PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA-jEPUN 1957-1967

MOHD BIN SAMSUDDlN. M.A.-

PENDAHULUAN

Selepas kekalahan Jepun di dalarn Perang Dunia Kedua. Tanah Melayu telah diletakkan kern bali di bawah pentadbiran British. Bagairnanapun irnej pihak British di kalangan penduduk ternpatan telahpun jatuh akibat daripada tindakannya yang tidak bersungguh-sungguh rnernpertahankan Tanah Melayu. Pendudukan Jepun telah rneninggalkan kesan kebangkitan sernangat kebangsaan yang tinggi rnernpengaruhi perjuangan orang-orang Melayu rnenentang rancangan pihak British untuk rnenkolonisasikan Tanah Melayu. Malahan keupayaan pihak British dicurigai oleh sebahagian besar penduduk Melayu menyebabkan pihak parti Komunis Malaya mengarnbil kesempatan cuba rnenguasai Tanah Melayu sebelum kedatangan pihak tentera British. Keadaan ini rnenyebabkan pihak British berusaha bersungguh-sungguh rnernulihkan irnejnya dan meberikan turnpuan utama bagi rnendapatkan sernula pemerintahan Tanah Melayu. Di sarnping itu, kekayaan bahan rnentah getah . dan bijih timah yang terdapat di Tanah Melayu rnenjanjikan pendapatan ekonorni yang segera bagi rnernbantu pihak British mernbangunkan kernbali negaranya selepas perang.

Kehadiran sernula British ke Tanah Melayu dirnulakan dengan penernpatan p~ukan British Military Army (BMA) yang rneletakkan negeri ini di bawah undang-undang tentera. Pada ketika yang sarna pihak British telah rnerancang untuk rnernperkenalkan sistern pentadbiran barn di Tanah Melayu dinarnakan Kesatuan Tanah Melayu alaU Malayan Union pada 1 April 1946. Bagaimanapuli langkah ini rnendapat tentangan hebat daripada seluruh penduduk Melayu terutama di kalangan pernirnpin-pernimpin dan

• Penulis adalab Pensyarab di labatan Sejarab, Universiti Kebangsaan Malaysia.

I 66

PERHUBUNGAN AWAL MALAYS/A ·JEPUN 1957·1967

pembesar-pembesar Melayu. Penentangan yang hebat dart kalangan penduduk Melayu lahir daripada kesan kesedaran semangat kebangsaan yang kuat serta kesedaran bahawa rancangan pihak British ini adalah untuk meghapuskan lruasa Raja-Raja Melayu dan hak-hak orang-orang Melayu. Kesepaduan di antara pemimpin-pemimpin, pembesar-pembesar dan penduduk Melayu memaksa British membatalkan Rancangan Kesatuan Tanah Melayu dan menggantikan dengan pembentukan Persekutuan Tanah Melayu 1948.

Kejayaan orang-orang Melayu menggagalkan Rancangan Kesatuan Thnah Melayu telah membuka ruang kepada mereka untuk mernikirkan masa depan politik dan negara sendiri. Dengan ini muncullah kesedaran kebangsaan untuk memperjuangkan kemerdekaan dan hak pemerintahan sendiri di tanahair mereka. Perjuangan orang-orang Melayu yang dipelopori oleh Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu (PEKEMBAR) kemudiannya dikenali sebagai UMNO yang dipimpin oleh Thnku Abdul Rahmani telah bekerjasama dengan parti politik majoriti orang-orang Cina iaitu Kesatuan Cina Tanah Melayu (MCA) dan parti politik majoriti orang-orang India iaitu Kesatuan India Tanah Melayu (MIC) menuntut kemerdekaan daripada pihak British. Akhirnya menerusi perundingan antara penduduk Tanah Melayu dan pihak British, kemerdekaan telah diumumkan pada 1957 menjadikan negara ini sebagai sebuah negara merdeka dan mempunyai sistem pentadbiran serta kerajaan sendiri yang dipilih melalui proses demokrasi berparlimen.

BENTUK·BENTUK HUBUNGAN LUAR PERSEKUTUAN TANAH MELAYU

Di peringkat awal kemerdekaan Tanah Me1ayu, sistem pentadbiran negara ini banyak dipengaruhi sepertimana yang terdapat di Britain dan juga negara­negara Komanwel terutamanya India, Australia dan New Zealand. Perhubungan dan kegiatan ekonorni Tanah Melayu pula masih banyak bergantung kepada pusat perdagangan di London. Pasaran getah dan bijih menjadi dua sumber utama ekonorni negara ini bergantung kuat kepada pasaran perdagangan yang berada di London dan Singapura. Peranan kedua-dua pusat perdagangan ini sekitar 1950-an yang begitu dorninan mempengaruhi harga pasaran yang

Sebaik sahaja UMNO ditububkan pada 1946, Dato' Onn Jaafar telab dilantik menjadi Yang Dipertua Pertama. Bagaimanapun beliau telah meletakkan jawatan pada 1948 akibat keengganan ahli-ahli UMNO menerima cadanganny. membuka keahlian patti ini kepada semu. bangsa yang ada di Tanab Melayu. Selepas itu, Tunku Abdul Rabman telab dilantik menggantikan Dato' Onn dan meneruskan perjuangan politik UMNO di Tanab Melayu .

~ 7

MAlAYSIA dari segi SEJARAH

tinggi telah menyebabkan Tanah Melayu meneruskan kegiatan pasaran kedua­dua sumber ini di London dan Singapura berbanding dengan pusat-pusat

perdagangan yang lain. Tanah Melayu menghadapi pelbagai masalah sebaik sahaja menleka

terutarnanya mengenai soal keselamatan dan kemunduran pembangunan. Ancaman komunis adalah merupakan masalah dalam negeri utarna yang dihadapi semenjak selepas Perang Dunia Kedua yang telah mengganggu perkembangan ekonorni negara ini dan di samping itu ia memberikan kesan yang mendalam terhadap keadaan yang kurang stabil di dalam negara. Pacta waktu sebelum mencapai kemerdekaan, kekuatan pasukan tentera Tanah Melayu adalah keeil dan lebih bergantung kepada bantuan pertahanan dari

Britain. Oleh sebab faktor-faktor ancaman komunis dan kekurangan kemudahan pertahanan mempengaruhi Thnku Abdul Rahman mengadakan petjanjian pertahanan dengan kerajaan British yang telah dilaksanakan pada 1957 iaitu sebelum memperolehi kemerdekaan. Melalui perjanjian tersebut secara rasrninya Britain mempunyai tanggungjawab untuk membantu Tanah Melayu daripada diserang oleh kuasa-kuasa luar dan menghapuskan ancaman pihak komunis. Tanah Melayu juga mempunyai tanggungjawab membantu pihak British mempertahankan wilayah-wilayah jajahan British meliputi Hong Kong, Singapura dan Brunei daripada ancaman pihak luar. Walau bagaimanapun kedua-dua pihak bersetuju bahawa pasukan tentera British tidak akan campur tangan di dalam sebarang perkara berkaitan soal-soal dalam negeri Tanah Melayu. Petjanjian pertahanan tersebut memberikan keyakinan kepada Thnku Abdul Rahman untuk mentadbir Tanah Melayu sebagai sebuah negara barn dan mengadakan dasar luar negara yang kemas dan tersusun.

Selepas merdeka, Tanah Melayu telah menumpukan hubungan awal dengan negara-negara jiran di rantau Asia Tenggara, negara-negara Komanwel melibatkan Britain, Australia, India, Pakistan, Ceylon (Sri Lanka) dan Kanacta serta dengan Amerika Syarikat. Perhubungan rapat dengan negara-negara Komanwel telah memberikan keuntungan kepada Tanah Melayu lebih cepat mempelajari pengalaman mengenai soal-soal diplomatik, sistem ekonorni , pertahanan dan sosial. Dari setahun ke setahun Tanah Melayu mula dihormati oleh kuasa-kuasa luar kerana mempunyai dasar luar yang bertanggungjawab terutarna melalui penglibatannya di dalam Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu. Perkembangan ini dipengaruhi oleh peranan yang dimainkan oleh Thnku Abdul Rahman serta sumbangan penting yang dilakukan melalui kepakaran

68

PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA-JEPUN 1957-1967

Setiausaha Thtap Kementerian Luar iaitu Mohamad Ghazali Shafie dari tahun 1959 hingga 1969.2

Tanah Melayu dikatakan bernasib baik kerana mempunyai dua kelebihan yang cepat membangunkan negara di peringkat dalam dan antarabangsa. Pertama, negara ini mempunyai tabung kewangan yang kukuh akibat daripada barga getah dan bahan mentah utama yang tinggi. Keadaan ini dipengaruhi oleh kedudukan Tanah Melayu sebagai pengeluar getah dan bijih timah utama dunia. 3 Kedua, pimpinan-pimpinan poUtik dan juga pegawai-pegawai pentadbir adalah merupakan kumpulan teknokrat yang mempunyai banyak pengalaman di dalam pentadbiran semenjak zaman penjajahan British lagi. 4

Kolonisasi telah memberikan kesan yang mendalam terhadap pengaruh Britain dan Australia di dalam mempengruhi sistem pentadbiran Tanah Melayu di peringkat awal selepas merdeka.' Tambahan pula sebilangan besar pemimpin-pemimpin negara yang ada di Tanah Melayu pada waktu itu mempunyai latar belakang pendidikan barat yang lOempengaruPi kepada asas­asas pentadbiran kerajaan di Tanah Melayu pada ketika itu. Hllbungan luar Tanah Melayu pula lebih banyak tertumpu dengan negara-negara Komanwel serta pendekatan Thnku Abdul Rahman sendiri lebih selesa berhubung dengan negara-negara demokrasi barat terutamanya Britain. Oleh itu, pembentukan dasar luar pada peringkat awal ini lebih banyak disesuaikan dengan keadaan dan bentuk-bentuk perhubungan dengan negara-negara Barat meUputi soal­soal perdagangan, ekonomi, diplomatik, pertahanan, pendidikan dan kerjasama serta bantuan teknikal.

Kedudukan dan keadaan negara Jepun pula di sekitar tahun-tahun 1950-an dan 1 960-an banyak mempengaruhi petjalanan dasar laut serta perhubungan negara ini dengan Malaysia dan negara-negara juga di ASia Thnggara. Faktor kedudukan geografi negara Jepun seringkaU mempengaruhi pembentukan dasar luarnya.' Jepun dikelilingi oleh tiga buah kuasa besar tentera iaitu

2 Mobamad Ghazali Shafie (Tan Sri) adalab merupakan Setiausaba Tetap Kementerian Luar Tanab Melayu yang pertama Sila rujuk Peter J. Boyce, "The Machinery of South­east Asia Regional Diplomacy", New Directions in the International Relations of South­east Asia. [SEAS. Singapore, 3 - 8 July 1972, hlm. 12.

3 Musa Hilam, "Hard-working Country Which Welcomes Investment", Malaysian Bwi­ness, December 1973, hlm. 71.

4 Peter B. Boyce, 'The Machinery of Southeast Asia Regional Diplomacy", New Direc­tions in the International Relation.r of Southeast Asia, ISEAS; Singapore, 1972, hIm. 12.

5 K.E. Shaw, "Japan as Force in Southeast Asia: The Problems and the Future", New Direclions in the InJernalionaI Relalions of SoUlheasl Asia, [SEAS: Singapore, 1972, hlm. 5. .

6 Mizuo Kuroda. "Some Basic Elements of Japan's Foreign Policy", Pacific Communily, Vol. 5, 1973-74, hlm. 380.

69

MALAYSIA dan segi SEJARAH

Amerika Syarikat, China dan Soviet Union. Keadaan negaranya yang kurang mempunyai sumber bahan mentah memerlukan ia mengadakan perhubungan baik dengan hampir semua negara-negara di dunia. Dalam waktu yang sama, selepas kekalahan Jepun di dalam Perang Dunia Kedua, perlembagaan Jepun melarang negaranya menjadi kuasa tentera yang mempengaruhi negara ini untuk menumpukan ke arah usaha membangunkan semula ekonomi negaranya. Perlembagaan negara Jepun dibentuk selepas perang juga hanya membenarkan negara ini mempunyai pasukan pertahanan dalam negara dan pernntukan perbelanjaan pertahanannya juga adalah rendah.

Selepas Perang Dunia Kedua, terdapat banyak kekecohan yang berlaku di rantau Asia. Pertelingkahan yang berlaku termasuklah Perang Korea (1950-1953), Peristiwa TIbet (1956-1959), Krisis Sempadan China-India (1959-1962) dan Perang Vietnam (1960-1975) telah mempengaruhi perjalanan dasar luar Jepun.' Peristiwa tersebut membayangkan ketidakstahilan rantau Asia dan menjadikan rantau ini sebagai rantau yang amat sensitif. Keadaan ini diburukkan lagi dengan tindakan kuasa-kuasa besar yang masuk campur di dalam pergolakan yang berlaku. Negara Jepun melihat semua pertelingkahan yang ber1aku adalah di negara-negara yang kedudukannya hampir dengannya. Oleh itu, ia menyebahkan kerajaan Jepun terpaksa berhati-hati dengan dasar luarnya dan terpaksa menumpukan lebih banyak perhatian di dalam perhubungan dan perjanjian pertahanan dengan Amerika Syarikat.

Di antara tahun 1957 hingga 1960 kerajaan Jepun telah dipimpin oleh dua orang Perdana Menteri iaitu Hatoyama dan Nobusuke Kishi.' Hatoyama telah berjaya memulihkan hubungan diplomatik negaranya dengan Soviet Union dalam usahanya untuk mengurangkan pergantungan Jepun dengan Amerika Syarikat. Kishi pula telah memulihkan kembali perhubungan perdagangan dan membentuk hubungan persahabatan yang lebih baik dengan negara-negara Asia bukan komunis.' Langkah ini memberikan peluang kepada Jepun mengadakan hubungan rapat dengan negara-negara pro-barat dengan tujuan utamanya dapat terns membekalkan sumber bahan mentah dan pasaran bagi pembangunan industri di dalam negaranya.

Kebangkitan kuasa komunis selepas Perang Duni.a Kedua di Asia telah memberikan caharan barn kepada negara-negara di Asia. Keadaan ini jelas

7 Shin'inchi lchimura, "Japan and Southeast Asia", Asian Survey. Vol. 20. no. 7-11, 1980. him. 754.

8 F.e. Langdoon. Japan's Foreign Policy, University of British Columbia Press. Vancouver. 1973. him. 9.

9 Ibid.

70

PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA·JEPUN 1957·1967

dilihat dengan penguasaan kornunis di negeri China, Korea Utara, Vietnam Utara dan pengaruh kuat di beberapa buah negara di Asia Tenggara. Dalam walctu yang sarna, Tanah Melayu turut rnenghadapi ancarnan kurnpulan Pacti Komunis Malaya yang disokong kuat oleh pihak kornunis negeri China. Oleh itu, Tanah Melayu dan Jepun berusaha rnernbentuk kestabilan negara jauh daripada ancarnan kornunis serta rnengadakan perhubungan bail<. dengan negara-negara anti-kornunis. Sehingga 1960, negara Jepun banyak rneng­harapkan bantuan tentera Arnerika Syarikat bagi rnengawal keamanan dan kestabilan negara daripada ancarnan kuasa-kuasa luar terutarnanya pihak kornunis . Kedudukan ini harnpir sarna dengan Tanah Melayu yang mengharapkan pasukan tentera British dan negara-negara Kornanwel bagi menghapuskan ancarnan pihak kornunis. Kedua-dua negara berusaha mengurangkan pergantungan kepada Amerika Syarikat atau Britain dengan cara rnernperkuatkan angkatan pertahanan sendiri secara berperingkat­peringkat. Bagairnanapun, sehingga 1960, Jepun rnasih lagi rnengharapkan bantuan tentera Amerika Syarikat terhadap soal pertahanan dalarn negeri. Selepas 1960 kekuatan pasukan tentera Amerika Syarikat di Jepun mula dikurangkan oleh pentadbiran Amerika Syarikat dengan rnernberikan lebih banyak perhatian terhadap pertahanan Korea Selatan yang sedang rnenghadapi ancarnan Korea Utara. Dasar ini menyebabkan kerajaan Jepun terpaksa rnengarnbillangkah rnernperkuatkan angkatan tenteranya secara berperingkat­peringkat bagi rnernbolehkan ia kurang bergantung keapda Amerika Syarikat. Perkernbangan ini dapat dilihat rnenerusi jadual I di bawah:

Jadual 1: Jumlah Anggota Keselamatan Amerlka Syarikat dan JepuD 1956·1 %7 (Rlbu Orang)

Tabuo Amerika Syarikat Jepun Jumtab

1956 117 181 298 1957 87 192 279 1958 65 208 273 1959 58 215 273 1960 48 206 254 1961 45 209 254 1962 45 216 261 1963 46 213 259

7 1

MALAYSIA dari segi SEJARAH

1964 1965 1966 1967

46 40 35 39

216 225 226 231

262 265 261 270

Sumber: Tomohisa Sakanata. "Boei Ryoko Seibi No Hoko to Mondaj Ten", Asahi Sbimbun Arnzen Hosbo Mondai Chosa Kai. Nihon no liei Ryoku, VoL VII dalam F.e. Langdoon. Japan 's Foreign Policy. University of British Columbia Press. Vancouver. 1973. hlm. 38 dan 47.

Apabila Ikeda menjadi Perdana Menteri Jepun, beliau telah berusaha memperbaiki dasar luar negaranya dengan Amerika Syarikat. Dalarn waktu yang sarna Ikeda mendapati bahawa Asia Tenggara dan Eropah akan menajdi bertambah penting kepada Jepun pada masa depan. 10 Oleh itu, pembentukan dasar luar semasa Ikeda menjadi Perdana Menteri banyak tertumpu kepada perhubungan negaranya dengan negara-negara di Asia Tenggara dan Barat. Langkah ini ada kaitan dengan kesedaran negara Jepun bahawa pasaran barn dan bekalan bahan mentah ban yak terletak di luar Amerika Syarikat terutarnanya di negara-negara Asia Tenggara. Dengan itu, wujud kesedaran keperluan Jepun mengadakan hubungan dan kerjasarna rapat dengan negara­negara di Asia TenggaraU Satu perkara lagi yang sering difikirkan oleh pemimpin-pemimpin negara Jepun ialah menukar imej negara mereka supaya dipandang baik dan dapat mengadakan perhubungan selesa dengan negara­negara bukan komunis. Langkah ini diperlukan bagi menjamin pembangunan industri dan negara Jepun.

PERHUBUNGAN DIPLOMATIK DAN SOSIAL

Selepas kekalahan Jepun di dalarn Perang Dunia Kedua, Jepun terpaksa menghadapi tuntutan gantirugi dari negara-negara Asia yang pernah ditakJukinya. Gantirugi yang diberikan oleh negara Jepun secara umumnya berbentuk pertukaran barang-barang dan perkhidmatan. Negara-negara yang awal menuntut gantirugi peperangan ialah Filipina, Bunna (Mynmar), Indo­nesia, Vietnam, Laos, Cambodia. Thailand dan Korea Selatan. Tanah Melayu tidak membuat tuntutan pacta peringkat awal kerana masih di bawah penjajahan British. Selepas merdeka, barulah Tanah Melayu membuat tuntutan gantirugi kepada negara Jepun.

10 Langdoon. lapan 's Foreign Policy. him. 9. II K.E. Shaw. "Japan as Force in Southeast Asia - The Problem and the Future", hlm. 5.

72

PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA-JEPUN 1957-1967

Penduduk Jepun sewaktu Perang Dunia Kedua di Tanah Melayu telah roeroberikan kesan terhadap bentuk-bentuk perhubungan awal Malaysia-Jepun. l1ndakan kejam dan layanan buruk tentera Jepun ke atas penduduk-penduduk ThDah Melayu telah memberikan pengalaman pahit terutamanya di kalangan roasyarakat Cina 12 Orang-orang Melayu dan India pula bersikap lebih berhati­hati dengan negara Jepun. Golongan anti-Jepun masih lagi' bergerak dan roenjalankan kempen-kempen menentang Jepun. Dalam bulan Julai 1963, pihak polis telah menyurai dan membuang poster-poster anti-Jepun di Pulau Pinang yang menentang lawatan pasukan pertahanan laut Jepun ke Malay­sia." Peristiwa ini memberikan gambaran kepada kerajaan Jepun bahawa penduduk di Malaysia masih lagi merasa dendam dengan tindakan yang dilakukan oleh pasukan tenteranya ke atas negara ini. Walau bagaimanapun, perhubungan Malaysia-Jepun pada peringkat awal Tanah Melayu merdeka tidak begitu penting14 dan berpengaruh. Ini kerana pemimpin-pemimpin Jepun roasih lagi menumpukan penuh perhatian di dalam usaha pemulihan negara dan keselamatan negara daripada ancaman luar. Manakala pemimpin Malay­sia juga masih berhati-hati di dalam menjalankan perhubungan dengan Jepun berdasarkan pengalaman sewaktu Perang Dunia Kedua.

Di dalam bidang diplomatik, usaha-usaha mengadakan hubungan antara kedua-dua negara dirancang semenjak sebelum Tanah Melayu merdeka. Jepun adalah merupakan antara kumpulan negara terawal mengadakan pertukaran Duta dengan Tanah Melayu. Terdapat beberapa usaha yang dilakukan oleh pihak Jepun bagi mengadakan perhubungan diplomatik dengan Tanah Melayu. Beberapa bulan sebelum Tanah Melayu merdeka iaitu di dalam bulan Mac 1957, wakil Perdana Menteri Jepun iaitu K. Matsumura telah dihantar ke Kuala Lumpur sebagai misi untuk mengadakan perhubungan baik di antara dua buah negara. l' Kedatangan beliau telah disambut baik oleh pegawai­pegawai kerl\jaan Tanah Melayu. Matsumura telah berusaha mengalihkan pandangan negatif penduduk Tanah Melayu terhadap orang-orang Jepun. Kehadiran ini membayangkan kepada kerajaan Tanah Melayu bahawa Jepun bersedia mengadakan perhubungan baik dengan negara ini dan mahu mempamerkan imej sebagai sebuah negara baik dan menyokong demokrasi. Oleh itu, sebaik sahaja Tanah Melayu merdeka, kedua-dua negara telah mengadakan hubungan diplomatik dan pertukaran duta. Semenjak itu, 12 Ibid., him. 7. 13 Straits Times, 31 July 1963. 14 K.E. Shaw, "Japan as a Force in Soutbeast Asia", hIm. 7. 15 Straits Times, 21 Mac 1957.

73

MALAYSIA dari segi SEJARAH

perhubungan di antara kedua-dua negara di peringkat kerajaan telah berjalan baik meliputi aspek politik, ekonomi dan sosial.

Bagaimanapun, sekitar tahun 1957, Jepun masih lagi tidak disukai oleh sebahagian besar penduduk Tanah Melayu. Rasa kurang senang untuk berhubungan dengan orang-orang Jepun juga muncul di kalangan penduduk Tanah Melayu. Keadaan ini dipengaruhi oleh kesan anti-Jepun yang mem­pengaruhi sikap penduduk tempatan terhadap perhubungan mereka dengan orang-orang Jepun yang tinggal di Tanah Melayu. Penduduk tempatan tidak mengadakan interaksi serta kurang bergaul dengan orang-orang Jepun yang tinggal di negara ini.16 Tugas Matsumura serta lain-lain pegawai Jepun bukanlah mudah kerana mereka terpaksa berhadapan dengan kumpulan anti­Jepun terutamanya daripada golongan orang-orang Cina Sebenamya masalah ini turut dihadapi oleh orang-orang Jepun yang tinggal di hampir semua negara-negara yang dijajahnya sewaktu Perang Dunia Kedua. Sikap dingin penduduk Tanah Melayu terhadap Jepun di'tahap awal ke'l1erdekaan adalah sepertimana yang pemah dinyatakan oleh Tunku Abdul Rahman sendiri:

At that time (1957), the feeling of the people towards Japan were sti/l biller. Resentment was strong. our though/s severe. because of the sUfferings we had endured during three years of Japanese Occupation. It was hard to forget that period when so many Malayans and our Allies lost their lives. The war was ten years in the past. yet our memory of Japanese tyranny and acts of atrocity had still not faded from our minds."

Sebaik sahaja Tanah Melayu merdeka, Perdana Menteri Jepun, Nobusuke Kishi telah melahirkan hasratnya kepada Tunku Abdul Rahman untuk melawat Tanah Melayu. Bagaimanapun Tunku berada di dalam keadaan serba salah disebahkan sikap dingin yang masih dimiliki oleh penduduk Tanah Melayu terhadap orang-orang Jepun. Tunku terpaksa menggunakan alasan dasar luar negara untuk mencari keamanan dunia bagi membolehkan lawatan Kishi bersama-sama rombongannya ke Tanah Melayu. Manakala pihak British yang masih mentadbir Singapura masih bersikap dingin terhadap Jepun. Apabila Tunku meminta pandangan pihak British di Singapura. temyata pentadbiran British di sana tidak menghalang Tunku menerima Kishi tetapi Singapura tidak menerima Kishi sebagai tetamu negara." Lawatan Kishi telah membuka lembaran barn kepada perhubungan Tanah Melayu-Jepun yang dilihat sebagai

16 Ibid. 17 Tunlcu Abdul Rahman. Looking Back. Pustaka Antara: Kuala Lumpur. 1977. blm. 143. 18 Ibid.

74

PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA·JEPUN 1957·1967

perhatian Tokyo untuk mengadakan perhubungan baik yang berpanjangan dengan Kuala Lumpur.

Selepas kedatangan Kishi, perhubungan di antara kedua-dua negara telah berjalan baik dan diperkuatkan lagi dari semasa ke semasa meliputi perhubungan diplomatik, ekonomi dan sosial.19 Menteri-menteri dan pegawai­pegawai Jepun seringkaJi dihantar bagi mengadakan perhubungan yang lebih baik dengan kerajaan Tanah Melayu. Pada bulan Februari 1958, Menteri Luar Jepun iaitu Fujiyama telah datang ke Tanah Melayu.20 Beliau telah berpeluang bertemu dan berbincang dengan Tunku Abdul Rahman mengenai usaha-usaha bagi mengeratkan perhubungan di antara kedua-dua negara. Walau bagaimanapun, perhubungan diplomatik antara kedua-dua negara pada peringkat awal tidak begitu banyak dan penting sepertimana perhubungan di daiam bidang ekonomi. lni adaIah kerana sebelum akhir tahun 1960-an peranan Jepun dalam bidang diplomatik di Asia Tenggara tidak begitu ketara berbanding penglibatannya di dalam bidang ekonomi.21

Dalam jangkamasa 1957-1967 jumlah orang-orang Jepun yang tinggal di Malaysia adalah tidak ramai. Bilangan mereka adalah terlalu keeil dan bukan merupakan kelompok rakyat luar yang penting di negara ini. Orang­orang Jepun yang tinggal di Malaysia, kebanyakannya tertumpu di bandar­bandar utama iaitu di Kuala Lumpur, Pulau Pinang dan Singapura. Mereka ini mempunyai sikap kurang mengadakan hubungan rapat dengan penduduk tempatan. Keadaan ini dipengaruhi oleh faktor pekerjaan, masalah bahasa dan penumpuan yang terhad di beberapa bandar sahaja.

Menjelang 1965 barulah sebuah Pusat AktiYiti Jepun-Malaysia ditu­buhkan di Kuala Lumpur yang merupakan sebuah persatuan bagi rakyat Jepun di negara ini. Pertubuhan ini bermatlamat menggalakkan persahabatan dan kerjasama di antara ahIi-ahli dan juga rakyat Jepun dengan penduduk tempatan. Pada waktu ditubuhkan terdapat seramai 200 orang rakyat Jepun dan 35 ahIi bersekutu yang kebanyakannya terdiri daripada orang-orang Cina.22

Orang-orang Jepun yang tinggal di Malaysia menghadapi beberapa masalah di dalam perhubungan mereka dengan penduduk tempatan. Masalah utama yang didapati pada peringkat awal ialah tanggapan buruk penduduk tempatan terhadap orang-orang Jepun. Tanggapan buruk lahir daripada

19 Straits 1imes, 19 January 1958. 20 Ibid. 21 Pog Poh-Seng, "Japan's Role in Southeast Asia", New Directioru in the International

Relations of Southeast Asia, hIm. 7. 22 Malaysian Business. December 1973. him. 33.

75

MAUlYSIA dari segi SEJARAH

pengalaman penduduk tempatan sewaktu pendudukan tentera Jepun di Tanah Melayu sewaktu Perang Dunia Kedua (1941-1945). Satu lagi masalah yang wujud pada peringkat awal ialah masalah perhubungan di antara orang-orang Jepun dan penduduk Malaysia kerana kurang mallir berbahasa Melayu. Bagi mengatasi masalah tersebut, beberapa langkah telah dijalankan terutarnanya menubuhkan pertubuhan-pertubuhan sosial yang melibatkan kedua-dua kumpulan. Pertubuhan ini banyak menekankan kepada perhubungan ahli-ahli perniagaan dan hubungan sosial anlara dua pihak.

Pcrubahan dasar luar Jepun lebih nyata berlaku selepas tahun 1960-an apabila ia bebas daripada pengaruh Amerika Syarikat. Jepun mula mengadakan hubungan rapat dengan negara-negara Asia Tenggara serta mengadakan hubungan diplomatik dengan Mongolia dan Vietnam Utara. Satu tindakan yang lebih berani ialah pemimpin-pemimpin Jepun telah mengiktiraf kewujudan negara Bangladesh tanpa merujuk terlebih dahulu kepada Washington. 23 TIndakan ini dilihat tindakan lebih berani pernimpin-pernimpin Jepun dan peralihan penumpuan di dalam dasar luar negara ini terhadap perhubungan-nya dengan rantau Asia.

Dasar luar Jepun yang lebih terbuka membolebkannya mengadakan perhubungan diplomatik yang lebih baik dengan Malaysia. Pada 20 Oktober 1963, Jepun telah menghantar pegawai-pegawainya ke Kuala Lumpur bagi membincangkan dengan kerajaan Malaysia ganti rugi peperangan. Rombongan Jepun diketuai oleh Torau Ushiroku, Pengarah Biro Hal-Ehwal Asia membawa bersama-sama tawaran negaranya yang melibalkan projek pembangunan bernilai 650,000 Pound Sterling dan juga rancangan meningkatkan kerjasama ekonorni ." Daripada tinjauan yang dibuat, didapati jumlah pampasan tersebut jauh lebih kecil daripada tunMan orang-orang Cina Singapura. Sikap terbuka kerajaan Tanah Melayu mempengaruhi kerajaan Jepun menghormati kerajaan Malaysia kerana rundingan yang diadakan dapat berjalan dengan baik dan terbuka.

Pada 1963, Menteri Luar Jepun iaitu Masayoshi Ohira telah memberikan jaminan bahawa kerajaannya akan mengkaji langkah-Iangkah perlu bagi mengadakan perundingan dengan Malaysia terhadap tuntutan orang-orang Cina Singapura." Oleh itu, pada 5 Oktober 1966 kerajaan Jepun dengan persetujuan Perdana Menteri Sato telah mengumumkan kesediaan membayar

23 Ibid. 24 Straits Times, 20 october 1963. 25 Straits TImes, 1 October 1963.

76

PERHUBUNGAN AWAL MAUtYSIA·JEPUN 1957·1967

pampasan bernilai 50 juta ringgit dengan cara 25 juta secara tunai dan 25 juta ringgit lagi dalarn bentuk pinjaman dan bantuan teknikal.26

Di pihak Malaysia, pemimpin-pemimpinnya juga berusaha mengadakan perhubungan dengan Jepun. Pada bulan Mei 1958, Thnku Abdul Rahman dan Thn Tan Siew Sin telah mengadakan lawatan rasmi ke Jepun. 21 Lawatan ini bertujuan membalas lawatan Perdana Menteri Jepun sebelum ini. Di samping itu, terdapat juga tujuan penting lawatan tersebut iaitu mengadakan hubungan perdagangan getah dan bijih timah yang lebih banyak ke negara Jepun daripada sebelumnya dan juga mewujudkan perhubungan yang lebih baik antara kedua-dua buah negara.28 Thnku juga telah menggalakkan kemasukan pelabur-pelabur dan pedagang-pedagang Jepun ke Tanah Melayu. Rombongan Thnku juga turut membincangkan pembentukan syarikal-syarikat Jepun di Tanah Melayu, kerjasarna menangkap ikan di Lautan Hindi serta penubuhan kedai-kedai pakaian di Tanah Melayu."

Rancangan penubuhan Malaysia pada 1963 dengan penyatuan Persekutuan Tanah Melayu, Singapura, Sarawak dan Borneo Utara (Sabah) telah menimbulkan isu politik antarabangsa. Penubuhan Malaysia telah ditentang hebat oleh Presiden Soekamo dari Indonesia dan Presiden Macapagal dari Filipina. Bagi Soekamo, penubuhan Malaysia adaIah sebagai salah satu usaha neo-kolonialisme dan mengaggap Thnku sebagai boneka pihak British. Manakala Filipina menentang penubuhan Malaysia kecana beranggapan wilayah Borneo adalah merupakan wiJayah yang ditadbir olehnya dan seterusnya telah menuntut hak ke atas wilayah ini. TIndakan kedua-dua negara menyebabkan Thnku Abdul Rahman bertindak memutuskan hubungan diplomatik dengan kedua-dua negara serta memanggil pulang duta-dutanya. ,.

Menjelang pertengahan September 1963, pertelingkahan di antara Ma­laysia dan Indonesia menjadi semaidn hebat menyebabkan hubungan antara kedua-dua negara menjadi tegang. Keadan ini disebabkan oleh tindakan In­donesia melancarkan dasar Konfrantasi terhadap Malaysia. Malaysia mendakwa bahawa pihak Indonesia telah menghantar tentera-tentecanya memasuki ke wilayah Malaysia di Johor dan Borneo. Pelbagai pihak telah cuba menjadi orang tengah menyelesaikan perbalahan di antara kedua-dua negara termasuklah negara-negara Asia Tenggara, Pertubuhan Bangsa-Bangsa

26 Straits Times. 25 October 1966. 27 Tun Tan Siew Sin pada ketika menjadi Menteri Perdagangan Tanab Melayu. 28 Siraits Times. 20 May 1958. 29 Ibid.

30 J. SaravanamulbJ, The Dilemma of Independence, hlm. 62.

77

MALAYSIA dari segi SEJARAH

Bersatu dan Jepun. Negara Jepun mula menjadi orang tengah dalam bulan September 1963 apabila Perdana Menteri Hayato Ikeda menawarkan tempat perunelingan bagi Indonesia, Malaysia dan Filipina menamatkan isu Kon­

fiantasi. " Sewaktu lawatannya ke Manila dalam bulan Spetember 1963, Ikeda

telah membawa bersama-sama apa yang elikatakannya Concrete Proposal sebagai langkah awal penyelesaian isu Konfiantasi. Ikeda seterusnya telah membuat pertemuan dan runelingan awal dengan Presiden Macapagal dan

Soekarno. Langkah ini kerana Thnku sememangnya dari awal lagi telah melahirkan kesediaan Malaysia untuk menyelesaikan masalah Konfiantasi secara aman atau runelingan. Sikap keras Presiden Macapagal dan Soekarno mempengaruhi tindakan Ikeda bertemu lebih awal dengan mereka berdua. Usaha kerajaan Jepun bertindak sebagai orang tengah eliterima baik oleh beberapa pihak eli Indonesia. Malahan akhbar Herald yang berbahasa Inggeris eli Jakarta pemah memberikan komentar usaha kerajaan Jepun ini elianggap sebagai suatu kaedah lembut yang sesuai bagi negara tersebut. lanya sepertimana yang pemah eli nyatakan:

Such a fresh approach can best be suggested by a country which is still comparatively free from the dictates of vested interest in this controversy over Malaysia. Japan perhaps represents such a country,ll

Menjelang bulan Jun 1964, kerajaan Jepun berjaya mengaturkan perbincangan peringkat menteri luar eli antara Malaysia, Filipina dan IndG­nesia telah eliadakan eli Tokyo. ManakaIa kemuncak kepada perbincangan ialah perunelingan antara ketiga-tiga pemimpin negara iaitu Thnku Abdul Rahman, Presiden Soekarno dan Presiden Macapagal. Bagaimanapun, usaha­usaha kerajaan Jepun untuk menamatkan isu Konfiantasi kurang berhasil kerana perunelingan ketiga-tiga pemimpin tidak dapat memberikan sebarang penyelesaian." Langkah kerajaan Jepun berusaha memulihkan keamanan eli Asia Thnggara adalah kerana Indonesia dan Malaysia merupakan pembekal bahan mentah dan pasaran yang utama bagi industri Jepun. Kedua-dua negara memberikan sumbangan bekalan getah dan bijih timah kepada industri eli Jepun sena kedudukan Selat Melaka yang begitu penting sebagai laluan utama mengangkut minyak dan hasil industri Jepun. Oleh itu keamanan eli

31 Straits TImes, 20 September 1963. 32 Straizs Times . 25 September 1963. 33 Strails Times, 14 June 1964.

78

PERHUBUNGAN AWAL MALAYS[A-JEPUN 1957-1967

kedua-dua negara arnat diperlukan oleh kerajaan Jepun bagi menjamin pembangunan industrinya.

Pergolakan yang berlaku di rantau Asia Tenggara telah membawa Jepun memberikan penumpuan terhadap kedudukannya di negara-negara di rantan ini. Keadaan ini mempengaruhi Perdana Menteri Sato memaldumkan kepada Diet bahawa beliau akan melawat negara-negara di Asia Tenggara dengan tujuan utama menggalakkan hubungan politik serta meningkatkan keIjasarna ekonomi dan teknikal. Negara utama yang dilawatinya ialah Indonesia dan Malaysia." Rancangan Sato sebenarnya bersesuaian dengan gesaan yang dibuat oleh Tunku Abdul Rahman yang mahukan Jepun mengarnbil daya usaha menggalakkan keIjasarna lebih rapat di dalarn bidang ekonomi dan politik di Asia Thnggara 3S Gesaan Tunku berasaskan kepada pengarnatan beliau bahawa negara Jepun mempunyai kemarnpuan menjadi pemimpin negara-negara di Asia di sarnping memainkan peranan utama membantu pembangunan negara­negara di Asia Thnggara

Kecenderungan tersebut telah mempengaruhi Malaysia bersarna-sarna Jepun dan sembilan buah negara Asia dan Pasifik menubuhkan Asia and Pacific Council (ASPAC) selepas tarnatnya Konfrantasi'6 Tujuan utama penubuhan ini adalah untuk mengadakan keIjasarna dalarn bidang ekonomi dan kebudayaan di antara negara-negara yang terlibat. Bagaimanapun timbul keraguan di kalangan negara-negara komunis bahawa pembentukan majlis ini lebih bermotitkan perkumpulan negara-negara anti-komunis. Sehubungan dengan itu, Malaysia dan Jepun telah bersarna-sarna berusaha mengelakkan majlis ini daripada dicop sebagai pertubuhan anti-komunis.37

HUBUNGANEKONOMI DAN PERDAGANGAN

Perhubungan perdagangan di antara Jepun dengan Tanah Melayu telah berjalan semenjak awal abad ke-20 tertumpu kepada perdagangan bijih timah dan getah. Walau bagaimanapun kegiatan perdagangan ini tidaklah sepenting hubungan Tanah Melayu-Britain atau lain-lain riegara Komanwel. Ianya kerana hubungan Thnah Melayu-Jcpun ini berlangsung di dalarn keadaan yang arnat terhad kerana dipengaruhi oleh faktor pentadbiran Thnah Melayu masih

34 Strails TImes, 26 JanulU}' 1965. 35 Straits TImes. 3 May 1965. 36 Negara·Negara lain ialah Austmlia, Taiwan, New Zealand, Filipina. Vietnam Selatan,

Thailand dan Korea Selatan. Sila libat Saravanamuttu. The Dilemma of Independence, him. 84.

37 Straits Times . 12 June 1966.

79

MAlAYSIA daTi segi SEJARAH

dikuasai oleh pihak British. Selepas tamatnya Perang Dunia Kedua, rakyat Jepun mendapati bahwa

eleonominya berada di dalam leeadaan menyedihlcan. Sewaktu perang, Icira­lcira 25 peratus daripada jumlah leelcayaan negeri Jepun telah musnah. Pengeluaran perlombongan dan perlcilangan di negara itu juga mengalami lcemerosotan" Menjelang 1946 jumlah pengeluaran perlombongan dan induS1Ii telah merosot sehingga hampir 30 peratus daripada jumlah sebelum Pecang.

Peristiwa pengeboman atom oleh tentera Amerilea Syarilcat di dtiil bUah bandar utama iaitu Hiroshima dan Nagasaki memberilcan !cesan yang menda1arn terhadap dasar pertahanan Jepun. Kedua-dua bandar tersebut telah musnah dan melibatlcan jumlah leematian yang besar di Icalangan pendudule Jepun. Pihak Jepun telah menyerah lealah tanpa syarat leepada Ameiilca Syarilcat menyebablcan Amerilca Syarilcat mendudulci negaranya. Sewaktu Jepun di bawah pentadbiran tentera Amerilca Syarilcat, negara tersebut telah menumpu­lean usaha yang bersungguh-sungguh lee arah pembangunan eleonomi dan meninggilean leembali taraf hidup masyaralcat

Menjelang tahun 1950, telcnologi maju Amerilea Syarilcat dan negara­negara Eropah mula dibawa masulc lee Jepun. lni adalah lcerana pada peringlcat awal, Jepun leeleurangan telcnologi asal. Syarileat-syarileat Jepun telah memajulcan pengetahuan telcnologi asal merelca dengan mengemuleakan dan memperbaharui telcnologi asing. Satu leeistimewaan yang dilaleulean oleh syarileat-syarileat Jepun ialah merelea telah berjaya mewujudlean sistem pengeluaran barangan bermutu tinggi dan kuantiti yang banyak dengan leos yang murah. Kejayaan ini disebablean oleh langlcah leerajaan Jepun yang meneleanlcan leepada . telcnologi elelctronile bagi mempertinglcatlcan perleem­bangan telcnologi dalam negara. Negara ini telah menjalanlcan usaha sedaya upaya untule memperkuatlcan telcnologi yang maju. Negara ini juga telah berusaha menandingi negara-negara maju dan dapat mendahului merelca dalam masa yang singlcat di bidang penggunaan telcnologi yang diimport.39

Dalam tahun-tahun 1950-an, leeluaran industri ringan yang tertumpu di dalam bidang telcstil adaIah me'1iadi elcsport utama Jepun tetapi leedudulcannya dengan cepat telah merosot menjelang tahun 1960-an. Kerajaan Jepun telah mengalihlcan penumpuan leepada industri berat dan lcimia yang tertumpu leepada logam dan jentera iaitu leeluli, kapal, leereta dan barangan elelctrile. Bidang industri herat ini telah berjaya menjadi barangan elcsport utama Jepun 38 Sboichi Mochizuki, K. Nakamura dan H. Shimura. Ekomoni Jepun, Japan International

Cooperation Agency. him. I. 39 Ibid .. hlm. 30.

80

PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA·JEPUN 1957·1967

menggantikan barangan industri ringan." Perkembangan industri berat yang semakin meningkat telah memaksa Jepun melihat ke luar negeri bagi men­ctapatkan sumber bahan mentah dan pasaran keluaran industri negaranya. Perkembangan industri seterusnya telah menjadikan Asia Tenggara dan negara­negara Eropah sebagai kawasan tumpuan utama. Dalam hal ini, kegiatan perdagangan Jepun-Malaysia lebih banyak dipengaruhi oleh perkembangan industri yang berjalan di Jepun.

Malaysia pula semenjak di zaman penjajahan British merupakan negara pertanian serta pengeluar utama getah dan bijih timah. Jumlah eksport bahan mentah Tanah Melayu ke Jepun pada tahun 1954 adalah bernilai RM65 juta dan pada tahun 1955 ianya meningkat kepada RM90 juta.41 Jumlah eksport getah dan bijih timah Tanah Melayu pada 1957 berjumlah 85 peratus daripada jumlah seluruh eksport Malaysia manakala sebanyak 69 peratus daripada seramai 2 juta pekerja terlibat di dalam bidang pertanian'2 Bagaimanapun perdagangan getah dan bijih timah Tanah Melayu ke Jepun sehingga tahun 1960-an adalah melalui ejen-ejen di Singapura. Keadaan ini disebabkan oleh kebanyakan pengusaha-pengusaha pengeluaran bahan mentah ini terdiri daripada orang-orang barat yang semenjak Iradisinya menjalankan perdagangan melalui Singapura dan London. Sehingga 1963, semua syarikat kapal korek, 75 peratus ladang-Iadang getah, hampir semua ladang kelapa sawit dan 2/3 perdagangan luar Malaysia dimiliki serta dikuasai oleh orang-orang British."

j.du.1 2: Per.lus Eksport T.n.h Mel.yu (1947·1960)

Baban 1947-50 1951·55 1956-60

Getah 64.0 64.0 63.0 Bijih Tlffiah 19.0 21.0 17 .0 Bijih Besi 0.3 1.0 17.0 Kayu Balak 1.0 1.0 2.0 Minyak k/sawit 2.0 2.0 2.0 Lain-Jain 13.7 11.0 12.0

Sumber: Lim Chong· Yah. West Malaysian External Trade, 1947·65, 1969, him. 210.

Terdapat enam buah negara utama pengimport hasil-hasil Tanah Melayu

40 Ibid. 41 Straits limes, 21 March 1957. 42 Saravanamuttu. The Dilemma of Independence. hIm . 30. 43 Ibid.

8 1

MALAYSIA dari segi SEJARAH

dari tahun 1958 hingga 1963. Negara-negara tersebut ialah Amerika Syariicat, Britain (United Kingdom), Jerman Barat, Soviet Union, Jepun dan Singapura Bagaimanapun, Singapura hanya bertindak sebagai pusat perdagangan entrepot dan bukan menggunakannya untuk kegiatan industri dalam negara.

Jadual 3: Peralus Ek.port Tanab Melayu ke Luar Negara (1958·63)

Negara 1958 1959 1960 1961 1962 1963

Singapura 23 .8 23 .0 21.5 19.8 1.9.8 20.0 United Kingdom 18.5 13.3 13 .0 11.9 9.3 8.3 A. Syarikat 10.6 11.5 10.3 12.6 14.5 14.4 Jepun 9.4 12.8 12.6 14.5 13.8 14.7 Jerman Barat 5.0 5.8 7.7 8.6 4.2 4.3 Soviet Union 3.9 8.2 3.7 6.0 8.5 7.7

Sumber: Lim Cbong· Yab. West Malaysia External Trade, 1947,(;5, 1969, b1m. 216.

Berdasarkan jadual di atas temyata hubungan eksport Malaysia·Jepun telah meningkat dari setahun ke setahun, Pada tahun 1958, Jepun hanya mengimport Idra-kira 9.4 peratus daripada jumlah eksport Malaysia Barat, Keadaan ini berlaku kerana Malaysia telah kurang megeksport barangan ke Singapura dan Britain tetapi digantikan ke Jepun. Menjelang 1963, Jepun adalah negara terbesar membeli barangan eksport Malaysia. Menjelang 1965 negara Jepun menjadi rakan eskport Malaysia yang terpenting apabila jumlahnya meningkat kepada 12.7 peratus," Peningkatan eksport ini adalah kerana kebangkitan industri Jepun yang menjadi pesat dan bertarnbahnya pembeJian bijih timah dan bijih besi bagi keperluan industri di Jepun.

Kebangkitan industri di Jepun dibantu oleh dasar perindustrian kerajaan­nya yang bertujuan meJindungi dan menyokong industri dalam negeri. Dasar tersebut termasukJah kawalan import di bawah suatu sistem peruntukan kewangan yang ketat, galakan pelaburan oleh institusi bank dan campur tangan kerajaan," Dalam waktu yang sarna, pelabur-pelabur di Jepun memberikan sokongan sepenuhnya terhadap dasar·dasar perindustrian yang diperkenalkan oleh kerajaan mereka,

44 Morgan dan Spoelstra. Economic Inlerdependence in Soulheast Asia, University of Wisconsin Press. h1m. 226. •

45 Seminar bertajuk Ekonomi Negara Jepun disampaikan oleh Profesor Morita Makalo, Unive"iti Wased di Hotel Metropolitan. Tokyo pada 27 Ogo. 1987.

82

PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA-JEPUN 1957-1967

Import Malaysia dari lepun juga mengalami perubahan dari sebelum merdeka. Pada peringkat awal selepas merdeka. Malaysia masih lagi Ierlalu bergantung kepada import dari negara-negara barat dan ASia Tenggara wrotamanya Britain, Australia, Indonesia, Thailand dan Singapura. Bagaimana­pun. nilai import Malaysia Ielah meningkat dari setahun ke setahun kemudian­oya. Pada 1958 nilai import Malaysia Barat dari lepun adaIah berjumIah RM95 .1 juta dan Ielah meningkat dengan pesatnya pada 1965 dengan jumIah sebanyak RM300.3 juta .. Keadaan ini menggambarkan. selepas perkembangan iodustri di lepun. nilai import Malaysia Barat telah meningkat dengan begitu pesat dari tahun-tahun sebelumnya. Perkembangan ini adalah kesan daripada berlangsungnya Perjanjian Peroagangan Malaysia-Jepun 1960 yang memboleh­kan negara Jepun mendapat peluang perdagangan yang lebih baik di Malay­sia 47

Perhubungan ekonorni Malaysia-Jepun juga melibatkan pelaburan Jepun ke Malaysia. Pelaburan Jepun ke luar negeri secara umumnya dapat di­bahagikan kepada pelaburan langsung dan pelaburan tidak langsung. Pelaburan tidak langsung bertujuan untuk mendapatkan faedah dan dividen manakala pelaburan langsung bertujuan untuk menubuhkan anak syarikat ke negara­negara luar atau mengambil alih serta menguasai perniagaan asing. 48 Kegiatan pelaburan orang-orang Jepun ke Malaysia Ielahpun berlaku semenjak sebelum merdeka lagi Ietapi berlaku di dalam keadaan yang Ierhad kerana dasar pentadbiran British yang lebih mengutamakan syarikat-syarikat Barat dan Australia sahaja Bagaimanapun. pada 1956. kerajaan Perikatan Thnah Melayu Ielah meluluskan projek pembinaan loji janakuasa di Peai. Pulau Pinang bernilai RM13 juta yang diusahakan oleh syarikat Matsubishi Shipbuilding Company of Japan. Loji tersebut adaIah merupakan projek Ierbesar yang peroah diberi kepada syarikat Jepun kerana ia boleh menjana kuasa elektrik berjumlah 30.000 KW.

Oi samping itu. pelaburan lepun ke Malaysia banyak tertumpu kepada industri yang berkaitan dengan pasaran Iempatan Ierutamanya memproses makanan. rninuman dan barang-barang pengguna. Kegiatan ini mendapat galakan daripada 1\mku Abdul Rahman yang mahukan pelaburan langsung dilakukan oleh syarikat-syarikat Jepun ke Malaysia. Pelaburan Jepun yang pertama selepas merdeka melibatkan sebuah syarikat usahasama pembuatan tekstil pada tahun 1957. Menjelang tahun 1962 Ierdapat lapan buah syarikat

46 Morgan dan Spoelstra, Economic Inrerdependence in Southeast Asia. hlm. 213. 47 Straits Times, 10 May 1960. 48 S. Mochizuki. K. Nakamura dan H. Sbimamura, Ekonomi Jepun. him. 44.

83

MAlAYSIA dari segi SEJARAH

pembuatan telah ditubuhkan dan dalarn tahun 1969 terdapat 46 buah firma Jepun di Thnah Melayu. Bagaimanapun, keklllangan infrastruktur pelindUStrian dan saiz pasaran tempatan yang kedl menyebabkan pelaburan Jepun agak terhad. Oleh itu, usaha-usaha menarnbahkan kemudahan infrastruktur telah dilakukan di dalarn Rancangan Malaysia Pertama (I 966-70).

Melalui Rancangan Malaysia Pertarna, kerajaan Malaysia mula meng­galakkan pelaburan asing ke dalarn negara. Kerajaan Malaysia telah menyusun peraturan-peraruran yang lebih kemaskini di dalarn bidang pembuatan. Sebagai contohnya tidak terdapat peraturan khusus mengenai perlesenan industri bagi syarikat-syarikat asing yang mahu beroperasi sarna ada sebagai cawangan syarikat luar atau menubuhkan syarikat persendirian atau usahasarna dengan pelabur-pelabur tempatan" Bagaimanapun, menjelang pertengahan 1960-an syarikat-syarikat yang merancang menubuhkan kemudahan pembuatan diperlukan mendapat kelulusan permohoQan daripada. Kementerian Per­dagangan. Syarikat-syarikat asing yang melabur juga'·telah diberikan kemudahan taraf perintis yang benar-benar memberi peluang kepada mereka mendapat keuntungan dengan kadar cukai yang minima ketika barn memulakan operasi. Thraf perintis yang diberikan kepada pekilang-pekilang asing harnslah memenuhi beberapa syarat yang ditentukan oleh pihak kerajaan iaitu pertama, sesebuah syarikat mestilah menambahkan jumlah ekuiti saham kepada penduduk tempatan; kedua sesebuah syarikat perlu berupaya menarnbahkan jumlah pekerja-pekerja tempatan di kalangan pegawai-pegawai eksekutif; dan ketiga syarikat-syarikat dikehendaki seboleh-bolehnya menggunakan faktor input tempatan termasuklah bahan mentah serta digalakkan mengeksport hasil keluaran mereka ,. Malaysia juga telah berjaya memansuhl9m cukai dua kali ke atas barangan dari negara-negara Britain, Jepun, Denmark, Norway dan Sweden. Galakan terhadap pelaburan asing telah dapat membantu mewujudkan teknologi industri moden dan membangunkan kadar pertumbuhan ekonomi Malaysia.

BANTUAN DAN RANCANGAN KERjASAMA

Bantuan dan rancangan kerjasarna adalah merupakan alat penting yang membantu merapatkan perhubungan Malaysia-Jepun. Jepun telah berjaya menjadi sebuah negara maju menjelang akhir tahun 1960-an manakala Malaysia dalarn waktu tersebut masih lagi tergolong dalarn kelompok negara-

49 Junid Saham. British Indu.strial Inveslmenl in Malaysia /963-/971, Oxford University Press. Kuala Lumpur. 1980. him. 39.

50 Ibid.

84

PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA-JEPUN 1957-1967

negara sedang membangun_ Dasar luar yang dibentuk oleh Thnku Abdul Rahman yang bersifat pro-barat dan anti-komunis mempengaruhi usaha-usaha Malaysia mendapatkan bantuan dan ketjasarna daripada negara-negara maju, terutamanya dari negara-negara barat, Jepun dan Amerika Syarikat. Dalarn keadaan ini, Malaysia lebih banyak menumpukan usaha mendapatkan ketjasarna dan bantuan dalarn bidang latihan dan ketjasarna dari negara­negara luar.

Langkah memberikan bantuan ke negara-negara luar adalah merupakan perancangan kerajaan Jepun dalarn bentuk nasiooalisme ekonomi dengan tujuan membantu perkembangan ekonomi dan kebajikan negara-negara sedang membangun termasuklah Malaysia. Bantuan tersebut diberikan dalarn dua bidang utama iaitu bantuan kewangan serta kebendaan dan ketjasarna ekonomi yang membolehkan Jepun mengembangkan kepesatan ekonomi pembuatannya ke luar negara. Malahan bantuan luar Jepun pada peringkat awal ini mem­punyai tiga tujuan utama iaitu mempromosikan eksport barangan Jepun, mengekalkan hubungan baik Jepun dengan negara-negara luar terutama yang pro~barat dan mengasaskan rangkaian antarabangsa yang dijangkakan dapat membantu mengembangkan pengaruhnya ke negara-negara sedang mem­bangun. Sl Oleh itu, kerajaan Jepun bersungguh-sungguh memberikan bantuan ke negara-negara Asia Teoggara yang dirasakannya berpotensi besar mem­pertingkatkan perkembangan ekonominya

Bantuan luar Jepun telah mula dilancarkan pada awal tabun 1950-an dengan tujuan dapat membantu menggiatkan pembangunan dan pertumbuhan semula ekonomi negaranya Dengan cara ini ia dapat menaikkan pendapatan perkapita Jepun sekaligus menyumbang ke arah kebangkitan negara ini sebagai kuasa ekonomi dunia." Ja juga bertujuan untuk memperteguhkan hubungan diplomatik Jepun dengan negara-negara luar terutama di rantau Asia Terdapat tiga buah kementerian utama yang bertanggungjawab terhadap polisi bantuan Jepun iaitu Kementerian Luar Negeri, Kementerian Perdagangan dan PerindusUian Jepuo (MIT!) dan Kementerian Kewangan. Dalarn tempoh sepuluh tabun (1957-67) bantuan luar Jepun telah menunjukkan peningkatan dati setabun ke setabun menjadikan negara ini sebagai kuasa berpengaruh di rantau Asia. Jepun telah melibatkan diri secara alctif dan berpengaruh di dalarn Economic Commission for Asia and the Far East (ECAFE), Rancangan Colombo, Projek Mekong, Bank Pembangunan Asia dan Persidangan Menteri-51 Sukebiro Hasegawa. Japanese Foreign Aid: Policy and Practice. Praeger Publishers.

New york, 1975. b1m. 3-4. 52 Ibid., b1m. II.

85

MAVtYSIA dari segi SEJARAH

Menteri bagi Pembangunan Ekonomi Asia Tenggara." Bagi Malaysia pula, menjelang tahun-tahun 1961-65, ia menghadapi

masalah di dalam pembangunan ekonomi dan sosial.S4 Negara ini juga menghadapi masalah serius terhadap kekurangan tenaga kerja yang terlatih serta berkebolehan dalam banyak bidang ekonomi. Di samping itu juga Ma­laysia kekurangan tenaga kerja melibatkan doktor, guru, pakar pertanian, jurutera, juruteknik dan pentadbir.

Beberapa masalah yang dihadapi oleh Malaysia telah mendapat bantuan daripada negara Jepun apabila dalam tempoh 1957-67. Berlaku peningkatan bantuan daripada negara Jepun ke negara ini. Jika dibandingkan dengan negara-negara ASia Tenggara yang lain, Malaysia adalah merupakan negara kedua banyak menerima bantuan Jepun. lni dapat dibuktikan melalui jaduaJ 4 di bawah.

Jadual 4: Jumlah Baotuan Jangka Panjang dan Bantu80 Resmi Jepun dl Asia Tenggara (J 960-68)

US$ Negara Rasmi Swasta Jumlab

Indonesia 1672 72 1704 Malaysia· 210 639 849 Singapura 3 51 58 Filipina 461 203 664 Thailand 338 513 901

• Termasuk Siogapura (1960-65)

Sumber: Diubahsuai dari United Nations, Economic Commission for Asia and the Far

East, £CoMmie Survey of Asia and the Far EaSI, 1970, hlm. 12.

Sehingga akhir tahun 1960-an, bantuan negara Jepun adalah mengenai bayaran gantirugi perang dan kerjasama ekonomi. Kerajaan Jepun menganggap bayaran gantirugi Perang Dunia Kedua yang dibuat ke atas beberapa buah negara Asia Tenggara sebagai sebahagian daripada bantuan negaranya." Bayaran gantirugi yang telah dibuat kepada empat buah negara iaitu Burma,

53 Ibid. 54 First Malaysia Plan 1966-1970, Jahatan Cetak Kerajaan, Kuala Lumpur, him. 13. 55 Sukebiro Hasegawa. Japanese Foreign Aid. him. 23.

86

PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA·JEPUN 1957·1967

Indonesia, Filipina dan Vietnam Selatan adalah bernilai $1 billion. Manakala gantirugi dalam bentuk bantuan ekonomi telah dibuat kepada lapan buah negara tennasuk Malaysia pula beljumlah $500 juta.56

Bantuan dan kerjasama Malaysia-Jepun juga melibatkan bantuan kewangan ke Malaysia. Pinjaman Yen Pertama telah ditandatangani antara kedua-dua buah negara pada tahun 1966. Melalui perjanjian ini kerajaan Jepun bersetuju memberi pinjaman kewangan berjumlah $50 juta kepada Malaysia." Pinjaman yang diberi telah digunakan bagi membiayai projek­projek pembangunan di dalam Rancangan Malaysia Pertama t.erutamanya pembinaan jalan keretapi, pelabuhan dan empangan.

Dalam bulan September 1962 kilang memproses bijih timah t.elah dibina melibatkan sebuah ftrma Jepun iaitu Ishihara Sangyo Kaisha Ltd. dan Syankat Pelaburan Nasional. Projek ini bernilai $5 juta di mana syankat Jepun t.elah membiayai sebanyak $3.75 juta manakala bakinya ditanggung oleh syarikat danpada Malaysia." Dalam waktu yang sama jurutera-jurut.era dan Jepun telah dihantar ke Malaysia untuk menjalankan perojek tersebut. Usaha membina kilang memproses bijih timah ini adalah sebagai langkah kerajaan Malaysia untuk kurang bergantung kepada kilang pemerosesan yang t.erdapat di Singapura. Malaysia juga t.elah meningkatkan perkembangan industri memproses bahan-bahan mentah lain sebagai usaha memberikan peluang pekerjaan kepada penduduk dalam negara. Pada peringkat ini, Jepun juga t.elah menyediakan bantuan bagi menjalankan program industri dan pemodenan perindustrian di Malaysia.

Pada pertengahan tahun 1 960-an, kerjasama perdagangan dan perin­dustrian Malaysia-Jepun telah mula meningkat. Kerjasama industri dalam tahun 1964 melibatkan modal tempatan dan Yonmar Corporation dengan modal sebanyak Y608 juta." Bennula dan awal tahun 1965, syarikat-syarikat Jepun t.erutamanya syankat-syarikat memproses besi dan bahan mentah t.elah menunjukkan minat membuka kilang-kilang usahasama di negara ini. Tujuannya adalah bagi menampung industri kereta motor di Jepun yang sedang berkembang pesat. Kejayaan negara Jepun memasarkan kereta ke luar negaranya telah mempengaruhi negara ini berusaha mencari jarninan bekalan bahan mentah.

56 Negara-negara lain ialab Burma, Cambodia. Laos, Singapura, Korea Selatan, Vietnam Selatan dan Thailand. Sila libat Sukehiro Hasegawa, Japanese Foreign Aid, hIm. 28.

5? Ibid .. him. 72. 58 Slraits TImes. 16 September 1962. 59 Slraits TImes, 21 January 1965.

87

MALAYSIA dad segi SEJARAH

Keadaan ini membuka peluang kepada usahasama penubuhan sebuah kilang besi di Prai, Pulau Pinang pada tahun 1966. Penubuhan kilang ini adaiah merupakan rancangan kerjasama Malaysia-Jepun yang terbesar di daIam industri besi dan keluli yang dinamakan Malayawata Steel Berhad seluas 64 ekar. Kilang ini adalah merupakan kilang pertama seumpamanya di Asia Tenggara mengeluarkan besi dan keluli bagi keperluan industri pembinaan. Ianya menelan belanja pelaburan sebanyak $80 juta melibatkan 5 buah syarikat utama Jepun iaitu Nippon Steel Corporation, Mitsui and Co. Ltd., Mitsubishi Corporation, Irimaru Co. (M) Ltd. dan Nittetsi Mining Co. Ltd. dengan peratus pelaburan sebanyak 39% bersama-sama dengan kerajaan Malaysia.60

Pembinaan kilang ini bermula pertengahan tahun 1965 dan mula beroperasi sepenuhnya dalam bulan Okiober 1967. Pada ketika itu jumlah pekerja yang terlibat adalah seramai 880 orang termasuk 78 orang pekerja Jepun.

Kejayaan rancangan kerjasama antara syarikat Jepun dengan kerajaan Malaysia telah membuka jalan kepada kemasukan pelaburan besar daripada Jepun. Oleh itu, selepas 1967 pelabur-pelabur Jepun yang yakin dengan iklim pelaburan sihat di Malaysia telah menjalankan aktiviti-aktiviti meng­galakkan pelaburan di Malaysia. Langkah ini dibantu oleh dasar-dasar galakan kerajaan terutama penyediaan keistimewaan tarif, mewujudkan zon perdagangan bebas serta sumber buruh dan bahan mentah yang terjamin. Perkembangan sihat ini telah menggalakkan penawaran kerja kepada penduduk Malaysia.

Di penngkat pertubuhan serantau, Malaysia telah terlibat bersama-sama Jepun daIam dua buah badan iaitu Asia Pasifik Council (ASPAC) dan ASEAN, ASPAC ditubuhkan pada tahun 1966 bertujuan mendapatkan kerjasama di dalam bidang ekonomi, sosial dan kebudayaan. Tujuan utama badan ini kemudiannya telah berubah dengan lebih menumpukan perhatian daIam bidang politik sahaja apabila Korea Selatan, Filipina dan Vietnam Selatan meng­gunakannya sebagai badan untuk menentang ancaman pengaruh komunis 6

!

Penyertaan negara Jepun di dalam ASPAC berlaku sewaktu pentadbiran Perdana Menten Sato.

KESIMPULAN

Secara nngkasnya kerjasama Malaysia-Jepun melibatkan bantuan pinjaman dan kerjasama teknikal, pelaburan, pinjaman Yen dan kredit perdagangan

60 Malaysian Business, December 1973. hlm. 49. 61 Sacanavanamuttu. The Dilemma of Independence, hIm . 84.

88

PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA-JEPUN 1957-1967

serta keljasama dalam benlllk pelaburan langsung. Di peringkat awal kerjasama ekonomi Jepun berpusat .kepada pelaburan langsung peringkat kerajaan. Kerjasama pada sekitar tempoh masa 1957-67 agak perlahanjika dibandingkan (\engan tahun-tahun selepasnya Keadaan ini dipengaruhi oleh sikap penduduk Thnah Melayu pada peringkat awal kemerdekaan masih lagi sangsi dengan peranan Jepun setelah mereka mengalami layanan buruk sewaklll zaman pendudukan Jepun. Golongan masyarakat Cina masih lruat membuat Illntutan gantirugi (\engan kerajaan Jepun serta tidak berpuashati dengan benlllk bayaran yang ditawarkan oleh kerajaan Jepun. Di sam ping illl. dalam bidang ekonorni dan hubungan luar. Thnah Melayu di bawah kepimpinan Thnku Abdul Rahman lruat berganlllng kepada negara Britain dan ahli-ahli Komanwel disebabkan faktor hubungan tradisi yang telah lama wujud. Menyedari hakikat ini. pihak Jepun menumpukan dua bidang utama dalam perhubungannya dengan Tanah Melayu iailll kerjasama perdagangan dan banlllan dalam bidang teknikal dan kewangan. Strategi ini telah berjaya merap3tkan hubungan ked~-dua negara dan membolehkan hubungan yang lebih luas dalam pelbagai bidang dijalankan selepas tempoh 1967.

89