4000008683

LUMADAN DAN SUNGAI BUKAU, BEAUFORT

LATIFAH BINTI ABDUL GIIANI

TESIS INI DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUIII

SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT MEMPEROLEHIIJAZAII

SARJANA MUDA SAINS DENGAN KEPUJlAN

PROGRAM SAINS SEKITARAN

SEKOLAH SAINS DAN TEKNOLOGI

UN IVERSITI MALA YSIA SABAII

PElIPUSTArAAN UNIVERSITI MALAYSIA SA8AH

APRlL 2006

PERPUSTAl<AAN lIMS

l400008683

II

PENGAKUAN

Saya akui karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukiJan dan ringkasan yang

setiap satunya te:lah dijeJaskan sumbemya.

26 APRIL 2006

LATIFAH BINTI ABDUL GHANI

HS2003-3216

PUMS99:1 UNIVERSITI MALAYSIA SABAH

------------------------------------~---------BORANG P:CNGESAHAN STATUS TESIS@

'UO"" tliEN'i'I'-I>JC TA""'P-AN l~bN i'£flUlY1 ,KypIlUN, 111"'1 I'\E,sLilll,

~ ,-"M{l." '" DAN 21 NI( p, S\iNGM L.J""'C¥\N /)AN S'yNGj/'Y J;l.l:iJ::AC:L-- ' ~A"~"'-

[JA,,2.AH: 'sAP--7MA Nov.OA SAIN5; PEN(je-N kf:-p"'3'(AN SA-I NS' 5 ~ K-! Ie- P- ,AiN

SESI PENGAJIAN: ').00.3- ;:L0~

t"t1.C!:nl1.:aku mcmbcnarkan tesis (LPSWSe.rjana/Doktor Falsafah) ini disimpan di Pcrpustakaan Univcrsiti 4<!J;ysia Sabah dengan syarat-sya:'at kegunaan seperti berikut:-

I. Tesis adalah hakmilik U:live~iti Malaysia Sabah. 2. Perpustakaan Universi.li Malaysia Sabah dibenarkan membuat saiinan untuk tujuan penga,j ian

sahaja. 3. Pe;pustakaan dibenarkan memolJat salinan tesis ini sebagai bahan perwkaran antara institu.tsi

pengajian tinggi. 4. Sill!. randakan (I)

D SULIT

[ZJ TERF.AD

D TIDAK TERHAD

(Mengandungi maklumat yang berdarjah keselama'tan atau Kcpentingan Malaysia seperti yang termaktub di dalam AKT A RAHSIA RASMI 1972)

(Mcngandungi ma.ldumat TERHAD yang telah dit~:ntukan oleh organisasilbadan di mana penyelidikan dijalattkan)

Disahkan Oleh

(TANDATANGAN PUSTAKAWAN) (T A:'JDAT ANGAN PENULIS)

"\larr:at Ietap:!{O, ~ KG, QN~OL

'b::f~L;;~i~~J ,~':;'G#'U Nama Penyelia

r """-,, .... 1' / 't 10 6 Tarikh: ____ _

III

PENGESAHAN

DlPERAKUKAN OLEH

Tandatangan

1. PENYELIA

(EN.MOH PAK YAN)

2. PEM ERIKSA I

(DR. KAWI BIN BlDlN)

3.I'EMERIKSA 2

(ClK KAMSIA BlNTI HJ BUDIN)

4.DEKAN

(SUPT/KS PROF. MADYA DR. SHARIFF A. K. OMANG) _____ _

®~ UMS <.'" " UNIVERSITI MALAYSIA SABAH

IV

PENGHARGAAN

, Dengon nama Allah yang Maho Pemllrah lag; Moho Penyayong '

Alhamdulillah. syukur ke had rat Allah S.W.! . kera"a alas limpah kumiaNya dan dengan

izinNya, projck tahun akhir ini dapal saya siapkan pada masa yang telah ditetapkan.

Setinggi ueapao lerima kasih yang tidak terhingga kepada keluarga tersayang. Terutama

sckali pada ibu tcrsayang yang banyak memberi restu pada anakmu ini. Tidak lupa juga

sckalung penghargaan kepada sahabat handai yang ban yak membantu saya sepanjang

kajian ini . Ucapan pcnghargaan ini juga saya tujukan kepada I)n. Dayang, Po Noridah,

Po Zainab selaku pembantu makmal yang ban yak memberi tunjuk ajar kepada saya.

Selain itu, scknlung budi saya ucapkan kepada penyclia dan pensyarah-pcnsyamh yang

tcrlibat iaitu En. Moh Pak Van, Dr. Piakong dan Dr. Vun dan Cik Kamsia. Sekali lagi .

terima kasih buat scmua yang terlibat sarna ada secara langsung atau tidak. Hanya Allah

s.w.t. sahaja yang dapat membalasjasa kalian. Sekian.

LATIFAH BINTI ABDUL GHANI

HS2003·3216

~ UMS • IN ' , I ,

· - _. -

v

ABSTRAK

Status kualiti air Sungai Lumadan dan Sungai Bukau, Beaufon telah dikaji dari aspek

logam berat iaitu rerum, kuprum, magnesium, plumbum dan zink. Sebanyak 6 lokasi

telah dikaji dalam masa sebulan iaitu dari akhir bulan Discmber 2005 hingga Januari

2006. Kaedah API·IA 31 11 : 1995. penentuan logam-Iogam dengan Spektrofotometri

Serapan Atom Nyalaan telah digunakan untuk menentukan kepekatan sctiap logam

tersebut. Hasil kajian menunjukkan bahawa kepekatun purata logam rerum, zink dan

kuprum di dalam Sungai Lumdan dan Sungai Bukau adalah masing-masing dalam julat

0.17-1.50 mglL, 0.70-1.24 mglL dan 0.04-0.05 mglL. Daripada nilai tersebut, paras

kepekatan logam ferum, kuprum dan zink di keliga-liga stescn dalam Sungai Lumadan

Sungai Bukau didapati telah melebihi paras maksimum yang ditetapkan oleh Piawaian

Interim Kualiti Air Kcbangsaan Malaysia. Secara keseluruhannya sunga i-sungai tersebut

lelah dikategorikan scbagai Kelas IIA berdasarkan kepada kandungan logam rerum dan

kuprum yang tinggi di kedua-dua sungai tersebut.

UMS

THE STUDY OF IRON, COPPER, MAGNESIUM, LEAD AND ZINC

DISTRIBUTION IN LUMADAN RIVER AND BUKAU RIVER,

BEAUFORT

ABSTRACT

VI

The status of water quality at Lumadan and Bukau rivers, Beaufort has been determined

from the aspect of heavy metals which are iron, copper and zinc. Six locations were

selected for thi s study, starting from December 2005 until January 2006. The APHA

3 111 : 1995 method, determination of metals by Flame Atomic Absorption

Spectrofotometry were used to determine the metals content study. The result showed

that the average concentration of iron, zinc and copper at Lumadan and Bukau rivers

were in range of 0.17 101.50 mg/L, 0.70 10 1.24 mg/L and 0.04 10 0.05 mg/L,

respectively. In contrast, the concentration of iron, copper and zinc of the selected

station in Lumadan and Bukau rivers have exceeded the maximum level that prescribed

by the Interim National Water Quality Standard Malaysia. The rivers were classified

Class IIA by referring to the high content of iron and copper in both rivers.

KANI>UNGAN

Muka surat

PENGAKUAN II

PERAKUAN PEMERIKSA III

PENGHARGAAN iv

ABSTRAK V

ABSTRACT VI

KANDUNGAN vii

SENARAI JADUAL x

SENARAI RAJAH XI

SENARAI FOTO XII

SENARAI SIMBOL XIII

BAB I PENDAHULUAN I

1.1 AIR SUNGAI DAN PENCEMARANNYA

1.2 KEPENTINGAN KAJlAN 2

1.3 OBJEKTIF KAJIAN 3

BAB 2 ULASAN PERPUSTAKAAN 4

2.1 LOGAM BERAT 4

2.2 PUNCA-PUNCA KEMASUKAN LOGAM BERAT KE DALAM 4 SUNGAI 2.2. 1 Punca Semulajadi

2.2.2 Punca AnLropogenik

2.3 IMPAK DAN KEPENTINGAN LOGAM BERAT

2.3.1 Ferum

2.3.2 Kuprum

2.3.3 Zink

2.3.4 Magnesium

2.3.5 Plumbum

5

5

7

8

9

10

II

12

2.4 FAKTOR YANG MEMPENGARUHI KEPEKATAN LOGAM 12

BERAT DARI SEKITARAN AKUATIK

2.4.1 Pcmelarulan

2.4.2 Pemendapan

13

13

VII

UMS • NI T I ~

2.4.3 Pembenlukan Kompleks Kepekatan

2.5 ANALISIS LOGAM BERAT MELALUI SPEKTROMETER

SERA PAN ATOM

2.5.1 Lampu Katod Berongga

2.5.2 Monokromator

2.5.3 Pengatoman Dengan Nyala Api

2.5 .4 Gangguan Analisis Instrumen

BAB3 BAlIAN DAN KAEOAH

3.1 LATAR BELAKANG KAWASAN PERSAMPELAN

3.2 LOKASI DAN KAEDAH PERSAMPELAN

3.3 BAHAN KIMIA

3.4 ALATRADAS

3.5 PENYEDIAAN LARUTAN PIAWAI

3.6 PENYEDIAAN SAMPEL

3.7 ANALISIS LOGAM BERAT DALAM SAM PEL

3.7.1 Prosedur Analisis Berinstrumen

3.7.2 Penyediaan Graf Kalibrasi

3.7.3 Kawalan Kualiti

BAD 4 HASH. DAN PERBBINCANGAN

4.1 PARAMETER FIZIKAL DAN KIMIA

4.1.1 Suhu

4.1.2 pH

4.2 LOGAM BERAT

4.2.1 Ferum

4.2.2 Zink

4.2.3 Kuprum

4.2.4 Magnesium dan Plumbum

4.3 ANALISIS STATISTIK ANOVA SATU HALA

14

14

15

16

17

18

20

20

21

26

27

30

31

32

32

33

34

37

37

37

38

40

41

45

48

52

52

viii

4.3.1 Analisis Statistik ANOVA Satu I-Iala Tcrhadap Ferum, Zink S3

dan Kuprum

4.4 KAWALAN KUALITI

4.4.1 Pcncntunn Had Pcngesanan Instrumen

•

56

56

UMS " T

, ,

4.4.2 Pengesahan Kriteria Pembinaan Keluk Kalibarasi Dengan

Larutan Piawai S6

4.5 ANALISIS KOLERASI LOGAM KUPRUM, FERUM OAN ZINK 57

TERHADAP SUHU DAN PH

4.6 PERBANDINGAN KEPEKATAN LOGAM BERAT DI DALAM 58

AIR SUNGA I LUMADAN DAN SUNGAI BUKAU DENGAN

PIAWAIAN INTERIM AIR KEBANGSAAN MALAYSIA

BABS

RUJUKAN

LAMPI RAN

KESIMPULAN 60

62

66

IX

SENARAI JADUAL

No. Jadual Muka Surat

3.1

3.2

3.3

3.4

4.1

4.2

4.3

4.4

4.5

4.6

4.7

4.8

Tarikh persampelan dan koordinat stesen yang terlibat

Reagen-feagen kimia yang telibat

Peralatan-peralatan yang terlibat untuk kajian

Siri kepekatan larutan piawai logam zink, kuprum, magnesium,

plumbum dan ferum yang disediakan melalui kaedah yang sarna

Nilai suhu (OC) mengikut jenis sungai , stesen dan tarikh persampeJan

Nilai pH mengikut jenis sungai, stesen dan tarikh persampelan

Nilaijumlahmin logam Fe, Cu dan Zn diketiga-tiga stesen

di Sungai Lumadan dan sungai Bukau

Kepulusan anal isis rerum (mg/l) dengan Ujian Statistik Anova

Satu Bala bagi Sungai Lumadan dan Sungai Bukau.

Keputusan anal isis zink (mg/l) dengan Ujian Statistik Anova Satu

Hala bagi Sungai Lumadan dan Sungai Bukau

Keputusan anal isis kuprum (mg/L) dengan Ujian Statistik

Anova Satu Hala bagi Sungai Lumadan dan Sungai Bukau.

Pekali kolerasi Pearson antara suhu, pH dengan logam herat (Cu,

Fe dan Zn) bagi Sungai Lumadan dan Sungai Bukau

Perbandingan kepekatan logam dengan Piawaian Kualiti Air

(mglL)

26

27

27

31

38

40

41

54

55

56

58

72

x

XI

SENARAlRAJAH

No Rajah Muka sural

3. 1 Peta lakaran lokasi kawasan kajian (Sumber: l abatan Tanah 22

Beaufort, tinda skala ditelapkan.

4.1 Pcrubahan kepekatan rerum mengikut stc$Cn dan tarikh 43

pcrsampclnn bagi Sungai Lurnadan.

4.2 Pcrubahan kepekatan rerum mengikut stesen dan tarikh 45

persampcJan bagi Sungai Bukau.

4.3 Perubahan kepekatan zink mengikut stcsen dan tarikh 46

persampeJan bagi Sungai Lumadan.

4.4 Pcrubahan kcpekatan zink mengikut stesen dan tarikh 47

pcrsampelan bagi Sungai Bukau.

4.5 Pcrubahan kepckatan kuprum mengikut stcsen dan tarikh 50

pcrsampelan bagi Sungai Lumadan.

4.6 Pcrubahan kepckatan kuprum mengikut stesen dan tarikh 51

pcrsampelan bagi Sungsi Bukau.

4.7 Gmfkalibrasi zink 66

4.8 Grafkal ibmsi kuprum 66

4.9 Grafkalibrasi rerum 66

4.10 Grnfkalibrasi magnesium 67

4. 11 Grafkal ibrasi plumbum 67

XII

SENARAI FOrO

NoYolo Muka Surat

Stesen 1 di Sungai Lumadan, S 1 (l) 23

2 Stesen 2 di Sungai Lumadan, S2(L) 23

3 Stesen 3 di Sungai Lumadan, S3(L) 24

.4 Stesen I di Sungai Bukau, S I (8) 24

5 Stesen 2 di Sungai Bukau, S2(8) 25

6 Stesen 3 di Sungai Bukau, S3(B) 25

7 Mesin Spektrofotometri Serapan Atom (model Z-5000) 28

8 YSI-S60 (Multiparameter Detection System) 28

9 Peralatan radas yang digunakan di dalam makmal 29

FAAS

AAS

GFAAS

ICP-OES

ICP-MS

HAAS

SENARAI SINGKATAN DAN SIMBOL

spcktrometer pcnyerapan atom nyala

atomic absorpl;on speclromelry

spektrofotomctcr penyerapan atom relau grafit

Inductively Couple P/asma.Oplica/ Emission Speclrometry

Indllclive/y Coupled Plasma-Mass Speclromelry

spektoskopi penyerapan atom elektroterma

xi ii

BAB I

PENGENALAN

1.1 AIR SUNGAI DAN PENCEMARANNY A

Air, merupakan sumber yang amat penting kepada hidupan alam sejagat. Secara

fizikalnya, air merupakan cecair tanpa warns, bau dan rasa. Molekul air terdiri daripada

satu atom oksigcn dan dun atom hidrogen. In mempunyai sifat~sifat kimia yang bcgitu

unik sekali dibandingkan denga" cecai r-cecair lain di mana air mempunyai sifal

dwikulUb, konsta" dwielektrik yang linggi, dan boleh melarutkan berbagai jenis sebatian

organik (Ahmad Badri Mohamad, 1987).

Sejak kebelakangan loi, air semulajadi telah banyak dicemari denga" bahn"

loksik daripada berbagai-bagai sumber sepert ; logum beral (Mohd Noor Ramlan, 1999).

Selain memberi kcsan buruk kepada kesihatan manusia, bahan-hahn" toksik ioi juga

mengurangkan kemampuan sistem air untuk membekalkan sumber penangknpan ikan

yang murah untuk masyarnkat tempatan (Ahmad Badri dan Ahmad Ismail, 1994). Sisa

industri dari kilang-ki lang lelah dikenalpasti penyumbang utama pencemaran air yang

terbesar di Malaysia. Oi samping sisa perindutsrian dan pembandaran. sisa pertanian,

penemakan dan perlombongan juga turut menyumbang kepada penccmaran air sungai

(Noraini Jaafar, 1994). Justeru, kemasukan bendasing scpeni mikroorganisma, bahan

kimia, sisa industri stau sisa-sisa lain serta air kumbahan akan menurunkan kualiti air

2

sungai dan menyebabkan ianya tidak sesuai lagi digunakan untuk keperluan asas

manusia (Nurul Izzah Ahmad dan Stephen, 1993).

Menurut Laporan Tahunan labatan Alam Sekitar pada tahun 1976, terdapat 42

batang sunga i di Negara ini yang telah tercemar dengan teruknya, 16 mengalami

masalah pencemaran, scmentara 7 batang sungai Jagi mungkin akan menghadapi

masalah yang sarna. Terdapat beberapa batang sungai yang mengalami masalah

pencemaran dan mendapat perhatian ramai pada suatu ketika dulu. Misalnya Sungai luru

telah tercemar dengan teruknya ak ibat buanga" sisa-sisa perinduslrian dari kawasan

perindustrian Prai . Dianggarkan terdapat kira-kira 23 kilogram logam berat yang

dibuang ke dalam sungai terscbut setiap han. Selain itu. perkembangan perindustrian di

Lcmbah Klang menjadi punca utama yang menyebabkan pencemaran Sungai Klang. Air

buangan yang dialirkan masuk ke dalam sungai ini setiap hari mengandungi kira-kira 3.6

kilogram logam bera! (Ismail Sahid, 1985).

1.2 KEPENTINGAN KAJIAN

Kajian ini adalah pcnting untuk menentukan logam-Iogam berat sepert rerum, zink dan

kuprum di dalam air sungai sekaligus dapat memudahkan kita mengenalpasti pencemar

utama logam-Iogam berat tersebut yang men yumbang kepada pencemaran sungai. Ini

dapat dilaksanakan mela lui perbandingan kepekatan logam semasa dengan Piawaian

Interim Kualiti Air Kebangsaan Malaysia. Justeru, pengguna-pengguna dapat

memperolehi manfaat melalui informasi umurn tentang status piwaian kualiti air

minuman serta dapat mengambil langkah keselamatan tentang kebersihan sesebuah

sungai berhampiran kawasan kediaman mereka.

3

1.3 OBJEKTIF KAJIAN

Objektif kajian ini adalah untuk:

I. Memhuat perbandingan iogam bemt (rerum, kuprum, magnesium,

plumbum dan zink) di antara Sungai Bukau dan Sungai Lumadan.

II . Memhandingkan niJai logam (rerum, kuprum, magnesium, plumbum dan

zink) di dalam Sungai Lumadan dan Sungai Bukau dengan Piawaian

Interim Kualiti Air Kebangsaan Malaysia

BAB2

ULASAN PERPUSTAKAAN

2.1 LOGAM BERAT

Logam berat adalah logam yang mempunyai ketumpalan melebihi 5 gcm-) dan

merangkumi 39 unsur dengan nombor atom melebihi 22 sehingga 83. Contohnya

termasuklah Pb, Cd, Zn, Ni , Cu, Mn, Fe, Cr dan Hg (Anuar Kassim el 01., 1988). Logam

ber31 dikenali sebagai mikronutrien kerana kumpulan unsur ini hanya dipcrlukan sedikit

sahaja (kuanliti surihan) (Fatimah Md. YusofT dan Shamsiah Said, 1993). Kehadiran

scbahagian logam berat (contohnya kuprum dan zink) di dalam air adalah penting bagi

hidupan akuatik pada kepekatan yang rendah dan dikenali sebagai mikronutrien. Semua

logam berat walau bagairnanapun boleh memudaratkan tumbuhan, haiwan atau manusia

pada kepekatan yang linggi (Anuar Kassim el at., 1988).

2.2 PUNCA·PUNCA KEMASUKAN LOGAM BERAT KE DALAM SUNGAI

Sejak kebelakangan ini. air sungai telah ban yak dicemari dengan bahan toksik seperti

logam-Iogam berat daripada berbagai sumber. Ini adalah akibat daripada kegiatan

manusia seharian di mana berbagai-bagai jenis bahan cemar logam berat boleh

memasuki ke dalam sistem air. Justeru , bahan-bahan cemar tersebut boleh

5

diklasifikasikan kepada dua punca iaitu punca scmulajadi dan punca antropogcnik atau

kedua-duanya (Nurul lzzah dan Stephen, 1993).

2.2.1 Punca Scmulajadi

Secara semulajadinya, logam berat adalah berpunca daripada batuan induk. Menerusi

proses luluhawa batuan, logam berat dibebaskan ke persckitaran. Kepekatan logam

berat, walau bagaimanapun, bergant'ung kepada jenis batuan (batuan igneus > batuan

sedimen). Sehubungan itu nilai latarbeJakang logam berat di scsuatu kawasan amnya

bergantung kepada jenis baluan induk. Contohnya kepekalan logam berat nikel di

kawasan dengan baluan ultrabes (sejenis batuan igneus) secara semulajadinya adalah

jauh lebih linggi berbanding di kawasan dengan batuan jenis batu pasir (sejenis batuan

sedimen) (Hamidi Abdul Aziz, 1999).

2.2.2 Punca Antropogcnik

Logam-Iogam bera! adalah pencemar yang sukar untuk diuraikan lagi. Selepas

dibebaskan kc dalam alam sekitar, logam-Iogam tersebut akan tctap berada di dalam

sistem tersebut. Ini disebabkan oleh pencemaran daripada aktivili-aktiviti manusia atau

antropogenik (Ahmad Badri Mohammad. 1987). Justeru, anomali kepekatan logam berat

di persekitaran dapat dicirikan daripada enuen industri, enuen damestik, eOuen lam bong

dan punca-punca lain.

Logam berat ialah sekumpulan bahan cemar kimia yang terpcnting dan baleh

berpunca daripada enuen industri termasuklah industri logam seperti pembuatan saJuran

paip dengan logam zink, senjata, asid atau alkali dan pelarut, asap kenderaan serta racun

6

serangga (Ahmad Badri dan Ahmad Ismail, 1994). Kerap kali pembuangan cfluen kilang

membawa kepada pencemaran sungai disebahkan oleh ketiadaan saluran yang betul,

terutamanya dalam industri elektonik seperti proses me/al finishing. elektrikal dengsn

penggunaan logam kuprum sebagai wayar elektrik, penyaduran (eleclroplating) (Seng.

2002).

Logam mangan adalah salah satu contoh efluen yang dikeluarkan daripada

indutri kereta khususnya dalam pencucian bahagian logam rawalan pennukaan (surface

(realment). Selain itu, mangan dioksida (Mn02) adalah sebatian yang paling ban yak

kegunaannya dalam proses pembuatan bateri sel kering dan sebagai hahan pengering

dalam cat hitam, juga untuk menyahwamakan sedikit warna hijau yang disebabkan

adaoya hahan tidak tulen besi dalam cennin tingkap (Falimah Md. YusofT dan Shamsiah

Said, 1993).

Sementara itu, kekotoran dan pencemaran sungai oleh logam beral berlaku akibat

perlepasan efluen kegiatan industri berasaskan domcslik seperti aktiviti minum,

memasak, mengambil wuduk, membasuh pakaian. membasuh kereta, menyiram

tanaman dan halaman serta lain-lain Jagi (Nurul Hazren, 2000). Lain-lain bahan

pencemar yang berpunca daripada aktiviti domestik adalah pembuangan produk yang

berasaskan minyak dan perlarut seperti bahan pencuci kereta. bahan pengilat serta

minyak enjin kereta (Nurul Izzah dan Stephen, 1993).

Enuen lombong pula seperti aktiviti pembakaran bahan api fosil iailu araog batu

dan petrol akan menyumbang kepada kewujudan logam-Iogam seperti argentum,

kuprum, plumbum, dan rerum. Logam-Iogam ini biasanya terendap di dalam sungai

daripada udara berhampiran dengan kawasan pembakaran tenaga rosi! . Bahan ini juga

7

merupakan konstituen sal iran lambong dan kumbahan industri yang menjadi pencemar

utama di dalam hidupan akuatik (Noraini Jaafar, 1994).

Selain itu, kehadiran logam berat di dalam air boleh disebabkan oleh punca-punca

lain di mana logam berat baleh memasuki sebarang ekosistem air dan permukaan bumi

yang lain melalui sisa air pertanian, kumbahan, pembandaran dan ladang haiwan

(Ahmad Badri Mohammad dan Ahmad Ismail, 1994). Contohnya, industri pertemakan

menyumbang kepada pencemaran logam berat di dalam sungai melalui penggunaan

logam kadmium. Ini dapat diperhatikan daripada najis khinzir yang mengandungi logam

rerum, kuprum dan kalsium, digunakan di dalam makanan untuk mengeraskan tulang

haiwan ini (Salina Abdullah, 2003).

Selain itu, aktiviti pertanian yang meyebabkan pencemaran sungai adalah

disebabkan oleh penanaman rumput untuk pertemakan, pembajakan tanah. penyemburan

racun serangga, pengairan, pembajaan, penanaman serta penuaian hasil pertanian (Nurul

IZ7..ah dan Stephen, 1993). Contohnya, industri pertanian sering menggunakan bahan

pengawet untuk mengekalkan kesegaran hasil tanaman sayur-sayuran dan memudahkan

penguraian bahan organik mereka melalui penggunaan logam ferum (Barnes dan

Wilson, 1983).

2.3 IMPA]( DAN KEPENTINGAN LOGAM BE RAT

Bukan semua logam yang ada di alam sekitar ini merbahaya kepada man usia. Terdapat

beberapa logam yang penting bagi kehidupan biologi . seperti Na, K, Ca, dan Mg .

Unsur-unsur lain yang penting untuk tumbesaran manusia ialah Mn, Fe, Cu, Zn, Mo dan

8

Co. Walau bagaimnapun, ia adalah logam yang merbahaya jika takatnya melebihi had

yang tertentu (Ahmad Sadri Mohammad Mohammad, 1987).

2.3.1 Ferum

Ferum alau lebih dikenali sebagai besi, ialah unsur yang bemombor atom 26 dan

merupakan logam kedua ban yak dalam kerak bumi. Maka. schingga kini besi merupakan

lagam yang paling banyak digunakan dalam pelbagai aktiviti manusia seharian seperti

membuat pisau dan a1al-alat pembedahan (Anuar Kassim el al., 1988). Oi dalam sistem

biologi, besi dikaitkan dengan pelbagai enzim-peroksidase, katalase, sitokrom oksidase

dan nitrogenase. Bcsi diperlukan oleh tumbuh-tumbuhan yang berfotosintesis untuk

pemindahan elektron (Fatimah Md. YusofTdan Shamsiah Said, \993).

Kehadiran besi yang berlebihan di dalam sistem air boleh memberi rasa pahit dan

menyebabkan air tidak sesuai diminuffi. Kesan besi juga memberikan warna coklat pada

pakaian dan alat-alat perkakas memasak. Selain itu, mendapan besi akan menghasilkan

bakteria yang boleh mengakibatkan kerosakan kepada kualiti air dengan menghasilkan

lendir atau bau yang tidak menyenangkan (Gurmeet Singh dan Kamaruzaman Idris,

1 994).

Selain itu, tompok-tompok ferik hidroksida iaitu kelompok mendak jirim

Fe(OH)] yang dinamai "anjing kuning'\ dan menyendat insang ikan yang menghuni

bahagian sungai yang dianggap sesuai sebagai habitatnya; akibatnya ikan kerap kali

dimusnahkan dan mengalami kepupusan bagi spesies-spesies tertentu (Fatimah Md.

Yusoffdan Shamsiah Said, 1993).

7

9

2.3.2 Kuprum

Kuprum merupakan salah satu daripada sebilangan kedl mineral surih yang telah dikaji

dari aspek limnologi. Kuprum dalam bentuk CuS04.5H20 sudah bertahun-tahun

digunakan sebaga i raeun alga dalam ekosistem akuatik. Apabila mencapai aras toksik.

unsur ini mempun ya i kesan khas terhadap dwiatom. Selain merencalkan pertumbuhan,

kuprum juga menganggu pengambilan masuk dan penggunaan asid silikik dengan

sempuma. Selain itll, kuprum juga digunakan untuk membunuh siput yang menjadi

perumah bagi fluk yang menyebabkan penyakit dennatitis atau "gatal-gatal perenangU

(Fat imah Md. YusofTdan Shamsiah Said, 1993).

Tambahan pula, kuprum adalah unsur yang sangat penting dalam makanan

manusia dan perlu wujud dalam kepekatan yang berlebihan (20 mg/I iter). Air yang

mengandungi kuprum melebihi I mgt l iter akan meninggalkan warna hijau pada alat-alat

pembersihan. Biasanya kuprum dijumpai di dalam bekalan air domestik seperti paip. Air

yang bertakung se lama 12 jam dalam paip kuprum akan menyebabkan masalah terhadap

rasa, meningkatkan hakisan paip dan kehadiran warna hijau di dalam batang paip

kuprum tcrsebut (Gunneet Singh dan Kamaruzaman Idri s, 1994). Impak kuprum

terhadap kesihatan manusia dapat merendahkan kadar metabolisma badan manusia dan

menyumbang kepada penyakit Wil son (Ahmad Badri dan Ahmad Ismail , 1994).

Sekiranya dos kuprum berada sekitar 1 mg/liter, dapat menjadi toksik kepada beberapa

spesies ikan yang sensitftRoger, 2002).

10

2.3.3 Zink

Zink adalah elemen logam yang mempunyai berat 65.38 glmol dengan graviti yang

spesifik sekitar 7.140 atau 25"C (Alley. 2000). Zink hanya dilemui dalam jumlah surih di

dalam air pennukaan. Walau bagaimanapun. zink biasanya dijumpai di dalam bekalan

air kediaman akibat kakisan paip besi dan turut digunakan harnpir di dalam semua

industri beral atau ringan. Oleh itu bahan ini menjadi penting di kawasan-kawasan

perindustrian (Ahmad Sadri Mohammad, 1987).

Satu kajian di KOla New York menunjukkan bahawa air buangan dari rumah-

rumah kediaman juga banyak mengandungi zink, iailu 42 peratu5 daripada jumlah zink

yang terdapat pada pusat perawatan air. Selain itu, logam zink hadir paling tinggi i '"

sekitarl 000 ppm di dalam lumpur sungai-sungai atau di muara. Ini kerana lagam zink ~ ~ ~S

adalah suatu elemen yang mudah terlarut dalam air (Ahmad Badri dan Ahmad Ismail, ~ ~

1994)

Kepekatan zink yang biasa dijumpai di dalam air minuman dijangka tidak

membahayakan kesihatan. Mengikut Piawaian Interim Kualiti Air Kebangsaan

Malaysia, nilai ambang zink mestilah kurang daripada 5 mgL-I. (Oulmeet Singh dan

Kamaruzaman Idris. 1994). Ini kerana air yang mengandungi zink pada kepekatan yang

melebihi 5 mgL·' memberi rasa aslrigen yang tidak diingini dan mungkin

berpendarbaiduri (opalescent). Apabila ia dididihkan. ia membentuk lapisan benninyak

(Hasimah el af" 1996).

~i

62

RUJUKAN

Abduillamid Yahaya. Mohd Radzi Abas dan Hamid Abdul Hadi (ptrj.). 1990. Allalisis

Rera/Ulan Dewan Bahasa dan PUSlaka. Kuala Lumpur.

Ahmad Sadri Mohammad. 1989. Satu Kajian TarafPcncemaran Logam-Logam Berm di

Lcmbah Kelang Daripada Analisis Sediman. Dim: lIamid. Z.o Sahid. I., Embi.

M. (pnyt.) Proj'iding Prioriti Penyelidikan un/uk Kemajuon Sains dan Teknolog;.

September 1991. Bangi. Selangor. 347-359.

Ahmad Badri Mohammad, 1987. Perf)pektij Persekilarat1. Violin Press Sdn Bhd. Kuala

I.umpur.

Ahmad Badri Mohammad dan Aston. S. R., J 981. Procedure In/rodl/clion Heavy Mew/s

in the Environment. McGraw Hil, New York.

Ahmad Badri Mohamad dan Ahmad Ismail. 1994. Ek%gi Air rowar. Dewan Bahasa

dan Pustaka. Kuala Lumpur.

Alley. Ii. R .. 2000. Water Qllality Control Handbook. McGraw Hill. New York.

APJlA. 1995. SIClndard Methods/or the Ex(Jll1ination o/Wafer and Wastewater, 19th ed.

American I>ublic Health Association, Washington DC.

Annuar Kassim, Sadri Mohammad dan Wan Md. Zin Wan Yunus, 1988. Kimia Tak

Organilc. Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur.

Barnes. D. dan Wilson. F., 1983. Chemistry and Unit Operations ill JVater Treatment.

Applied Science Publishers LTD. New York.

Calmano. W .• Wellershaus. S. dWl Forstner, U., 1982. Environmental Technology.

McGraw Ilill. New York.

fasihuddin Badruddin Ahmad (plrj.), 1984. Kimia Analisis. Univcrsiti Kcbungsaan

Malaysia, Ballgi.

_____ ®1!MA~

63

Fatimah Md. YusofT dan Shamsiah Md. Said (ptrj.), 1993. Umnologi. Dewan Bahasa

dan Pustaka.. Kuala Lumpur.

Forstner. u. dan Willman. G. T. W., 1981. Metal Pol/ulion in the Aquatic Environment.

Berlin Springer F. R. G. United States.

Hamidi Abdul Azi7., 1999. Kejllrtlleraan Air Sisa: Kualil; Air dan Air Sisa. Utusan

Publications & Distributors Sdn Bhd. Universiti Sains Malaysia.

Il asimah Taib. Mohd Asri Mohd Noar dan Shahabudi n Mustapha. 1996. Garis Panduan

Kuahl; Air Minum. Universi ti Tcknologi Malays ia, Skudai, Jahor.

Ibrahim Baba. 1989. Perkembangan dan Peni laian Teknik Analisis untuk Bahan Bukan

Organik di Sckitaran. Dim: Hamid. Z.t Sahid. I.. Embi. M. (pnyt.) Prosidillg

Priorili Penyelidilcnn "nll1k Kemajuan Sains dan Teknologi. September 199 1,

Bangi , Selangor, 515-522.

Ismail Sahid. 1985. Masalah Alam Sekitar di Malaysia. Pcncrbi tan Adabi Sdn Bhd.

Universiti Kcbangsaan Malaysia, Bangi.

Jaafar, M .• Jaleel , T. dan Afza l, M., 1995. Heavy metals (Ni, Cr, Cu) in the Karoon

waterway river, Iran. JOllrnal o/Toxicology 63, 63-68.

Jabatan Alnm Sckilar, 1999. Laporan To/nman Kualiti Alam Sekilar. Jabatan Alam

Sekitar, Kcmentcrian Sains dan Teknologi. Kua la Lumpur, Malaysia.

lafanadeh. N .• Farhang, M. dan Diagomonolin, Y., 2004. Pollution status of the Indus

river Pakistan, through heavy metal and maeronutrient contents of fi sh, sediment

and \\-atcr. Journal 0/ science 1337, 1337-1344.

Jumat alimon dan Maimunah Sulaiman. 1991. Kesan Pencemaran Logam Berat Ke

Atas Hidupan Akautik di Sekitar lombong Tcmbaga Mamut. Dim: Ham id. Z.,

Snhid. I.. Embi. M. (pnyt.) Prosiding Priori/i Penyelidikan lin/uk Kemajuan

Saiflll dan Teknologi. September 199 1, Bangi, Se langor, 770-778.

UMS I MALAYSIA SA8AH

64

Marcus Atong, 1985. Kajian Awal 8eberapa Aspek Kesan Pencemaran Logam Berat di

Pcrairan Sekitar Perlombongan Tembaga Mamut, Ranau, Sabah. Dim: Felix. T. ,

Fasihuddin. A .• Siraj. 0. , Jumal. S., Shabdin. M. N. (pnyt.) Prosiding Klokium

FASA Yang Per/ama, September 1989, Universiti Kebangsaan Malays ia,

Kampus Sabah. 347-359.

Mohd Noor Ramlan, 1999. Ek%g; Asas dan A/am Semulajadi Terpilih. Universiti

Teknologi Malaysia (UTM). Shah Alam.

Mothiba. M. dan Okonkwo, J. t 2004. Physico-chemical characteristics and pollution

levels of heavy metals in the rivers in Thohoyandou, South Africa. Journal of

Hydrology 123,1 22- 127.

Noor Azhar Shazi li , Mohd Salleh Kamaruddin dan Siti Shapor Siraj (ptrj.), 1990. Multi

Air Ko/am [Icon di Kawasan Beriklim Panas. Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala

Lumpur.

Noraini Jaafar (ptrj .), 1994. Kejumteraan Alam Sekilar. Ed. ke-2 . Universiti Teknologi

Malaysia (UKM), l ohor Darul Ta' z im.

Nurul Hazren Masitom, 2000. Kri sis air dijangka berulang. Berila Harian, 17

November, 12.

Nurul Izzah Ahmad dan Stephen Ambu, 1993. Isu-Isu Semasa Sail1s & Telmologi.

Kementerian Sains, Tcknologi dan Alam Sekitar. Kuala Lumpur, Malaysia.

Pauzi Abdullah, Shamsinar Wales Nasaruddin dan Wan Amizah Wan Mahmud (ptrj .),

1993. Kaedah Analisis Beralotan. Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala

Lumpur.

Philips, J. 1-1., 1980. Quantitative Aquatic Biological Indicator. Applied Science

Publisher Ltd. London.

65

PmdyOl Putnaik, 1997. Handbook of Environmental Ana/ysb,.: Chemical Pollutants in

Air. Water and Solid Wastes. eRe Press. Inc., New York,United States.

Reeves, R. D. dan Brooks, R. R., 1978. Trace Element Analysis of Geological Materia/.

John Wiley & Sons, Inc. United States.

Robinson, J. W .. 1995. Undergraduate !nsln/menlal Analysis. Marcel Dekker, Inc. New

York.

Roger, N. R., 2002. /nJroduclion (0 Environmental Analysis. John Wiley & Sons, LTD,

London.

Salina Abdullah, 2003. 1.75 juts liter air kumbahan schari mustahil dilupus. BerNa

flarian, 23 September, 15.

Sainz, A., Grande, J. A" dan Torre, M. L., 2003. Characterisation of heavy metal

d ischarge into the Ria of HlIcva. Journal of Environmentallnternalional30, 557-

566.

Santos. A., Alonso, E. dan Callejon, M., 2004. Speciation as a screening tool for the

determination of heavy metal surface water pollution in the Guadimar river

basin. Journal o/Chemosphere 562, 561-570.

Scng, K. S., 2002. Geografi Alam Sekirar Malaysia. Fajar Bakti Sdn Bhd. Kuala

Lumpur.

Twort, A. C., Law. F. M. dan Crowley, F. W., 1994. Dekalan Air. Gunneet Singh dan

Kamaruzaman Idris (ptrj .). Dewan Bahasa dan Pustaka. Kuala Lumpur.

Zhang, J. dan l'luang, W. W., 1992. Dissolved trace metals in the Huanghe: the most

turbid large river in the world. Journal 0/ Marine Chemislry 8, 1-45.