irtv - core.ac.uk · pembangunan perpustakaan luar bandar di malaysia, pada awalnya adalah menjadi...

irtv

HJniormi Jurrial Peradaban Informasi Dan llmu

Tema Sentuhan Intelektual Membaca Karya-karya Besar

Informika Jilid 22013

Penerbit Fakulti Pengurusan Maklumat Universiti Teknologi MARA

Sidang Editor Shaharom TM Sulaiman (Ketua) Wan Ab Kadir Wan Dollah (Timbalan Ketua Editor)

Editor Pelaksana Mohamad Noorman Masrek Siti Arpah Noordin Mohd Jailani Paiman Husain Hashim Hasnah Hashim Mohd Sazili Shahibi

Editor Prof Dr Adnan Jamaludin - Universiti Teknologi MARA Prof Madya Dr Hj Laili Hj Hashim - Universiti Teknologi MARA Prof Madya Dr Mohd Sharif Mohd Saad - Universiti Teknologi MARA Prof Madya Fuziah Mohd Nadzar - Universiti Teknologi MARA Prof Madya Dr Rusnah Johare - Universiti Teknologi MARA Prof Dr Sohaimi Zakaria - Universiti Teknologi MARA Prof Dato Dr Raja Abdullah Yaacob - Universiti Teknologi MARA

Editor Perunding Prof Emeritus Dato Dr Osman Bakar - Universiti Brunei Darussalam Prof Dr Ding Choo Ming - Universiti Kebangsaan Malaysia Prof Dr Abu Hassan Hasbullah - Universiti Malaysia Kelantan Dr Roosfa Hashim - Universiti Kebangsaan Malaysia Dr Wan Ali Wan Mamat - Universiti Islam Antarabangsa Malaysia

Alamat Penerbit Kampus Puncak Perdana 40150 Shah Alam Selangor Darul Ehsan Malaysia (Tel 03-79622020 Faks 03-79622007)

Harga RM 20 (Malaysia) USD 20 (Luar Negara)

INFORMIKA JILID 2 2013

ISSN 2231-7104

Bil

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Kandungan

Sentuhan Intelektual Membaca Karya-Karya Agung Melayu Ding Choo Ming

Perpustakaan Pembina Tamadun Muhammad Hj Salleh

Penerbitan Popular dan Penerbitan llmiah Sejauh Mana Membentuk Minat Membaca Masyarakat Zulkarnain Zakaria

llmu dan llmu Pengetahuan dari Perspektif Islam Norasiah Haji Harun

Peranan Perpustakaan-perpustakaan Luar Bandar dalam Pembentukan Modal Insan yang Bernilai Tinggi Norehan Ahmad dan Haliza Yahaya

Kajian Etnografi Tingkah Laku Maklumat Pesalah Juvana Lelaki di Malaysia Ezza Rafedziawati Kamal Rafedzi Abrizah Abdullah dan Nur Khairunnisha Zainal

Memaksimumkan Pengguna Pusat Sumber Sekolah (PSS) Sebagai Agen Kecemerlangan Akademik Zailani Shafie Nor Ezan Omar dan Nor Diana Abd Rahman

Pengabstrakan dan Pengindeksan di Malaysia Satu Tinjauan Abd RashidAbd Rahman Fuziah Mohd Nadzar dan Rosnita Sahrani

Persepsi Terhadap Kredibiliti Maklumat di Internet dari Kalangan Generasi Muda Melayu (Pelajar UiTM) Mohd Sazili Shahibi MazwaniAyu Mazlan Hamka Mohd Noor dan Muhammad Saufi Mohd Hanafiah

MS

1-20

21-24

25-36

37-42

43-54

55-68

69-78

79-94

95-101

ULASAN BUKU

1

2

Tokoh- tokoh Negara dari Kacamata Pustakawan Shaharom TM Sulaiman

Perpustakaan Digital Isu dan Cabaran Shaharom TM Sulaiman

103-104

105-106

I

Suggested Cataloguing-in-Publication Data

Informika Jurnal Peradaban Informasi dan llmu Vol 2(2013)-Shah Alam Fakulti Pengurusan Maklumat ISSN 2231-7104

1 Library science - Periodicals 2 Library Science - Malaysia - Periodicals 3 Library science - Developing countries - Periodicals I FPM IIZ671

copy2013 Fakulti Pengurusan Maklumat UiTM

Pendapat dalam makalah yang disiarkan tidak semestinya mewakili pendapat Editor jurnal ini atau pengurusan pihak Fakulti Pengurusan Maklumat UiTM

Informika Jilid 2 2013 43-54

PERANAN PERPUSTAKAAN-PERPUSTAKAAN LUAR BANDAR DALAM PEMBENTUKAN MODAL INSAN YANG BERNILAI

TINGGI

Norehan Ahmad Emel norehan_ahmadhotmailcom

Haliza Yahaya Fakulti Pengurusan Maklumat

Universiti Teknologi MARA Kampus Puncak Perdana 40150 ShahAlam

Emel haliz862salamuitmedumy

ABSTRAK Satu elemen yang penting dalam pembangunan sosio-ekonomi sesebuah negara adalah pembangunan modal insan yang mempunyai penguasaan ilmu pengetahuan Dalam artikel ini pengarang memfokuskan kepada peranan perpustakaan luar bandar atau desa dalam menghasilkan modal insan yang sesuai dengan keperluan proses pembangunan di Malaysia Pada masa ini perkhidmatan perpustakaan luar bandar di seluruh Malaysia dikendalikan dan diseliakan oleh Kementerian Kebudayaan Kesenian dan Warisan Malaysia Perpustakaan Negara Malaysia serta Perbadanan -Perbadanan Perpustakaan Awam di setiap negeri Sebelum ini Kementerian Pertanian dan Pembangunan Luar Bandar telah banyak membantu dalam menubuhkan perpustakaan-perpustakaan luar bandar yang diletakkan di bawah tanggungjawab Bahagian KEMAS (Kemajuan Masyarakat) Perpustakaan luar bandar memainkan peranan yang penting dalam pembentukan satu masyarakat yang berpengetahuan dengan membekalkan dan menyediakan bahan bacaan yang sesuai dalam bentuk bercetak atau elektronik kepada masyarakat Modal insan yang terlatih dan berpengetahuan akan menjadi penggerak kepada peningkatan daya saing Negara Modal insan yang mempunyai pengetahuan khusus sudah tentu akan mempercepatkan lagi proses pembangunan sosio-ekonomi di Negara ini

Kata kunci Perpustakaan desa Modal insan

PENGENALAN

Kerajaan sentiasa memberi penekanan terhadap budaya membaca di kalangan rakyat terutama di kawasan luar bandar untuk merapatkan jurang perbezaan antara masyarakat bandar dan pedalaman Penekanan terhadap budaya membaca juga bertujuan memastikan merekatidaktersisih atau terpinggir dalam mengecapi kejayaan Perpustakaan diwujudkan di kawasan luar Bandar dalam usaha tersebut sejak Negara mula mencapai kemerdekaan

Perpustakaan luar bandar ataupun perpustakaan desa adalah perpustakaan yang boleh didapati di kawasan- kawasan pendalaman seperti di kampung dan desa Perkhidmatan perpustakaan ini ditawarkan kepada berbagai golongan pengguna yang tinggal di sekitar kawasan tersebut yang terdiri dari pelbagai kategori pengguna seperti pelajar petani nelayan para profesional dan sebagainya Secara amnya bila disebut luar bandar umum biasanya akan membayangkan satu golongan masyarakat yang ketinggalan dari segi sosial dan juga ekonomi Kebanyakkan masyarakatnya berpendapatan rendah dan berada dalam tahap kemiskinan berpendidikan rendah kebanyakkan terdiri dari golongan

43

Norehan Ahmad dan Haliza Yahaya

tua ekonomi yang tidak stabil dan tidak mempunyai kemudahan dan perkhidmatan Begitu juga dari segi sikap nilai diri serta kepercayaan yang dipercayai amat berbeza dari mereka di bandar Menurut RK Willits RC Bealer dan DM Crider secara keseluruhannya penduduk di luar bandar lebih tradisional dari segi nilai moral dan diri dan lebih ortodok dalam kepercayaan atau agama mereka dan lebih menolak sebarang perubahan (Willits amp Willits 1991 p 26) Nilai tradisional ini dapat mempengaruhi apa maklumat yang boleh diterima dan digunakan oleh golongan luar bandar ini

Perpustakaan luar bandar dapat memain peranan dalam mengikis tanggapan ini Mereka boleh memain peranan dalam membantu membasmi buta huruf yang biasanya menjadi punca mereka di luar bandar mempunyai segala ciri yang negatif itu Jika penduduk ini tidak lagi buta huruf mereka boleh memperolehi maklumat yang terkini dari bahan-bahan bacaan dan rujukan dari perpustakaan ini Bahan-bahan rujukan biasanya banyak didapati di perpustakaan-perpustakaan sekolah Selain dari perpustakaan sekolah agensi-agensi kerajaan juga boleh menyalurkan penulisan dan penerbitan mereka ke satu lagi tempat sebagai bahan rujukan iaitu perpustakaan-perpustakaan luar bandar dan sama-sama menyumbang dalam usaha membasmi masalah buta huruf serta dapat meningkatkan tahap kehidupan masyarakat di situ

Kerajaan tidak hanya melihat usaha membasmi kemiskinan sebagai agenda utama merapatkan jurang di antara masyarakat bandar dan luar bandar tetapi juga berusaha membasmi kedaifan ilmu pengetahuan Komitmen kerajaan untuk memupuk minat membaca di kalangan rakyat negara ini jelas dengan pelaksanaan pelbagai program termasuk peruntukan yang tinggi bagi tujuan membangun dan mengurus perpustakaan-perpustakaan di kawasan luar bandar Usaha menggalakkan budaya membaca dalam kalangan masyarakat telah diperhebatkan dengan pengubahsuaian beberapa unit bangunan di seluruh Negara untuk dijadikan perpustakaan di kawasan luar Bandar Usaha ini adalah bertujuan untuk menggalakkan budaya membaca serta menangani jurang ilmu dalam kalangan pelajar dan masyarakat luar Bandar

Perdana Menteri Datuk Seri pernah berkata bahawa pembangunan kampung harus diperkasakan hingga ke tahap terbilang dan tidak tercicir atau dipinggir dari arus kemajuan negara Beliau berkata langkah memperkasakan kampung membolehkan usaha seperti membasmi kemiskinan tegar dan mengurangkan kemiskinan relatif dapat dicapai selain memastikan usaha membangunkan modal insan tidak keciciran hingga mampu menghasilkan golongan profesional dan meningkatkan pendapatan penduduk Beliau menegaskan bahawa usaha memperkasakan kampung itu memerlukan langkah yang berterusan serta berpandangan jauh dan mencetuskan idea baru Pemimpin di kampung perlulah mempunyai maklumat dan data yang tepat mengenai perkembangan dan aktiviti penduduk bagi merancang pembangunan kampung dengan lebih baik dan menggunakan segala peruntukan dan kemudahan yang diberikan secara berkesan Semua ini boleh dimain peranannya oleh perpustakaan yang terdapat di kawasan luar bandar

Dalam artikel ini penulis akan membincangkan tentang perpustakaan luar bandar iaitu lebih kepada perpustakaan desa dan peranan yang boleh dimain oleh perpustakaan ini dalam melahirkan insan yang cemerlang gemilang dan terbilang sebagaimana yang diimpikan oleh kerajaan Masalah yang biasa dihadapi oleh perpustakaan desa dalam memberikan perkhidmatan mereka dikemukakanBeberapa cadangan diberi bagi mengatasi masalah ini supaya perpustakaan desa dapat memberikan perkhidmatan yang sebaik mungkin dan seterusnya dapat bersama-sama membantu dalam meningkatkan tahap ekonomi sosial dan pendidikan penduduk luar bandar

44

Peranan Perpustakaan-Perpustakaan Luar Bandar Dalam Pembentukan Modal Insan Yang Bernilai Tinggi

SEJARAH PERPUSTAKAAN LUAR BANDAR DI MALAYSIA

Pembangunan perpustakaan luar bandar di Malaysia pada awalnya adalah menjadi tanggungjawab utama Kementerian Pertanian dan Pembangunan Luar Bandar dan Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan (FELDA) Seterusnya perbadanan awam setiap negeri telah turut bekerjasama dalam pembangunan perpustakaan luar bandar ini Dalam tahun 1961 Kementerian Pembangunan Negara dan Luar Bandar telah diberikan tanggungjawab untuk memberikan nafas baru kepada keadaan kehidupan di kawasan luar bandar Penduduk luar bandar telah digalakkan untuk menyertai dalam pelbagai program pembangunan bagi membolehkan tahap kehidupan mereka di pertingkatkan dengan mengubah sikap mereka ke arah inovasi dan juga bagi membasmi buta huruf yang dilihat menyumbang kepada kemiskinan Bahagian yang bertanggungjawab sepenuhnya untuk perkhidmatan perpustakaan luar bandar ini adalah Bahagian Kemajuan Masyarakat (KEMAS) (Norehan Ahmad 1980 p26)

KEMAS DAN PERPUSTAKAAN-PERPUSTAKAAN LUAR BANDAR

Perkhidmatan perpustakaan luar bandar yang dikendalikan oleh bahagian ini bermula pada tahun 1971 Projek ini berkembang dari penekanan yang berubah dari pendidikan dewasa kepada program pembangunan masyarakat Dalam tahun 1970an perpustakaan-perpustakaan luar bandar telah ditubuhkan oleh Kementerian untuk memberikan bahan-bahan bacaan susulan bagi mengatasi orang dewasa yang baru celik huruf serta lepasan sekolah dari kembali semula menjadi buta huruf

bull membina sumber rujukan tambahan bagi pelajar sekolah bull menyediakan maklumat mengenai perkara yang berkaitan dengan kehidupan harian

penduduk luar bandar seperti pertanian kesihatan ekonomi dan Iain-Iain lagi bull menanam dan memupuk tabiat membaca di kalangan belia (Norehan Ahmad 1980

P-31)

Perpustakaan telah diwujudkan di kawasan luar bandar yang strategik dengan tujuan untuk membantu dalam pembangunan komuniti dan juga memberikan program pendidikan di kalangan orang dewasa pada masa itu

Buat masa ini matlamat perpustakaan luar bandar masih lagi tidak banyak berubah namun ianya haruslah disesuaikan dengan keadaan sekarangKini Kementerian yang telah diberikan tanggungjawab untuk pengurusan perpustakaan luar bandar adalah Kementerian Kebudayaan Kesenian dan Warisan Malaysia dan sebelum kementerian ini tanggungjawab tersebut dipikul oleh Kementerian Pendidikan

Dalam artikel ini kita akan melihat bagaimana perpustakaan luar bandar boleh berperanan membantu melahirkan modal insan yang berpengetahuan dan akan bermanafaat kepada negara dari segi sumbangan mereka dalam pembangunan negara ini

FAKTOR MODAL INSAN DALAM PEMBANGUNAN NEGARA

Falsafah pembangunan telah menekankan aspek sosioekonomi yang lebih menyeluruh mulai awal dekad 1990an Satu elemen penting pembangunan adalah pembangunan modal insan atau sumber manusia Manusia telah dianggap sebagai modal insan yang merencanakan sosial politik dan kebudayaan dan bukan lagi hanya dianggap sebagai makhluk ekonomi Pada tahun 1998 ahli ekonomi dan penerima Anugerah Nobel untuk

45


tahun itu Amartya Sen telah berpendapat bahawa pembangunan modal insan perlulah diambil kira dalam pembangunan yang berpusat agar keupayaan produktiviti manusia dapat digilap Pembangunan modal insan inilah yang akan dapat menentukan pertumbuhan ekonomi yang mapan

Agenda utama program pembangunan Negara pada masa akan datang akan sentiasa menekankan akan faktor pembangunan modal insan selaras dengan usaha membentuk individu berketerampilan dan berkualiti dalam melahirkan masyarakat yang cemerlang gemilang dan terbilang Antaranya akan meliputi usaha membangunkan modal insan yang berpengetahauan berkemahiran inovatif memiliki nilai jati diri beretika mempunyai pendidikan terlatih dan mempunyai pekerjaan sewajarnya

Bagi masyarakat pertanian tanah merupakan sumber utama dan bagi ekonomi industri pulayang penting adalah aset-aset fizikal seperti besi kilang-kilang pengangkutan seperti landasan keretapi dll iaitu faktor-faktor utama dalam produksi Era yang kita berada sekarang meletakkan keutamaan kepada maklumat dan pengetahuan (Norshidah amp Husnayati 2003) Mengikut Drucker (2001) pula masyarakat masa depan akan menjadi masyarakat yang berpengetahuan di mana maklumat adalah sumber utama dan pekerja-pekerja yang berpengetahuan akan menjadi kumpular yang berpengaruh di tempat kerja

Naib Canselor Kolej Universiti Antarabangsa Teknologi Twintech Prof Datuk Dr Ismail Mohd Salleh telah menyatakan bahawa pembangunan modal insan ini bukan sahaja penting kepada pertumbuhan masyarakat tetapi ianya juga memberi kesan besar kepada pertumbuhan ekonomi Dengan memperkukuhkan modal insan itu sendiri ia akan menggalakkan peningkatan produktiviti Negara dan ini sekaligus akan menjana pendapatan lebih baik disamping mengwujudkan peluang pekerjaan

Dalam pembentangan Rancangan Malaysia Ke-9 (RMK-9) baru-baru ini kita telah dapat melihat bahawa rancangan ini adalah berlandaskan lima teras utama Misi Nasional yang berpaut pada falsafah pembangunan modal insan sebagai elemen ekonomi yang amat penting Untuk memahami konsep ini kita akan melihat sedikit kepada kandungan RMK-9

KANDUNGAN RMK-9

Matlamat utama (RMK-9) ialah mencapai perpaduan nasional dengan berlandaskan perkara berikut -

bull Mengukuhkan asas ekonomi untuk fasa kedua Wawasan 2020

bull Misi Nasional dengan lima teras utama - Meningkatkan ekonomi dalam rantaian nilai yang lebih tinggi - Meningkatkan keupayaan pengetahuan dan inovasi Negara serta memupuk minda

kelas pertama - Menangani masalah ketidakseimbangan sosioekonomi yang berterusan secara

membina dan produktif - Meningkatkan tahap dan kemampuan kualiti hidup - Mengukuhkan keupayaan institusi dan perlaksanaan negara menubuhkan

mekanisme perlaksanaan dan pemantauan yang lebih cekap

46


RMK-9 juga memperkenalkan enam strategi ekonomi makro dan diantaranya ialah menggalakkan pembangunan sumber pertumbuhan baharu dalam sektor pertanian dan perkhidmatan serta meluaskan ekonomi berasaskan pengetahuan

PERANAN PERPUSTAKAAN DESA DALAM PEMBENTUKAN MODAL INSAN

Perpustakaan luar bandar patut juga memberi perhatian kepada memperkembangkan dan meningkatkan koleksi dan perkhidmatan mereka bagi menghasilkan masyarakat yang berasaskan ilmu pengetahuan Perpustakaan luar bandar ini boleh memain peranan utama dengan maklumat mereka dan menyesuaikannya mengikut keperluan masyarakat setempat Kejayaan dalam memberikan perkhidmatan yang bersesuaian bergantung kepada polisi dan proses pembinaan koleksi yang digunakan oleh perpustakaan luar bandar tersebut koleksi perpustakaan itu dan cara penyebaran maklumatnya Perpustakaan perlu mempunyai pakar yang dapat mengubahsuaikan maklumat yang diterbit dalam buku dan jurnal Perkhidmatan yang ditawarkan oleh perpustakaan itu jika ianya dapat dipromosikan dengan baik akan membolehkan penduduk luar bandar untuk sama-sama menyumbang dalam pembangunan Negara dan taraf kehidupan mereka juga akan dapat dipertingkatkan dan seterusnya ini akan membuka jalan ke arah pembangunan sosio-ekonomi

Terdapat beberapa langkah yang boleh diambil oleh perpustakaan luar bandar dalam memastikan mereka dapat memainkan peranan yang penting ini Antaranya adalah-

1 Menyediakan buku serta sumber rujukan yang lain kepada semua yang memerlukan maklumat bagi tujuan pendidikan dan rekreasi yang seterusnya akan membantu dalam pembangunan diri seseorang ataupun pembangunan sosial sesebuah Negara

2 Menyediakan kakitangan yang terlatih dalam memberikan perkhidmatan kepada berbagai golongan yang terdapat di kawasan luar bandar

3 Menempatkan perpustakaan di satu tempat yang memudahkan dan menggalakkan penggunaannya dan yang seterusnya akan menggambarkan nilainya kepada masyarakat

Tolero dan Gaudette (1996) telah menyatakan bahawa melalui perkhidmatan maklumat yang baik masyarakat luar bandar yang miskin dan di pendalaman boleh diintegrasikan dalam aliran ekonomi kehidupan yang seterusnya ini akan meningkatkan pendapatan mereka Mereka menyatakan bahawa rangkaian satelit komunikasi tanpa wayar telefon awam dan pusat maklumat komuniti adalah merupakan saluran maklumat yang berkesan Dengan bantuan teknologi mklumat kampung yang jauh di pendalaman boleh mendapatkan maklumat dengan lebih murah dan cepat

Perpustakaan luar bandar memain peranan yang penting dalam menggalakkan pembacaan di kalangan penduduk tempatan dan ini akan membantu dalam menambahkan lagi pengetahuan mereka dalam menguruskan kehidupan harian Shahar Banun (1999) telah menekankan dalam kertas kerjanya bahawa sumber dan perkhidmatan maklumat perlu diperluaskan di kawasan luar Bandar dengan mengadakan kemudahan ICTseperti stesen kerja CD-ROM kemudahan video dengan program pendidikan dan perkhidmatan maklumat multimedia atau hipermedia Berbagai usaha telah pun diambil oleh perpustakaan-perpustakaan awam di Malaysia dalam membekalkan maklumat elektronik untuk penduduk-penduduk desa atau luar bandar Contohnya di Sabah perkhimatan DesaNet

47


yang disediakan oleh Perpustakaan Awam Sabah sungguh bermanfaat kepada penduduk luar bandar

PERANAN PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA MEMBANGUN PERPUSTAKAAN DESA

Menjelang alaf baru Perpustakaan Negara Malaysia berperanan penting sebagai teras khazanah ilmu di kalangan masyarakat dalam memupuk budaya membaca Oleh yang demikian Perpustakaan Negara Malaysia bertanggungjawab untuk menyelaras pembangunan prasarana perkhidmatan perpustakaan dan maklumat di seluruh Negara Ini bagi memastikan agar seluruh masyarakat dapat menikmati kemudahan perkhidmatan maklumat yang berkesan Ini termaktub dalam Akta Perpustakaan Negara (Pindaan) 1987 Bahagian II Seksyen 4(2)(h) iaitu- menggalakkan dan memudahkan penubuhan sistem perpustakaan awam seluruh Negara selaras dengan piawai-piawai kebangsaan bagi mengadakannya Ini ditekan lagi dalam peruntukan Bahagian II Seksyen 4(2)(i) iaitu-

mengalakkan penubuhan suatu rangkaian perpustakaan khusus selaras dengan piawai-piawai kebangsaan bagi mengadakannya

Pada tahun 2000 terdapat sebanyak 921 sudut perkhidmatan perpustakaan awam di seluruh Malaysia Jumlah ini termasuk perpustakaan negeri perpustakaan-perpustakaan cawangan metropolitan bandar dan luar bandar masjid kompleks membeli-belah dan perpustakaan bergerak Pada tahun 1999 jumlah perpustakaan luar bandar adalah 493 dan ianya telah bertambah kepada 53 buah lagi pada tahun 2000 (Zawiyah Baba 2002)

Melalui Belanjawan Pembangunan Perpustakaan Negara Malaysia dalam Rancangan Malaysia Ke-8 sebanyak RM7248500000 telah disediakan oleh Kerajaan Persekutuan untuk disalurkan kepada Perbadanan Perpustakaan Awam Negeri termasuk Perpustakaan Negeri Sabah dan Sarawak Peruntukan ini bertujuan mempertingkatkan pembangunan prasarana perpustakaan dan memperkukuhkan infrastruktur perpustakaan juga meliputi penyediaan perkhidmatan maklumat yang menyeluruh di seluruh Negara agar dapat memberikan keselesaan dan dapat menarik minat orang ramai untuk berkunjung ke perpustakaan Antara projek-projek pembangunan Perpustakaan Awam Negeri yang telah dan sedang dilaksanakan melalui bantuan peruntukan Kerajaan Persekutuan adalah seperti berikut-

a) Program Pemberian Perkhidmatan Sejagat (USP Programme)

Kementerian Tenaga Komunikasi dan Multimedia telah memulakan program ini pada tahun 2002 Objektif program ini adalah bagi merapatkan jurang digital dan minda antara golongan masyarakat kawasan bandar dan luar bandar Dalam Fasa Pertamanya Kementerian telah melengkapkan 220 sekolah di Malaysia Timur iaitu 110 di Sabah dan 110 di Sarawak dengan infrastruktur komunikasi termasuk pengaksesan kepada Internet Pada Fasa Keduanya pula (2003-2004) Kementerian telah melaksanakan program ini di 174 perpustakaan-perpustakaan luar Bandar dan 50 buah klinik kesihatan luar Bandar Perpustakaan Negara Malaysia menyelaras program ini dengan sentiasa berhubung dengan semua Perpustakaan Awam Negeri dalam mengenalpasti dan menyelia perkembangan program tersebut

48


b) Perpustakaan Desa Siber llmu (PDSI)

Hasrat kerajaan bagi merapatkan jurang digital di antara masyarakat luar bandar dan bandar dengan menyediakan kemudahan teknologi maklumat dan komunikasi (ICT) telah dapat dilaksanakan melalui penubuhan Perpustakaan Desa Siber llmu ini Di bawah projek ini terdapat dua projek yang dilaksanakan iaitu dengan membina bangunan baru dan dengan melengkapkan prasarana ICT serta menaik taraf perpustakaan yang sedia ada

Perpustakaan Desa Siber llmu ini didirikan di kawasan luar bandar khususnya di perkampungan yang terletak jauh dari perkhidmatan perpustakaan pusat dengan harapan ia dapat menjadi daya tarikan kepada masyarakat untuk membudayakan ilmu dan sekaligus ini akan dapat meningkatkan literasi di kalangan masyarakat luar Bandar Sebanyak enam puluh (60) unit Perpustakaan Desa Siber llmu telah dibina dalam RMKe-8 di seluruh Negara dan sebanyak 41 unit Perpustakaan Desa Siber llmu telah didirikan sehingga 30 April 2004

c) Perpustakaan Bergerak Multimedia (e-Pustaka)

Satu lagi perkhidmatan perpustakaan untuk masyarakat luar bandar adalah perkhidmatan Perpustakaan Bergerak Semua perpustakaan bergerak yang dibina dalam RMKe-8 telah dilengkapkan dengan kemudahan komputer dan internet dan telah dinamakan Perpustakaan Bergerak Multimedia e-Pustaka

Sebanyak lima (5) unit e-Pustaka telah dibina dan diagihkan kepada lima (5) buah negeri iaitu Kedah Melaka Pahang Selangor dan Sarawak pada tahun 2001 Pada tahun 2004 pula sebanyak tujuh (7) unit e-Pustaka telah dibina untuk enam (6) buah negeri iaitu Kedah (1 unit) Perak (1 unit) Perlis (1 unit) Sabah (2 unit) dan Sarawak (1 unit) Pada keseluruhannya sebanyak dua belas (12) unit bas bergerak multimedia (e-Pustaka) telah dibina dalam RMKe-8

d) Latihan

Perpustakaan Negara Malaysia juga memberikan pendedahan dalam pengesanan maklumat melalui komputer dalam latihan penggunaan modul pendidikan pengguna e-Pustaka kepada pengguna dan kakitangan perpustakaan desa dengan adanya kemudahan ICT di kawasan desa Modul ini adalah program pendidikan pengguna dalam talian mengenai kaedah mengesan maklumat melalui Internet yang dibangunkan oleh Perpustakaan Negara dengan bantuan UNESCO Latihan asas mengenai ICT juga diberikan kepada kakitangan perpustakaan bergerak multimedia supaya mereka dapat membimbing pengguna-pengguna perpustakaan itu

MASALAH

Beberapa masalah yang dihadapi oleh perpustakaan luar bandar telah dikenalpasti dan di antaranya adalah sebagaimana yang dibincangkan di bawah-

a) Koleksi tidak digunakan dengan sepenuhnya Judul-judul dalam koleksi juga adalah tidak mencukupi dan kebanyakkan daripada koleksi adalah tidak terkini Tajuk-tajuk yang disediakan tidak lengkap untuk menjadikan bahan untuk menambahkan

49


pengetahuan dalam sesuatu bidang yang khusus seperti bidang teknikal perundangan perniagaan dan Iain-Iain lagi

b) Perkhidmatan perpustakaan seperti pinjaman buku dan bahan audiovisual program pendidikan yang ditawarkan pada masa ini adalah dikhususkan kepada pelajar sekolah dan ianya selalunya terhad

c) Staf yang ditempatkan di perpustakaan merupakan staf sokongan dan bukan seorang pustakawan atau staf yang boleh membantu dalam pengendalian soalan atau temubual rujukan (reference interview)

d) Peruntukan kewangan atau pembiayaan bagi mempertingkatkan lagi mutu perkhidmatan atau koleksi dan program-program seperti kempen membaca kursus motivasi kerohanian dan kemahiran maklumat masih tidak mencukupi dan perlu bantuan Perpustakaan luar bandar tidak mampu memberi perkhidmatan perpustakaan sehebat seperti perpustakaan di bandar kerana ia nya akan menglibatkan kos yang tinggi

e) Kemudahan ICT yang dibekalkan di kawasan luar bandar tidak seimbang Ada beberapa kawasan pedalaman yang masih belum dilengkapkan dengan kemudahan ICT seperti kemudahan internet telekomunikasi dan lain-lairi lagi

f) Masalah perhubungan di kawasan terpencil juga perlu ditangani seperti pengangkutan untukkakitangan perpustakaan perpustakaan bergerakdan perkhidmatan penghantaran

CADANGAN UNTUK MEMPERTINGKATKAN MUTU PERKHIDMATAN PERPUSTAKAAN

LUAR BANDAR

Bagi mengatasi masalah di atas dan bagi memastikan agar perpustakaan luar bandar ini dapat memainkan peranan dalam melahirkan modal insan yang diperlukan oleh Negara adalah dicadangkan beberapa perkara yang perlu dititikberatkan Antaranya adalah seperti di bawah-

a) Memastikan bahawa maklumat yang disediakan mestilah yang dapat memenuhi keperluan maklumat masyarakat tempatan supaya mereka tidak ketinggalan kalau dibandingkan dengan mereka di kawasan bandar Oleh yang demikian pustakawan di sesebuah perpustakaan desa itu perlulah mempunyai maklumat yang mencukupi mengenai masyarakat setempat Kajian pengguna perlulah dibuat Data yang diperolehi misalannya maklumat peribadi pengguna tujuan mereka ke perpustakaan dan juga penilaian tentang perkhidmatan yang ditawarkan boleh memberikan maklumat yang amat berguna untuk memahami pengguna dan kehendak mereka dan ini akan membantu pustakawan untuk memberi perkhidmatan yang terbaik

b) Perpustakaan luar bandar perlu juga mewujudkan polisi pembangunan koleksi (collection development policy) khas untuk perpustakaan desa dengan memberi tumpuan atau prioriti kepada bidang bidang yang popular dan sering dirujuk oleh pengguna-pengguna tempatan Polisi tersebut juga akan memberi garis panduan atau kriteria- kriteria untuk memilih bahan-bahan perpustakaan yang relevan bagi memastikan tiada pembaziran dan pertindihan bahan- bahan yang dibeli dan yang boleh mempertingkatkan lagi ilmu pengetahuan pengguna- pengguna dalam sesuatu bidang tertentu

50

Peranan Perpustakaan-Perpustakaan Luar Bandar Dalam Pembentukan Modal Insan Yang Bernitai Tinggi

c) Saluran komunikasi seperti media pakar maklumat buku jurnal serta Iain-Iain lagi yang digunakan mestilah lebih efektif bagi memastikan pengguna boleh mendapat manafaat daripadanya Radio misalannya boleh digunakan sebagai satu lagi saluran komunikasi Beberapa cara boleh digunakan misalannya membuat temubual dengan pustakawan dari perpustakaan desa juga pengumuman tentang acara atau program yang akan dianjurkan oleh perpustakaan tersebut Ruangan atau kolum dalam suratkhabar tempatan juga boleh digunakan bagi sentiasa mengingatkan masyarakat tentang kewujudan perpustakaan desa ini

d) Perkhidmatan rujukan yang ditawarkan perlulah dibuat analisa dahulu tentang misalannya mengenai jenis maklumat yang diperlukan oleh masyarakat setempat dan Iain-Iain lagi Antara kategori maklumat yang sesuai disediakan adalah seperti berikut

i) peluang kerjaya ii) kursus-kursus untuk pelajar lepasan sekolah kolej universiti iii) perancangan keluarga iv) informasi mengenai pengendalian kesihatan v) informasi mengenai pertanian perniagaan perubatan perikanan dan Iain-Iain

lagi vi) maklumat teknikal vii) informasi keagamaan seperti Islam dan Iain-Iain lagi viii) hal-hal perundangan dan pengguna ix) perancangan perumahan x) maklumat pelancongan dan rekreasi xi) aktiviti untuk remaja

e) Melatih kakitangan perpustakaan yang tidak mempunyai kemahiran maklumat untuk mengurus perpustakaan secara profesional Perpustakaan Negara Malaysia boleh memain peranan penting dalam hal ini

f) Menambahbaik infrastruktyr atau kelengkapan ICT seperti membekalkan kemudahan internet sumber-sumber elektronik seperti perisian yang terkini atau pangkalan data dalam talian bahan-bahan audiovisual serta peralatan dan Iain-Iain lagi

g) Meningkatkan taraf jalanraya di kawasan pedalaman yang sebelum ini agak daif bagi memastikan semua penduduk boleh pergi ke perpustakaan dengan mudah dan cepat Disamping itu mempertingkatkan lagi perkhidmatan pengangkutan awam yang sedia ada untuk melicinkankan dan mempercepatkan perkhidmatan-perkhidmatan perpustakaan bergerak dan penghantaran supaya berfungsi dengan lebih efisien dan efektif

h) Memberi latihan kemahiran maklumat menggunakan sumber-sumber perpustakaan samada yang bercetak atau elektronik dari masa kesemasa kepada pengguna-pengguna seperti pelajar sekolah kolej dan universiti guru pensyarah kakitangan kerajaan penggubal undang-undang dan Iain-Iain lagi di peringkat daerah

i) Membina pusat ilmu selaras dengan strategi kerajaan untuk memperkenalkan pembangunan modal insan sebagai satu elemen ekonomi Perpustakaan perlu dilengkapkan dengan koleksi rujukan dan bahan-bahan yang boleh diakses dan diperolehi dengan mudah oleh pengguna

51


KESIMPULAN

Sudah jelas dapat diterima bahawa melalui pembacaan pelbagai ilmu pengetahuan dan maklumat dapat dicapai Pengetahuan adalah modal utama dalam kemajuan ekonomi yang didorong oleh penguasaan dan penjanaan ilmu Keupayaan rakyat sesebuah Negara untuk mempelajari dan menerapkan ilmu pengetahuan akan menentukan kekukuhan sesebuah negara Peranan teknologi maklumat dan komunikasi atau ICT amat penting sebagai alat untuk menyimpan menganalisis dan menyebarkan maklumat Kemajuan pesat ICT telah meresap dalam hampir semua bidang Jadi jelaslah bahawa penting bagi rakyat Malaysia untuk mempunyai tahap literasi yang baik khasnya literasi maklumat dan literasi digital

Malaysia telahpun mempunyai kemudahan infrastruktur yang cemerlang Jadi perlulah kita memberikan tumpuan kepada pembangunan pengetahuan kemahiran dan nilai untuk melengkapi pencapaian pembangunan fizikal Kita perlulah mengimbangkan pencapaian kebendaan dengan kerohanian yang luhur bagi mencapai matlamat Wawasan 2020 Rakyat Malaysia perlulah menghayati nilai jujur berintegriti cemerlang dan bertanggungjawab serta memiliki pemikiran kelas pertama seiring dengan infrastruktur kelas pertama yang ada sekarang Melalui pendekatan Islam Hadhari rakyat Malaysia perlulah terus berusaha untuk menjadi sentiasa relevan berdaya tahan dan kompetitif Semangat pembelajaran sepanjang hayat perlulah sentiasa disemarakkan senantiasa berusaha untuk mencapai kecemerlangan dan melaksanakan kerja yang terbaik dan berkualiti Perpustakaan luar bandar dapat sama memain peranan bagi menjadikan Negara kita sebuah Negara yang maju dan kaya dengan nilai-nilai murni jika sekiranya pihak yang bertanggungjawab memberikan perhatian kepada masalah yang dihadapi oleh perpustakaan ini dan sama-sama berusaha mengatasinya bagi memastikan perkhidmatan yang terbaik dapat diberikan kepada penggunanya Masa depan perpustakaan luar Bandar ini dan juga peranan penting yang boleh dimainkan mereka dalam meningkatkan taraf hidup masyarakat luar bandarsamada dari segi ekonomi sosial dan keperluan teknikal semuanya adalah bergantung kepada daya kreativiti visi serta kepimpinan mereka yang terlibat dalam pengurusan perpustakaan tersebut

RUJUKAN

Abdul Rahman Embong Cabaran membina minda kelas pertama Dewan Masyarakat Julai 24-26

Abdullah Haji Ahmad Badawi Dato Seri (2006 September 30) Membangunkan modal insan Retrieved February 2 2006 from Berita Harian Online

Drucker P (2001) The new workforce Economist Retrieved January 10 from http economistcomsurveysdisplayStorycfmStorid=770847

Fauziah Arof amp Zaini Raban (2006 November 25) Jangan pinggirkan desa Retrieved February 2 2006 from Utusan Online

Halim Shafie (2003) Towards a knowledge-based society-policy perspectives Keynote addressIn Mohd Zain AbdRahman (Ed) Building a knowledge society Value creation through people knowledge and ICT Collected papers of the National Conference in Information and Communication Technology 21 22 October 2003 (pp 315-326) Kuala Lumpur International Islamic University Malaysia (MUM)

52


Johnson L (2000) The rural library programs services and community coalitions and networks Rural Libraries 20(2) 38-62 Retrieved January 7 2007 from the H W Wilson database

Library services in rural areas (1979) Journal of Branch and Mobile Libraries Group 17 28-34

Luchs M (2001) The education of the rural librarian Advantages and obstacles Rural Libraries 21 (1) 51-64 Retrieved January 14 2007 from httplibraryclarioneduRural RuralLibraryProgramspdf

Malaysia Perpustakaan Negara (2007) Portal Retrieved February 2 2007 from httpi-bacapnmmy

Menjelang RMK-9 Modal insan agenda utama kerajaan (2006 March 30) Retrieved February 2 2007 from httpwwwperdananetmy

Norehan Ahmad (1980) Rural libraries in West Malaysia with recommendations Unpublished masters dissertation Loughborough University United Kingdom

Norehan Ahmad Dang Merduwati amp Saidatul Akmar (2003) Role of home libraries in rural districts of Malaysia in creating a knowledge society In Mohd Zain AbdRahman (Ed) Building a knowledge society Value creation through people knowledge and ICT collected papers of the National Conferencein information and Communication Technology 21-22 October 2003 (pp 327-338) Kuala Lumpur International Islamic University Malaysia (MUM)

Norraesah Mohamad (2006) RMK-9 Peranan Peluang dan CabaranWanita (Bahagian 1) Dewan Masyarakat Julai 11-14

Norsidah Mohamed amp Husnayati Hussin (2003) ICT-enabled transformation and knowledge society a look in the Malaysian public sector In Mohd Zain Abd Rahman (Ed) Building a knowledge society Value creation through people knowledge and ICT Collected papers of the National Conference in Information and Communication Technology 21-22 October 2003 (pp 315-326) Kuala Lumpur International Islamic University Malaysia (MUM)

Shahar Banun Jaafar (1999) The digital age Challenges to librarians in Malaysia In The 1st Regional Workshop on S amp T Information Activities in Southeast Asia Towards the Development of Information Infrastructure for RampD Kuala Lumpur Retrieved July 13 2003 from httpwwwjstorgmyjstlspecialecthtm

Talero E amp Gaudette P (1996) Harnessing information for development A proposal for a World Bank Group Strategy (World Bank Discussion Papers No 313) Washington ] DC World Bank

Vavrek B (1995) Rural libraries amp community development Wilson Library Bulletin 69 42-4

Willits HW amp Willits FK (1991) Rural reading behavior and library usage Findings from a Pennsylvania survey Rural Libraries 11 (1) 25-42

53


Zawiyah Baba (2002) Malaysia Annual Report to CDNL 2001-2002 Proceedings of the Conference of Directors of National Libraries Edinburgh Retrieved July 13 2003 from httpwwwnlagovauinitiativesmeetingscdnlMalaysiapdf

54

Tokoh-Tokoh Negara dari Kacamata Pustakawan

Judul Buku Lensa Kacamata Penulis Zahidi DatoZainol Rashid Penerbit Persatuan Sejarah Malaysia (Cawangan Kedah) Tahun 2012 Muka surat 556 halaman Pengulas Shaharom TM Sulaiman

Dalam tradisi kepustakawanan di Malaysia amat jarang golongan pustakawan yang menceburi dalam dunia penulisan Dr Zahidi Zainol Rashid merupakan antara segelintir pustakawan yang menceburi bidang tersebut Di tangannya pernah lahir buku Mahathir Menjulang Martabat Malaysia Mahathir di Mata Umum dan Che Det dan Pekan Rabu Minatnya yang mendalam dalam bidang sejarah khususnya sejarah tokoh menyebabkan beliau memberi tumpuan kepada penulisan bercorak biografi

Dalam buku Lensa Kacamata Zahidi telah mencatat sisi-sisi menarik tokoh-tokoh Negara seperti Tunku Abd Rahman (Perdana Menteri Pertama) berdasarkan sejarah lisan yang tidak ditemui dalam buku-buku sejarah biografi Tunku Tokoh-tokoh lain yang turut diliputinya ialah ialah seniman Omar Rojik kisah tragis Tan Sri Abd Rahman Hashim (mantan Ketua Polis Negara ketiga) Tun Mohamed Zahir Ismail (bekas Yang Di Pertua Dewan Rakyat yang juga seorang sasterawan) Tun Syed Ahmad Syed Mahmood Shahabuddin (Mantan Yang DiPertua Negeri Melaka) kisah cinta penyanyi tahun 1950an Allahyarham R Azmi

Zahidi juga menelusuri tokoh-tokoh yang namanya jarang dikenali tetapi memberi sumbangan dalam bidang tertentu dan mencipta nama di peringkat antarabangsa seperti AB Ibrahim (Pelukis kelahiran Kedah) Allahyarham Dr Katni Kamsono Kibat (Ahli akademik terulung dalam bidang kepustakawanan dan pengajian maklumat di Malaysia)

103

Abd Halim R (Pejuang sastera tradisi) Haji Mat Lala (Ulama yang seangkatan dengan Tok Kenali)

Dalam buku ini Zahidi telah memperkasa kisah tokoh-tokoh besar Negara dan dalam masa yang sama memperkenalkan tokoh-tokoh kecil yang banyak berjasa Antara yang besar dan kecil sebenarnya tiada perbezaan yang pentingnya perlu banyak kajian dan penulisan tentang tokoh-tokoh tersebut agar masyarakat Malaysia mengenalinya dan sumbangan-sumbangan yang telah diberikan Bak kata Almarhum Sukarno (Mantan Presiden Indonesia) Bangsa yang tidak mengenal pemikir (termasuk tokoh-tokoh) bangsanya adalah bangsa yang kerdil Melalui tokoh-tokoh ini Zahidi tidak hanya menulis hal-hal rasmi sahaja teapi turut memuatkan sisi-sisi menarik kemanusiaan dalam kehidupan tokoh-tokoh tersebut

Dalam buku ini Zahidi turut melakarkan pengetahuannya yang meluas dalam bidang sains sejarah dan kepustakawanan melalui pelbagai tulisan yang menyentuh tersebut Berdasarkan sejarah tradisi kepustakawan silam khususnya dalam peradaban Islam para pustakawan adalah seorang ilmuwan kerana terdedah secara langsung dengan dunia ilmu dan perbukuan Kerana itulah mereka mampu memahami banyak hal berkaitan pelbagai ilmu pengetahuan kerana minat budaya membacanya yang mendalam

Namun yang menarik dalam buku ini beliau menceritakan pengalaman kembaranya mengunjungi kampung-kampung buku di Eropah iaitu Hay on-Wye (Wales) Redu (Belgium) dan Breedevort (Belanda) Pengalaman memburu buku di kampung buku tentu sekali pengalaman yang unik dan istimewa berbanding pengalaman memburu barang-barang di shopping mall atau kompleks-kompleks membeli belah mega Buku ini sewajarnya dimiliki oleh perpustakaan-perpustakaan di Malaysia kerana ianya di tulis oleh seorang pustakawan yang memberi sumbangan bermakna dalam bidang penulisan

104

Perpustakaan Digital Isu dan Cabaran

DIGITAL LIBRARIES Issues and Challenges

Wan Ab Kadir Wan Dollah Mustaffa Haji Darimi Mohd Zaihan Hussin

Gopi Ghantan Mylvganam

Judul Buku Penyelenggara

Penerbit Tahun Muka surat Pengulas

Digital Libraries Issues and Challenges Wan Ab Kadir Wan Dollah Mustaffa Darimi Mohd Zaihan Hussin Gopi Ghantan Mylvganam

UiTM Publication Centre 2011 105 halaman Shaharom TM Sulaiman

Banyak nama telah diberikan kepada perpustakaan dalam Abad ke 21 Antaranya perpustakaan elektronik perpustakaan maya perpustakaan digital dan perpustakaan tanpa dinding Walau apa pun nama yang diberikan sedikit sebanyak ada perbezaannya tetapi begitu kecil sehingga penggunaan mana-mana istilah sekalipun boleh membayangkan perkara yang sama Namun yang jelasnya perpustakaan-perpustakaan tersebut amat diwarnai oleh perkembangan teknologi maklumat dan komunikasi yang canggih

Koleksi perpustakaannya tentu sekali berorientasikan digital dan organisasi maklumatnya menggabungkan penggunaan alat-alat elektronik sumber-sumber maya pangkalan data dalam talian dan perkhidmatan perpustakaan juga semakin canggih mudah dan segera Pokoknya perpustakaan telah memberi keselesaan kepada penggunanya

Dari segi konsepnya hampir semua perpustakaan di Malaysia telah pun menuju ke arah digital bergantung pada tahap perlaksanaannya sama ada secara keseluruhan atau sebahagiannya Kehadiran internet telah menyemarakkan lagi fungsi perpustakaan digital

105

Di Malaysia tidak banyak penulisan tentang perpustakaan digital maya elektronik dan semacamnya diabadikan dalam bentuk penerbitan buku Kehadiran buku ini telah memberi sumbangan yang amat bermakna kepada pemahaman perlaksanaan cabaran dan isu-isu yang berkaitan perpustakaan digital di Malaysia Tulisan-tulisan ini bukan bersifat teori dan konsepsual semata tetapi turut memuatkan kajian-kajian yang telah dibuat di beberapa perpustakaan di Malaysia

Bagi para pengurus maklumat pustakawan dan pekerja-pekerja maklumat buku ini perlu dimiliki dan menjadi bahan bacaan yang amat berguna dalam bidang kerjaya yang diceburinya

106

Informika Jilid 22013

Penerbit Fakulti Pengurusan Maklumat Universiti Teknologi MARA

Sidang Editor Shaharom TM Sulaiman (Ketua) Wan Ab Kadir Wan Dollah (Timbalan Ketua Editor)

Editor Pelaksana Mohamad Noorman Masrek Siti Arpah Noordin Mohd Jailani Paiman Husain Hashim Hasnah Hashim Mohd Sazili Shahibi

Editor Prof Dr Adnan Jamaludin - Universiti Teknologi MARA Prof Madya Dr Hj Laili Hj Hashim - Universiti Teknologi MARA Prof Madya Dr Mohd Sharif Mohd Saad - Universiti Teknologi MARA Prof Madya Fuziah Mohd Nadzar - Universiti Teknologi MARA Prof Madya Dr Rusnah Johare - Universiti Teknologi MARA Prof Dr Sohaimi Zakaria - Universiti Teknologi MARA Prof Dato Dr Raja Abdullah Yaacob - Universiti Teknologi MARA

Editor Perunding Prof Emeritus Dato Dr Osman Bakar - Universiti Brunei Darussalam Prof Dr Ding Choo Ming - Universiti Kebangsaan Malaysia Prof Dr Abu Hassan Hasbullah - Universiti Malaysia Kelantan Dr Roosfa Hashim - Universiti Kebangsaan Malaysia Dr Wan Ali Wan Mamat - Universiti Islam Antarabangsa Malaysia

Alamat Penerbit Kampus Puncak Perdana 40150 Shah Alam Selangor Darul Ehsan Malaysia (Tel 03-79622020 Faks 03-79622007)

Harga RM 20 (Malaysia) USD 20 (Luar Negara)


ISSN 2231-7104

Bil

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Kandungan










MS

1-20

21-24

25-36

37-42

43-54

55-68

69-78

79-94

95-101

ULASAN BUKU

1

2



103-104

105-106

I








TINGGI







PENGENALAN



43







44








P-31)






45







KANDUNGAN RMK-9







46











47










48








d) Latihan


MASALAH



49









LUAR BANDAR




50











51


KESIMPULAN



RUJUKAN






52















53



54






103





104












105



106


ISSN 2231-7104

Bil

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Kandungan










MS

1-20

21-24

25-36

37-42

43-54

55-68

69-78

79-94

95-101

ULASAN BUKU

1

2



103-104

105-106

I








TINGGI







PENGENALAN



43







44








P-31)






45







KANDUNGAN RMK-9







46











47










48








d) Latihan


MASALAH



49









LUAR BANDAR




50











51


KESIMPULAN



RUJUKAN






52















53



54






103





104












105



106








TINGGI







PENGENALAN



43







44








P-31)






45







KANDUNGAN RMK-9







46











47










48








d) Latihan


MASALAH



49









LUAR BANDAR




50











51


KESIMPULAN



RUJUKAN






52















53



54






103





104












105



106







44








P-31)






45







KANDUNGAN RMK-9







46











47










48








d) Latihan


MASALAH



49









LUAR BANDAR




50











51


KESIMPULAN



RUJUKAN






52















53



54






103





104












105



106








P-31)






45







KANDUNGAN RMK-9







46











47










48








d) Latihan


MASALAH



49









LUAR BANDAR




50











51


KESIMPULAN



RUJUKAN






52















53



54






103





104












105



106







KANDUNGAN RMK-9







46











47










48








d) Latihan


MASALAH



49









LUAR BANDAR




50











51


KESIMPULAN



RUJUKAN






52















53



54






103





104












105



106











47










48








d) Latihan


MASALAH



49









LUAR BANDAR




50











51


KESIMPULAN



RUJUKAN






52















53



54






103





104












105



106










48








d) Latihan


MASALAH



49









LUAR BANDAR




50











51


KESIMPULAN



RUJUKAN






52















53



54






103





104












105



106








d) Latihan


MASALAH



49









LUAR BANDAR




50











51


KESIMPULAN



RUJUKAN






52















53



54






103





104












105



106









LUAR BANDAR




50











51


KESIMPULAN



RUJUKAN






52















53



54






103





104












105



106











51


KESIMPULAN



RUJUKAN






52















53



54






103





104












105



106


KESIMPULAN



RUJUKAN






52















53



54






103





104












105



106















53



54






103





104












105



106



54






103





104












105



106






103





104












105



106





104












105



106












105



106



106

irtv - core.ac.uk · pembangunan perpustakaan luar bandar di malaysia, pada awalnya adalah menjadi...

Documents