TAHAP AMALAN KESELAMATAN MAKANAN YANG DIAMALKAN OLEH

PEKERJA INDUSTRI MAKANAN DI PUSAT PENGUMPULAN INDUSTRI

KECIL DAN SEDERHANA (IKS) SIMPANG RENGGAM JOHOR.

NORLIZADATULFAZLINA BT MASDAR

Universiti Teknologi Malaysia

UNIVERSITI TEKNOLOGI MALAYSIA

BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS

JUDUL :

SESI PENGAJIAN : 2010/2011

Saya NORLIZADATULFAZLINA BT MASDAR

mengaku membenarkan tesis (PSM/Sarjana/Doktor Falsafah)* ini disimpan di Perpustakaan

Universiti Teknologi Malaysia dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut :

Tesis adalah hakmilik Universiti Teknologi Malaysia.

Perpustakaan Universiti Teknologi Malaysia dibenarkan membuat salinan untuk

tujuan pengajian sahaja

Perpustakaan dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran

antara institusi pengajian tinggi.

** Sila tandakan ( )

SULIT (Mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan

atau kepentingan Malaysia seperti yang termaktub di

dalam (AKTA RAHSIA RASMI 1972).

TERHAD (Mengandungi maklumat TERHAD yang telah ditentukan

Oleh organisasi/badan di mana penyelidikan dijalankan).

TIDAK TERHAD

Disahkan oleh

(TANDATANGAN PENULIS) (TANDATANGAN PENYELIA)

Alamat Tetap :

Tarikh: 11. MEI. 2011 Tarikh: 11. MEI. 2011

CATATAN * Potong yang tidak berkenaan ** Jenis tesis ini SULIT atau TERHAD, sila lampirkan surat daripada pihak berkuasa/organisasi

berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai

SULIT atau TERHAD.

Tesis dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah dan Sarjana secara penyelidikan

atau disertasi bagi pengajian secara kerja kursus dan penyelidikan atau Laporan PSM.

PSZ 19:16(Pind. 1/97)

TAHAP AMALAN KESELAMATAN MAKANAN YANG

DIAMALKAN OLEH PEKERJA INDUSTRI MAKANAN DI

PUSAT PENGUMPULAN IKS SIMPANG RENGGAM JOHOR.

(HURUF BESAR)

PN. NOR NAZIRA BINTI SUHAIROM

(NAMA PENYELIA) KG. PARIT SATU,

SANGLANG, 82100, AYER

BALOI, PONTIAN, JOHOR.

ii

“Saya akui bahawa saya telah membaca karya ini.

Pada pandangan saya karya ini adalah memadai dari segi

skop dan kualiti untuk tujuan penganugerahan

Ijazah Sarjana Muda Teknologi Serta

Pendidikan (Kemahiran Hidup)”

Tandatangan : ………………………………………..

Penyelia : PN. NORNAZIRA BINTI SUHAIROM

Tarikh : 11. MEI. 2011

iii

TAHAP AMALAN KESELAMATAN MAKANAN DALAM KALANGAN

PEKERJA INDUSTRI MAKANAN DI PUSAT PENGUMPULAN INDUSTRI

KECIL DAN SEDERHANA(IKS) SIMPANG RENGGAM JOHOR.

NORLIZADATULFAZLINA BT MASDAR

Tesis ini dikemukakan

sebagai memenuhi sebahagian daripada syarat

penganugerahan Iijazah Sarjana Muda Teknologi

serta Pendidikan (Kemahiran Hidup)

Fakulti Pendidikan

Universiti Teknologi Malaysia

MEI, 2011

iv

“Saya akui karya ini adalah hasil kerja saya sendiri

kecuali nukilan dan ringkasan yang tiap-tiap satunya

telah saya jelaskan sumbernya”.

Tandatangan : ………………………………………………….

Nama penulis : NORLIZADATULFAZLINA BT MASDAR

Tarikh : 11. MEI. 2011

v

DEDIKASI

Buat Abah dan Emak...

En. Masdar Bin Parmin dan Puan Azizah bt Sakir,

Ku hargai semua pengorbanan kalian mendidikku

hingga ke menara gading….

Teristimewa buat Penyelia kesayanganku...

Puan Nornazira binti Suhairom,

Jasamu kukenang hingga ke akhir hayat.

Buat adik-beradik, Aidil Rizam, A.D Saharil, Suzita, Ashari, Asrof, Suwana dan

Hafis serta buat insan yang disayangi Rokman Bin Diman…

Terima Kasih atas segala-galanya.

Tidak dilupakan...kepada teman-teman seperjuangan...,

Tidak pernah jemu menyokongku.

Jutaan terima kasih buat warga UTM

Di atas suka duka, pahit manis

yang dapat dikongsi bersama.

~SYUKRAN YA ALLAH~

vi

PENGHARGAAN

Dengan Nama Allah yang Maha Pemurah Lagi Maha Pengasihani.

Alhamdulillah, bersyukur ke hadrat Ilahi kerana dengan limpah dan rahmat

serta taufik dan hidayah dari-Nya, penyelidik dapat menyiapkan kajian untuk Projek

Sarjana Muda yang telah diberikan dalam tempoh masa yang telah ditetapkan.

Penyelidik ingin mengucapkan setinggi-tinggi penghargaan dan ucapan

terima kasih yang tidak terhingga atas segala sumbangan yang telah diberikan sama

ada berbentuk makalah atau secara lisan atau dalam apa jua bentuk maklumat yang

menyumbangkan kepada tugasan ini.

Di kesempatan ini juga penyelidik ingin merakamkan jutaan terima kasih

kepada pensyarah penyelia Projek Sarjana Muda, Puan Nor Nazirah binti Suhairom,

yang telah banyak membantu, mendorong, membimbing dan member teguran bernas

kepada penyelidik untuk menyiapkan projek ini. Terima kasih di atas segala

bimbingan, dorongan dan sokongan padu yang diberikan.

Tidak ketinggalan, ucapan terima kasih ditujukan buat pengusaha dan pekerja

IKS di Pusat Pengumpulan IKS Simpang Renggam, Johor di atas kerjasama yang

telah diberikan kepada penyelidik dalam melancarkan lagi perjalanan untuk

menyiapkan kajian ini.

Jutaan penghargaan juga ditujukan kepada semua yang terlibat secara

langsung atau tidak langsung dalam usaha penyelidik menyiapkan kajian untuk

Projek Sarjana Muda ini.

vii

ABSTRAK

Amalan keselamatan makanan amat penting dalam industri pemprosesan

makanan. Ini kerana mengamalkan amalan keselamatan makanan akan memberi

impak dan kesan yang baik terhahadap makanan yang dihasilkan. Dengan

mengamalkan keselamatan makanan ini akan menghasilkan makanan yang bersih

dan selamat untuk dimakan. Kajian ini dijalankan bagi mengenalpasti tahap amalan

keselamatan makanan dalam kalangan pekerja industri makanan di Pusat

Pengumpulan IKS, Simpang Renggam, Johor. Amalan keselamatan makanan adalah

sangat penting supaya makanan yang siap diproses bersih, selamat dan berkualiti

serta mampu menjamin kesihatan pengguna. Terdapat 4 tahap amalan keselamatan

makanan yang dikaji oleh penyelidik iaitu mengenai tahap pengetahuan, tahap

amalan kebersihan diri, tahap amalan kebersihan peralatan dan mesin yang

digunakan, dan tahap amalan kebersihan stesyen memproses makanan. Tahap amalan

keselamatan makanan hanya dikaji terhadap pekerja-pekerja IKS makanan sahaja.

Terdapat 80 orang pekerja IKS makanan yang dipilih sebagai sampel kajian ini.

Penyelidik menggunakan borang soal selidik sebagai instrumen kajian. Borang soal

selidik ini mengandungi 42 item soalan mengikut skala likert lima peringkat. Nilai

kebolehpercayaan bagi kajian ini ialah melebihi 0.6. Perolehan data dibuat dengan

mencari peratusan, min dan sisihan piawai dengan menganalisis data menggunakan

komputer SPSS(Statistical Package of Social Science) versi 15.0. Secara

keseluruhannya, dapatan kajian menunjukkan bahawa pekerja-pekerja sangat

mengamalkan amalan keselamatan makanan mengikut aspek-aspek yang dikaji oleh

penyelidik.

viii

ABSTRACT

Food safety practices in industry of food processing is very important. This is

because of food safety practices will impact and effect on food production. Food

safety practices will result in a clean and safe food to eat. The study was conducted to

determine the level of food safety among food industry workers in the Pusat

Pengumpulan IKS Simpang Renggam, Johor. Food safety practices is very important

that the food product were processed is clean, safe and quality can ensure the health

of consumers. There are four levels of food safety practices to be studied by the

researchers that the level of knowledge, level of hygiene, the cleanliness of

equipment and machinery are used, and the hygiene practices of food processing

station. The level of food safety practices are reviewed only to employees in food

industry. There were 80 people working in foods industry are selected for this study.

There are as a research sample. Researchers used the questionnaires as a research

instrument. This questionnaire contains 42 items of Likert scale of five levels. The

value of reliability for this study is more than 0.6. The data acquisition is made by

finding a percentage, mean and standard deviation. All the data were analyzed using

SPSS (Statistical Package of Social Science)version 15.0. As a conclusion, the study

shows that workers are doing food safety practices in according to the aspects to be

studied by researchers.

ix

KANDUNGAN

BAB PERKARA MUKA SURAT

PENGESAHAN STATUS TESIS i

HALAMAN PENGAKUAN ii

HALAMAN JUDUL iii

DEDIKASI v

PENGHARGAAN vi

ABSTRAK vii

ABSTRACT vii

KANDUNGAN ix

SENARAI JADUAL xiii

SENARAI RAJAH xv

SENARAI SINGKATAN xvi

SENARAI LAMPIRAN xvii

BAB 1 PENDAHULUAN 1

1.1 Pengenalan 1

1.2 Latar Belakang Masalah 4

1.3 Pernyataan Masalah 8

1.4 Objektif Kajian 8

1.5 Persoalan Kajian 9

1.6 Kepentingan Kajian 9

1.6.1 Pekerja 9

1.6.2 Pengusaha 10

1.6.3 Pengguna 10

1.7 Batasan Kajian 10

1.8 Definisi istilah 11

1.8.1 Amalan 11

x

1.8.2 Keselamatan makanan 11

1.8.3 Memproses 12

1.8.4 Makanan 12

1.8.5 Industri Kecil dan Sederhana (IKS) 12

1.9 Penutup 13

BAB 2 SOROTAN KAJIAN 14

2.1 Pengenalan 14

2.2 Pengetahuan 15

2.3 Kebersihan Diri 18

2.4 Kebersihan Peralatan dan Mesin 21

2.5 Kebersihan Stesyen Memproses Makanan 22

2.6 Hazard Analysis Critical Control Point(HACCP) 24

2.6.1 Kebaikan HACCP 25

2.7 Penutup 26

BAB 3 METODOLOGI KAJIAN 27

3.1 Pengenalan 27

3.2 Reka Bentuk Kajian 27

3.3 Prosedur Kajian 28

3.4 Lokasi Kajian 29

3.5 Populasi Kajian 29

3.6 Sampel Kajian 29

3.7 Instrumen Kajian 30

3.8 Kesahan 32

3.9 Kajian Rintis 33

3.9.1 Keputusan Kajian Rintis 34

3.10 Kaedah Pengumpulan Data 35

3.11 Analisis Data 35

3.12 Penutup 36

xi

BAB 4 ANALISIS DATA 37

4.1 Pengenalan 37

4.2 Analisis Bahagian A 37

4.2.1 Jantina 38

4.2.2 Bangsa 38

4.2.3 Umur 39

4.2.4 Pendidikan Akedemik Tertinggi 39

4.2.5 Pengalaman Bekerja Di Industri Makanan 40

4.3 Analisis Bahagian B 40

4.3.1 Analisis Persoalan Kajian 1 41

4.3.2 Analisis Persoalan Kajian 2 43

4.3.3 Analisis Persoalan Kajian 3 45

4.3.4 Analisis Persoalan Kajian 4 47

4.4 Analisis Keseluruhan 49

4.5 Penutup 50

BAB 5 RUMUSAN, PERBINCANGAN DAN CADANGAN 51

5.1 Pengenalan 51

5.2 Rumusan 51

5.3 Perbincangan 54

5.3.1 Tahap Pengetahuan Amalan Keselamatan 54

Makanan Dalam Kalangan Pekerja IKS

Makanan

5.3.2 Tahap Amalan Kebersihan Diri Dalam 56

Kalangan Pekerja IKS Makanan

5.3.3 Tahap Amalan Kebersihan Peralatan Dan 58

Mesin Yang Digunakan Oleh Pekerja IKS

Makanan

5.3.4 Tahap Amalan Keselamatan Makanan 59

Dalam Menjaga Kebersihan Stesyen

Pemprosesan Makanan

xii

5.4 Cadangan 61

5.4.1 Pekerja IKS 61

5.4.2 Pengusaha IKS 62

5.4.3 Pengguna 66

5.5 Cadangan Kajian Lanjutan 66

5.6 Kesimpulan 67

RUJUKAN 68

LAMPIRAN 72

xiii

SENARAI JADUAL

NO. JADUAL TAJUK MUKA SURAT

Jadual 3.1 Nama IKS makanan di Pusat Pengumpulan 31

IKS Simpang Renggam, Johor.

Jadual 3.2 Taburan item bagi setiap persoalan kajian 32

Jadual 3.3 Skala Likert bagi persoalan kajian 1 33

Jadual 3.4 Skala Likert bagi persoalan kajian 2,3 dan 4. 33

Jadual 3.5 Jadual Nilai Pekali Kepercayaan Alpha Cronbach 35

(Kajian Rintis)

Jadual 3.11 Analisis Skor Min 37

Jadual 4.1 Taburan Responden Mengikut Jantina 39

Jadual 4.2 Taburan Responden Mengikut bangsa 39

Jadual 4.3 Taburan Responden Mengikut Umur 40

Jadual 4.4 Taburan Responden Mengikut Pendidikan 40

Akedemik Tertinggi

Jadual 4.5 Peratusan Responden Mengikut Pengalaman 41

Bekerja Di Industri Makanan

Jadual 4.9 Tahap pengetahuan mengenai amalan 42

keselamatan yang dimiliki oleh pekerja di

industri memproses makanan

Jadual 4.10 Tahap amalan keselamatan makanan yang 44

diamalkan oleh pekerja dalam menjaga

kebersihan diri semasa memproses makanan

Jadual 4.11 Tahap amalan keselamatan yang diamalkan oleh 46

pekerja dalam menjaga kebersihan peralatan dan

mesin semasa memproses makanan

Jadual 4.12 Tahap kebersihan setiap stesyen kerja yang 48

xiv

digunakan untuk memproses makanan

Jadual 4.14 Taburan purata min keseluruhan bagi tahap 50

pengetahuan, tahap amalan kebersihan diri,

tahap amalan kebersihan peralatan dan tahap

amalan kebersihan stesyen pemprosesan

xv

SENARAI RAJAH

NO. RAJAH TAJUK MUKA SURAT

Rajah 1.1 Jumlah aduan pengguna terhadap isu 6

keselamatan makanan kepada Pusat Aduan

Khidmat Nasional Malaysia (PAKNM)

xvi

SENARAI SINGKATAN

f Frekuensi

GMP Good Manufacturing Product

HACCP Hazard Analisys Critical Control Point

IKS Industri Kecil Dan Sederhana

ISO International Standard Operation

JAKIM Jabatan Agama Kemajuan Islam Malaysia

KDNK Keluaran Dalam Negara Kasar

KKM Kementerian Kesihatan Malaysia

PAKNM Pusat Aduan Khidmat Nasional Malaysia

PAKNM Pusat Aduan Kidmat Nasional Malaysia

TQM Total Quality Management

WHO World Health Organisation

MOH Ministry of Health

xvii

SENARAI LAMPIRAN

A Borang Soal Selidik

B Surat Pengesahan Pelajar Fakulti Pendidikan

Universiti Teknologi Malaysia

C Surat Memohon Kebenaran Mendapatkan

Maklumat

D Kesahan Soal Selidik

BAB 1

PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan

Makanan merupakan satu keperluan asas manusia yang membekalkan segala

keperluan zat untuk pembentukan rohani dan jasmani. Seseorang individu memerlukan

makanan bertujuam untuk mendapatkan tenaga bagi membolehkan individu melakukan

segala aktiviti harian. Makanan yang dimakan haruslah terdiri daripada zat yang

mencukupi dan selamat bagi menjamin kesihatan. Makanan yang bersih, selamat dan

berkualiti dapat menjamin kesihatan individu(Shanaz Mawji, 2000). Walaupun makanan

memberi tenaga kepada manusia namun ia juga boleh mendatangkan mudarat. Keadaan

ini boleh berlaku apabila makanan yang dimakan telah tercemar dan tidak selamat untuk

dimakan. Terdapat lima jenis bahaya yang boleh berpunca daripada makanan, iaitu

bahaya disebabkan kuman, kurang makan atau terlebih makan, persekitaran yang

tercemar, racun atau toksin semulajadi dalam makanan dan aditif makanan. Bahaya yang

disebabkan oleh kuman adalah berada di peringkat yang paling tinggi.

Kesedaran terhadap kepentingan kebersihan dan keselamatan makanan agak

kurang diberi penekanan oleh rakyat, pekerja di industri makanan dan pengusaha

makanan di Malaysia. Penyakit bawaan air dan makanan merupakan penyakit utama

yang melibatkan semua golongan tanpa mengira bangsa, jantina dan umur serta

mencatatkan kadar peningkatan yang tinggi (Buletin Epidemologi, 1993). Amalan

keselamatan makanan adalah sangat penting kepada pekerja dan pengusaha industri

makanan di Malaysia supaya makanan yang dihasilkan adalah dalam keadaan selamat

dan tidak memudaratkan pengguna.

2

Melalui Akta Makanan 1983 (Akta 281) dan Peraturan Makanan 1985, kerajaan

telah menetapkan garis panduan kepada para pengusaha industri makanan yang

bertujuan melindungi orang ramai atau pengguna daripada tindakan yang

membahayakan kesihatan dan penipuan di dalam penyediaan, pemprosesan, jualan,

penggunaan makanan dan juga yang berkaitan dengannya.

Selain itu juga, kepentingan amalan keselamatan makanan dapat dilihat apabila

wujudnya pelaksanaan Hazard Analysis Critical Control Points (HACCP) di dalam

industri makanan. HACCP ini telah dilaksanakan oleh kerajaan Malaysia dengan hasrat

untuk mengenal pasti bahaya dan risiko yang berlaku dan langkah untuk menghindari

atau mengurangkan tahap bahaya demi memastikan pengeluaran makanan yang selamat

(Semos dan Kontogeorgos, 2007).

HACCP bukan sahaja sebagai piawaian antarabangsa tetapi pelaksanaannya oleh

semua pengusaha industri makanan Malaysia adalah digalakkan. Perlaksanaan HACCP

di Malaysia berperanan sebagai satu sistem jaminan keselamatan makanan. Kementerian

Kesihatan Malaysia telah membangunkan skim pensijilan HACCP bagi syarikat yang

telah memenuhi kriteria HACCP seperti yang telah digariskan (Merican, 2000).

Pencapaian amalan keselamatan makanan yang cemerlang mampu menjadi salah

satu tunggak kepada penentuan kejayaan dalam persaingan produk. Malahan, amalan

keselamatan menyeluruh perlu diterapkan kepada pekerja bermula daripada fasa input,

pemprosesan hinggalah produk sampai ke tangan pengguna. Merujuk kepada Heizer dan

Render (2006), pengurusan saintifik terhadap keselamatan makanan yang dijalankan

banyak memberi sumbangan asas untuk mewujudkan pemikiran mengenai

penambahbaikan kualiti produk yang bermatlamatkan kepada kepuasan pelanggan dan

keselamatan pengguna.

3

Aspek keselamatan dan kesihatan tidak boleh dipandang mudah dalam proses

pengeluaran terutamanya bagi aktiviti pemprosesan produk makanan yang berkualiti

serta selamat. Pelaksanaan pengurusan kualiti menyeluruh terhadap industri mampu

menjamin keberkesanan dan kecekapan pengurusan organisasi ketika mengendalikan

operasi dan seterusnya memperbaiki prestasi organisasi industri tersebut (Norlia,

Mariam, Lokman, 2008).

Pengembangan perniagaan terutama dalam mendapatkan pasaran memerlukan

komitmen yang sepenuhnya daripada pekerja tanpa mengambil kira saiz syarikat

termasuklah perusahaan yang tergolong dalam Industri Kecil dan Sederhana (IKS).

Selain faktor kualiti, kos aspek keselamatan dan kesihatan terhadap makanan yang

dihasilkan sangat perlu diambil kira bagi menghadapi persaingan dalam pasaran global.

Pada masa ini, faktor amalan keselamatan makanan adalah sebagai salah satu jaminan

kejayaan produk di pasaran.

Skop standard dalam keselamatan makanan mengandungi garis panduan yang

praktikal mengenai penyediaan dan pengendalian makanan halal termasuk penambahan

nutrient yang diamalkan oleh industri makanan. Ia bertujuan menyediakan peraturan asas

bagi produk makanan serta perdagangan atau perniagaan makanan di Malaysia. Ia akan

digunakan oleh Jabatan Agama Islam Malaysia (JAKIM) sebagai asas untuk pensijilan

dan seterusnya akan ditambah dengan keperluan lain bagi melengkapkan proses

pensijilan (Menteri Pertanian dan Industri Makanan Negeri Sabah, 2009).

Fouzian Ismail (2001), mendapati bahawa persaingan di pasaran global merujuk

kepada keupayaan produk memenuhi pesanan dan jangkamasa pendek pada harga yang

rendah tetapi pada tingkat kualiti yang terjamin. Menurut Zaim Shah (2009), kualiti yang

rendah merupakan masalah utama yang dihadapi oleh industri. Pengeluaran dan masalah

kekurangan kos akan melemahkan keupayaan syarikat untuk bersaing di dalam pasaran

negara mahupun pasaran antarabangsa.

4

Untuk menjadi kompetitif dalam persekitaran antarabangsa, pengusaha-

pengusaha industri makanan mestilah menghadapi cabaran seperti kitaran hayat produk

yang pendek, kepelbagaian produk, inventori yang minimum, pemprosesan serentak

untuk produk yang berbeza dan mempunyai masa penghantaran yang singkat (Jovan,

2000; Jiang, P., Zhou, G., Lia, Y., 2002). Hal ini sebenarnya memerlukan pengusaha

industri mempunyai tahap kecekapan dalam perniagaan mereka supaya dapat bersaing di

pasaran antarabangsa.

Menurut Majlis Pembangunan Perindustrian Kecil dan Sederhana Kebangsaan

Malaysia (2005), industri kecil dan sederhana ialah sebuah organisasi yang sebahagian

besarnya diasaskan oleh sebuah keluarga atau seseorang yang dibantu oleh beberapa

orang operator pengeluaran dan pekerja am yang lain. Ini menggambarkan tahap atau

saiz operasi dalam industri ini yang lazimnya adalah bersifat kecil. Definisi IKS boleh

dibuat berasaskan kuantitatif seperti jualan, output, bilangan pekerja, jentera yang

digunakan, stok, modal atau aset. Ukuran kualitatif, seperti tingkat teknologi

pengeluaran dan pengurusan, juga boleh dijadikan petunjuk. IKS ialah industri yang

melibatkan bilangan pekerja antara 50 hingga 200 orang dan memiliki modal kurang

daripada RM 2.5 juta.

1.2 Latar Belakang Masalah

Keselamatan makanan merupakan satu isu keselamatan awam yang sangat

penting. Kerajaan di seluruh dunia sedang mengambil usaha secara intensif untuk

memperbaiki keselamatan makanan. Usaha ini dijalankan berikutan peningkatan

masalah keselamatan makanan dan keperihatinan oleh para pengguna.

5

Di negara-negara industri, 30% penduduknya mengalami penyakit yang

disebabkan oleh makanan pada setiap tahun. Sebagai contoh, di Amerika Syarikat, 76

juta kes penyakit disebabkan oleh makanan mengakibatkan 325,000 orang dimasukkan

ke wad dan dianggarkan 5000 kematian berlaku setiap tahun. Manakala negara-negara

membangun yang kurang mendokumentasi kes-kes ini juga mengalami masalah penyakit

yang disebabkan oleh makanan tercemar termasuk makanan tercemar yang disebabkan

oleh parasit. Kejadian kes cirit-birit yang tinggi di negara-negara membangun

menunjukkan bahawa masalah keselamatan makanan boleh dianggap sangat serius

(Pertubuhan Kesihatan Sedunia-WHO, 2007).

Masalah keselamatan makanan berlaku disebabkan oleh tiga punca utama iaitu,

pencemaran disebabkan oleh mikroorganisma seperti kuman dan bakteria, bahan kimia

yang digunakan dalam pembuatan dan pemprosesan makanan serta pencemaran fizikal

seperti kotoran dan debu. Antara mikroorganisma yang menyebabkan pencemaran

makanan adalah bakteria seperti Salmonella, E.Coli (EO157:H7), vibro, cholera, listeria

monocytogens yang menyebabkan pendarahan usus. Di Amerika Syarikat dan Jepun,

terdapat ramai kanak-kanak yang meninggal dunia akibat memakan daging mentah yang

telah dicemari oleh bakteria E.Coli O157H (Kempen Konsumer Kebangsaan Malaysia,

2008-2012).

Pusat Aduan Khidmat Nasional Malaysia(PAKNM) telah menerima lebih

daripada 460 buah aduan berkaitan makanan. Daripada 460 aduan, 340 aduan adalah

mengenai isu keselamatan makanan. Jumlah ini menunjukkan hampir 75% aduan adalah

mengenai keselamatan makanan. Kebanyakkan makanan tersebut merupakan makanan

yang telah dihasilkan oleh industri makanan tempatan.

6

24%

12%

26%

38%

Fizikal(bendasing)

Pelabelan

Biologikal(mikroorganisma)

Biologikal(besar daripada kulat)

Rajah 1.1 : Jumlah aduan pengguna terhadap isu keselamatan makanan kepada Pusat

Aduan Khidmat Nasional Malaysia (PAKNM)

Merujuk kepada Rajah 1.1, aduan berkaitan isu pelabelan biasanya diterima

berkenaan tamat tarikh luput. Sesuatu produk makanan yang telah tamat tarikh luput

masih lagi dijual kepada pengguna untuk mengelakkan kerugian. Aduan daripada

pengguna mengenai jenama coklat terkenal yang tamat tarikh luput adalah tinggi. Selain

itu, PAKNM juga kerap menerima aduan dari segi pembiakan ulat dan mikroorganisma

dalam coklat tersebut. Aduan yang sangat membahayakan pengguna adalah dari segi

kehadiran biologi dalam makanan terproses dan makanan yang dihidang di restoran.

Cicak yang mati di dalam lada hitam boleh memudaratkan pengguna. Terdapat juga

aduan mengenai kehadiran bilologi di dalam minuman ringan dan susu pekat manis yang

dihidang di restoran yang terkenal di negara ini(Perangkaan Persatuan Pengguna-

Pengguna Standard Malaysia, 2008).

Menurut laporan Bahagian Keselamatan dan Kualiti Makanan-FSQD (2008),

terdapat 6938 kes keracunan makanan dilaporkan dari Januari hingga April 2008. Ini

merupakan sebuah peningkatan yang mendadak berbanding tahun 2006 yang telah

menunjukkan jumlah sebanyak 6237 kes. Peningkatan ini disebabkan oleh wujudnya

460 Aduan Mengikut Ciri-Ciri Bahaya

7

kecenderungan untuk bertolak ansur terhadap langkah-langkah amalan keselamatan

dalam pemprosesan makanan.

Jumlah industri makanan Malaysia ialah 5,565 pengeluar makanan dan 172,252

entiti perkhidmatan makanan yang terdiri daripada gerai, restoran dan sebagainya.

Sektor industri pemprosesan makanan menyumbang kepada 10 peratus jumlah output

perkilangan di Malaysia. Industri ini juga memberikan sumbangan 11.9 peratus terhadap

Keluaran Dalam Negara Kasar. Daripada jumlah tersebut, hanya 74 syarikat sahaja yang

mempunyai pensijilan HACCP pada Mac 2004dengan 41 buah syarikat pengeksport

makanan ke Kesatuan Eropah. Sebahagian besar industri tempatan di Malaysia boleh

diklasifikasikan sebagai Industri Kecil dan Sederhana (Jinap, 2003).

Isu daya saing dan strategi terbaik memasarkan produk akhir yang berkualiti

sememangnya telah menjadi topik yang sekian lama dibincangkan di peringkat

antarabangsa. Salah satu strategi positif yang dipersetujui ialah mewujudkan satu sistem

piawai yang diiktiraf dunia seperti HACCP, ISO 9000, GMP, TQM, bagi memastikan

barangan yang memenuhi piawai ini mendapat pasaran yang lebih luas. Namun begitu,

bagi pengguna yang mementingkan aspek keselamatan makanan dan kesucian produk,

standard mutu sahaja masih tidak menjanjikan barangan tersebut boleh diguna atau

dinikmati dengan sempurna. Pendek kata, hanya sekadar ia dijamin mutunya masih lagi

tidak dapat dipastikan samada ia selamat dimakan atau tidak.

Sikap pengguna yang meneliti terlebih dahulu bahan asas atau kandungan

sesuatu barangan juga tidak menjanjikan kewajaran ianya adalah selamat dimakan.

Tambahan pula, sebahagian bahan asas dan kandungan makanan ditulis dengan nama

saintifik yang tidak mudah dikenalpasti sama ada sumbernya adalah dari haiwan atau

tumbuh-tumbuhan (Persatuan Pengguna-Pengguna Standard Malaysia, 2008)

8

1.3 Pernyataan Masalah

Amalan kebersihan dan keselamatan makanan sangat penting dalam kehidupan

terutama dalam industri pemprosesan makanan di Industri Kecil dan Sederhana (IKS).

Oleh sebab itu, kajian ini dijalankan untuk mengenalpasti amalan keselamatan makanan

semasa pemprosesan makanan oleh pekerja industri pemprosesan makanan di Pusat

Pengumpulan IKS Simpang Renggam, Johor. Adalah menjadi tanggungjawab

pengusaha-pengusaha dan pekerja industri memproses makanan untuk memberi

penekanan terhadap kebersihan diri sendiri, peralatan dan mesin, serta keadaan sekitar

pemprosesan makanan dijalankan. Faktor-faktor ini mempunyai hubungkait dengan

produk makanan yang hendak dihasilkan. Melalui kajian ini, diharapkan dapat memberi

kesedaran kepada pekerja industri pemprosesan makanan akan pentingnya menjaga

aspek keselamatan makanan bagi menjamin keselamatan dan kesihatan pengguna.

1.4 Objektif Kajian

Objektif umum kajian ini adalah untuk mengenalpasti tahap amalan keselamatan

makanan dalam kalangan pekerja di industri memproses makanan manakala objektif

khusus kajian boleh dibahagikan kepada beberapa bahagian. Di antara objektif kajian ini

adalah seperti berikut:

i. mengenalpasti tahap pengetahuan yang dimiliki oleh pekerja di industri

memproses makanan.

ii. mengenalpasti tahap amalan keselamatan makanan yang diamalkan oleh

pekerja dalam menjaga kebersihan diri semasa memproses makanan

iii. mengenalpasti tahap tahap amalan keselamatan yang diamalkan oleh

pekerja dalam menjaga kebersihan peralatan dan mesin semasa

memproses makanan

9

iv. mengenalpasti tahap amalan keselamatan yang diamalkan oleh pekerja

dalam menjaga kebersihan stesyen memproses makanan semasa

memproses makanan.

1.5 Persoalan Kajian

Kajian yang dijalankan bertujuan menjawab beberapa persoalan yang timbul

berkaitan dengan amalan keselamatan makanan oleh pekerja industri makanan iaitu:

i. Apakah tahap pengetahuan pekerja industri memproses makanan IKS

terhadap amalan keselamatan makanan?

ii. Apakah tahap amalan keselamatan makanan yang diamalkan oleh pekerja

dalam menjaga kebersihan diri semasa memproses makanan?

iii. Apakah tahap amalan keselamatan yang diamalkan oleh pekerja dalam

menjaga kebersihan peralatan dan mesin semasa memproses makanan?

iv. Apakah tahap amalan keselamatan yang diamalkan oleh pekerja dalam

menjaga kebersihan stesyen memproses makanan semasa memproses

makanan?