Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

SYElKH MUHAMMAD TAIUR JALALUDDIN AL.FALAKI, PELOPOR GERAKAN ISLAH ISLAMIYYAH m TANAH MELA YU

olch

Mohd. Sarim h. Haj i fo.'lustajab

Pada awal abad kcdua puluh, Gcrakan !slah yang bcrtiup di Asia Barat turut mempcngaruhi a1am pcmikiran umat Islam di Nusantara.. Tanah Melayu yang terlctak di pcr­anlaraan jalan dagang kc negen China sarna mcrasai tcmpiasnya. Gerakan !slah yang hcrlaku di Asia Barnt itll diilhami olch dua orang tokoh Islah iaitu Sayyid Jamal ad·Din aJ-Afghani dan Muhammad Abduh.' Oikatakan dta-cita Islah yang dilanenrkan itu Icbih condong kepada doktrin Sa/a[iy)'a. yang mcnckankan proses pcmumian kembali masyarakat Islam kcpada ajaran al-Quran dan Hadis.

Umumnya dapat d ikatakan Gerakan Islah yang dipcrjuangkan itll bertujui\n unwk mengatasi kele­mahan yang ... {ujud dalam mas}'a­r ak at Islam. Penya1ahtafsiran kepada ajaran aI-Quran dan Hadjs dijadikan pun en yang mengakibat· kan kejatuhan ini. Oalam melak· sanakan cita-cita mereka, tokoh· to koh ini bukan saja mcmbuka jalan kepada umat Islam supaya ben}'tiltad'l malah sceara tidak lang­Sling gagasan i IU mempersoalkan kcdudukan ularnak tradisional yang rncwujuc.1kan tall/id,' Pc rbezaan pescpsi ini pada matlamat akhimya mcncctuskan pcrtcntangan di an­tara mcrcka >'ang menyebclahi ulamak ls lah dcngan rnercka yang mcngamalkan taklid buta. Oi Tanall Melayu pcrtcntangan seperti ini di­manifcstasikan mela1ui polcmik·

polcmik serta perang pena yang se ring btrlaku di antara Kaum l\.'iuda dan Kaum Tua.

Kegiatan !slah yang begitu hebat berlaku di Mesir turut mcm· pengaruhi Syeikh Tahir Jalaluddin, seorang penuntut Jawi yang datang kc AI-Azhar waktu itu untuk mcncnlSkan pengajian agamanya. Konsep Islah yang dipcrjuangkan olch Syed Jamaluddin aI·Afghani dan Muhammad Abduh di Mesir itu mcnarik minatnya untuk men­dalam i pcngctahuannya dalam bidang ito. Beliau digclar juga sebagai Sycikh Tahir Jala1uddin al-Azhari,· semata·mata untuk mcnghubungkan beliau dcngan

I. Umuk mclihat p&nda~an IUdI Sayyid J amal ad-Din "al·Mlhanl" dan Muham­mad Abduh. lihal Abert liounni., Arabic­Tho,.,lu in Libnai Att, 17&9-1939, Lo~ doll, Oxford Univauty Ptns., 1962.

2. Ijtilt4d (Idjlihad) baad mt"ll'1nabn ahl flknn untuk IDCmbc'ntuk IClUatu pcontbpat (unn) 1DC1I(Cna! IClUatu II"""," dalam pcrundanpn Warn. OUakukan d(nlan muuunakan Kiyfll kepada lumbn yang !aopl! ctalam ai-Quran dan Sum,A. Lihat, ILA..R.. Clbb and J.IL Krarncn., Slsorur £,u:.,dop'fiia "/ ls111,,.. London, EJ. Brill, 1961, h. Us.

,. Ibltl.. h. ~62. Tllilid (TakUd) bcnrtl mcnlru atau IDenc:ilr.ut pcorwbpat atau pa­bUltan KKOrana: Mujtahid mcll(Cnal KluaN hukum dalam IslaIn.

4. Dcliu Noa., 1M Mod,""" M'UIi," MOH­",cn' I ,. 1..u~N 19O().1942. Sinppore, OdOl'd Univalhy Ptcu.197S, h. S4.Jup liha! AI·I",,",,, 811 .s, JI1. I, (17 Nov~ 1906),h. I 60.

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

in.uitllsi pendidikan yang dipdajari­nya.

Lahir di Kota Tua, Ampek Angkek, Uukit Tinggi, Minangkabau di Sumatera llarat pad a tahun 1869, bcliau menjad i yatim t:ltkala umurnya dua lahun_ Ayahnya Tuan Ahmad Jalaluddin 5corang guru agama. meninggal du nia kelika tcr­jad i pcrju angan mcnentang adat J ahili yah eli Minangkabau_ s Degitu juga ibunya. Tuanku Nan Rancak. mcninggal scwaktll umumya Japan tah un. Setelah bebcrapa waktu ling­gal bcrsama emak saudaranya. pada tahun 1297 A_H. bcliau kemudian dihantar kc Mekah ulltuk mempc­lajari ilmu agama Islam dan <Ii sini. Jah bcliau tinggal bersama-sama saudara sepupunya Syeikh Ahmad Khatib yang rnenjadi pemimpin Mazhab Imam Syafic di Masjidil l-Iaram. Sycikh Ahmad Khatib ada· lah seo rang guru yang ditauliahkan untuk me ngajar masyarakal jawi di Mekah pada waktu itu.

Selama cilia puluh la.hun menuntut ilmu agama di Mekah, S>'eikh Tahir jalaluddin berkesem­palan bCrllIgas sebagai seorang "Syeikh Haji" atau pilpim broker dan juga sebagai "mutawif" atau pilgn'm glu'dl' bagi orang-orang jawi yang hcndak mcnunaikan ibadat Haj i, tcrutama mercka yang datang daTi daerah Medan, Deli. L .. lngkal, $cHiang (Su matcra Timur). nalu Bhara. l.csahan dan Minangkabau.' Tatkala menghanlaT plilang orang­orang Haji it\! beli'llI bcrkesempatan mcmbawa turun kitab-kitab ag-.tma dnri Mekah untuk dijual di Pulau Pinang. Pcmah dalam tahun·tahlln sebelum bcliau mclanjutkan pela­jarannya kc al-Azhar, bdiau tdah bcrkahwin dengan dua orang gadis Mi nangkabau . bagaimanapun pe r·

kahwinan ilu SinJl:kal usianya.. Pada tahun 1893 S)'cikh Tahir melanjut­kan pelajarannya dalam ilmu faJak di al ·Azhar, Mcsi r. Sclama cmpat tahun eli Mesir fikirannya mula ler­bub unluk mcmahami konscp Islah $yed Jamaluddin ai-Afghani dan Muhammad Abduh di Asia Baral. Beliau jUbta sempat ber­sahabat dengan pengikut Abduh yang tcrkenal iaitu Muhammad Rashid Ridha, yang Illcncrbitkan al·Manar' pacia tahun 1898 di Mcs ir lInluk mcn),cbarkan ajaran dan ci la' cita Islah Abduh. Tamal pengajian­nya di :lJ'Azhar, Syeikh T ahir kem­bali kc Mekah dan sclama dua tahull mcngajar gum-gun! agama di bandar suci itu tcntang ilmu falak. Di dalam catalan mcngenai riwa),at dan pengalamannya bcJ iau menya­takan tiga orang pCllunllll iaitu Syeikh Khalifah bin Ahmad an Nibhani, S)'cikh Muham mad Djamil Djamhi dan Haj i Saad bin fakih Abdu Dain dari Pcrmatang Pauh, Seberang Prai, Pulau Pinang (mcninggal di ~lckah) pcmah bcrgunJ dengannya. Pada waklu inilah dipcrcayai bcl iau II1cngamhi l kcscmpatan Illcngajar dan me nyc· mai Konsep Kcislahan dalam Islam,

5. It..mlr.a .. AjoAA... Djakana. D~~murni,

1967, h... 2~2~ JuP bhal "S)'dlth Tahir PajWu ISp 10) 190o- 195S H ]Scbahagian be...., bahan mcngenai Syrikh Tahir Jab­luddin ItTkumpul di d.lllo.m Itumpulan "51#1'1111 Talli, Paptn" dan dilimpan di Arltlb NC'iara MaJ. )' .;... Kcban)'abn Icr­did liMi calatan Iwian (Pcr.onal Diary) ) ' .0( diluLiPlY.l Kndiri, bultu·bultu. po.. loopn dbtw-. IW'lIII-mcnyun.l. pm~. kiub dan Kbqain)'lL Sdanjutnya ab.n di(."uk..an Iinj:k..alan (STP)J.

6. 571'. "Catit&n laur bt'bltanl dan 1'iw.a)'lI.1 hidupH.n.d.

7. \ ..ih.u C.C. Ad'.rru. ld .. ", and ModtmU", in Enp', London, O"ford Unr.'cr,ily Prru.b. ISO.

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

kepada penuntut-pcnuntut Jawi yang datang mcnadah kitab kepada bdiau di r ... lekah_ lni dengan sendiri­nya memberi kesan kepada perjllangannya untuk menggerak. kan kcgiatan lslah di Nusantarn. khususnya di Tanah Melayu_

Dikatakan bahawa bcliau datang ke Tanah MelaYli pada tahun 1899_8 Semasa bcrada di Tanah Melayu , bcliau kerapkali bclayar ulang-alik ke Mekah dan Mesir sarna ada membawa bakal­bakal haji ataupun mengllruskan pemaigaannya di Singapura serta juga di PUlau-pulau Riau dan Sumatera Timor. Pada mulanva kedatangan bcliau ke Perak adal;m untuk mcnghadiri perbicaraan di Taiping tetapi lcpas illl tcrus mene­tap di Kuala Kangsar, Perak pada 28hb_ September, 1899. Di Kuala Kangsar beliau bcrkahwin dengan Aishah bt. Hj. f.,.lustafa bin Datuk Mcnteri. Beliau meneatatkan bahawa pcrkah\vinan itu (Urut di­hadiri oleh Tuan Syeikh r,,1uham­mad aI-Hiyat dan Haji Kuzin Kdan­tan. Pada tahun berikutnva kerana kealimannya dan juga disebabkan kcahliannya daJam ilmu falnk, beliau akhirnya dilantik oleh Sultan Perak untuk menjadi "Pcmeriksa Kiblat Masjid"9 di negeri itu dan diberi kuasa mengarah Penghulu, Kadi dan Naib Kadi di Perak supaya mcnurut atur:l.Il Kiblat yang telah ditetapkannya. Di samping itu pula pada tahun 1902 bcliau mencuba nasibnya dalam lapangan per­niagaan. Bcrsama-sama dua orang ternan Haji Abdul Jame dan Haji Yusof bin Sycikh Batu Mandi, mereka membuka kedai kain di bandar Taiping. Sctahun lepas ilu kcdai itu tcrpaksa ditutup kerana rugi dan peeah kongsi. 10 Kealiman

Syeikh Tahir dalam ilmu agama menyebabkan Sultan Perak ber­kenan melantik bdiau menjadi "Ahli Mesyuarat Orang-orang Besar dan Ulamak Perak" .1 I Tidak jc:las sctakat mana beliau berjaya menS-­amalkan cila-cita Islahnya semasa menganggolai Dewan Ulamak itu. Temyata keahli-annya dalam mesyu­arat itu SUdall tentu menimbulkan rasa eunga di kalangan beberapa orang ulamak di PeTak.

Kecenderungan \lntuk belayar m enarik beliau sekali lagi ke Singapura untuk mcneruskan pekerjaan lamanya sebagai Pilgrim broker. Semasa di Singapura beliau berkesempatan menghubungi beberapa orang kaVa di Kola Singa itu uotuk menerbitkan Majalah AI-Imam. Begitu juga hubungan rapat yang sering dilakukan antara Singapura dan Mesir, berkemung­kinan besar memberi pcluang kepadanya untuk mendalami penge­tahuan tcntang fahaman Islah Abduh se rta juga mcmheri kesem­pat an kcpadanya mengadakan hubungan dengan Rashid Ridha. 11

Pengalamannya di Johor untuk menbrajar paling lama_ Pada tahun 1907 beliau dijemput ke Johor lImuk mengajar beberapa orang Hakim J ohor mcngenai pcrundang-

8. STP, "C'.atiunRiwayatHidup".

9. Uhat sural Perlandltan. Sulan Peru ISir Suilan ldris MuuhldU Aazam Shah K.C.M.G.) kcpada Syrikh T&hir JabJud. din,50kt..1900S11'.

10. STP.

I J. Lihat.unt Dull YaJl( Mall. Mulia Sultan Perak kepad. Sycikh Tahir Jalaluddin, 8iL (S) dim. Suil&n Pern.501C>4, 10Qs:o. 1904.

12. Uhat A/./1fI4 .... Ba 9, Jil 2, (5 Madl. 1908). h.. 291·29.5. Bdiau dibpOT olch 3.bjabh ilu utah belayar ke Mtm untu"" me~I\I.Wn panbpannya.

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

an Islam. I 1 Di antara hak im-hakim yang mendapal petunjuknya ter­masuk Engku Omar bin Ahmad; Engku Che Ismail bin Ahmad dan Engku Abdul Rahman serta hebe­rapa orang hakim Melayu yang lain_ Semasa menjaW'dt jawatan guru kepada Hakim Johor, beliau dipilih oleh Sultan Perak untuk mengiringi baginda ke London scbagai Imam Raja. TallUn 1914 beliau bertugas semula di J ohor ~bagai guru agama di Sekolah Agama Johor Baham dan menjadi Pemeriksa Pelajaran Agama untuk daerah Muar dan Batu Pahat.14 Dalam jangka masa antMa 1918-1920 beliau dipanggil oleh temannya Syed Syeikh aI·Hadi untuk menjadi guru di Madrasah al·Masyhur Pulau Pi nang bersama­sarna seorang tokoh Islah. Sycikh Abdullah Maghribi.

Pemberhentian Syed Syeikh a)-Hadi sebagai Mudir Madrasah ittl membuka hatin),a untuk ber­khidmat semula di Johor, hli ini ke MUM untuk menjadi guru di Seko­lah Arab Parit Jamil . Tatkala me· lawat Sumatera pada bulan J ulai 1928 beliau pemah ditangkap dan dipenjarakan oleh Belanda di Bukit Tinggi sclama enam bulan. keroma disyaki menghasut penduduk daerah ilu supaya menentang Delan· dOl. I' Dagaimanapun enam bulan sclepas ilu dibebaskan sebab tidak ada bukti beliau terlibaL Pembe· basan itu membawa beliau semula ke Johor dan'kali ini diberijawatan scbagai guru ilmu (alnk di Jabatan Agama J ohor. Pada masa inilah beliau telah dihubungi oleh hebe­rapa orang tokoh pendidik Muhamadiyah sepeni Yunos Abdul Hamid supaya beliau datang ke Malan untuk memberikan pan dang· ann)'a men'genai Kurikulum

Sekolah Muhamadiyah yang barn dihentuk di Negeei itll. I 6 Oi sam· ping itu pada tahun 1934 beliau pernah rncmegang jawlltan penga­rang akhbar 5Qu(/ara sel~pas kema· tian ternan karibnya Syed Syt'ikh a).Hadi. I

'

Sepanjang hidllpnya Sydkh Tahir telah rncngabadikan dirinya untuk menyebarkan cita-cita lslah di kaJangan umat Islam, bukan saja di Tanah to.-IclaYlI, malahan juga di Nusantara. Kcpcrcayaannya kepada kemumian cita-cita blah y,\ng di· dukung olch AI·Afghani, Abduh dan Rida di Mesir, mcngilham­kan beliau unluk mencrbi tkan Ai·lmam. Kcmunduran masyarakat Islam yang dilihat rata-rata di :-Jusantara meyakinkan beliall bahawa jaJan pcnyelesaian kepada

13. STP. Dairy 1909. TuPJ itl! diulakan be:rmula pada hall Alud II Julai. 1901 dcngan ba)'anon pji ... bUl)'ak lnalUJ ringgit IOtbuia", 8;r.pimanapun lugaJ pcn­ling inl Imk lama diprpngnya lu:rana pada 3 Juiai, 1912 bdiau ffiCnul;' tunl keplda Engku Abdul KhaJid. En,ku Orrw b, Ahmad dan Engku Chr' bnuiJ, meny,.. 'a.k~n ni,1.Inya uMuk bahen!i pad> lwal Orol,191:!.

14. STP. Dairy 1914. PerlaI1libnnya ... bagai ,uru aganu dilaporun bamuL. pada :ZShb.Jun,1914.

15. Lilul riu.lah yang bcnajuk, "Kiyai Surruo­Icra yangkrluar patb hariSabtuungp17 Jubl 1928. No. 1 S2. Tu;a.n Sh. Mohuncd Tah« run Ir.r Dieocl?", STP. Beliau di­laporUn dit.lncbp IC's;a.mpainya di fon dt Koch. PelUllsu.p;a.n ilU dikatd . .In btt· d.uar krpada bponon Yln, mc:nunJukUn .. J.aun agaman)~ bchaiuan PKJ. Rlulah ilu jura mrncnl18bn pcnyi.u&t;a.n dija1an­k.ln unlUk mcmpa.likan IWTUo loeb beliau bC'nar-benartnlibalal.lutidak..

16. Sunol Yunot Abduillamid hplda Sydkb Tahir. I Oct.,1932,dabmSTP.

11. Lilul ulinan ,UUI Sydkh Tahir JaWuddin kepada Sycd Alwi ~H.ady Pcnpranc s., .. d.o:Ira,. 193 ... Cf. "'ik Ahmad b. Hj. Nik !lul.an. 'The Malay PTcu",JMBRAS, Vol 36,Pt" I,No. 201.1910 h.!)I·S!).

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

mc:ngatasi masalah itu ialah dengan ca ra mengemukakan pandangan Islah terhadap agama Islam yang dirasakan mcnjadi punca segaJa kekdiruan dan kclemahan itu. I' Bdiau merasa bahawa umat Islam di rantau ini mcmerlukan pimpinan sebagaimana juga deng:lO saudara hlam merc:ka di Asia Barat. Dengan cara ini, beliau yak in kdc:mahan dan kcmunduran yang dialami oleh masyarakat pada masa itu dapat diatasi. Dalam segah. aspek lindak. tanduk bdiau scnantiasa mcmbuka fikirannya untuk mcnerima dan menganalisa masalah yang dihadapi olch masyarakat Islam dengan carn rasional bcrdasarkan lunas·lunas ajaran Islam yang mumi. Dalam scbuah makalah yang ditulis dalam bahasa Arab bcrjudul, "Kai tata· qaddama ummatul.Malayu" ber. erti "Bagaimana caranya orang Melayu hcndak maju" bcliau ada mcnegur sikap orang· orang Melayu yang selalu terikut·ikut dcngan adat orang Arab. Bcgitu juga beliau tidak kelinggalan mcrayu orang Melayu supaya meninggalkan adat·adat yang tidak mengllntllngkan mercka sc:perti me man dang rendah kepada setengah-setengah pckerjaan. Juga tc:rdapat scbuah lagi rencananya yang ditulis dalam bahasa Arab bcrtajuk "Rubu'I·Akhiri al·Safar" turul mengkritik sikap dan keper· cayaan orang Melayu yang meng­anggap hari Rabu akhir Safar itu sebagai han turun bala. Bagajmana· pun kcdua·dua rcncana dalam bahasa Arab ini tidak scmpat di· terbitkan. Sebaliknya pula Sycikh Tahir juga tidak takut-takut mem­pcrtahankan Islam daTi dipengaruhi dan diracuni olch pandangan­pandangan agama yang dikatakan bc:rtc:ntangan dengan ajaran al·

Quran dan Hadis serta juga pan· dangan.pandangan agama yang me· nycl~ng dari amalan Ahlil Sun­nab waljamaah.1 9

Sebagai seorang ulamak yang terkenal alimnya beliau banyak menghasilkan buku·buku sama ada yang menyentuh soal agama atau· pun ilmu falak. Antara karangannya yang ditulis dalam baha!a Arab ialah, A ttihafu al·murid Ii ahhami al-tajawid, Muar, Matbaah al-Jama­liyah, 1928 (Buku Tajwid untuk murid darjah satu); Natijah aJ·Ummi (pc=ndapat kim·kira pada takwim tarikh Hijrah dan Miladi, hala Kiblat Mazhab Syafii); AI­Qiblah, Taiping. Matba'atul al· Zainniyah, 1951. (Kenyataan segala nas·nas ulamak Syifi i dalam pc:rkara yang bc=rkenaan dcngan mengadap Kiblah Syarak, dinukal daripada ibu-ibu Kitab Mazhab Syafii); Tatimmah lrshad aJ-haidh, li'ilmi a/·Faraidh, Singapura, al· Matbaah al-Muhammadiyah, 1952. (lImu membahagi pusaka) dan Tazkiratu MuttQbii al·Sunnah fi arraddi 'a/Q 'aJ·qailli bis.sunnati rak'atai"i QabJa a[·jlJ.maat~ Pcnang,

18. Sytikh Tahir jalaluddin. "Sural Terbub krpa4a Kp.b. UWn&k', Ai-hruurt, BIL I, jil I (2' juLal 1906), Ibn UtlU.w Md"yll, (22 Me!, 1941),b..5.

19. Uh&1 brancan yane mcDeDunc Mu.hab oranr-orancQadia.ni,SyeikhTahlrja1&lud­din, Pn-iJ,i Onm, 8ni".... Pt"pi MIUA.b Oro .. , Qpdi.l .. ~ Slnppura. Sctia Prel&, 19'0. Rena.l\&inip~lerbltltl:cat& benlri cb.bJn Maj&l&h SnfI4I",.t 1.14", yanc lerbit di Pubu Pi.n&nJ. Lih&t Sydkh Muhammad Tahir 'Ktadun Mda)'U Qadianl cb.n Kcnyat&an ~ bmar, ·Snra, .. ,.t IJlorm~ Th I, No. II, (I jun, 19'0), h. 147·152; Th. I, No. 9, (I julal, 19'0), h. 171·176. putim. Rcnc&D& Sycikh Tahir menaenal 'Qadbnr, me ... daJW jlWllpan daO SctlauWuo Sullt, Kha­lifah MuihQadanl. tih&tturatsru.u..aha IUtit, UolinCli - TIIC Kh&Iifatui Muih Qadlud, , Ike... 1926 dim. STP.

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

Maktabah Hj, Abdullah Mohd. Nordin Arrawi, 1953 (Kitab yang menyatakan pendapat alas pen­dapat-pcndapal yang mengatakan Sun nat Scmbahyang dua rakaat 5cbclum 5embahyang Jumaat). Karang::wtya di dalam bahasa Melayu, antara lain berjudul Pernai Orang Beriman Pengisi Mruhab Orang Qadia1U~ Singapura, Setia Press, 1930; bli huraian yarlg memo bakar "1omatt Persuratan" Hajj Bakar. pado menyatokan Hukum dua rakyat Kabliyati al·Jumaah. Kahcrah, al-Matbaah al·Mubawiyah, 1932; Pat; Kiraan pada menentukan waktu yang lima dan hal Kiblat dengan Logan'thama, Singapore, al· Ahmadiah Press, 1938; Risalah Ptmebas Bidaah-bidaah di Kepala Batas, Pulau Pinang, Persama Press, 1953 dan lain-lain lagi.

Umumnya dapat dikatakan bahawa sebahagian besar dari kon­sep Islah yang dikemukakan kcpada masyarakat, tersiat melalui majalah dan Akhbar lslah yang terbit waklu ito. Salah satu dati yang penting ia· lah Majalah AI·imam, di mana beliau sendiri pernah menjadi pengarangnya.'o Oi dalam sehuah rcncana yang diterbitkan oleh maja· lah itu beliau cuba menganalisa faktor·faktor yang menyebabkan kelemahan masyarakat Islam. Beliau melihat bahawa salah satu faktor pen ting yang menjadi punca kejatuhan umat Islam di sebelah ti mur ini ialah kcrana mereka tidak mematuhi ajaran Islam yang schc­namya. Sebilangan besar umat Islam mc:ngamal pcrkara yang terang·tc:rang ditc:gah oleh Islam di samping mempc:rkecil.kecil perkara yang disuruh oleh agamanya. Oi· lihat juga bahawa punca kelemahan itu bc:rsebab dati penyalahtafsiran

konKp "Kadza dan Kadar",' I

istimcwa sekali oJeh merc:ka-mercka yang menggelat diri me reka guru agama. Penyalahtafsir-d.n inilahjuga dianggapnya sebagai punca yang mcnjumudkan kcinginan individu Islam itu menjalankan aktiviti untuk mcmperhaiki hidupnya.

Rcncana mcngcnai 'Kadza dan Kadar' yang ditulis dalam Al·lmam, menerangkan bahawa kejayaan manusia dalam dunia sebenamya berpunca dari usaha dan ikhtiarnya dan tidak ada kailan sarna sekali dengan faktor Kadza rlan Kadar." Sikap seorang Islam yang baik itu, yang kerap ditekannya ialah tidak menycrah secara pasif kepada apa yang WHang dan beranggapan bahawa apa yang tcrjadi kepada mereka itu scbenamya Khlidrat kuasa Tuhan scmata·mata. Malah ditcgaskan seorang Islam itu hen· daklah scnantiasa menjalankan ke· giatan sebagaimana yang dikehcn· daki oJeh Tuhan. Manusia sebenar· nya bc:rtanggungjawab kepada scgala perbuatannya dan juga kepa· da sc:gaJa perkara yang memberi kepentingan kepada masyarakat. Jika kegagalan yang dihadapi maka keg-dgaJan itu scharusnya dianggap sebagai kegagalan dirinya sendiri yang tidak bolch rlielak. Untuk mc:nguatkan hujahnya mengenai hal ini bdiau memetik ayat dari aI· Quran yang bererti "Tuhan tidak mengubah nasib manlls ia tetapi

20. AI·I ... /I .... Bil. !I,jill.(17 Nov., 1906).h. ,5<>.

21. 'Kad" dan Kadar', A~/"", .... Bil !.Jil. I, (19 ~pt., 19(6), h. 74-76. RclM1l'la Inl dllcrbilkan Kmub okh Sycd SyciUI aJ.. lIadi di dalam aJ.Ilhwan. What 'K..dza dan Kadar', AI-/ilowa1l., Pc"" 5 jit I, (16 Nov., 1926), h. 45-.. 7 dan Pc~ 4, jil I , (l61Xc.,1926)h.. 69·71.

22. {bid..

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

manusia scndiri yang mengubah. nya. tt, )

Setemsnya dijelaskan, Islam tidak mcngajar bahawa semua perkara yang bcrlaku kcpada manusia adalah perintah mutlak dari Tuhan. Ditckankan scscorang Islam itu scharusnya dapat mcnenlu dan membczakan di antar.J, keper· cayaan kcpada paksaan Uabr} dengan kcpereayaan kcpada komep Kad:a. Di antara dua konsep itu beliau mencrangkan bahawa keper· eayaan kepada Kadza dan Kadar itu sebcnaOlya tulen.1 • Dengan Kadza dan Kadar dicrtikan hahawa segala perkara yang berlaku dalam dunia ini scbenamya bcrlaku atas fak· tor scbab dan akibat dan Tuhan dalam proscs ini cuma mc:njadi tc:naga penggc:raknya sahaja. Kcpu. tus:m manusia scbcnamya pc:nting dalam hal inL Scbagai individu, manusia bcbas melakukan sesuatu dan Tuhan memberi mercka pemi· kiran serta Rasul unluk memimpin dan mc:mberi petunjuk, bagaimana scsuatu itu patut dilaksanakan. Kcpcrcayaan kcpada Kadza dan Kadar ini scbenarnya adalah satu hakikat kcpercayaan bah awOl kira· nya manusia bertindak dengan eara yang benar dan betul maka Tuhan scnantiasa bcrsamanya. Dalam hal ini manusia seharusnya jangan.lxr· sikap pasif malah sebaliknya keper· cayaan itu seharusnya menggerak manusia untuk menjalankan kegiat. an yang bolc:h mc:majukan hidup merc:ka.

Selain dari AI·lmam tc:rdapal bc:berapa buah akhbar dan majalah Jagi yang banyak menyiarkan reno cana·rc:ncana Islahnya. Antaranya ialah AI·l khwaFl, Semangat Islam, Saudara dan scdikit dalam Bumj· putera, kcsemua terbit di Pulau

Pinang. Manakala di Kelantan pula sebilangan besar rencananya turut tersiar di dalam majaJah Pengasuh. Hubungan pc:rsahabatan mesra yang tcrjaJin antara Syeikh Tahir dc:ngan Pengarang Pengasuh iailU Haji Muhammad Said, memungkinkan pcnerbitan rcncananya di dalam majalah ito. MaJah boleh dikatakan Haji Muhammad Said kernp ber· hubung dengan Syeikh Tahir untuk mendapatkan pandangan bcliau jika tcrdapat beberapa problc:m agama yang dihadapinya.' S

Ketegasan Syeikh Tahir daJam mc:ngc:muka cita·cita Islahnya tidak terhcnti setakat itu malah sclepas AI·/mam diberhentikan pencrbitan· nya beliau mc:nulis pula di dalam Al·lkhwan sebuah lagi majalah lslah yang diterbitkan oleb Syed Syeikh aI·Hadi di Pulau Pinang pada tahun 1926. Rc:ncananya yang bertajuk "Membetulkan PeJjalanan Agama atau Peraturan Pc:rjaJanan Kaum Islam", disiarkan sccara bersiri di dalam al·lkhwan. 2' Keradikalan dan keheranian beliau sebagaimana yang dimanifc:stasikan dalam reno canOl itu akhimya mc:nimbulkan rasa pcrtcntangan di kalangan hebe·

25. A/-Qllr.n. Suuh XllL 10.

24. ·K.adu dan K.adu', AHUwc'l, Pc~ 5, jiL I, (16 NO"I'., 1926), h. 4~7 dan PCIll-4.jiL 1,(16Dc:c., 1926),b.69-71.

2.5. STP. Sunil Scdausaha Mt,ilb. t..jl Muh&m­rrad Said kcpw Sycikh Tahir, 4 feb., 1926.

26. Sycikh T.ahir jaWuddin, 'Membetulbn Pnjl1anan Apm. IUU PCfl.1UTan Pn­~ K..um blam'. A'-I .... WII1t, Pene. S, jlL I, (16 Nov .. 1926), h. 41-4S;Pcnc.,4, jiL I, (16 Dec., 1926), h. 6.5-69; Pene..5, jiL I, (IGjln.. 1927), h. 8.5-89 dan Pc,",," G, jiL I , (IG Feb., 1927), h. JO~8. cr. Hamdan HuW\ 'Syclkh Tlhir jalaluddin Pdopor Pmllkinn IslmI dl Malayw. DCUlfln &lull" JiL xvn, Bit 9, Sept., 1975,h.41MI7.

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

rnpa orang ulamak yang bc:rtugas di institusi pc:ntadbiran agama yang terdapat di Tanah "'Ielayu waktn itu.

'filik pandang kepada rc:ncana itu, jela5 sc:kali soal pokok yang cuba dikc:tc:ngahkan oleh Syeikh Tahir J alaluddin ialah mc:ngenai sistem pc:ntadbiran agama waktu itu yang dilihatnya mc:nampakkan gejala kc:lemahan dan kc:jatuna.n. Golongan pc:rtama yang mc:njadi tumpuan sasaran rc:ncana tersc:but ialah golongan Ketua Agama atau mc:reka·merc:ka yang mcnggc:lar diri mc:rcka scbagai golongan ularnak. Langkah untuk mc:mbc:tnlkan per· jalanan ag:una bergantung kcpada inisiatif dan daya usaha ketua agama kerana menurut Syc:ikh Tahir,11

.. pabnr. apma ilu acblah ia mC'nurut pnj,al&mn kC't1J~k~tul Ip.lN. Jib d~ k,hcnd.dd .Id.alian kC'tua-kct1JI itu kcb("o lubn p:adlnya K":a diuuhabn okh KU­lian me:rtka ilu kqQdan)'a nctclYI ba­lakub.h Pld.anYI ~bahan yang ktb<'" t1JW! ltC'lib it1J lapdihanb.h ..,ma dan Ktb:lna:1oUO IN'r~1r.a itu.

Sepc:rkara lagi yang dibangkitkan oleh Syeikh Tahir ialah mengcnai mc:ntaliti kebanyakan pcmimpin· pc:mimpin agama yang bcrkuasa di Jabalan alau Majlis Agama Islam. Ramai di an tara mcreka berang· gapan b",hawa kc:adaan pentadbiran agama Islam tidak perlu diperbctlll sc:mula kc:rana apa yang sedia ada sudah CU kliP sc:suai. Begitu juga mc:reka mc:lihat bahawa cara pc:nyampaian pelajaran agama Islam tidak pc:rlu kepada pengubahan.1 a Sc: baliknya mc:rc:ka menganggap baha,va soal penting yang patut di· pc:rhati oleh masyarakat ialah soa] bagaimana mc:mpc:rbaiki kc:hidupan masyarakat Islam dalam menjalan· kan kc:giatan penanian dan akth-iti

perniagaan yang lcbih mcnguntung­kan. Konsep sc:mpit para utamak yang membahagikan pc:rkara agama dan perkara sc:kular sc:bagai dua unsur yang l>c:rasingan inilah yang cuba diubahnya. Tidak ragu dan takut, hc:liau mc:ngccam para ula· mak sc:rta Ketua Agama kc:rana mc:reka tidak dapat mclihat dan mcnganalisa apakah punca yang menyehabkan jatuh dan lumpuhnya masyarakat Islam.19

Sc:lanjutnya dijc:laskan baitawa Islam cuma boleh disclamatkan sekiranya Ulnat Islam diajar dcngan bewl cita·cita sc:rta matlamat agama Islam ya.ng tulen. Pc:ncapaian itu cuma terlaksana melalui satu "per. gc:rakan Agama",lo yang positif. Pc:rgc:rakan agama yang dimaksud­kan beliau ial'lh pergerakan untuk kcmbali kepada pc:ngajaran asal yang dibaw;l o lc:h Rasul. Bagai. manapun dengan pcrgerakan ito tidak pula bercrti menambah bar:l.llg yang tiada dibawa at au ya.ng tiada diajar olc:h Nabi Muhammad alaupun mengurangkan pcngajaran hukum·hukulll Islam yang telah diwahyukan oleh Tuhan kc:pada RasulNyOl, yang sabit dengan nas yang tcrang. Yang dikc:hendaki dc:ngan mc:mbc:tulkan pc:rjalanan ag;lma itll ialah supaya umat Islam kc:mhali kcpada kesc:nangan dan kemudallan iktikadnya dan kemu­dian mcmpelajari pelajaran agama Islam sc:bagaimana yang dilakukan pada zaman Rasul dan sWabat·

"- AI·/U"""n. 1926),h.41.

Pengo 3 .• JII. I. ( 16 Nov.,

28. 1bid..h.42. ,.. A~/UIt..m, p,,.. 6. 192 7), h.IO!t-lOS.

JiL I. (16 F~b..

>C. AI-IIIIo ...... n. p,,,< '. 1926),h.6H9. Jil I . (16 "'c.

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

sahabaUlYa. Dalam mengcmukakan pandangannya mengcnai soal ini bcliau senantiasa berhati-hati supa­ya maksudnya tidak disalahertikan. Dicadangkan bahawa pembetulan itu adalah,"

Smula-m.ata mc:mbelUlbn penJrtahU&ll dan pdajaran. mab tiMialah keru. IMfIiC' na uma KkaJi denpn prrger:akan hwu han. atau peluna:kann yana: kebiuun dan bubn pula KJ'\LaIl kqlad.a mrnolak thnmeningJl.!k&nll6ama.

PerihaI dari sini ditekankan bahawa masyarakat perlu memahami per­bezaan eli antara ajaran awaJ agama dengan tokak lam bah yang diada­adakan dan juga tentang perlunya dilumpukan tennga kepnda memo pdajari pclajaran·pclajaran yang asasi dalalll Islam.

Oalam menekankan ten tang pentingnya pclajaran, beliau senan­liasa mcngingalkan bahawa penga­ruh tamadun Darat yang mula menular dalam masyarakat Melayu pcrlulah diperhati dengan kritis.] 2

Degitll juga bcliau mengingatkan bahawa methoda penyarnpaian pclajaran agama yang dijaIankan di sekolah-sekolah agama ataupun yang diamal oleh kiyai·kiyai dan guru·gun! agama eli kampung­kampung hendaklah dirobah serta diperscsuaikan dengan kehendak­kchcndak zaman d:m perkembang­an alam fikiran kanak-Kanak yang mcndapat pendidikan Daral. Me­reka-mereka yang sudah kenaI de­ngan tamadun Barat dan lantaran terdedah pula kepada nilai-nilai kebcndaan DaTat, bcrkcmungkinan akan mcmpersoalkan para ulamak yang masih terus berpegang kepada komep ajaran agam3 yang lama itu_ Malah lebih buruk lagi iaJah keko-10lan tok guru dan kiyai agama yang masih bermati-matian ber­pegang kcpada nilai-nilai tradisional

agama mereka akan menimbulkan situasi di mana anak·anak akan mencemuh serla meninggalkan agama. ' ] Bagi Syeikh Tahir inilah satu·salunya risiko yang sukar sckaJ i dapat diterimanya.

Dmumnya rc=ncana-rencana yang dikelengahkan oleh Syc=ikh Tahir itu jclas memperlihatkan keradikalan kOllsep Islahnya. Keislahan bagi beliau lebih bercorak meluns dalam ertikata bahawa beliau tidak mclihat problem yang dihadapi oJch masyarakat Islam waktu itu dari sudut ibadah, (ritual) dan rohani sailaja. Matlamat yang maIm dicapainya bllkan semata. mala untllk memperbetulkan haki. kat agama akan tetapi juga untuk mcmpercepat dan mencari jaJan bagaimana kemajuan ekanomi dan sosia! orang ~lc1ayu dapat diper­s~suaikan dengan kemajllall yang dlbawa oleh Barat me:ngikul Junas. lunas yang ditetapkan oleh Islam.14

Meneliti lebih daJam rencana. rencana yang ditulis oleh Syeikh !ahir itu jclas sekali ianya menun­Jukkan rita-cita Islahnya lebih mirip kepada program islah yang cuba cli­laksanakan oleh Abduh di Mesir. Tidak seperti ai-Afghani yang menekankan lentang Pan·lslamisma beliau lebih bersetuju dengan Abduh yang menekankan ten tang pcmumian kembali ag3ma Islam dan juga membangunkan masya­rakat mengikut lunas-lunas ajaran pernik iran Islam yang tulcn. Begitu

:S1. AI·/11Iu.", ... Pefl&. 5, JiL I, (16 Nov. , 1926). h. 45 ....

52. lbid..h.6S.

55. Ibid.

54. Ww.'Ka,du dan Kadar', Al-I",."., BIL 5, Jil. 1,{19 Xpl., 1906). h. 74·16 danA!­imam. BiL I, Jit I, (25 Julai, 19(6), h. 16-17.

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

juga sikap difensifnya dalam mempertahankan Islam daripada « muhan dan ~rilik bangsa asing terulama dati pengaruh Bant dan serangan kaum Kristian, menunjuk­kan be tapa program Islahn ya begitu rnirip kepada cita-ci ta !slah yang didukung olch Muhammad Abduh.

Dalam usahanya untuk meng­hapuskan amalan kana serta ikut­ikutan (b idaah)U dalam Islam, bdiau turut menggalakkan umat Islam supaya be rijtihad m~ng1kut lunas-lunas ajaran Islam dan seba lik· nya mengkritik amalan taklid buta yang banyak berlaku di kalangan masyarakat Islam di Timur ini. Deg itu juga am alan tarekat yang ckslrim dicacinya sebagai memban· tutkan kemajuan fikiran umat Islam.' 6 Daginya masyarakat Islam yang 'ideal' itu scpatutnya ber­modclkan masyarakat Islam 7.aman Nabi dan sahabatnya, ketika Islam mas ih beium mcngalami ubahsuai dengan perkemb:mgan pengaruh se lcpasnya. Pandangan ini juga meyakinkan befiau bahawa 50011

Mazhab tidak scharusnya menjadi persoalan pokok dalam proses ber· tauhid kepada Tuhan kerana menurut beliau perkara f!.fazhab ilulah yang sering mcn i"1bulkan pecah bclah dan penyalahlafsiran daJam masyarakat Islam di Timur ini. Oleh kerana za man kegemi lang­an Isl am dan ' ideaJnya' masyarakat Islam itu wujud pada zaman Nabi dan sahabatnya., bel iau mencadang­kan supaya umat Islam di rantau ini mengikut a malan sebagaimana Islam diamal pada 'Zaman Nabi: Dagin ya itu saja jalan yang paling sesuai untuk mengatasi prob lem bidaah dan karutan beragama umat Islam di Nusantara.

Sebagaim:ma ;\bduh. beliau ber·

10

setuju j ika masyarakat Islam hen­dak dirobah maka perubahan itu seharusnya dilakukan dan dalam terlebih dahulu , sebclum sesuatu perubahan dapat dilakukan kepada kesclunlhan slruktur masyarakat Islam. " Pdajaran baginya merupa· kan syara l mutlak yang patut di­tuntut oleh sekalian umat Islam jika mereka hendak maju dan berdin setanding dengan bangsa·bangsa lain di dunia. Mc=nurut Syeikh Tahir, tlllltutan kcpada kebebasan dan kemerdekaan tentu tidak bcrerti sek iranya IIInat Islam di Nusantara ini tidak melcngkapkan dada mereka dcng-.m ilmu pengetahuan yang dibawa olch DaraL Tanpa menolak mOlif pcmbebasan lanah. air dari bclcnggu penjajahan beliall mc=njclaskan pula versi kemerdeka· an yang difahamnya. l a

ktmerdeku.nitubllr.inanbcbcnpalyarat dan p,ada pandanpn ~ya bctumtah Ampli Wl tuunya bagi liu. bolch mcmn-inuh dan OOloCndiJ~ Sckiranya itu yang dikehcndaki tawar;iblah atll kiUl iCUlWllnak bumi­putcnt. bCTpcng"taOuan yang Icmpurna

SS. Lihal S)'eikh Tahir Jabluddin, ·Bidaah Talkin sun.t tabuk. kcplda sculan JaU.

dallku orang-on.nc Islam·. Saud.! ..... Jil S. BiL 3, ( 16 Nov., 1930). II. 9 1·!:IS. Sycikh Tl.hlt Jlbluddin, HiuJ.4Jo P"n"Ns BidIJ<Jlt­Bida41t d o· KrptlliJ &fq.s, Pubu fWrl& Ba· II.1IlI. Press, 19S3. Uhll surll Sc tQuw>a PAS kcpa.dI. Syeikh Tlohir Jlbluddin., 19 Oil.. 19S2, Bil. (3). dim. SUo PAS. 38!S' (STP~

36. Lihal AJ./,..a"", BiL 7. JiL 2, IS Jan.. 1908). II. 206-211.

'7. BOlUani., Arpbic Tltot<gJot. h.136.

'8. Pcndl.~t ini diLemuukan okh Sycikh Tahir Jalaluddin lemua bclil.u melaWlI Bukil T ingi pada ungpl 2 o.:os, 19U. Hadir bcrt;UT\l. t:b.bm pnjumpun di tc:bu. ah I1\aljid Bukit Tinggi iN ialah U~i

Mul\arnmad SKlek. II l1,ji 01.10 Ikrtuah ohn Ibjl Ruul {lbjl Abdul Karim AmrulbhJ. Inaling-malin, turnt bcrtu:~p le""tams mc~~i pcmCTlnu.h.l.o BeLanda dan ran­callflan knncrdeku.n Ulnahair. Lilla, STP. Oil.l')· 19 2'.

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia

paq tetC'nap pau,.. bubnlah Kpb. pe~ftah\Qn tpma ~a Nflkan qab pc:l\(I'lahuan dan ~ on~ t:ropah; mutilah dapat lebih dahulu dan tcmpUHY kcuyaan anU bum! A~blla leW. ICmpurna dan cukup Iyant-sya-al ilu barulah boleh diharap InC'ndap.a1 k_ lanu.lan din knnndC'Uan dan Jikalau lldiU. oc:scaya kchC'ndak lIu ci~dta Val\(

llada bokh dap.t. JilLalau bajalan pun nc.eaya InC'ndalangkan bahaYI al.., did, rna'" ya~ dcrnikWl liada dibclWbn oleh oy~~

Fakta yang diketengahkan ini men­jeJa.skan sikapnya untuk memper­betulkan sistem perjalanan agama dan juga mengena.i sikap sUlis ketua-ketua agama han itu_ Dan pokok pada keseluruhan motir llntuk memperba.iki sistem perjalan­an agama itll terletak kepada sistem pcrjaJanannya yang scharus dirobah dan diperscsuaikan dcngan aliran perkembangan moden yang bcrlaku hari inL

Seperkara lagi yang menarik ialah mcngenai ketakutannya kt:pada bahaya ancaman seku­larisma yang mula mcnular dan mengancam masyarakat Islam hukan saja di Tanah Melayu malahan juga kc scluruh masyarakat Islam di Nusantara. Ketakutannya berpunca bukan kerana bcliau takut bahawa masyarakat Islam akan menjad i sebuah masyarakat yang sekular tctapi yang paling ditakuti­nya ialah rahaman sekularisma itu mcmpcngaruhi anak-anak yang belum mcmahami hakikat ajaran agama Islam yang sebenar.'9

II

Bahaya inilah menurut beliau yang paling hampir dan terasa daJam rnasyarakat. Beliau melihat bahawa pdajaran Rarat yang tidak di­imbangi dengan ajaran Islam yang sempuma. berkemungkinan mcr~ sakkan akal fikiran anak-anak di bangku sekolah. Lantaran beliau berpcndapat dalam pcndidikan juga perlu ada perseimbangan dan sistem antara pengetahuan agama dan sekular_

Pada umumnya rcncana-rencana yang dikctengahkan oleh Syeikh Tahir itu jelas mcnunjukkan kern­dikalannya sebaga.i seorang tokoh Islah. Bagaimanapun scperti juga d.engan Abduh dan Arghani, cita­ata Islahnya masih memperlihatkan batasan-batasan tertentu. Yang ketara ialah kegiatannya sepanjang p~ngalamannya di Perak dan Jahor menunjukkan beliau masih bclum dapat mclepaskan dirinya serntus peratus dari ikatan masyarakat trn­disianal yang pemah dikritiknya sebagai statis. Biarpun begitu, gagasan Islall yang pemah dipdo­parinya pada matlamat akhir ber­java mencetuskan berbagai-bagai perubahan yang sangat-sangat di­perlukan oleh masyarakat Melayu waktu ito.

S9. Syc,ikh Tahir J&1a.Iuddln, 'Mcmbctulbn PCl,alanan "Juna lIau pentur'an Per-

~~It~~ I:~;" ::-~~ ... Pc~ 5,