1

1.0WACANA DAN TEKS

1.1 Definisi wacana

Wacana didefinisikan sebagai unit bahasa yang mempunyai kesatuan fikiran

yang utuh dan melebihi batas ayat. Dalam hierarki bahasa, wacana terletak pada

tingkat yang tertinggi, iaitu hadir selepas tingkat ayat seperti yang ditunjukkan dalam

rajah di bawah:

Wacana terdapat dalam bentuk lisan atau tulisan. Contoh wacana dalam bentuk

lisan ialah pidato, ucapan, khutbah, dan dialog manakala wacana dalam bentuk tulisan

terdiri daripada laporan, surat, rencana, cerpen, novel, dan puisi.

Keutuhan fikiran dalam wacana sangat penting. Hal yang demikian adalah

kerana menerusi keutuhan ini, ahli bahasa dapat menentukan sama ada sesuatu

bentuk ujaran atau tulisan itu merupakan wacana atau hanya terdiri daripada kumpulan

ayat yang tidak berhubungan.

Fonem

2

Wacana juga dikatakan melebihi batas ayat, ini adalah kerana:

Dalam kajian wacana, aspek yang diteliti tidak terbatas pada tahap ayat sahaja

tetapi turut merangkum aspek-aspek yang lebih luas daripada ayat.

Sesuatu wacana mungkin terdiri daripada dua ayat, sejumlah ayat, satu

perenggan, sebuah karangan, satu bab, sebuah buku,ataupun satu siri buku

Wacana boleh terdiri daripada satu ayat yang dikaitkan dengan konteks dan fungsi

penggunaannya.

•Contoh ayat “Mengapa bising sangat” :

Daripada segi struktur merupakan ayat tanya

Tetapi apabila dilihat dalam konteks di bilik darjah, ayat ini ialah ayat perintah,

iaitu seorang guru dengan tegas memerintahkan pelajarnya supaya senyap.

Ahli bahasa berpendapat bahawa huraian bahasa yang berasaskan aliran stuktural

(rumus) dan transformasi generatif adalah tidak lengkap kerana huraian mereka

berakhir pada tahap ayat sahaja walhal penggunaan bahasa yang sebenarnya sering

melebihi batas ayat

3

1.2 Ciri-ciri wacana

CIRI-CIRI WACANA

4

TUJUAN

Setiap wacana yang dihasilkan mestilah mempunyai tujuan. Tujuan ditentukan

oleh penghasil wacana tersebut sama ada penulis atau pembicaranya untuk

menimbulkan interaksi yang komunikatif. Tujuan juga menentukan jenis wacana

yang digunakan. Jika tujuan seseorang adalah untuk mendapatkan maklumat,

ayat yang sering digunakan ialah ayat Tanya.

KOHESI (tautan)

Kohesi bermaksud keserasian hubungan antara satu unsur linguistik dengan

dengan unsur linguistik yang lain dalam sesuatu wacana untuk menghasilkan

wacana yang lengkap. Keserasian hubungan ini lazimnya dilihat melalui

hubungan antara satu perkataan, frasa atau ayat lain dalam wacana yang sama,

frasa atau ayat dengan perkataan.

KOHEREN (runtutan)

Tatabahasa Dewan (2005:525) menjelaskan ia merupakan kesinambungan idea

yang terdapat dalam sesebuah wacana sehingga menjadi teks itu bermakna.

PENERIMAAN

Tahap penerimaan seseorang itu tinggi jika pendengar atau pembaca

memahami sepenuhnya wacana yang diujarkan sama ada dalam bentuk lisan

atau tulisan.

5

MAKLUMAT

Terbahagi kepada dua; maklumat lama (maklumat yang telah dinyatakan pada

peringkat awal dan diulang semula dalam konteks yang berikutnya) dan

maklumat baharu (maklumat yang baru sahaja dinyatakan dengan anggapan

pendengar atau pembaca tidak mengetahui maklumat itu sebelum ini)

KEADAAN

Sesuatu wacana yang diujarkan perlulah sesuai dengan keadaan. Oleh itu, untuk

menjadikan sesuatu wacana itu sesuai dengan keadaan pemilihan kata, frasa

atau ayat adalah penting.

INTERTEKS

Bermaksud wacana yang bergantung kepada wacana yang lain. Wacana-

wacana lain turut memainkan peranan penting untuk membantu seseorang

memahami dengan mudah. Kefahaman seseorang terhadap sesebuah wacana

bergantung kepada pengetahuannya terhadap perkara yang sedang dibaca atau

didengarnya itu.

6

1.3 PENANDA WACANA

Untuk memastikan keutuhan wacana,kata atau rangkai kata telah digunakan bagi

merangkaikan ayat dengan ayat dan perenggan dengan perenggan. Unsur perangkai

ini dikenal sebagai penanda wacana.

ANALISIS WACANA YANG TERDAPAT DI DALAM TEKS

FUNGSI CONTOH PENANDA WACANA

Tambahan Begitu juga

Tambahan dan penegasan -

Pertentangan Namun begitu

Sebab dan kesan atau lanjutan -Oleh yang demikian

-oleh sebab itu

perkaitan -

Waktu -

Tempat -

Perbandingan Oleh hal yang demikian

contoh Contohnya

Penyataan semula iaitu

urutan Akhirnya

Tujuan dan maksud Hal ini adalah

harapan -

pendahuluan -

rumusan Sebagai rumusan

Singkatan -

generalisasi -

Penekanan atau penegasan Jelaslah

Bahasa klasik maka

7

2.0SEMANTIK

Dalam bidang linguistik,semantik ialah bidang yang mengkaji makna dalam sesuatu

bahasa. Daripada segi etimologi, kata semantik berasal daripada kata Yunani sema

yang bererti “tanda” atau “lambang”. Oleh hal yang demikian, semantik juga dapat

diertikan sebagai ilmu yang menyelidiki paduan tanda-tanda atau lambang-lambang

yang menghasilkan sesuatu bahasa serta ertinya.

Bahasa terdiri daripada kumpulan ayat manakala ayat terbina daripada rentetan

kata. Oleh yang demikian, untuk meneliti makna dalam sesuatu bahasa, peringkat

bahasa yang diteliti meliputi unit-unit bahasa yang membentuk kata dan ayat, iaitu

morfem,kata,frasa,dan ayat. Dengan ini,semantik dapat ditakrifkan sebagai kajian

tentang makna morfem,kata,frasa,dan ayat dalam sesuatu bahasa.

PERKAITAN MAKNA PERKATAAN

Daripada segi leksikal, kata-kata dalam sesuatu bahasa mungkin mempunyai hubungan

sinonim, antonim, hiponim, polism, homonim(homofon dan homograf).

2.1 SINONIM

Sinonim ialah ungkapan atau kata yang maknanya hamper sama dengan ungkapan

atau kata lain. Sebagai contoh, kata cerdik mempunyai makna yang hampir sama

dengan kata bijak, pintar, atau pandai. Dengan ini, dikatakan cerdik, bijak, pintar, dan

pandai merupakan kata-kata yang bersinonim.

CONTOH DALAM PETIKAN SINONIM DENGAN

makna Maksud,erti

akal fikiran

seni Halus,kecil

bidang Lebar, lerang, buka

Berdasarkan jadual di atas, contoh sinonim yang terdapat dalam petikan adalah tidak

banyak. Perkataan makna bersinonim dengan maksud dan erti. Perkataan akal pula

bersinonim dengan fikiran. Selain itu, perkataan seni bersinonim dengan halus dan kecil

manakala perkataan bidang besinonim dengan lebar,lerang dan buka.

8

2.2 ANTONIM

Antonim bermaksud kata yang maknanya dianggap berlawanan dengan kata lain.

Sebagai contohnya, kata tidur berlawanan maknanya dengan kata jaga, manakala kata

berani berlawanan maknanya dengan kata takut.

CONTOH DALAM PETIKAN ANTONIM DENGAN

muda tua

turun naik

putih hitam

baik buruk

dosa pahala

Terdapat lima perkataan di dalam petikan yang dapat diketengahkan oleh pengarang.

Perkataan muda antonimnya adalah tua. Turun antonym dengan naik.putih pula

berlawanan dengan hitam.selain itu, antonym bagi baik ialah buruk dan dosa ialah

pahala.

2.3 HIPONIM

Hiponim ialah kata yang mempunyai lingkungan dalam struktur makna, iaitu sesuatu

ungkapan itu merupakan sebahagian daripada makna ungkapan lain. Sebagai

contohnya, kerusi ialah hiponim terhadap perabot kerana kerusi tergolong dalam makna

perabot. Dalam hal ini, kerusi memang perabot tetapi perabot bukanlah kerusi semata-

mata sebaliknya merangkum perabot lain.

CONTOH DALAM PETIKAN HIPONIM DENGAN

- -

Di dalam petikan tidak terdapat contok perkataan hiponim.

9

2.4 POLISM

Polism diertikan sebagai satu patah kata yang mempunyai makna yang banyak atau

satu set makna. Hal ini memperlihatkan seolah-olah konsep polism sama dengan

homonim ,iaitu satu patah kata mempunyai lebih daripada satu makna. Banyak kata

bahasa Melayu yang tergolong sebagai polism. Antaranya ialah kata derai, jatuh,

kepala, mentah dan turun.

CONTOH DALAM PETIKAN MAKNA

jatuh -gugur

-merosot

-terbenam

-tumbang

-muflis

Terdapat satu sahaja perkataan polism di dalam petikan. Contohnya ialah perkataan

jatuh. Makna bagi perkataan jatuh ialah gugur, merosot, terbenam,tumbang dan muflis.

2.5 HOMONIM

Homonim ialah dua kata atau lebih yang memiliki bentuk yang sama, sama ada

daripada segi sebutan, ejaan, atau kedua-duanya tetapi mempunyai makna yang

berbeza. Contohnya lompang, pasang, rawan, sari, ulas, buku, batu dan sebagainya.

CONTOH DALAM PETIKAN MAKNA

buku i-penjodoh bilangan

ii-bongkah

Berdasarkan jadual di atas, terdapat satu perkataan homonim sahaja di dalam teks.

Contoh di dalam teks ialah buku yang member makna penjodoh bilangan dan bongkah.

10

2.6 HOMOFON

Homofon merujuk kepada kata-kata yang sama sebutannya atau bunyinya tetapi

berbeza dari segi ejaan dan maknanya. Contohnya baka dengan baqa.

CONTOH DALAM PETIKAN HOMOFON

masa massa

baka baqa

Terdapat dua contoh di dalam petikan. Contohnya ialah masa dan homofonnya ialah

massa. Bagi perkataan baka pula homofonnya ialah baqa.

2.7 HOMOGRAF

Homograf ialah kata-kata yang sama ejaannya tetapi mempunyai sebutan yang

berbeza dan sudah tentulah maknanya juga berbeza. Contohnya bela, perang,

rendang, selak, semak dan sepak.

CONTOH DALAM PETIKAN MAKNA

Semak i- Belukar

ii- meneliti

Bela i- pelihara

ii- mempertahankan

Di dalam petikan, hanya terdapat dua contoh homograf sahaja.contohnya ialh

perkataan semak yang membawa maksud belukar dan meneliti. Bagi perkataan bela

pula, homografnya ialah pelihara dan mempertahankan.

11

3.0PSIKOLINGUISTIK

Konsep Linguistik

Menurut Aitchinson (1987), ilmu linguistik didefinisikan sebagai

penyelidikan yang sistematik mengenai

bahasa iaitu ilmu yang menghuraikan kesemua

aspek bahasa dan merumuskan teori-teori

tentang bagaimana bahasa berfungsi.

Menurut Abdullah Hassan (1984) pula linguistik ialah satu

sains yang mengkaji bahasa yang

merangkumi teori-teori dan teknik-teknik yang

digunakan untuk menganalisis bahasa.

Selain itu, Nik Hassan Basri (2003)

mengatakan linguistik merupakan satu pengkajian sains mengenai bahasa kerana linguistik

memenuhi syarat-syarat yang diperlukan

seperti dalam pengkajian bidang yang

lain.

Stork & Widdowson (1983), pula

mengatakan linguistik merupakan ilmu

pengetahuan yang mengkaji tentang

bahasa, merangkumi semua segi komunikasi

manusia daripada pemerian bunyi-bunyi

bahasa kepada analisis secara menyeluruh.

Menurut Dewan Bahasa Edisi Ketiga

(1984) linguistik merupakan satu

kajian/ilmu tentang bahasa dalam

hubungannya dengan masyarakat.

12

Konsep Psikologi

Menurut Gleitman (1986), Psikologi ditakrifkan sebagai

ilmu tentang akal budi, kadang kala disebut sebagai ilmu

tingkah laku. Bidang kajian ini cuba menjawab persoalan

tentang bagaimana organisma-organisma melakukan sesuatu

dan mengapa hal tersebut dilakukan.

Mangantar Simajuntak (1986) pula mengatakan psikologi ialah satu sains mengenai

manusia yang cuba mengkaji proses akal manusia dengan segala manifestasinya yang

mengatur perilaku manusia itu.

Selain itu, Atan Long (1976) berpendapat bahawa perkataan

psikologi berasal daripada gabungan perkataan Yunani iaitu psyche yang bermaksud

nafas, kehidupan & jiwa/semangat dan perkataan

logy yang bermakna pengkajian mengenai sesuatu. Oleh itu,

perkataan psikologi membawa erti pengkajian berkenaan jiwa

dan semangat manusia.

Aitchison pula membahagikan bidang kajian psikolinguistik kepada dua topik iaitu aspek

yang berkaitan dengan pemerolehan pengetahuan

bahasa-bahasa pertama/ibunda dan aspek

yang berkaitan dengan proses pemahaman input bahasa dan aspek yang berkaitan dengan

ingatan dan penyimpanan maklumat bahasa

/pengetahuan bahasa

Bagi Garnhem (1905) pula, psikolinguistik adalah kajian

tentang mekanisme-mekanisme mental yang membolehkan manusia

menggunakan bahasa. Disiplin ini merupakan disiplin saintifik

yang matlamatnya untuk mengetahui cara bahasa dihasilkan dan difahami.

13

KONSEP PEMEROLEHAN BAHASA PERTAMA DAN PEMBELAJARAN BAHASA

KEDUA

Lazimnya kita mengetahui bahawa penguasaan bahasa pertama berlaku secara

semula jadi semenjak kecil lagi. Pada tahap ini, pengetahuan bahasa diperolehi secara

tidak langsung atau tidak formal. Menurut Kamarudin Hj. Husin (1998) :

“Mereka dapat menguasai bahasa itu dengan cara ‘memperoleh’ bukan melalui

proses pembelajaran. Mereka hanya perlu didedahkan kepada bahasa ibunda

mereka dan secara tidak disedari mereka akan pandai dengan sendirinya

menggunakan bahasa itu.”

Hal ini berbeza dengan pembelajaran bahasa kedua. Bahasa mesti dipelajari

secara formal dan hanya berkembang melalui latihan dan pengukuhan. Oleh itu,

dorongan (rangsangan) dan sikap positif adalah perlu.

Dalam konteks pengajaran Bahasa Melayu sebagai bahasa pertama kepada

pelajar Melayu tidak banyak masalah. Sebaliknya, mengajar bahasa kedua kepada

bukan penutur jati (orang Melayu misalnya) memerlukan lebih perhatian. Pelajar perlu

melalui rancangan-rancangan dan aktiviti-aktiviti yang tersusun dengan kaedah-kaedah

tertentu.

Menghuraikan masalah pembelajaran bahasa kedua, Abdullah Hassan (1980)

menjelaskan :

“Mungkin salah satu masalah yang besar ialah bahasa Melayu yang diajar itu

amat formal dan tidak ada kegunaan atau persamaannya dengan bahasa yang

digunakan hari-hari, sehingga murid-murid terpaksa mempelajari suatu dialek

yang berlainan yang tidak boleh mereka tuturkan di luar kelas.”

Adalah jelas bahawa mempelajari bahasa kedua merupakan satu proses

mempelajari perlakuan baru. Justeru, dalam proses pembelajaran, gangguan daripada

bahasa ibunda sering terjadi. Lingkungan kebudayaan dan bahasa ibunda pelajar

sering mempengaruhi proses pembelajaran bahasa kedua mereka. Oleh itu,

pengajaran bahasa kedua hendaklah dirancang dan dilaksanakan secara bersistem.

dan formal.

14

Perbezaan konsep pemerolehan bahasa pertama dan pembelajaran bahasa kedua

PEMEROLEHAN BAHASA PERTAMA PEMBELAJARAN BAHASA KEDUA

Dari segi prinsip:

-penguasaan sesuatu kemahiran bahasa

berlaku secara beransur-ansur.

-setiap kemahiran bahasa dikuasai dengan

cara yang perlahan.

-kanak-kanak tidak mengkaji tatabahasa

untuk menguasai bahasa tersebut

-kanak-kanak belajar menggunakan bahasa

melalui pemerhatian atau pendengaran dan

kemudiannya menggunakan unsur yang

sama dalam keadaan yang serupa bagi

memberikan maknanya

-kanak-kanak mempelajari pertuturan

menurut kebiasaan tertentu

-satu proses mekanis yang membentuk

lakuan baru, iaitu lakuan kemahiran

bahasa.

-mesti didahulukan dengan kemahiran

lisan.

-pelajar belajar secara membuat analogi

-makna haruslah dipelajari dalam

konteks yang dapat menerangkan

makna itu sendiri

-Pembelajaran berlaku secara formal

dan mempunyai guru

15

PEMEROLEHAN BAHASA PERTAMA PEMBELAJARAN BAHASA KEDUA

Strategi:

-melalui proses tidak formal

-satu proses yang tidak ada pilihan

-kanak-kanak, secara genetik, telah

diprogramkan untuk berjaya dalam proses

penguasaan bahasa pertama

-tidak mengalami kesulitan masa

-memerlukan usaha gigih dan

perancangan teliti

-proses yang ada pilihan

-faktor genetik tidak memainkan peranan

penting

-mengalami kesulitan masa

16

Berdasarkan jadual di atas, terdapat banyak perbezaan antara pemerolehan bahasa

pertama dan pembelajaran bahasa kedua. Dari segi prinsip, penguasaan sesuatu

kemahiran bahasa berlaku secara beransur-ansur dalam pemerolehan bahasa

pertama. Bagi pembelajaran bahasa kedua, berlaku satu proses mekanis yang

membentuk lakuan baru, iaitu lakuan kemahiran bahasa. Setiap kemahiran bahasa

dikuasai dengan cara yang perlahan dalam pemerolehan bahasa pertama manakala

pembelajaran bahasa kedua mesti didahulukan dengan lisan. Selain itu, kanak-kanak

tidak mengkaji tatabahasa untuk menguasai bahasa tersebut dalam pemerolehan

bahasa pertama manakala pelajar belajar secara membuat analogi bagi pembelajaran

bahasa kedua. Kanak-kanak belajar menggunakan bahasa melalui pemerhatian atau

pendengaran dan kemudiannya menggunakan unsur yang sama dalam keadaan yang

serupa bagi memberikan maknanya bagi pemerolehan bahasa pertama manakala

makna haruslah dipelajari dalam konteks yang dapat menerangkan makna itu sendiri

bagi pembelajaran bahasa kedua. Di samping itu, kanak-kanak mempelajari pertuturan

menurut kebiasaan tertentu bagi pemerolehan bahasa pertama manakala bagi

pembelajaran bahasa kedua pula, pembelajaran berlaku secara formal dan mempunyai

guru.

Dari segi strategi pula, pemerolehan bahasa pertama melalui proses tidak formal

manakala pembelajaran bahasa kedua memerlukan usaha gigih dan perancangan teliti.

pemerolehan bahasa pertama merupakan satu proses yang tidak ada pilihan manakala

pembelajaran bahasa kedua pula proses yang mempunyai pilihan. Selain itu, kanak-

kanak, secara genetik, telah diprogramkan untuk berjaya dalam proses penguasaan

bahasa pertama manakala faktor genetik tidak memainkan peranan penting bagi

pembelajaran bahasa kedua. Pemerolehan bahasa pertama tidak mengalami kesulitan

masa manakala pembelajaran bahasa kedua mengalami kesulitan masa.