2

5 16

.37

16.4

1 16

.42

16.3

8 16

.48

16.5

4 16

.58

16.6

2

BAB 11

ULASAN DAN PROSPEKBIOSEKURITI DAN

KUARANTIN

1.45 Pengenalan

11.1 Biosekuriti boleh ditakrifkan sebagai pendekatan strategik danbersepadu yang merangkumi dasar dan rangka kerja kawalselia (termasukinstrumen dan aktiviti) untuk menganalisis dan menguruskan risiko dalamsektor keselamatan makanan, kehidupan dan kesihatan haiwan sertatumbuhan, termasuk risiko alam sekitar yang berkaitan (FAO, 2009).Manakala kuarantin, adalah pengurusan secara rasmi bagi tumbuh-tumbuhan atau produk tumbuhan yang tertakluk kepada peraturan-peraturan fitosanitasi untuk pemerhatian dan penyelidikan atau untukpemeriksaan lanjut, ujian dan/atau rawatan untuk menyekat importtanaman bukan asli dan patogen haiwan (FAO, 2015). Sabah mempunyaikepelbagaian flora dan fauna, yang sebahagian besar unik kepada dunia.Ekonomi Sabah amat bergantung kepada pengeluaran utama sektorpertanian (bukan makanan dan tanaman makanan, haiwan dan ternakan,perikanan dan industri akuakultur, yang terdedah kepada bahayaserangan perosak dan penyakit). Oleh kerana itu, adalah penting untukmengurus risiko Biosekuriti bagi melindungi ekonomi, alam sekitar dankesihatan masyarakat daripada risiko yang diwujudkan oleh ancamanmakhluk perosak pertanian daripada memasuki Sabah.

11.2 Perkhidmatan Kuarantin dan Pemeriksaan Malaysia (MAQIS) telahditubuhkan di bawah MOA sebagai sebuah jabatan di peringkatpersekutuan yang menyediakan perkhidmatan bersepadu berkaitan

dengan kuarantin, pemeriksaan dan penguatkuasaan di pintu masuk,stesen kuarantin, premis kuarantin, pensijilan bagi import dan eksporttumbuhan, binatang, karkas, ikan, keluaran pertanian, tanah,mikroorganisma, dan termasuk pemeriksaan dan penguatkuasaan ke atasmakanan serta perkara-perkara berkaitan dengan makanan (MAQIS,2015). Di Semenanjung Malaysia dan Labuan, MAQIS adalah satu-satunyajabatan yang menyediakan khidmat kuarantin dan pemeriksaan untukimport dan eksport hasil pertanian dan makanan di pintu masuk danstesen kuarantin. Di Sabah, MAFI menerusi bahagian pengurusan danpenguatkuasaan DOA, DOF dan JPHPT adalah agensi yang secara tidaklangsung bertanggungjawab untuk menguatkuasakan Akta Kuarantintumbuhan, perikanan dan haiwan. Sehingga kini, perkhidmatan kuarantindan perlindungan ke atas flora dan fauna di Sabah adalah tertaklukkepada peraturan di bawah akta ini:

Akta Kuarantin Tumbuhan 1976 (akan kekal sehingga tarikhpermulaan kuatkuasa Akta yang baru);

Ordinan Binatang 1962 (Sabah No. 16 tahun 1962, yang telahdipinda pada tahun 1998);

Akta Perikanan 1985 (Pindaan 2011) dan Peraturan-PeraturanPerikanan Darat & Enakmen Akuakultur 2003 dan CITES 2008;

Enakmen Biodiversiti Sabah 2008; dan

Pemuliharaan Hidupan Liar Sabah 1997.

11.3 Dalam bab ini, jenis-jenis ancaman Biosekuriti yang wujud dalamsetiap sektor dan mempunyai potensi yang tinggi untuk bergerak antarasektor akan diketengahkan. Oleh kerana itu, pendekatan strategikbersepadu yang disyorkan untuk DPNS3 akan meliputi biosekuritimerentasi sektor yang merangkumi:

Perlindungan ke atas keluaran pertanian dan industri makanan;

Perlindungan ke atas alam sekitar dan pemuliharaan biodiversiti;dan

Perlindungan ke atas kesihatan awam.

1.46 Biokeselamatan

11.4 Untuk memenuhi komitmen di bawah Protokol Cartagenaberkenaan Biokeselamatan 2000, penguatkuasaan Akta Biokeselamatan2007 dan Lembaga Biokeselamatan Kebangsaan (LBK) telah diluluskanoleh kerajaan Malaysia pada tahun 2010. Akta Biokeselamatan 2007

adalah untuk mengawal selia pelepasan, pengimportan, pengeksportan,pengawalan penggunaan Organisma Hidup Diubahsuai (LMO), danpelepasan produk LMO, dengan objektif untuk melindungi manusia,tumbuhan dan haiwan, alam sekitar dan kepelbagaian biologi; di manaancaman kerosakan yang tidak dapat dipulihkan, kekurangan buktisaintifik yang sepenuhnya tidak boleh digunakan sebagai alasan untuktidak mengambil tindakan dalam mencegah kerosakan tersebut.Penggunaan Organisma Diubahsuai Genetik (GMO) merangkumi sektorpertanian, perhutanan, ternakan, perubatan dan farmaseutikalbagaimanapun penggunaan bioteknologi pertanian pada tanaman GMOtelah digunakan secara meluas di seluruh dunia. KepentinganBiokeselamatan dalam bioteknologi pertanian tidak ditekankan dalamDPNS2. Oleh itu, bagi mengekalkan persekitaran mesra alam dankemampanan pembangunan bioteknologi pertanian di Sabah, adalahpenting isu-isu Biokeselamatan diperkenalkan dalam DPNS3. Ini bagimengelakkan organisma bukan sasaran, tumbuh-tumbuhan, kesihatanyang berkaitan dan struktur sosial menerima sebarang kesan negatif yangketara.

1.47 Biosekuriti dan Kuarantin Tumbuhan

11.5 Perkhidmatan Penguatkuasaan dan Perlindungan Tanaman, dibawah DOA Sabah, MAFI, bertanggungjawab ke atas pentadbiran danperaturan kuarantin tumbuhan di Sabah. Perkhidmatan ini berfungsiberpandukan kepada Akta Kuarantin Tumbuhan 1976 (akan diganti) danPeraturan-Peraturan Kuarantin Tumbuhan 1981, yang melindungi industripertanian dan alam sekitar Malaysia (Sabah dalam konteks ini) daripadaserangan makhluk perosak asing berbahaya, dengan mengawal ataumenyekat pengimportan tumbuhan dari negara yang menjadi sumberkepada perosak atau penyakit.

11.6 Sehingga kini, terdapat 16 pintu masuk yang dikendalikan olehpegawai-pegawai kuarantin tumbuhan daripada DOA Sabah. Pintu masukini termasuk empat di lapangan terbang (Terminal 1 KKIA dan TerminalKKIA 2, Lapangan Terbang Tawau dan Sandakan), lapan di pelabuhan(Sandakan, Tawau, Kota Kinabalu dan Sepangar serta , Barter Trade diTawau, Sandakan, Lahad Datu dan Kudat), tiga di jeti (Menumbok, Kudatdan Kota Kinabalu) dan sempadan jalan darat (Sindumin).

1.47.1 Isu-Isu dan Cabaran

(a) Kelapa sawit dan tanaman industri lain

11.7 Kelapa sawit meliputi kira-kira 88.6 peratus daripada sektorpertanian di Sabah dan perosak yang biasa ditemui dalam sesebuahladang kelapa sawit adalah tikus, ulat bungkus, ulat api dan kumbangbadak. Reput Busuk Pangkal ( BSR), yang boleh disebabkan olehjangkitan 15 spesis Ganoderma, adalah penyakit utama kelapa sawit diSabah dan, setakat ini, tidak terdapat langkah yang berkesan untukmencegah. Perosak utama yang lain dan penyakit-penyakit yang belumlagi direkodkan di Malaysia dan Sabah termasuk layu Fusarium (Fusariumoxysporium), bintik Cercospora (Cecospora elaidedis), penyakit red ring(Rhadinaphelenchus cocophilus), sudden wilt (Phytomonas staheli),Kumbang palma (Rhyncophorous plamarum) dan lace bug (Leptopharsagibbicarina) (Asna & Ho, 2005). Satu lagi virus yang baru dijumpai, ViroidKelapa Cadang-Cadang (CCCVd), yang berasal dari Filipina dan berpotensimenjangkiti pokok kelapa sawit, telah dikesan dalam bahan tanamankelapa sawit di Amerika Selatan dan Afrika. Sebagai pengeluar terbesardan pengeksport minyak sawit di negara ini, terdapat keperluan kritikaluntuk mencegah kemasukan perosak kelapa sawit dan penyakit ke Sabah.

11.8 Ulat Pengorek Buah Koko (CPB), perosak eksotik koko danrambutan, pertama kali dilaporkan di Sabah pada akhir tahun 1980-an(Ooi, 1987). Serangan perosak tersebut telah merebak dengan cepat dariTawau (tenggara Sabah) sehinggalah ke seluruh negara dalam tempohtiga tahun (Tay, 1987), dan dijangka akan merebak ke Sarawak. Beberapalangkah telah diambil untuk mengawal perosak, termasuk pendekatanRamppassen (iaitu penghapusan semua buah yang terdedah) denganpelbagai peringkat kejayaan (Wood 1980; Mumford 1984). Namundemikian, tiada hasil yang memuaskan dalam mengawal CPB. CPBmerupakan perosak utama di Asia Tenggara dan lain-lain perosaktermasuk Mirid Koko, ring bark borers, Kutu Trip (Selenothripsrubrocinctus) dan Kumbang Longhorn (Steirastoma breve). Antarapenyakit utama koko adalah Buah Hitam, Witches Broom, Buah ReputMembeku (forestry pod rot??), Buah Reput Arang (chacoal pod rot), matirosot dan Penyakit mati rosot jalur vaskular (VSD).

11.9 Sabah bernasib baik kerana majoriti spesis perosak getah sepertiMicrocyclus ulei (Hawar Daun Amerika Selatan), ThanatephorusCucumeris (Hawar Pelepah Daun), Phyllachora Huberi (Kerak Hitam),Erinnyis Ello (Kupu-Kupu Sphinx) dan Leptopharsa hevea (KumbangRenda) tidak berkembang. Pada tahun 2012, Gugur Daun Corynespora

(CLF) adalah penyakit getah yang paling banyak mengancam tanamangetah di Asia dan Afrika, dan kebanyakan getah klon seperti RRIM600,RRII105, RRIC103, PB260, GTI dan IAN873 telah dijangkiti oleh CLF(Jayasinghe dan Tennakon, 2012). Industri getah telah memberisumbangan yang besar kepada ekonomi dan pembasmian kemiskinan;dengan itu, adalah penting untuk melindungi Sabah daripada ancamanperosak dan penyakit.

(o) Padi untuk keselamatan makanan

11.10 Penyeludupan benih padi tidak diiktiraf seperti Padi Filipina MR219dan Tai Sen 10 dari Taiwan ke Sabah boleh menyumbang kepadapenyilangan antara spesis dengan baka beras asli. Di samping itu,penyebaran benih beras yang tidak diiktiraf ke Sabah juga bolehmenyebarkan penyakit eksotik akibat patogen Bakanae dan gejala luarbiasa perosak. Pelaksanaan kuarantin ke atas patogen Bakanae danpatogen eksotik lain perlu dikekalkan bagi melindungi industri berasSabah dan keselamatan makanan.

(p) Perosak Asing Berbahaya

11.11 Istilah " Perosak Asing Berbahaya" (IAS) adalah merujuk kepadaspesis asing yang merebak dan berkembang di persekitaran baru, dengancara merosakkan kepentingan manusia dan sistem semula jadi. Terdapatpelbagai spesis asing, termasuk serangga, nematod dan rumpai, dan jugapatogen penyebab penyakit seperti bakteria, kulat dan virus.

(q) Siput Gondang Emas (SGE)

11.12 Siput Gondang Emas (SGE) (Pomacea canaliculata L.) adalahmoluska air tawar yang berasal dari Argentina Utara dan Selatan Brazil,telah disenaraikan sebagai spesis asing yang paling berbahaya. Siput inipertama kali ditemui di Keningau pada tahun 1992 dan pada ketika itu iadikomersialkan sebagai sumber makanan dan protein dalam dietpenduduk miskin di luar bandar (Teo, 2002). Harga pasaran yang rendahakibat kurang penerimaan oleh pengguna telah mengakibatkan SGE telahterlepas ke sistem perparitan dan akhirnya menyerang padi sawah..Daerah-daerah yang dijangkiti SGE termasuk Keningau, Sook, Nabawan,Tambunan, Papar, Penampang, Kota Kinabalu, Beaufort, Kuala Penyu,Tuaran, Sipitang, Kota Belud dan Kota Marudu, yang meliputi kawasanseluas kira-kira 8,000 hektar. DOA Sabah berjaya mengawal penyebaranSGE dalam tempoh dua tahun selepas ia mula dikesan.

(r) Serangga perosak utama hortikultur

11.13 Serangga perosak asing yang telah menyerang tanaman di Sabahtermasuk ulat Plutella (Plutella xylostella), ulat ribu (Spodoptera spp.),ulat pelombong daun (Liriomyza sativae, Chromatomyia horticola danLiriomyza huidobrensis) dan “white flies” (Bemisia tabaci, Trialeurodesvaporariorum dan Aleurodicus disperses) (Martin, 1999; Sivapragasam etal, 1992;. Jipanin et al, 2001). Serangan “white flies” adalah serius ke atastomato dan lada besar, dan kerugian tanaman akibat serangan bolehmencecah sehingga 50 peratus (Martin, 1999). Ulat pelombong daunmerupakan perosak yang mempunyai kepentingan ekonomi kepadabeberapa jenis sayur-sayuran dan tanaman hiasan di kawasan tanahtinggi dan tanah rendah (Sivapragasam et al., 1992). Sejak tahun 2001,ulat ribu telah menjadi perosak utama kepada pelbagai tanaman ekonomidi Sabah (Jipanin et al., 2001). ulat Plutella pertama kali dijumpai diMalaysia pada tahun 1925 di Bukit Fraser, Perak dan sehingga kini, iaadalah salah satu perosak utama yang menyerang kubis di tanah tinggidan tanah rendah Sabah (Jipanin et al., 2001).

(s) Tumbuhan Perosak asing berbahaya

11.14 Tumbuhan perosak asing berbahaya bukan sahaja terdiri daripadarumpai eksotik, tetapi tumbuh-tumbuhan lain yang bukan berasal dariSabah atau kawasan di mana ianya sedang tumbuh (Cronk dan Fuller1998). Tumbuhan perosak asing berbahaya boleh menimbulkan ancamankepada flora dan fauna asli dengan mengkoloni kawasan semula jadi danmendominasi komposisi tumbuh-tumbuhan di kawasan tersebut. Contohtumbuhan perosak asing berbahaya yang telah mempengaruhipersekitaran Sabah adalah Mikania micrantha dan Lantana camara.

11.15 Di Malaysia, penyebaran berleluasa tumbuhan perosak asingberbahaya seperti Imperata cylindrica, Ischaemum rugosum, spesisagregat Echinochloa, Pennisetum polystachion, Fimbristylis milicea,Cyperus rotundus, Scleria sumatrensis, Scirpus grossus, Eleusine indica,Leptochloa chinensis, Melastoma malabathricum, Mikania micrantha,Pueraria phaseoloides, Calopogonium cereleum, Chromolaena odorata,Mimosa pudica, Mimosa invisa, M. Pigra, M. Quadrivalvis dan AsystasiaGangetica, di sepanjang tepi jalan dan tapak terbengkalai. Penyebarandalam takungan air, arus air, perparitan dan terusan pengairan pulamelibatkan Eichhornia crassipes, Salvinia molesta, S. cucculata, Pistiastratiotes, Hymenachne acutigluma, Hydrilla verticillata, Ipomoeaaquatica, Utricularia speciosa, Cyperus malaccensis and Rhynchosporacorymbosa. Sesetengah spesis telah diklasifikasikan di bawah Akta

Kuarantin Tumbuhan 1976 dan Peraturan-peraturan Kuarantin Tumbuhan1981. Menurut Baki (2004), 35 peratus daripada infestasi padi angin keatas sawah boleh menyumbang kepada kehilangan hasil sebanyak 50peratus hingga 60 peratus atau 3.20 tan hingga 3.84 tan sehektarsemusim dan ini boleh menjejaskan sasaran SSL beras sebanyak 60peratus di Sabah.

11.16 Mucuna bracteata, satu tanaman penutup bumi, telah diimport dariIndia pada tahun 1991 dan telah ditanam di Estet Labis Utara, Johor olehGolden Hope Plantations Berhad. Kemudian, M. bracteata telah ditanamdi ladang kelapa sawit di Sabah pada tahun 1990-an untuk mengelakkanhakisan tanah, mengurangkan kehilangan air dan sebagai kawalan rumpaidan perosak. Tumbuhan ini boleh tumbuh kira-kira 4 sentimeter dalammasa 24 jam dan ia merupakan tumbuhan yang sangat tahan lasak sertamampu untuk kekal hidup dalam keadaan rendang dan kemarau. Namundemikian, pegawai penyelidikan Willmar International Ltd. telahmengklasifikasikan M. bracteata sebagai tumbuhan tumbuhan perosakasing berbahaya, yang menimbulkan ancaman kepada spesis tumbuhanasli di pelbagai habitat dan kawasan, bukan sahaja di ladang kelapa sawittetapi juga di kawasan hutan hujan dengan landskapnya berselerak dankawasan yang mempunyai nilai pemeliharaan yang tinggi (HCV)bersebelahan dengan ladang kelapa sawit.

11.17 Rumput Mexico (Rumput miang Mexico) atau Partheniumhysterophorus adalah salah satu daripada tujuh rumpai yang palingberbahaya di dunia dan mampu menyesuaikan diri dengan pelbagaihabitat. Tumbuhan ini berpotensi untuk memusnahkan tumbuhan dantanaman, pendedahan yang berpanjangan kepada manusia bolehmenyebabkan ruam dan ekzema, asma, demam alergi, bintik hitam, lecurdan lepuh di sekitar mata (CRC Weed Management, 2003). RumputMexico juga toksik kepada ternakan lembu dan pengambilan dagingdaripada ternakan yang telah memakan rumpai ini boleh memudaratkan(Patel, 2011). Rumput Mexico dilaporkan telah mengancam biodiversiti diAustralia, Nepal, India, Pakistan, Papua New Guinea dan Kenya. DiSemenanjung Malaysia, ia telah dikesan di Ulu Yam Selangor pada tahun2014 dan sekarang di Perak, Kedah dan Negeri Sembilan. Di Sabah,rumput ini telah dikesan di Tenom, Keningau dan Ranau.

1.48 Biosekuriti dan Kuarantin Perikanan

11.18 Pemantauan Biosekuriti perikanan di Sabah termasuk pendaftaranvesel penangkapan ikan, pendaftaran ladang akuakultur/ kilang makanan

ikan dan pemantauan ke atas aktiviti kuarantin. Pengimportan,pengeksportan dan pengangkutan ikan hidup dilakukan mengikutPekeliling Biosekuriti Perikanan 1, 2010, Seksyen 40 (2) Kawalan ke atasIkan Hidup dalam Akta Perikanan 1985 dan Peraturan Perikanan 2009(Kawalan Kualiti Ikan bagi Eksport ke Kesatuan Eropah), SarananMalaysia kepada Pertubuhan Perdagangan Dunia (WTO) sebutan G/SPS/N/MYS/20, Bahagian V Enakmen Perikanan Darat SabahdanAkuakultur2003, Peraturan-Peraturan Kuarantin di bawah Akta Perikanan 1985(Akta 317) dan CITES 2008.

11.19 Pengimportan dan pengeksportan ikan hidup ke Sabah adalahtertakluk kepada permit import dan eksport yang ditadbir oleh DOFSabah. Permit import meliputi semua jenis ikan dalam Akta Perikanan1985, dan ikan merujuk kepada haiwan akuatik atau tumbuhan,yang aktifatau tidak, dan termasuk semua spesies ikan bersirip, krustasia, moluska,mamalia akuatik (telur atau benih), ikan kecil, dan sepat. Ini tidaktermasuk mana-mana spesis memerang, penyu atau telur penyu (AktaPerikanan 1985).

11.20 Aktiviti pengkuarantinan ikan dilaksanakan di pintu-pintu masukutama di Sabah yang terletak di semua lapangan terbang utama, iaitu,Terminal 1 KKIA dan Terminal 2 KKIA, Lapangan Terbang Tawau danLapangan Terbang Sandakan. Namun demikian, aktiviti pengkuarantinandi pintu masuk pelabuhan dan jeti belum dilaksanakan dalamDPNS2.Untuk perdagangan ikan di Sabah, konsainan ikan hidup turut diperiksaoleh anggota penguatkuasa daripada DOF. Pengeluaran sijil kesihatan, sijilasal (COO), permit eksport dan import ikan hidup, invois yang berkaitandan permit CITES mesti diperoleh oleh pengeksport sebelumpengeksportan ikan hidup ke luar Sabah. Ikan hidup perlu diperiksa olehpihak berkuasa negara pengeksport dalam masa 72 jam dari tarikheksport bagi memastikan tidak terdapat tanda klinikal penyakit. Ikanhidup juga perlu dikuarantin sekurang-kurangnya 14 hari di kawasankuarantin yang diluluskan di negara pengeksport dan harus tidakmenunjukkan tanda klinikal penyakit sebelum eksport.

11.21 Pergerakan ikan hidup telah disahkan sebagai penyebab utamapenyakit dan pemindahan patogen dari satu kawasan yang lain. Banyakkajian telah menunjukkan bahawa perdagangan ikan hidup antarabangsatelah menyumbang kepada penyebaran penyakit ke sebahagian besarnegara selama ini. Aktiviti import ikan hiasan ke dalam Malaysia jugatelah memperkenalkan banyak patogen baru seperti Virus Koi Herpes(KHV) dan Virus Musim Bunga Viraemia (SVCV). Patogen-patogen sepertiSVCV, EUS dan lain-lain boleh memberi kesan kepada makanan dan ikanhiasan.

11.22 Malaysia sedang melaksanakan Pelan Tindakan Kesihatan HaiwanAkuatik untuk menyelesaikan masalah-masalah patogen merentasisempadan dan mengatasi pemindahan penyakit selepas Kesatuan Eropahmengharamkan import ikan hiasan air sejuk dari Malaysia seperti Koi(Cyprinus Carpio) dan Ikan Emas (Carassius Auratus) pada bulan Julai2008. Pelan-pelan strategik untuk kesihatan haiwan akuatik adalahseperti berikut: (1) mengukuhkan undang-undang dan perundangan, (2)mengetatkan prosedur import/eksport, (3) memperkenalkan pengawasanpenyakit, pemantauan dan sistem kawalan, (4) meningkatkan R&D keatas penyakit haiwan akuatik, (5) menubuhkan unit diagnosis, (6)meningkatkan pembinaan kapasiti, (7) menggalakkan teknologi yangcekap dan pemindahan pengetahuan, (8) menggalakkan kesedaranawam, (9) membangunkan pelan kontingensi untuk mengawal wabakpenyakit dan (10) menyediakan sokongan pembiayaan. Beberapa strategitelah dilaksanakan sejak Januari 2009.

11.23 Malaysia sehingga kini telah mengawal penyakit haiwan akuatikdengan menguatkuasakan Peraturan Perikanan 1990 (larangan importikan, lain-lain), Akta Perikanan 1985, Pekeliling Biosekuriti 1, 2010,Seksyen 40 (2) Kawalan ke atas Ikan Hidup dalam Akta Perikanan 1985dan Peraturan Perikanan 2009 (Kawalan kualiti ikan bagi tujuan eksportke Kesatuan Eropah), Saranan Malaysia kepada WTO rujukan G/SPS/N/MYS/20, Bahagian V Enakmen Perikanan Darat Sabah dan Akuakultur2005 dan Peraturan-peraturan Kuarantin di bawah Akta Perikanan 1985.Larangan pengimportan juga turut termaktub untuk ikan yang tidakboleh diternak di Malaysia dan ikan yang lebih vektor kepada PenyakitTersenarai OIE, misalnya, Sikang, Salmon dan Sturgeon. Peraturan-peraturan turut berkuatkuasa ke atas spesis moluska, krustasia danamfibia. Selain itu, Seksyen 40 Akta Kawalan Ikan Hidup, Akta Perikanan1985 (Akta 317) membenarkan pihak berkuasa tempatan (DOF Malaysiadan DOF Sabah) menggunakan langkah-langkah baru dalam mengawalpergerakan ikan hidup merentas sempadan menerusi pemberitahuankepada negara-negara pengeksport.


(a) Pengenalan baka baru atau hibrid

11.24 Pengenalan spesis baru (termasuk ikan eksotik dan rumpai lauteksotik) ke dalam sesebuah ekosistem air semula jadi bolehmenyebabkan penyebaran wabak penyakit ikan eksotik dan mengancam

spesis asli, yang akhirnya membawa kepada kepupusan di perairanSabah.

(t) Penyakit ikan

11.25 Penyakit-penyakit ikan daripada ikan yang diimport bolehmenyebabkan kerugian yang teruk kerana pengeluaran ikantempatanpasti akan menurun, kos makanan meningkat susulan daripadakehilangan selera ikan untuk makan yang seterusnya menyebabkanpembaziran makanan, ikan yang sakit akan lebih terdedah kepadapemangsa, dan kualiti air menjadi rendah. Protozoa, trematodes dankrustasia adalah antara spesis parasit yang biasa menjangkiti ikan.

(u) Spesis ikan asing

11.26 Sekurang-kurangnya empat daripada lapan spesis ikan daripada 100IAS paling teruk di dunia yang disenaraikan oleh Kumpulan Pakar SpesisPenceroboh(ISSG) wujud di Malaysia (DOF Sabah, 2007). Spesis ikanpenceroboh dianggap sebagai ancaman utama kepada biodiversiti marinyang boleh menimbulkan masalah ekonomi dan kesihatan umum. Antaraspesis ikan pencerobohyang disenaraikan di Malaysia adalah ikan Kap(Puntius Gonionotus), Tilapia (Oreochromis Mozambicus dan O. Nilotica),Gourami Kulit Ular atau Sepat Siam (Trichogaster Pectoralis), Keli (ClariusGariepinus), Pacu (Piaractus Brachypomous), Belut Jepun (AnguillaJaponica), Senangin Taiwan (Sciaenops Ocellatus), Ikan Merah (LutjanusArgentimaculatus/L. Malabaricus), Cobia (Rachycentron Canadum),Udang Putih(Litopenaeus Vannamei), Udang Kara(CheraxQuadricarinatus) dan Abalondari New Zealand (Haliotis Iris) (DOF Sabah,2007). Isu-isu spesis ikan asing di Malaysia kurang mendapat perhatiandan, sehingga ini, spesis ikan asing mendiami persekitaran akuatik yangpelbagai seperti arus, sungai, paya, kawasan-kawasan saliran, empangan,takungan dan tasik (Khairul et al., 2013). Penyebaran dan pergerakanspesis ikan asing di Malaysia, yang telah menyumbang kepada penurunanfauna ikan asli yang ketara, adalah disebabkan oleh pengenalan kepadaakuakultur, peningkatan stok ikan, perdagangan akuarium, sukanmemancing dan kawalan biologi (DOF Sabah, 2010). Walaupun spesis ikanasing telah dibawa ke Sabah untuk meningkatkan pengeluaran danmanfaat ekonomi bagi perikanan dan akuakultur, terdapat keperluanuntuk menyekat dan menghadkan penyebaran spesis ikan asing kehabitat akuatik semula jadi.

(v) Spesis ikan akuarium

11.27 Malaysia dikenali sebagai salah satu daripada pengeluar utama ikanakuarium di dunia. Sehingga kini, lebih daripada 250 spesis ikan air tawaradalah spesis asing dan spesis akuarium yang digemari termasukArowana, Guppy, Ikan Mas, Gourami, Cakera dan Platy. Walaupun tidakterdapat bukti saintifik yang menunjukkan bahawa spesis akuariumadalah penceroboh kepada ekosistem tempatan di Sabah, pengimportanpelbagai spesis untuk perdagangan akuarium perlu dipantau.

(w) Spesis ikan terlarang

11.28 Spesis ikan yang dilarang sama sekali di Malaysia termasuk GigasArapaima, Collossoma Macropomum dan Mylossoma sp (DOF Sabah,2007). Spesis Collossoma Macropomum dan Mylossoma spmempunyaigigi tajam serta menusuk dan menyerupai spesis Piranha yang sangatkarnivor dan rakus. Dipercayai boleh mengganggu spesis asli dalamekosistem air semula jadi.

(x) Tumbuhan akuatik penceroboh

11.29 Tumbuhan akuatik penceroboh adalah tumbuh-tumbuhan yangmampu menyesuaikan diri dengan hidup di dalam, di atas atauberhampiran habitat air dan boleh tumbuh sama ada secara tenggelamatau separa tenggelam di permukaan air. Terdapat spesis tumbuhanakuatik penceroboh yang agak menganggu ekosistem, di mana ia bolehmengancam kepelbagaian spesis lain, mengerumuni kestabilan ekologi airdan merosakkan aktiviti perdagangan, pertanian dan rekreasi. Contohtumbuhan akuatik penceroboh yang mempengaruhi persekitaran akuatikdi Sabah adalah Salvinia molesta (pakis air) dan Eichhornia speciosa(Keladi Bunting). Antara tumbuh-tumbuhan spesis akuarium yangdisenaraikan oleh DOF Malaysia, yang memerlukan pemerhatian lanjutdan langkah berjaga-jaga adalah Cryptocoryne beckettii, Echinodorusscaber, Hygrophila rosanervis danLimnophila aquatica.

11.30 Salvinia molesta, pakis akuatik terapung yang berasal dari AmerikaSelatan, hidup subur di kawasan pergerakan air perlahan dan air tawaryang kaya dengan nutrien. S. molesta boleh mengubah ekosistem tanahlembap, menyebabkan tanah lembap kehilangan habitat danmenimbulkan ancaman yang teruk kepada aktiviti sosioekonomi yangbergantung kepada punca air terbuka dan mengalir, termasuk penjanaanhidroelektrik dan aktiviti memancing (Baki, 2004;. Luque et al, 2013). DiSabah, S. molesta telah diperkenalkan pada awal tahun 1990-an dan kini

ia telah menyelubungi tanah lembap Kinabatangan yang lebih rendah,memusnahkan habitat burung asli, mengurangkan oksigen untuk spesisakuatik, dan melumpurkan tasik, paya air tawar dan anak sungai. Banjirpada tahun 2001 telah membawa S. molesta ke dalam Tasik Tungog danTasik Oxbow di Kinabatangan, dan telah mengancam habitat akuatik.

11.31 Eichhornia crassipes atau Keladi Bunting yang berasal dari AmerikaSelatan, adalah rumpai air tawar utama di kebanyakan kawasan bebassalji di dunia dan secara amnya dianggap sebagai tumbuhan akuatik yangpaling menyusahkan (Holm et al., 1997). Ia telah banyak ditanam sebagaihiasan air di seluruh dunia kerana bunganya yang menarik. Di manasahaja tumbuhan ini menjumpai keadaan persekitaran yang sesuai untukhidup, maka ia akan merebak dengan kepantasan yang luar biasa untukmembentuk monotypicyang luas berdiri di tasik, sungai dan sawah padi.Hyacinths yang hidup di terusan air kawasan penanaman padi bolehmemberi kesan kepada aliran air.

11.32 Menyedari isu-isu dan cabaran biosekuriti serta Biosekuriti yangdihadapi dalam sektor perikanan, pematuhan kepada aspek Biosekurititermasuk dokumen kebolehkesanan akan dikuatkuasakan dandiperkukuhkan di kalangan pengeksport/ pengimport sebagai jaminanbagi peksploitasian perikanan yang mampan (perikanan tangkapan,produk dari hutan dan/atau produk penetasan yang dihasilkan, ataurumpai laut) di perairan Sabah pada DPNS3. Biosekuriti perikanan(termasuk perikanan, akuakultur, ikan hiasan, tumbuhan akuatik dankarang) adalah sangat penting dan satu langkah proaktif dalammenangani faktor-faktor yang berpotensi dalam mencetuskan Biosekuritisubsektor perikanan di Sabah.

1.49 Biosekuriti dan Kuarantin Ternakan

11.33 Biosekuritiyang disokong oleh sanitari yang baik dan FitosanitariTerpiawai(SPS) adalah penting untuk perdagangan haiwan danpergerakan haiwan di dalam negara atau di seluruh sempadan. JPHPTSabah adalah pihak berkuasa negeri yang bertanggungjawab menjagakesihatan haiwan, pembangunan industri haiwan dan keselamatanmakanan yang berasal daripada haiwan untuk kegunaan manusia. JPHPTdiberi kuasa di bawah Ordinan Haiwan 1962 (Sabah No. 16 tahun 1962)untuk melaksanakan pelbagai kaedah dan peraturan dalam mengawalselia pengimportan, pengeksportan dan pergerakan haiwan, burung,produk haiwan dan produk burung serta pemprosesan hiliran produkhaiwan dan burung asal. Agensi ini juga memainkan peranan penting

dalam mengekalkan status bebas penyakit Sabah. Setakat ini, Sabahbebas daripada penyakit haiwan utama seperti FMD, Nipah, SelesemaBurung, Brucellosis, Antraks, Penyakit Anjing Gila dan penyakit-penyakitutama yang lain.

11.34 Pemeriksaan di pintu masuk seperti di pelabuhan, jeti, lapanganterbang dan jalan raya merentas sempadan adalah salah satu langkahcekap untuk mengawal pergerakan haram haiwan atau burung dan untukmencegah daripada pengenalan kepada penyakit haiwan. Stesenkuarantin telah ditubuhkan di tempat-tempat strategik seperti Kudat,Kinarut, Sindumin, Menumbok, Sandakan, Lahad Datu dan Tawau. Untukdaerah atau kawasan-kawasan yang tidak mempunyai kemudahantersebut, pengarah diberi kuasa di bawah Ordinan Binatang 1962 (No.Sabah 16 tahun 1962) untuk menyediakan tempat atau premis yangsesuai sebagai stesen kuarantin sementara atau kecemasan.

11.35 JPHPT bertekad untuk memastikan bahawa status bebas penyakitadalah terpakai dalam menghalang pengenalan penyakit eksotik baru danmembasmi penyakit endemik sedia ada yang signifikan sepertimanaPenyakit Newcastle (ND) dan Haemorrhagic Septicaemia(HS).


11.36 Sabah bebas daripada kebanyakan penyakit utama haiwan. Selarasdengan peruntukan Perkara 2.1.1.4 OIEKod Kesihatan Haiwan Daratan,Sabah secara rasmi telah diisytiharkan bebas daripada FMD olehPertubuhan Kesihatan Haiwan Sedunia (OIE) sejak 27 Mei 2004.

11.37 JPHPT sedar bahawa perdagangan haiwan dan juga pergerakanmanusia merentasi sempadan telah menimbulkan risiko untukpenghantaran dan pengenalan kepada penyakit eksotik baru. JPHPT telahmenyenaraikan penyakit-penyakit yang perlu didedahkan kepada umum,dan memerlukan laporan wajib:

1 African Horse Sickness2 African Swine Fever3 Anaplasmosis4 Anthrax5 Athropic Rhinitis6 Aujeszky's Disease

(Pseudorabies)7 Avian Chlamydiosis (Psittacosis

Ornithosis)

8 Avian Encephalomyelitis 9 Avian Infectious Bronchitis

10 Avian Leucosis11 Avian Mycoplasmosis12 Avian Salmonellosis13 Avian Spirochaetosis14 Babesiosis15 Blackleg16 Blackquater

17 Bluetongue18 Botulism19 Bovine Leukosis (Enzootic

Bovine Leukosis)20 Bovine Spongiform

Encephalopathy (BSE)21 Bovine Viral Diarrhea22 Brucellosis23 Campylobacteriosis24 Caseous Lymphadenitis25 Classical Swine Fever26 Colibacillosis27 Contagious Agalactia28 Contagious Bovine

Pleuropneumonia29 Contagious Caprine

Pleuropneumonia30 Contagious Equine Metritis31 Contagious Ophthalmia32 Contagious Pustular Dermatitis33 Cysticercosis34 Dermatophilosis35 Dourine36 Duck Virus Enteritis37 Duck Virus Hepatitis38 Eastern Equine

Encephalomyelitis39 Ebola Disease40 Echinococcosis41 Enterotoxaemia42 Enterovirus Encephalomyelitis43 Epizootic Lymphangitis44 Equine Coital Exanthema45 Equine Encephalomyelitis46 Equine Herpes Virus

(Type 1&4)47 Equine Infectious Anemia48 Equine Influenza49 Equine Piroplasmosis50 Equine Rhinopneumonitis51 Equine Viral Arteritis52 Foot and Mouth Disease53 Foot-rot54 Fowl Cholera55 Fowl Pox56 Fowl Typhoid57 Glanders and Farcy58 Goat Pox

59 Hanta Virus Disease60 Haemorrhagic Septicaemia61 Heartwater Disease62 Hendra Virus Disease63 Highly Pathogenic Avian

Influenza (Fowl Plague)64 Horse Mange65 Horse Pox66 Ibaraki Disease67 Infectious Bovine

Rhinotracheitis68 Infectious Bursal Disease

(Gumboro Disease)69 Infectious Coryza70 Infectious Laryngotracheitis71 Japanese Encephalitis72 Jembrana73 Johne's (Paratuberculosis)74 Leishmaniosis75 Leptospirosis76 Listeriosis77 Lumpy Skin Disease78 Maedi-Visna79 Malignant Catarrhal Fever80 Marburg Disease81 Marek's Disease82 Melioidosis83 Myxomatosis84 Nairobi Sheep Disease85 New World Screwworm86 Newcastle Disease87 Nipah Virus Disease (Viral

Encephalitis)88 Old World Screwworm89 Ovine Chlamydiosis90 Peste Des Petits Ruminants91 Porcine Cysticercosis92 Porcine Dermatitis and

Nephritis Syndrome (PDNS)93 Porcine Reproductive and

Respiratory Syndrome (PRRS)94 Post Weaning Multisystemic

Syndrome (PMWS)95 Pullorum Disease96 Pulmonary Adenomatosis97 Q Fever98 Rabbit Haemorrhagic Disease99 Rabies

100 Rift Valley Fever101 Rinderpest102 Salmonellosis103 Scrapie104 Sheep Mange105 Sheep pox106 Strangles107 Streptococcosis108 Surra109 Swine Erysipelas110 Swine Vesicular Disease111 Theileriosis112 Toxoplasmosis113 Transmissible Gastroenteritis114 Trichinellosis

115 Trichomoniasis116 Tuberculosis117 Tularaemia118 Ulcerative Lymphangitis119 Venezuelan Equine

Encephalitis120 Vesicular Stomatitis121 Vibriosis122 West Nile Fever123 Western Equine

Encephalomyelitis124 Yersiniosis

1.50 Prospek Biosekuriti dan Kuarantin

11.38 Sehingga kini, Biosekuriti telah diuruskan mengikut sektor menerusipembangunan dan pelaksanaan peraturan serta peranan yang berasingan(contoh: untuk kilang, DOA Sabah; haiwan dan haiwan produk, JPHPTSabah; perikanan dan produk perikanan, DOF Sabah; perhutanan, JPSSabah). Namun demikian, perhatian yang terhad telah diberikan kepadakepentingan Biosekuriti dan kuarantin, dan setiap jabatan di Sabahmelaksanakan fungsi masing-masing tanpa perundingan atau kerjasamadengan sektor atau jabatan lain. Oleh itu, bab ini mencadangkan agarpendekatan bersepadu dipraktikkan oleh pihak berkuasa yangbertanggungjawab dalam bidang Biosekuriti di Sabah supaya kesemuaagensi dapat sama-sama bergerak ke arah mencapai matlamat yangsama. Ini termasuk perkongsian peruntukan sumber dalam merancangdan menetapkan keutamaan biosekuriti, perkongsian hasil penemuandan pemantauan bersepadu ke atas hasil bagi memastikan pematuhankepada semua undang-undang berkaitan dengan amalan dan prosedurpertanian.

11.39 Negara-negara yang telah berjaya melaksanakan pendekatanbersepadu untuk Biosekuriti merangkumi New Zealand dan Norway, danini telah membolehkan tindak balas yang lebih pantas dan berkesandapat diberikan apabila berlakunya ancaman Biosekuriti. New Zealandadalah salah sebuah daripada negara-negara yang telah menggabungkaninstitusinya untuk berkongsi tanggungjawab 'di bawah satu bumbung’. Di

New Zealand, pembangunan dasar strategik biosekuriti adalahdiselaraskan oleh Majlis Biosekuriti, yang secara langsung menasihatkanmenteri mengenai apa-apa perkara berkaitan dengan Biosekuriti.Terdapat empat pusat agensi kerajaan Biosekuriti di New Zealand:Kementerian Pertanian dan Perhutanan (MAF), Jabatan Pemuliharaan(DOC), Kementerian Perikanan (MFish) dan Kementerian Kesihatan(MoH). Negara-negara lain seperti Australia dan Norway telahmenggabungkan beberapa tanggungjawab (contohnya kesihatantumbuhan dan haiwan). Jabatan Pertanian, Perikanan dan Perhutanan(DAFF) adalah sebuah jabatan kerajaan Australia yang wujud antaratahun 1998 dan 2013. DAFF bertanggungjawab untuk membangunkandan melaksanakan dasar-dasar serta program-program bagi memastikanindustri pertanian, perikanan, makanan dan perhutanan Australia kekalberdaya saing, menguntungkan dan mampan. Sejak 2015, DAFFbertanggungjawab dalam menguruskan sistem Biosekuriti Australia, yangdisampaikan menerusi lima rantau di seluruh Australia.

11.40 Biosekuriti dan kuarantin pertanian kini menjadi semakin mencabar;sebagai contoh, wabak virus Influenza A pada tahun 2006, Influenza Kudapada tahun 2007 dan wabak Selesema Babi, telah menayangkan kepadadunia bahawa betapa lemahnya manusia dan haiwan terhadap organismayang boleh merebak ke seluruh dunia dengan mudah. Di samping itu,perdagangan antarabangsa dan domestik yang terus berkembang pesatdan pergerakan manusia dan komoditi yang menjadi lebih cepat dan lebihmudah, turut meningkatan risiko ancaman perosak dan penyakit ke atasbiodiversiti dan kesihatan ekosistem daratan dan akuatik. Oleh kerana itu,penubuhan MAQIS di bawah MOA sebagai sebuah jabatan persekutuanuntuk memainkan peranan yang lebih aktif dalam melaksanakan danmenguatkuasakan langkah-langkah Biosekuriti di Malaysia, dilihat sebagaiberbaloi. Malah, MAQIS telah ditubuhkan dengan merujuk kepada pusatKhidmat Kuarantin dan Pemeriksaan Australia (AQIS). AQIS adalah agensikerajaan Australia dan sebahagian daripada DAFF yang bertanggungjawabdalam menguatkuasakan undang-undang kuarantin Australia. Di bawahAkta Kuarantin 1908, AQIS, telah tanggungjawab dalam menyediakanperaturan mengenai import. Akta Kuarantin 1908 telah digantikandengan undang-undang Biosekuriti yang baru iaitu, iaitu Akta Biosekuriti2015. Pada peringkat negeri Sabah, peranan yang lebih besar harusdimainkan oleh MAFI untuk memantau dan memastikan semua jabatan-jabatan berkaitan telah melaksanakan dan menguatkuasakan undang-undang dan peraturan yang berkaitan dengan berkesan, termasuk AktaKuarantin Tumbuhan 1976, Peraturan-Peraturan Kuarantin Tumbuhan1981, Ordinan Binatang 1962 (Sabah No. 16 tahun 1962), Akta Perikanan

1985 (Pindaan 2011) dan pelbagai akta dan peraturan lain untukmelindungi sektor pertanian Sabah.

11.41 Sabah mempunyai flora dan fauna daratan dan marin yang unik danpelbagai, dengan banyak spesis endemik dan taburan yang terhad, danlebih daripada 10 peratus daripada spesis adalah berbeza dengan spesisdi tanah besar Semenanjung Malaysia. Oleh kerana itu, adalah pentingbagi memantapkan pelaksanaan dan penguatkuasaan biosekuriti danBiosekuriti di Sabah. Peraturan biosekuriti haruslah berdasarkan kepadapenilaian saintifik dan risiko yang dapat ditimbulkan oleh organismaberbahaya kepada biodiversiti yang memainkan peranan penting dalammengimbangi keperluan industri, masyarakat dan kerajaan. Cabarandalam melaksanakan pendekatan biosekuriti bersepadu di Sabahtermasuk cabaran dari segi memberikan peranan yang jelas kepadajabatan/pihak berkepentingan yang berkaitan, keupayaan teknikal dansaintifik yang mencukupi (termasuk penggunaan analisis risiko),infrastruktur yang berfungsi dengan baik dan pertukaran maklumatmengenai sebarang ancaman. Sejauh mana pendekatan biosekuritibersepadu boleh dicapai di Sabah tidak dapat diukur dengan alat biasadan prosedur semata-mata. Apa yang pasti, keperluan untukmengsinergikan usaha semua agensi-agensi yang berkaitan adalah perlu.Untuk mengoptimumkan sumber yang digunakan di Sabah, pendekatanbersepadu melalui kerjasama antara badan-badan yang berbeza danjabatan kerajaan yang bertanggungjawab bagi Biosekuriti (untukkesihatan haiwan, tumbuhan dan perikanan, perlindungan alam sekitardan pemuliharaan kepelbagaian biologi) adalah disyorkan dan dijangkadapat memberikan hasil yang lebih berkesan dan cekap.

1.50.1 Biokeselamatan

11.42 Bagi sektor pertanian, bioteknologi mempunyai potensi untukmeningkatkan produktiviti, menambahbaik alam sekitar danmeningkatkan keselamatan serta kualiti makanan. Namun demikian,kejuruteraan organisma genetik perlu dikawal selia memandangkanpengeluaran organisma tersebut tidak berlaku secara semula jadi;merbahaya kepada kesihatan manusia dan haiwan, dan alam sekitar,kurang difahami, dan potensi kesan organisma tersebut ke atasorganisma lain dalam persekitaran dan ekosistem sekitarnya masihkurang diketahui. Melalui kerjasama antara jabatan di bawah MAFI Sabahdan agensi berkaitan pertanian lain, Biokeselamatan DPNS3 akan direkasebagai subkomponen di bawah Jabatan Biokeselamatan untukmembantu Pejabat Ketua Menteri Sabah untuk memahami, menerima

pakai dan melaksanakan strategi pengurusan biorisiko dalammengurangkan risiko jangkitan menerusi amalan selamat dan terjamin.Setakat ini, tiada LMO yang telah diubahsuai secara genetik dilaporkan diSabah. Namun demikian, untuk meningkatkan rejim peraturan untukmelindungi alam sekitar dan rakyat di Sabah, langkah berjaga-jaga dankesedaran mengenai isu-isu Biokeselamatan perlu ditekankan dalamDPNS3 untuk mengelakkan kesan yang tidak dijangka akibat daripadapelepasan atau import LMO.

BAB 12

ULASAN DAN PROSPEKINDUSTRI ASAS TANI

1.51 Pengenalan

12.1 Industri Asas Tani adalah industri yang agak baru tetapi menjanjikanpulangan yang lumayan di Sabah. Dengan sumber-sumber semula jadi yangbanyak dan sokongan daripada beberapa EPP di bawah ETP, yang meliputisektor berasaskan makanan dan bukan makanan, ia akan memberikandorongan berterusankepada pertumbuhan industri asas tani di Sabah.

12.2 Bab ini mengetengahkan prestasi industri asas tani dan potensinya.


12.3 Pembangunan semasa industri asas tani di Sabah telah menghadapibeberapa isu dan cabaran yang berkaitan, seperti yang dinyatakan di bawahdan yang ditunjukkan dalam Rajah 12-1.

Raj

ah12

-115

: Is

u-I

su d

an C

abar

an d

alam

Ind

ust

ri A

sas

Tan

i

Bekalan bahan mentah yang tidak konsisten - pengeluaran huluanadalah bermusim dan sering tidak mencukupi, terutamanyasumber untuk penghasilan produk berasaskan makanan;

Kemudahan tidak mencukupi dan infrastruktur asas yang tidakwujud untuk pembangunan kilang pemprosesan, termasukkemudahan pelabuhan untuk mengeksport dan mengimport;

Jentera mahal dan cukai eksport bukan sahaja membebankanpengusaha tetapi juga menambahkan kos pemprosesan produk;

Kekurangan pekerja mahir dan tenaga kerja;

Maklumat pasaran, rangkaian pemasaran dan logistik masih tidakmaju dan perlu diberi perhatian untuk memastikan bekalan yangberterusan dalam memenuhi permintaan daripada pembeli sediaada dan baru;

Kemahiran keusahawanan, rangkaian perniagaan, pengetahuanteknikal, minat dan komitmen masih rendah di kalanganbumiputera;

Bekalan ladang yang tidak konsisten;

Pita merah dan proses pensijilan serta pemeriksaan Halal yangmemakan masa; dan

Penyelarasan antara agensi persekutuan dan agensi-agensikerajaan negeri yang lemah apabila ia datang kepada isupelaksanaan dan pengagihan kewangan.

1.53 Prospek

12.4 Menerusi EPP yang diperkenalkan oleh kerajaan persekutuan,projek-projek berasaskan pertanian yang berpotensi telah diketengahkan.Cadangan penubuhan sektor swasta yang bertunjangkan Nukleus RumpaiLaut Kebangsaan untuk membangunkan ladang rumpai laut danmeningkatkan rantaian nilai rumpai laut dijangka akan mewujudkan lebihbanyak peluang perniagaan dalam industri rumpai laut huluan dan hiliran diSabah. Projek ini dijangka akan meningkatkan pendapatan penduduktempatan dan juga PNK negeri.

12.5 Inisiatif TKPM mengasingkan tanah secara berkekalan untukpengeluaran buah-buahan tropika akan membuka peluang kepadapenyertaan sektor swasta dalam pengeluaran buah-buahan serta aktiviti-aktiviti pemprosesan makanan tanaman.

12.6 Cadangan penubuhan pusat Ternakan Ikan Marin Bersepadu Kudatdijangka mampu menghasilkan pengeluaran ikan hibrid bermutu tinggi untukeksport sebanyak 8,400 tan setahun. Kerapu bersirip dan Siakap untuk

eksport misalnya telah dikeluarkan di Kg. Sitompok di Kuala Penyu,Lembangan Kimanis dan Kg Binsuluk.

12.7 Akuakultur Udang Bersepadu di Pintasan (200 ekar) dan Telaga(1000 ekar) dijangka mampu mengeluarkan sejumlah 45,000 tan setahun ikanGamat dan Kerapu Harimau.

12.8 Pusat Komersial Burung Walit (SCC) yang terdiri daripada 500 buahrumah terletak di Pitas, Kota Marudu, Kudat, Kota Belud, Tawau dan LahadDatu.

12.9 Pusat Ternakan Bersepadu Keningau dan SAIP akan menjadipenggerak/platform penting kepada pembangunan industri berasaskanpertanian. Tanaman makanan dan tanaman khusus/produk semula jadi akanmemacu prestasi sektor asas tani dalam DPNS3.

BAB 13

ULASAN DAN PROSPEK KEMAMPANANPERSEKITARAN

UNTUK PENGELUARAN PERTANIAN

1.54 Pengenalan

13.1 Usaha untuk meningkatkan pengeluaran makanan sambilmemulihara keseimbangan optimum ekologi antara alam sekitar dansistem bekalan makanan bagi membolehkannya seiring denganpermintaan luar jangka yang berhubungkait dengan peningkatan populasiadalah sesuatu yang amat besar, baik dari segi magnitud mahupunkompleksiti. Malaysia tidak terkecuali dengan fenomena ini khususnyaSabah, memandangkan penduduk Sabah semakin meningkat dan kadarpembangunan adalah pesat.

13.2 Dengan jumlah penduduk yang semakin meningkat, keperluanmemenuhi permintaan semasa dan jangka panjang sumber bekalanmakanan dan bahan mentah untuk pemprosesan dan industri hiliran,bukan satu tugas yang mudah untuk dilaksana menggunakan carakonvensional dan sistem pertanian berskala kecil. Pengeluaran komersialberskala besar yang mampan dan dinamik adalah diperlukan untukmemenuhi keperluan penduduk yang semakin meningkat di peringkatnegeri, disamping meraih pendapatan tukaran asing daripada pasaranglobal melalui pengeluaran berorientasikan eksport. Namun demikian,kemampanan pengeluaran pertanian dalam rantaian bekalan makananyang saling bergantungan adalah berhubungkait dengan sumber asli.Populasi dan alam sekitar adalah isu penting yang perlu ditangani dalammana-mana dasar pertanian.

13.3 Dengan lokasinya yang strategik, Sabah sememangnya kaya denganbiodiversiti dan sumber semula jadi, termasuk Taman Negara Kinabaluyang terkenal sebagai tapak Warisan Dunia, kawasan perlindunganhidupan liar dan kawasan pemuliharaan alam semula jadi lain yangberfungsi sebagai kawasan-kawasan perlindungan untuk flora dan faunadi Sabah. Sumber-sumber yang bernilai ini bukan hanya penting dari segialam sekitar dan juga sebagai aset industri pelancongan untuk Sabah.Oleh yang demikian, Sabah perlu mengambil berat terhadap aktivitipertanian yang tidak dikawal kerana boleh memudaratkan alam sekitar.Tanpa perancangan dan pengurusan yang betul, apa-apa bentukpengeluaran pertanian, terutamanya pengeluaran pada skala komersial,akan memberi kesan kepada persekitaran yang akhirnya mewujudkanmasalah alam sekitar seperti gangguan ekologi, kekurangan sumber,kemerosotan biodiversiti, hakisan tanah, masalah hidrologi, pencemaransungai dan air dan degradasi alam sekitar.

Rajah13-116: Rumusan Kemampanan Persekitaran untuk Sektor Pertanian

Kemapanan Alam Sekitar untuk Sektor

Pertanian

Pertanian Plantation:Pengurusan tanah / pembersihan

hutan dan penggunaan bahan kimia pertanian seperti baja

dan racun perosak

Sisa Buangan Ternakan:Mengantikan kemudahan pengurusan sisa buangan

konvensional dan mengawal selia amalan terutamanya

(ladang khinzir)

Perikanan dan Pengeluaran Akuakultur:

Mengurangkan kemusnahan pembiakan dan pemakanan

kawasan penting, kemusnahan habitat

akuatik

Perlindungan alam sekitar:Penguatkuasaan undang-

undang dan peraturan alam sekitar kebangsaan

dan antarabangsa

Kemampanan

Perladangan

13.4 Rajah 13-1 menggambarkan model rumusan kemampananpersekitaran untuk sektor pertanian di SaAbah. Alam sekitar yangmampan adalah diperlukan oleh badan-badan antarabangsa untukmemenuhi jangkaan yang semakin meningkat dan kesedaran mengenaiisu alam sekitar di kalangan orang ramai. Oleh itu, DPNS3 akanmengintegrasikan sepenuhnya dimensi alam sekitar ke dalamperancangan, pembuatan keputusan dan proses pelaksanaan.

1.55 Perladangan Pertanian

13.5 Pembangunan industri pertanian yang tidak terkawal akan memberikesan secara langsung atau tidak langsung terhadap alam sekitar dansumber semulajadi. Dari segi skala pembangunan, pertanian dan ladangkomersial berpotensi memberikan kesan lebih besar kepada alam sekitar.

13.6 Seksyen ini memberi tumpuan kepada pertanian perladangan,khususnya sawit, yang sehingga kini merupakan tanaman perindustrianpaling penting di Sabah. Dari segi penggunaan tanah, tanaman komoditiperindustrian yang terdiri daripada sawit, getah dan koko, mendudukisebahagian besar daripada kawasan penanaman di Sabah dengan jumlahsebanyak 1,503,883.85 hektar. Pokok sawit sahaja menduduki sejumlah1,409,676.00 hektar atau 94 peratus daripada jumlah kawasanpenanaman (DOA Sabah, 2010b). Tanaman ini ditanam hampir di seluruhSabah, khususnya di kawasan Sandakan, Lahad Datu dan Tawau.

13.7 Pembangunan tanah dan infrastruktur pertanian, seperti jalan raya,perparitan, perumahan dan industri akan terus memberi kesan negatifkepada alam sekitar. Kebimbangan utama ke atas alam sekitar yangberkaitan dengan sektor pertanian adalah pembukaan tanah pertaniandan hutan berskala besar dan peningkatan penggunaan bahan kimiapertanian seperti baja dan racun kimia yang boleh menyebabkanpencemaran sumber air dan ancaman kepada hidupan akuatik dan marin.Kesan hakisan tanah tidak terhad kepada kehilangan produktiviti tanah,tetapi juga merangkumi pengelodakan sungai, pengurangan kapasitialiran sungai dan peningkatan kejadian banjir. Sisa kumbahan industriseperti tumpahan minyak dan pembentungan telah mengancam kualitiair sungai-sungai dan kesihatan penduduk dan ekosistem.

13.8 Di samping itu, pembukaan kawasan tanah secara besar-besaran,untuk sawit dan perladangan hutan, telah menyebabkan masalahhakisan, terutamanya pada peringkat pengondolan kawasan berbukit,melainkan jika garis panduan alam sekitar yang sedia ada dipatuhi. Juga,

penggunaan secara rutin bahan agrokimia dalam pertanian moden bagimengawal perosak, rumpai dan penyakit, serta penggunaan baja kimiauntuk meningkatkan produktiviti ladang, telah meningkat dengan ketarasejak beberapa tahun ini. Bahan pencemar ini boleh membahayakankesihatan jika dibiarkan dan tidak diuruskan dengan baik, manakalakekerapan menggunakan bahan kimia dalam pertanian boleh membawakepada evolusi kekebalan perosak kepada racun perosak tertentu.Kebimbangan ke atas kesan pencemaran akibat penggunaan bahan kimiadalam pertanian komersial berlanjutan ke luar sistem pengeluaranpertanian itu sendiri kerana ia telah melampaui alam sekitar,mengurangkan sumber dan tahap keselamatan makanan yang dihasilkansecara konvensional. Semua isu ini mewajarkan amalan pertanian baikyang mampan untuk digunapakai oleh petani kecil-kecilan dan pengeluarkomersial.

13.9 Satu lagi kebimbangan alam sekitar yang berkait rapat denganindustri sawit adalah kilang minyak sawit, yang boleh menjejaskan sistemsungai, kualiti udara dan persekitaran. Sehingga tahun 2012, sebanyak125 kilang minyak sawit berlesen telah beroperasi di seluruh Sabah dandiletakkan di bawah bidang kuasa Jabatan Alam Sekitar (JAS) Sabah(Laporan Tahunan JAS, 2012). Pelepasan kumbahan industri yang tidakterkawal dan pengurusan buangan berjadual yang tidak betul daripadakilang akan memberi kesan buruk kepada sistem sungai dan tanahberdekatan, manakala pelepasan asap boleh menjejaskan kualiti udarapersekitaran. Pencemaran daripada kilang-kilang boleh membahayakanpelbagai bentuk kehidupan akuatik dan persekitaran marin, hidupan liardan juga manusia. Oleh kerana itu, JAS Sabah telah memantau kilang-kilang. Tahap pematuhan kilang-kilang ke atas peraturan masing-masingdari tahun 1998 hingga 2012, dapat dilihat dalam Jadual 13-1. SisaKumbahan Terawat Kilang Sawit (POME), pelepasan serta pengurusansisa berjadual perlu mematuhi piawaian yang ditetapkan di bawahPeraturan-Peraturan Kualiti Alam Sekitar untuk mengelakkanpencemaran alam sekitar. Sehingga kini, kerajaan, melalui JAS dan JPASnegeri telah melaksanakan langkah-langkah penguatkuasaan yang lebihketat, di mana POME akan dirawat ke tahap Keperluan Oksigen Biokimia(BOD) kurang daripada 20 ppm. Sektor perladangan tidak harusmemandang remeh perkara ini dan perlu memainkan peranan yangproaktif dalam mengambil langkah-langkah yang perlu untukmengurangkan pencemaran alam sekitar.

13.10 Walaupun terdapat publisiti negatif terhadap industri sawit diSabah, MPOB telah bertindak pantas dalam menangani isu-isu pentingdan terus membangunkan pelbagai strategi dan/atau langkah-langkahpenyelesaian dan teknologi baru untuk menjalankan aktiviti-aktiviti

secara lebih mesra alam. Dalam proses penyediaan tanah, misalnya,penekanan perlu diberikan ke atas penggunaan amalan pertanian yangbaik dan memberi manfaat kepada produktiviti tanaman. Di kawasanberbukit, langkah sewajarnya perlu diambil untuk mengurangkan hakisantanah dan memulihara kelembapan, termasuk pembinaan teres,penanaman tanaman tutup bumi dan penyungkupan pokok sawit yangbaru ditanam dengan tandan buah kosong.

13.11 Dalam usaha mengurangkan penggunaan bahan kimia untukpengurusan perosak dan kawalan rumpai, antara langkah-langkah yangdisyorkan adalah memberi penekanan yang lebih kepada kawalanbersepadu. Amalan pengurusan perosak perlu melibatkan pemantauanberkala, amalan agronomi yang sesuai dan pemuliharaan danpenggunaan pemangsa semula jadi. Semburan racun rumpai secaramenyeluruh tidak digalakkan, tetapi terhad kepada semburan bulatandan laluan penuaian supaya dapat mengurangkan penggunaan bahankimia.

Jadual13-48: Status Pematuhan Kilang Minyak Sawit Terhadap Akta KualitiAlam Sekitar, 1974 di Sabah, 1998-2012

Tahun Bil. PremisSTATUS PEMATUHAN

EQ (Premis ditetapkan)(Minyak Sawit Mentah)

1977 (peratusan)

EQ (Udara Bersih)Peraturan, 1978

(peratusan)

EQ (PenjadualanBuangan) Peraturan,

2005 (peratusan)1998 68 76 89.70 1001999 79 79 94.94 1002000 80 79 95.00 1002001 90 82 98.88 1002002 92 68.75 98.91 1002003 96 70 96.88 1002004 101 84 86.14 1002005 108 86 87.96 99.072006 111 84 88.28 95.492007 114 82.46 87.72 82.462008 116 91.34 97.41 98.282009 121 88.43 95.88 92.562010 122 91.80 100 1002011 123 96.74 100 1002012 125 73.6 99.2 100

Sumber: Laporan Tahunan, Jabatan Alam Sekitar Malaysia, Sabah(2012).Nota: EQ – Kualiti Persekitaran.

13.12 Dalam penanaman dan pemprosesan sawit, industri ini juga turutmenjana produk sampingan dan bahan-bahan buangan, yang hendaklahdikitar semula atau ditukar kepada produk nilai tambah. Kedua-duabahan ini adalah sumber biomas yang boleh dikitar semula di tapakpenanaman menjadi bahan organik yang memperkayakan tanah. Teknik"pembakaran sifar" untuk penanaman semula, perlu diamalkan dandikuatkuasakan dengan ketat oleh agensi-agensi berkaitan.

13.13 Daripada kilang pemprosesan, bahan buangan utama yangdihasilkan adalah POME dan Tandan Buah Kosong (TBK). Sisa kumbahanterawat kebanyakannya diguna semula di ladang pada kadar yangterkawal, tetapi biogas dan TBK yang dihasilkan agak kurang digunakan.Oleh kerana itu, kerajaan negeri telah menggalakkan penubuhan industriberkaitan untuk menggunakan sepenuhnya produk sampingan, sepertipengeluaran serat-papan, pulpa dan kertas, makanan haiwan atausebagai substrat untuk penanaman cendawan. Sebaliknya, pemainindustri perlu membuat usaha serius untuk menggunakan sepenuhnyasisa secara in-situ, termasuk sebagai baja organik dan pemulihan tenaga.

13.14 Di samping itu, kenaikan harga bahan api fosil yang berterusan telahmencetuskan kepentingan dalam pengeluaran bahan api bio di Malaysia.Sehubungan dengan itu, Malaysia telah menggubal Dasar Biofuel untukmenjana produk yang mempunyai nilai tambah, disampingmenyelamatkan alam sekitar. Dengan usaha bersepadu daripada agensi-agensi berkaitan untuk melaksanakan pelbagai langkah, industri sawit diSabah bersedia untuk memainkan peranan utama dalam pembangunanSabah.

1.56 Pengeluaran Perikanan dan Akuakultur

13.15 Masalah alam sekitar yang dihadapi oleh industri perikanantermasuk kemusnahan kawasan pembiakan dan pemakanan, kerosakanhabitat akuatik dan kemusnahan persekitaran akuatik, dapatmenimbulkan masalah yang lebih serius jika tidak dikawal dengan betul.Kesan tidak langsung daripada pembangunan akuakultur berskala besarmungkin akan membawa kepada pencemaran akuakultur, yang bolehmenyebabkan konflik dan/atau persaingan untuk mendapatkan sumberyang sama antara industri akuakultur dan pengguna lain.

13.16 Sebagai contoh, pencemaran ke atas ternakan udang adalahdisebabkan oleh sisa kumbahan yang dilepaskan terus ke dalam air tanpadirawat terlebih dahulu di dalam kolam pemendapan. Air tercemar darikawasan penerimaan akan kembali semula ke ladang-ladang udangsebagai air isian semula. Pencemaran ini berlaku akibat daripadagabungan faktor, seperti reka bentuk kolam akuakultur yang tidak baikdan amalan pengurusan yang lemah seperti pemberian makanan yangberlebihan dan pembajaan. Pengumpulan bahan cemar untuk tempohmasa tertentu dalam kolam pengumpulan enapcemar dapat memberikankesan kepada kualiti air di dalam kolam.

13.17 Apabila tanah lembap, termasuk hutan bakau, dibersihkan darisemasa ke semasa untuk pertanian, akuakultur dan tujuan lain, kawasan-kawasan ini akhirnya akan tercemar oleh pelbagai sumber dalamketiadaan langkah-langkah penyelesaian dan pengurusan yang lemah.Kawasan pantai biasanya diancam oleh hakisan pantai. Sisa kumbahandaripada pelepasan industri dan domestik, penambakan tanah,pembuangan sampah secara haram dan tumpahan minyak yang tidaksengaja boleh menyumbang kepada kemusnahan alam sekitar akuatik.Masalah lain termasuk eksploitasi berlebihan dan amalan penangkapanikan yang tidak mampan seperti meracun ikan dan mengebom ikan, telahmenjadi aktiviti biasa di perairan Sabah.

13.18 Demikian juga, apabila kawasan bakau digunakan oleh masyarakattempatan sebagai kawasan menangkap ikan (selain daripada peranannyasebagai kawasan nurseri), pembangunan projek-projek akuakultur bolehmenimbulkan masalah alam sekitar dan sosial kepada masyarakattempatan yang bergantung kepada sumber-sumber bakau untukkehidupan mereka. Hakisan berterusan muara sungai dan kualiti alamsekitar pantai tidak hanya membawa kepada kegagalan perusahaanladang sedia ada, tetapi juga menimbulkan kekangan serius kepadapembangunan masa depan industri akuakultur. Oleh itu, sebarangpengurangan kesan sisa kumbahan ladang ke atas alam sekitar akandilihat sebagai menyumbang secara positif kepada kemampananakuakultur di Sabah.

1.57 Pencemaran Sisa Ternakan

13.19 Walaupun pengeluaran ternakan tempatan telah mengurangkanimport makanan di Sabah ke tahap yang mampan, kesannya terhadapalam sekitar telah menimbulkan kebimbangan tentang bagaimana dasardan amalan yang baik boleh dimulakan dalam DPNS3 untuk menanganiapa-apa masalah yang berkaitan. Masalah ini berlaku apabilapertumbuhan penduduk dan pembangunan bandar mencerobohikawasan penternakan, sekalipun ladang penternakan terletak di kawasanluar bandar atau jauh dari penempatan manusia utama. Jika tiadakemudahan rawatan sisa yang betul, ladang ternakan di ruang yang agakterhad akan memberikan pelbagai masalah ke atas alam sekitar,khususnya pencemaran sungai akibat sisa ternakan dan juga masalahbau. Masalah-masalah ini boleh membahayakan kesihatan dan menjadiancaman kepada sistem akuatik, termasuk bekalan air, perikanan dan

kesihatan manusia. Kebimbangan alam sekitar di atas perlu ditanganidalam DPNS3 dengan mengambil kira isu-isu dasar yang berikut1:

Pengurusan sisa konvensional dan amalan menggunakan lagunpengoksidaan terbuka atau kolam untuk rawatan sisa harusdilaksanakan dengan teknologi dan inovasi moden yang sesuai;dan

Kerajaan negeri perlu menggubal undang-undang berkenaanpenetapan pengeluaran ternakan, terutamanya penaiktarafanladang ternakan khinzir kepada "Kawasan Penternakan KhinzirBerpusat" untuk mengawal selia amalan ladang dan juga untukpengurusan secara berkesan kemudahan rawatan sisa berpusat,sebagai satu cara untuk mengurangkan ancaman kumbahan air keatas alam sekitar. DPNS3 akan menggabungkan keperluanmandatori bagi penternakan berskala komersil supaya ternakanruminan mempunyai kemudahan rawatan sisa yang betul.

13.20 Memandangkan pencemaran akibat sisa ternakan berpotensi untukmembahayakan kesihatan, langkah-langkah berikut adalah dicadangkan:

Pengenalan enakmen Peraturan Kawalan Pencemaran Ternakan,yang merangkumi semua jenis ternakan, termasuk khinzir, ayam,itik, ruminan dan bukan ruminan dan haiwan kecil lain sepertiarnab. Peraturan ini perlu memberi kuasa kepada JPHPT Sabahuntuk menguatkuasakan perlesenan dan kawalan pencemaranakibat penternakan di Sabah;

Penempatan semula ladang-ladang sedia ada ke kawasan-kawasanyang ditetapkan untuk mengelakkan pencemaran alam sekitar dansensitiviti agama, terutamanya penduduk perumahan; dan

Penubuhan "Kawasan Penternakan Khinzir Berpusat" bagimemodenkan industri khinzir, bukan sahaja dari segi peningkatanproduktiviti dan pengeluaran daging berkualiti tinggi untukeksport, tetapi yang lebih penting untuk menggalakkanpenggunaan teknologi moden dan pelepasan "sisa sifar" untukpembangunan jangka panjang industri di Sabah.

1.58 Perlindungan Alam Sekitar

13.21 Walaupun menyedari keperluan meningkatkan pengeluaranpertanian, tetapi dalam masa yang sama kerajaan Sabah juga amatmenitikberat keperluan untuk perlindungan alam sekitar dan pengurusan

1 Jabatan Pemuliharaan Alam Sekitar Negeri, 2001. Kumbahan air daipada ladang khinzir di Sabah –siasatan awal ke atas isu alam sekitar utama.

sumber-sumber dalam negeri. Sabah mempunyai agensi alam sekitarsendiri iaitu JPAS yang ditubuhkan pada 1 Ogos 1998. Agensi tersebuttelah diberi kuasa melalui Enakmen Konservasi Alam Sekitar 1996 danEnakmen Perlindungan Alam Sekitar 2002. JPAS diamanahkan untukmenguatkuasakan undang-undang alam sekitar dan peraturan-peraturanbagi perlindungan dan pengurusan alam sekitar di Sabah. Oleh itu, dibawah Perintah Perlindungan Alam Sekitar 2005 (aktiviti ditetapkan) danPerlindungan Alam Sekitar 2005 (aktiviti ditetapkan) (Penilaian KesanAlam Sekitar), adalah wajib bagi setiap pemaju projek untukmengemukakan EIA mereka dan melaporkan kepada JPAS untuk penilaiandan kelulusan sebelum apa-apa aktiviti pembangunan yang ditetapkanboleh dimulakan.

13.22 Syarat kelulusan EIA jelas menyatakan langkah-langkahpenyelesaian yang perlu bagi perlindungan alam sekitar dan kesemuanyaperlu dipatuhi oleh pemaju projek. Ini adalah salah satu langkah bagimengawal selia aktiviti-aktiviti pembangunan di Sabah, untukmengelakkan sebarang pencemaran alam sekitar dan mengurangkankesan buruk terhadap alam sekitar dan masyarakat setempat. Di sampingJPAS, JAS juga mempunyai pejabat di Sabah, dan semua industri,termasuk kilang-kilang minyak sawit, secara langsung diletakkan di bawahkawalan JAS yang menguatkuasakan Akta Kualiti Alam Sekitar(EQA) 1974,undang-undang subsidiari dan peraturan-peraturan.

13.23 Selain itu, kerajaan negeri turut menyedari bahawa persekitaranadalah satu bahagian penting bagi pembangunan mampan, yangmemerlukan penggunaan dasar yang bersesuaian dengan gabunganantara faktor persekitaran serta piawaian untuk semua aktivitipembangunan. Oleh itu, pendekatan pembangunan pertanian perlumengambil kira prinsip dan konsep pembangunan mampan dan mesraalam seperti amalan pertanian baik (GAP) untuk pembangunan ekonomijangka panjang demi kesejahteraan penduduknya.

13.24 Pengalaman luas dan pengetahuan tentang GAP serta pertanianmampan yang terkumpul sejak beberapa tahun lalu perlu dikongsikankepada para petani dan pengeluar komersial di Sabah. Ini termasuklahPengurusan Perosak Bersepadu, pertanian organik dan kitar semula sertapembuangan sisa pertanian sifar. Ini bukan sahaja bertujuan untukmengurangkan penggunaan bahan kimia di kalangan petani, tetapi jugabertujuan untuk mengelakkan pencemaran alam sekitar. Agensipelaksana, khususnya DOA, LIGS, MPOB dan MCB, perlu melibatkan dirisecara aktif dalam menggalakkan sistem pengeluaran mesra alam,manakala kerajaan perlu menyediakan insentif bersesuaian, seperti harga

premium dan subsidi input, untuk menggalakkan penggunaan amalanpertanian mampan.

13.25 Tadbir urus yang baik ke atas pengurusan sumber semula jadi tidakboleh hanya dipertanggungjawabkan kepada agensi-agensi kerajaansemata-mata. Orang ramai, terutamanya agensi pelaksana dan sektorswasta, juga perlu memainkan peranan penting dengan mengambillangkah-langkah proaktif untuk mengurangkan pencemaran alam sekitarakibat daripada kegiatan perniagaan dan aktiviti-aktiviti pertanian untukmanfaat semua. Sektor swasta perlu menyemai semangat tanggungjawabsosial korporat (CSR) dan komitmen terhadap perlindungan alam sekitardan penggunaan sumber secara optimum di Sabah.

13.26 Untuk menangani isu-isu alam sekitar yang timbul secara proaktifdan untuk mengimbangi antara keperluan pembangunan danpemuliharaan alam sekitar, adalah sangat disyorkan agar perancanganpengggunaan tanah serantau (regional land use planning) di pelbagaiperingkat dilaksanakan dan dipatuhi untuk semua pembangunan padamasa hadapan. Perancangan ini perlu mengambil kira keperluan pelbagaipihak yang mempunyai kepentingan berbeza di negeri ini, termasukkeselamatan makanan, kawasan tadahan air, keperluan masyarakat dankawasan sensitif alam sekitar, untuk kesejahteraan negeri selaras denganaspirasi negara dan dasar alam sekitar untuk pembangunan yangmampan di Sabah.

BAB 14

ULASAN DAN PROSPEKISU-ISU PERTANIAN

DAN TANAH

1.59 Pengenalan

14.1 Tanah merupakan faktor paling penting dalam pengeluaranpertanian dan pembuat keputusan tidak boleh mengelak daripadamenyatakan kegunaan tanah dalam proses penggubalan dasar. Untukmenghasilkan dasar pertanian yang komprehensif, adalah penting untukmeneliti tanah dari pelbagai dimensi, yang merangkumi pertimbangansosiobudaya, ekonomi dan juga politik, kerana dimensi ini bukan sahajamempengaruhi kebolehcapaian tanah tetapi juga ketersediaan tanah untuktujuan pertanian di Sabah. Tanah tertakluk kepada pelbagai persaingankegunaan, ketersediaan tanah boleh menjadi faktor yang membataskanpengeluaran pertanian. Pembangunan tanah untuk tujuan pertanian bolehmeningkatkan kos kerana pembinaan kemudahan pengairan dan saliran dikawasan tanah lembap atau paya, batas dan kerja penambakan lain perludilaksanakan. Selain itu, kos melepas (opportunity cost) boleh menghalangusaha pembangunan disebabkan oleh persaingan pengunaan tanah. Satucontoh yang terbaik adalah tanah padi tradisional, yang kini telah ditukarkepada kawasan perumahan, terutamanya di kawasan pinggir bandar.Demikian juga, tanah lembap perlu dilindungi bukan hanya sebagai kawasanpemuliharaan tetapi juga sebagai kawasan tadahan air. Kerajaan negeri bolehmembuka kawasan pertanian baru melalui pemberian hak milik tanahkerajaan terbiar bagi tujuan penyelesaian dan pembangunan pertanian,terutamanya bagi petani kecil atau sederhana, di samping memenuhiperkembangan pesat sektor perladangan di Sabah. Semua ini akan

membentuk isu dan cabaran utama yang bakal ditangani oleh pembuat dasardalam DPNS3.

1.60 Kawasan Tanah di Sabah

14.2 Dari segi keluasan tanah, Sabah merupakan negeri kedua terbesar dinegara ini selepas Sarawak, dengan kawasan seluas 73,620km² atau 7.362juta hektar (Jabatan Tanah dan Ukur, Sabah). Pentadbiran Sabah dibahagikankepada tujuh kawasan/bahagian yang merangkumi 25 daerah. Kawasan-kawasan tanah mengikut wilayah adalah seperti dalam Jadual 14-1.

Jadual14-49: Kawasan Tanah mengikut Wilayah di Sabah

Wilayah Daerah Jumlah(Hektar)

Pantai Barat (Utara)

(11,152.6 sq.km.)

Tuaran Ranau Kota BeludKota Marudu

Kudat Pitas 1,115,260

Pantai Barat (Selatan)

(2,059.1 sq.km.)

Kota Kinabalu Penampang Papar Putatan 205,910

Keningau

(13,377.1 sq.km.)Keningau Tambunan Tenom Pensiangan 1,337,710

Tawau

(7,270.1 sq.km.)Tawau Semporna 727,010

Lahad Datu

(6,635.2 sq.km.)Lahad Datu Kunak 663,520

Beaufort

(4,921.0 sq.km.)Beaufort Kuala Penyu Sipitang 492,100

Sandakan

(28,205.0 sq.km.)Sandakan Labuk Sugut Kinabatangan Tongod 2,820,500

Jumlah 7,362,010

(73,620 sq.km.)Sumber: Jabatan Tanah dan Ukur, Sabah.

14.3 Bahagian terbesar di Sabah adalah Sandakan, dengan keluasan kira-kira 2.82 juta hektar, diikuti oleh Keningau, kira-kira 1.338 juta hektar, danPantai Barat (Utara), kira-kira 1.115 juta hektar. Secara keseluruhan,bahagian-bahagian utama atau kira-kira 70 peratus daripada kawasan tanahdi Sabah adalah terletak di bahagian pedalaman dan bahagian utara, di manainfrastruktur dan kemudahan awam adalah sangat diperlukan untukmempercepatkan pembangunan sosioekonomi di kawasan-kawasanberkenaan.

1.61 Kegunaan Utama Tanah

14.4 Walaupun Sabah mempunyai kawasan tanah yang agak luas, namunsebahagian besar daripada tanah adalah tidak sesuai untuk pembangunanpertanian. Ini adalah kerana keupayaan tanah pertanian bukan sahajaditentukan oleh kesuburan tanah, tetapi juga ditentukan oleh faktor-faktorlain seperti topografi dan agro-iklim sesuatu kawasan. Daripada keluasansebanyak 7.362 hektar tanah di Sabah, menurut anggaran DOA, hanya 2.12juta hektar atau kira-kira 28.8 peratus daripada jumlah keseluruhan kawasantanah di Sabah adalah sesuai untuk pertanian, dan kawasan-kawasan inimungkin termasuk tanah-tanah di bawah kawasan hutan simpan. Pada tahun2011, seluas 1.65 juta hektar telah digunakan untuk pembangunan tanamanutama. Pecahan terperinci kawasan-kawasan tanaman mengikut daerah dankategori tanaman di Sabah pada tahun 2011 boleh dilihat dalam Jadual 14-2.Tanaman industri sahaja telah menduduki kawasan seluas 1.62 juta hektaratau 98 peratus daripada jumlah kawasan penanaman utama, di manakawasan penanaman kelapa sawit adalah kawasan yang paling menonjol,iaitu berkeluasan 1.44 juta hektar (atau 89 peratus) pada tahun 2011 (lihatJadual 14-2 dan Jadual 14-3). Berdasarkan pasaran semasa dan keutamaan,sebahagian besar daripada tanah pertanian di seluruh Sabah telah ditukarmenjadi ladang Sawit.

Jadual14-50: Keluasan Tanaman mengikut Daerah dan Kategori diSabah,2011

DaerahTanamanIndustri

Buah-Buahan

Sayur-Sayuran

TanamanKontan

RempahLain-Lain

Jumlah


Jadual14-51: Jumlah Kawasan Penanaman mengikut Jenis Tanaman diSabah, 2011

Bil. Tanaman Kawasan Penanaman (Ha.) Peratusan (%)

1 Kelapa Sawit 1,447,023.60 89.00

2 Getah 108,083.50 6.50

3 Kelapa 16,712.80 1.03

4 Koko 6,486.10 0.40

5 Kopi 2,549.90 0.16

6 Padi 45,275.00 2.78

7 Tebu 78.20 -

8 Teh 365.00 0.02

9 Tembakau 135.80 0.01

JUMLAH 1,626,709.90 100Source: Jabatan Pertanian, Sabah (2012b).

14.5 Berdasarkan keluasan kawasan tanah yang sesuai untuk pertaniandi Sabah (2.12 juta hektar), hanya baki 0.52 juta hektar tersedia untukpembangunan pertanian selanjutnya. Saiz kawasan ini mungkin bolehberkurangan kerana keluasan keseluruhan turut termasuk dalam tanah hutansimpan. Ini menunjukkan bahawa Sabah sebenarnya memiliki sumber tanahyang terhad untuk pembangunan pertanian di masa depan, yang memerlukanperancangan dan pengurusan serta corak penggunaan tanah mengikutkaedah dan keadaan yang sesuai.

14.6 Dengan adanya pelbagai GTP dan insentif, sektor Sawit mungkinakan terus berkembang dalam beberapa dekad akan datang, sekali gusmeletakkan tekanan kepada kerajaan bagi pemberian hakmilik tanah barudan penukaran tanah di Sabah. Keluasan kawasan tanah gambut di Sabahadalah dianggarkan sebanyak 192,000 hektar (atau 2.6 peratus daripadakawasan tanah) (DOA Sabah, 2012b), dan beberapa kawasan boleh digunakanuntuk perladangan Sawit seperti dalam kes paya gambut di Sarawak. Jesteruindustri Sawit bakal menghadapi masalah tanah terhad untuk peluasantanaman seterusnya kecuali penukaran syarat guna tanah dari kegunaan lainkepada syarat pembangunan tanaman Sawit. Bagaimanapun, Sabah perlumengambil kira keperluan untuk pengeluaran makanan, terutamanya padidan tanaman lain, untuk kegunaan domestik serta penjanaan pendapatanmelalui eksport. Sabah juga perlu memberi keutamaan kepada pemuliharaanhutan sedia ada, taman dan kawasan semula jadi lain, yang berpotensi untukmenjadi tapak eko-pelancongan. Tekanan dari dalam dan luar serta keperluanuntuk fomulasi DPNS3 yang mesra alam, negeri Sabah harus memberikeutamaan kepada pemuliharaan kawasan hutan simpan, taman-taman,kawasan pemuliharaan alam semulajadi, yang mempunyai potensi besaruntuk eko-pelancongan. Tuntutan yang semakin meningkat daripada NGOtempatan dan global terhadap tadbir urus perlindungan alam sekitar yanglebih cekap tidak seharusnya diabaikan Ini bermaksud, kerajaan negeri perluaktif mempromosikan pembangunan mampan menerusi penggunaan sumbertanah secara optimum dalam melindungi alam sekitar di Sabah.

14.7 Memandangkan berlakunya persaingan sengit guna tanahmelibatkan pelbagai sektor pembangunan terutamanya sektor pertanian,perumahan, komersial dan industri, maka penguatkuasaan menerusi undang-undang berkaitan ke atas penukaran tanah pertanian yang sesuai,terutamanya tanah sawah untuk kegunaan lain perlu diperketatkan. Iniadalah penting kerana Sabah perlu mencapai tahap SSL tertentu untuk berasdan barang makanan lain demi menjamin keselamatan makanan. Begitu jugajika tanah-tanah terbiar di Sabah digunakan secara sepenuhnya, maka perluada peruntukan tanah yang lain untuk penanaman tanaman lain danbukannya hanya memberi tumpuan kepada Sawit untuk mempelbagaikanekonomi negeri.

14.8 Pada ketika ini, di mana tanah pertanian adalah sukar untukdidapati di Sabah, maka inilah masa yang tepat untuk kerajaan negerimerangka pelan guna tanah di pelbagai peringkat. Pelan penggunaan tanahserantau adalah berguna untuk memastikan pengagihan tanah yang saksamadan cekap untuk pelbagai tujuan, yang boleh memberikan manfaat kepadaekonomi, alam sekitar dan sosial. Tanah pertanian yang baik harus dilindungidaripada pencerobohan oleh aktiviti pembangunan lain, manakala langkah-langkah yang sesuai perlu diambil untuk menggunakan sepenuhnya tanahterbiar di Sabah sebagai sebahagian daripada strategi pembangunanmampan.

14.9 Sehingga kini, perancangan guna tanah adalah terletak di bawahpihak berkuasa tempatan dan negeri. Pendekatan yang lebih bersepadu,menerusi penubuhan Majlis Pengurusan Tanah Negeri Sabah yangmelibatkan agensi-agensi berkaitan. Penyelarasan mandatori ke atas pelbagaiaspek pengurusan tanah adalah penting untuk kawalan penggunaan tanahyang berkesan di Sabah. Dasar guna tanah yang mampan dan rasional untukmencapai pembangunan mampan dan kesejahteraan rakyat amat diperlukandalam DPNS3.

BAB 15

ULASAN DAN PROSPEKPENYERTAAN SEKTOR SWASTA

DAN PELABURAN LANGSUNG ASING

1.62 Pengenalan

15.1 Menurut PersatuanPenyelidikan dan Pendidikanuntuk Pengguna Malaysia(2001), sektor pertanianmenyumbang satu pertigadaripada jumlah KeluaranDalam Negara Kasar,mengambil kira-kira separuhdaripada tenaga kerja sambilmenjana pendapatanberjumlah 50 peratusdaripada pertukaran wangasing di antara tahun 1970dan 1980. Pengenalan kepada DPN (1985-1995) dan Dasar AgromakananNegara (1998-2010) telah mengukuhkan prestasi sektor pertanian.Malah, ekonomi pertanian telah dikuasai oleh sektor perladangan denganlebih tumpuan diberikan kepada komoditi perindustrian seperti kelapasawit, koko dan getah, kerana potensi eksport tanaman-tanamantersebut adalah tinggi dan permintaan amat menggalakkan daripadasektor perkilangan tempatan. Pengeluaran makanan sebahagian besarnyadidorong oleh inisiatif sektor awam kerana pengeluaran barang makananseperti padi dan sayur-sayuran kurang menarik minat sektor swasta.

15.2 Di Sabah, ketika peranan sektor awam masih lagi ketara,sumbangan sektor swasta telah memberikan kejutan, terutama menerusipenanaman kelapa sawit berskala besar. Setakat ini, penanaman kelapasawit menduduki 89 peratus daripada jumlah tanah pertanian di Sabahdan 73 peratus adalah milik oleh sektor swasta. Dengan tanah yang ada,Sabah mempunyai ladang kelapa sawit terbesar di negara ini. Sektorswasta juga turut meneroka ke dalam sektor akuakultur dan perikanan.Permintaan ke atas produk akuakultur dan perikanan terus mengalamipeningkatan dari negara-negara seperti Singapura, Korea, China danJepun. Dari segiLesen Pengilang Persekutuan (FML) yang diluluskan,sebanyak 352 lesen telah diluluskan dalam tempoh 2004-2012 olehLembaga Pembangunan Pelaburan Malaysia (MIDA) Sabah denganjumlah pelaburan bernilai RM23,603.4 juta, yang mewujudkan kira-kira3,000 peluang pekerjaan baru setiap tahun. Untuk memastikanpertumbuhan yang mampan dan usaha berterusan dalam mengurangkankemiskinan, pengwujudan peluang pekerjaan, peningkatan faedahdaripada perdagangan, peningkatan pelaburan dan peningkatanproduktiviti dalam sektor pertanian, adalah penting di Sabah. Bab inimengulas mengenai penglibatan sektor swasta termasuk PelaburanLangsung Asing (FDI) dalam sektor pertanian di Sabah. Faktor-faktorutama yang mengekang pelaburan sektor swasta termasuk FDI dalamsektor pertanian, akan dikenal pasti. Ini adalah penting bagimenggalakkan penglibatan sektor swasta dan kemasukan FDI ke Sabah.


15.3 Walaupun terdapat beberapa aktiviti pertanian di Sabah yang telahmemberikan sumbangan besar kepada pembangunan dan kesejahteraannegeri dan juga negara, infrastruktur Sabah bagaimanapun masihketinggalan di belakang negeri-negeri lain disebabkan oleh cabaran darisegi kedudukan geografi.

15.4 Keadaan infrastruktur yang lemah, seperti jalan raya, lapanganterbang, pelabuhan, bekalan elektrik dan air khususnya, pada tahaptertentu telah memperlahankan penyertaan sektor swasta dankemasukan FDI ke dalam pelbagai aktiviti ekonomi dan pertanian diSabah. Pada masa yang sama, kerajaan juga menghadapi isu-isuberkaitan dengan kekurangan buruh/pekerja mahir dalam sektorpertanian strategik tertentu. Butiran di bawah menjelaskan isu/cabaranyang telah mempengaruhi pelaburan FDI oleh sektor swasta di Sabah.

1.63.1 Keadaan Jalan Raya dan Kekurangan Akses

15.5 Menurut SEDIA (2013),hanya barat dan subrantautimur Sabah yang mempunyaisambungan yang baik darisegi rangkaian jalan raya.Sehingga tahun 2005, 61peratus daripada semua jalandi Sabah masih lagi berkerikildan jalan bumi. Setakat ini,keadaan jalan raya di Sabahtidak banyak berubah.Kebanyakan jalan-jalan di Sabahyang menghubungkan bandar-bandar utama dengan Kota Kinabaluadalah di bawah piawaian, menjadikan rangkaian jalan satupertimbangan paling penting dalam DPNS3.

1.63.2 Keupayaan dalam MengendalikanKapasiti Kargo Kapal Terbang

15.6 Lapangan TerbangAntarabangsa Kota Kinabalu(KKIA) telah dilaporkansebagai lapangan terbangkedua paling sibuk(berdasarkan jumlahpergerakan penumpang) diMalaysia, selepas LapanganTerbang Antarabangsa KualaLumpur (KLIA). Mempunyaimasa penerbangan kurangdaripada tiga jam perjalanandari kebanyakan negara ASEANdan Asia Utara telah memberikan KKIA kelebihan perbandingan dari segimasa penghantaran, pengimportan dan pengeksportan di Sabah. KKIAtelah mengalami peningkatan yang ketara dalam jumlah kargo danmuatan yang diisi daripada pengeluar tempatan. Namun demikian, KKIAdan lapangan terbang lain seperti yang terdapat di Sandakan dan Lahad

Datu, adalah masih tidak berupaya untuk mengendalikan sebuah kapalterbang yang penuh dengan kargo (SEDIA, 2013).

1.63.3 Kegagalan Menarik Kemasukan Syarikat Perkapalan Terkemuka

15.7 Dari segi jumlah rantaian logistik di Sabah, pelabuhan yang terletakdi Kota Kinabalu, Sandakan, Tawau dan Lahad Datu telah memainkanperanan yang penting untuk kontena dan kargo kering manakalaTerminal Minyak Teluk Sapangar (SBOT), Sandakan, Lahad Datu, Kunakdan Tawau telah digunakan untuk pengangkutan kargo cecair(terutamanya minyak sawit) (SEDIA, 2013). Cabaran utama bagipelabuhan-pelabuhan di Sabah, menurut IDS Sabah, adalah jaringanlokasi satu pelabuhan dengan pelabuhan yang lain dan ketidakupayaanuntuk menarik kemasukan syarikat perkapalan terkemuka.

Rajah15-117: Peta Sabah menunjukkan Jaringan Jalan Raya, LapanganTerbang, dan Pelabuhahan

Source: SEDIA (2013)

15.8 Keadaan jalan yang teruk dan kekurangan sambungan, kurangberupaya mengendalikan kapal terbang kargo yang penuh dan kegagalanuntuk menarik kemasukan syarikat perkapalan terkemuka telahmenghalang pembangunan dan pertumbuhan sektor pertanian di Sabah.

Rajah 15-1 adalah peta Sabah yang menunjukkan pautan jalan, pelabuhandan lapangan terbang yang sedia ada.

1.63.4 Masalah Bekalan Elektrik

15.9 Walaupun bergelut dengan masalah jaringan jalan raya dan masalahlogistik, Sabah juga menghadapi masalah bekalan kuasa yang tidak cekapdan tidak boleh dipercayai disebabkan oleh gangguan biasa bekalanelektrik. Menurut SEDIA (2013), liputan bekalan elektrik di Sabah adalahpada kadar 67 peratus daripada jumlah penduduk pada tahun 2005 danpada tahun 2010, liputan elektrik luar bandar sepatutnya meningkatkepada 80.6 peratus. Pada akhir tahun 2014, kapasiti penjanaansepatutnya meningkat tiga kali ganda daripada 489 Megawatt (MW) padatahun 1998 kepada 1,615 MW dengan siapnya gabungan 385 MW turbinkitaran gas di Kimanis (Suruhanjaya Tenaga, 2014). Suruhanjaya Tenagamelaporkan bahawa dari segi rangkaian penghantaran, talian atas tanahdan bawah tanah telah ditingkatkan dengan ketara daripada hanya 605km litar pada tahun 1998 kepada 2,387 km litar pada tahun 2013 untukmemenuhi peningkatan bilangan pengguna daripada 262,696 orangkepada 503,975 orang. Namun demikian, Sabah masih mengalamibekalan kuasa yang tidak cekap dan tidak boleh dipercayai secarakeseluruhannya. Keadaan ini menjadikan Sabah kurang menarik bagipelaburan sektor swasta dan/atau pelaburan langsung asing kerana iasecara tidak langsung akan meningkatkan kos pengeluaran danmenyebabkan kerugian kepada usahawan tani khususnya.

15.10 Sebagai contoh, Sistem Indeks Tempoh Gangguan Purata (SAIDI)telah digunakan untuk mengukur tempoh gangguan purata elektrik yangdialami oleh setiap pengguna dalam satu set tahun di Sabah olehKementerian Tenaga, Teknologi Hijau dan Air (KeTTHA). Sabah hanyamengalami pengurangan kira-kira 19 peratus daripada 557 minit bagisetiap pengguna setiap setahun pada tahun 2012. Walaupun tahap SAIDImenurun dengan ketara daripada 4,109 pada tahun 2005 kepada 424pada tahun 2013, Sabah terus mengalami kadar gangguan bekalan kuasayang tinggi selama ini. Suruhanjaya Tenaga berkata, prestasi bekalanelektrik keseluruhan di Sabah "masih belum mampu mengikuti kehendakorang ramai memandangkan utiliti itu dibebani dengan kenaikan kos,tanggungjawab dalam pelaburan infrastruktur dan modal berkurangan".Ini mungkin akan melambatkan keuntungan yang diperolehi daripadapelaburan sektor swasta/FDI di Sabah. Rajah 1-2 menunjukkan liputanbekalan elektrik di Sabah sehingga tahun 2013.

Rajah15-118: Liputan Elektrik di Sabah,2013

Sumber: Suruhanjaya Tenaga (2014).

1.63.5 Kekurangan Bekalan Air

15.11 Dari segi bekalan air, walaupun bandar-bandar utama/ bahagian diSabah telah dibekalkan dengan air bersih, kapasiti adalah masih di bawahkeperluan (iaitu jumlah kapasiti pengeluaran sebanyak 762 juta litersehari (JLH)dapat membekalkan air kepada 200,000 pengguna tetapipermintaan semasa adalah sekitar 937 JLH) (SEDIA, 2013).Memandangkan pertumbuhan penduduk dijangkakan semakin pesatpada masa akan datang, permintaan air untuk kegunaan domestik danindustri dijangka akan meningkat dan dengan itu, bekalan air yang baruiaitu kira-kira 1,318 JLH adalah diperlukan dari sekarang sehingga tahun2024.

15.12 Namun demikian, pembekalan air bersih ke kawasan luar bandarmasih menjadi satu cabaran yang terbesar di Sabah kerana kekuranganinfrastruktur dan sumber air di sesetengah kawasan. Di samping itu,sebahagian besar daripada tanah ladang sering terdedah kepada kesan ElNino yang kuat setiap tahun, yang boleh membawa kepada kemaraudisebabkan oleh awan hujan yang sedikit di Sabah. Keadaan ini akanmemberi kesan kepada pengeluaran makanan, tanaman industri danindustri pembersihan di Sabah. Walaupun pengairan dan sistem saliran

wujud di beberapa kawasan, kebanyakan tanah pertanian akan terusmengalami kekurangan bekalan air atau bekalan air yang berkualiti tinggi,terutamanya semasa musim kemarau. Ini telah memaksa keperluanuntuk meneruskan usaha mengenal pasti sumber-sumber air yang bolehdibangunkan dan dipelihara tanpa mendatangkan sebarang masalahterhadap alam sekitar. Di samping itu, pembangunan mampan sumber airmenerusi infrastruktur kejuruteraan yang sesuai untuk pengairan, salirandan akses ladang mengikut cara yang mesra alam sekitar, adalahdiperlukan di Sabah.

1.63.6 Kekurangan BuruhMahir

15.13 Sabah adalah negeri ketigapaling ramai penduduk selepasSelangor dan Johor. Secaralogiknya, Sabah tidakmempunyai sebarang masalahdengan bekalan tenaga kerjamahir. Namun realitinya, Sabahmempunyai kadar pertumbuhanpenduduk yang tinggi, iaitu 2.6peratus pada tahun 2012 seperti yang dilaporkan oleh DOS Malaysia.Sabah terus mengalami kekurangan pekerja mahir, yang telah banyak

memberi kesan kepada pembangunan dan pertumbuhan sektor-sektorutama, termasuk sektor pertanian.

BAB 16

KESIMPULAN

16.1 Walaupun menghadapi beberapa kekangan, sektor pertanian Sabahterus mencatatkan pencapaian dan prestasi yang luar biasa dengan pelbagaiperingkat kejayaan dalam DPNS2. Khususnya, aktiviti-aktiviti berkaitanpertanian di Sabah telah mengurangkan kadar kemiskinan di kalanganpenduduk luar bandar, meningkatkan pendapatan di kalangan pengeluar danpenternak, dan menjana pendapatan eksport yang besar sejak beberapatahun yang lalu. Pengenalan kepada beberapa projek pertanian strategik olehkerajaan persekutuan dan negeri telah mengubah pertumbuhan sektor inidengan ketara. Sektor perikanan dan akuakultur telah menjadikan Sabahsebagai salah sebuah negeri pengeksport ikan dan produk akuakultur yangberkualiti di pasaran antarabangsa. Dari segi tanaman industri, Sabahmerupakan pengeluar terbesar kepada minyak sawit di Malaysia. Malah,penubuhan dua Kluster Perindustrian Minyak Sawit (POIC) yang terletak diLahad Datu dan Sandakan sebagai sebahagian daripada inisiatif strategikKoridor Pembangunan Sabah telah melonjakkan pertumbuhan industri kelapasawit di Sabah secara drastik. Industri perikanan dan kelapa sawit telahmenjadi penyumbang utama kepada KDNK tahunan negeri selepas sektorperkhidmatan, manakala tanaman industri yang lain seperti getah dan kokoserta produk yang dihasilkan daripada aktiviti berasaskan pertanian kekalpenting dan mempunyai potensi permintaan yang tinggi.

16.2 Di samping itu, kejayaan industri ternakan terutamanya sektor tenusutelah menjadikan Sabah sebagai salah satu daripada pembekal utama sususegar di Malaysia. Pembangunan industri ternakan juga telah menyumbangkepada pertumbuhan keseluruhan aktiviti-aktiviti agropelanconganberasaskan pertanian di Sabah. Walaupun SSL bagi beras, tanaman ekonomi

lain, buah-buahan tropika, sayur-sayuran dan produk ternakan lain kecualidaging khinzir masih lagi membimbangkan, Sabah sebaliknya sedang rancakmengeluarkan cendawan.

16.3 Pembangunan sektor pertanian memerlukan strategi jangka panjangyang komprehensif dan setiap strategi perlu disokong menerusi komitmenjangka panjang kerajaan dan pemegang kepentingan dalam sektor tersebut.Meskipun wujud peluang untuk meningkatkan pertumbuhan sektorpertanian, cabaran untuk merealisasikannya adalah sangat besar. DasarPertanian Negeri Sabah Ketiga (DPNS3) Jilid I telah mendokumentasikan hasilulasan, pencapaian (prestasi), dan prospek masa depan sektor pertanian.Khususnya, isu-isu asas dan cabaran utama yang menjejaskan prestasi danpertumbuhan sektor pertanian telah diketengahkan. DPNS3 telah dirangkadan dibangunkan untuk meningkatkan pendapatan petani menerusipengeluaran yang lebih tinggi, menguatkan pertumbuhan produktiviti dandaya saing di samping mengukuhkan kemampanan sektor pertanian dalamtempoh 10 tahun akan datang. Oleh kerana itu, 14 kunci kepada pembolehdasar strategik telah dikenalpasti dan didokumenkan dalam Jilid II. Sementaraitu, Jilid III telah memberikan terjemahan mengenai tujuan dasar secarastrategik dan inovatif ke seluruh sektor. Menerusi penambahbaikan ke ataspengerak-pengerak utama pertanian, termasuk penyertaan aktif daripadasektor swasta dan kerjasama antara agensi yang berkesan, Sabah sedangmenuju ke arah kemakmuran ekonomi yang belum pernah dikecapi.

Rujukan

Amie M., Mohd Hifzan Rosali, Johari Jiken Abdullah, Tan S.G., & Jothi MalarPanandam. (2013). Genetic Variation of Four Goat Breeds in MalaysiaUsing Microsatellite Polymorphism Markers, Malaysian Journal ofAnimal Science: 16 (2) :pp 1-8.

Asian Development Bank. (2003). While Stock Last: The live Reef Food FishTrade. Asian Development Bank. ISBN 971-561-498-1.

Asian Development Bank. (2014). State of the Coral Triangle : Malaysia.Philippines: Asian Development Bank.

B,O. Asna and H.L. Ho (2005). Managing invasive species – the threat to oil-palm and rubber: the Malaysian plant quarantine 32 regulatoryperspective. Crop Protection and Plant Quarantine Division,Department of Agriculture, Malaysia. Food And AgricultureOrganization of The United Nations Regional Office For Asia And ThePacificBangkok, 2005.

Baki B. (2004). Invasive weed species in Malaysian Agro-Ecosystem: Species,impacts and management. Malaysian Journal of Science. 23:1-42.

Boniface, B. (2012). Producer relationships segmentation in Malaysia’s milksupply chains. British Food Journal, 114 (10), pp 1501-1516.

Chin, M.Y. (2008) . Master of the South Sea Pearl. [Online]. Available at:http://www. thestar.com.my/story/?file=%2F2008%2F11%2F2%2Flifefocus%2F2224415&sec=lifefocus

Chung G.F. (2011). Management of Ganoderma Diseases in oil palmplantations. The Planter, 87(1022):325-339.

CRC Weed Management (2003). Weed management guide: Parthenium weed(Parthenium hysterophorus) CRC Weed Management,Commonwealth Department of the Environment and Heritage.

Cronk, Q. & Fuller J. (1995). Plant invader: the threat to natural ecosystems.New York: Chapman & Hall.

Dayang Norwana, A.A.B., Kunjappan, R., Chin, M., Schoneveld, G., Potter, L. &Andriani, R. (2011). The local impacts of oil palm expansion inMalaysia: An assessment based on a case study in Sabah State.Working Paper 78. CIFOR, Bogor, Indonesia.

Department of Agriculture Sabah. (2001). Report on Crops Hectareage andProduction in Sabah, 2000. Kota Kinabalu, Sabah: Ministry ofAgriculture and Food Industry.

Department of Agriculture Sabah. (2002a). Agricultural Statistics of Sabah2000-2001. Kota Kinabalu, Sabah: Ministry of Agriculture and FoodIndustry.

Department of Agriculture Sabah. (2002b). Report on Crops Hectareage andProduction in Sabah, 2001. Kota Kinabalu, Sabah: Ministry ofAgriculture and Food Industry.










Department of Agriculture Sabah. (2007b). Report on Crops Hectareage andProduction in Sabah, 2006. Kota Kinabalu, Sabah: Ministry of

Agriculture and Food Industry.











Department of Agriculture Sabah. (2013). Report on Crops Hectareage andProduction in Sabah, 2012. Kota Kinabalu, Sabah: Ministry ofAgriculture and Food Industry.

Department of Agriculture Sabah. (n.d). Monthly Statistical Bulletin 2005-2012. Kota Kinabalu, Sabah: Department of Agriculture Sabah.

Department of Environmental Conservation. (2001). Environmental Input tothe Sabah Structure Plan 2020. Technical Report: 15, Issue No.1.

Department of Fisheries Sabah. (1999). Annual Fisheries Statistics. KotaKinabalu, Sabah. ISSN 1394-2352.
















Department of Statistics (2005). Monthly Statistical Bulletin 2001. KualaLumpur, Malaysia: Department of Statistics.

Department of Statistics (n.d). Facts Book of Department of StatisticsMalaysia (2001 – 2014). [Online]. Available at:

http://statistics.gov.my/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=363&Itemid=169⟨=en.

Department of Statistics Malaysia. (2006). Yearbook of Statistics 2006. KualaLumpur, Malaysia: Department of Statistics.

Department of Statistics Malaysia. (2014a). Monthly Statistical Bulletin 2014.Kuala Lumpur, Malaysia: Department of Statistics.

Department of Statistics Malaysia. (2014b). GDP by State 2005-2013. KualaLumpur, Malaysia: Department of Statistics.

Department of Statistics Malaysia. (2014c). Salaries & Wages Survey Report2014. Kuala Lumpur, Malaysia: Department of Statistics.

Department of Statistics Sabah. (2011). Monthly Statistical Bulletin 2011. KotaKinabalu, Sabah: Department of Statistics Sabah.

Department of Statistics Sabah. (2013). Monthly Statistical Bulletin 2013. KotaKinabalu, Sabah: Department of Statistics Sabah.

Department of Statistics Sabah. (2013a). Malaysia: Selected AgriculturalIndicators. Kota Kinabalu, Sabah: Department of Statistics Malaysia.

Department of Veterinary Services and Animal Industry (2013). LivestockStatistics Handbook 2010-2012. [Online]. Available:www.vet.sabah.gov.my

Eli, N., Khong K.W., & Oming, M. (2001) Regulation of Livestock Farming InSabah : Issues and Challengers , 6th Sabah Inter-Agency TropicalEcosystems (SITE) Research Seminar, Shangri-La’s Tanjung Aru Resort,Kota Kinabalu Sabah (13-14 September 2001), paper 12: pp 1-11.

Energy Commission. (2014). Sabah Electricity Supply Industry Look 2014.Putrajaya: Energy Commission,: 2014.

FAO. (2009). Aquatic Biosecurity: A Key For Sustainable AquacultureDevelopment. [Online]. Available at: http://www.fao.org/docrep/meeting/019/k7580e.pdf

Food and Agriculture Organization. (2015). FAO Document Repository, Foodand Agriculture Organization of the United Nations.http://www.fao.org/documents/en/ [Assessed on 1 June 2015].

Global Invasive Species Programme (GISP). (2000). Global Strategy onInvasive Alien Species. [Online]. Available at: http://www.clinic.rubberboard.org.

Haimid, M. T., Rahim, H. and Dardak, R. A. (2013). Understanding themushroom industry and its marketing strategies for fresh produce in

Malaysia. Economic and Technology Management Review, 8, 27-37.

Hameed, A.A. and Arshad, F.M. (2014). Future Trends of the Export Demandfor Selected Malaysian Cocoa Products. Trends in Applied SciencesResearch. 9(1):1-17.

Holm, L., Doll, J., Holm, E., Pancho, J., and Herberger, J. World weeds: naturalhistories and distribution. New York: John Wiley and Sons, Inc,; 1997.

Indrani, T. (2001). Situation of Agriculture In Malaysia - A Cause For Concern(Eds). Kuala Lumpur: Era Consumer Malaysia.

International Pepper Community. (2014). World Pepper Statistics. [Online].Available at: http://www.ipcnet.org.

Jameel RA., Yusmin MY., Nurhanani R., Jaime JJ., Chin-Chong T., NormahnaniMN.,Sarni MJ., Rofina YO and Onn H. (2014). Identification of Proteinsof Altered Abundance in Oil Palm Infected with Ganodermaboninense. Int J Mol Sci. Mar. 15(3): 5175–5192.

Jayasinghe C.K. & Tennakon K.M.S. (2012). New diseases reported and maladies reached epidemic proportions. [Online]. Available at: http://clinic.rubberboard.org.in/PDF/ircpdf/PHM-01%20CK%20Jayasinghe%20New% 20Diseases%20 Reported.pdf.

Jipanin, J., Alinah A.R., Jackson, R.J., & Phua, P.K. (2001). Management ofpesticide use on vegetables production role of Department OfAgriculture Sabah. 6th SITE Research Seminar, 13-14 September 2001.Department of Agriculture Sabah.

Joachim O. (2014). Keynote Speaker: Bridging the Technology Gap for ASEANLivestock, 1st Asean Regional Conference on Animal Production(ARCAP) and Malaysian Society of Animal Production (MSAP) 35th

Annual Conference 2014, Riverside Majestic Hotel, Kuching, Sarawak( 5th – 6th June 2014).

Joachim. V.B. (2007). The World Food Situation. New Driving Forces andRequired Actions. Washington, D.C: International Food PolicyResearch Institute. DOI: 10.2499/0896295303.

Keyzer, M.A., Merbis, M.D., and Voortman, R.L. (2008). The BiofuelControversy. Centre for World Food Studies Working Paper 08-01.

Khairul, A. A. R., Yuzina, E., and Aziz, A. (2013). The Influence of Alien FishSpecies on Native Fish CommunityStructure in Malaysian Waters.Kuroshio Science, 7(1), 81-93.

Komilus, C.F., Kamu. A.,.Ha H.C., & Nguang S.I. (2013). Malaysia Reportprepared for the Sulu-Celebes Sea Sustainable Fisheries ManagementProject. Component 4, Activity 3: Gathering socio-economic baseline

indicators at Demonstration Site in Semporna. SSME Project No. GEF3254. 93p

Komilus, C.F., P. Chin., Kassem, K. & Lim, A. (2011). Attitude Survey on LiveReef Fish Consumption in Sabah: A Consumer Attitude Survey, ARestaurant Manager Attitude Survey. USAID Project Number: GCPLWA Award # LAG-A-00-99-00048-00. 125p.

Lai, C.F. (2002). Shrimp Farming, the Sabah experience. Paper presented atthe Techno-Economic Seminar on the Malaysian Shrimp Industry –Towards a Progressive Shrimp Industry. 19 December 2002. KuchingSarawak.

Langerheim, J. (2014). Frankenstein’s fish. [Online]. Available at: http://thecoral triangle.com/content /2014/06/frankensteins-fish.

Lee, C.H. (2012). Planting Cococa – Challenges and Reality in Malaysia. Paperpresented at 4th International Plantation Industry Conference andExhibition, Kuching, Sarawak, 24-25 November, 2014. [Online].Available at: http://www.ipicex.com/docs/ 2012/oral/ planting%20cocoa%20challenges%20and%20reality%20in%20 malaysia.pdf.

Luque GM, Bellard C, Bertelsmeier C, Bonnaud E, Genovesi P, Simberloff Dand Courchamp F. 2013. Alien species: Monster makes IUCN invaderlist. Nature, 498:37.

Malaysian Cocoa Board. (2006). Annual Report 2005. Kota Kinabalu, Sabah:Malaysian Cocoa Board, Ministry of Plantation Industries andCommodities.








Malaysian Palm Oil Board. (2001a). Annual Report 2000. Bandar Baru Bangi,Selangor: Malaysian Palm Oil Board, Ministry of Plantation Industriesand Commodities.

Malaysian Palm Oil Board. (2001b). Annual Report 2000. Kota Kinabalu,Sabah: Malaysian Palm Oil Board.



Malaysian Palm Oil Board. (2003a). Annual Report 2002. Bandar Baru Bangi,Selangor: Malaysian Palm Oil Board.








Malaysian Palm Oil Board. (2007a). Annual Report 2006. Bandar Baru Bangi,Selangor: Malaysian Palm Oil Board, Ministry of Plantation Industries

and Commodities.














Malaysian Palm Oil Board. (2014a). Annual Report 2013. Kota Kinabalu,Sabah: Malaysian Palm Oil Board.

Malaysian Palm Oil Board. (2014b). Directory of Malaysian Oil Palm Estatesin Malaysia. Bandar Baru Bangi, Selangor: Malaysian Palm Oil Board,

Ministry of Plantation Industries and Commodities.

Malaysian Palm Oil Board. (2014c). Directory of Oil Palm Fresh Fruit Dealers.Bandar Baru Bangi, Selangor: Malaysian Palm Oil Board, Ministry ofPlantation Industries and Commodities.

Malaysian Pepper Board. (2013). The Malaysian Pepper Industry Bulletin, July-December 2012, Edition 2. Kuching, Sarawak: Malaysian Pepper Board(Strategic Planning and Corporate Affairs Division).

MalaysiaProductivity Corporation. (2013). Productivity Report 2012/2013.Salangor, Malaysia: Malaysia Productivity Corporation.

MAQIS (Malaysian Quarantine Inspection Services). (2015). Official Portal ofMalaysian Quarantine Inspection Services, Ministry of Agriculture andAgro-Based Industry Malaysia. [Online]. Available at:http://www.maqis.gov.my/en/profile .

Marini,A., Abdullah, J.J., Tan S.G., and Panandam, J.M. (2013). GeneticVariation of Four Goat Breeds in Malaysia Using MicrosatellitePolymorphism Markers. Malaysian Journal of Animal Science , 16 (2),pp 1-8.

Martin, J.H. (1999). The whitefly fauna of Australia (Sternorrhyncha:Aleyrodidae),a taxonomic account and identification guide. CSIROEntomology Technical Paper No. 38.

Mat Amin, M. Z., Harun, A. and Abdul Wahab, M. A. M. (2014). Status andpotential of mushroom industry in Malaysia. Economic andTechnology Management Review, 9(b), 103-111.

Ministry of Agriculture and Agro-based Industry Malaysia. (2014). Agro-foodStatistics. Putra Jaya: Information Management and Statistics Unit,Strategic Planning and International Division.

Mumford, J.D.(1984). A Wealth of Wild-Species - Storehouse for Human-Welfare - Myers, N. Journal Of Agricultural Economics, 35: 419-420.

Murad, W., Mustapha, N. H. N., & Siwar, C. (2008). Review of Malaysianagricultural policies with regards to sustainability. American Journalof Environmental Sciences, 4(6), 608-614.

NAHRIM. (2010). The study of the impact of climate change on sea level risein Malaysia (Final Report). Malaysia:National Hydraulic ResearchInstitute Malaysia.

Ooi, P.A.C. (1987). The management of cocoa pod borer. Proceedings of thesymposium on management of the cocoa prod borer, Kuala Lumpur,Malaysia. The Malaysian Plant Protection Society.

Patel, S. (2011). Harmful and Beneficial Aspects of Parthenium Hysterophorus: An Update. 3 Biotech. 1:1-9.

Pomeroy, R.S., Pido, M.D., Pontilas, J.F.A. & Francisco, B.S. (2008) . Evaluationof policy options for the live reef food fish tradi in the province ofPalawan, Western Philippines, Marine Policy, 32 (1),55- 65.

Sabah Economic Development and Investment Authority. (2014). SDCBlueprint. [Online]. Available at:http://www.sedia.com.my/SDC_Blueprint.html

Sabah Rubber Industry Board. (2000). Annual Report 1999. Kota Kinabalu,Sabah: Sabah Rubber Industry Board

Sabah Rubber Industry Board. (2001). Annual Report 2000. Kota Kinabalu,Sabah: Sabah Rubber Industry Board.


Sabah Rubber Industry Board. (2003). Annual Report 2002.Kota Kinabalu,Sabah: Sabah Rubber Industry Board.




Sabah Rubber Industry Board. (2007a). Annual Report 2006. Kota Kinabalu,Sabah: Sabah Rubber Industry Board.

Sabah Rubber Industry Board. (2007b). Nota Taklimat LIGS 2007. KotaKinabalu, Sabah: Sabah Rubber Industry Board.






Sabah Rubber Industry Board. (2010b). Nota Taklimat LIGS 2010.KotaKinabalu, Sabah: Sabah Rubber Industry Board.




Sabah Rubber Industry Board. (2014). Nota Taklimat LIGS 2014. KotaKinabalu, Sabah: Sabah Rubber Industry Board.

Sade, A. (2006). Seaweed industry in Sabah, East, Malaysia ; In Advances inSeaweed Cultivation and Utilisation in Asia (Eds. Phang Siew –Moi,Alan T.C & Put O.A.Jr) University of Malaya Maritime ResearchCentre, 2006.

SEDIA (2012). Report: Sabah Development Corridor. [Online]. Available at:http://www. sedia.com.my/SDC_blueprint/blueprint_Eng/3.EmpowerRuralParticipationandEnhanceAgricultureYield.pdf.

Shafie, I. (2014). Strategic Orientation in Practice. Program KepimpinanPengurusan Eksekutif Sektor Awam Negeri (PESAN). Anjuran InstitutLatihan Sektor Awam Negeri (INSAN), 16 Jun 2014, Keningau.[Online]. Available at: http://www.sabah.gov.my/insan/NOTA%20KURSUS%20PROGRAM%20PEMBANGUNAN%20KEPIMPINAN%20PESAN%2018May2014.pdf.

Shafie, S.M., Mahlia,T.M.I., Masjuki, H.H. & Ahmad-Yazid, A. (2012). A reviewon electricity generation based on biomass residue in Malaysia.Renewable and Sustainable Reviews. 16, 5879-5889.

Sivapragasam, A., Syed A.R. & Loke, W.H. (1992). The leafminer,Chromatomyia horticola (Goureau) and its increasing menace tofarmers in Cameron Highlands. MAPPS Newslater, 16(3), 19-20.

State Environmental Conservation Department. (2001). Water Effluent fromPig Farms in Sabah – a Preliminary investigation of Key EnvironmentalIssues. [Online]. Available at: http://ww2.sabah.gov.my/jpas/programs/ecd-cab/background/ pts130301.pdf

Tay, E.B.(1987). Control of cocoa pod borer - the Sabah experience. Proc.Symposium on Management of the Cocoa Pod Borer, March 1987.Kuala Lumpur, Malaysia: Malaysian Plant Protection Society, 7-17.

Teh, L.S.L., Teh, L.C.L. & Rashid Sumaila U. (2011). Quantifying the overlookedsocio-economic contribution of small-scale fisheries in Sabah,Malaysia. Fisheries Research, 110( 3), 450-458.

Teo, S.S. (2002). Golden Apple Snail (Pomacea canaliculata Lamarck, 1819) inSabah, Malaysia - Current Situation and Management Strategy.[Online]. Available at: http://www.ipicex.com/docs/oral/Session%203A%20Teo.pdf

Tsamenyi, M. & Palma, M.A. (2012). Legal and Policy Gaps in theManagement of the Live Reef Food Fish Trade in the Coral TriangleRegion. Report prepared for WWF-Indonesia. Fisheries LawTranslation (NOAA Project CT 24). 67p.

UNCTAD. (2009). Manual on the Production of Statistics on the InformationEconomy. [Online]. Available at:http://unctad.org/en/Docs/sdteecb20072_en.pdf.

Von Braun, J. (2007). The World Food Situation. New Driving Forces andRequired Actions, Washington, DC: International Food PolicyResearch Institute.

Wood, D.L. (1980). Approach to Research and Forest Management forWestern Pine Beetle Control. In: Huftcacker, Carl B., ed. NewTechnology of Pest Control. New York: John Wiley and Sons, Inc.; 418-448.

Yahaya, S.M. and Lau, S. (2013). Palm Oil Mill Effluent (POME) From MalaysiaPalm Oil Mills: Waste or Resource. International Journal of Science,Environment and Technology. 2(6): 1138 – 1155.

kata pengantar oleh -...

Documents