JILID 20, 2013

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

ISSN 0128-6048

~ ~ KEMENTERIAN KEBUDAYAAN, KESENIAN

DAN WARISAN MALAYSIA

JILID 20, 2013

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

ISSN 0128-6048

~ ~ KEMENTERIAN KEBUDAYAAN, KESENIAN

DAN WARISAN MALAYSIA

JURNAL FILOLOGI MELAYU

Jilid 20

KUALA LUMPUR PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

20 13

JURNAL FILOLOGI MELAYU

Jilid 20

KUALA LUMPUR PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

2013

SIOANG REOAKSI

Penasihat YBhg. Oato' Raslin bin Abu Bakar

Ketua Pengarah Perpustakaan Negara Malaysia

Editor Salbiah binti Mohammad Yusof

Timbalan Editor Nasimah binti Badaruddin

Penolong Editor Mastura binti Hussin

Effah Imtiaz binti Zaino I

Editor Bersekutu Dr. Jelani bin Harun

Dr. Hashim bin Musa Dr. Harun Ngah bin Mad Piah

Diterbitkan oleh Perpustakaan Negara Malaysia

Pusat Manuskrip Me\ayu 232, Jalan Tun Razak 50572 Kuala Lumpur

Harga Jurnal Filologi Melayu Jil. 20, 2013 Malaysia RM 15.00

SIDANG REDAKSI

Penasihat YBhg. Dato' Raslin bin Abu Bakar

Ketua Pengarah Perpustakaan Negara Malaysia

Editor Salbiah binti Mohammad Yusof

Timbalan Editor Nasimah binti Badaruddin

Penolong Editor Mastura binti Hussin

Effah Imtiaz binti Zaino I

Editor Bersekutu Dr. lelani bin Harun

Dr. Hashim bin Musa Dr. Harun Ngah bin Mad Piah

Diterbitkan oleh Perpustakaan Negara Malaysia

Pusat Manuskrip Melayu 232, Jalan Tun Razak 50572 Kuala Lumpur

Harga Jurnal Filologi Melayu Jil. 20,2013 Malaysia RM 15.00

Perpustakaan Negara Malaysia Data Pengkatalogan-dalam-Pencrbitan

Jurnal Filologi Melayu/Perpustakaan Negara Malays ia, 1992 -Kuala Lumpur: Perpustakaan Negara Malaysia, 1992-.

Jil. : 26 cm Tahunan ISS N 01 28-6048

I. Malay philology - Periodicals. II. Judul : +.!u.. ~+'~jj)~ 899.2305

Hak cipta Perpustakaan Negara Malays ia 2012

I. Perpustakaan Ncgara Malaysia . = Jurnal Filologi Melayu.

* Para penuli s makalah bertanggungjawab sepenuhnya terhadap pendapat-pcndapat yang terdapat dalalll makalah masing-Illasing.

Perpustakaan Negara Malaysia Data Pengkatalogan-dalam-Pencrbitan

Jurnal Filologi Melayu/Perpustakaan Negara Malays ia , 1992 -Kuala Lumpur: Perpustakaan Negara Malaysia , 1992-.

Jil. : 26 cm Tahunan ISSN 0128-6048

I. Malay philology - Periodicals. II. Judul: ~u.. ~+I~j:o,~ 899.2305

Hak cipta Perpustakaan Negara Malaysia 2012

I. Perpustakaan Ncgara Malaysia. = Jurnal Filologi Mclayu.

* Para penulis makalah bertanggungjawab sepcnuhnya lcrhadap pcndapal-pcndapal yang lcrdapal dalam makalah masing-masing .

KANDUNGAN

Dari Meja Editor

Kearifan Tempatan dalam Itqan AI-Muluk Bi Ta'dil AI-Suluk: Undang-Undang Bagi Diri Kerajaan Terengganu Adi Yasran Abdul Aziz & Emyliza Sharida Asari

Warkah-Warkah Sultan Pontianak Abad Ke-18 - Abad Ke-19: Keunikan Binaan Warkah Agus Syahrani

Syair Siti Zubaidah Perang China: Sebuah Romans Membunga @ Siti Meriam Binti Yaacob

Manuskrip-Manuskrip Melayu: Pemancar Gemerlapan Tamadun Kota Aceh dan Buton Ab. Razak Ab. Karim

An Endearing Letter from A Dutch Colonial Governor to A Malay Ruler of Sam bas in The 191h Century Hasyim Musa

Model Penyelamatan Naskhah-Naskhah Koleksi Masyarakat di Sumatera Pramollo Herry NIlr Hidayat Eka MeigaLia

Manuskrip AI-Quran Koleksi Universiti Sains Islam Malaysia (USIM): Kajian Dari Aspek Kodikologi Dan I1mu Rasm AI-Quran Muhamm.ad Mustaqim Mohd Zarij

Sistem Ejaan Jawi Lama dan Baru Serta Isu-Isu Berkaitan Transliterasi: Kajian Kes Terhadap Kitab Hidayah AI-Salikin Khairuddill Omar Che Wan ShamslI{ Bahri Che Wall Ahmad

Mohammad Faidzul Nasrudill Mohd Zamri MIlrcdl Mohd Sanllsi Azmi

Paleografi Jawi Digital Wadah Baru Kajian Tempat Asal Manuskrip Melayu Lama Khairuddin bin Omar Mohd Sallilsi bill Azmi Mohammad Faidzul bill Nasrudill

Azizi Abdill/aall Che Wan Shamslll Bahri Che Wall Ahmad

Muka Surat

9-20

21-37

39-58

59-71

73-85

87-101

103-115

117-133

135-150

KANDUNGAN

Dari Meja Editor

Kearifan Tempatan dalam Jtqan AI-Muluk Bi Ta'dil AI-Suluk: Undang-Undang Bagi Diri Kerajaan Terengganu Adi Yasran Abdul Aziz & Emyliza Sharida Asari

Warkah-Warkah Sultan Pontianak Abad Ke-18 - Abad Ke-19: Keunikan Binaan Warkah Agus Syahrani

Syair Siti Zubaidah Perang China: Sebuah Romans Membunga @ Siti Meriam Binti Yaacob

Manuskrip-Manuskrip Melayu: Pemancar Gemerlapan Tamadun KotaAceh dan Buton Ab. Razak Ab. Karim

An Endearing Letter from A Dutch Colonial Governor to A Malay Ruler of Sam bas in The 191h Century Hasyim Musa

Model Penyelamatan Naskhah-Naskhah Koleksi Masyarakat di Sumatera Pramono Herry NIlr Hidayat Eka Meigalia

Manuskrip AI-Quran Koleksi Universiti Sains Islam Malaysia (USIM): Kajian Dari Aspek Kodikologi Dan I1mu Rasm AI-Quran Milhamm.ad MIIstaqim Mohd Zarij

Sistcm Ejaan Jawi Lama dan Baru Serta Isu-Isu Berkaitan Transliterasi: Kajian Kes Terhadap Kitab Hidayah AI-Salikin Khaimddin Omar Che Wan ShamslI( Bahri Che Wan Ahmad Mohammad Faidzu! Nasmdin Mohd Zamri Milrah Mohd Sallllsi Azmi

Paleografi Jawi Digital Wadah Baru Kajian Tempat Asal Manuskrip Melayu Lama Khaimddin bin Omar Mohd Sallilsi bill Azmi Mohammad Faidzu! bill Nasrudill Azizi Abdlll/aall Che Wan ShamslI! Bahri Che Wall Ahmad

Muka Surat

9-20

21-37

39-58

59-71

73-85

87-101

\03-115

117-133

135-\50

DARI MEJA EDITOR

Syukur alhamdulillah kerana dengan izin-Nya, penerbitan Jurnal Filologi Melayu, Jilid 20 , 2013 ini merupakan satu lagi kejayaan Perpustakaan Negara Malaysia dalam usahanya menjadi penggerak utama memupuk budaya membaca dikalangan rakyat Malaysia. Penerbitan Jurnal Filo logi Melayu ini merupakan hasil buah fikiran para sarjana yang tidak pernah putus asa meneroka susur galur warisan kebijaksanaan bangs a Melayu. Penerbitan ini sedikit sebanyak menzahirkan pendekatan mengangkat disiplin ilmu melalui metodologi yang kukuh. Hujah akademik yang dibicarakan digarap dengan evolusi budaya yang telah terakam. Melalui pertimbangan yang teliti terhadap kebijaksanaan bangsa Melayu, penerbitan jurnal ini perlu diserlahkan kepada semua peringkat umur dan masyarakat umum.

Jurnal Fi lologi Melayu inijuga memaparkan hasil tinjauan pakar manuskrip melayu dari sub-bidang yang berbeza. Justenl terhasillah satu pengalaman keilmuan yang terakam melalui karya pena dan diteljemahkan dalam bentuk penerbitan ini. Sudut pandangan yang begitu luas dan diPlIPuk dengan penuh ketelitian memberi impak bermakna terhadap penghasi Ian naskhah ini , Segala bidang kaj ian manuskrip Melayu digarap dalam sebuah jurnal yang wajar menjadi milik bersama.

Sehllbungan itu , Perpustakaan Negara Malaysia ingin mengllcapkan tahniah dan syabas kepada semua penyelidik yang menyumbang dalam penulisanjurnal ini, sekali glls melambangkan bidang professional kepustakawanan menekankan penyelidikan dan pembangllnan minda dalam sejarah dan budaya bangsa dan negara.

Jurnal Filologi Melayu Jilid 20 , 20 13 ini juga menandakan iltizam Perpustakaan Negara Malaysia untuk menekankan kepentingan bidang penyelidikan dan mengilhamkan pendekatan baru untuk pengkajian manuskrip Melayu dalam pelbagai menifestasinya. Semoga semua pihak dapat memanfaatkan penerbitan jurnal yang sangat bernilai ini.

BANGSA MEMBACA , BANGSA BERJAYA

DARI MEJA EDITOR

Syukur alhamdulillah kerana dengan izin-Nya, penerbitan Jurnal Filologi Melayu, Jilid 20 , 2013 ini merupakan satu lagi kejayaan Perpustakaan Negara Malaysia dalam usahanya menjadi penggerak utama memupuk budaya membaca dikalangan rakyat Malaysia. Penerbitan Jurnal Filologi Melayu ini merupakan hasil buah fikiran para sarjana yang tidak pernah putus asa meneroka susur galur warisan kebijaksanaan bangsa Melayu. Penerbitan ini sedikit sebanyak menzahirkan pendekatan mengangkat disiplin ilmu melalui metodologi yang kukuh. Hujah akademik yang dibicarakan digarap dengan evolusi budaya yang telah terakam. Melalui pertimbangan yang teliti terhadap kebijaksanaan bangsa Melayu, penerbitan jurnal ini perIu diserIahkan kepada semua peringkat umur dan masyarakat umum.

Jurnal Filologi Melayu ini juga memaparkan hasil tinjauan pakar manuskrip melayu dari sub-bidang yang berbeza. Justenl terhasillah satu pengalaman keilmuan yang terakam melalui karya pena dan diterjemahkan dalam bentuk penerbitan ini. Sudut pandangan yang begitu luas dan dipupuk dengan penuh ketelitian memberi impak bermakna terhadap penghasi Ian naskhah ini, Segala bidang kaj ian manuskrip Melayu digarap dalam sebuah jurnal yang wajar menjadi milik bersama.

Sehubungan itu, Perpustakaan Negara Malaysia ingin mengucapkan tahniah dan syabas kepada semua penyelidik yang menyumbangdalam penulisanjurnal ini , sekaligus melambangkan bidang professional kepustakawanan menekankan penyelidikan dan pembangunan minda dalam sejarah dan budaya bangsa dan negara.

Jurnal Filologi Melayu Jilid 20 , 2013 ini juga menandakan iltizam Perpustakaan Negara Malaysia untuk menekankan kepentingan bidang penyelidikan dan mengilhamkan pendekatan baru untuk pengkajian manuskrip Melayu dalam pelbagai menifestasinya. Semoga semua pihak dapat memanfaatkan penerbitan jurnal yang sangat bernilai ini.

BANGSA MEMBACA , BANGSA BERJAYA

Kearifan Tempatan dalam Itqan AI-Muluk Bi Ta'dil AI-Suluk: Undang-Undang bagi Diri

Kerajaan Terengganu

Adi Yasran Abdul Aziz Emyliza Sharida Asari

Abstrak

ltqan Al-Muluk bi Ta 'di/ Al-Suluk: Undang-Undang bagi Diri Kerajaan Terengganu (Undang-Undang Jtqan) adalah undang-undang tubuh kerajaan Terengganu yang bertarikh 11 Zulkaedah 1329H bersamaan 2 November 1911. Undang-undang ini digubal ekOl'an cubaan British untuk campur tangan di Terengganu melalui Perjanjian Bangkok yang ditandatangani oleh kerajaan Siam dan British pada 10 Mac 1909. Alas kebimbangan terhadap campur tangan ini, Sultan Zainal Abidin 111 telah memperkenalkan dan menguatkuasakan Undang-undang ltqan ini di negeri Terengganu. Penggubalan Undang-Undang ltqan ini dilihat sebagai satu usaha yang bijaksana untuk memperlahankan kedaulatan bumi Terengganu daripada dijajah. Oleh itu, kajian ini bertujuan untuk menganalisis kearifan tempatan yang terdapat dalam Undang-Undang ltqan ini. Analisis teks ini mendapati bahawa terdapat ciri kearifan tempatan yang jelas dalam Undang-Undang ltqan terutama dalam usaha mempertahankan kedaulatan negeri Terengganu, penamaan judul undang-undang, ketegasan dan keterbukaan dalam penambahbaikan undang­undang, pengi5ytiharan kerajaan lslamiyyah Melayuwiyyah. dan beberapa aspek bahasa. Kearifan lempatan dalam Undang-Undang ltqan inilah yang menyebabkan negeri Terengganu dapat diperlahankan daripada campur tangan kuasa luar semasa pemerinlahan Sultan Zainal Abidin III dan seterusnya dijadikan sebagai asas sistem pemerintahan dan pentadbiran negeri ini sehingga kini.

Pengenalan

Undang-llndang llqan Al-Muluk bi Ta 'di/ Al-Suluk: Undang-Undang bagi Diri Kerajaan Terengganu atall ringkasnya Undang-Undang ltqan dikatakan disadllr daripada Undang­llndang Tllbllh Kerajaan Johor. Bagaimanapun pengubahsllaian yang dilakukan terhadap karya ketatanegaraan ini menjadikannya unik dan mempunyai ciri-ciri yang tersendiri seperti meninggalkan perllntukan anugerah darjah kebesaran, cogan kerajaan dan kerabat diraja, mengisytiharkan negeri Terengganll sebagai kerajaan Islamiyyah MelaYllwiyyah, melantik lllama dalam jemaah ahl aI-hal wa al-aqd, lebih banyak menggunakan istilah syarak/ Arab dan sebagainya (Ahmad Fawzi, 1999). Kellnikan Undang-Undang ltqan ini

Kearifan Tempatan dalam Itqan AI-Muluk Bi Ta'dil AI-Suluk: Undang-Undang bagi Diri

Kerajaan Terengganu

Adi Yasran Abdul Aziz Emyliza Sharida Asari

Abstrak

ltqan AI-Muluk bi Ta 'dil AI-Suluk: Undang-Undang bagi Diri Kerajaan Terengganu (Undang-Undang Itqan) adalah undang-undang tubuh kerajaan Terengganu yang bertarikh 11 Zulkaedah 1329H bersamaan 2 November 1911. Undang-undang ini digubal ekoran cubaan British untuk campur tangan di Terengganu melalui Perjanjian Bangkok yang ditandatangani oleh kerajaan Siam dan British pada 10 Mac 1909. Alas kebimbangan terhadap campur tangan ini, Sultan Zainal Abidin III lelah memperkenalkan dan menguatkuasakan Undang-undang Itqan ini di negeri Terengganu. Penggubalan Undang-Undang Itqan ini dilihat sebagai satu usaha yang bijaksana untuk memperlahankan kedaulatan bumi Terengganu daripada dijajah. Oleh itu, kajian ini bertujuan untuk menganalisis kearifan tempatan yang terdapat dalam Undang-Undang Itqan ini. Analisis teks ini mendapati bahawa terdapal ciri kearifan tempatan yang jelas dalam Undang-Undang Itqan terutama dalam usaha mempertahankan kedaulatan negeri Terengganu, penamaan judul undang-undang, ketegasan dan keterbukaan dalam penambahbaikan undang­undang, pengi:,ytiharan kerajaan lslamiyyah Melayuwiyyah. dan beberapa aspek bahasa. Kearifan tempatan dalam Undang-Undang Itqan inilah yang menyebabkan negeri Terengganu dapat dipertahankan daripada campur tangan kuasa luar semasa pemerinlahan Sultan Zainal Abidin III dan seterusnya dijadikan sebagai asas sistem pemerintahan dan pentadbiran negeri ini sehingga kini.

Pengenalan

Undang-llndang ltqan Al-Muluk bi Ta 'di/ Al-Suluk: Undang-Undang bagi Diri Kerajaan Terengganu atall ringkasnya Undang-Undang Itqan dikatakan disadllr daripada Undang­llndang Tllbllh Kerajaan Johor. Bagaimanaplln pengllbahsllaian yang dilakllkan terhadap karya ketatanegaraan ini menjadikannya llnik dan mempllnyai ciri-ciri yang tersendiri seperti meninggalkan perllntllkan anllgerah darjah kebesaran, cogan kerajaan dan kerabat diraja, mengisytiharkan negeri Terengganll sebagai kerajaan Islamiyyah MelaYllwiyyah, melantik lliama dalam jemaah ahl ai-hal wa al-aqd, lebih banyak menggunakan istilah syarak/Arab dan sebagainya (Ahmad Fawzi, 1999). Kellnikan Undang-Undang Itqan ini

10 / Jurnal Filologi Mclayu

telah menarik minat banyak pengkaji untuk membuat kajian tentang pelbagai aspek yang terdapat di dalamnya. Antaranya ialah Muhammad Yusof Hashim (1991), Siddiq Fadzil (1999), Ahmad Fawzi (1999), Mohd Nazri (2006), Halimah Hasan (2006), Mohd. Yusof Abdullah (2006), Hashim Musa dan Adi Yasran (20 II) dan lain-lain lagi. Menyedari hakikat ini, kerajaan Negeri Terengganu telah mengadakan satu seminar khas bagi memperingati satu abad Undang-Undang Itqan dengan tema "Islam Tunjang Pentadbiran Terengganu" pada 26-27 Mei 2012 di Kompleks Muzium Negeri Terengganu. Sebanyak sembi Ian kertas kerja telah dibentangkan tentang Itqan al-Muluk, namun didapati masih belum ada kajian khusus ten tang kearifan tempatan dalam undang-undang tersebut. Oleh itu, makalah ini cuba untuk menilai sejauh manakah kearifan tempatan dalam Undang-Undang Itqan ini. Analisis kandungan teks yang dibuat ditumpukan kepada usaha mempertahankan kedaulatan negeri Terengganu, penamaan judul undang-undang, ketegasan dan keterbukaan dalam penambahbaikan undang-undang, pengisytiharan kerajaan Islamiyyah Melayuwiyyah, dan beberapa aspek bahasa.

Teks Undang-Undang Itqan

Undang-Undang Itqan yang dianalisis dalam makalah ini ialah Itqan al-Muluk bi ta 'dil al-suluk cetakan pertama bertarikh 2 November 1911 yang diperoleh daripada Lembaga Muzium Negeri Terengganu, cetakan kedua 8 Oktober 1931 yang diperoleh daripada Arkib Negara Malaysia cawangan Terengganu/Pahang dan cetakan semula Undang-Undang Bagi Diri Kerajaan Terengganu yang mengandllngi segal a pindaan hingga I Janllari 2008. Walaupun tiada pindaan dibuat pada cetakan kedua 193 I, namun Undang-Undang Itqan cetakan kedua ini telah mengalami perubahan dari segi ejaan Jawinya yang lebih mirip kepada ejaan Jawi dalam kebanyakan kitab agama klasik yang lain, dan telah menyenaraikan nama penandatangannya dengan beberapa maklumat tambahan. Bagaimanapun teknik penulisannya agak berbeza dengan kitab agama klasik kerana ia ditulis berdasarkan laras undang-undang yang mirip penulisan moden yang mengandungi sub-tajuk mengikut fasal , penomboran artikel, pemerenggan, tanda bacaan seperti koma dan noktah dan sebagainya. Undang-Undang Itqan ditulis atas inisiatif Baginda Sultan Terengganu, Sultan Zainal ' Abidin III (1881 - 1918). Kandungannya terdiri daripada satu prakata, satu mukadimah, 53 fasal dan satu khatimah. Isinyajelas mengandungi pengaruh Islam dalam banyak aspek dan mempertahankan adat wari san Melayu yang dibenarkan oleh syarak dalam beberapa aspek.

Usaha Mempertahankan Kedaulatan Negeri Terengganu

Menurut Hashim Musa dan Adi Yasran (20 II), tujuan utama penulisan Undang-Undang Itqan (1911) adalah untuk menangki s pengaruh kuasa penjaj ah barat ke atas negeri Terengganu, terutama British seperti yang termaktub dalam Fasal 14 : Tegahan di atas Raja :

" .. Maka tiada lullls dan tiada sah sekali-ka li Raja membllat peljanjian atau ikhtiar melepas atall menyerahkan negeri dan kerajaan atau suatu bahagian daripada kuasa kerajaan atall hukuknya kepada sebarang mana-mana kerajaan atau kepada kuasa­kuasa bangsa Eropah atau lain-Iainnya .. . "

10 / Jurnal Filologi Melayu

telah menarik minat banyak pengkaji untuk membuat kajian tentang pelbagai aspek yang terdapat di dalamnya. Antaranya ialah Muhammad Yusof Hashim (1991), Siddiq Fadzil (1999), Ahmad Fawzi (1999), Mohd Nazri (2006), Halimah Hasan (2006), Mohd. Yusof Abdullah (2006), Hashim Musa dan Adi Yasran (20 II) dan lain-lain lagi. Menyedari hakikat ini, kerajaan Negeri Terengganu telah mengadakan satu seminar khas bagi memperingati satu abad Undang-Undang llqan dengan tema "Islam Tunjang Pentadbiran Terengganu" pada 26-27 Mei 2012 di Kompleks Muzium Negeri Terengganu. Sebanyak sembi Ian kertas kerja telah dibentangkan tentang llqan al-Muluk, namun didapati masih belum ada kajian khusus tentang kearifan tempatan dalam undang-undang tersebut. Oleh itu, makalah ini cuba untuk menilai sejauh manakah kearifan tempatan dalam Undang-Undang llqan ini. Analisis kandungan teks yang dibuat ditumpukan kepada usaha mempertahankan kedaulatan negeri Terengganu, penamaan judul undang-undang, ketegasan dan keterbukaan dalam penambahbaikan undang-undang, pengisytiharan kerajaan Islamiyyah Melayuwiyyah, dan beberapa aspek bahasa.

Teks Undang-Undang Itqan

Undang-Undang llqan yang dianalisis dalam makalah ini ialah llqan al-Muluk bi ta 'di/ al-suluk cetakan pertama bertarikh 2 November 1911 yang diperoleh daripada Lembaga Muzium Negeri Terengganu, cetakan kedua 8 Oktober 1931 yang diperoleh daripada Arkib Negara Malaysia cawangan Terengganu/Pahang dan cetakan semula Undang-Undang Bagi Diri Kerajaan Terengganu yang mengandllngi segal a pindaan hingga I Janllari 2008. Walaupun tiada pindaan dibuat pada cetakan kedlla 1931 , namun Undang-Undang llqan cetakan kedua ini telah mengalami perubahan dari segi ejaan Jawinya yang lebih mirip kepada ejaan Jawi dalam kebanyakan kitab agama klasik yang lain, dan telah menyenaraikan nama penandatangannya dengan beberapa maklumat tambahan. Bagaimanapun teknik penlilisannya agak berbeza dengan kitab agama klasik kerana ia ditulis berdasarkan laras undang-undang yang mirip penulisan moden yang mengandungi sub-tajuk mengikut fasal , penomboran artikel, pemerenggan, tanda bacaan seperti koma dan noktah dan sebagainya. Undang-Undang llqan ditulis atas inisiatif Baginda Sultan Terengganu, Sultan Zainal ' Abidin III (1881 - 1918). Kandungannya terdiri daripada satu prakata, satu mukadimah, 53 fasal dan satu khatimah. Isinyajelas mengandungi pengaruh Islam dalam banyak aspek dan mempertahankan adat warisan MelaYlI yang dibenarkan oleh syarak dalam beberapa aspek.

Usaha Mempertahankan Kedaulatan Negeri Terengganu

Menurllt Hashim Mlisa dan Adi Yasran (20 II), tujuan utama penulisan Undang-Undang llqan (1911) adalah untuk menangki s pengarllh kllasa penj ajah barat ke atas negeri Terengganll, terutama British seperti yang termaktllb dalam Fasal 14: Tegahan di atas Raja:

" .. Maka tiada lulus dan tiada sah sekali-kali Raja membuat perjanjian atau ikhtiar melepas atau menyerahkan negeri dan kerajaan atau suatu bahagian daripada kuasa kerajaan atau hukuknya kepada sebarang mana-mana kerajaan atall kepada kllasa­kuasa bangsa Eropah atau lain-Iainnya ... "

Jurnal Filologi Melayu / II

Hal ini juga termaktub dalam Fasal 26: Larangan dan tegahan di atas menteri-menteri dan Jemaah Pangkuan Kerajaan:

" ... Maka tiada lulus dan tiada sah sekali-kali menteri-menteri dan Jemaah Pangkuan Kerajaan berikhtiar atau berbuat sebarang peljanjian dengan sebarang bangsa atau kerajaan kerana maksud hendak menyerahkan negeri dan kerajaan Terengganu atau hendak mengurangkan kuasa dan hukuk kerajaan Terengganu. Maka jikalau dilanggar akan larangan dan tegahan ini teljatuhlah pada hukuman orang yang durhaka kepada Raja dan kerajaan ... "

Kerajaan British berhasrat untuk cam pur tangan di Terengganu melalui Perjanjian Bangkok yang ditandatangani oleh kerajaan Siam dan British pada 10 Mac 1909. Dengan berkuatkuasanya peljanjian ini , kerajaan Siam menyerahkan Kedah, Perl is, Kelantan dan Terengganu kepada British. WL. Conlay dilantik sebagai Residen British yang pertama di Terengganu. Bagaimanapun Sultan Zaina1 Abidin 111 menolak petjanjian ini dan tidak menerima perlantikan WL. Conlay kerana baginda berpendirian bahawa Terengganu bukan di bawah naungan Siam dan oleh sebab itu Siam tidak berhak berbuat demikian. Sultan Zainal Abidin III dikatakan telah pergi sendiri ke Singapura untuk menemui Pesuruhjaya Tinggi British bagi membantah Peljanjian Bangkok 1909. Akibatnya satu peljanjian lain telah ditandatangani pada 22 April 1910 seperti yang tercatat dalam Undang-Undang Itqan Fasal ke-48 yang berbunyi :

" ... Hendaklah raja dan kerajaan Terengganu berpegang dengan teguh dan tetap serta betul lurus mengikut dan menyempurnakan syarat-syarat peljanjian, treaty, kerajaan yang diperbuat pada 12 hari bulan Rabiulakhir tahun 1328 itu berbetulan pada 22 hari bulan April tahun 1910 ... "

Peljanjian yang dimaksudkan ialah perjanjian an tara Kerajaan Duli Yang Maha Mulia Baginda King yang diwakili oleh Sir John Anderson, Gabenor Negeri-negeri Selat dengan kerajaan Terengganu yang diwakili oleh Sultan Zainal Abidin 111 sendiri. Antara kejayaan peljanjian ini ialah menggantikan residen yang mempunyai kuasa perundangan dan memungut cukai dengan pegawai konsul yang bertindak sebagai wakil British untuk urusan hal ehwalluar sahaja dan tidak mempunyai kuasa untuk mencampuri urusan dalaman kerajaan negeri Terengganu. Dalam perjanjian ini tidak disebutkan perkara yang berkaitan dengan Undang-Undang Tubuh, namun Undang-Undang Tubuh tents dibuat pad a tahun berikutnya (1911) oleh kerajaan Terengganu bagi mengekang peluasan kuasa British.

Oleh itu, penulisan Undang-Undang Itqan ini dipercayai atas inisiatif Sultan Zainal Abidin III dan kerajaan negeri Terengganu sendiri bukan atas arahan pihak British. Oi bawah judul Itqan al-Muluk bi la 'dil al-suluk, tel1ulis ayat dalam bah as a Arab "jayaqul al-Mutawassil bi sayyid al-mursalin al-wathiqu billah al-qawiyy aI-Malin ai-Sultan Zainal Abidin - Yang Ketiga" yang bermaksud "maka berkatalah orang yang bertawassul dengan Rasulullah SAW yang yakin dengan Allah yang Maha Kuat lagi Maha Perkasa, Sultan Zainal Abidin III. Begitu juga pada bahagian al-khatimah yang menyebutkan bahawa, " ... kita Zainal Abidin aI-Sultan, Raja yang ell7punya hak memiliki dan memerintah keraj aan negeri dan sekalian daerah takluk jajahan Terengganu, memperbuatkan undang-undang

ini ... "

Jurnal Filologi Melayu / II

Hal ini juga termaktub dalam Fasal 26: Larangan dan tegahan di atas menteri-menteri dan Jemaah Pangkuan Kerajaan:

" ... Maka tiada lulus dan tiada sah sekali-kali menteri-menteri dan Jemaah Pangkuan Kerajaan berikhtiar atau berbuat sebarang peljanjian dengan sebarang bangsa atau kerajaan kerana maksud hendak menyerahkan negeri dan kerajaan Terengganu atau hendak mengurangkan kuasa dan hukuk kerajaan Terengganu. Maka jikalau dilanggar akan larangan dan tegahan ini terjatuhlah pada hukuman orang yang durhaka kepada Raja dan kerajaan ... "

Kerajaan British berhasrat untuk cam pur tangan di Terengganu melalui Perjanjian Bangkok yang ditandatangani oleh kerajaan Siam dan British pada 10 Mac 1909. Dengan berkuatkuasanya perjanjian ini , kerajaan Siam menyerahkan Kedah, Perl is, Kelantan dan Terengganu kepada British. w.L. Conlay di1antik sebagai Residen British yang pertama di Terengganu. Bagaimanapun Sultan Zainal Abidin III menolak peljanjian ini dan tidak menerima perlantikan w.L. Conlay kerana baginda berpendirian bahawa Terengganu bukan di bawah naungan Siam dan oleh sebab itu Siam tidak berhak berbuat demikian. Sultan Zainal Abidin 111 dikatakan telah pergi sendiri ke Singapura untuk menemui Pesuruhjaya Tinggi British bagi membantah Perjanjian Bangkok 1909. Akibatnya satu perjanjian lain telah ditandatangani pada 22 April 1910 seperti yang tercatat dalam Undang-Undang Itqan Fasal ke-48 yang berbunyi:

" ... Hendaklah raja dan kerajaan Terengganu berpegang dengan teguh dan tetap serta betul lurus mengikut dan menyempurnakan syarat-syarat perjanjian, treaty, kerajaan yang diperbuat pada 12 hari bulan Rabiulakhir tahun 1328 itu berbetulan pada 22 hari bulan April tahun 1910 ... "

Peljanjian yang dimaksudkan ialah perjanjian antara Kerajaan Duli Yang Maha Mulia Baginda King yang diwakili oleh Sir John Anderson, Gabenor Negeri-negeri Selat dengan kerajaan Terengganu yang diwakili oleh Sultan Zainal Abidin 11\ sendiri. Antara kejayaan perjanjian ini ialah menggantikan residen yang mempunyai kuasa perundangan dan memungut cukai dengan pegawai konsul yang bertindak sebagai wakil British untuk urusan hal ehwalluar sahaja dan tidak mempunyai kuasa untuk mencampuri urusan dalaman kerajaan negeri Terengganu. Dalam perjanjian ini tidak disebutkan perkara yang berkaitan dengan Undang-Undang Tubuh, namun Undang-Undang Tubuh terus dibuat pad a tahun berikutnya (1911) oleh kerajaan Terengganu bagi mengekang peluasan kuasa British.

Oleh itu, penulisan Undang-Undang Itqan ini dipercayai atas inisiatif Sultan Zainal Abidin 111 dan kerajaan negeri Terengganu sendiri bukan atas arahan pihak British. Di bawah judul Itqan ai-Muluk bi ta 'dil al-suluk, tertulis ayat dalam bah as a Arab "fayaqul ai-Mutawassil bi sayyid ai-mursalin al-wathiqu billah ai-qawiyy ai-Matin ai-Sultan Zainal Abidin - Yang Ketiga" yang bermaksud "maka berkatalah orang yang bertawassul dengan Rasulullah SAW yang yakin dengan Allah yang Maha Kuat lagi Maha Perkasa, Sultan Zainal Abidin 111. Begitu juga pada bahagian al-khatimah yang menyebutkan bahawa, " ... kita Zainai Abidin ai-Sultan, Raja yang empunya hak memiliki dan memerintah kerajaan negeri dan sekalian daerah takiuk jajahan Terengganu, memperbuatkan undang-undang ini .. . "