SENI KALIGRAFI ISLAM – SENI KHAT

Pengenalan

Seni merupakan suatu unsur yang sangat berkait rapat dengan kehidupan manusia.

Seni merupakan hasil daripada gambaran yang terdapat dalam pemikiran manusia dan

dihasilkan dalam pelbagai bentuk seperti tulisan, ukiran, lukisan dan sebagainya. Kesenian

Islam merupakan hasil karya ciptaan manusia yang berteraskan kepada ciri-ciri Islam.

Dengan mengkaji kesenian Islam tersebut, maka kita akan dapat memahami dan

menghayati kehalusan seni yang terdapat dalam sesebuah tamadun Islam. Islam bukan

sahaja membenarkan kesenian dengan berbagai-bagai caranya, tetapi ia menggalakkan

perkembangan kesenian tersebut. Namun demikian kebenaran Islam haruslah menepati

dan seiring dengan syariat Allah S.W.T. Nabi S.A.W. bersabda yang bermaksud: “Bahawa

sesungguhnya Allah S.W.T itu indah dan kasih kepada yang indah”.

Keistimewaan kesenian Islam iaitu dari segi kaligrafinya. Seni kaligrafi Islam atau

lebih sinonim dengan nama “seni khat” merupakan khazanah tertua di dunia yang masih

dimiliki oleh umat Islam. Perkembangan Islam yang tersebar ke seluruh pelosok dunia,

menyaksikan kaligrafi Islam teradaptasi dengan perubahan yang berlaku tanpa

menghilangkan ciri dan nilai keIslamannya. Penulisan Khat yang pertama di dunia

dipercayai dihasilkan di Kufah, Iraq dalam kurun ke tujuh. Akan tetapi, sistem penulisan

khat ini terbukti telah bermula sejak zaman Rasulullah S.A.W. sehingga zaman sahabat dan

diikuti dengan zaman-zaman pemerintahan Islam yang lain seperti zaman kerajaan

Umawiyyah, kerajaan Abbasiyyah, kerajaan Mughal, kerajaan Islam di Andalus dan lain-lain

zaman. Kesenian kaligrafi ini mempunyai keistimewaan dan keunikannya yang tersendiri.

Seni kaligrafi Islam seringkali dikaitkan dengan seni khat. Kaligrafi secara umumnya

mempunyai maksud seni penulisan yang indah. Apabila ianya dikaitkan dengan Islam,

membawa kepada seni penulisan Islam yang indah iaitu tulisan khat. Perkataan kaligrafi ini

bearasl dari bahasa Yunani iaitu “kalios” yang bererti indah dan graphia yang bererti

tulisan. Seni ini diciptakan dan dikembangkan oleh kaum Muslim sejak kedatangan Islam.

Sebagai bahasa yang memiliki karakter lembut dan artistik, huruf Arab menjadi bahan yang

sangat kaya untuk penulisan kaligrafi. Kaligrafi Islam ini juga sangat berkaitan dengan Al-

Quran dan hadis kerana sebahagian besar tulisan indah dalam bahasa Arab menampilkan

ayat al-Quran atau hadis Nabi S.A.W..

Seni khat ini merupakan salah satu bidang kesenian yang amat diminati oleh orang

Islam. Keindahannya diabadikan di bangunan-bangunan, kubah masjid, seramik kaca selain

diukir diatas kayu dan logam. Dari semasa ke semasa sejak zaman Rasulullah S.A.W. hingga

hari ini, seni khat terus berkembang dan meningkat pencapaian dan kecemerlangannya.

Seni khat ini juga telah menghasilkan pelbagai seni reka bentuk khat. Selepas 100 tahun

kewafatan Rasulullah S.A.W. seni ini telah berada dipuncak kegemilangannya.

Seni khat bukan sahaja berperanan mengabadikan Al-Quran dalam bentuk tulisan

akan tetapi juga turut mengabadikan sebahagian ayat dari Al-Quran tersebut di bangunan-

bangunan masjid, rumah dan sebagainya. Ahli khat bukan sahaja terdiri dalam kalangan

orang Arab bahkan pelbagai keturunan Islam yang lain diseleruh dunia termasuk Parsi,

Turki, India, Melayu dan lain-lain lagi. Perkembangan seni khat diseluruh dunia pesat

sekali, seiring dengan perkembangan dakwah Islamiyyah dan ilmu Islam.

Terdapat pelbagai jenis bentuk khat yang ditulis. Antaranya ialah khat nasakh,

thuluth, rihan, muhaqqaq, tauqi’, riq’ah, diwan, ta’liq, nasta’liq dan lain-lain. Namun yang

demikian, seni khat yang tertua ialah khat kufi. Khat nasakh mula terkenal dan diminati

mulai abad kelima masihi. Ia sebenarnya merupakan khat kufi yang diubahsuai oleh

Qutabah. Khat ini diperkenalkan oleh al-Dhahaq bin Iljan. Khat kufi ini berkembang dengan

pesat pada zaman pemerintahan Bani Abbasiyyah. Muhammad bin Muqalan, merupakan

salah seorang menteri di Abbasiyyah yang mahir dalam penulisan khat jenis al-Duri.

Diantara ahli khat yang terkenal ialah Ibrahim al-Syujairi yang menghasilkan khat jenis al-

Jalil, al-Thuluthain dan al-Thuluth. Yusuf al-Syujairi pula merupakan tokoh terkenal dalam

bidang ini. Beliau menghasilkan khat jenis al-Riayasi. Begitu juga dengan al-Hasan al

Naqulah, Muhammad al-Samsari, Muhammad bin Asad, Abu Hasan Ali bin Hilal (Ibnu al-

Bawwab-terkenal kerana telah menulis Al-Quran dengan pelbagai gaya dan bentuk tulisan.

Ada pendapat mengatakan sebanyak 64 buah Al-Quran pelbagai gaya tulisan tetapi

sebahagian besar karyanya hilang atau terbakar), Syeikh Jamaluddin Taqut al-Mustakami

dan ramai lagi tokoh penulis khat yang terkemuka. Seni khat ini diambil alih oleh orang

Mesir, India dan Turki selepas kejatuhan Baghdad. Seni ini menjadi semakin terkenal

sehingga tertubuhnya beberapa institusi khat di pelbagai negara Islam.

Asal Usul Seni Khat

Terdapat beberapa pendapat dalam mengatakan asal-usul khat. Antaranya ialah,

pendapat pertama menyatakan khat adalah anugerah daripada Allah S.W.T. kepada

manusia. Allah S.W.T telah mengajar ilmu dan cara menulis kepada Adam a.s dan diwarisi

turun temurun sehingga kini. Ibnu Khaldun juga menyatakan bahawa tulisan jenis masnad

berasal daripada Yaman, kemudiannya berpindah kepada keluarga al-Munzir di Heart.

Tulisan ini lahir pada zaman kerajaan Saba’ di Himyar. Terdapat juga pendapat yang

menyatakan tulisan ini berasal dari Heart dan akhirnya ke Hijaz. Selain itu juga, ada yang

menyatakan khat berasal daripada finiqi yang diambil daripada huruf Mesir purba. Akan

tetapi, kebanyakan ahli sejarah bersetuju dengan pendapat yang terakhir iaitu khat berasal

berasal daripada tulisan Nabati (Ramali). Ia sampai ke Hijaz melalui dua jalan iaitu jalan

dekat dari Nabati ke Batra ke Ula, ke Madinah dan Makkah serta jalan jauh iaitu melalui

Harran ke lembah Furat, ke Daumatul Jandal, ke Madinah, Makkah dan Taif.

Tulisan khat dibawa melalui pedagang yang berniaga di Syam dan Iran, terutama

Quraisy. Ini bererti ketika Islam disebarkan, segelintir kecil orang Arab telah pandai

membaca dan menulis walaupun jumlah bilangan mereka adalah terhad sekali. Buktinya

tawanan Perang Badar (musyrikin Makkah) dikehendaki mengajar anak umat Islam

membaca dan menulis seramai 10 orang sebelum dibebaskan. Tulisan Arab ini akhirnya

diperkenalkan ke seluruh dunia Islam. Mana-mana negara yang masih tidak mempu sistem

tulisan sendiri pada masa itu mengambil seratus-peratus tulisan Arab menjadi tulisan

mereka. Proses ini berlaku begitu cepat seiring dengan perkembangan pembelajaran Al-

Quran.

Sejarah Perkembangan Seni Khat Arab

Seni khat lahir serentak dengan kelahiran Islam. Wahyu yang diterima oleh

Rasulullah S.A.W. sejak awal lagi telah dicatatkan oleh para sahabat pada daun kayu, tulang

dan sebagainya sehinggalah Al-Quran itu sempurna diturunkan selama 23 tahun. Ini

bererti seni khat diperlukan untuk mengabadikan Al-Quran dalam bentuk penulisan.

Justeru itu, peranan seni khat dalam sejarah perkembangan Islam adalah yang paling

utama dan mengatasi cabang seni yang lain.

Islam datang dengan membawa beberapa faktor tentang betapa perlunya

penggunaan tulisan yang semakin bertambah luas ruang penggunaannya. Bidang penulisan

telah memasuki era baru yang bergemerlapan dengan kedatangan Islam. Selepas

penghijrahan Nabi ke Madinah, seni khat telah menjadi manifestasi bagi suatu perubahan

yang agung yang mengatasi perkembangannya selama tiga abad sebelum itu. Dengan

turunnya lima ayat pertama kepada Nabi s.a.w yang dimulai dengan firman Allah s.w.t.:

Iqra’ (bacalah), maka penulisan telah memperoleh kepentingan suci yang sehingga kini

masih kukuh terpelihara Kemudian turun pula ayat-ayat lain yang sering mengaitkan

penulisan dengan sumber ketuhanan dan memerintahkan penggunaannya sehinggalah

tulisan mendapat kedudukannya dalam kehidupan umat Islam sebagai salah satu

keperluan asas.

Nabi memerintahkan para sahabat merakam maklumat-maklumat dengan tulisan

dan mewasiatkan mereka memelihara tulisan tersebut. Baginda juga menggesa supaya

mengajar anak-anak mereka membaca dan menulis. Mengarah tawanan Perang Badar

supaya mengajar anak-anak Ansar membaca dan menulis sebagai bayaran tebusan sdiri

mereka. Baginda sendiri mengendalikan urusan kelab latihan tulis-menulis di Madinah

dengan tujuk ajar dari individu-individu dan sahabat-sahabat yang telah mahir dalam

kemahiran menulis. Hasilnya, wujud dalam kalangan mereka orang yang mahir dalam

banyak bahasa seperti Zaid bin Thabit yang mempelajari bahasa Parsi, Rom, Qibti dan

Habsyah semasa di Madinah. Beliau juga menterjemah surat-surat balasan kepada

Rasulullah s.a.w yang ditulis dalam bahasa-bahasa tersebut.

Sesetengah daripada mereka diperintahkan menulis dalam beberapa lapangan dan

tajuk-tajuk tertentu seperti menulis perjanjian dan surat-surat yang diutuskan oleh Nabi

kepada raja-raja dan lain-lain lagi. Selain itu, Baginda juga menekankan tentang soal sifat

bentuk huruf-huruf yang berbagai-bagai itu. Memberi perhatian khusus kepada huruf-

huruf ini adalah asal-usul khat. Perbezaan bentuk huruf-huruf, misalnya antara sin dan shin

yang dirujuk oleh Rasulullah S.A.W. dengan segera mengilhamkan para penulis khat

berusaha melahirkan nilai-nilai khas kepada huruf-huruf dalam bahasa arab. Pada zaman

Rasulullah S.A.W. antara penulis khat adalah seperti Ali Bin Abi Talib, Uthman Bin Affan,

Umar Al-Khattab, Abu Bakar al-Siddiq, Khalid Bin Said Bin Al-As, Hanzalah Bin Rabi`, Yazid

Bin Abi Sufian, Muawiyah Bin Abi Sufian, Ubai Bin Ka`ab, Zaid Bin Tsabit dan ramai lagi.

Setelah itu kewafatan Nabi S.A.W, seni penulisan khat ini tidak terhenti sebegitu

sahaja akan tetapi ianya semakin berkembang di setiap zaman bermula dari zaman

Khulafa’ al-Rasyidin, zaman Umawiyyah dan Abbasiyyah, zaman Islam di Mughal, Andalus

dan lain-lain lagi. Pada awal tertubuhnya kerajaan Umaiyah, tulisan kaligrafi digunakan

untuk keperluan administrasi negara. Pada perkembangan selanjutnya, tulisan ini terus

diabadikan di dinding-dinding bangunan istana, kubah-kubah masjid, diukir di mimbar-

mimbar dan beberapa tempat yang lain. Peralatan peperangan seperti pedang dan lembing

serta barangan seramik juga tidak terlepas dari lakaran kaligrafi indah ini.

Sejarah Kemasukkan Seni Khat Arab Dan Pengaruhnya Di Nusantara

Khat Jawi atau tulisan Jawi Arab adalah nama baru yang diletakkan kepada tulisan

atau huruf Arab yang ditulis di Kepulauan Melayu. Perkataan Jawi berasal dari perkataan

Jawa, memandangkan khat Arab mula bertapak di Kepulauan Jawa. Justeru tidak menjadi

satu keunikan apabila disebut dengan nama Jawi kerana ia dinisbahkan kapada Jawa. Khat

Jawi memain peranan penting dalam memartabatkan masyarakat Nusantara. Ini bermakna

masyarakat Nusantara tidak mempunyai apa-apa khat sebelum khat Arab atau khat Jawi.

Maka tidak mustahil kalau dikatakan tanpa tulisan Jawi, masyarakat Nusantara masih

berada di tahap kejahilan. Tanpa penulisan mereka tidak dapat mempelajari sesuatu ilmu

kerana setiap ilmu perlu ditulis terlebih dahulu sebelum ia dihafaz. Sesudah kemasukan

Khat Arab maka satu revolusi berlaku, diantaranya ialah masyarakat Nusantara mula

mempelajari huruf-huruf tersebut. Pengenalan tersebut memberi satu kekuatan baru

kepada mereka untuk mempelajari al Quran dan hukum-hukum yang berkaitan dengan

agama Islam.

Sebagaimana yang telah diketahui bahawa ahli-ahli sejarah telah menyatakan

bahawa bangsa Arab di antara kaum yang paling banyak menjalankan perdagangan dan

perniagaan mengikut jalan laut. Ini bermakna tidak keterlaluan kalau dikatakan merekalah

yang telah mempelopori dan memonopoli perniagaan pada kurun-kurun sebelum

kedatangan Islam. Seorang sarjana Islam Muhammad ibn Jarir Abu Ja`far al-Tabari

(310H/920M) telah menegaskan bahawa sebelum kedatangan Islam, orang-orang Arab

telah pun belayar berulang alik dari Cina ke negara-negara Arab. Mereka belayar melalui

Selat Melaka di tengah-tengah Kepulauan Melayu. Dengan penjelasan di atas, adalah telah

dikenalpasti bahawa khat Arab telah sampai ke Alam Melayu melalui pedagang-pedagang

Islam di awal kurun ke 2H dan mula tersebar di beberapa kawasan di Acheh. Semenjak itu,

khat Arab ini telah mula menarik minat ramai penduduk untuk mempelajarinya dan ianya

semakin dan terus berkembang.

Perkembangan Khat Di Malaysia

Di Semenanjung Tanah Melayu, sebagai contoh pertemuan Batu Bersurat di

Terengganu telah membuktikan bahawa khat Arab telah diguna pakai di Alam Melayu sejak

ratusan tahun lagi. Ia telah bermula sekitar kurun ke-7 Hijrah iaitu 702H/1303M di mana

khat Arab telah terpahat di lubuk hati masyarakat Melayu. Khat tersebut ditulis

menggunakan bahasa Melayu. Berhampiran dengan batu tersebut terdapat batu pedang.

Padanya terdapat khat kalimah Allah yang mirip khat kufi. Sejak pada itu, penggunaan

tulisan ini menjadi semakin meluas dan menjadi tulisan rasmi dalam urusan kerajaan.

Tokoh-tokoh dan Contoh Karya

Syaikh Uthman Taha

Beliau merupakan seorang tokoh yang telah banyak memberi khidmat dalam bidang

al-Qur’an yang tidak kita sedari. Beliau adalah penulis mushaf Madinah yang bewarna hijau

yang sering dibawa oleh jemaah haji atau orang yang ke Mekah.

Penglibatan Syaikh Uthman Taha dalam bidang penulisan mushaf sejak hampir 40

tahun iaitu bermula pada tahun 1970 untuk kementerian wakaf Syria. Pada tahun 1988

beliau datang ke Arab Saudi untuk menjadi penulis mushaf. Beliau dilantik sebagai penulis

mushaf di Majma’ al-Malik Fahd Li Tiba’ah al-Mushaf (Kompleks Percetakan Mushaf Raja

Fahd) di Madinah al-Munawwarah. Keistimewaan tulisan tangan Syaikh Uthman Taha ialah

setiap halaman berakhir dengan penghujung ayat.

Nama sebenar beliau ialah Abu Marwan bin Uthman bin Abduh bin Hussain bin

Taha. Beliau dilahirkan di sebuah kampung di Halab, Syria pada tahun 1934 Masihi dan

mempunyai seorang isteri dan dikurniakan tujuh orang anak. Beliau dilahirkan dalam

suasana tarbiah Islam yang kuat, bapanya Syaikh Abduh Husin Taha merupakan imam dan

khatib di kampungnya, juga pengarang kitab-kitab agama. Sekarang syaikh Uthman Taha

tinggal di Madinah al-Munawwarah.

Syaikh Uthman Taha memiliki ijazah dalam bidang syariah. Pada tahun 1973, beliau

mendapat ijazah dalam seni khat dari Syaikh Hamid al-Amidiyy, seorang pakar khat yang

sangat terkenal, sehingga beliau diberi gelaran Syaikh al-Khutatatain. Selain itu beliau juga

berguru dengan tokoh khattat yang lain seperti Muhammad Aliyy al-Mawlawiyy, Ibrahim

al-Rifa’iyy di Halab, Muhammad Badwiyy al-Diraniyy di Damsyik dan Hashim al-

Baghdadiyy.

Pengalaman pertama dalam menulis mushaf ialah pada tahun 1973 semasa berusia

tiga puluh tahun di bawah syarikat percetakan Dar al-Shamiyah di Damsyik tetapi syaikh

Uthman Taha tidak berpuas hati dengan mutu kecantikan tulisan. Disebabkan ketokohan

dan penulisan hiasan dinding beliau di Masjid Nabawi, Kerajaan Saudi telah mengambil

beliau sebagai penulis Mushaf al-Madinah yang diguna pakai oleh kerajaan Saudi dan

seluruh dunia bermula pada tahun 1988.

Mereka yang melihat tulisan sekarang jauh lebih bermutu dari tulisan pertama.

Sehingga kini beliau telah menulis mushaf mengikut riwayat Hafs dari Asim, riwayat

Warash dari Nafi’ al-Madaniyy kedua-dua sudah dicetak dan riwayat Qalun tetapi belum

dicetak.

Beliau amat terkenal dalam kalangan penulis khat kini sebagai Tokoh Seni Khat

yang paling banyak berjasa. Beliau menjadi pakar rujuk dan hakim bagi pertandingan Khat

Antarabangsa Istanbul sejak berdekad lamanya.

Antara beberapa contoh tulisan Syaikh Uthman Taha adalah:

Muka belakang mushaf al-Madinah diterjemahkan seperti berikut: Dengan

pertolongan Allah dan taufiq-Nya, telah sempurna percetakan mushaf yang mulia ini di

Majma' Malik al-Fahd untuk percetakan al-Mushaf al-Sharif di Madinah Munawwarah

seliaan Kementerian Hal Ehwal Islam, Wakaf, Dakwah dan Bimbingan di Kingdom of Saudi

Arabia pada tahun 1426H dan ditulis oleh al-Khattat Uthman Taha.

Dari tahun 1970 sehingga ke hari ini Syaikh Othman Taha telah menulis dengan

lengkap sebanyak sepuluh buah mushaf, dimana setiap satu lembaran berukuran 100cm x

70cm dan mempunyai 15 baris. Diantara mushaf-mushaf yang telah ditulis olehnya ialah:

1. Mushaf untuk Kementerian Wakaf Syria

2. Mushaf dengan riwayat Hafs untuk Ad-Dar As-Syamiyyah

3. Mushaf dengan riwayat Warash (Madinah)

4. Mushaf dengan riwayat Hafs (Mengikut Mushaf Mesir-tiada wakaf sudut)

5. Mushaf dengan riwayat Hafs (Mushaf Madinah)

6. Mushaf dengan riwayat Qalun

7. Mushaf dengan riwayat Ad-Duri

Beliau telah memperbaiki sistem susunan menulis mushaf yang mempunyai wakaf

sudut daripada resam imla’i kepada Resam Othmani mengikut sebuah mushaf yang ditulis

pada zaman Othmaniah Turki. Sistem inilah yang digunakan pada Mushaf Madinah

sekarang. Susunannya amat kemas, teratur, membahagikan juzuk secara konsisten dan ia

dinamakan juga Mushaf Huffaz kerana struktur susunannya yang mudah digunakan oleh

para huffaz untuk menghafaz al-Quran.

Syeikh Sami Afandi

  Sheikh Muhammad Sami Afendi dilahirkan pada 1838M dan wafat pada 1912M.

Beliau mempelajari seni khat Thuluth daripada Boshnaq Usman Afandi, Rejai Afandi,

Qabrasizada Ismail Haqqi Afandi manakala Khat Diwani daripada Naseh Afandi. Kemahiran

beliau dalam khat dianggap sangat bermutu tinggi terutamanya dalam Khat Thuluth Jali

sehingga beliau digelar sebagai Mustafa Raqim kedua. Kemahiran beliau seterusnya

diwarisi kepada Sheikh Abdul Aziz Rifa’i, Umer Wasfi, Muhammad Amin Afandi, Ahmad

Kamil Afendi, Khulusi Afandi, Nazeef Bey dan Najm-ud-Din Afandi. Sepanjang kariernya

sebagai Khattat, beliau meraih beberapa anugerah antarabangsa ketika itu antaranya ialah

Darjah Mutamayaz dalam di seni khat Turki, Tempat Pertama pertandingan Sinf-el-Awwal,

Pertama dalam Rutba-e-Majeedi, anugerah Taghma-e-Iftikhar dan anugerah seni Kaligrafi

Jang Yunan. Beliau dimakamkan di kawasan Jami’ Al-Fateh, Istanbul, Turki.

Antara hasil karya beliau:

 

Sheikh Abdul Aziz Affandi Al-Rifa’ie (1871-1934M)

Sheikh Abdul Aziz Affandi Al-Rifa’ie dilahirkan di Qasbah, Terabezon, Turki pada

tahun 1871M (1288H). Ketika berusia lima tahun beliau telah berpindah bersama bapanya

Abdul Hamid Afandi menuju ke Istanbul. Kecenderungannya terhadap seni khat jelas

kelihatan ketika beliau masih lagi menuntut di sekolah kanak-kanak di kampungnya.

Disebabkan kecenderungan ini, Sheikh Abdul Aziz Al-Rifa’ie telah diserahkan sendiri oleh

ayahnya kepada penulis khat tersohor ketika itu bernama Baqqal Arif Afandi untuk

mempelajari khat. Beliau mendalami Khat Thuluth dan Nasakh daripada Sheikh Baqqal

manakala Khat Thuluth Jalli dan Ta’liq dipelajari daripada Sheikh Sami Affandi.

Pada tahun 1922M, beliau berhijrah ke Kaherah, Mesir di atas jemputan Raja Fuad I,

iaitu Raja Mesir pada masa itu untuk menulis Mushaf baginya. Kemudian beliau terus

menetap di Mesir dan menjadi tenaga pengajar seni khat di Institut Diraja Tahsin Al-Khutut

Khalil Agha, Kaherah dan di sekolah Al-Syeikh Salih selama 11 tahun. Sepanjang tempoh itu

beliau membantu mengasaskan dua buah sekolah yang bermatlamatkan mengindahkan

khat-khat Arab. Beliau telah menjadi pengetua dan guru khat bagi kedua-dua sekolah itu.

Sepanjang tempoh itu juga banyak buku-buku dan tulisannya dicetak serta masih lagi

digunakan hingga kini. Di Mesir, seluruh penulisannya dikembangkan dalam segenap

bentuk.

Setelah berada di Mesir sehingga dalam lingkungan umur 70an, beliau kembali ke

negara asalnya di Turki dan seterusnya pada 1934M (1353H), beliau meninggal dunia dan

jenazahnya dikebumikan di Perkuburan Adranah Qabi, di Istanbul, Turki. Jasa Sheikh Abdul

Aziz Al-Rifa’ie amat besar dalam pembangunan kesenian Islam. Beliau telah menulis

sebanyak 12 mushaf, helaian-helaian kesenian khat, mencipta kertas Al-Ibro dan mencipta

pelbagai motif seni hiasan. Seni penulisannya amat berpengaruh di Mesir dan namanya

sentiasa dijulang dikalangan penulis-penulis khat Mesir.

 

Sheikh Hamid Al-Amidi (1891-1982M)

Khattat Hamid Al-Amidi dilahirkan pada tahun 1309H (1891M) di salah

sebuah kota lama di Tenggara Turki, dahulunya dikenali dengan nama Amid, sekarang

Diyar Bakr. Nama asal Hamid Al-Amidi ialah Al-Syeikh Musa Azmi. Beliau mulai terpaut

dengan seni khat sejak masih kecil lagi. Beliau mempelajari seni khat dan lukisan semasa

menuntut di sekolah rendah dan menengah di bandar Amid dari khattat-khattat terkemuka

di kampungnya. Kemudiannya beliau datang ke Istanbul 1324H (1908M) untuk

menyambung pelajaran di Sekolah Undang-undang dan seterusnya di Sekolah Seni-seni

Bernilai. 

Kematian bapanya Zul Faqar Agha memaksa beliau mencari sumber rezekinya

sendiri. Dengan itu beliau mula bertugas sebagai seorang guru khat dan lukisan di salah

sebuah sekolah dan sebagai ahli khat di beberapa tempat berkaitan percetakan. Beliau

mulai mempelajari Khat Thuluth dan Nasakh melalui Nazif Bek, namun kematian gurunya

semasa awal pembelajarannya telah menghalang beliau daripada melanjutkan

pengajiannya dalam pelajaran ini. 

Beliau menghabiskan sebahagian besar daripada usianya dengan berkecimpung

dalam seni khat serta pernah bertemu dengan ahli-ahli khat Istanbul yang masyhur seperti

Kamil Afandi, Haqqi Bek, Kholusi Afandi dan lain-lain lagi. Dengan berbincang bersama-

sama mereka beliau memperkembangkan tahap khatnya bukan sahaja dengan cara belajar

daripada mereka tetapi dengan cara berbincang dan berdialog sehinggalah beliau dapat

meningkatkan dirinya sebagai salah seorang guru khat di Istanbul yang pada masa itu

merupakan tempat saingan ahli-ahli khat untuk menonjolkan kemahiran mereka.           

Allahyarham Hamid Al-Amidi mempunyai kebolehan menulis di dalam berbagai-

bagai gaya bentuk khat yang dikenali. Beliau sangat tertarik dan mengilhami karya-karya

khattat-khattat yang terkenal seperti Raqim dan Sami. Beliau terkenal dengan gaya-gaya

tulisan Khat Thuluth, Nasakh dan Ta’liq. Selama 75 tahun berkecimpung di dunia seni khat,

tahun-tahun cemerlang baginya ialah di antara tahun 1338-1385H/1920-1965M. Beliau

telah menulis dua buah naskhah kitab suci Al-Quran. Banyak kubah-kubah dan dinding-

dinding masjid dihiasi dengan ayat-ayat suci Al-Quran, umpamanya Masjid Abu Ayyub Al-

Ansari. Hamid Al-Amidi meninggal dunia pada 24 Rejab 1402H (18 Mei 1982) dan

dikebumikan di perkuburan Qarrah Jah Ahmad, Uskundar, Turki berhampiran dengan

makam Sheikh Hamdullah, tokoh seni khat zaman Kerajaan Uthmaniah.

Antara karyanya:

Sheikh   Muhammad Badawi Derani (1894-1967)

Sheikh Muhammad Badawi Derani dilahirkan pada 1894M di Damsyik, Syria serta

wafat pada 1967M. Beliau mempelajari seni khat daripada Sheikh Hamid Al-Amidi and

Yusouf Rasa di Turkey manakala di Syria beliau berguru dengan Mamdouh al Shareef dan

Moustafa al Sibaei. Tulisannya banyak dipengaruhi oleh Mustafa Raqam, Azizuddin

Rafaey, Hamid Al-Amidi dan Hashim Baghdadi. Beliau merupakan tokoh tersohor seni khat

di Syria pada zamannya dan antara muridnya ialah Sheikh Uthman Taha yang terkenal

sebagai penulis Mushaf Madinah yang dipakai sehingga ke hari ini. Kini, Syria merupakan

antara negara yang banyak melahirkan Khuttat yang memenangi pertandingan khat

antarabangsa.

Beliau mengasaskan sekolah seni Khat Nastaliq di Damsyik, Syria yang kini terkenal

sebagai Institut Nastaalque Badawi Derani yang banyak melahirkan khattat Syria.  Beliau

amat mahir dalam semua jenis khat termasuk Farisi, Thuluth, Kufi, Riqaah, Diwani, Diwani

Jali dan Nasakh. Beliau  banyak menulis di dinding masjid sekitar Damsyik, tulisan sijil dan

memo kerajaan, Masjid Nabawi di Madinah, istana dan bangunan kerajaan di Saudi Arabia.

Karya beliau dikumpul oleh anaknya melebihi 1500 karya yang telah dicetak semula dan

diedarkan di Syria, Switzerland dan Amerika.

Antara hasil karya beliau:

 

Sheikh Sayyid Ibrahim (1897-1994M)

Dilahirkan di Seksyen Qal’ah, Kaherah pada bulan Ogos 1897M. Memperolehi ijazah

pertama dari Universiti Al-Azhar seterusnya Ijazah Sarjana dalam bidang sastera di

Universiti Al-Ahliah Al-Masriyah. Beliau meminati seni khat sejak kecil dan mempelajari

seni khat dari Syeikh Abdullah Bek Al-Zahdi dari Turki dan Syeikh Muhammad Bek Jaabar.

Berdasarkan kepakaran dan kemahiran yang dimiliki oleh Sayyid Ibrahim, beliau

telah diamanahkan untuk mengajar seni khat di Universiti Kaherah dan Institut Tahsin Al-

Khutut, Kaherah. Sayyid Ibrahim amat terkenal sebagai penulis khat sekitar awal kurun ke-

21. Beliau telah banyak menghasilkan tulisan-tulisan di dalam buku, majalah dan

bangunan-bangunan berseni.

Beliau pernah bekerjasama dengan penulis Turki terkenal Ahmad Kamil di dalam

penulisan di Istana Gabenor Muhammad Ali di Maniel, Turki dan Masjid Bangalore di India.

Beliau meninggal dunia pada bulan Januari 1994 di Kaherah, Mesir.

Antara hasil karya beliau:

 

Sheikh Hashim Muhammad Al-Baghdadi (1917-1973M)  

Nama penuh beliau ialah Abu Raqim Hashim bin Muhammad Al-Haj Darbas Al-Qisi

Al-Baghdadi. Beliau dilahirkan di perkampungan yang sangat dikenali dengan nama

Khan Lund di Baghdad pada tahun 1335H (1917M). Sejak kecil beliau telah cenderung

kepada seni khat. Beliau mempelajari khat melalui Al-Marhum Al-Mala ‘Arif Al-Syeikhily

dalam tempoh yang singkat. Kemudian bertukar kepada Al-Marhum Al-Haj ‘Ali Sabir dalam

tempoh yang paling singkat juga. Akhirnya beliau mengulangkaji pelajaran khat melalui Al-

Syeikh Al-Mala ‘Ali Al-Fadli. Beliau mula menulis dan melakukan latihan di sisi Al-Mala

sementara Al-Mala membetulkan kesilapan dan memberikan dorongan kepadanya

sehingga beliau diberikan ijazah pada tahun 1363H (1943M).

Kemudian beliau menyambung pelajaran di Maktab Pengindahan Khat, Kaherah.

Apabila beliau menunjukkan kepada mereka ijazahnya dan contoh-contoh khatnya, guru-

guru dan para penyelia di Maktab tersebut merasa kagum dengannya. Dengan itu

pentadbiran Maktab mengambil keputusan untuk membenarkan beliau menyertai

peperiksaan akhir di mana dalam peperiksaan ini Al-Baghdadi berjaya memperolehi ijazah

pangkat pertama dengan cemerlang. Beliau diberikan ijazah oleh ahli khat Mesir yang

terkenal iaitu Sayyid Ibrahim dan Muhammad Husni pada tahun 1944.

Pada tahun 1946, beliau menerbitkan buku Al-Riq’ah. Beliau telah melawat Turki

dan menunjukkan hasil kerjanya kepada khattat Turki yang terkenal iaitu Musa Azmi,

dikenali sebagai Hamid Al-Amidi. Beliau berjaya memperoleh ijazahnya sebanyak dua kali,

salah satunya pada tahun 1950, manakala yang satu lagi pada tahun 1952. Pada 1952 Al-

Amidi mengisytiharkan Hashim sebagai seorang penulis khat terbaik di dunia Islam.

Hashim menggabungkan gaya khattat Baghdad klasik, Yaqut Al-Musta’asimi

dengan gaya moden Sekolah Uthmani. Beliau juga terkenal sebagai seorang penulis Khat

Thuluth. Beliau menyelia kerja-kerja percetakan Al-Quran yang ditulis oleh khattat Turki

iaitu Muhammad Amin Al-Rushdi. Beliau menyedari ada beberapa kesilapan pada

muka surat, juzuk dan surah. Al-Quran ini diterbitkan buat pertama kali di Baghdadpada

tahun 1951. Kemudian diterbitkan semula pada tahun 1966 dan Edisi Ke-3 pada 1972 di

Jerman.

Pada tahun 1960 beliau menjadi pensyarah Seni Khat Arab di Institut Seni Baghdad.

Kemudian menjadi Ketua Jabatan Seni Khat dan Hiasan Islam sehinggalah beliau meninggal

dunia pada tahun 1393H (1973M) di Baghdad dan di kebumikan di perkuburan Al-

Khaizuran. Semenjak tahun 1961, beliau telah menerbitkan koleksi khat peribadinya yang

terbaik dengan tajuk ‘Method Seni Khat Arab’.

Hasil kaligrafinya dapat dilihat di masjid-masjid di Iraq termasuklah Masjid Shahid,

Masjid Sheikh Abdul Qadir Al-Jailani, Masjid Haidir Khanna, Masjid Al-Muradia dan Masjid

Bunia. Beliau juga mereka bentuk mata wang Iraq, duit syiling Tunisia, Morocco, Libya dan

Sudan. Beliau menganugerahkan Diploma kepada pelajarnya Abdul Ghani Al-Ani. Hashim

Al-Baghdadi bercadang untuk menulis Al-Quran mengikut gayanya namun beliau tidak

sempat menghabiskannya. Koleksi himpunannya yang terkini diterbitkan semula

di Baghdad pada 1978. 

Antara karya beliau:

Syeikh Muhammad Abdul Qadir

Nama penuhnya Muhammad Abdul Qadir Abdullah. Lahir di bandar Kaherah, Mesir

pada 1917M. Merupakan pelajar Institut Tahsin Al-Khutut Khalil Agha, Kaherah. Beliau

bergurukan Syeikh Muhammad Izzat dari Turki, Syeikh Muhammad Ali Makawi dan Syeikh

Muhammad Ridhwan. Beliau terkenal sebagai pembaharu di dalam Khat Kufi. Beliau juga

telah mencipta Tarkib Thuluth Jalli yang rumit jarang dilakukan oleh penulis lain. Beliau

memperolehi anugerah antarabangsa yang banyak antaranya Anugerah Seni Khat dan

Penyemarak Khat pada 1938M. Beliau kerap diajak menjadi hakim Pertandingan Khat

Antarabangsa, terakhirnya pada pertandingan Yaqut Al-Musta’lami pada 1989M. Jasa

beliau di dalam memperkasakan seni khat memang tidak ternilai.

Antara karya beliau:

Syeikh Muhammad Haddad

Nama penuhnya Muhammad bin Saad bin Haddad, dilahirkan di Kaherah pada

1920M. Beliau meminati khat semenjak kecil dan meraih dua ijazah, diploma Seni Khat

Institut Tahsin Al-Kutut dan Ijazah Seni Estetika dari Universiti Kaherah pada tahun 1943.

Syeikh Haddad aktif di dalam penulisan Mushaf dan tersenarai sebagai antara penulis

Mushaf yang banyak di Mesir. Beliau pernah meraih Johan Khat Sedunia pada tahun 1984

dan menerima anugerah Presiden Hosni Mubarak di atas jasanya. Beliau juga

meninggalkan dua karya agong untuk peminat seni khat, pertama ‘Nuqat Fauqa Huruf’ dan

kedua ‘Huruf Min Ghari Nuqat’.

Antara karyanya:

Kehebatan Seni Khat

Kehebatan seni khat dapat dilihat melalui:

Pertumbuhan khat dan tulisan arab pada zaman Jahiliyah

Ada pendapat mengatakan seni khat terdiri daripada khat al-Musnad yang juga

dikenali sebagai khat Arab Utara atau Khat Humairi. Khat ini telah tersebar di persekitaran

al-Mundhir dan Syam (Syria). Ini berlaku semasa rombongan perniagaan di antara orang

Arab Yaman dan orang Arab yang bermukim di Syria, dan Iraq di utara Semenanjung Tanah

Arab. Melalui mereka, khat ini dibawa secara langsung ke bumi Hijaz.

Ia juga dikatakan berkembang hasil daripada khat Nibti (Nabatea). Berdasarkan

kepada pendapat G.J Klehr pada pertengahan pertama abad ke-18 terdapat hubungan

antara khat Arab dengan khat Nubti (172M). Menurut Th. Noldeke khat Arab berkembang

daripada khat Nubti (1865M). Berdasarkan kepada kajian tentang hasil-hasil ukiran

sebelum Islam dan pada abad pertama Hijrah, menunjukkan khat Arab terbit daripada khat

Nibti. Ukiran tertua yang dapat dijadikan bukti peringkat-peringkat penyebaran dalam

perkembangan khat Nibti yang berlaku pada penghujung abad yang ke-3 dan abad ke-4

masihi telah dijumpai di Umm al-Jamal (250M) dan Nammarah (328M). Kedua-dua ukiran

ini, adalah dalam bahasa dan tulisan Nibti.

Ukiran Ummul Jamal –Tulisan Nabati ( 250-271M)

Tulisan Humairi bersama terjemahan Arab

Tulisan Hauran, aliran tulisan Nibti yang paling hampir kepada tulisan arab

Zaman Rasulullah Dan Sahabat

Islam telah datang membawa perubahan yang besar terutama dalam bidang

penulisan. Penulisan telah menjadi perantaraan terpenting dalam penetapan pencatatan,

pengajaran dan penghebahan sehingga ia berkembang luas. Selepas hijrah nabi, seni khat

telah menjadi manifestasi bagi suatu perubahan yang agung mengatasi perkembangannya

selama tiga abad selepas itu.

Penurunan surah al-Alaq ayat 1-5 kepada junjungan mulia Nabi Muhammad telah

menjadi titik tolak kepada penulisan. Penulisan telah menjadi penting apabila ia digunakan

untuk menulis ayat-ayat suci al-Quran dan terpelihara sehingga kini. Kemudian turun pula

ayat-ayat lain yang sering mengaitkan penulisan dengan sumber ketuhanan dan

memerintahkan penggunaannya sehinggalah tulisan mendapat kedudukannya dalam

kehidupan umat Islam sebagai salah satu keperluan asas.

Pada zaman Nabi Muhammad, baginda memerintahkan para sahabat merakamkan

semua maklumat dengan tulisan dan mewasiatkan mereka memelihara tulisan tersebut.

Baginda menggesa mereka mengajar anak-anak mereka membaca dan menulis. Rasulullah

s.a.w juga pernah mengarahkan setiap tawanan perang Badar yang baik tulisan dan

bacaannya supaya mengajar anak-anak orang Islam seramai 10 orang sebagai bayaran

penebusan diri mereka.

Pada zaman Khulafa’ al-Rasyidin penulisan semakin bertambah dengan meluasnya

penggunaan tulisan dalam urusan-urusan agama, pentadbiran dan mu’amalat harian.

Zaman pemerintahan Khalifah Umar bin al-Khattab r.a. (13-23H / 634-644M), sekolah-

sekolah didirikan dan guru-guru dilantik.

Apabila para penghafaz al-Quran semakin berkurangan disebabkan syahid di medan

peperangan pada zaman pemerintahan Khalifah Abu Bakar al-Siddiq, beliau telah

mengarahkan Zaid bin Thabit mengumpul dan menulis al-Quran.

Tulisan Khat Arab ( Kufi) di kubur Thabit bin Zaid pada 64H.

  Pada zaman Khalifah Uthman bin Affan r.a. (23-53H / 644-656M) timbul

kepelbagaian cara membaca al-Quran, maka beliau mengambil lembaran-lembaran yang

dicatat oleh Zaid bin Thabit dan diletakkan dalam simpanan Hafsah binti Umar r.a. Khalifah

Uthman bin Affan telah mencatatkan sebuah mushaf yang dikenali sebagai Mushaf al-

Imam. Beliau telah mengarahkan Zaid bin Thabit, Abdul Rahman bin Amru al-Asr, Abdullah

bin al-Zubir, Ibn al-Abbas dan Abdul Rahman bin al-Harith bin Hisham supaya menyalin

semula naskhah untuk dihantar ke seluruh pelusuk negeri.

Mushaf Saidina Usman pada zaman beliau sendiri

Zaman Pemerintahan Bani Umaiyah

Pada zaman Bani Umaiyah, khat mula berkembang maju. Bentuk tulisan pada ketika

itu lebih lembut mempunyai nilai estetika yang tinggi. Tanda titik dan baris mula

diperkenalkan untuk memudahkan orang-orang ajam (selain bangsa Arab) mengenali

tulisan Arab. Ziad (Dato’ Bandar Basrah) merupakan penulis wahyu Rasullullah meminta

Abu Aswad al-Du'ali meletakkan tanda titik pada tahun 45 Hijrah, kemudian perletakan

baris disempurnakan oleh al-Khalil bin Ahmad al-Farahidi. Disamping itu penggunaan

kertas yang terkenal dengan nama ‘kertas Syami’ adalah salah satu langkah positif dalam

usaha meningkatkan penulisan seni khat.

Mushaf Saidina Usman dengan tanda titik oleh Abu Al-Aswad al-Duali pada zaman Muawiyah

Tulisan Kufi yang hampir kepada nasakh yang diletakkan baris oleh al-Farahidi ditemui

berusia sejak 135H.

Sebuah tulisan pada zaman Umawiyyah yang mempunyai unsur kelembutan dan permulaan

kepada penulisan Khat Nasakh.

 Daya Usaha Khalifah Umaiyah

Khalifah Umaiyah telah berusaha untuk menyatukan penulis khat dengan

memberikan kedudukan istimewa kepada mereka. Pemerintahan Umaiyah di Syam (Syria)

merupakan pemerintah yang mula-mula sekali menekankan penggunaan tulisan khat.

Pemerintah Umaiyah telah mengambil langkah mengembangkan seni khat semenjak mula

lagi dengan menggunakan ukiran di marmar dan lantai batu berbunga, ukiran huruf dan

bunga-bunga di masjid, umpamanya kubah Masjid Baitul Maqdis, Masjid Umawi di

Damsyiq, Istana Khiar dan Istana Jusaq. Manakala golongan yang kaya pula berusaha

menghiasi al-Quran dengan menjilidkannya serta menghiasi dinding-dinding istana dengan

tulisan-tulisan khat yang indah.

Perletakan titik oleh Abu Aswad Ad-Dualli

Zaman Pemerintahan Abbasiyah

Terdapat dua tokoh yang terkenal iaitu al-Dhahlaq bin Ajalan semasa pemerintahan

Abu al-Abbas al-Saffah dan khattat Ishaq bin Hammad pada masa pemerintahan khalifah al-

Mansur dan al-Mahdi. Pada zaman pemerintahan kedua-dua khalifah, terdapat sebelas

jenis khat, antaranya:

1. Khat Al-Sijillat

2. Khat Al-Jalil

3. Khat Al-Dibaj

4. Khat Al-Tumar

5. Khat Al- Thuluthain

6. Khat Zanbur (dari Thaqil Thuluth)

7. Khat Al-Mufattah

8. Khat Al-Mudammirat

9. Khat Al-Uhud (dari khat Al-Haram)

10. Khat Al-Qasas

11. Khat Al-Khirfaj (dari khat Dibaj)

Tulisan Yaqut al-Musta'simi (pencetus Aqlam Sittah) pada zaman Abasiyyah.

Sebuah Mushaf yang berusia sejak zaman Abbasiyyah

Sebuah Mushaf pada zaman Abbasiyah yang ditulis dengan gaya pena Yaakut al-Musta'lami

dengan gaya Thuluth

Kemuncak Estetika Seni Khat

Keindahan seni khat telah sampai ke kemuncaknya pada tahun 300 Hijrah di tangan

‘bapa’ khat Arab, iaitu Abu Ali Muhammad bin Muqlah, merupakan seorang penulis,

penyair, khattat (penulis khat) dan seorang menteri di Baghdad (272-328H / 885-939M).

Beliau mempelajari khat daripada al-Ahwal al-Muharral dan merupakan orang yang mula-

mula mencipta kaedah menilai penulisan khat dengan menggunakan alif sebagai asas

penentuan bentuk huruf, maka terhasillah daripadanya khat yang indah dengan kaedah

yang mantap ini dan seterusnya berkembang di timur dan barat.

Zaman Kerajaan Fatimiyah

Pada tahun 259-566 Hijrah, pelbagai usaha telah dijalankan untuk meningkatkan

kehebatan seni khat melalui pendekatan pengindahan pada istana-istana, singgahsana,

peralatan rumah, hadiah atau barang-barang antik mereka. Pusat seni khat di Mesir atau

dikenali sebagai Dewan Insya’ di ketuai oleh seorang penulis yang handal dan diberikan

gelaran sebagai ‘Dastus-Syarif’. Kerajaan Fatimiyah sentiasa memberikan perhatian kepada

seni khat terutamanya pada zaman Kerajaan al-Ayubi dan kerajaan Mamluki.

Zaman Pemerintahan Kerajaan Turki

Antara langkah-langkah yang diambil oleh kerajaan Turki untuk memperindah dan

mengembangkan seni khat ialah :

1. Masyarakat memberikan penilaian yang tinggi kepada seni khat, kerana

penulis khat berperanan menulis al-Quran, menyalin penulisan sastera dan

syair dengan indah berilhamkan ayat-ayat  al-Quran dan Hadis. 

2. Kerajaan Turki telah menggunakan pelbagai jenis khat dalam pentadbiran

kerajaan, urusan diraja dan ketenteraan. Dalam kurun kesebelas hijrah

umpamanya, terdapat lebih kurang 30 jenis tulisan.

3. Pemerintahan Kerajaan Turki amat menyanjungi tokoh khat dan seni khat.

Ini terbukti apabila penulis buku Mira’tul-Haramain (Cermin Dua Tanah

Haram) mengatakan: “Penulis khat sultan mendapat gaji sebanyak 400 lera

emas Uthmaniyah sebulan”.

4. Kerajaan Uthmaniyah menonjolkan seni khat sebagai satu ciri publisiti

untuk mengukuhkan dasar pemerintahan terhadap rakyat. Di masjid agung

Bursyah, Turki umpamanya terdapat slogan berbunyi “Sultan adalah

bayangan Allah s.w.t di muka bumi”, dengan ukuran empat meter persegi.

Demikian juga terdapat pelbagai slogan di dalam masjid yang lain di

Istanbul bertujuan sebagai publisiti kepada sultan. Antaranya ungkapan

“pemerintahan yang memberi ilham”, “doa sultan sumber keampunan”, dan

lain-lain lagi.

5. Gereja-gereja banyak dihiasi dengan patung-patung dan gambar-gambar,

lalu kerajaan Uthmaniyah menampilkan imej Islam melalui pendekatan

menghiasi masjid-masjid dengan tulisan khat. Tulisan khat juga diabadikan

untuk memperindah tembok-tembok istana, kolam mandi, bangunan di

perkuburan, air pancutan, peralatan, barang-barang kemas dan pakaian.

6. Islam menolak penggunaan bentuk tulisan dan gambar. Ini memberikan

cabaran kepada mereka yang mempunyai bakat seni dalam dirinya untuk

menggambarkan aspirasinya. Dengan ini membuka ruang yang luas kepada

seni khat mengambil alih tugas tersebut.

Malaysia

Di Malaysia, seni khat dimajukan dalam pelbagai bidang seperti contoh, tulisan ini

diukir diatas kayu keras. Ini adalah keistimewaan seni khat di Malaysia, yang diwarisi

turun temurun dan dimanfaatkan untuk mempertingkatkan seni khat Islam. Ayat Al-Quran

diukir bermotifkan tumbuh-tumbuhan yang berpusing-pusing kanan dan kiri. Alatan

senjata seperti pedang juga diukir dengan ayat Al-Quran.

Pada zaman keagungan kerajaan Melayu Islam diseluruh Alam Melayu, seni khat

diabadikan diatas duit syiling seperti pada zaman pemerintahan Sultan Muzaffar Syah

(1455-1459). Pada zaman pemerintahan Sultan Abdul Jalil Syah (1632-1677), wang emas

diukir dengan khat. Begitu juga dengan cokmar, mop mohor, pingat dan bintang kebesaran

kerajaan negeri di Malaysia juga diukir dengan ayat Al-Quran.

Khat yang diabadikan diatas tenunan songket dan hiasan menambahkan lagi

keunikan penggunaan khat di Malaysia. Pameran khat juga sering diadakan di Malaysia

dibawah anjuran Pusat Islam, Jabatan Perdana Menteri dan lain-lain lagi. Hal ini bertujuan

sebagai tanda kebangkitan kembali penghayatan dan penghargaan terhadap seni khat dan

ukiran Islam. Diantara ahli khat Malaysia yang masyhur adalah seperti Syed Abdul Rahman

al-Attas. Khat beliau diabadikan di bangunan Sultan Zainal Abidin Kuala Terengganu,

Masjid Jamek, Bangunan Parlimen Malaysia, koleksi Muzium Seni Asia (Universiti Malaya),

koleksi Sultan Johor dan lain- lain lagi.

Kesimpulan

Maka kesenian merupakan satu perkara yang diharuskan di dalam Islam dan di

antara kesenian yang digalak oleh Islam ialah Seni Khat Arab. Nabi s.a.w. telah memberi

penekanan terhadap seni khat, sekalipun Baginda seorang Ummi. Syeikh Ali Abd Rahman

al-Kelantani pernah menulis, Nabi S.A.W pernah bersabda, yang memberi maksud memberi

penekanan ke arah tersebut berdasarkan kepada Hadith Rasulullah s.a.w. dalam sabdaNya:

“Apabila kamu menulis Bismillah al-Rahman al-Rahim, maka cantikkanlah tulisan kamu

sebagai membesar keagungan Allah S.W.T..” Dan di dalam Hadith yang lain Nabi s.a.w. telah

bersabda: “Apabila kamu menulis Bismillah al-Rahman al-Rahim, maka panjangkan tulisan

al-Rahman sebagai membesar keagungan Allah S.W.T..” Khat Arab ini perlu dipelihara oleh

semua lapisan masyarakat ia boleh dianggap sebagai aset yang sangat berharga bagi

generasi Muslim akan datang. Malah ia merupakan anugerah khusus daripada Allah S.W.T.

kepada insan yang tersemai di dalam jiwanya ciri-ciri kesenian. Oleh yang demikian

pembelajaran khat Arab harus diperkenalkan semula di semua peringkat pengajian

bermula dari sekolah sehinggalah ke peringkat yang lebih tinggi.