PUMS 99: 1 UNNERSITI MALAYSIA SABAH

BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS

l1JDUL: ¥-AJ IAN f~ {'\ ~flm~IL-8N Pi E =r PAN EAKTD!e - £At.TO>2 LAIN 'yANG

______ ~B~EJ2.::..r::.J'f=-J:t:...LL.JITL.LAJ.L-N~-\)"-'EN~<ZA=~.LJN'--"\f.&::>o<><:kfY,""'I4I ...... ItA=+-JN'---"B""-');""'-\?=Pr:..J....T~B'484J.1?a.AJ....!.N..I-....JOi.LJ)wt.t4A"'-'L=.IAN:::u..1JG;~1l4'-"N---I\="*'~\ T ....... AN:...u....Ju..frAI.CL.LN~ __ WPt NI1 A 0\ VtN\\t~~I"T 1 rnA-I-AY5IA .cf'\'13/rli

trAZAH: 51\f(\\> mAICIiN~A )

I.IAZ/U\ sAY?JANA 1114 t21:} " bliN4=ftIV p-.r:YJl ~N {£.q-(NC; mA~frNAN t>frtJ I'P11A1fANAIV

SESI PENGAJIAN: __ ;)-_O,,-O_~-,--,-/_2--=6~1 D>L-.. __

~aya B ~V£l2. 1-1 :J 0 H N (HURUF BESAR)

lllengaku membenarkan tesis (LPSI Smjanal Doktor Falsafah) ini di simpan di Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah <iengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut:

1. Tesis adalah hakmilik Universiti Malaysia Sabah. 2. Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja. 3. Perpustakaan dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi. 4. ** Sila tandakan ( / )

SULIT

TERHAD

/' TIDAK TERHAD

(T ANDATANGAN PENULIS)

(Mengandungi maklumat yang berdmjah keselamatan . atau kepentingan Malaysia seperti yang termaktub di dalam AKT A RAHSIA RASMI 1972)

(Mengandungi maklumat TERHAD yang telah ditentukakan oleh organisasilbadan di mana penyelidikan dijalankan)

~lamat Tetap: !> \::.1 \ ~~, Ie AI,:). 0]..0 4 ,

Nama Penyelia

't-arikh: -------------------------- Tarikh: -------------------------

~ TAT AN: * Potong yang tidak berkenaan. * Jika tesis ini SULIT atau TERHAD, sila lampiran surat daripada pihak berkuasalorgansasi

berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai SULIT dan TERHAD.

* Tesis dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah dan Sarjana secara penyelidikan, atau disertasi bagi pengajian secara kerja kursus dan penyelidikan, stau Laporan Projek Sarjana Muda (LPSM).

KAJIAN PENGAMBILAN DIET DAN FAKTOR­FAKTOR LAIN YANG BERKAITAN DENGAN KELEBIHAN BERAT BADAN DI KALANGAN

KAKITANGAN WANITA DI UNIVERSITI MALAYSIA SABAH

BEVERLY JOHN

LATIHAN ILMIAH INI DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT

MEMPEROLEHI DAZAH SARlANA MUDA SAINS MAKANAN DENGAN KEPUJIAN (SAINS MAKANAN DAN PEMAKANAN)

SEKOLAH SAINS MAKANAN DAN PEMAKANAN UNIVERSITI MALAYSIA SABAH

2010

PENGAKUAN

5aya akui bahawa karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan

ringkasan yang setiap satunya telah saya jelaskan sumbemya.

16 April 2010 ~~ HN2006 - 4643

ii

NAMA

NO MATRIK

TAJUK

DAZAH

TARIKH VIVA:

1. PENYEUA

PENGESAHAN

BEVERLY JOHN

HN2006-4643

KAJIAN PENGAMBILAN DIET DAN FAKTOR-FAKTOR

LAIN YANG BERKAITAN DENGAN KElEBIHAN BERAT

BADAN Di KALANGAN KAKITANGAN WANITA DI

UNIVERSm MALAYSIA SABAH

DAZAH SARJANA MUDA SAINS MAKANAN DENGAN

KEPU1IAN (SAINS MAKANAN DAN PEMAKANAN)

14 MEl 2010

DIPERAKUKAN OLEH

(DATIN RUGAYAH ISSA)

2. PEMERIKSA - 1

(DR. YASMIN 001 BENG HOUI)

3. PEMERIKSA - 2

(CIK ADlLAH MD RAMU)

4. DEKAN

(PROF. MADYA DR. MOHO. ISMAIL ABDUllAH)

iii

PENGHARGAAN

Setinggi-tinggi penghargaan dan ucapan terima kasih ditujukan kepada

Datin Rugayah Issa selaku penyelia projek tesis di atas segala kesabaran,

tunjuk ajar, nasihat dan kritlkan yang membina daripada beliau bagi

menyempurnakan penyelidikan ini.

Penghargaan turut diberikan kepada Dekan Sekolah Sains Makanan

dan Pemakanan (SSMP), Prof. Madya Dr. Mohd. Ismail Abdullah dan para

pensyarah yang telah memberikan didikan serta tunjuk ajar kepada saya

sepanjang pengajian saya.

Ucapan terima kasih turut ditujukan kepada semua pihak

pengurusan di setiap sekolah dan jabatan di Universiti Malaysia Sabah atas

kerjasama dan kebenaran yang telah diberikan bagi menjalankan kajian di

sekolah dan jabatan tersebut. Kepada semua responden yang terlibat dalam

menjayakan kajian inl diucapkan ribuan rerima kasih atas segala kerjasama

dan penglibatan anda.

Jutaan terima kasih turut ditujukan kepada rakan-rakan

seperjuangan yang telah memberikan sokongan dan bantuan secara tidak

langsung dalam menyelesaikan kajian ini. Terima kasih atas persahabatan

ini.

Akhir sekali, tJdak dilupakan ucapan terima kasih kepada ahli

keluarga saya di atas segala dorongan, kasih sayang dan sokongan moral

yang tidak terhingga.

Beverly John

16 April 2010

iv

ABSTRAK

Tujuan utama kajian ini dijalankan adalah untuk mengetahui tahap

kelebihan berat badan di kalangan kakitangan wanita di Universiti Malaysia

Sabah. Objektif utama kajian ini ialah mengenalpasti faktor-faktor dan

perkaitan di antara cara pengambilan diet dengan tahap kelebihan berat

badan. 5eramai 102 orang responden yang terlibat dalam kajian ini. Data

telah diperoleh melalui borang demografik yang merangkumi pengukuran

antropometri (Indeks Jisim Tubuh (1JT), saiz rangka tubuh, nisbah pinggang

kepada pinggul (WH/?), peratusan lemak badan dan pengukuran lipatan

kulit) dan borang kekerapan pengambilan makanan. Data dianalisa

menggunakan SPSS versi 15.0. Daripacla hasil kajian Ini, terclapat sebanyak

22 (21.6%) orang responden berada pada DT pra obes sementara 5 (4.9%)

orang berada pada DT obes. Antara faktor penyebab kelebihan berat baclan

yang mempunyai hubungan yang signifikan (p<O.OS) ialah umur iaitu pada

kumpulan umur 31 - 40 tahun (p=O.004), kandungan lemak dalam baclan

yang tinggi iaitu lebih daripada 32% (p=O.OOO), saiz rangka tubuh yang

besar (p=O.001), sejarah kesihatan iaitu mempunyai penyakit darah tinggi

(p=O.OOO) dan kekerapan pengambilan jenls masakan bergoreng dan

dipanggang (p=O.OOO). Kajian ini menunjukkan tahap kelebihan berat

baclan di kalangan kakitangan wanita clalam kajian ini berada pada tahap

sederhana.

v

ABSTRACT

A STUDY OF DIETARY INTAKE AND OTHER FACTORS RELATED TO

OVERWEIGHT AMONG WOMEN STAFF IN UNIVERSITY NALA YSIA

SABAH

The main purpose of this study was to know the level of overweight among women

staff in University Malaysia Sabah. The main objective was to determine the factors

and relationship between the dietary intake and level of overweight About 102

respondents were involved in this study. Data had been collected using

demographic questionnaires which includes the anthropometry measurements (BMI,

size of the body stature, WHR, body fat percentage and Skinfolds measurements)

and food frequency questionnaires (FFQ). Results have been analyzed with SPSS

version 15.0. From the results, 22 (21.6%) respondents were overweight while 5

(4.9%) were obese. Factors that showed a significant relationship (p<O.05) with

overweight were age which range from 31 - 40 years old (p=O.OO4), high body fat

percentage which more than 32% (p=O.OOO), big size of the body stature

(p=O.OOl), health status related to hypertension (p=O.OOO) and the intake of fried

and grilled foods (p=O.OOO). This study showed thclt the level of overweight among

women staff in this study was considered medium.

vi

TAl UK PENGAKUAN CALON PENGESAHAN PENGHARGAAN ABSTRAK ABSTRACT SENARAI KANDUNGAN SENARAIJADUAL SENARAI RAJAH

151 KANDUNGAN

SENARAI SINGKATAN/SIMBOL SENARAI LAMPIRAN

BAB 1: PENDAHULUAN 1.1 Pengenalan 1.2 Objektif 1.3 Rasional Kajian

BAB 2: ULASAN PERPUSTAKAAN 2.1 Makanan dan pemakanan 2.2 Nubien makanan 2.3 Diet seimbang 2.4 Piramid makanan 2.5 Berat Badan 2.6 Berat badan ideal 2.7 Penyakit dan Pemakanan

2.7.1 Tekanan darah tinggi (hipertensi) 2.7.2 Diabetes 2.7.3 Penyakit jantung 2.7.4 Keobesan

2.8 Faktor-Faktor Penyebab Kelebihan Berat Badan 2.8.1 Kurang Aktivitl Fizikat 2.8.2 Penggunaan dan Kesan Sampingan Ubat 2.8.3 Genetik dan Keturunan 2.8.4 Gaya Hidup dan Skala Sosial 2.8.5 Insulinoma

2.9 cara Mengat:asi Kelebihan Berat Badan 2.9.1 Diet Seimbang dan Teratur 2.9.2 Meningkatkan Aktiviti Fizikal 2.9.3 Pengambilan Ubat-Ubatan 2.9.4 Perawatan melalui Pembedahan

2.10 Terapi Bagi Mengurangkan Berat Badan 2.10.1 Perubahan Sikap

Halaman

ii iii Iv v vi

vii viii ix x

1 3 4

5 6 7 8 9 9 10 10 11 11 11 11 11 12 12 12 12 13 13 13 13 14 15 15

BAB 3: BAHAN DAN KAEDAH 3.1 Lokasi Kajian 3.2 Tinjauan Awal 3.3 Surat Kebenaran 3.4 Persampelan

3.4.1 Responden 3.4.2 Pengiraan saiz sampel

3.5 Masa Kajian 3.6 Bahan dan Peralatan 3.7 Ujian Rintis (Pilot Test) 3.8 Pengumpulan Data

3.8.1 Borang Soal Selidik a. Bahagian A: Data Demografik b. Bahagian B: Tabiat Makan dan Pemakanan c. Bahagian C: Gaya Hidup d. Bahagian D: Pengetahuan Amalan Pemakanan e. Bahagian E: Sejarah Kesihatan

3.8.2 Pengukuran Antropometri a. Indeks Jisim Tubuh(IJT) b. Nisbah Pinggang kepada Pinggul (WHR) c. sajz Rangka d. Upatan Kulit (5kinfold Measurement) e. Peratusan Lemak

3.8.3 Borang Kekerapan Pengambilan Makanan (FFQJ

3.9 Analisis Data 3.9.1 Taburan Frekuensi 3.9.2 Ujian Khi Kuasa Dua 3.9.3 Analisis Varians (ANOVA)

3.10 Etika Konsiderasi 3.10.1 Borang Maklumat Kajian 3.10.2 Surat Persetujuan 3.10.3 Kerahsiaan Data Dan Maklumat

BAB 4: HASIL DAN PERBINCANGAN 4.1 Tahap berat badan responden 4.2 Data demografi

4.2.1 Kelebihan Berat Badan Dengan Umur 4.2.2 Kelebihan Berat Badan Dengan Status 4.2.3 Kelebihan Berat Badan Oengan Bangsa Dan Agama 4.2.4 Kelebihan Berat Badan Dengan Pekerjaan

4.3 Maklumat Antropometri 4.3.1 IJT dengan nisbah pinggang kepada pinggul

16 16 16 17 17 17

18 18 18 19

19 20 20 20 20 21

21 22 22 23 24 25

26

26 26 26 27

27 27 28 28

29 30 33 34 35 38 40 41

4.3.2 Dr dengan saiz rangka 4.3.3 Dr dengan kandungan lemak dalam badan

4.4 Sejarah perubatan 4.5 Tabiat pemakanan

4.5.1 Kekerapan makan di restoran makanan segera 4.5.2 Pengambilan buah-buahan 4.5.3 Pengambilan sayur-sayuran 4.5.4 Jenis masakan yang kerap diambil

4.6 Gaya hid up 4.6.1 Tabiat meJihat label 4.6.2 cara mendapatkan maklumat 4.6.3 Tablat menjalankan senaman 4.6.4 Tabiat merokok

4.7 Pengetahuan amalan pemakanan 4.7.1 Piramid makanan 4.7.2 Penskoran

4.8 Kekerapan pengambilan makanan

BAB 5: KESIMPULAN DAN CADANGAN 5.1 Kesimpulan 5.2 cadangan

RUlUKAN

42 43 44 46 47 49 SO 51 53 53 54 54 56 57 55 57 58

61 62

63

SENARAI lADUAL

Halaman

Jadual2.1 Prinsip pemakanan manusia 6

Jadual2.2 Jenis-jenis ubat dan kesannya 14

Jadual2.3 Pembeclahan rawatan keobesan 14

Jadual3.1 Kaedah penskoran bagi pengetahuan pemakanan 21

Jadual3.2 Klasifikasi indeks jisim tubuh 22

Jadual3.3 K1asifikasi nisbah pinggang kepada pinggul 23

Jadual3.4 Penentuan saiz rangka tubuh bagi wanita 24

Jadual3.5 Sahagian lipatan kulit 25

Jadual3.6 Tahap lemak di dalam badan bagi individu 18 tahun dan 25

ke atas

Jadual4.1 Taburan frekuensi dan peratus responden 29

berdasarkan pengelasan berat

Jadual4.2 Taburan frekuensi responden berclasarkan 31

data demografi (n=102)

Jadual4.3 K1asifikasi UT responden mengikut kumpulan umur 34

Jadual4.4 Klasifikasi UT responden mengikut status 35

Jadual4.5 Klasifikasi UT responden mengikut bangsa 36

Jadua14.6 Klasifikasi UT responden mengikut agama 38

Jadua14.7 Klasifikasi UT dengan pekerjaan responden 39

Jadual4.8 Taburan frekuensi dan peratus berclasarkan ukuran 40

antropometri responden (n=102)

Jadua14.9 K1asifikasi risiko kesihatan responden mengikut or 42

Jadua14.10 Klasifikasi saiz rangka mengikut or 43

JaduaI4.11 Klasifikasi kandungan lemak mengikut UT 44

Jadual4.12 Taburan frekuensi dan peratus berdasarkan jenis 45

penyaklt (n=102)

JaduaI4.13 Ujian Pearson Khi-kuasa dua berdasarkan penyaklt 46

Jadual4.14 Klasifikasl UT berdasarkan kekerapan responden 48

vii

mengunjungi restoran makanan segera

Jadual4.15 Klasifikasi IJT responden berdasarkan jenis masakan 52

Jadual4.16 Taburan frekuensi dan peratus berdasarkan sumber 54

maklumat (n=102)

Jadual4.17 Frekuensi dan peratus bagi kekerapan melakukan 56

senaman (n=102)

Jadua14.18 Klasfikasi UT responden dengan skor keseluruhan 59

Jadual4.19 Kekerapan pengambilan jenis makanan mengikut saiz 60

hidangan bagi responden yang pra obes dan obes

viii

SENARAI RAJAH

Halaman

Rajah 2.1 Piramid makanan 9

Rajah 4.1 Kecenderungan pemilihan makanan responden 47

Rajah 4.2 Kekerapan makan di restoran makanan segera 49

Rajah 4.3 Kekerapan pengambilan buah-buahan 50

Rajah 4.4 Kekerapan pengambilan sayur-sayuran 50

Rajah 4.5 Jenis masakan yang kerap diambil 51

Rajah 4.6 Kekerapan memeriksa label semasa membeli 53

Rajah 4.7 Kekerapan responden yang suka bersenam 55

Rajah 4.8 Peratusan responden yang merokok 57

Rajah 4.9 Jumlah responden yang faham mengenai piramid 57

makanan

Rajah 4.10 Jumlah skor yang diperolehi oleh responden dalam 58

bahagian pengetahuan pemakanan

ix

Simbol/singkatan

%

±

>

<

P df

em

mm

kg/m2

ill

WHR

WHO

UMS

SPSS

FDA

RNI

KKM

SENARAI SINGKATAN/SIMBOL

Makna

Peratus

Tambah tolak

kurang daripada

feblh daripada

jumfah bilangan responden

nilai Khi-kuasa dua

nilai pada aras keertian 0.05

darjah kebebasan

sentimeter

milimeter

kilogram per meter persegi

Indeks Jisim Tubuh

Waist Hip Ratio (Nisabah pinggang kepada

plnggul)

World Health Organization

Universiti Malaysia Sabah

Statistical Package for the Social Sciences

Food and Drug Administration

Recommended Nutrient Intakes

Kementrian Kesihatan Malaysia

x

SENARAI LAMPI RAN

Halaman

LAMPIRAN A Surat kebenaran kepada dekan 70

LAMPIRAN B Maklumat kajian 76

LAMPIRAN B Surat persetujuan 77

LAMPIRAN B Borang demograflk 78

LAMPIRAN B Borang kekerapan pengambilan makanan (FFQ) 86

LAMPIRAN C Keputusan crosstab bagi ujian Khi-kuasa dua 97

dan ANOVA yang dianalisis dengan SPSS

xl

BABl

PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan

Fenomena kelebihan berat badan dan obesiti kini kian meningkat terutamanya di

negara-negara yang sedang maju. Epidemik ini juga turut menular di negara­

negara Asia. Pada tahun 1998, Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO) telah

mengenalpasti bahawa fenomena kelebihan berat badan dan obesiti merupakan

suatu epidemik global yang menyerang lebih daripada dua ratus lima puluh juta

orang dewasa di seluruh dunia (Pon et al, 2004). Kelebihan berat badan dan

obesiti merupakan suatu masalah kesihatan yang menyumbang ke arah

menghidapi penyakit lain serta menjurus kepada kematian (Mousa et al., 2006).

Menurut Rachmat (1996), kesihatan seseorang individu adalah merangkumi

kesihatan secara keseluruhan dari segi fizikal, mental, sosial dan rohani.

Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO) pula, mendefinisikan sihat sebagai keaclaan

sejahtera dari segi fizikal dan sosial iaitu dengan tidak menghidapi sebarang

penyakit dan tidak cacat Kelebihan berat badan dan obesiti menunjukkan bahawa

seseorang individu itu kurang sihat dan mudah menghidapi penyakit kronik lain

seperti diabetes mellitus jenis II, penyakit jantung, hipertensi, gangguan emosi,

penyakit sendi dan juga kanser (Spark, 2007; Khor, 2008; Singh et ai, 2009).

Malaysia merupakan salah satu negara yang mengalami perubahan

terhadap gaya hidup dan cara pengendalian nutrisi. Perubahan dan kemajuan

teknologi telah mengubah sikap seseorang individu dalam membuat pili han

terutamanya dalam pemilihan makanan. Rakyat Malaysia pada amnya, kian

mengamalkan diet yang tinggi lemak dan kalori disamping mengamalkan gaya

hidup yang kurang aktif (Pon et ai, 2004). Keaclaan ini mampu menjurus kepada

masalah berat badan akibat pengumpulan tenaga dan lemak yang berleblhan di

dalam badan (Wiseman, 2002).

Ketumpatan otot di dalam badan akan berkurang sejajar dengan

meningkatnya usia seseorang individu. Keadaan ini menyumbang kepada

peningkatan kandungan lemak dan dipercayai mengganggu fungsi fizikal tubuh

serta mengehadkan pergerakan akibat daripada interaksi di antara otot dan lemak

yang memberikan kesan secara maksimum terhadap indlvidu tersebut (Rolland et

al, 2009). Kegemukan merupakan salah satu isu yang sering dipersoalkan pada

masa kini yang bukan hanya menjadi fokus terhadap lelaki dan kanak-kanak, malah

turut terjadi dikalangan wanita. Kegemukan, kelebihan berat badan dan obes

merupakan istilah yang menerangkan keadaan mengalami kelebihan lemak dl

dalam badan (Parham dan White, 2004).

Menurut Oilton (2007), wanita mengalami kadar kelebihan berat baclan dan

obesiti yang tinggi berbanding dengan lelaki. Pertambahan lemak terjadi pada

peringkat awal menopos terutamanya di bahagian peha dan pinggul. Peningkatan

usia dikalangan wanita turut menyumbang kepada peningkatan lemak dan ukuran

lIIitan pinggang. Perbezaan ketara di antara wanita dan lelakl adalah pada tahap

kandungan plasma leptin yang mana wanita mempunyai tiga kali ganda lebih tinggi

kandungan plasma leptin daripada lelaki. Kandungan plasma leptin menyumbang

kepada peningkatan jisim lemak dalam badan (Oifton, 2007).

Kelebihan berat badan dan obesiti dipercayai terjadi akibat faktor-faktor lain

seperti dekomposisi genetik, diet, aktiviti fizikal dan juga persekitaran. Genetik dan

kadar metabolik membentuk suatu tapak bagi mengenalpasti berat badan

seseorang individu dalam suatu budaya, persekitaran dan faktor sosial (Pon et al, 2004). Kelebihan berat baclan dan obesiti turut terjadi akibat daripada urbanisasi

serta perkembangan ekonomi yang mana bertanggungjawab terhadap cara hidup

semasa seseorang indMdu dan kurangnya aktiviti fizlkal (Harrison dan Hamlcle,

2009).

2

Masalah kelebihan berat badan dan obesiti turut akan memberi impak

terhadap kesihatan umum apabila masalah ini mampu meningkatkan risiko

mendapat penyakit dan juga kematian (Mousa et aI., 2006). Faktor gaya hidup

akan memberikan implikasi kepada kualiti kehidupan dan juga kesihatan khususnya

kepada wanita di pertengahan usia yang sedang mengalami perubahan hormon

dan menopaus (Noor-Aini et aI., 2006). Para saintis berpendapat bahawa

penambahan berat badan yang menyumbang kepada kelebihan berat baclan dalam

manusia adalah disebabkan oleh keseimbangan tenaga positif yang berlebihan

dalam mengekalkan berat badan ideal (Heymsfield, 2009). Ketidakseimbangan ini

turut terjadi disebabkan oleh faktor pengambilan makanan dan aktiviti fizikal

(Parham dan White, 2004).

Pengawalan kelebihan berat badan perlu dititikberatkan secara menyeluruh

bagi membantu mengurangkan risiko dan potensi dalam menghidapi penyakit

kronik. Konsicierasi terhadap cara dan kuantiti makanan yang diambll perlu dikawal

terutamanya dalam pengambilan snek, makanan tinggi lemak dan kalon bagi

membantu mengawal keleblhan berat badan (Nawalyah dan Zamaliah, 2007).

Selain itu, pemilihan makanan yang seimbang adalah perlu dalam mengekalkan diet

yang sihat. Makanan yang diambil perlu merangkumi sayur-sayuran dan buah­

buahan agar keseimbangan diet dan pengekalan berat baclan yang ideal dapat

dicapai (Parham dan White, 2004).

1.2 Objektif kajian

Dalam kajian ini, objektif yang diketengahkan adalah seperti berikut:

1. Mengetahui tahap kelebihan berat baclan di kalangan wanita di UMS.

2. Mengenalpasti faktor-faktor dan kaitan yang mempengaruhi cara

pengambilan diet dan kelebihan berat badan wanita di UMS.

3

1.3 Rasional kajian

1. Pendedahan dan penerangan terhadap rlsiko kelebihan berat baclan dan

obesiti.

2. Penilaian terhadap pengambilan diet iaitu melalui borang soal selidik dan

borang kekerapan pengambilan makanan (FR]).

3. Melihat potensi menghidapi rlsiko penyakit melalui pengukuran antropometri

sepertl Indeks Jisim Tubuh (IJT), nisbah lilitan pinggang kepada pinggul

(WH/(), peratusan lemak dalam baclan (penggunaan BIA, Body lmpendance

AnalysiS), pengukuran rangka tubuh dan juga pengukuran lipatan kulit

(Skinfold Measuremef).

4. Pengenalpastian faktor-faktor yang membawa kepada kelebihan berat

badan seperti faktor persekitaran, gaya hidup, genetik, penggunaan ubat

dan aktiviti fizikal.

•

4

BAB2

ULASANPERPUSTAKAAN

2.1 Makanan dan pemakanan

Makanan merupakan sumber utama bagi mendapatkan nutrisi di dalam badan.

Makanan yang baik nilai pemakanannya adalah berdasarkan kepada makanan yang

lengkap dan seimbang (Rachmat, 1996). Makanan juga merangkumi semua bahan

pepejal atau cecair yang masuk ke dalam sistem tubuh melalui saluran pencemaan.

Makanan turut digunakan bagi menjaga serta membina tisu tubuh, mengawal atur

proses-proses tubuh dan membekalkan tenaga bagi kelangsungan hidup manusia

(Suriah et al, 2003).

Manusia memerlukan makanan yang mencukupi dalam mendapatkan

kesihatan yang optima. Keperluan makanan adalah berdasarkan kepada kombinasi

keselamatan makanan itu sendiri dan keperluan dalam meningicatkan kesedaran

terhadap keselamatan rnakanan serta kandungan nutrisi di dalam makanan yang

diambJl bagi menjalani gaya hldup yang sihat dan aktif (Brown, 2005). Pemakanan

merupakan suatu bidang sains yang merangkumi proses pembekalan, pengambilan

dan penggunaan makanan terhadap sesuatu organisma (Zubaidah, 1992).

Kombinasi proses ini diperlukan bagi mengawal fungsi pertumbuhan serta

memperbaharui sel (Suriah et aI., 2003).

Menurut Brown (2005), pemakanan merupakan suatu kajian terhadap

makanan, kandungan nutrien, komposisi kimia dan juga kesan makanan tersebut

terhadap kesihatan. Terdapat sepuluh prinsip bagi pemakanan manusia yang mana

digunakan dalam menyediakan asas bagi meningkatkan pengetahuan terhadap

pemakanan (Brown et aI., 2005). Berikut merupakan prinsip dalam pemakanan

manusia:

JaduaI2.1: Prinsip pemakanan manusia

Prinsip

Pertama:

Kedua:

Ketiga:

Keernpat:

Kelima:

Keenam:

Ketujuh:

Kelapan:

Kesembilan:

Keterangan

Makanan merupakan keperluan asas manusia.

Makanan memberikan tenaga (kalori), nutrien dan bahan lain

yang diperlukan bagi tumbesaran dan kesihatan.

Masalah kesihatan yang berkaitan dengan pemakanan adalah

terjadi di dalam sel.

Pemakanan yang lemah boleh terjadi akibat kekurangan dan

kelebihan tahap pengambilan nutrien.

Manusia mempunyai mekanisma yang boleh mengawal

perubahan semasa pengambilan makanan.

Malnutrisi terjadi akibat diet yang tidak seimbang, penyakit

yang sedang merebak, faktor genetik atau kombinasi

kesemuanya.

Sebilangan kumpulan manusia berada pada tahap risiko yang

tinggi dalam mengalami kekurangan nutrisi daripada yang

lain.

Pemakanan yang lemah dapat memberi implikasi terhadap

perkembangan sesetengah penyakit.

Diet yang sihat adalah berdasarkan kepada keseimbangan

dan keperluan rnakanan tersebut.

Kesepuluh: Tidak terdapat makanan yang \'baik" atau "jahat".

Sumber: Brown et a/. (2005)

2.2 Nutrien makanan

Nutrien didefinisikan sebagai komposisi dalam makanan yang diperlukan bagi

membantu penyelengaraan kehidupan, pertumbuhan, pembiakan, fungsi normal

organ dan penghasilan tenaga (Zubaidah, 1GG2). Nutrien juga merupakan bahan

kimia semula jadi dalam makanan yang berfungsi dalam memelihara kesihatan

6

(Nawalyah dan Zamilah, 2007). Makanan daripada produk tumbuhan dan haiwan

akan memberikan tenaga serta nutrien yang diperlukan bagi kehidupan,

tumbesaran dan pembiakan (Grosvenor dan Smolin, 2002). Nutrien terbahagi

kepada dua iaitu nutrien perlu dan nutrien tidak perlu. Nutrien perlu merupakan

nutrien yang tidak dapat dihasilkan oleh badan atau dihasilkan dalam kuantiti yang

sedikit. Nutrien perlu seperti karbohidrat, asid amino, asid linoleik, vitamin, mineral

dan air adalah diperlukan di dalam diet manakala nutrien tidak perlu seperti

kolesterol, keratin dan glukosa adalah nutrien yang tidak diperlukan di dalam diet.

Nutrien tidak perlu hadir di dalam makanan dan digunakan oleh badan namun

nutrien ini tidak diperlukan dalam diet pada kuantiti yang banyak (Brown, 2005).

Terdapat enam kategori nutrien iaitu' karbohidrat, protein, lemak, vitamin, mineral

dan juga air (Brown, 2005; Grosvenor dan Smolin, 2002).

Pada tahun 2003, Kementerian Kesihatan Malaysia telah menjalankan satu

kajian survei (Malaysian Adult Nutrition SurveY) secara besar-besaran di seluruh

negara dalam mengetahui kuantitatif informasi mengenai status pemakanan,

pengambilan rnakanan dan cx>rak aktiviti fizikal orang dewasa yang berumur di

antara lapan belas hingga lima puluh sembilan tahun. Dalam kajian ini

menunjukkan pengambilan setiap nutrien menyumbang kepada diet yang seimbang

dan menglkut pengambilan nutrlen yang disarankan oleh Pertubuhan Kesihatan

Sedunia (Mimalini et al, 2008).

2.3 Diet seimbang

Diet seimbang merupakan diet yang teratur dan betul, baik untuk kesihatan serta

dapat diarnalkan (Rachmat, 1996). Menurut Whitney et al (2007), diet seimbang

merupakan suatu perwatakan pemakanan yang menyediakan pelbagai makanan

daripada setiap komposisi makanan yang mengandungi nutrien yang tinggi secara

seimbang. Selain itu, diet seimbang turut diklasifikasikan sebagai diet yang boleh

membekalkan nutrien yang mencukupl kepada badan mengikut umur, jantina,

7

keperluan tertentu dan keadaan fizikal seseorang individu dalam memenuhi

keperluan tumbesaran dan kesihatan (Nawalyah dan Zamaliah, 2007).

Tabiat pemakanan dan juga diet yang diamalkan oleh wanita dapat dilihat

melalui survei serta pengukuran antropometri. Pendedahan terhadap pengambilan

makanan yang betul serta diet yang seimbang dapat membantu wanita dalam

membuat pemilihan yang betul bagi mengekalkan berat badan yang ideal terhadap

diri sendiri dan juga keluarga. Pengekalan Indeks Jisim Tubuh yang nonnal (18.5

kg/m2 hingga 24.9 kg/m2) adalah penting bagi menghindarkan potensi menghidapi

penyakit kronik. Risiko ini boleh terjadi apabila berat badan adalah berlebihan dan

obes (Harrison dan Hamide, 2009).

2.4 Piramid makanan

Piramid makanan merupakan suatu pendekatan dan pengetahuan terhadap

perancangan diet yang dapat membekalkan kuantiti serta kualiti nutrien yang

mencukupi. Terdapat em pat (4) aras dalam piramid makanan bagi mewakili satu

set nutrien yang berbeza. Pemilihan makanan daripada setiap kumpulan makanan

akan melancarkan serta memudahkan perancangan pemilihan serta pembentukan

diet yang seimbang (Kementerian Kesihatan Malaysia, 2002).

8

Susu dan PIJ'OCI'uk lenusu

'1-2 HI ANGA

Bu h--b .... han dan yuron

m.nlmum 3-5 DANGA

cmak mlnyalic, 9 u I CI~n garam GUNASEDIIC

Ikon. a'll .. 1'1'1 tlk. daglng d n kokacang 2- H DA AN

Nasi. m i. For. b Jlrln I ~n Clan produk blllrrin d n ubi - 2 HtOANGAN

Rajah 2.1 Piramid Makanan

Sumber: Kementerian Kesihatan Malaysia (2002)

2.5 Berat badan

Berat badan merupakan jisim tubuh yang merangkumi komposisi cecair dan lemak

di dalam badan. Terdapat beberapa faktor yang mempengaruhi berat badan

seseorang individu. Antaranya, faktor umur, jantina, aktiviti fizikal, masalah

kesihatan dan penggunaan ubat-ubatan, psikologikal dan sosial serta gaya hidup

(Kementerian Wanita, Keluarga dan Pembangunan Komuniti, 2006). Keseimbangan

di antara pengambilan tenaga dan juga penggunaan tenaga dipengaruhi oleh

kelebihan atau kekurangan makanan, perubahan fisiologi dan psikologi. Faktor­

faktor ini mampu mengubah berat normal seseorang individu (Suriah et al, 2003).

Masalah berat badan sering terjadi di kalangan wanita akibat dari

pengambilan makanan yang berlebihan dan kurangnya melakukan senaman.

Masalah ini boleh meningkatkan risiko menghidapi masalah jantung, tekanan darah

9

RU1UKAN

Alvarez, J., Pavao, J., Baumrind, N., dan Kimerling, R. 2007. The relationship Between Child Abuse and Adult Obesity Among california Women. American Journal of Preventive Medicine. 33 (1):

Anirawati binti Dahari. 2000. Pengukuran Antropometri di Kalangan Pelajar Perempuan Universiti Malaysia sabah. 5ekolah Sains Makanan dan Pemakanan. Kota Kinabalu: Universiti Malaysia Sabah.

Bolton, T.R. 2003. Obesity and Appetite Drogs. In Handbook of Food Drug Interactions. CRC Press

Brown, J.E. 2005. Nutrition Now. 4th Ed. Thomson Wadsworth

Brown, J.E., Isaacs JS., Krinke, U.B., Murtaugh, M.A., Sharbaugh, C,;J Stang, J., dan Wooldridge, N.H. 2005. Nutrition Through The Life C}de. 2 Ed. Thomson Wadsworth

Bartlett, J.E., Kotrlik, J.W. dan Higgins, C.C. 2001. Organizational Research: Determining Appropriate Sample Size in SUlVey Research. Information Technology, Leaming and Performance Joumal 19(1): 43-50

OiftDn, P. 2007. Section m: Nutrition in 07ronic Disease and Various Conditions: Obesity and Weight Management In Optimizing Women's Health Through Nutrition. Taylor and Francis Group

Dunne, L.J. 2002. Nutrition Almanac 5th Ed. McGraw-Hili

63

Garrow, J.S, James, W.P.T dan Raplh, A. 2000. Human Nutrition and Dietetics. 10th

Ed. Churchill Livingstone

Grosvenor, M.B. dan Smolin, l.A. 2002. Nutrition From Science To Life. Harcourt Inc.

Harrison, G.G. dan Hamide, S. 2009. Section IV: Foods and Health: Overweight, Obesity and Related Diseases. In Adequate Food For All: Culture, Science & Technology of Food in the 21st Century. Taylor and Francis Group

Heymsfield, S.B. 2009. How Large Is The Gap That Accounts For The Obesity Epidemic? American Journal of Oinical Nutrition. 89: 1717-8 (Editorial)

Israel, G.O. 1992. Determining Sample Size. . 25 Oktober 2009.

Jabatan Pendaftar UMS. 2009. Senarai Kakitangan Wanita Mengikut Jabatan Oi UMS Sehingga 24 Ogos 2009. . 25 Ogos 2009.

James, P. 2003. Obesity: A Global Problem. Taylor dan Francis

Kandiah, M., M.Shariff, Z., Chan, Y.M. dan A.Saad, H. 2007. Handbook on Nutritional Assessment Methods. Malaysia: August Publishing Sdn. Bhd.

Kementerian Kesihatan Malaysia. 2002. Atlas Makanan: saiz Pertukaran dan Pors/. Universiti Kebangsaan Malaysia: MDC Publisher Printers Sdn 8hd

64

Kementerian Wanita, Keluarga dan Pembangunan Komuniti. 2006. Women and Nutrition: A Practical Guide for Healthcare Professionals. Kuala Lumpur: Ministry of Women, Family and Community Development and Nutrition Society of Malaysia

Khor, G.L. 2008. Abdominal Obesity. Malaysian Journal of Nutrition. Editorial

Kreider, R.B. dan Wilborn, C.D. 2009. Nutritional Concems in Recraation, Exercise and Sport: Weight Management Taylor and FranCis Group

Lawrence, M. dan Worsley, T. 2007. Public Health Nutrition: From Principles to Practice. Australia: McGraw-Hili

Lay, Y.F. dan Khoo, C.H. 2009. Pengenalan Kepada Analisis Data Berkomputer Dengan SPSS 16.0 for WinOOmi. Selangor: Venton Publishing

Lee, R.D. dan Nieman, D.C. 1996. Nutritional Assessment. 2nd Ed. McGraw-Hili

Lee, R.D. dan Nieman, D.C. 2003. Nutritional Assessment 3rd Ed. New York:

McGraw-Hili

Md Idris Mohd Noor. 1995. Asas Statistik dan Penyelidikan Perubatan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka

65

Ministry of Health Malaysia. 2005. RNI: Recommended Nutrient Intakes for

Malaysia. Putrajaya

Mirnalini, K., Zalilah, M.S., Safiah, M.Y., Tahir, A., Siti Haslinda, M.D., Siti Rohana, D., Khairul Zarina, M.Y., Mohd Hasyami, S.dan Normah, H. 2008. Energy and Nutrient Intakes: Rndings from the Malaysian Adult Nutrition Survey (MANS). Malaysian Joumal of Nutrition. 14(1): 1-24

Mitchell, M.K. 2003. Nutrition Aatlss the life Span. 2nd Ed. USA: Elsevier Science

MOusa, N.A., Salma, K.T. dan Hamed, R.T. 2006. Obesity and OVerweight in Young Adult Females of Northern Badia of Jordan. Malaysian Joumal of Nutrition. 12(2): 157-166

Nawalyah, A.G. dan Zamaliah, M.M. 2007. Modul Diet Seimbang. 2nd Ed. Kementerian Kesihatan Malaysia

Noor-A1ni, M.Y., Pon, L.W., Ong, F.B., Adeeb, N., Seri, S.S., Shamsuddln, K., Mohamad, A.L., Hapizah, N., Mokhtar, A. dan Wan, H.W.H. 2006. Ufestyle Improved Nutritional Knowledge, Dietary Composition and Health Status of Midlife Malaysian Women. Malaysian Journal of Nutrition. 12(2): 125-146

Norimah, A.K., Safiah, M., Jamal, K., Siti, H., Zuhaida, H., Rohida, S., Fatimah, 5., Siti, N., Poh, B.K., Kandiah, M., Zalllah, M.S., Wan, M.W.M., Fatimah, 5., dan Azmi, M.Y. 2008. Food Consumption Patterns: Findings From The Malaysian Adult Nutrition Surveys (MANS). Malaysian Joumal of NutTitIon. 14(1):25-39

Norimah, A.K., Nik Shanita, S.F.M.Y., Norazliana, M.N., Zawiah, A. dan Tee, E.S. 2008. Tahap Pengetahuan Pemakanan di Kalangan Warga Tua di Malaysia. Jumal Sains Kesihatan Malaysia. 6(2):42-54

66

Parham, E.S. dan White, A.A., 2004. Women and Weight: A Model-Based Perspective. In Wolinsky 1. & K1imis-Zacas D. (eels.). Nutritional Concems of Women. 2nd Ed. CRC Press LLC

Pon, LW., Kandiah, M. dan Mohd Taib, M.N. 2004. Body Image Perception, Dietary Practices and Physical Activity of Overweight and Normal Weight Malaysian Female Adolesrents. Malaysian JoumalofNutrition. 10(2): 131-147.

Rachmat, S. 1996. Amalan Hidup Sihat: Nasihat Perubatan dan Kesihatan untuk Anda, Keluarga dan Semua. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka

Ramadas, A., Kandiah, M., larida, H., Yunus, G.A.G., dan Faizal, J.A. 2009. Obesity and Risk of Colorectal Adenomatous Polyps: a Case-Control Study in Hospital Kuala Lumpur. Malaysian Journal of Nutrition. 15(1): 1-10

Rolland, Y., Lauwers-Cances, V., Cristini, c., Kan, G.A.V., Janssen, I., Morley, J.E. dan Veil as, B. 2009. Difficulties with Physical Function Associateel with Obesity, Sarcopenia and Sarcopenic-obesity In community-dwelling elderly women: The EPIDOS (EPIDemlologie de 1'00000porose) Study. roe AmeriaJn Joumal of OiniaJl Nutrition. 89: 1895-900

Rozalni bint! Shaari. 2001. Perubahan Tabiat Pemakanan di KiJlangan Pelajar Perempuan di Universiti Malaysia Sabah. Sekolah Salns Makanan dan Pemakanan. Kota Kinabalu: Universiti Malaysia Sabah.

Saunders. 2005. Dorland's Pocket Medical Dictionary. 2-rt' Ed. Elsevier

67

Sherina, M.S. dan Lekhraj, R. 2009. The Prevalence and Factors Associated With Obesity Among Adult Women in Selangor, Malaysia. Asia Pacific Family Medicine. 8 (2):

Sidek Mohd Noah. 2002. Reka 8entuk Penyelidikan: Fa/safah, Toori dan Praktis. Selangor: Universiti Putra Malaysia

Singh, R., Martin, B.R., Hickey, Y., Teegarden, D., campbell, W.W., Craig, B.A., Schoeller, D.A., Kerr, D.A., dan Weaker, C.M. 2009. Comparison of Self­Reported and Measured Metabolizable Energy Intake with Total Energy Expenditure in OVerweight Teens. The American Journal of Oinical Nutrition. 89: 1744-50

Spark, A. 2007. Nutrition in Public Health: Principles, Polides and Practice. Boca Raton: CRC Press Taylor and Francis Group

Suriah, A.R., Norimah, A.K., Aminah, A., Azizah, H.A.H. dan Fatimah, A. 2003. Makanan, Pemakanan Dan Terapi Diet Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka

Tee, E.S. Mohd Ismail Noor, Mohd Nasir Azudin dan Khatijah Idris. 1997. Nutrient Composition Of Malaysian Foods. 4th Ed. Food Composition Database Programme. Kuala Lumpur: Institute for Medical Research

Undang-undang Malaysia. 2009. Aida Makanan dan Peraturan-Peraturan. Kuala Lumpur: MDC Publishers Sdn Bhd

Wardlaw, G.M. 2003. Contemporary Nutrition: Issues and Insights. 5th Ed. McGraw­

Hill

68

Westerterp, K.R. 2005. Physical Activity and Obesity. In Food, Diet and Obesity.

Taylor and Francis

Whitney, E., DeBruyne, L.K., Pinna, K. dan Rolfes, S.R. 2007. Nutrition for Health and Health care. 3rd Ed. USA: Wadsworth Cengage Learning

Wiseman, G. 2002. Nutrition and Health. New York: Taylor & Francis Inc.

Wlttert, G.A. 2007. Obesity in Older Adults. In Geriatric Nutrition. Taylor and

Francis group

Zainab binti Madil. 2002. Kajian Tahap Keobesan di Kalangan Wanita di Universiti Malaysia Sabah. Sekolah Sains Makanan dan Pemakanan. Kota Kinabalu: Universiti Malaysia Sabah.

Zalilah, M.S., Mirnalini, K., Saftah, M.Y., Tahir, A., Siti, H.M.D., Siti, R.D., Khairul, Z.M.Y., Mohd, H.S., Normah, H., dan Siti, F.A. 2008. Daily Energy Intake from Meals and Afternoon Snacks: Rndings From The Malaysian Adults Nutrition SUrvey (MANS). Malaysian Journal of Nutrition. 14(1): 41-55

Zubaidah Haji Abdul Rahim. 1992. Pemakanan: Pendekatan Dari Segi Biokimia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka

69