seni kraf(anyaman)

8/2/2019 SENI KRAF(anyaman)

1/36

KRAF TRADISIONALANYAMANPEMBENTANG:FREDERICK BRYAN YONG

SHAHRUL NIZAR BIN REDUAN


2/36

DEFINISI

Anyaman bermaksud proses menyilangkan bahan-bahan

daripada tumbuh-tumbuhan untuk dijadikan satu rumpun yang

kuat dan boleh digunakan. Bahan-bahan tumbuhan yang boleh

dianyam ialah lidi, rotan, akar, buluh, pandan, mengkuang, jut

dan sebagainya. Bahan ini biasanya mudah dikeringkan danlembut.


3/36

SEJARAH DAN PERKEMBANGAN

Anyaman merupakan seni tradisi yang tidak mempunyai

pengaruh dari luar. Perkembangan Sejarah anyaman adalah sama

dengan perkembangan seni tembikar. Jenis seni anyaman pada

masa Neolitik kebanyakan adalah menghasilkan tali, rumah dan

keperluan kehidupan. Bahan daripada akar dan rotan adalahbahan asas yang awal digunakan untuk menghasilkan anyaman.

Menurut Siti Zainun dalam buku Reka bentuk kraftangan Melayu

tradisi menyatakan pada zaman pemerintahan Long Yunus (1756-

94) di negeri Kelantan, penggunaan anyaman digunakan oleh

raja. Anyaman tersebut dipanggil Tikar Raja yang diperbuatdaripada pohon bemban.


4/36

Sehingga kini beberapa negeri masih terus aktif menjalankan

kegiatan anyaman di peringkat kampung. Antaranya di daerah

Rusila, Dungun, Kampung Ru Renggoh, Kampung Kijing,

Cendering dan Kuala Ibai di negeri Terengganu. Negeri-negeri lain

yang masih terdapat aktiviti anyaman ialah negeri Perlis, Kedah,Perak, Selangor, Negeri Sembilan, Pahang, Melaka, Sarawak dan

Sabah.


5/36

JENIS-JENIS ANYAMAN

JENIS ANYAMAN BAHAN HASIL ANYAMAN

Anyaman Mengkuang Daun mengkuang Tikar, tudung saji, bekas

pakaian dll

Anyaman Pandan Daun pandan duri Tikar sembahyang,

hiasan dinding

Anyaman Buluh Jenis-jenis buluh yang

sesuai

Bakul, bekas pakaian,

nyiru, beg dll

Anyaman Rotan Rotan yang telah

diproses

Bakul, bekas pakaian,

tempat buaian anak dll

Anyaman Lidi Lidi kelapa Lekar, bekas buah, bekastelur

Anyaman ribu-ribu Paku pakis ribu-ribu Tempat tembakau, bekas

sirih terbus, bakul, bekas

serba guna dll


6/36

TOKOH ANYAMAN PANDAN DAN

MENGKUANGPuan Aminah dilahirkan pada tahun 1944. Berasal dari Rusila

Terengganu Darul Iman, iaitu tempat penghasilan kraftangan

anyaman yang terkenal. Puan Aminah merupakan tokoh kraf

anyaman yang telah dipilih oleh Lembaga Kraftangan Malaysia.

Pada tahun 1982 beliau memenangi tempat pertama dalampertandingan Pertukangan tangan sezaman anjuran muzium

Negara. Hingga kini beliau masih aktif sebagai seorang ahli

kraftangan anyaman.


7/36

LAIN-LAIN TOKOH YANG TELAH

MENCIPTA MOTIF ANYAMAN Cik Siah bt Jumaat (Terengganu) : kelarai Sambas

Hajah Asiah bt Salleh (Terengganu) : kelerai Tapak Harimau

Hajah Semek (Terengganu) : kelerai Mak Mek

Esah bt Said (Kelantan) : kelerai Sisik Kelah

Dayang Aisah bt Awang Husin (Sabah) : kelerai bunga


8/36

CONTOH-CONTOH KELERAI


9/36


10/36

ALATAN

Parang : digunakan memotong daun-daun pandan dan

mengkuang dari pokoknya. Ia juga digunakan untuk

memotong atau menetak bahagian pangkal dan hujung daun.

Tempayan : digunakan untuk merendam bilah atau helaian

pandan/mengkuang Besen/baldi : digunakan pada masa proses pewarnaan. Bilah

atau helaian pandan dan mengkuang yang telah diwarnakan

akan dicelup ke dalam besen/ baldi yang mengandungi air.


11/36

Pisau : digunakan semasa proses anyaman. Anyaman yang telah

disisipkan akan meninggalkan lebihan bilah daun dan lebihan itu

akan dikerat sebagai langkah terakhir proses anyaman.

Sejenis pisau lagi yang diperbuat dari buluh sebagai pemegang dan

sekeping besi nipis dihujungnya, digunakan untuk membuang duri di

bahagian tulang belakang (mempulur) daun.

Tali sabut juga kadangkala digunakan untuk membuang mempulur

daun. Tali sabut ini diikat menjadi bulat dan diletakkan di antara ibu

jari dan jari telunjuk. Daun pandan dan mengkuang akan melalui di

antara jari tersebut dengan kedudukan mempulurnya menghala ke

atas.


12/36


13/36

Jangka :Dikenali sebagai sisir kayu/ buluh bermata tajam. Tangkai

jangka diperbuat dari buluh atau kayu. Bahagian kepala tangkai

diletakkan dengan beberapa mata tajam. Jangka mempunyai

beberapa saiz tertentu, ia bergantung pada jumlah serta jarak mata

yang digunakan. Kedudukan mata yang rapat akan menghasilkan

bilah daun yang kecil dan sebaliknya.

Jangka digunakan untuk mencarik atau memotong daun pandan dan

mengkuang menjadi bilah-bilah atau helaian daun.


14/36


15/36


16/36


17/36

Penyisip : diperbuat dari buluh dan mempunyai bentuk

yang agak runcing di bahagian hujungnya

Penyisip digunakan ketika sisipan dilakukan di peringkat

proses anyaman.

Tujuan sisipan dilakukan adalah untuk mengelakkan

anyaman dari terburai


18/36


19/36

PEWARNAAN

Pewarnaan cara tradisi

- tertumpu kepada penggunaan bahan tempatan

(vegetable dye) seperti kunyit, buah kesumba India

dan daun mengkudu. Warna-warna yang dihasilkan

ialah:- kuning : kunyit yang ditumbuk halus dimasukkan ke

dalam air mendidih

- kuning pinang masak : buah kesumba India

ditumbuk halus dan dimasukkan ke dalam air

mendidih. Untuk warna yang terang, dicampur dengan

kapur sirih

- merah pinang masak : proses sama dengan warna

kuning

- biru kehitaman : daun mengkudu digunakan


20/36

Pewarnaan cara moden

-menggunakan penyelup dyestuff (Samasa Basic)sertabeberapa bahan kimia sebagai bahan pembantu.Bahan pewarna ini berbentuk hablur atau serbuk.

Warna- warna yang dihasilkan bergantung kepada jenispewarna serta teknik pencelupan yang digunakan.

- Peringkat awal, air dipanaskan hingga mendidih dandicampurkan dengan bahan pewarna. Ia kemudiannyadibancuh atau dikacau. Bilah-bilah pandan/mengkuangyang telah ditongkolkan, dicelup ke dalam bancuhanpewarna tersebut. Tempoh masa yang diperlukanbergantung kepada warna yang dikehendaki, biasanyatongkol pandan/mengkuang dicelup se;ama antara 15hingga 20 minit.


21/36

CORAK ANYAMAN TIKAR

Corak lebih menekankan kepada penggunaan susunan warna

pada sesuatu anyaman biasa atau ghadas. Warna-warna

penting dalam menentukan corak. Corak dijalin secara selang-

seli hingga meninggalkan kesan geometri asli. Namanya akan

berbeza jikan dianyam dalam bentuk, ukuran dan susunanyang berlainan. Terdapat 11 corak yang dianyam iaitu:


22/36

Corak Tapak Catur seringkali dianyam dalam dua atau tiga

warna. Hasil cantuman warna cerah dan gelap

Corak Mata Bilis menggunakan warna teang dan gelap.

Warna gelap dianyam satu mata sahaja dengan warna cerah.

Kedua-dua warna ini timbul seakan-akan beras patah.

Corak Beras Patah menyerupai corak mata bilis tetapi warna

cerah dianyam tiga mata diselangi dengan satu mata gelap.

Hasil cantuman ini memberi gambaran seakan-akan beras

patah.

Corak Palembang berasal dari Palembang. Petak empat segi

atau biji kundang dianyam dengan warna hijau dan dikelilingi

jalur-jalur dua warna iaitu merah dan putih.


23/36

Corak Bugis berasal dari Bugis dan penggunaan dua warnayang berdekatan hijau dan putih. Petak-petaknya lebih kecildari corak Muar serta dianyam dalam bentuk berdiri dan

serong.

Corak Muar berasal dari Muar dan bermotif empat segi.Anyaman dua warna merah dan biru serta dikelilingi denganjalur-jalur putih, hijau dan kuning. Antara petak-petak

digunakan adalah campuran merah dan biru.

Corak Selang-seli penggunaan warna gelap dan cerah.Kedua-dua bahagian dianyam mata sama banyak dan selari.

Corak Berdiri kurang mendapat sambutan dari pengusaha.Penggunaan dua warna tetapi untuk mendapatkan corak yangbetul-betul lurus amat sukar.


24/36

Corak Serong corak yang mudah. Bermacam kelarai boleh

dianyam melalui contoh ini serta amat digemari oleh para

penganyam.

Corak Ketapang Gilir Kacang seakan-akan corak selang-selidan susunan yang rapat. Dianyam dengan dua warna iaitu

cerah dan gelap.

Corak Malaysia corak selang-seli, dikelilingi dengan warnamerah, putih, hijau dan biru


25/36

LANGKAH ANYAMAN TIKAR

1. Bilah daun diletakkan bersilang dan bertindih di antara satu sama

lain.

2. Hujung bilah (A2) dilipat keliling

3. Bilah daun baru ditambah (C)

4. Bilah daun baru ditambah (D) dan sebahagiannya bertindihdengan bilah (A)

5. Bilah (B2) dilipat ke atas melalui sebelah belakang bilah (C1-C2)

6. Bilah (B1) pula dilipat ke atas

7. Bilah (A1) dilipat ke bawah

8. Bilah (B2) dilipat ke bawah

9. Dua bilah baru ditambah (E dan F)

10. Bilah (C2) dilipat mengelilingi bilah (E)

11. Bilah (A1) dilipat ke atas dan bilah (D1) ke bawah


26/36

LANGKAH LANGKAH UNTUK MEMULAKAN


27/36

LANGKAH-LANGKAH UNTUK MEMULAKAN

ANYAMAN TIKAR

(PROSES PENYEDIAAN DAUN)

1. Pemilihan dan pemotongan daun

Daun yang dipilih mestilah tidak terlalu tua atau

muda, sekurang-kurangnya berusia kurang dua

tahun.

Daun dipotong di bahagian pangkalnya sehelai

demi sehelai.

Waktu yang sesuai untuk mengambil daun ialah

pada waktu pagi atau petang bagi mengelakkan

daun dari cepat layu.

Daun ini kemudiaannya disusun berlapis-lapis,antara tiga hingga lima helai, dan dipotong di

bahagian pangkal dan hujung daun. Selepas itu

duri di bahagian tulang belakang(mempulur)

daun dibuang.


28/36


29/36

2. Melayur daun

Daun dilayur di atas bara api sehingga menjadi kekuning-

kuningan. Proses ini dilakukan supaya daun menjadi lembut dan

lebih tahan lama. Daun yang lembut akan memudahkan proses

menjangka.


30/36


31/36

3. Menjangka daun

Menjangka merupakan proses membelah/ mengoyak/

mencarikkan daun tersebut menjadi bilah-bilah atau helaian

daun yang kecil.

Penggunaan alat jangka diperlukan bagi proses ini. Daun

diletakkan di atas peha yang telah dialas dan jangka bermata

tajam dicucuk pada daun dan ditarik pelahan-lahan.


32/36


33/36

4. Melurut

Daun yang telah dijangka akan dibiarkan selama lebih kurang

satu jam supaya kering. Kemudian daun tersebut dilurut

menggunakan pelurut.

Proses melurut dilakukan berulang kali supaya bilah atau helaian

daun menjadi lembut dan tidak bergulung.


34/36


35/36


36/36

SEKIAN

seni kraf(anyaman)

Documents