United National Kadazan Organization. UNKO

Penubuhan UNKO (Kely Jitilon, 1984).

Pembentukan lembaga pusat yang dinamakan United National Kadazan Organization. Didaftarkan

pada ogos, 1961.

Kongres persatuan di rumah presiden

Pengumuman gagasan Malaysia, mei 1961

Mula difikirkan pada 26/mac/1961

UNKO

• Diketuai Donald Stephens• Pemimpin lain.– Peter Mojuntin, Herman Luping, Ganie Gilong, G.S

Sundang• Keahlian UPKO– Awalnya khas untuk Kadazan dan Dusun– Kebanyakan penyokong beragama Kristian

(Sabihah Osman, 1986)

Tujuan penubuhan.

• Perpaduan dan menjadi perhubungan orang Kadazan dan Dusun.

• Menggesa kerajaan british tidak mengabaikan hak bumiputera Sabah.

• Menggalakkan semangat orang Kadazan & Dusun

(Sabihah Osman, 1986)

United National Pasok-momogun Organization (Pasok-momogun)

United National Pasok-Momogun Organization (Pasok-Momogun)

kemelut dalam UNKO

G.S Sundang dan dua saudara keluar UNKO

pengaruh Peter Chin

kewujudan PM

Organisasi Pasok Momogun.

Yang DipertuaG.S Sundang

C.A.V Lingam Chung Chao Lung

T. Yang DipertuaSedomon.

Pasok Momogun.

Tujuan / objektif

* Membaiki taraf pertanian dan pendidikan anak negeri *isu Malaysia

Pergolakan dalam PM

Masalah kewangan Terpaksa

menandatangani perjanjian Malaysia julai 1963

Menyertai perikatan Sabah

PM bergabung dengan UNKO membentu UPKOMei 1964

UNITED SABAH NATIONAL ORGANIZATION (USNO)

United Sabah National Organization (USNO)

23 Disember 1961 yang diasaskan oleh Tun Datu Mustapha Datu Harun dan dilancarkan di Kudat (Abdullah Hussain, 1976). Persatuan Islam Sabah (PIS), Persatuan Islam Putatan (PIP), dan Pergaulan Anak Negeri Sandakan.Ahli berjumlah 165 560 khususnya orang Islam dan terdiri daripada 36 peratus penduduk Sabah pada ketika itu.Menekankan kepada semua kaum bumiputera.Datu Mustapha merupakan pemimpin Sabah yang pertama mengesyorkan supaya bahasa Melayu dijadikan sebagai bahasa rasmi Sabah dan agama Islam sebagai agama rasmi Sabah (Jalil Hj Din, 1976).

PARTI POLITIK ORANG CINA

Parti Politik Orang Cina

Democrative Party North Borneo (DPNB) dan United Party (UP) diterajui oleh oarng-orang Cina

Ditubuhkan pada 1962, NBDP dipimpin oleh Peter Chin yang berpusat di Jesselton, manakala UP diketuai oleh Khoo Siak Chiew di Sandakan.

DPNB menekankan perjalanan parti berdasarkan pandangan terhadap Singapura manakala UP menghalakan pandangan ke Hong Kong (Sabihah Osman, 1986).

Kedua-dua parti ini menentang cadangan penubuhan Malaysia takut kepentingan ekonomi mereka terjejas.

21 Oktober 1962 Borneo Utara National Party (BUNAP) telah terbentuk hasil gabungan DPNB dan UP yang kemudian ditukar kepada Sabah National Party (SANAP).

Parti politik cina Sabah Chinese Association (SCA) telah ditubuhkan sejak tahun 1961 yang terdiri daripada gabungan parti-parti kecil dari Sandakan, Kota Kinabalu dan Tawau.

Percantuman SANAP dan SCA telah dibuat pada 12 Mac 1965 dan mengambil nama SCA bagi nama parti orang Cina

PERIKATAN SABAH 1962

Perikatan Sabah 1962

Parti perikatan Sabah dianggotai oleh UNKO, USNO, SANAP dan Pasok Momogun sebagai tanda sokongan dalam penubuhan Malaysia

Pada awal penubuhan perikatan ini (1962-1967) masih wujud perbezaan pendapat dan asas antara parti yang menganggotai perikatan ini.

Datu Mustapha, Donald Stephens, G.S. Sundang dan Khoo Siak Siew telah bersama-sama menyatakan bahawa penduduk Sabah adalah bersaudara dan harus berkerjasama untuk memujudkan negeri yang stabil (Roof, M.C, 1974).

Pilihanraya Majlis Daerah dan Majlis Perbandaran pada Disember 1962 telah menunjukkan unsur-unsur perkauman dalam parti-parti.

Daripada 137 buah kerusi yang dipertandingkan, USNO mendapat 53, UNKO 39, SANAP 27, Pasok Momogun 12 dan Bebas 6 (Roff, 1972).

Sikap lebih mementingkan kaum masing-masing dalam parti yang mereka wakili telah menyebabkan parti Perikatan adalah bukan parti yang memfokus kepada perpaduan ideologi (Ongkili, J.P, 1972).

Kerajaan Perikatan 1963-1972

Perikatan telah membentuk kerajaan selepas memenangi pilihanraya secara tidak langsung menerusi “Residency Electoral Colleges” yang telah diadakan pada Julai 1963 ( Roof, M.C, 1967 ).

USNO memenangi 8 kerusi, manakala UNKO 5 kerusi, SANAP 4 kerusi dan Pasok Momogun hanya 1 kerusi.

Wujud pihak yang mengatakan bahawa penerimaan Datu Mustapha adalah disebabkan oleh kesilapan dalam perhitungan (Dzulkifli A. Hamid, 1986.)

Hubungan antara parti UPKO dan parti USNO semakin bertambah rumit mulai bulan Januari 1964.

Donald Stephens meletak jawatan dan memegang Menteri Hal-Ehwal Sabah dan jawatan Ketua Menteri telah di sandang oleh Peter Lo dari SCA.

Pilihanraya 1967 telah menunjukkan keputusan kepada USNO dengan 14 kerusi, UNKO 12 kerusi dan SCA 5 dan satu kerusi dimenangi oleh parti Bebas

UPKO bertindak meminta supaya kemasukan Sabah ke Malaysia di kaji semula namun ditolak oleh Tunku Abdul Rahman.

Disember 1967, UPKO telah dibubarkan dan pembubaran ini dilihat oleh Donald Stephens sebagai langkah untuk kestabilan perpaduan dan pembangunan di Sabah (Ongkili, J.P, 1972).

Isu dalam pilihanraya 1967.

• Donald Stephens dan 3S.• Cadangan USNO• Cadangan UPKO• Pertikaian penempatan Calon– USNO 18,8,6– UPKO13,13,6

• UMNO dan MCA membantu USNO dan SCA• UPKO membangkitkan isu “20 Perkara”

KEPUTUSAN PILIHANRAYA 1976PARTI POLITIK KERUSI YANG DIMENANGI

USNO 14UPKO 12SCA 5

BEBAS 1JUMLAH 32

* Datu Mustapha menjadi Ketua Menteri*UPKO memilih menjadi parti pembangkang

UPKO menjadi parti Pembangkang

• Perjuangan– 20 perkara• Mengatur strategi bersama parti SNAP(* Mendapat amaran daripada kerajaan pusat)

• Pembubaran UPKO disember 1967 untuk Perpaduan, kestabilan dan kemajuan negeri Sabah.

• Huguan Siou dihantar menjadi Pesuruhjaya Tinggi Malaysia di Australia.

( * Politik sabah menjadi tenang seketika.)

KERAJAAN PERIKATAN 1967-76

Kerajaan USNO/SCA

Pentadbiran Kerajaan 1967-1976.

Kelebihan• Kebaikan Ekonomi dan

Pelajaran Bumiputera Sabah.– Penubuhan yayasan

sabah pada tahun 1969.

Kelemahan• berfoya-foya• pengislaman.• Tidak mengawal

pentadbiran (bergantung penasihat)

• Peruntukan tidak dinikmati semua kaum.

Datu Mustapha kekal berkuasa walaupun banyak kelemahan dalam pentadbiran.

• Mempunyai kuasa menahan yang diingini tanpa bicara (Darman Shah, 1985).

• Tiada parti yang kuat untuk menandingi USNO.

• Kejayaan Tun mustapha mengekang penubuhan parti baru (Yahaya Ismail, 1978).

Parti Bersatu Rakyat Jelata Sabah. (BERJAYA ) 15 Julai 1975

Presiden : Datuk Harris SallehT/ Presiden : Datuk Ganie Gilong

: Yeo Pao Tzu: Tuan HJ. Ampong Puyun.

Setiausaha : Tuan Hj. Mohd. Noor MansurT/ Setiausaha : Joseph Pairin KitinganBendahari : Datuk Peter Mojuntin

Pilihanraya Negeri april 1976Parti politik Kerusi yang dimenangi

BERJAYA 28USNO 20

Jumlah 48

Kabinet sabah 1976

Ketua Menteri : Tun FuadT/Ketua Menteri : Datu Harris Salleh

Anggota Kabinet : Peter Mojuntin, James Ongkili, Joseph Pairin Kitingan, Darius Binion, Clarence Mansul dan Fred Sinidol.

( Sabihah Osman, 1986 )

Tragedi 6 Jun 1976/ Double Six

Pemimpin yang terlibat.Tun Fuad Stephens, Peter Mojuntin, Salleh Sulong, Darius Binion, Chang Thian Vun dan Enam orang lain.

* Harris Salleh angkat sumpah menjadi Ketua Menteri

KERAJAAN BERJAYA

• Diterajui Datuk Harris Salleh• Memerintah dari 1976 hingga 1985