penggunaan burung kenyalang dalam ... burung kenyalang...projek bertajuk "penggunaa burung...

PENGGUNAAN BURUNG KENYALANG DALAM KESENIAN ORANGULU

Lidia Ding

Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni)

2011

lusat Kbitimat Makluat Akademik UNlVERSm MALAYSIA SARAWAK

PENGGUNAAN BURUNG KENYALANG DALAM KESENIAN

ORANGULU

LIDIA DING

Projek Ini Merupakan Satu Keperluan Untuk Ijazah Sarjana Seni Gunaan Dengan Kepujian

(Pengurusan Seni)

Fakulti Seni Gunaan Dan Kreatif

UNVERSITI MALAYSIA SARA W AK

2011

UNIVERSITI MALAYSIA SARA W AK

BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS

N 72shysf

L7 Ifshy)01

(T ANDAT ANGAN PENULIS)

Alamat Tetap Kampung Long Busang 96900 Belaga Sarawak

Tarikh 20 Mei 2011

JUDUL PENGGUNAAN BURUNG KENY ALANG DALAM KESENIAN ORANG ULU SESI PENGAJIAN 20082011

Saya LIDIA DING

mengaku membenarkan tesis ini disimpan di Pusat Khidmat Maklumat Akademik Universiti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut

1 Tesis ini adalah hak milik Universiti Malaysia Sarawak 2 Pusat Khidmat Maklumat Akademik Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan

Membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja 3 Membuat pendigitan untuk membangunkan Pangkalan Data Maklumat Tempatan 4 Pusat Khidmat Maklumat Akademik Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan

membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi 5 sila tandakan ( )

D SULIT (mengandungi maklumat yang berdaljah keselamatan atau kepentingan seperti tennaktub di dalam AKTA RAHSIA RASMII972)

D TERHAD (mengandungi maklumat Terhad yang telah ditentukan oleh organisasilbadan di mana penyeJidikan dijalankan

TIDAK TERHAD

Disahkan oleh

~J (rNDANPE~ELIA)

Tarikh 20 Mei 2011

Catatan Tesis dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah Sarjana dan Sarjana Muda Jika tesis ini SULIT atau TERHAD sila lampirkan surat daripada pihak berkuasaorganisasi

Berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai SULIT atau TERHAD

Projek bertajuk Penggunaa Burung Kenyalang dalam Kesenian Orang Ulu telah

disediakan oleh Lidia Ding dan telah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif

sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah SaIjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian

(pengurusan Seni)

Diterima untuk diperiksa oleh

Puan Rahah Bte Hassan

Penyelia

PENGHARGAAN

Syukur kepada Tuhan atas berkat dan rahmatNya sehingga terhasilnya kajian ini

Setinggi-tinggi penghargaan dan ribuaan terima kasih diucapkan kepada semua barisan

pensyarah program pengurusan seni terutamanya kepada Puan Rahah Bte Hassan selaku

penyelia untuk penyelidikan ini yang banyak memberi bimbingan dan tunjuk ajar serta

memberi nasihat sejak dari awal hingga selesainya kajian ini

Selain itu ribuaan terima kasih juga buat keluarga tercinta yang banyak memberi

dorongan terutamanya kepada kepada bapa Ding Tolah ibu Muntan Ubai abang-abang dan

adik-adik yang banyak membantu dalam penghasilan kajian ini Bantuan dari segi sokongan

moral dan bantuan kewangan yang menjadikan kajian ini selesai dengan jayanya Disamping

itu ribuan terima kasih juga diucapkan kepada individu yang membantu secara langsung dan

tidak langsung dalam menjayakan kajian ini

Terima kasih yang tidak terhingga juga diucapkan kepada rakan-rakan seperjuangan

pengurusan seni yang turut memberi semangat dan dorongan berkenaan dengan penyelidikan

ini Di kesempatan ini juga ribuan terima kasih diucapkan kepada semua respond en yang

sanggup memberi kerjasama dalam menjayakan kajian ini Kerjasama semua respond en sangat

dihargai kerana telah memberi tindak balas positifkepada pengkaji

Sekian terima kasih

ii

usat Khidmat Maklumat Akademik UNlVERSm MALAYSIA SAKAWA](

lSI KANDUNGAN

MUKASURATPERKARA

Pengesahan

Penghargaan 11

Ill-VIKandungan

VIl-VlllSenarai Gambar

Abstrak IX

XAbstract

BABlPENDAHULUAN

1-311 Pengenalan

4-5111 Sejarah Sarawak

5112 Ekonomi Sarawak

12 Definisi

6-11121 Orang Ulu

13 Latarbelakang Kaum

12-19131 Kenyah

20-24132 Kayan

25-26133 Sekapan

1

iii

I

14 Pennasalahan Kajian 27

2815 Objektif Kajian

2916 Persoalan Kajian

t7 Hipotesis Kajian 30

18 Skop Kajian 31

19 Kepentingan Kajian 32

1 10 Kesimpulan 33

BAB 2 SOROTAN KESUSASTERAAN

21 Pengenalan 34

22 Belaga 35-38

23 Penggunaan BUlung Kenyalang Dalam Masyarakat Orang Ulu 39-44

24 Penggunaan Bunmg Kenyalang Dalam Mesyarakat Iban 45-51

25 Kesimpulan 52

iv

~ ~____________________________________________ ~1[

BAB 3 METODOLOGI KAJIAN

5331 Pengenalan

5432 Lokasi Kajian

33 Sumber Data

331 Data Primer 55

33 2 Data Sekunder 56

34 Populasi Kajian 57-64

35 Instrumen Kajian 65-66

36 Limitasi Kajian 67

37 Kesimpulan 68

BAB 4 ANALISA DATA DAN DAPATAN KAJIAN

4 1 Pengenalan 69

42 Penganalisa Data

421 Sebab Penggunaan Burung Kenyalang Dalam Kehidupan Orang Ulu 70-71

422 Lambang Dan Simbol Burung Kenyalang 72-73

423 Penggunaan Burung Kenyalang Dalam Kepercayaan Animisme dan Ritual 74-91

424 Penggunaan Burung Kenyalang Dalam Kraftangan 92-105

425 Penggunaan Burung Kenyalang Dalam Persembahan 106-118

43 Kesimpulan 119-120

v

I I

BAB 5 KESIMPULAN DAN CADANGAN KAJIAN

51 Pengenalan

52 Kesimpulan Setiap Bab

521 Kesimpulan Bab 1





53 Cadangan

54 Kesimpulan

55 Penutup

Bibliografi

Lampiran

121

122

123

124

125

126

127-128

129

130

131-132

vi

SENARAI GAMBAR

Muka Surat

Gambar 1 Peta Negeri Sarawak 3

Gambar2-3 Pakaian Tradisional Kenyah 19

Gambar4 Imej Burung Kenyalang Di pekan Belaga 35

Gambar 5 Imej Harimau Dalam Adat Kematian 75

Gambar 6 Kostum Perkahwinan Kaum Kenyah 76

Gambar 7-8 Imej Burung Kenyalang yang digunakan Semasa

Mesyuarat Kampung 71

Gam bar 9 Imej Burung Kenyalang Yang Digunakan Semasa

Adat Menamakan Anak 81

Gambar 10-11 Topeng 83

Gambar 12 Kostum Perkahwinan Kayan 86

Gambar 13-14 imej burung kenyalang dalarna Adat Kematian

Kaum Sekapan 90

Gambar 15 Kostum Perkahwinan Kuam Sekapan 91

Gambar 16-17 Ukiran Pada Sua (Parang) 94

Gambar 18-19 Pendukung Anak 95

Gambar20-21 Ukiran Pada Rumah 97

Gambar 22 Pintu Gerbang 98

vii

Gambar 23 Tiang 99

Gambar 24-25 Tapung Ucuk (Topi kaum Kenyah) 100

Gambar 26 Lavung (Topi kaum Kayan) 102

Gambar 27 Kraftangan Manik 107

Gambar 28-29 Kraftangan Siung (Terendak) 104

Gambar 30 Topi Lelaki 105

Gambar 31 Besunung (Baju Lelaki Kenyah) 107

Gambar 32 Tapung Sik (Topi Kenyah) 108

Gambar 33 Kirip 109

Gambar 34 Kelempit (Perisai) 110

Gambar 35 Kirip 111

Gambar 36 Sunung (Pakaian Lelaki kaum Kayan) 112

Gambar 37-38 Lavung (Topi Wanita Kaum Kayan) 113

Gambar 39 Sape 114

Gambar 40 Lavung Tepo (Topi Lelaki Kaum Kayan) 115

Gambar 41 Tapuu (Topi Lelaki Kaum Sepakan) 116

Gambar 42 Tai (Baju Lelaki) 117

Gambar 43 Topi Wanita kaum Sekapan 118

viii

ABSTRAK

Tesis ini mengkaji tentang penggunaan Burung Kenyalang dalam kesenian masyarakat

Orang Ulu Seperti Kenyah Kayan dan Sekapan Kajian ini bertujuan untuk mengkaji Burung

Kenyalang dalam kraftangan kepercayaan dan persembahan setiap kaum yang dikaji Selain

itu mentafsir fungsi dan makna barangan yang menggunakan motif tersebut untuk dikumpul

dianalisa dan didokumentasikan pada akhir kajian Hasil kajian ini mendapati penggunaan

Burung Kenyalang hanya terhad kepada golongan maren sahaja

ix

ABSTRACT

This thesis examines the usage of hornbill images and feathers in crafts and cultures of

the Orang Ulu community such as Kenyah Kayan and Sekapan This study focused on the

usage of hornbill bird for their crafts rituals and perfonnance by various ethnic in the Belaga

area The objectives are to interpret the meaning and functions of products that uses the

tangible and intangible materials The outcome of the research shows that the usage of hornbill

bird images are limited for the aristocrats only

x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN

Sarawak sebuah negeri dalam persekutuan Malaysia terletak di barat laut pulau

Borneo dan menghadap ke Laut China Selatan Negeri Sarawak dipisahkan dari

Kalimantan oleh legeh banjaran gunung yang merentangi pulau ini di timur dan utara

sempadannya Keluasan permukaan bumi negeri ini meliputi kira-kira 48000 batu persegi

harnpir sarna luas dengan negeri semenanjung Malaysia Pantainya kira-kira 500 batu

panjang bentuk muka bumi Sarawak (Fong Hon Kah 1996)

Sarawak terletak berdekatan dengan garisan khatulistiwa dan mempunyai iklim

yang panas dan lembap sepanjang tahun Sarawak terkenal dengan negeri yang kaya

dengan tumbuh-tumbuhan dan hutan tebal Keadaan ini menjadikan Sarawak sebagai

negeri pengeluar kayu balak dan hasil pertanian utama di Malaysia

Sarawak dibahagikan kepada 11 bahagian pentadbiran iaitu Kuching Kota

Sarnarahan Sri Aman Betong Sarikei Sibu Kapit Bintulu Mukah Miri dan Limbang

Kuching merupakan ibu negeri (httpwwwsarawakgovmy)

Negeri Sarawak merupakan sebuah negeri yang didiami oleh pelbagai kumpulan

etnik yang mempunyai adat resam bahasa dan cara hidup tersendiri Walaupun mereka

hidup di bawah satu pentadbiran tetapi mereka masih mengamalkan kepercayaan

kebudayaan dan menuturkan bahasa masing-masing Tempat tinggal mereka juga seolahshy

olah satu pembahagian dan pengasingan (Julayhi Tani 1991)

1

Masttfarakat bumiputera Sarawak terbahagi kepada beberapa kumpulan etnik

seperti kaum Iban Melanau Bidayuh dan lain-lain lagi Mereka kaya dengan pelbagai adat

resam Walaupun telah menempuh zaman moden tetapi mereka tidak mengabaikan adat

resam yang diwarisi sejak turun temurun (Amran Abdullah amp Hamidah Husain 1993)

Jumlah penduduk Sarawak adalah seramai 1307000 pada bancian terakhir tahun

1980 Daripada jumlah tersebut adalah kaum Iban (Oayak Laut) sebanyak 303 peratus

kaum Cina adalah 295 peratus 197 peratus merupakan Melayu 82 peratus adalah kaum

Bidayuh (Dayak Darat) 57 peratus adalah Melanau 53 peratus adalah Orang Ulu dan 13

peratus lain-lain(Heidi Munan 1989)

2

bull _-MIIfIIfRA1M AREAl

-shy shy

I

I I i

-

Gambar 1 Peta Negeri Sarawak

3

111 SEJARAH SARAW AK

Pada 24 September 1841 James Brooke menjadi raja Sarawak tetapi hanya pada 1

Ogos 1842 beliau ditabalkan secara rasmi dengan gelaran raja oleh Sultan Brunei iaitu

Sultan Omar Ali Saifuddin Beliau memerintah Sarawak selama 22 tahun dan telah

meninggal dunia pada II Jun 1868 (Fong Hon Kah 1996)

Terdapat banyak perubahan dan kemajuan yang dilakukan semasa pemerintahan

beliau Pada zaman pemerintahan beliau terdapat ramai penduduk tempatan yang cuba

menentang pembaharuan yang dibawa oleh beliau kerana mereka beranggapan beliau cuba

membawa masuk nilai-niali negatif dari negara barat untuk menghacurkan negara kita

sedangkan James Brooke berusaha untuk mengubah cara hidup masyarakat kearah

kemajuan Setelah kemangkatan beliau pemerintahan Sarawak diambil alih oleh anak

saudara beliau iaitu Charles Brook

Charles Brooke ditabalkan sebagai Raja kedua Sarawak pada 3 Ogos 1868 dan

tempoh pemerintahan beliau adalah selama 18 tahun Beliau sering dikatakan seorang

pemerintah yang liberal oleh ahli-ahli sejarah kerana menjalankan pentadbiran secara

teratur dan praktikal Beliau telah berjaya menghapuskan masalah lanun mengayau dan

rusuhan serta memulihkan keamanan melalui ekspedisi ketenteraan dan memperkenalkan

undang-undang dan mewujudkan ketenteraman dalam negeri Di samping itu beliau juga

telah memperbaharui politik dan pembangunan sosial (Fong Hon Kah 1996)

Charles Vyner Brooke menjadi raja muda atau waris pengganti raja yang sah pada

24 Mei 1917 menggantikan ayah beliau iaitu Charles Brooke Pemerintahan beliau

berjalan selama 49 tahun Beliau merupakan pemerintah yang paling lama Sumbangan

beliau sangat besar dan sedikit sebanyak dapat dilihat sehingga sekarang melalui

pertumbuhan ekonomi pesat dalam pertanian perdagangan industri dan hasil-hasil hutan

4

lult Khidmat Maklumat A VNlVERSm MALAYSIA S AK

Pada 5 Disember 1916 ketika berusia 87 tahun beliau meletak jawatan sebagai Raja

Sarawak dan kembali ke England (Fong Hon Kah 1996)

Pada tahun 1863 Britian dengan rasminya mengiktirafkan Sarawak sebagai negeri

merdeka Pada 27 Mei 1961 Perdana Menteri Persekutuan Tanah Melayu Tunku Abdul

Rahman telah mengisytiharkan perancangan pertama penubuhan Malaysia iaitu rakyat

Britian Persekutuan Tanah Melayu Singapura Sarawak Brunei dan Borneo Utara

(Sabah) mencapai sepakat untuk membawa wilayah ini kearah kerjasama yang lebih rapat

dari segi politik dan ekonomi

112 Ekonomi Sarawak

Kegiatan ekonomi Sarawak didominasikan oleh perlombongan pertanian dan

perhutanan Sarawak terkenal dengan kekayaan sumber alamo Misalnya Sarawak telah

menjadi sumber utama pengeluaran min yak di Malaysia dari dahulu lagi Selain itu

Sarawak juga merupakan salah satu pengeksportan terbesar kayu balak di dunia

Disamping kaya dengan hasil bumi Sarawak juga mempunyai tanah yang subur yang

sesuai untuk aktiviti pertanian misalnya tanaman komersial utama adalah minyak kelapa

sawit dan sagu Kekayaan dan keunikan negeri Sarawak ini banyak membantu dalam

pengembangan dan pembangunan ekonomi negara Malaysia

(httpwwwsarawaktourismcOlnlcontentcfm)

5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu

Menurut kamus dewan (edisi ketiga) kesenian adalah suatu karya (sajak lukisan

dan lain-lain) yang dicipta dengan bakat (kecekapan) hasil daripada suatu ciptaan

Menurut Jeffry Jalong Orang Ulu bennaksud penduduk di hulu sungai Orang

Ulu juga bennaksud penduduk pedalaman iaitu penduduk ash di kawasan petempatan

tersebut Istilah Orang Ulu telah digunakan semenjak zaman pemerintahan James Brooke

lagi tetapi pada masa tersebut istilah Orang Ulu hanya merujuk kepada kumpulan Kayan

dan Kenyah sahaja

Menurut Fong Hon Kah Orang Ulu atau juga dikenali sebagai orang perdalaman

adalah hasil daripada perbatasan geografi tempat sesuatu masyarakat bennastautin

IstilahOrang Ulu menurut James Luhat Wan Ding ialah satu takrifyang digunakan

kepada penduduk ulu sungai penduduk asli di kawasan luar bandar yang mendiami

kawasan pedalaman iaitu kawasan ulu sungai-sungai yang besar di negeri Sarawak

Orang Ulu terdiri daripada beberapa sub-kaum seperti kaum Kenyah kaum Kayan

kaum Penan kaum Kajang (Kejaman Lahanan Punan) kaum Lun Bawang kaum Bisaya

kaum Kelabit dan sebagainya Kesemua kaum ini mempunyai persamaan dari segi temp at

tinggal atau petempatan iaitu di tepi sungai yang terdapat di Sarawak sistem sosial dan

kesenian serta kemahiran artistik (Heidi Munan1989)

Hal ini menyebabkan ramai masyarakat luar sukar untuk membezakan setiap subshy

kaum Orang Ulu kerana mempunyai persamaan yang sangat dekat Selain itu juga setiap

sub-kaum Orang Ulu sering berhubung antara satu sarna lain bagi mengekalkan tali

persaudaraan antara mereka Setiap kali munculnya hari perayaan besar seperti hari Gawai

6

hari Krismas dan sebagainya mereka akan mengunjungi kampung kaum-kaum lain atau

dikenali sebagai Ngabang bagi mengeratkan lagi hubungan sesama mereka

Seeara tradisi Orang Ulu tinggal ditepi-tepi sungai seperti sungai Rajang Mereka

memilih kawasan ditepi sungai untuk kemudahan dari segi pengangkutan dan perhubungan

dengan middotkarnpung-kcampung jiran Selain itu sungai juga menjadi sumber makanan dan

keperluan harian mereka

Batang Rajang merupakan sungai yang terpanjang di Sarawak dan mempunyai

banyak cabang Batang Rajang adalah juga sungai terpanjang di Malaysia Pengangkutan

air adalah pengangkutan utama di Sarawak yang mendorong penduduk tinggal di tepi

sungai atau berdekatan dengan sungai sebab sungai membolehkan mereka bergerak dari

satu tempat ke satu tempat dan mereka boleh mengangkut barang-barang dari satu pekan

ke pekan yang lain (Fong Hon Kah 1996)

Menurut James Luhat Wan Ding Orang Ulu lebih suka tinggal dirumah panjang

yang tinggi dibina dengan cerucuk banyak dan tiang yang besar Setiap bilik dihubung di

antara satu sarna lain Dari bahagian luar rumah panjang kelihatan teguh dengan struktur

yang disokong oleh tiang kayu keras yang banyak kebanyakkan dari kayu belian Biasanya

sebuah rumah panjang ialah sepanjangbeberapa ratus ela atau lebih dan mempunyai atap

tajarn HapauiSapau yang bersambungan dan satu bahagian ruai yang panjang disebut Awa

7

Beberapa sebab sosial dan keselamatan mewujudkan rumah panjang yangsedemikian

i Rumah panjang dibuat tinggi supaya dapat memberi perlindungan dari banjir musuh

(masa dahulu) dan binatang seperti beruang ular babi hutan kala jengking dan buaya

ii 1anah tidak rata di kawasan pedalaman dan keadaan biasanya lembap oleh itu membina

rumah-terus di atas tanah tidak praktikal

iii Rumah panjang dalam bentuk ini juga memberi perlindungan untuk binatang temakan

seperti ayam itik babi dan lembu

iv Rumah tinggi yang memberi satu pemandanga yang baik dan ali ran udara yang cukup

dan seterusnya mewujudkan keadaan yang baik untuk berehat

(James Luhat Wan Ding 1988)

Walaupun begitu terdapat juga beberapa perbezaan dalam kebudayaan amalan dan

tradisi yang dimiliki oleh kaum masing-masing yang boleh membezakan antara satu sarna

yang lain misalnya amalan dan kepercayaan bahasa serta perbendaharaan kata istilah dan

kosakata

Masyarakat Orang Ulu kaya dengan tradisi yang bercorak muzik yang

diperturunkan sejak zaman berzaman misalnya seperti Sape atau Sampe Sa tung Tung

Tawak Agung Keledie Lutung Atau Jatung Otang Tuvung atau gendang perang (James

Luhat Wan Ding 1988) Sape merupakan alat muzik utama masyarakat Orang UIu ia

dimainkan bersama-sama tarian seperti tarian Datun Julud dan Kanjet Lasan

Secara dasamya masyarakat Orang Ulu mengamalkan sistem sara diri menangkap

ikan di sungai mengamalkan corak penanaman padi yang berpindah-randah (hingga kini

masih diamalkan) berburu binatang di hutan mengambil produk-produk hutan untuk

8

sayuran

kraftangan dan untuk kegunaan harian seperti rotan daun nipah hutan makanan daripada

tumbuh-tumbuhan dan sebagainya (Jeffery Jalong 1975)

Aktiviti harian sebagai petani sara diri masih diamalkan oleh masyarakat Orang

Ulu sehingga sekarang terutamanya aktiviti menanam padi huma secara berpindah randah

Walau bagaimana pun ramai masyarakat Orang Ulu yang telah berjaya dalam kehidupan

dan bekerja dengan agensi Kerajaan dan agensi Swasta serta berjaya dalam pemiagaan

sendiri Hal ini menyebabkan mereka berhijrah ke pekan-pekan atau bandar-bandar

Disamping itu masyarakat Orang Ulu kaya dengan krafiangan yang unik dan

kebanyakkannya dihasilkan bertujuan untuk kegunaan harian Kesenian masyarakat Orang

Ulu pada dasamya hanya untuk kegunaan sendiri sahaja seperti digunakan untuk tujuan

pertanian barang pertukaran sistem barter untuk mendapatkan barang keperluan seperti

garam pakaian gula sabun dan keperluan-keperluan lain Krafiangan yang dihasilkan

diperbuat daripada hasil hutan seperti rotan buluh kayu daun nipah manik dan

sebagainya

1211 Rotan

Rotan merupakan bahan utama digunakkan dalam menghasilkan krafiangan

hampir kesemua peralatan yang terdapat dalam rumah masyarakat Orang Ulu dihasilkan

daripada rotan Ini disebabkan oleh ciri-ciri rotan yang tahan lama kukuh ringan dan

keeH Kraftangan yang dihasil menggunakan rotan adalah seperti tikar bakul Tapan

(penampi padi) Ingan (sejenis bakul untuk meletakkan hasil pertanian seperti sayurshy

padi yang baru diketam) Belanyat (sejenis bakul untuk meletakkan hasil

pertanian seperti padi hasil buruan ikan) dan sebagainya

9

Bakul Ingan berbentuk silinder yang disokong dengan kayu yang tertacak pada

ap tepinya manakala bahagian atasnya terbuka dan diperbuat daripada rotan yang lebar

Jgan digunakan untuk membawa barang atau bekas penYlmpanan barang

(bttpllwwwmuseumsarawakgov)

111 Kayu

Kayu juga ban yak digunakan untuk menghasilkan kraftangan ini kerana kayu

mcrupakan bahan mentah yang mudah didapati kerana masyarakat Orang Ulu tinggal

dikawasan pedalaman yang masih kaya dengan sumber alam sekitar yang belum dicemari

ell arus pemodenan Selain untuk menghasilkan kraftangan kayu juga digunakan untuk

embuat rumah perabot jambatan dan pondok Kebanyakkan kayu yang digunakan

i kayu jati belian dan meranti kerana jenis kayu tersebut tahan lama berbanding jenis

yu yang lain Contoh kraftangan yang dihasilkan menggunakan kayu ialah Buan Mala

(bekas parang) peralatan muzik seperti Sape dan sebagainya

Orang Ulu sernemangnya terkenal dengan keunikan kraftangan manik Kraftangan

maDik dihasilkan dengan pelbagai jenis motif yang unik seperti motif kepala manusia

2Iqa Kalung dan Lenju Melalui penggunaan motif kita dapat mengetahui darjat

rang dalam masyarakatnya terutamanya dalam masyarakat Kenyah dan Kayan

UNt Encik Asang Lusat pada zaman dahulu kraftangan yang menggunakan motif

_~lU hanya digunakan oleh golongan Maren atau golongan yang berdarjat tinggi sahaja

kira pada ukiran manik dan kraftangan yang lain Contoh kraftangan yang

10

meaggunakan manik seperti pendukung anakOleng aksesori untuk tujuan tarian seperti

endang topi pakaian tradisional wanita dan sebagainya

Oalam masyarakat Orang Ulu seni motif memainkan perana penting dalam

kchidupan mereka kerana dapat mempengaruhi kepercayaan dan kehidupan harian

nya seni ukiran atau dikenali Kalong dalam bahasa Kenyah dan Ekeng dalam bahasa

Kayan Menurut Encik Jeffrey Jalong Kalong bagi masyarakat Orang Ulu terhasil dalam

pelbagai bentuk dan corak Misalnya corak motif Kalong Kayan Kenyah Kelabit Lun

Bawang Kajang dan lain-lain suku Orang Ulu mempunyai perbezaan dari segi corak motif

Masyarakat Orang Uiu tidak dapat dipisahkan dengan kesenian kalong kerana

ian ini merupakan amalan sejak zaman nenek moyang lagi terutamanya dalam

pung masih diamalkan Motif Kalong mempunyai syarat dan pantang larang dalam

melukisnya pada dinding rumah dan tiang-tiang rumah Terdapat beberapa motif

Jilkjl88ll Kalong yang tidak boleh digunakan oleh golongan kebanyakkan seperti motif

epala manusia Lenjau dan sebagainya kerana motif tersebut hanya layak digunakan oleh

1ngan Maren sahaja Walaupun telah berlakunya kemajuan dari segi ekonomi dan

al masyarakat pada masa kini tetapi adat tradisi masyarakat harus dikekalkan supaya

ditelan arus pemodenan

11

lusat Kbitimat Makluat Akademik UNlVERSm MALAYSIA SARAWAK

PENGGUNAAN BURUNG KENYALANG DALAM KESENIAN

ORANGULU

LIDIA DING

Projek Ini Merupakan Satu Keperluan Untuk Ijazah Sarjana Seni Gunaan Dengan Kepujian

(Pengurusan Seni)

Fakulti Seni Gunaan Dan Kreatif

UNVERSITI MALAYSIA SARA W AK

2011



N 72shysf

L7 Ifshy)01



Tarikh 20 Mei 2011


Saya LIDIA DING







TIDAK TERHAD

Disahkan oleh

~J (rNDANPE~ELIA)

Tarikh 20 Mei 2011






(pengurusan Seni)



Penyelia

PENGHARGAAN

















Sekian terima kasih

ii


lSI KANDUNGAN

MUKASURATPERKARA

Pengesahan

Penghargaan 11

Ill-VIKandungan


Abstrak IX

XAbstract

BABlPENDAHULUAN

1-311 Pengenalan



12 Definisi

6-11121 Orang Ulu


12-19131 Kenyah

20-24132 Kayan

25-26133 Sekapan

1

iii

I





18 Skop Kajian 31


1 10 Kesimpulan 33


21 Pengenalan 34

22 Belaga 35-38



25 Kesimpulan 52

iv

~ ~____________________________________________ ~1[


5331 Pengenalan

5432 Lokasi Kajian

33 Sumber Data

331 Data Primer 55





37 Kesimpulan 68


4 1 Pengenalan 69

42 Penganalisa Data







v

I I


51 Pengenalan







53 Cadangan

54 Kesimpulan

55 Penutup

Bibliografi

Lampiran

121

122

123

124

125

126

127-128

129

130

131-132

vi

SENARAI GAMBAR

Muka Surat













Kaum Sekapan 90






vii

Gambar 23 Tiang 99








Gambar 33 Kirip 109


Gambar 35 Kirip 111



Gambar 39 Sape 114





viii

ABSTRAK







ix

ABSTRACT







x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11



N 72shysf

L7 Ifshy)01



Tarikh 20 Mei 2011


Saya LIDIA DING







TIDAK TERHAD

Disahkan oleh

~J (rNDANPE~ELIA)

Tarikh 20 Mei 2011






(pengurusan Seni)



Penyelia

PENGHARGAAN

















Sekian terima kasih

ii


lSI KANDUNGAN

MUKASURATPERKARA

Pengesahan

Penghargaan 11

Ill-VIKandungan


Abstrak IX

XAbstract

BABlPENDAHULUAN

1-311 Pengenalan



12 Definisi

6-11121 Orang Ulu


12-19131 Kenyah

20-24132 Kayan

25-26133 Sekapan

1

iii

I





18 Skop Kajian 31


1 10 Kesimpulan 33


21 Pengenalan 34

22 Belaga 35-38



25 Kesimpulan 52

iv

~ ~____________________________________________ ~1[


5331 Pengenalan

5432 Lokasi Kajian

33 Sumber Data

331 Data Primer 55





37 Kesimpulan 68


4 1 Pengenalan 69

42 Penganalisa Data







v

I I


51 Pengenalan







53 Cadangan

54 Kesimpulan

55 Penutup

Bibliografi

Lampiran

121

122

123

124

125

126

127-128

129

130

131-132

vi

SENARAI GAMBAR

Muka Surat













Kaum Sekapan 90






vii

Gambar 23 Tiang 99








Gambar 33 Kirip 109


Gambar 35 Kirip 111



Gambar 39 Sape 114





viii

ABSTRAK







ix

ABSTRACT







x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11




(pengurusan Seni)



Penyelia

PENGHARGAAN

















Sekian terima kasih

ii


lSI KANDUNGAN

MUKASURATPERKARA

Pengesahan

Penghargaan 11

Ill-VIKandungan


Abstrak IX

XAbstract

BABlPENDAHULUAN

1-311 Pengenalan



12 Definisi

6-11121 Orang Ulu


12-19131 Kenyah

20-24132 Kayan

25-26133 Sekapan

1

iii

I





18 Skop Kajian 31


1 10 Kesimpulan 33


21 Pengenalan 34

22 Belaga 35-38



25 Kesimpulan 52

iv

~ ~____________________________________________ ~1[


5331 Pengenalan

5432 Lokasi Kajian

33 Sumber Data

331 Data Primer 55





37 Kesimpulan 68


4 1 Pengenalan 69

42 Penganalisa Data







v

I I


51 Pengenalan







53 Cadangan

54 Kesimpulan

55 Penutup

Bibliografi

Lampiran

121

122

123

124

125

126

127-128

129

130

131-132

vi

SENARAI GAMBAR

Muka Surat













Kaum Sekapan 90






vii

Gambar 23 Tiang 99








Gambar 33 Kirip 109


Gambar 35 Kirip 111



Gambar 39 Sape 114





viii

ABSTRAK







ix

ABSTRACT







x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11

PENGHARGAAN

















Sekian terima kasih

ii


lSI KANDUNGAN

MUKASURATPERKARA

Pengesahan

Penghargaan 11

Ill-VIKandungan


Abstrak IX

XAbstract

BABlPENDAHULUAN

1-311 Pengenalan



12 Definisi

6-11121 Orang Ulu


12-19131 Kenyah

20-24132 Kayan

25-26133 Sekapan

1

iii

I





18 Skop Kajian 31


1 10 Kesimpulan 33


21 Pengenalan 34

22 Belaga 35-38



25 Kesimpulan 52

iv

~ ~____________________________________________ ~1[


5331 Pengenalan

5432 Lokasi Kajian

33 Sumber Data

331 Data Primer 55





37 Kesimpulan 68


4 1 Pengenalan 69

42 Penganalisa Data







v

I I


51 Pengenalan







53 Cadangan

54 Kesimpulan

55 Penutup

Bibliografi

Lampiran

121

122

123

124

125

126

127-128

129

130

131-132

vi

SENARAI GAMBAR

Muka Surat













Kaum Sekapan 90






vii

Gambar 23 Tiang 99








Gambar 33 Kirip 109


Gambar 35 Kirip 111



Gambar 39 Sape 114





viii

ABSTRAK







ix

ABSTRACT







x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11


lSI KANDUNGAN

MUKASURATPERKARA

Pengesahan

Penghargaan 11

Ill-VIKandungan


Abstrak IX

XAbstract

BABlPENDAHULUAN

1-311 Pengenalan



12 Definisi

6-11121 Orang Ulu


12-19131 Kenyah

20-24132 Kayan

25-26133 Sekapan

1

iii

I





18 Skop Kajian 31


1 10 Kesimpulan 33


21 Pengenalan 34

22 Belaga 35-38



25 Kesimpulan 52

iv

~ ~____________________________________________ ~1[


5331 Pengenalan

5432 Lokasi Kajian

33 Sumber Data

331 Data Primer 55





37 Kesimpulan 68


4 1 Pengenalan 69

42 Penganalisa Data







v

I I


51 Pengenalan







53 Cadangan

54 Kesimpulan

55 Penutup

Bibliografi

Lampiran

121

122

123

124

125

126

127-128

129

130

131-132

vi

SENARAI GAMBAR

Muka Surat













Kaum Sekapan 90






vii

Gambar 23 Tiang 99








Gambar 33 Kirip 109


Gambar 35 Kirip 111



Gambar 39 Sape 114





viii

ABSTRAK







ix

ABSTRACT







x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11





18 Skop Kajian 31


1 10 Kesimpulan 33


21 Pengenalan 34

22 Belaga 35-38



25 Kesimpulan 52

iv

~ ~____________________________________________ ~1[


5331 Pengenalan

5432 Lokasi Kajian

33 Sumber Data

331 Data Primer 55





37 Kesimpulan 68


4 1 Pengenalan 69

42 Penganalisa Data







v

I I


51 Pengenalan







53 Cadangan

54 Kesimpulan

55 Penutup

Bibliografi

Lampiran

121

122

123

124

125

126

127-128

129

130

131-132

vi

SENARAI GAMBAR

Muka Surat













Kaum Sekapan 90






vii

Gambar 23 Tiang 99








Gambar 33 Kirip 109


Gambar 35 Kirip 111



Gambar 39 Sape 114





viii

ABSTRAK







ix

ABSTRACT







x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11


5331 Pengenalan

5432 Lokasi Kajian

33 Sumber Data

331 Data Primer 55





37 Kesimpulan 68


4 1 Pengenalan 69

42 Penganalisa Data







v

I I


51 Pengenalan







53 Cadangan

54 Kesimpulan

55 Penutup

Bibliografi

Lampiran

121

122

123

124

125

126

127-128

129

130

131-132

vi

SENARAI GAMBAR

Muka Surat













Kaum Sekapan 90






vii

Gambar 23 Tiang 99








Gambar 33 Kirip 109


Gambar 35 Kirip 111



Gambar 39 Sape 114





viii

ABSTRAK







ix

ABSTRACT







x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11


51 Pengenalan







53 Cadangan

54 Kesimpulan

55 Penutup

Bibliografi

Lampiran

121

122

123

124

125

126

127-128

129

130

131-132

vi

SENARAI GAMBAR

Muka Surat













Kaum Sekapan 90






vii

Gambar 23 Tiang 99








Gambar 33 Kirip 109


Gambar 35 Kirip 111



Gambar 39 Sape 114





viii

ABSTRAK







ix

ABSTRACT







x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11

SENARAI GAMBAR

Muka Surat













Kaum Sekapan 90






vii

Gambar 23 Tiang 99








Gambar 33 Kirip 109


Gambar 35 Kirip 111



Gambar 39 Sape 114





viii

ABSTRAK







ix

ABSTRACT







x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11

Gambar 23 Tiang 99








Gambar 33 Kirip 109


Gambar 35 Kirip 111



Gambar 39 Sape 114





viii

ABSTRAK







ix

ABSTRACT







x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11

ABSTRAK







ix

ABSTRACT







x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11

ABSTRACT







x

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11

BAB1

PENDAHULUAN

11 PENGENALAN



















1










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11










2


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11


-shy shy

I

I I i

-


3

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11

























4










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11










112 Ekonomi Sarawak










5

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11

12 DEFINISI

121 Orang Ulu







dan Kenyah sahaja















6



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11



















7














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11














kosakata









8

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11

sayuran














sebagainya

1211 Rotan








9





111 Kayu
















10


















11





111 Kayu
















10


















11


















11

penggunaan burung kenyalang dalam ... burung kenyalang...projek bertajuk "penggunaa burung...

Documents