Şubat 2013 - nisan 2013 yı i : 14 sayı :...

Şubat 2013 - Nisan 2013 Yı_I : 14 Sayı : 56

February 201 3 - April 2013 Volume : 14 Number : 56

Akademik Araştırmalar Dergisi 2013, Sayı 56, Sayfalar 93-112

İSTANBUL'UN ORTADAN KALKAN TARİHİ ESERLERİNDEN BİRİ:

SEYYAHLAR TEKKESİ1

Gülberk BİLECİK*

Özet

Çalışmanın konusu Rifaf tarikatına bağlı olarak faaliyet gösteren Seyyahlar Tekkesi 'dir. Makalede Rifaflik hakkında /asa bir açıklama yapıldıktan sonra tekkenin üzerinde bulunduğu alan anlatılacaktır. Tekkeyle ilgili tarihi kaynaklarda geçen bilgiler verilecek, tekke . binaları bulunabilen eski resimlerine dayanılarak açıklanacaktır. Ayrıca yapının geçirdiği aşamalar ile günümüzdeki durumu da belirtilecektir.

Anahtar Sözcükler: Rifaiyye, Tarikat, Seyyahlar Tekkesi.

One Of Istanbul's No Longer Existing Historical Monuments: The Lodge Of The Seyyahs

Abstract

The sııbject of this study is the /odge ofthe Seyyahs, a dervish lodge of the Rifai tariqat. Following a brief explanation of the Rifai tariqat, the study examines the complex itselfand the area it}overs. Historica/ references ta the dervish /odge are provided and explatned in accordance with the old plıotographs of the site. The current condition of tize dervish /odge is detailed, noting the changes ta the site over time.

Keywords: Rifaiyya, tariqat, dervish lodge.

1 Bu makale Prof. Dr. Semavi Eyice tarafından ·başlatılan ve Prof. Dr. M. Baha Tanınan tarafından devam ettirilen İstanbul'un ortadan kalkan tarihi eserleri hakkında yayınlanmış makaleler dizisine küçük bir ilavedir. • Yrd. Doç. Dr.; İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Türk ve İslam Sanatı Anabilim Dalı, gbilecik@yalıoo.com, 05332569226.

93 Akademik Araştırmalar Dergisi

lstanbul'un Ortadan Kalkan Tarihi Eserlerinden Biri: Seyyahlar Tekkesi

ı. GİRİŞ

Rifaiyye, 12. yüzyılda Seyyid Ahmed er-Rifa1 (1118-1182) tarafından Irak'ın güneyinde Bataih bölgesinde Üınmüabide Köyü'nde kurulmuş bir tarikattır. Tarikat kurucusunun soyundan dolayı Ri:füiyye, kurucusunun ismine atıfla Ahmediyye ve kurulduğu bölge olan Bataih'le ilişkilendirilerek Bataihiyye olarak isimlendirilmiş ise de zaman içerisinde Ri:füiyye ismi yaygınlaşmıştır.2

Ri:füiyye'nin 12. yüzyılda teşekkül eden tarikatlar arasında kuruluşunu tamamlayıp teşkilatlanan ilk tarikat olduğunu söylemek mümkündür.3 Zaman içerisinde on beş kola ayrılan Ri:füiyye4, başta Irak olmak üzere Mısır, Hicaz, Yemen ve Suriye'ye yayılmıştır.5 Tarikatın Anadolu'da görülmesi ve yaygınlaşması ise 13. yüzyıla rastlamaktadır. Başta Amasya olmak üzere Batı Anadolu kıyılarına kadar yayılmış, 14. yüzyılda Rumeli'nin fethiyle birlikte etki alanını batıya doğru. genişletıniştir. 6

İstanbul'da 16. yüzyılın sonlarından itibaren Rif'alyye mensuplarının görülmeye başlamasına rağmen, tarikatın şehirde yaygınlaşması 18. yüzyıla rastlamaktadır.7 1732/33 (1145) tarihinde Üsküdar'da kurulan Rif'al Asitanesi ile birlikte, şehirde ve gündelik hayatta ağırlığını hissettirmeye başlar.8 Bu yüzyılda İstanbul'da Asitane'ye bağlı olarak pek çok Rif'al tekkesi açılmıştır. Tarikat 19. yüzyılda da şehir hayatında oldukça yaygın olarak görülmektedir. Tekke ve zaviyelerin kapatıldığı 1925 senesinde İstanbul'da yaklaşık kırk adet Rif'al tekkesinin varlığı bilinmektedir.9

* ** Rif'al tarikatına bağlı olarak kurulan Seyyahlar Tekkesi, Fatih İlçesi'ne

bağlı Sultanahmet'te Cankurtaran Mahallesi'nde yer almaktadır. Yapı

2 Mustafa Tahralı. (2008). Rifiiilik. TDV İslam Ansiklopedisi.35: 99. ; Ken'fuı Büyükaksoy. (20Q8). Ebu'l-alemeyn Seyyid Ahmed er-Rif'ai. (Haz.) Mustafa Tahralı, İstanbul, s.15. ; Ekrem Işın. (1994). Rifiiilik. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi.6:325-326. 3 Tahralı, a.g.m., s.99. · 4 Sayyildiyye, Haririyye, Keyyilliyye, Nfi.riyye, İzziyye, Feniiriyye, Burhiiniyye, Fazliyye, Cendeliyye,

Gülberk BiLECiK Yıl: 14, Sayı: 56 Şubat 2013- Nisan 2013

Kabasakal mevkiinde, Torun Sokak10 üzerinde ve Sultan Ahmet Camii Külliyesi'ne bağlı olan arastanın karşısındadır.

Tekke 1285 (1868-69) tarihinde Bağdatlı Şeyh Abdülaziz Efendi ( d.1827 /28) tarafından kurulmuştur. 0 Şeyh Abdülaziz Efendi aynı zamanda tekkenin ilk postnişinidir. Yapı Abdülaziz Efendi'nin lakaplarından dolayı Seyyah Aziz ve Seyyah Şeyh isimleriyle tanınmıştır. Yaygın .olarak kullanılan Seyyahlar Tekkesi isminin yanı sıra Aziz Efendi Tekkesi, Seyyah Eren Tekkesi ve karşısındaki arastadan dolayı Arasta Tekkesi gibi isimlerle de bilinmektedir. 12

1304 (1886/87) tarihli Mecmı'.fa-i Cevil.mi'de tekkeden Kabasakal'da Şeyh Aziz Efendi Tekkesi olarak bahsedilmektedir.13 Mecmua-i Tekil.yil.'nın yayımlandığı 1307 (1889/90) tarihinde ise Şeyh Aziz Efendi'nin hayatta olduğu anlaşılmaktadır. 14

1335 (1919) tarihli Rehber-i Tekaya'da yapıdan Rifil.l tarikatına bağlı Seyyah Şeyh Tekkesi şeklinde bahsedilmekte ve durumu mil.mui: olarak belirtilmektedir. Ayin günü ise verilmemiştir. 15

1337 (1921) tarihli İstanbul Tekkeleri Nüfus Vukü'atı Defteri'nde tekkeden müceddeden inşa edilen Seyyah Aziz Tekkesi ismi ile bahsedilmekte ve tekkede ikamet edenlerin sayısı başta Şeyh Abdülaziz Efendi olmak üzere, Asitil.neli Derviş İbrahim Edhem ( d. 1849/50), Çankırılı Derviş İsmail (d.1815/16), Trabzonlu Derviş Osman Nuri (1836-1870) ve Filibeli Derviş Ahmed (d.1845/46) ile birlikte dört olarak verilmektedir.16

Seyyahlar Tekkesi'nin son şeyhi, büyük bir ihtimalle Şeyh Aziz Efendi 'nin neslinden gelen Şeyh Sadık Efendi' dir. 17

* ** 10 Torun Sokak'ın adı, 1875-77 tarihli Ayverdi Haritası'nda Pul Sokak olarak belirtilmiştir. 11 M. Baha Tanınan. (1994). Aziz Efendi Tekkesi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 1:504. ; Ahmed Nezih Galitekin. (2003). Osmanlı Kaynaklarına Göre İstanbul-Cami, Tekke, Medrese, Mekteb, Türbe, Hamam, Kütüphane, Matbaa, Mahalle ve Selatin İmaretleri, İşaret Yayınlan, İstanbul, s.308. 12 Şapolyo, a.g.e., s.464. ; Galitekin, a.g.m., ss.247-308 ; Tanınan (1994), a.g.m., s.504. 13 Osman Bey. (2003). Mecmfia-i Cevfu:ni. Osmanlı Kaynaklarına Göre İstanbul-Cami, Tekke, Medrese, Mekteb, Türbe, Hamam, Kütüphane, Matbaa, Mahalle ve Selatin İmaretleri (Haz.) Ahmed Nezih Gali tekin, İstanbul, ss. 72-73. 14 Bandırınalıziide Ahmed Münib. (2003). Mecmua-i Tekiiyii. Osmanlı Kaynaklarına Göre İstanbulCami, Tekke, Medrese, Mekteb, Türbe, Hamam, Kütüphane, Matbaa, Mahalle ve Seliitin İmaretleri. (Haz.) Ahmed Nezih Galitekin, İstanbul, s.8. 15 Osman Bey, a.g.e., s.247. 16 Mehmed Salih Yeşiloğlu. (2003). İstanbul Tekkeleri Nüfus Vuki'ı'atı Defteri. Osmanlı Kaynaklarına Göre İstanbul-Cami, Tekke, Medrese, Mekteb, Türbe, Hamam, Kütüphane, Matbaa, Mahalle ve Selatin İmaretleri. (Haz.) Ahmed Nezih Galitekin, İstanbul, s.308. 17 Tanınan (1994), a.g.m., s.504.


lstanbul'un Ortadan Kalkan Tarihi Eserlerinden Biri: Seyy~hlar Tekkesi

Seyyahlar Tekkesi, Büyük Saray olarak adlandırılan Bizans İmparatorluk Sarayı'nın kalıntıları üzerinde yer almaktadır. Ayasofya, Hipodrum ve Marmara Denizi arasında uzanan ve oldukça büyük bir alanı kaplayan Büyük Saray'ın arazi, İstanbul'un fethinden sonra şehrin imarı ile beraber ele alınmıştır. Bölgede yeni bir yapılanmaya gidilmiş ve saray kalıntıları yeni kurulan mahallelerin arasında kalmıştır. 17. yüzyılda sarayın Dafue ve Katisma bölümlerinin bulundüğu alana Sultan Ahmed Camii inşa edilmiş, külliyeye bağlı olarak yapılan arasta ise Büyük Saray'ın kalıntılarının büyük bir bölümünü ortadan kaldırmıştır. Seyyahlar Tekkesi'nin de üzerinde bulunduğu, arastanın hemen karşısında yer alan ve denize doğru uzanan bölgede, dehlizler şeklinde Büyük Saray'ın izleri görülmektedir. 18

Resiml. 1918 tarihli Büyük Saray bölgesinill'havadan çekilmiş bir fotoğrafı (Wolfgang Müller-Wiener'den).

18 Erdem Yücel. (1994). Büyük Saray. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 2:346-348.

96 --"--Journal-of-

Academic Studies


Plan 1. Seyyahlar Tekkesi'nin yerini gösteren harita (Wolfgang Müller-Wiener'den)

Resim 2. Tekkenin yerini gösteren hava fotoğrafı.



Özellikle 16. ve 17. yüzyıllarda, bölgede büyük bir bölümü kagir olan vezir saraylarının yapıldığı bilinmektedir. 19 Sadrazam Murad Paşa, Semiz Ahmed Paşa, Sokollu Mehmed Paşa, Esmahan Sultan ve Şehzade İbrahim Efendi'nin sarayları bilinen saraylardan bir kaçıdır.20 Geç devirlerde. ise bu sarayların yerini, daha küçük parseller içine yapılmış ahşap konaklar almıştır.

Resim 3. 1935 senesinde tekkenin durumu.

Tekkenin Kabasakal Caddesi boyunca uzanan yer yer tuğla hatıllarla desteklenen moloz taşlardan örülmüş yüksek bahçe duvarı ile bu duvarda bulunan iki yanı pahlanmış anıtsal avlu girişinin, tekkeden en az iki yüzyıl daha eski bir vezir sarayına ait olduğu söylenebilir.21

19 Tanınan (1994), a.g.rn., s.504. 20 Wolfgang Müller-Wiener (2001). İstanbul'un Tarihsel Topografyası, (Çev.) Ülker Sayın, İstanbul, s.470. ; Ayvansarayi Hüseyin Efendi (2001). Hadikatü'l-Cevaıni, İstanbul Camileri, ve Diğer Dini-Sivil Mimari Yapılar. (Haz.) Ahmed Nezih Galitekin, İstanbul, s.61. 21 Tanınan (1994), a.g.ın., s.504.

98 ---Joumalof ... ~-·-·

Academic Studies


Resim 4. Kabasakal Caddesi üzerinde Seyyahlar Tekkesi'nin yeri (Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü Arşivi'nden).

Resim 5. Kabasakal Cac1desi üzerindeki tekkenin günümüzdeki durumu.



Seyyahlar Tekkesi'nin yapımı sırasında anıtsal giriş örülerek daraltılmış ve sol kenarına dikdörtgen açıldıklı kiiçük bir cümle kapısı yapılmıştır. Büyük girişin pahlı yüzeylerinin üst kesimlerine testere dişi biçiminde üç sıra konsol yerleştirilmiş, konsollara oturan büyük kemer kesilerek, kemer açıklığı demir bir putrelle geçilmiştir. Putrelin üzerine ise bahçe duvarı boyunca uzanan, yuvarlak kemerli küçük pencereler sıralanmıştır. Bu pencereleıin bir kısmı somadan örülmüştür.22

Resim 6. Daraltılan cümle kapısı (Prof. Dr. M. Baba Tanınan Arşivi'nden).

22 Tanınan (1994), a.g.m., s.505.

100 -Journal of---- ·

Academic Studies

Gülberk BiLECİK Yıl: 14, Sayı: 56 Şubat 2013- Nisan 2013

Resim 7. Cümle kapısının günümüzdeki durumu.

Tekkenin dikdörtgen tablalı ahşap kanatlarla donatılmış cümle kapısının üzerinde, üst üste yerleştirilmiş iki adet kitabe levhası bulunur. Günümüzde mevcut olan alttaki büyük levhada Rifai tarikanın kurucusu Seyyid Ahmed er-Rifai Hazretleri'ne ithaf edilmiş dokuz beyitlik bir methiye yer alır. Deruni mahlaslı bir şair tarafından yazılmış olan kitabede, tekkenin 1285(1868-69) olan inşa tarihi verilmektedir.



Resim 8. Cümle kapısı üzerindeki kitabeler (Prof. Dr. M. Baha Tanınan Arşivi'nden).

Kitabenin metni şöyledir:

Mukteza-yı ins ü candır Seyyid Ahmed er-Rifiil

Mülteca-yı kUdsiyandır Seyyid Ahmed er-Ri:fiil

Arş-paye ferş-saye malik-i mülk-i burun

Kutb-ı aktab-ı zamandır Seyyid Ahmed er-Rifiil

Plr-i hem burc-i hakikat siihib-i iill-tarik

Feyz-ferma-yı cihiindır Seyyid Ahmed er-Rifiil

Hak-i pay-i kuds kühlü'l-uyün-i salikln

Nür-ı çeşm-i aşıkandır Seyyid Ahmed er-Ri:fiil

Vakıf-ı sırr-ı Huda-yı arif-i derya-yı aşk

Ayn-ı zerkadan nişandır Seyyid Ahmed er-Rifiil

Feyz-i nutk-ı rfih bahş iden hayiit-ı ma'nevl

102 ---~Journalof-~~---

Academic Studies

Gülberk BiLECiK Yıl: 14, Sayı: 56

Alem-i ecsada candır Seyyid Ahmed er-Rifiil

Ayn-ı hünkiir-ı velayet şems-i kevn-i ihtida

Mülk-i feyz-i cavidiindır Seyyid Ahmed er-Rifiil

İntizam-ı kişver-i irşad mahsus zatına

Mehdi-i sahib-zamandır Seyyid Ahmed er-Rifiil

Deruni arz eyle ol gah Sultan-ı Alem

Hadim-i biçaregandır Seyyid Ahmed er-Rifiil

(1285)

Şubat 2013- Nisan 2013

Seyyahların Dergahı bu yıl açıldı Yek-şenbih gün Biiziir

Resim 9. Büyük kitabenin günümüzdeki durumu.

Tercümesi:

İnsana ve cinlere imamdır (gerekli, liizım) Seyyid Ahmed er-Rifiii

Meleklerin sığınağıdır Seyyid Ahmed er-Rifiil

Ayağı arşta, gölgesi yeryüzünde batın ülkesinin (sırlar diyarının) sahibi

103 Akademik Araşiırmalar Dergisi


Zamanın kutuplarının kutbudur Seyyid Ahmed er-Ri:fül

Hem hakikat burcu piri hem de yüce yol sahibidir

Dünyaya feyizler (ihsanlar, manevi ilhamlar) buyurandır Seyyid Ahmed er-Ri:füi

Onun aziz ve mübarek ayağının bastığı toprak dervişlerin gözlerinin sürmesidir_

Aşıkların gözünün nurudur Seyyid Ahmed er-Ri:füi

Tanrı sırlarına, ilahi sırra vakıf aşk denizinin arifi!

"Mavi göz"den bir nişandır Seyyid Ahmed er-Rif'ai

Can bağışlayan, ruh ihsan eden sözünün feyzi (bereketi) manevi hayattır

Cesetler alemine candır Seyyid Ahmed er-Ri:füi

Velilik hünkanmn (şahının) ta kendisi, hidayet aleminin güneşi

Ebedi feyzin (bereketin) ülkesi Seyyid Ahmed er-Ri:füi

İrşat, doğru yolu gösterip düzenleme O'nun zatına mahsustur

Zamanın sahibi olan mehdidir Seyyid Ahmed er-Ri:füi

Ey Derüni arz eyle (söyle), o alem sultanının dergahına (o zaman alemin sultamna)

Çaresizlerin hizmetkandır Seyyid Ahmed er-Ri:füi.

1285(1865)

Seyyahların Dergahı bu yıl açıldı (ayin günü) Pazar

Kitabede tekkenin ayin gününün belirtilmiş olması, 19. yüzyılda İstanbul tekkelerinde haftalık ayin günlerinin önem kazandığını ve bu döneme ait listelerde tekkelerin ayin günlerine göre sınıflandırıldıklarını göstermesi bakımından oldukça önemlidir.23

Günümüzde yerinde mevcut olmayan ancak özel bir koleksiyonda bulunan üstteki küçük boyutlu levhada ise; ·

"Ya Hazreti Şeyhina El-Kebir Sultan Seyyid Ahmed er-Rifai Ebu'l-Alemeyn Kaddese sırrahu" (Şeyhlerin en büyüğü iki alem sahibi Sultan Seyyid Ahmed er-Rifai - Allah onu (onun sırrını) aziz ve mübarek etsin) ibaresi, sülüs hatla cami şeklinde istiflenmiş olarak verilmiştir. Bu istifle kullanılan merkezi kubbeli ve altı minareli cami motifi ise tekkenin

23 Tanman (1994), a.g.m, s.505.

104 __ JournaLof _____ _

Academic Studies


karşısındaki Sultan Ahmed Camii'ni hatırlatrnaktadır.24 Kubbenin iki yanında simetrik olarak yerleştirilmiş birer sancak bulunur.

Bu .sancaklardan sağ taraftakinde:

"İnnii fetahnii leke fethan mübinii" (Biz sana doğrusu apaçık bir fetih ihsan ettik) şeklinde Fetih Sfiresi'nin ilk ayeti yazmaktadır.

Soldakinde ise:

"Ebu'l-alemeyn" (İki alem sahibi) yazar:

Sağdaki sancağın altında "Mii şa", soldaki sancağın altında ise "Allah" ibaresi mevcuttur.

Resim 10. Günümüzde mevcut olmayan üstteki küçük kitabe (Prof. Dr. M. Baha Tanınan Arşivi'nden).

19. yüzyıl tarikat levhalarında yaygın bir şekilde görülen ve dönem özelliği olarak karşımıza çıkan çifte sancak figürü, Seyyid Ahmed er-Rifa! Hazretleri'nin iki kere kutbiyet makamına sahip olduğunu ve "Ebu'l-alemeyn"

24 Tanınan (1994), a.g.m., s.505., Tahralı, iı.g.m., s.99.; Büyükaksoy, a.g.e. s.15.; Işın, a.g.ın., s.326.


l~tanbul'un Ortadan Kalkan Tarihi Eserlerinden Biri: Seyyahlar Tekkesi

olarak adlandırıldığını ifade etmektedir. Aynca "ebu'l-alemeyn", zfilıir ve batın ilimlerinde eşsiz anlamına da gelmektedir. 25

Resim 11. Çifte sancak figürlü levha (Ekrem Hakkı Ayverdi Koleksiyonu'ndan).

Günümüzde mevcut olmayan tekke binaları hakkında Prof. Dr. Semavi Eyice'nin anlattıkları, Prof. Dr. M. Baha Tanman'ın doktora tezi26 çalışması sırasında cümle kapısının aralığından görebildiği kadarıyla aldığı notlar ve eski birkaç fotoğraf dışında fazla bilgi mevcut değildir.

Oldukça büyük bir arazi üzerine kurulan Seyyahlar Tekkesi, bulunabilen eski resimlerden anlaşıldığı üzere, ahşap bir köşk görünüşünde olan tekke binası, çeşme, türbe ve derviş hücrelerinden oluşmaktadır.

25 Kutup, manevi mertebelerin en yükseğinde bulunan kimseye verilen bir Unvandır. Seyyid Ahmed er-Rifai Hazretleri "kutbü'l-aktab" yani kutupların kutbu olarak adlandırılır. Abdülklidir Geylfuıi Hazretleri ise "gavsü'l-ilzaı:n" yani kendisinden yardım istenilen veli mertebesindedir. Abdülklidir Geylfuıi Hazretleri'nin vefatından sonra her iki mertebe de Seyyid Ahmed er-Rifai Hazretleri' ne verilmiş, böylece iki kutbiyet makamı bir kişi de toplanmıştır. Büyükaksoy, ag.e., s225. ; Tanınan, (1994), a.g.m., s.505. ; İlhan A yverdi. (2005). Kubbealtı Lugatı-Misalli Büyük Türkçe Sözlük, I-III, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı Yayını, İstanbul. (İlgili maddeler.) 26 M. Baha Tanınan. (1990). İstanbul Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri Tipoloji Denemeleri. Doktora Tezi, İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

106 -~Jöllrnalot-·--- ·

Academic Studies


Bahçe

Kabasakal Caddesi

Sultan Ahmed Camü Arastası Plan 2. Seyyahlar Tekkesi Vaziyet Planı

Avlu girişinin sağ tarafında bahçe duvarına bitişik olarak düzenlenmiş, kare planlı kagir bir hazneye sahip çeşme bulunur. Eski resimlerde çeşmenin mermer yalağı görülebilmektedir.

Resim 12. Çeşme (Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü Arşivi'nden).



Girişin tam karşısında yer alan tekke binası, yine bahçe duvarına bitişik olarak inşa edilmiştir. Mescid-semahane, selamlık ve harem bölümlerini bünyesinde barındıran bina27 zemin kat üzerine iki kat halinde inşa edilmiştir. Zemin kat kagir, üst katlar ahşap malzeme ile yapılmıştır. Binaya giriş ana cephenin ortasına yerleştirilmiş büyük bir hol şeklindedir. Holün sağ tarafına sonradan dışarı doğru hafif şekilde taşkın olarak yapılmış, üzeri meyilli çatı ile kapatılmış bir bölüm eklenmiştir. Holün sağındaki bölüm ise sonradan türbe ile birleştirilmiştir.

Tekkenin üst katlarında girişteki hol tekrarlanmaktadır. Holün iki yanında dikdörtgen kuruluşlu üçer pencere ile aydınlatılan ikişer odanın varlığı anlaşılır. İkinci kattaki pencerelerin ahşap kafeslerinden bu katın harem olarak kullanıldığı düşünülmektedir.

R~sim 13. Ahşap tekke binası (Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü Arşivi'nden).

Selamlık olduğu düşünülen kagir bölüm, binanın arka tarafında ve binaya bitişik olarak inşa edilmiştir. Girişine birkaç taş basamakla ulaşılan selamlık bölümü, girişin iki yanında ikişer, iki tane de yan cephede olmak üzere toplam altı dikdörtgen pencere ile aydınlatılmıştır.

27 Tanınan (1994), a.g.m., s.505.

·~-108 Joumalof Academic ·

Studies

Gülberk BiLECİK Yıl: 14, Sayı: 56 Şubat 2013- Nisan 2013

,---. ··-------Rc1ı /\ur= ~n- c.:·~iTI t:.:-ı ıı.:n f

Resim 14. Selamlık olduğu düşünülen kagir bölüm (Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü Arşivi'nden).

Avlu girişinin solunda ise içinde Şeyh Aziz Efendi ile aile efr~dının gömülü olduğu küçük bir türbe bulunur.28 Kare planlı kagir türbe ahşap bir çatıyla örtülmüştür. Karşılıklı olarak yerleştirilmiş basık kemerli dört büyük pencere ile aydınlatılan türbede, pencereler demir pannaklıklarla kapatılmıştır.

28 Tanınan (1994), ag.ın., s.505.



Resim 15. Kagir türbe (Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü Arşivi'nden).

Arsanın kuzey sınırı boyunca uzanan ve sırtı avlu duvarına dayalı tek katlı kagir bir bina mevcuttur. Meyilli ahşap çatıyla örtülmüş olan bu binanın bir dizi derviş hücresini barındırdığı tahmin edilmektedir.29

İstanbul'un dini hayatının önemli yapılarından biri olan Seyyahlar Tekkesi günümüzde mevcut değildir. Yapı, tekkelerin kapatıldığı 1925 senesinden sonra uzun bir süre şeyh ailesi tarafından mesken olarak kullanılmıştır. Daha sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne devredilen tekke, Cumhuriyetin ilk yıllarında el değiştirmiştir. Binanın yeni sahibi olan aile burayı otel yapmak istemiş, bunun için belediye ve Arııtlar Kurulu'na başvurmuştur. Fakat gerekli izni alamamışlardır. 1980'li yıllarda otele arsa açmak amacıyla tekke binaları ve tarihi bahçe duvarın bir kısmı yıktırılmış, tekkenin arsası ise otopark olarak kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde yetkili makamlardan izin alınamadığı için otel yapılamamış, arsa ise halen otopark olarak kullanılmaktadır. ·

29 Tanınan (1994), a.g.m., s.505.

110 -JOumaiat

Academic Studies


Resim 16. Tekke arsasının günümüzdeki durumu.

Ahşap olarak inşa edilmiş olan Seyyahlar Tekkesi, planı ve cephe tasarımıyla ilk bakışta konut mimarisine .benzemektedir. Herhangi bir ahşap konaktan ayırt edilememektedir. Bu özellik geç döneme ait ahşap tekke

· binalarının hemen hepsinde mevcuttur. Yapı, Osmanlı devrinin ahşap ağırlıklı sivil mimarisinde olduğu gibi tamamen ihtiyaca yönelik ve gösterişten uzak bir şekilde tasarlanmıştır.30 Binanın cephelerinde tarikat yapısı olduğuna dair herhangi bir işaret bulunmamaktadır.

Yangınlar, bakımsızlık, ilgisizlik ve bilgisizlik gibi çeşitli sebeplerle istanbul'un birçok ahşap tekkesi günümüze ulaşamamıştır. Maalesef Seyyahlar Tekkesi de diğer ahşap tekke binalarıyla aynı akıbete uğramış ve ortadan kalkmıştır.

Ahşap tekke binaları hakkında -birkaç ana kaynak dışında- yeterli araştırma ve inceleme yapılmamıştır. Kaderine terk edilmiş bu binaların çoğu günümüzde harap vaziyettedir. Dini hayatımızın bu öneınli yapı taşlarının yok olmadan önce değerlendirilmesi ve kültür dünyamıza kazandırılması gerekmektedir.

30 Tanınan (2002), a.g.ın., s.152.



KAYNAKÇA

Ayvansarayi, H. (2001). Hadikatü'l-Cevami, İstanbul Camileıi, ve Diğer Dini-Sivil Mimari Yapılar. (Haz. Ahmed Nezih Galitekin) İstanbul.

Ayverdi, İ. (2005). Kubbealtı Lugatı-Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 1-IIL İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat V ak:fı Yayını.

Büyükaksoy, K (2008). Ebu'l-alenıeyn Seyyid Ahmed er-Rijaf. (Haz. Mustafa Tahralı) İstanbul.

Galitekin, A.N. (2003). Osmanlı Kaynak/arma Göre İstanbul-Cami, Tekke, Medrese, Mekteb, Türbe, Hamam, Kütüphane, Matbaa, Mahalle ve Selatin İmaretleri. İstanbul.

Işın, E. (1994). Riffillik. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 6, 325-330.

Kara, M. ( 1977). Din Hayat ve Sanat Açısmdan Tekkeler ve 'Zaviyeler. İstanbul.

Müller-Wiener, W. (2001). İstanbul'un Tarihsel Topogrefyası, (Çev. Ülker Sayın) İstanbul.

Münib, A. (2003). Mecmua-i Tek:ayii., Dersaadet 1307 (1889/90). ·Osmanlı Kaynaklarına Göre İstanbul-Cami, Tekke, Medrese, Mef...1eb, Türbe, Hamam, Kütüphane, Matbaa, Mahalle ve Selatin İmaretleri. (Haz. Ahmed Nezih Galitekin) İstanbuL 187-209.

Osman Bey. (2003). Mecmfia-i Cevfuni C. 1-II, Dersaadet 1304. Osmanlı Kaynaklarına Göre İstanbul-Cami, Tekke, Medrese, Mekteb, Türbe, Hamam, Kütüphane, Matbaa, Mahalle ve Selatin İmaretleri. (Haz. Ahmed Nezih Galitekin) İstanbul, 19-121.

Şapolyo, E.B. (1964). Mezhepler ve Taıikatlar Tarihi, İstanbul.

Tahralı, M. (2008). Rif'ailik. TDV İsiam Ansiklopedisi, 35, 99-103.

Tanınan, M.B., İstanbul Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri Tipoloji Denemeleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

Tanınan, M.B. (1994). Aziz Efendi Tekkesi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, L 504-505

Tanınan, M.B. (2002). İstanbul'un Ortadan Kalkan Tarihi Eserlerinden Üsküdar'da Riffil Asitfuıesi. 100 Yaşmda Bir Osmanlı Ekrem Hakkı Ayverdi ve Osmanlı Mimarisi Sempozyum Kitabı. Ankara, 117-174.

Yeşiloğlu, M.S. (2003). İstanbul Tekkeleri Nüfus Vukü'atı Defteri. Osmanlı Kaynak/arma Göre İstanbul-Cami, Tekke, Medrese, Mekteb, Türbe, Hamam, Kütüphane, Matbaa, Mahalle ve Selatin İmaretleıi. (Haz. Ahmed Nezih Galitekin), İstanbul, 261-389.

Yücel, E. (1994). Büyük Saray. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 2, 346-348.

112 ---·Journaıar· ·

Academic Studies

Şubat 2013 - nisan 2013 yı i : 14 sayı :...

Documents