sumbangan tokoh barat 2

7/25/2019 Sumbangan Tokoh Barat 2

1/35

R.O WINSTEDT

LATAR BELAKANG

Nama sebenar R.O Windsted ialah Richard Olaf Winstedt. Beliaudilahiran !ada " O#$s %&'& di $ta O(f$rd) En#land. A*ahn*a berasaldari S+eden dan telah men,adi ra*at Britain. Beliau menda!at!endidian di -a#dalen $lle#e Sch$$l dan di Ne+ $lle#e) O(f$rd dandari situlah beliau telah menerima satu -A. Beliau telah berah+inden#an den#an Sarah astell) dari!ada sebuah eluar#a *an# telahlama meneta! di $ta O(f$rd. -enurut Bastin /%0123%4) Winstedt ce!atdan ra,in membaca) teta!i serin# men#alami !en*ait be#u dan tidada!at men*ertai ati5iti suan. Oleh itu) beliau memilih hidu! *an#alternatif *an# +u,ud dalam buu dan dunia inteletual.

-enurut She!!ard /Winstedt) %0104) Windsted telah memilihursus meta67ia di O(f$rd dan !ernah men#iuti ursus 8ndan#9undan# selama setahun di uni5ersiti *an# sama. Teta!i beliau tern*atalebih terta+an e!ada ar*a9ar*a R$bert Lu$is Ste5ens$n !ada ahirtahun eti#a di Ne+ $lle#e. :ia dilihat dari satu sudut) beliau tidamem!un*ai !en#hususan dalam bidan# antr$!$l$#i) sastera mahu!unbahasa *an# meru!aan bidan# *an# diceburin*a etia berada diTanah -ela*u.

Winstedt ,u#a telah mendudui !e!erisaan Gabun#an;erhidmatan dalam Ne#eri India dan Tanah :a,ahan adalah bertu,uanuntu men,adi ;e#a+ai K$l$nial di India) teta!i aibat ecuaiann*a*an# telah tersila! membaca s$alan !e!erisaan /Bastin) %0123"4 telahmen*ebaban marahn*a a#a rendah dan beliau telah dihantar untuberhidmat di Tanah -ela*u iaitu di ne#eri ;era !ada tahun %0


2/35

Setelah !encen dari!ada ;erhidmatan A+am -ela*u) beliautelah dilanti !ula seba#ai !ens*arah) !embaca dan emudian seba#ai$n$rar* @ell$+ dalam a,ian bahasa -ela*u di Sch$$l Oriental Studies)di mana beliau ,u#a berhidmat seba#ai ahli Badan ;entadbiran !adatahun %0=0 hin##a %00. ;ada tahun %0=&) beliau telah dilanti seba#ai

ahli :a+atanuasa ;enasihat ;e,abat Tanah :a,ahan -en#enai;endidian) !ada tahun %0=1 hin##a %0=0. Kemudian) beliau telahdilanti seba#ai ;residen di R$*al Asiatic S$ciet* !ada tahun %02'.Beliau ,u#a turut berhidmat di British Academ* dan men,adi ahlieh$rmat ba#i S$utheast Asia Institute) R$*al Bata5ian S$ciet*) dan diK$n Institut 5$$r TaalLanden C$lenunde. Beliau telah menin##aldunia !ada " :un %011.

S8-BANGAN

Se!an,an# etelibatan R.O.Winstead di Tanah -ela*u ban*asumban#an *an# telah dihasilan antaran*a se+atu beliau beer,a diKuala ;ilah) beliau telah men#hasilan dua buah buu *an# ber,udulc$ll$uial /-ala*3 A Sim!le Grammar +ith $ns$r5ati$ns4 dan sebuahamus *an# dian##a! san#at !entin# dalam !eremban#an bahasa-ela*u iaitu A Dicti$nar* $f c$ll$uial -ala*9En#lish and En#lish9-ala*!ada tahun %0"


3/35

menerbitan & buah buu bacaan se$lah di ba+ah -ala* Sch$$lSeries.

Di sam!in# itu) R.O Winstedt telah ban*a men#hasilan buu9

buu beraitan esusasteraan -ela*u se!an,an# !erhidmatann*aseba#ai !e#a+ai British di Tanah -ela*u. ;ada taha! a+al !enulisann*adalam bidan# sastera bermula !ada tahun %0


4/35

besar den#an emunculan The -ala*s3 a cultural hist$r*F !ada tahun%02'. ;ada tahun *an# sama ,u#a) Winstedt telah men#hasilanar*an*a *an# ber,udul N$tes On -ala* Sub,ectsF.

Sumban#an beliau dalam bahasa -ela*u tida berhenti di sinisaha,a. ;ada tahun %020) beliau telah men#hasilan A ;an,i Tale @r$mKelantanF dan -ala* Annals A#ain) G$a and the Kin# $f Sin#a!$reF.;ada tahun %01%) beliau telah men#hasilan sebuah la#i tulisann*a*an# ber,udul -$dern -ala* ;$etr*F.

---

A. TEE8W

LATAR BELAKANG

Nama sebenar A.Teeu+ ialah Andreas Teeu+. Namun lebihsin$nim den#an !an##ilan A.Teeu+. Beliau lahir !ada %" $#$s %0"% diK$ta G$rinchem) Belanda. Beliau !ernah dilanti seba#ai #uru besar!en#un,un# H$n#aarta selama ti#a tahun. Selau !en#a,ar utama)beliau memberian uliah te$ri sastera e!ada ;enataran Tena#aKesusasteraan :a+a dan Nusantara di @aultas Sastra dan Kebuda*aan8G- /%0'09%0&%4. Selain itu)beliau !ernah men,adi seba#ai salahse$ran# #uru besar di H$#*aarta dan Seba#ai !en#a,ar utama selama

ti#a tahun beliau memberian uliah te$ri sastera !ada ;anataranTena#a Ahli Kesusasteraan :a+a dan Nusantara di @aulti Sastera danKebuda*aan 8G- /%0'& %0&%4.

Beliau ,u#a dilanti seba#ai Guru Besar Bahasa danKesusasteraan -ela*u dan Ind$nesia di 8ni5ersiti Leiden) Belanda. Dibebara!a uni5ersit* beliau menda!at bebera!a #elaran antaran*a ialahD$t$r dari 8ni5ersiti 8trecht /%0214) menerima #elaran Dr. $n$risausa dari 8ni5ersiti Ind$nesia /%0'4. Beliau ,u#a !ernah men,adiKetua De!artemen Bahasa dan Kebuda*aan 8ni5ersiti Leiden /%01&9

%0&14) an##$ta Ilmu ;en#etahuan Belanda /%0'%4 dan etua K$miteBelanda untu er,asama Ind$nesia9Belanda /%0'


5/35

;ERKE-BANGAN KES8SASTERAAN -ELAH8 TRADISIONAL

Beliau meru!aan salah se$ran# t$$h dari barat *an# !entin#dalam !eremban#an esusasteraan mela*u tradisi$nal. Dalam

esusasteraan mela*u tradisi$nal) beliau ber!enda!at baha+a dari!adaata sasteraF terda!at ,u#a susastera. A+alan su9 itu adalah dari!adabahasa Sansrit *an# memba+a masud bai atau indah) erana itususastera da!at dibandin#an den#an belles9lettres dalam bahasaIn##eris dan ;erancis dan dichtun# dalam bahasa :erman untumemberi mana ar*a9ar*a sastera *an# bernilai esteti.Ba#aimana!un) bentu ata susastera itu tida terda!at dalam bahasaSansrit atau :a+a Kun$. al ini menun,uan istilah itu dici!ta ataudi!eremban# dalam bahasa Nusantara dalam masa *an# emudian.

Selain itu) beliau men,elasan baha+a ata esusasteraanFdalam bahasa -ela*uJInd$nesia berasal dari!ada bahasa Sansrit iaitusastera *an# di!eremban# men,adi susastera. Imbuhan e dan anditambah untu mem!erlen#a! bentu ata terbitan *an#memberian mana *an# !adu dan men*eluruh iaitu se#ala *an#tertulis mem!un*ai nilai seni dan esteti serta den#an masud *an#memberian !anduan) !etun,u dan !en#a,aran. SelainesusasteraanF daam bahasa mela*u terda!at !ula ata !ersuratanFiaitu dari!ada ata suratF *an# se,a,ar manan*a den#an lettersdalam bahasa In##eris. Letters ,u#a bermasud literature misaln*aun#a!an man $f letters seba#ai $ran# *an# mahir dan terdidi dalambidan# sastera.

-enurut A. Teeu+) sastera !an,i atau cerita9cerita !an,i ialah#$l$n#an cerita :a+a9-ela*u *an# semua ber!usatan San# ;an,i)!utera uri!an *an# ada sifat se,arahn*a teta!i tida uran# sifatmit$l$#in*a. ;$$ utama cerita !an,i ialah ;an,i *an# berelanamencari easihn*a) !asan#ann*a *an# bernama endera Kirana);utera Daha teta!i hilan# atau men*amaran diridan men,elma seba#ai$ran# lain. Selama dia berelana) ;an,i men#alami bermacam9macam

!eristi+a hin##a ahirn*a dia bertemu semula den#an easihn*a.

Ke!$!ularan E!i -ahabrata di :a+a semain bertambah) lalu!ada abad e9%% iaitu etia :a+a di!erintah $leh Ra,a Erlan##a)ben*a seali ;ar+a tersebut disadur atau diter,emahan e dalambentu !uisi den#an men##unaan bahasa :a+a Kun$. Kemudian !adatahun %%' -asihi iaitu etia !emerintahan Ra,a :a*abha*a dari Kediri)dua $ran# !en#aran# istana /rat$n4 *an# terenal iaitu Em!u Sedahdan Em!u ;enuluh telah men#$lah cerita Bharata*udha *an# diambildari!ada sebaha#ian cerita E!i -ahabrata. Kemudian cerita

Bharata*udha ini telah disadur !ula e dalam bahasa :a+a Baru $lehHasadi!ura % dan ;aubuana e9%%%. Tern*ata) !u,an##a9!u,an## :a+a


6/35

amat !intar dan memilii da*a ci!ta *an# cuu! tin##i etiamen#ubah semula hasil sastera indu tersebut e dalam bahasamerea sehin##a terasa seali easliann*a. Bahan men#iut!andan#an A.Teeu+) disebaban e!andaian !en#aran# :a+a *an#amat san#at tida terasa adan*a hubun#an antara esusasteraan

Sansrit den#an esusasteraan :a+a Kun$.

am!ir semua !en#a,i se!enda!at baha+a hia*at9hia*at*an# ada aitan den#an e!i -ahabrata masu e Alam -ela*u melaluiar*a9ar*a :a+a dan tida diaran# terus $leh !en#aran#9!en#aran#-ela*u. -isaln*a) ia*at San# B$ma dalam bahasa -ela*u den#anBh$maa+*a ditulis dalam bahasa :a+a Kun$. Teeu+ men*ataan danter!isah9!isah serta bertele9tele sedan#an Bh$maa+*a lebih bersifatsintesis dan !adat. -eman# terda!at ata9ata *an# sama teta!isecara eseluruhan terutama seali ,alan cerita sudah ban*a *an#

berbe7a. Di sini Teeu+ men*im!ulan baha+a -ahabrata masu edalam esusasteraan -ela*u melalui dalan# sehin##a ia*at San#B$ma dian##a!n*a seba#ai suatu !en#hia*atan +a*an# :a+a.

A.Teeu+ ,u#a ber!enda!at baha+a batu9batu bersurat atau!rasasti meru!aan !ermulaan tradisi menulis se,arah ba#i mas*araat-ela*u Tradisi$nal. Tulisan ;alla5a *an# datan# dari India Selatandi!ahat di batu bertulis untu mencatat !eristi+a9!eristi+a se,arah*an# berlau !ada abad etu,uh itu. Batu9batu bertulis itu termasauBatu Bertulis Keduan Buit /1=& -4) Talan# Tu+$ /1&2 -4) Batu Ka!ur/1=& -4 dan Karan# Berahi /1&1 -4.

SASTERA INDONESIA

Beliau ber#elar ;r$fes$r D$t$r Andreas Teeu+ dalam masa*an# sin#at. al ini erana se#ala tinda9tandun*a di dunia sasteratida dira#uan la#i. Ditambah !ula den#an ar*a9ar*an*a *an#ber,umlah cuu! ban*a bai berbahasa Ind$nesia) In##eris mahu!un

berbahasa Belanda. Sumban#ann*a terhada! ema,uan sasteraInd$nesia san#at besar dan bererti. Setia !erataann*a atau!ern*ataan*a *an# berhubun#an den#an sastera Ind$nesia bai dalamse#i te$ri tentan# sese$ran# atau!un dalam se#ala hal da!at di,adianru,uan dalam setia! tulisan sesia!a !un) ilmu+an sastera) !en#ritisastera) atau!un han*a se$ran# mahasis+a *an# sedan# menulismaalah atau tu#as uliahn*a.

Kar*a sastera tida lahir dalam e$s$n#an buda*aF /A.Teeu+) %0&< 3%%4 *an# diambil dari buun*a ;r$f. Dr. Rachmant D,$$

;rad$!$ /%003 =14. Senada ,u#a den#an !en*ataan A.Teeu+ sendiritida lahir dalam e$s$n#an buda*a. Ertin*a) beliau lahir tida dalam


7/35

dunia #ela! tan!a buda*a a!a!un teta!i da!at di!astian lahir daribuda*a dimana beliau lahir dan dibesaran dan ahirn*a men,adi *an#se!erti searan# ini. Ada *an# men*ataan beliau se$ran# ilmu+anerana beliau selalu men#a,i dan meneliti sastera dan emudianmen#hasilan buu9buu *an# berhubun#an den#an ilmu sastera

se!erti sastera dan imu sastera /%0&24. Buu *an# cuu! terenal dandi!aai di mana9mana termasulah alan#an ilmu+an sastera danmahasis+a *an# sedan# bela,ar sastera Ind$nesia mahu!un sasteradaerah. Ada ,u#a *an# men#ataan beliau ,u#a seba#ai !en#a,arerana beliau atif men#a,ar di mana9mana 8I dan 8G- salah satutem!at *an# !ernah A.Teeu+ men#a,ar sastera mahu!un men#isiseminar atau uliah umum.

Selain itu beliau ,u#a dienali seba#ai !en#riti sastera. Beliaudienal seba#ai !en#riti sastera Ind$nesia *an# berasal dari luar

ne#eri. Se!erti *an# diun#a!an $leh Nurhadi BW /"


8/35

T$$h ini meru!aan se$ran# +ar#a Belanda *an# mula dienali!ada tahun %0= a!abila beliau terlibat dalam a,ian tentan# bahasa9bahasa di Asia Ten##ara. Beliau meru!aan antara t$$h *an#men#a,i bahasa -ela*u. Beliau !ernah men#embara dan meneta! diBritish) Belanda) :erman dan enusantara seterusn*a. Beliau ,u#aban*a men#hasilan buu9buu tentan# bahasa -ela*u) emudiann*adi#una !aai $leh era,aan tertentu. Ini ,elas a!abila buu SalasilahKutai terbitan Baha#ian umas ;emerintahan Daerah Tin#at II Kutai/%0'04 *an# nasahn*a berasal dari buu De Kr$nie 5an K$eteiaran#an . A. -ees /%0=4. -anaala buu *an# membincan#antentan# bahasa mela*u ialah buu Tatabahasa Ind$nesiaF. asiltulisan beliau ban*a di#unaan ba#i mem!eruuhan la#i bahasa-ela*u.

S8-BANGAN

Antara sumban#an DR. . A. -EES ialah dalam TatabahasaInd$nesiaF /G. K$l $.) Bandun#) %0= hal. "0


9/35

dari!ada !ercubaan $ran# :a+a men,adian bahasa -ela*u lebihbersifat Ind$nesiaF /teta!i !ada haiatn*a merea berusahamen,adian bahasa tersebut lebih bersifat :a+a4. Kian beruran#ann*aeacauan bahasa itu ru!a9ru!an*a ada hubun#ann*a den#an usahamemberian !erhatian e!ada !en#a,aran bahasa *an# bai. Dalam

hubun#nn*a den#an hal ini) besar seali sumban#an ma,alah ;embinabahasa Ind$nesia *an# di!im!in $leh Sultan Tadir Alis*ahbana.-a,alah ini memuatan tulisan9tulisan tentan# sel$9bel$ bahasaInd$nesia dan !ernahasan di seitarn*a sehin##a te!at benarlah namama,alah itu den#an !eranan *an# dimainannnn*a) iaitu !embinabahasa.

Edisi !ertama ma,alah tersebut !ada halaman %"0 den#an te#asmen#in#atan baha+a aum !en#aran# tida seharusn*a men#ambilata9ata dari!ada bahasa daerah. Bahasa bahasa *an# di,adian

bahasa eban#saan Ind$nesia itu adalah bahasa -ela*u di!erte#uhdalam K$n#res Bahasa Ind$nesia Kedua /"& Ot$ber9" N$5ember %024di -edan. K$n#res tersebut memutusan baha+a Asal bahasaInd$nesia ialah bahasa -ela*u *an# disesuaian den#an!ertumbuhann*a dalam mas*araat Ind$nesia searan#F) dandisaranan men,adi alat !embinaan ebuda*aan m$den di Ind$nesia.Ini dite#asan dalam K$n#res Bahasa Ind$nesia Keti#a /"& Ot$ber9=N$5ember %0'&4. Dalam K$n#res Bahasa Ind$nesia Keem!at /"%9"1N$5ember %0&=4 !ula) !eranan bahasa -ela*u di Ind$nesia diteanandalam hubun#ann*a den#an seluruh bidan# ehidu!an.

Kesamaan !embentuan ata di antara bahasa -ela*u den#anbahasa ;$linesia *an# din*ataan $leh :. R. @$ster dan esamaanstrutur bahasa -ela*u den#an strutur bahasa Kam!uchea ,u#amem!erlihatan baha+a bahasa *an# berada di Asia Selatan dan AsiaTimur berbe7a den#an bahasa *an# berada di Aaia Ten#ah. :ia italihat ra,ah eeluar#aan bahasa aan lebih n*ata la#i baha+a bahasa diAsia Ten#ah berasal dari eluar#a Sin$9Tibet *an# melahiran bahasaina) Siam) Tamil) -ia$) Hiu dan Burma. Berdeatn den#ann*a a#a eselatan sediit ialah eluar#a Dra5ida) iaitu3 Telu#u) Tamil) -ala*am)

dan lain9lain.

. A. -ees menun,uan baha+a bahasa Austr$nesia ini ban*a!ersamaan. Kata9ata se!erti mata) lima) dan telin#a serin# timbuldalam bahasa9bahasa tersebut. Sistem imbuhan dan susunantatabahasa ,u#a ban*a !ersamaan. ;erbe7aan *an# besar se!ertidalam bahasa Ind$9Er$!ah) misaln*a antara bahasa ;erancis dan:erman) Sansrit dan In##eris) tida ada !ada bahasa9bahasaAustr$nesia.Dalam !en#a,ian tentan# uum Bun*i *an#di!erenalan $leh .N. 5an der Tuu dan di!erluas $leh :.L.A. Brandes

*an# men#hasilan uum R9G9 dan uum R9D9L *an# diataan $leh. A. -ees baha+a Se#ala bahasa Austr$nesia itu) +alau!un berbe7a


10/35

erana !elba#ai !en#aruh dan sebab *an# telah disebut)mem!erlihatan titi esamaan *an# ban*a seali) bai !ada ata9ata *an# sama se!erti mata) lima) telin#a dan seba#ain*a) mahu!un!ada sistem imbuhan ) dan susunan tatabahasan*a.

----

R.J.WILKINSON

LATAR BELAKANG

R.:.Wilins$n meru!aan salah se$ran# !en#a,i Barat *an#ban*a men*umban# dalam !eremban#an bahasa -ela*u danber!en#alaman luas tentan# adat resam dan buda*a $ran# -ela*u.Beliau mula tiba di Tanah -ela*u !ada tahun %&&0 dan bertu#asseba#ai !e#a+ai !entadbiran $l$nial. Beliau ,u#a !ernah men,adi

setiausaha Strait Branch $f the R$*al Asiatic S$ciet*. Buan itu saha,a)beliau ,u#a !ernah bertu#as seba#ai na7ir se$lah di :abatan ;ela,arandi Ne#eri9ne#eri Berseutu /Selan#$r) ;era) ;ahan#) Ne#eri Sembilan4.Beliau ,u#a !ernah dilanti men,adi ;en#erusi :a+atanuasa E,aan.-aa) lahirlah e,aan Wilins$n iaitu hasil dari!ada emahiran beliaumen*usun amus In##eris9-ela*u !ada tahun %&0 -) dan ,u#a amus:a+i9 -ela*u9In##eris !ada tahun %0


11/35

dalam bahasa In##eris. Beliau telah telah melauan ti#a ali semaanterhada! amus tersebut.

Edisi A -ala*9En#lish Dicti$nar* I9II

dalam e,aan Rumi !ada tahun %0="

Edisi A -ala*9En#lish Dicti$nar*

dalam e,aan Rumi den#an tem!elan e,aan :a+i !ada tahun %00

;en#emasinian A -ala*9En#lish Dicti$nar* dalam e,aan Rumi

se!enuhn*a !ada tahun %00.

Kamus ini men#andun#i %=


12/35

Seterusn*a) beliau ,u#a telah men#hasilan amus :a+i9-ela*u9In##eris iaitu disusun $leh beliau etia berhidmat seba#ai !e#a+aiIn##eris di Tanah -ela*u !ada ahir abad e9%0 hin##a e a+al abade9"


13/35

Sir William Ed+ard -a(+ell telah dilanti men,adi LeftenanGaben$r di -elaa !ada tahun %&'


14/35

.' ;erara 3 Tatabahasa Bahasa -ela*u

.& N$mb$r Buu 3 "1


15/35

'. Kata #anti nama relatif atau !erbandin#an) c$nt$h3 Burun# *an#liar. Bird that is +ild.

&. Kata #anti nama reetif) c$nt$hn*a m*self) sa*a sendiri/sin#ular4 dan themsel5es) ami sendiri /!lural4.

0. Kata #anti nama sese$ran#) sesuatu tem!at atau benda.

%


16/35

Bab IC

Di dalam bab ini) !enulis telah memberi !ela,aran *an# lebih mendalamdan latihan *an# lebih tin##i untu menambah !en#uasaan bahasa-ela*u dalam alan#an !en##una bahasa -ela*u !ada masa itu.$nt$hn*a) !enulis telah membandin#an sebutan !erataan men#iutdiale dan tem!at +alau!un mem!un*ai masud *an# sama.$nt$hn*a3

Lihat) t$ l$$.

;andan#) t$ l$$.

Keli) t$ see.

Di dalam bab ini) !enulis menulis dial$# men#iut situasi se!ertietia ber,ual beli. $nt$hn*a3 $+ much did *$u #i5e f$r thisM Bera!atuan beli iniM ;emulis turut menceritaan men#enai eadaan tem!attin##al mas*araat -ela*u. $nt$hn*a3 Rumah $ran# -ela*u berlantaidan berdindin# !a!an serta berata! ni!ah. ;enulis ,u#a turut menulis!erbualan men#enai ehidu!an sehari9hari se!erti uca!an *an#di#unaan dalam situasi *an# tida sihat atau!un sait ,u#a turutmen,adi !erhatian. $nt$h a*atn*a 3 I am n$t at +ell. TaQ seda! badansaha*a.

Bab C

;enulis memberi !erhatian e!ada !erbendaharaan ata atau$sa ata dalam bahasa -ela*u. K$sa ata *an# di!ilih beraitanden#an $sa ata *an# serin# ditutur $leh $ran# -ela*u dalamehidu!an seharian. asil ar*a !enulis dalam bab ini menean e!adaamus d+ibahasa iaitu bahasa In##eris dan bahasa -ela*u. Kamusdisusun men#iut ab,ad dari A hin##a .

---

ANTONIO ;IGA@ETTA

Latar belaan#

Ant$ni$ ;i#afetta /%20% 9 %=24 adalah se$ran# ilmu+an dan !en,ela,ahCenesia *an# lahir di Cicen7a) Italia. Beliau melauan !er,alananbersama !en,ela,ah ;$rtu#is iaitu @erdinand -a#ellan dan a+a9a+an*a dalam !er,alanan merea e india. Selama es!edisi) beliaumen,adi !embantu e!ada -a#ellan *an# berdisi!lin dan terus menulis


17/35

sebuah ,urnal) *an# amat ber#una ba#in*a dalam menter,emahanBahasa ebuan$) iaitu salah satu dari!ada bahasa9bahasa di @ili!ina.atatan !ertaman*a adalah beraitan d$umen men#enai bahasatersebut.Seramai "2< $ran# telah beran#at den#an -a#ellan !ada tahun %%0)

;i#afetta adalah salah satu dari!ada merea *an# han*a %& $ran# *an#ber,a*a embali e Se!an*$l !ada tahun %"" setelah men*elesaian!er,alanan !ertama men#elilin#i dunia di ba+ah !im!inan Ka!ten :uanSebastiUn Elcan$) iaitu sele!as ematian -a#ellan. :urnal ;i#afettaadalah sumber men#enai !ela*aran -a#ellan dan Elcan$.Setida9tidan*a sebuah a!al !eran# An#atan Laut Italia) iaitu a!aldari elas Na5i#at$ri) dinamaan berdasaran naman*a !ada tahun%0=%.

Sumban#an Ant$ni$ ;i#afetta

Daftar Kata Itali9-ela*u-enurut catatan se,arah) ;$rtu#is telah menalu -elaa !ada tahun%%% - di ba+ah !im!inan Alf$ns$ dVAlbuuerue *an# men##unaanbala tentera lautn*a. ;ada etia itu) @erdinand -a#ellan meru!aannah$da ba#i a!al tersebut. Ketia dalam !er,alanan embali e;$rtu#al) -a#ellan telah memba+a se$ran# lelai -ela*u *an#meru!aan se$ran# !an#lima di -elaa. ;an#lima A+an# atau lebihlebih dienali seba#ai enr* The Blac atau di#elar seba#ai Enriuemeru!aan se$ran# *an# san#at memahami sel$9bel$ !ela*aran dinusantara. Di sam!in# itu) -a#ellan men##unaan hidmat Enriue

seba#ai ,urubahasa -ela*un*a erana beliau selalu berulan#9aliantara Lisb$n dan Ke!ulauan -ela*u.;ada %< O#$s %%0) @erdinand -a#ellan telah bela*ar dari Se5ille danmen#elilin#i bebera!a !elabuhan besar di dunia sambil bernia#aden#an ditemani $leh se$ran# etua elasia!al *an# dienali seba#ai Ant$ni$ ;i#afetta dari Cicen7a. Se,amenin##alan bandar ;elabuhan Se5ille di Se!an*$l) ;e#afetta tertariden#an !erbualan antara -a#ellan dan Enriue.;e#afetta berminat dan mula mem!ela,ari bahasa *an# dituturan $lehEnriue *an# emudiann*a dietahui bahasa tersebut meru!aanbahasa -ela*u.

;ada tahun %"%) a!al tersebut sin##ah di Tid$re) Ke!ulauan -aluuuntu membelirem!ah9ratus. ;e#afetta men#ambil esem!atan ini untu bercaa!secara lan#sun# den#an $ran# tem!atan. ;e#afetta men*alin bebera!a!erataan -ela*u berdasaran e,aan Itali den#an bantuan Enriue.Disebaban ;e#afetta buanlah se$ran# ahli bahasa) maa !ertuturan*an#disalinn*a itu adalah berdasaran e!ada e,aan Itali den#an!enden#aran $ran# Itali. Ahirn*a) ;e#afetta ber,a*a men#um!ulan2"1 !atah !erataan dan ran#ai ata bahasa -ela*u. Senarai!erataan tersebut emudian disusun semula $leh Alessandr$ Bausani

dan di,adian buu *an# berta,u ;erbendaharaan Kata Itali9-ela*u*an# !ertama.


18/35

Analisis SebutanSebutan meru!aan ate#$ri malumat *an# men#a,ar !en##unaba#aimana untu men*ebut sesuatu ata dalam sesuatu bahasa.Sebutan -ela*u biasan*a men#eliruan e!ada !enutur buan aslibahasa -ela*u terutama untu huruf eX *an# me+aili eX !e!et dan

eX talin#. Sebutan ini ,u#a la7imn*a di#unaan $leh ;i#afetta.$nt$hn*a 3 bebere /bibir4 laher /leher4 !remata /!ermata4;i#afetta ,u#a men##unaan huruf uX dalam !erbendaharaan atan*a)c$nt$hn*a3 #umbili untu embili tubu untu tebu hurimau untu harimauAnalisis E,aan

E,aan bahasa -ela*u *an# di#unaan dalam !erbendaharaan Itali9-ela*u ;i#afettamem!erlihatan elainann*a. E,aan rumi *an# di#unaan $leh ;i#afettaadalah berdasaran e!ada e,aan bahasa Itali. al ini bermasud satuf$nem -ela*u diraaman den#an !elba#ai #rafem dan sebalin*a satu#rafem !ula melamban#an !elba#ai f$nem *an# di6irann*a sesuaiden#an !enden#aran dan emudahan untu men#u,aran men#iutcara !en*ebutan bahasa Cicentin) iaitu bahasa ibunda ;i#afetta.As!e *an# dia,i3 E,aan 5$al E,aan $ns$nan

;enambahan f$nem ;en##u#uran f$nem Tanda baca

As!e e,aan 5$alC$al E,aan ;i#afettaE,aan -asa Kini

a 9 etalin#ha

batistelin#abetise 9 ilelinlilini 9e!iracna#hiri!erane#eri

i 9ubiritan


19/35

buritan$9 e!$ran!$an!erem!uan$9 u

tel$rteluru9 ahurimauharimauu9 eu9 $tumba#acu!iahTemba#a$!iah

As!e e,aan $ns$nan$ns$nan E,aan !i#afetta E,aan inic9 ati! Khatibc9s Baci Besih9 uchu Kuuh9, -ischit -as,id#9, Tu#u Tu,uh#9 G$l$s KurusGh9# Tali#ha Telin#a

i9r Saudala Saudaran9m ;$ran!uan ;erem!uan

As!e !enambahan f$nem@$nem E,aan !i#afetta E,aan iniJtJ Tumiburi TumitburitJJ TidaNa Tida

NaJsJ -ani -anisJhJ Timalinta TimahlintahJ#J Guntindulan Guntin#dulan#

As!e !en##u#uran f$nem@$nem E,aan !i#afetta E,aan ini


20/35

JtJ -atta mataJsJ -issaiSussusissir -isaiSusu

sisirJlJ GullaBullan GulabulanJ!J A!!iA!!a A!ia!a

As!e tanda bacaTanda baca E,aan !e#afetta E,aan ini

Sem!an# 9 ana canaasi casiSiama siama Kana9anaKasih9asihSama9sama

Analisis mana-alumat semanti atau mana ialah ate#$ri malumat *an# la7imn*adi#unaan $leh !en##una amus) tida ira amus umum atau!unamus husus. Sebaha#ian besar !en##una membua amus untu

mencari mana atau untu memastian eteta!an mana ata *an#diru,u. Kamus dian##a! seba#ai aut$riti *an# memberi ata !utusdalam menentuan mana.

9999

@RANK SWETTENA-

LATAR BELAKANG

@ran Athelstane S+ettenham atau lebih dienali seba#ai @ranS+ettenham meru!aan se$ran# !e#a+ai $l$nial semasa!emerintahan British di Tanah -ela*u. @ran S+ettenham dilahiran!ada "& -ac %&< di Bel!er) Derb*shire) En#land. ;ada umur "< tahun)beliau telah dihantar e Sin#a!ura untu men#iuti latihan seba#ai!e#a+ai $l$nial British. Ketia ini) beliau men*edari baha+a tu#asn*amemerluan beliau untu berinterasi den#an mas*araat diseitarn*a *an# eban*aann*a berban#sa -ela*u. al ini) telahmen*ebaban beliau mula bela,ar tentan# bahasa -ela*u *an# ,u#ameru!aan bahasa !erhubun#an mas*araat etia itu. @ran

S+ettenham telah dia,ar tentan# bahasa -ela*u $leh -uns*i -$hd Saidb. Dada -$h*iddin *an# meru!aan edit$r surat habar -ela*u


21/35

!ertama iaitu :a+i ;eranaanF. asil dari!ada !embela,aran bersama9sama -uns*i -$hd Said b. Dada -$h*iddin) @ran telah lulus den#ancemerlan# dalam !e!erisaan ahir :urubahasa *an# didudui etiaitu.

Setelah itu) beliau mula bertu#as di ;r$5ince Wallesle* dan;ulau ;inan# seba#ai !e#a+ai tanah) :asa ;endamai) -a,istret dan;esuruh,a*a -ahamah Dari tahun %&'"9%&'2. :anuari) :un da :ulai%&'2 belaiu telah men#etuai satu misi has e ;era atas !emintaanSir Andre+ lare seali la#i e Lan#sat) Selan#$r !ula untumembantu menda!atan s$$n#an m$ral membenteras e#iatananasir etia itu. Setelah dua bulan ehadiran @ran telah memberiesan *an# bai . E$ran e,a*aan itu) @ran S+ettenham telahdilanti seba#ai !ambantu e!ada Residen di ne#eri Selan#$r !adaDisember %&'2. Tu#as seba#ai !embantu Residen telah memb$lehan

@ran S+ettenham men,ela,ah Selan#$r dan men#enali sertamendam!in#i $ran#9$ran# -ela*u lebih mendalam. Seterusn*a !adaN$5ember) %&' beliau telah dilanti seba#ai Timbalan ;esuruh,a*a.

Tahun %&'19%&&%) beliau telah men,a+at ,a+atan seba#aiSetiausaha ;embantu K$l$nial. Beliau telah meme#an# ,a+atan seba#aiResiden British di Selan#$r !ada tahun %&&2 sehin##a tahun %&&1.:a+atan terahir beliau adalah seba#ai Ketua Residen Ne#eri9ne#eri-ela*u Berseutu mulai %0


22/35

S8-BANGAN

Tulisan tulisan @ran S+ettenham Tentan# Bahasa -ela*u

Keb$lehan @ran S+ettenham meman# tida dina6an)tambahan !ula beliau telah menda!at bimbin#an dari!ada -unshi-$hd Said. @ran S+ettenham da!at men#uasai bahasa -ela*u dalamtem!$h masa *an# sin#at iaitu dalam masa % bulan dan beliau ,u#amam!u manda!at e!utusan *an# cemerlan# dalam !e!erisaan,urubahasa etia itu. Keb$lehan @ran S+ettenham terserlah etiabeliau men#etuai misi e ;an#$r) !ada :anuari dan :ulai %&'2.

Sumban#an !ertama beliau dalam bahasa -ela*u dan !enulisanialah beliau telah menter,emah !er,an,ian ;an#$r %&'2 den#anbantuan -unshi -$hd. Said. Selain itu) @ran S+ettenham ,u#adiataan telah menulis manusri! tantan# ia*at an# Tuah. Namun)sumban#an terbesar beliau terhada! bahasa -ela*u ialah beliau telahmenulis Daftar Kata Bahasa -ela*u9 In##eris dan In##eris9 -ela*u.Ka,ian *an# telah dibuat $leh @ran S+ettenham da!at membantubahasa -ela*u men,adi lebih beremban# dan mem!un*ai sistem *an#lebih tersususn serta manta!. Sistem *an# di!erenalan $leh @ranS+ettenham dienali seba#ai Sistem E,aan S+ettenham /%&&%4.

Daftar ata *an# dihasilan $leh @ran da!at membantumem!eremban#an la#i bahasa -ela*u erana daftar ata inimen##unaan bahasa -ela*u dari Tanah -ela*u berbandin# Kamus-arsdenQs *an# !$lular dan men##unaan bahasa -ela*u Sumatera.Daftar ata *an# dihasilan $leh @ran dieluaran dalam dua 5$lumiaitu 5$lum %) Daftar Kata Bahasa In##eris9-ela*u manaala 5$lum ")Daftar Kata Bahasa -ela*u9 In##eris. Dalam daftar ata *an#dihasilan $leh @ran S+ettenham mem!un*ai bebera!a huraianberaitan sistem e,aan. Seba#ai c$nt$hn*a) sistem 5$al) dift$n#)ter,emahan) huruf9huruf ,a+i -ela*u) !ertuaran unit suatan dan

uuran) daftar ata !erbualan harian In##eris9-ela*u. ;en#hasilandaftar ata $leh @ran S+ettenham telah membutian beliau ber#aulra!at den#an mas*araat -ela*u di Tanah -ela*u dan beliaumen#etahui ban*a !erara tentan# mas*araat -ela*u.

@ran S+ettenham telah men*enaraian lebih uran#


23/35

-a* %&&%4) L$nd$n hina E(!ress /= :un %&&%4. Ini ,u#a meru!aansumban#an terbesar @ran S+ettenham terhada! !eremban#anbahasa -ela*u. Keban*aan !enulisan @ran S+ettenham tentan#$ran# -ela*u. Ini da!at dilihat dalam buu se!erti -ala* Setches)@$$t!rint In -ala*a) Als$ And ;erha!s dan The Real -ala*. Tulisan9

tulisan beliau meli!uti !elba#ai as!e ehidu!an mas*araat -ela*use!erti s$sial) e!erca*aan) ehidu!an) !$liti) e$n$mi ebuda*aandan !endidian. Ini da!at dilihat dalam andun#an buu *an#ditulisn*a se!erti The Real -ala*) -en#9Gelunc$r) Am$) The :$#et)Latah) Ber9antu) -ala* S!$rt dan -ala* at $me.

Dalam bidan# !endidian) Ibu ba!a tida mementin#an!endidian f$rmal terhada! ana9ana. Walau!un bela,ar) merea aanmen#habisan masa merea den#an menan#a! ian) bercucu tanam*an# ,u#a meru!aan sumber maanan mas*araat -ela*u. Oran#

-ela*u ,u#a taat e!ada ra,a dan !emerintah serta men#h$rmati adat9adat lama. Dari 7aman ana9ana) $ran# -ela*u telah mendidiana9ana merea den#an a,aran a#ama. Namun be#itu) men,elan#usia rema,a terutaman*a lelai merea mula terlibat den#an masalahs$sial se!erti ber,udi) b$r$s dan# men##an#u $ran# am!un#. al iniberbe7a den#an) rema,a !erem!uan. -erea sentiasa men#habisanmasa den#an bela,ar memasa) men,ahait dan bela,ar a#ama. @ranS+ettenham ban*a menulis tentan# $ran# -ela*u berdasaran!emerhatian dan !er#aulann*a den#an mas*araat -ela*u.

---

TO-AS BOWREH

LATAR BELAKANG

-eru!aan salah se$ran# t$$h *an# telah men#hasilan buu!eramusan -ela*u dan buu tatabahasa mela*u. Beliau telahdilahiran !ada tahun %110 di Brist$l) St ;hilli!s) Gl$ucestershireL$nd$n) En#land dan telah men*ertai s*ariat india Timur In##eris eAsia Ten##ara selama %0 tahun dan men#hasilan bebera!a ar*a.Selama beliau tin##al di Telu Ben##al dan Ke!ulauan9e!ulauan di

Asia Ten##ara) beliau telah men#hasilan amus d+ibahasa *an#!ertama !ada le+at urun e9%'. Kamus itu ditulis etia beliau dalam!er,alanan !ulan# e En#land !ada tahun %1&&) dan emudiann*aditerbitan $leh The Sam L$nd$nQ !ada tahun %'


24/35

S8-BANGAN

Antara sumban#an Th$mas B$+re* dalam bahasa -ela*u adalahamat besar terutaman*a di dalam bidan# !eramusan. Beliau adalaht$$h !ertama *an# men#hasilan !eramusan -ela*u In##eris dantelah beremban# den#an !esat !en##unaann*a sehin##a ini. Kamus*an# telah diterbitan $leh The Sam L$nd$n !ada tahun %'


25/35

S$rb$nne dan seterusn*a mem!ela,ari bahasa dan buda*a Sansrit diBerlin bersama R. ;ischel. Beliau telah ban*a menum!uan !erhatian!ada e!i#ra6 Khmer dan telah ban*a menulis tentan#n*a. Beliau ,u#atelah menerbitan artiel berta,u Le R$*$ume De ri5i,a*aF !adatahun %0%& di an$i dan telah menin#atan la#i re!utasin*a dalam

alan#an Orientalis Barat.

$edes dilanti seba#ai Kurat$r di ;er!ustaaan Keban#saanThailand dalam tahun %0%& dan men,adi ;en#arah LQEc$le francaisedQE(treme9Orient !ada seitar tahun %0"0 hin##a %021. Dalam tem!$hmasa itu) beliau telah menerbitan buun*a *an# berta,u RecueilDes Inscri!ti$ns Du SiamF /Ban#$) %0"29"0) " 5$ls4 di sam!in#menerbitan buu *an# mem!un*ai siri *an# !an,an# di antara tahun%0=' dan %02". Ta,u buu tersebut ialah Inscri!ti$ns Du amb$d#eF.Beliau menerbitan buu edisi !ertama *an# berta,u Etats

ind$uises dQ Ind$chine et dQInd$nesiaF di an$i !ada tahun %022 danedisi e dua !ula diterbitan !ada tahun %012 di ;aris. Beliau telahmeneta! di ;aris sehin##alah beliau menin##al dunia !ada tahun %010.

$edes telah menulis ban*a tes di dalam a,iann*a.Antaran*a ialah) The Indiani7ed States $f S$utheast Asia /%01&)%0'4F dan The -ain# $f S$uth East Asia /%0114F) iaitu beliau telahmembina satu $nse! Indiani7ed Kin#d$mF. Tambahan !ula) beliau,u#a turut menulis buu *an# berta,u Indiani7ed Kin#d$mF disam!in# menulis buu lain *an# berta,u An#$r An Intr$ducti$nF*an# telah diterbitan di ;aris !ada tahun %02'.

S8-BANGAN

Ge$r#e $edes meru!aan !en*umban# terbesar dalam a,ianberenaan era,aan terdahulu Sri+i,a*a iaitu era,aan *an# ber!usat di;alemban# Ind$nesia dan telah meluasan a+asan ,a,ahann*asehin##a e Semenan,un# -ala*sia dan Tanah :a+a. $edes telahmembentan#an hasil !enemuan dan tafsirann*a berenaan Sri+i,a*adalam ahbar berbahasa Belanda dan ,u#a bahasa Ind$nesia seitar

tahun %0"


26/35

Selain itu) $edes ,u#a telah ber,a*a mentranselitan !rasasti*an# ditemuan di Talan# Tu+$ iaitu di ;alemban#) Sumatera Selatan.;rasasti ini bertarih !ada 1&2 -asihi. ;rasasti seterusn*a *an# telahditer,emahan $leh $edes ialah !rasasti *an# ditemui di K$ta Ka!ur) di

;ulau Ban#a. ;rasasti ini bertarih !ada 1&1 masihi. Kemudian) satula#i !rasasti *an# telah diter,emahan $leh $edes ialah !rasasti *an#ditemuan di Karan# Berahi.;rasasti ini bertarih !ada 1&1masihi.Dari!ada !enemuan9!enemuan ini) da!atlah ita men#etahuiciri9ciri bahasa *an# di#unaan) adat resam serta e!erca*aan sesuatuban#sa dan mas*araat !ada masa itu di Nusantara ini. Den#an adan*ater,emahan !ada !rasasti tersebut) !en#a,ian bidan# Se,arah Bahasa-ela*u men,adi semain luas sehin##a ini. Dari!ada tes *an#terda!at !ada !rasasti9!rasasti tersebut) ita da!at men#um!ulanata9ata *an# b$leh diberi !adanann*a den#an ata9ata bahasa-ela*u -$den. Selain itu ,u#a) ita b$leh melihat !ersamaan dan

!erbe7aan dari se#i $sa ata) m$rfem) f$nem) m$rf$l$#i) f$n$l$#i danseba#ain*a antara bahasa -ela*u Kun$ den#an bahasa -ela*u -$den.

---

ISIDORE DHEN

LATAR BELAKANG

Isid$re D*en meru!aan se$ran# ;r$fess$r Ameritus Lin#uisti di8ni5ersiti Hale *an# menin##al dunia !ada %2 Disember "


27/35

fasih berbahasa -ela*u dan men#a,arann*a e!ada an##$ta tentera*an# lain.

Selaras den#an tu#asn*a seba#ai ahli lin#usti) D*en meru!aanse$ran# !en*$$n# *an# fanati dalam !en##unaan aedah sainti6dan analisis) dan beliau ,u#a men#riti raan se!er,uan#an *an#men##unaan aedah *an# tida mencuu!i. Semasa $nferen diBarcel$na !ada !erten#ahan tahun %01


28/35

*an# men#andun#i satu um!ulan atau ran#aian famil*. Seba#aile(ic$statistic) D*en men,elasan baha+a buti *an# ualitatif adalahaedah untu !en#elasan bahasa. Beliau terus ber!e#an# te#uhden#an e!erca*aan met$d$l$#i *an# ban*a menimbulan $ntr$5ersi*an# didem$nstrasian $leh fata itu adalah lasi6asi le(ic$statistic

bahas Austr$nesian) diterbitan !ada tahun %01) dan diiuti $leh satuterbitan ma,$r beliau) lasi6asi le(ic$statistic bahasa ibunda Ind$9Eur$!ean !ada tahun %00". ;ada tahun %01) raan9raanse!er,uan#an beliau telah men$la aedah tersebut seba#ai alat!en#esahan untu !erbandin#an lin#uisti buu. Beliau terusmem!ertahanan !enda!at beliau dan ahirn*a tercetus $nfr$ntasidalam bidan# bahasa.

K$muniti Austr$nesian men#har#ai se#ala sumban#an *an# diberiandalam bahasa Austr$nesian den#an men#edit dan menerbitansemulaa semua idea9idea beliau. Ban*a raan9raan se!er,uan#an

beliau turut men*umban#an !enda!at merea se!erti B*r$n Bendermen#utaraan e!ada beliau semasa mes*uarat Austr$nesian ircle di8ni5ersiti a+aii !ada tahun %001.

----

8G LI@@ORD

LATAR BELAKANG

u#h li$rd dilahiran !ada -ac %&11 di 8#br$$e ;ar De5$n)L$nd$n. Beliau lebih dienali seba#ai Sir u#h li$rd di Tanah -ela*udan tida asin# la#i dalam !entadbiran Ne#eri ;ahan#. Beliau mulamen#embara e Tanah -ela*u !ada tahun %&&' etia berusia %'tahun. Beliau se$ran# *an# senan# memahami serta fasih berbahasa-ela*u setelah a#a lama ber#aul den#an mas*araat mela*u.Semen,a itu beliau mula berminat untu men#a,i asal usul Bahasa-ela*u. Beliau memulaan tu#as di tanah -ela*u setelah memasuitentera *an# di!ilih $leh se!u!un*a Sir @rederic Weld *an# men,adiGaben$r Ne#eri 9Ne#eri Selat untu men,adi adet ba#i !erhidmatandi ;era) Selan#$r dan Sun#ai 8,un# bersama %% $ran# adet9adet

*an# lain.

u#h li$rd memulaan tu#asn*a *an# !ertama di British-ala*a seba#ai Setiausaha e!ada Resident ;era Sir u#h L$+.Walauba#aimana!un) setelah fasih berbahasa -ela*u li$rd telahdilanti men,adi !emun#ut hasil tanah di Kuala Kan#sar !ada -ac%&&. A!abila British mencam!uri urusan di ;ahan# li$rd telahdihantar untu men,adi +ail British di ;ean.. ;ada tahun %&0)li$rd *an# tida bera!a sihat telah ditu#asan men,adiSu!erintendent di 8lu ;ahan# di ba+ah !en#a+asan residen In##eris

!ertama di ;ahan# iaitu :.;. R$d#er. li$rd telah menamatantu#asn*a !ada tahun %0"0 seba#ai Gaben$r dan ;esuruh,a*a Tin##i


29/35

-ala*a erana esihatann*a *an# tida men#i7inan.Beliau telahmenin##al dunia !ada %& Beliau telah menin#al dunia !ada%&.%".%02% di saat9saat Tanah -ela*u diseran# $leh :e!un.Se$ran#!en#a,i barat *an# men#a,i Bahasa -ela*u di !elusu nusantara.

S8-BANGAN

Antara hasil a,ian beliau ialah dalam bidan# !en*elidian asalusul Bahasa -ela*u. Beliau ,u#a telah membandin#an Bahasa -ela*uKun$ den#an Bahasa -ela*u Klasi dan membuat esim!ulan baha+aedua9dua bahasa tersebut mem!un*ai !ersamaan dari se#i sebutandan bentu e,aan. Berdasaran bebera!a !enemuan *an# dia,i $lehbeliau) sediit seban*a membantu Bahasa -ela*u beremban# !esatdi Tanah -ela*u.

Disam!in# itu) Sir u#h li$rd turut memberian bebera!atarifan terhada! !erataan9!erataan *an# terda!at dalam Bahasa-ela*u. Seba#ai c$nt$h beliau ber!enda!at baha+a !a+an# diru,uane!ada merea *an# melauan er,a9er,a ma#is atau #haib) hususuntu mencari bahan #alian) men#enai tumbuh9tumbuhan)mem!er$lehi ian atau !erara *an# beraitan den#an alam.

Sumban#an *an# !alin# besar Sir u#h li$rd terhada!

Bahasa -ela*u ialah a!abila beliau bersama @.S+ettenhem !ada tahun%&02 telah men*usun Kamus In##eris9-ela*u *an# ber,udul ADicti$nar* Of The -ala* Lan#ua#e. Kamus *an# setebal


30/35

enali seba#ai se$ran# !en,a,ah) namun beliau ban*a memberiannilai *an# !$sitif dalam Bahasa -ela*u.

---

ORNELIS DE O8T-AN

Latar belaan#

$rnelis de $utman /G$uda) " A!ril %1 9 Acheh) :un9 O#$s %004)saudara e!ada @rederi de $utman) adalah se$ran# !en,ela,ahBelanda *an# menemuan ,alan !ela*aran dari Er$!ah e Ind$nesia danber,a*a membuat !erda#an#an rem!ah ratus ba#i Belanda. ;ada masaitu era,aan ;$rtu#is mem!un*ai m$n$!$li terhada! !erda#an#an

tersebut) dan !er,alanan de $utman adalah emenan#an simb$li ba#i!iha Belanda) biar!un !er,alanan tersebut sebenarn*a tra#edi *an#buru.;ada tahun %0" $rnelis de $utman diirim $leh !ara !eda#an#Amsterdam e Lisb$n untu menemuan seban*a mun#in inf$rmasimen#enai e!ulauan rem!ah9rem!ah. Semasa de $utman embali eAmsterdan) :an u*#en 5an Linsch$ten ,u#a embali dari India. ;ara!eda#an# tersebut memastian baha+a Banten meru!aan tem!at*an# !alin# te!at untu membeli rem!ah9rem!ah. ;ada %02) mereamendirian c$m!a#nie 5an Cerre /*an# bererti YS*ariat ,ara ,auhY4)dan !ada " A!ril %0 em!at buah a!al menin##alan Amsterdam3

Amsterdam) $llandia) -auritius dan Du*fen.;er,alanann*a di!enuhi masalah se,a a+al. ;en*ait seria+anmereba han*a bebera!a min##u setelah !ela*aran dimulai aibaturan#n*a maanan. ;erten#aran di antara !ara a!ten a!al dan!ara !eda#an# men*ebaban bebera!a $ran# terbunuh atau di!en,aradi atas a!al. Di -ada#asar) *an# mana sebuah !erhentian sementara)masalah lebih lan,ut men*ebaban lebih ramai la#i mati) dan a!al9a!aln*a bertahan di sana selama enam bulan. /Telu di -ada#asartem!at merea berhenti ini dienal seba#ai YKubur BelandaY4.Tiba di :a+a;ada "' :un%01) es!edisi de $utman tiba di Banten. an*a "20

$ran# saha,a *an# tin##al dari!ada !ela*aran a+al. ;enerimaan!endudu !ada a+aln*a san#at ramah) teta!i setelah bebera!ae,adian asar *an# ditun,uan ana9ana a!al Belanda) SultanBanten) bersama den#an !etu#as ;$rtu#is di Banten) men#usir a!alBelanda tersebut.Es!edisi de $utman berlan,utan e utara !antai :a+a dan a!albeliau telah ditalu lanun. Bebera!a !erara buru berlau di -aduraiaitu se$ran# !utera ra,a di -adura dibunuh. Bebera!a $ran# anaa!al Belanda ditan#a! dan ditahan sehin##a de $utman memba*ardenda untu mele!asann*a.Ka!al9a!al tersebut lalu berla*ar e Bali) dan bertemu den#an ra,a

Bali. -erea. Dari!ada "20 ana a!al) han*a &' *an# ber,a*a embali.Tes tebal $rnelis de $utman ahirn*a dibunuh di Aceh dalam


31/35

!er,alanan eduan*a.

Sumban#an $rnelis De $utman

Daftar Kata Bahasa -ela*u9Belanda-enden#ar e,a*aan ban#sa ;$rtu#is bernia#a di Ke!ulauan -ela*umaa Kera,aan Belanda !un men#irim $rnelis de $utman membuata,i selidi e Nusantara ini sama ada sesuai atau tida men#adaan!ernia#aan. $rnelis de $utman diminta $leh Kera,aan Belanda untumen*am!aian la!$ran tentan# hasil a,iann*a tersebut. $rnelis de$utman *an# meru!aan ahli !ela*aran itu men,alanan tu#asn*a danmenulis la!$rann*a dalam bahasa Belanda *an# isin*a men#ataanbaha+a !ernia#aan ban#sa ;$rtu#is tidalah be#itu uuh dan ban#saBelanda mem!un*ai !eluan# *an# bai bernia#a di +ila*ah tersebut. Diahir la!$ran itu di!erturunann*a senarai !erataan -ela*u.

;erataan -ela*u ini dicatatn*a semasa sin##ah di ;elabuhan Bantam.Oleh erana $rnelis de $utman buanlah se$ran# ahli bahasa maa!erataan tersebut ditulisn*a seba#aimana !emahaman ahli !ela*aranBelanda menurut e,aan bahasa Belanda.

;erhatian bebera!a c$nt$h !erataan tersebut3 Bahasa -ela*u E,aanBelanda E,aan Rumi Bahasa -ela*uSama$n#a9 semuan*a;*nan#a9 !inan#Kel*9 beli

a!*er9 a!urRam b$iet9 rambutKere*a9 er,aK*tab9 itabD*n#i9 din#inAri,s9 hariTau+n9 tahunSenarai !erataan bahasa -ela*u ini emudian diter,emahan e dalambahasa Latin dan diterbitan di ;aris !ada tahun %0&.

9999

ILLEBRAND8S ORNELI8S KLINKERT

Latar belaan#

Klinert atau nama !enuhn*a illebrandus $rnnelius Klinertdilahiran !ada %% ,un %&"1 di Amsterdam) Belanda. Beliau ialahsar,ana Belanda *an# berminat mem!ela,ari bahasa9bahasa dinusantara dan ban*a memberi sumban#an !enulisan dalam bidan#

bahasa) !eramusan dan esusasteraan -ela*u. Beliau ban*amembuat a,ian tentan# !eramusan hin##alah menin##al dunia


32/35

N$5ember %0%=.Klinert menda!at !endidian a+al dalam bidan# ,uru uur) emudianbeliau melan,utan !endidian e !erin#at lebih tin##i dalam bidan#*an# sama. Ba#i menimba lebih ban*a ilmu) Klinert telah men#ambilbaha#ian dalam satu rancan#an membuat ,alan ereta a!i seterusn*a

beliau ber,a*a menamatan !en#a,iann*a etia berumur %& tahun.Kemudian beliau telah berhidmat disebuah ilan# di @i,en$$rd)Belanda.Setelah berhidmat dan menimba !en#alaman di ilan# ini) Klinertberhidmat !ula di s*ariat Ka!al A!i india Belanda. A!abila s*ariatini #a#al menerusan !en#urusann*a) esan !ember$ntaan *an#berlau di ;aris !ada %&2&) beliau mencari ,alan lain dalam usahamenerusan er,a*an*a. Ahirn*a beliau diterima seba#ai meanidisebuah a!al di Sun#ai Rhine selama setahun seten#ah. Kecederaan*an# dialami beliau semasa berhidmat di a!al ini memasa beliauembali e Belanda dan beer,a semula seba#ai ,uru uur.

Sumban#an . Klinert

;enter,emahan;ada tahun %&1) Klinert tertari !ada suatu e#iatan misi a#ama ene#ara9 ne#ara timur den#an matlamat seba#ai !en#emban# a#ama)beliau telah bela*ar dan ahirn*a telah tiba di :a!ar !ada %&1. Selamaberada di alam -ela*u Klinert telah berah+in den#an se$ran# #adisInd$nesia *an# han*a b$leh berbahasa -ela*u dan :a+a. Disinilah

timbul minat Klinert untu mem!ela,ari bahasa9 bahasa nusantara danmemberi tum!uan e!ada bahasa -ela*u.Kerana esuaran *an# dihada!i $leh isterin*a untu memahamiAlitab ter,emahan Lei,decer *an# men##unaan bahasa -ela*utin##i) Klinert memulaan usaha untu men*ia!an satu ter,emahan*an# mudah difahami. Den#an dibantu $leh dua $ran# bi,a !andaibahasa -ela*u) Klinert ber,a*a mener,emahan ;er,an,ian Baruedalam Bahasa -ela*u Rendah hususn*a diale *an# di#unaandidaerah Semaran#.Buu 2 in,il telah da!at diselesaian dan diceta !ada tahun %&1%)manaala !e,an,ian baru len#a! diceta di Semaran# !ada tahun

%&1=. Ter,emahan Klinert ban*a men##unaan bahasa !asar dandiale daerah. Selain itu Klinert turut men#emban#an a#aman*amenerusi ceramah *an# disam!aian dalam bahasa -ela*u. Klinert*an# ber#era atif dalam bidan# !enter,emahan sehin##an ber,a*amenerbitan sebuah ahbar -ela*u *an# diberi nama sel$m!retmela,$e dan beliau sendiri men,adi etua !en#aran#nn*a.8saha dan e#iatan !en*ebaran a#ama ini cuba di!erluasan sehin##ae Semaran# dan T,iand,$er setelah menda!at bantuan e+an#andari!ada !ersatuan itab In,il Belanda. Namun be#itu !emerintahan diT,iand,$er tida membenaran Klinert menerusan e#iatan!en*ebaran a#ama tersebut. Seterusn*a Klinert mencari ,alan den#an

mendirian sebuah se$lah husus untu ana9 ana ban#sa Er$!ahdan tida etin##alan untu ana9ana tem!atan Ind$nesia. 8saha ini


33/35

menda!at sambutan dari!ada !iha !emerintah.

Ke,a*aan ini menari !erhatian !ersatuan itab in,il Belanda. Tahun%&1=) Lemba#a Alitab Belanda men#an#at Klinert seba#ai

!enter,emah Alitab bahasa -ela*u. Beliau ditu#asan $leh !ersatuantersebut untu mem!ela,ari bahasa -ela*u di Tan,un# ;inan#) Riau!ada %&12. -atlamat !ersatuan ini adalah su!a*a Klinert da!atmenter,emah itab In,il edalam bahasa -ela*u tin##i.Buu -artius diterbitan !ada tahun %&1& $leh Klinert. Walau!unbeliau berada di Riau !ada tahun %&1') beliau terus men#um!ulan)men#a,i) men*alin) menter,emah) men#an$tasi dan menerbitan ar*aAbdullah) !enulis -ela*u *an# amat dia#umi $leh Klinert.;ada tahun %&'< Klinert ber,a*a menerbitan ;er,an,ian Baru *an#men#andun#i In,il. Kitab ini telah diter,emahan edalam bahasa-ela*u. Semasa menter,emahan itab ;er,an,ian Lama edalam

bahasa -ela*u) Klinert diberi arahan untu berhidmat den#anS*ariat india Belanda di Ind$nesia dan -elaa. Semasa berada dialam -ela*u esihatann*a era! ter#an##u men*ebaban beliaudihantar !ulan# e Belanda den#an se#era.-emandan#an !en#alamann*a di timur dan !en#etahuan *an#mendalam dalam bahasa -ela*u) beliau telah dilanti men,adi #urubahasa -ela*u) Ge$#ra6 dan Etn$l$#i disalah sebuah matab di Leiden!ada %&'0. ;ada "2 Disember %&0


34/35

;eramusanKlinert buan saha,a men#hasilan ar*a ter,emahan danesusasteraan -ela*u) malah Klinert terenal erana ber,a*a

men#hasilan amus -ela*u9 Belanda. Dalam ar*a n*a Nieu+-aleisch9 Nederlandsch a+$$rdenb$e /%&0"4 termuat senarai $saata tambahan *an# din*ataan seba#ai Su!!lement O! et -aleisch9Nederlandsch W$$rdenb$e setebal %0< halaman. Kamus inimemuatan $sa ata *an# bermula den#an !erataan alifF danberahir den#an n*aF se!erti bebera!a c$nt$h tersebut3

:a+i -ana dalam bahasa mela*u -ana dalam bahasa belandaAba Gl$eien) heet) 5$elen) 5an hetlichaam) #l$ed) +armteAban# % Aban# sa!$e!$e) 5$lle neef? a. d$e+a !$e!$e) achter neef

Eban# ie ban#At,$e C$e# bi, 3 bel$m di at,$e ti+as deh$el$e) al mislut 5$$r n$# eene!$#in# #edaan is? at,$e+an) in het -en) stree!) !unt) !laatsbe!alin#?5.d.TnN,irih ie $$ nirihAb Bus) meestal 5an tin) bestaande uit t+ee in elander sluitende h$llec*linders) #ubruit t$t ber#in# 5an #e!rae!areerde $!iumN,en,en? men,en,en $$nen) smaden) det$n# te#en iemend uitsteen

99

T$$h9t$$h Bahasa Barat

%. R.: .Wilins$n

Nama asaln*a adalah Richard :ames Wilins$n. Dilahiran !ada%&1')Beliau menerima !endidian di Trinit* $lla#e) ambrid#e malahbeliau ,u#a lulus Indiana i5il Ser5ice . Disam!in# itu) beliaubereb$lehan dalam -ela*u dan $ien. ;ada tahun %&&


35/35

;ada %0

sumbangan tokoh barat 2

Documents