1

PENGGUNAAN ALAT BANTU HAFAZAN (ABH) DALAM KALANGAN GURU

TAHFIZ AL-QURAN DI MALAYSIA

Dr. Mohamad Marzuqi Abdul Rahim Pensyarah Kanan

Jabatan Pengajian Islam

Fakulti Sains Kemanusiaan,

Universiti Pendidikan Sultan Idris

e-mail: marzuqi@fsk.upsi.edu.my

Abstrak:

Kertas ini bertujuan membincangkan senario penggunaan alat bantu hafazan dalam kalangan guru

di institusi Tahfiz Al-Quran di Malaysia. Kepelbagaian alat mahupun bahan dalam pengajaran

diyakini dapat meransang pelajar dalam pembelajaran hafazan al-Quran. Bagi mendapatkan bukti

satu kajian lapangan telah dijalankan di beberapa buah institusi tahfiz al-Quran. Data diperolehi

melalui instrumen soal selidik yang diedarkan kepada pelajar di institusi tahfiz tersebut. Sampel

kajian ialah sebanyak 386 orang pelajar yang telah memberi maklum balas kepada soal selidik yang

diedarkan. Dapatan kajian menunjukkan penggunaan ABH mempunyai hubungan yang signifikan

sebanyak (70%) dengan kaedah pengajaran tahfiz al-Quran. Implikasi kajian merumuskan

penggunaan (ABH) yang meluas ditambah pula dengan produk-produk teknologi dapat memberikan

kesan yang kuat kepada pengajaran dan pembelajaran Tahfiz al-Quran. Ini disebabkan kebanyakan

pelajar tahfiz masa kini membesar dalam persekitaran digital yang akhirnya memberi kesan kepada

pembelajaran pelajar.

Kata Kunci: Alat Bantu Hafazan, Tahfiz Al-Quran.

Pendahuluan

Hafazan adalah metode yang telah digunakan oleh para ulama dalam memelihara ilmu termasuk al-

Quran. Pendidikan tahfiz al-Quran merupakan pendidikan terawal dan teras di dalam sejarah

pendidikan Islam. Rasulullah SAW telah menyampai dan mengajarkan al-Quran kepada para sahabat

secara hafazan sebagai kaedah yang utama. (Al-Habash, 1987). Hal yang demikian merupakan satu

kemudahan yang dikurniakan Allah SWT kepada umat yang diturunkan al-Quran kepada mereka

seperti firman Allah:

Bermaksud : Dan demi sesungguhnya, Kami telah mudahkan Al-Quran untuk menjadi

peringatan dan pengajaran, maka adakah sesiapa yang mahu mengambil peringatan dan

pelajaran (daripadanya)?

(Surah al-Qamar 54:17)

Kemudahan ini adalah bertepatan dengan tujuan memelihara isi kandungan al-Quran dari segala

bentuk penyelewengan dan perubahan seperti firman Allah:

2

Bermaksud: Sesungguhnya Kamilah yang menurunkan Al-Quran, dan Kamilah yang

memelihara dan menjaganya.

(Surah al-Hijr 15:9)

Al-Sayuti (1987) menjelaskan tujuan Allah SWT memudahkan pembacaan dan hafazan al-

Quran adalah untuk mencegah terputusnya jumlah kemutawatiran al-Quran. Walaupun menghafaz

telah dipermudahkan oleh Allah SWT kepada manusia, namun proses pengajaran dan pembelajaran

tahfiz masih memerlukan kepada kaedah pengajaran yang tersusun dan berkesan demi mencapai

matlamat pendidikan tahfiz yang dihasratkan (Azmil Hashim, Ab. Halim Tamuri, & Misnan Jemali,

2013)

Di dalam pengajaran dan pembelajaran hafazan al-Quran terdapat pelbagai kaedah yang

diamalkan oleh para pendidik tahfiz al-Quran bagi mencapai objektif pembelajaran. Antaranya ialah

empat kaedah utama pengajaran hafazan al-Quran sebagaimana yang dinyatakan oleh al-Qabisi

(1955) iaitu tasmi’ (mendengar hafazan al-Quran), talaqqi (membetulkan bacaan dan sebutan huruf

al-Quran), tikrar (ulang dan latih tubi) dan al-fahm (kefahaman ayat) (al-Qabisi, 1955). Selain itu

beberapa kaedah lain turut diamalkan dalam pengajaran tahfiz al-Quran seperti kaedah kitabah iaitu

menulis al-Quran (Abu al-Wafa,1999; Abu al-Fida, 2006; Darul Quran, 2007) pengujian hafazan

(Abdul hafiz et.al, 2003), rakan hafaz (Abu Najihat, 2002; Abu al-Fida 2006, Darul Quran, 2007),

penentuan kadar hafazan (Muhammad Muhsin, 1994; Abu al-Wafa, 1999; al-Syarbini, 2004), taqsim

al-ayat iaitu membahagikan ayat al-Quran kepada beberapa bahagian sebelum dihafaz (al-Syarbini,

2004), melancarkan hafazan dan merekodkan hafazan pelajar (Abu al-Wafa, 1999; al-Syarbini, 2004;

Darul Quran, 2007)

Kaedah-kaedah ini terus berkembang dan disesuaikan dengan perkembangan zaman. Keperluan

kepada perkembangan dan penyesuaian kaedah pengajaran tahfiz semakin jelas apabila generasi

pembelajar terdiri dalam kalangan Gen-z. Menurut Tapscott (2008) generasi z ialah mereka yang lahir

antara 1998 hingga 2009 di dalam dunia ledakan teknologi dan maklumat. Generasi ini berkeyakinan

teknologi harus dimanfaatkan untuk berkomunikasi secara nyata dan realistik (Siti Mahani, 2015).

Oleh yang demikian penyediaan bahan bantu mengajar (BBM) dalam pengajaran, harus mengambil

kira bahan-bahan berasaskan digital dan teknologi.

Di dalam pengajaran dan pembelajaran tahfiz al-Quran, guru tahfiz perlu berusaha untuk

menambah keberkesanan pengajaran melalui kaedah tertentu barbantukan bahan-bahan pembelajaran

terkini dan selaras dengan perkembangan teknologi. Dengan yang demikian kaedah pengajaran

hafazan al-Quran dapat diperkasakan. PdP akan bersifat lebih interaktif kerana kebanyakan deria

pelajar dapat diransang melalui ABH yang menarik dan berkaitan (Kamrul Azmi Jasmi & Ab. Halim

Tamuri, 2007). Bahan bantu mengajar diakui memberi peluang kepada pelajar memperoleh kemahiran

melalui penggunaan pelbagai deria, iaitu deria penglihatan, deria sentuh dan deria pendengaran

(Ahmad Mohd Salleh, 2004).

3

Di samping itu, Al-Ahwani (1955) menegaskan proses pengajaran dan pembelajaran tahfiz

harus melalui empat perkara iaitu melihat, mendengar membaca dan menulis. Pandangan ini disokong

oleh Muhammad Muhsin (1994) bahawa di dalam pengajaran dan pembelajaran tahfiz terdapat alat

yang boleh membantu menghafaz al-Quran. Secara am, ABH terdiri daripada empat kategori iaitu

bahan yang didengar, bahan yang dilihat, bahan yang dibaca dan bahan yang ditulis.

ABH dalam bentuk bahan yang didengar sebagai contoh adalah amat mustahak dalam proses

menghafaz al-Quran. Teknik mendengar bacaan guru dan mengikut bacaan tersebut sehingga

menghafaz ayat tersebut atau merakam ayat-ayat al-Quran yang akan dihafaz kemudian

mendengarnya melalui audio boleh membantu proses menghafaz al-Quran. Contohnya pelajar tahfiz

boleh diperdengarkan atau memerhati dan mengikut bacaan terbaik oleh Syeikhul Maqari’ Mahmud

Khalil al-Khusori dari Mesir (Darul Quran, 2007). Kaedah ini telah juga telah disarankan oleh Abu al-

Fida’ (2006) dengan menyatakan bahawa penggunaan teknologi moden sebagai bahan bantu

berbentuk audio di dalam proses menghafaz adalah sangat perlu. Pelajar boleh mendengar bacaan

melalui audio dan menghafaz serta merakamkan bacaan melalui alat bantuan audio seperti rekorder,

mp3 dan sebagainya. Bahan berbentuk audio kini lebih mudah diakses melaui telefon pintar yang

dimiliki oleh kebanyakan individu.

Alat bantu hafazan yang boleh dilihat pula ialah paparan video bacaan qari tau huffaz murattal

atau bertarannum dari laman sesawang atau internet. Selain itu paparan mushaf yang boleh dilihat di

dalam skrin seperti flashQuran dan Al-Quran Android dapat membantu para hafiz menekuni ayat-

ayat al-Quran dalam imej yang lebih jelas, mudah dan menarik. ABH dari jenis boleh dilihat ini juga

boleh diakses para huffaz melalui komputer atau telefon pintar secara percuma dan mudah.

Perkembangan dunia percetakan juga telah menghasilkan pelbagai rekabentuk dan saiz

mushaf dengan harga yang kompetetif. ABH dalam bentuk bahan bertulis yang boleh dibaca ini

memberi pilihan kepada guru dan pelajar tahfiz memilikinya mengikut kesesuian dan citarasa masing-

masing. Selain itu terjemahan per-kata al-Quran yang berada di pasaran amat berguna kepada para

huffaz untuk mendekatkan pemahaman mereka kepada makna ayat-ayat al-Quran sebelum, semasa

dan selepas proses menghafaz.

Menurut Al-Rabie (2008) pengajaran adalah satu perancangan menjayakan proses

pembelajaran bagi satu tempoh yang ditetapkan. Oleh yang demikian guru harus merancang

penggunaan alat atau bahan yang sesuai dan efektif dalam pengajarannya. Al-Quran amat

menitikberatkan perancangan sehingga umat Islam diseru untuk membuat persiapan fizikal dan

mental untuk mencapai sesuatu matlamat sebagaimana firman Allah

Bermaksud: Dan kalaulah mereka mahu keluar (untuk turut berperang), tentulah mereka

menyediakan persiapan untuknya; tetapi Allah tidak suka pemergian mereka, lalu

4

dilemahkannya semangat mereka, dan dikatakan (oleh Syaitan): "Tinggallah kamu

bersama-sama orang-orang yang tinggal".

(Surah al-Taubah: 46)

Oleh itu untuk mencapai matlamat pendidikan tahfiz, persiapan seorang guru dalam menyedia dan

mengembeling ABH yang sesuai dengan kaedah pengajaran adalah selari dengan seruan Allah SWT

supaya kita membuat perancangan yang rapi dan teliti.

Isu ABH dalam Pengajaran dan Pembelajaran Tahfiz

Pengajaran di dalam kelas bersaiz kecil dipercayai akan lebih terfokus. Lazimnya sebuah kelas tahfiz

mempunyai jumlah pelajar tidak melebihi 15 orang (Mohamad Marzuqi, 2008). Namun saiz kelas

yang kecil bukan bermakna pengajaran tahfiz tidak memerlukan penggunaan ABH dan inovasi

pengajaran. Jika setiap hari guru menggunakan kaedah dan strategi yang statik serta kaku,

berkemungkinan perasaan bosan akan timbul dalam diri pelajar. Hal ini ditegaskan oleh Al-Tal (1997)

dan Al-Khatib (2009) yang menyatakan pengajaran tidak boleh statik dan harus berkembang seiring

dengan perkembangan semasa kerana ia memberi kesan langsung kepada proses pembelajaran pelajar.

Kajian Azmil dan Misnan (2014) menunjukkan penggunaan ABH dalam kalangan pensyarah

tahfiz adalah sangat kurang dan terhad walaupun mereka mengetahui kepentingannya dan peranannya.

Penggunaan hanya pada ABH asas iaitu buku rekod kehadiran dan buku rekod tasmi’ serta mushaf al-

Quran dan mushaf kecil (poket). Hal yang sama berlaku dalam Pendidikan Islam secara umum iaitu

amalan pengajaran kebanyakan guru juga masih bersifat tradisional tanpa memanfaatkan Alat Bantu

Mengajar (ABM) (Ab. Halim Tamuri et.al, 2006). Hal ini dikatakan berpunca daripada salah faham

atau memandang ringan fungsi ABM dalam meningkatkan prestasi pengajaran dan pembelajaran

(Farrant, 1977). Penggunaan alat elektronik terutama berorientasikan ICT seperti OHP, LCD,

komputer, laptop, software al-Quran, CD al-Quran, CD interaktif, perakam audio hampir tidak

dimanfaatkan dalam pengajaran dan pembelajaran tahfiz (Azmil Hashim & Misnan Jemali, 2014).

Dapatan ini disokong oleh (Mohamad Marzuqi et.al; 2016) yang menyatakan penggunaan ABH

berasaskan teknologi maklumat dan komunikasi dalam kalangan pensyarah tahfiz al-Quran masih

berada pada tahap yang rendah.

Metodologi kajian

Kajian ini menggunakan pendekatan kuantitatif melalui kaedah tinjauan yang berbentuk deskriptif

dan inferensi. Soal selidik yang telah diubah suai daripada kajian lepas digunakan untuk mengutip

data dalam kalangan pelajar.

Populasi kajian bagi empat buah institusi tahfiz dari Negeri Perak, Selangor, Pahang dan

Negeri Sembilan adalah berjumlah (635) orang dan melibatkan sampel yang dipilih secara rawak

berstruktur sebanyak (386) orang pelajar. Bagi menentukan kesahan dalaman, soal selidik yang dibina

5

telah dirujuk kepada beberapa orang yang mempunyai kepakaran dan pengalaman luas dalam bidang

masing-masing yang terdiri daripada kepakaran dalam bidang pendidikan, tahfiz al-Quran, pendidikan

Islam dan penyelidikan.

Manakala kebolehpercayaan item- item dalam soal selidik ini ditentukan melalui satu analisis

data untuk mendapatkan nilai alpha Cronbach. Didapati instrumen soal selidik yang digunakan

mempunyai kebolehpercayaan yang tinggi, iaitu nilai alpha Cronbach 0.93 seperti ditunjukkan dalam

Jadual (1).

Jadual 1: Nilai Kebolehpercayaan

Indikator Nilai alpha Cronbach

Sangat Tinggi 0.90 - 1.00

Tinggi 0.70 - 0.89

Sederhana 0.30 - 0.69

Rendah 0.00 - 0.30

Sumber: Brymen & Cramer (1999)

Proses analisis data dilakukan secara deskriptif melalui analisis berkomputer menggunakan

perisian Statistical Package for Social Sciences Version 2.0. Statistik deskriptif yang digunakan ialah

frekuensi, peratusan, min dan sisihan piawaian.

Latar Belakang Responden Tahfiz Al-Quran

Demografi responden dalam kalangan pelajar tahfiz al-Quran dalam kajian ini merangkumi pemboleh

ubah jantina, jenis institusi dan semester pengajian seperti jadual 3.

Daripada 386 orang pelajar yang menjadi responden di enpat buah institusi tahfiz al-Quran

zon tengah jumlah pelajar lelaki dan perempuan hampir sama iaitu seramai 205 orang (53.1%) pelajar

lelaki dan 181 orang (46.9%) pelajar perempuan. Sementara itu jumlah pelajar di Darul Quran JAKIM

adalah lebih besar dari pelajar Maaahad tafiz al-Quran Negeri (MTQN ) iaitu 230 orang pensyarah di

Darul Quran JAKIM (59.6%) dan 156 orang pelajar dari MTQN (40.4%). Pecahan pelajar mengikut

semester pula menunjukkan majoriti responden adalah pelajar dari semester 3 seramai 244 orang

(63.2%), sementara hanya 142 pelajar dari semester 5 (36.8%).

6

Jadual 3: Taburan responden pelajar tahfiz mengikut kategori

Pemboleh ubah Kategori Kekerapan %

Jantina Lelaki 205 53.1

Perempuan 181 46.9

Institusi Darul Quran 230 59.6

MTQN 156 40.4

Semester Pengajian Tiga (3) 244 63.2

Lima (5) 142 36.8

Kaedah Pengajaran Guru Tahfiz

Dapatan kajian pada bahagian ini adalah mengukur kaedah pengajaran guru tahfiz yang diamalkan di

institusi tahfiz al-Quran zon tengah. Sejumlah dua puluh ítem dikemukakan kepada responden bagi

mendapatkan maklum balas mereka tehadap kaedah pengajaran guru di dalam kelas tahfiz. Maklum

balas responden adalah dalam bentuk skala likert lima mata iaitu dari skala 1 untuk tidak pernah dan

seterusnya jarang sekali, kadang-kadang, kerap dan sentiasa pada skala 5. Jadual 4 menunjukkan

peratus, kekerapan, min dan sisiahan piawai kaedah pengajaran guru tahfiz dari maklumbalas pelajar.

Jadual 4: Analisis Kekerapan, Peratus, Min dan Sisihan Piawai bagi Kaedah Pengajaran Guru Tahfiz

Bil Item Pengajaran Tidak

Pernah Jarang

Kadang-

Kadang Kerap Sentiasa Min S.P

1 Merekodkan pencapaian

hafazan saya 0.3%

(1)

.8%

(3)

6.2%

(24)

20.2%

(78)

72.5%

(280) 4.64 .659

2 Menyemak buku tulisan al-

Quran saya

0%

(9)

2.6%

(10)

8.8%

(34)

21.8%

(84)

66.8%

(258) 4.53 .763

3

Membetulkan kesalahan

saya dari aspek kelancaran

dan tajwid semasa tasmi’

0%

(0)

1.6%

(6)

9.6%

(37)

27.2%

(105)

61.7%

(238) 4.49 .732

4 Mendengar dengan teliti

hafazan saya

0%

(0)

1.8%

(7)

7.3%

(28)

34.7%

(134)

56.2%

(217) 4.45 .709

5 Menguji hafazan saya 1.0%

(4)

3.1%

(12)

18.7%

(72)

24.6%

(95)

52.6%

(203) 4.25 .934

6

Meminta saya membaca dan

mengulang al-Quran dengan

kerap dan banyak (Latih

Tubi) menghafaz

2.1%

(8)

2.1%

(8)

12.7%

(49)

32.1%

(124)

51.0%

(197) 4.28 .911

7

Membetulkan kesalahan

bacaan pelajar sambil

menerangkan bacaan yang

betul

2.3%

(9)

2.6%

(10)

15.3%

(59)

30.3%

(117)

49.5%

(191) 4.22 .957

8

Meminta saya bersiap sedia

menghafaz secara konsisten

sekurang-kurangnya sehari

sebelum kelas tasmi’

1.6%

(6)

3.4%

(13)

11.9%

(46)

36.3%

(140)

46.9%

(181) 4.24 .900

9

Meminta kepada saya

memilih pasangan/rakan

untuk menghafaz dan

4.1%

(16)

5.2%

(20)

16.6%

(64)

36.5%

(141)

37.6%

(145) 3.98 1.060

7

Bil Item Pengajaran Tidak

Pernah Jarang

Kadang-

Kadang Kerap Sentiasa Min S.P

murajaa’h/i’adah

10 Menentukan giliran saya dan

pelajar lain untuk tasmi’

19.2%

(74)

11.4%

(44)

16.1%

(62)

21.8%

(84)

31.6%

(122) 3.35 1.498

11

Menerangkan pelbagai

teknik menghafaz al-Quran

kepada saya

4.4%

(17)

7.3%

(28)

24.1%

(93)

35.5%

(137)

28.8%

(111) 3.77 1.079

12

Menunjukkan bacaan contoh

melalui Talaqqi dan

Musyafahah

8.0%

(31)

11.7%

(45)

29.3%

(113)

25.6%

(99)

25.4%

(98) 3.49 1.215

13

Meminta saya merancang

kuantiti/ kadar ayat yang

akan dihafaz

7.5%

(29)

8.5%

(33)

20.2%

(78)

38.6%

(149)

25.1%

(97) 3.65 1.164

14

Meminta saya merujuk

terjemahan sebelum dan

selepas menghafaz

10.1%

(39)

12.2%

(47)

29.8%

(115)

26.7%

(103)

21.2%

(82) 3.37 1.229

15

Menerangkan secara ringkas

kefahaman ayat di dalam

sukatan hafazan yang

ditentukan (ayat talaqqi)

11.1%

(43)

15.0%

(58)

28.8%

(111)

26.7%

(103)

18.4%

(71) 3.26 1.239

16

Memilih beberapa perkataan

dari ayat al-Quran dan

menerangkan dalam bentuk

terjemahan kepada pelajar

15.0%

(58)

19.2%

(74)

27.7%

(107)

24.1%

(93)

14.0%

(54) 3.03 1.264

17

Memilih dan meminta

pelajar yang lemah bacaan

untuk membaca ayat al-

Quran semasa talaqqi

16.3%

(63)

18.9%

(73)

30.6%

(118)

20.5%

(79)

13.7%

(53) 2.96 1.264

18 Menguji kefahaman ayat

yang telah saya hafaz

18.1%

(70)

17.1%

(66)

29.5%

(114)

22.5%

(87)

12.7%

(49) 2.95 1.277

19

Memilih dan meminta

pelajar yang mahir untuk

membaca ayat al-Quran

semasa talaqqi

17.4%

(67)

19.4%

(75)

28.8%

(111)

22.3%

(86)

12.2%

(47) 2.92 1.264

20

Meminta saya membuat

kajian perpustakaan pada

ayat-ayat tertentu

29.8%

(115)

26.2%

(101)

23.6%

(91)

14.0%

(54)

6.4%

(25) 2.51 2.400

Keseruhan Kaedah Pengajaran 8.5% 9.5% 19.8% 27% 35.2% 3.71 .610

N= 386

Merujuk kepada jadual 4 secara keseluruhan kaedah pengajaran guru tahfiz yang diamalkan di

institusi tahfiz yang dikaji dari persepsi pelajar mencatatkan min 3.71 dan sisihan piawai .610 berada

pada tahap sederhana tinggi. Dapatan juga menunjukkan secara keseluruhan majoriti responden iaitu

35.2% menyatakan aktiviti-aktiviti di dalam kaedah pengajaran guru sentiasa dilaksanakan oleh guru

mereka. Manakala sebahagian responden iaitu 27% menyatakan guru kerap menjalankan aktiviti di

dalam pengajaran mereka. Sebahagian yang lain iaitu 19.8% menyatakan guru tahfiz kadang-kadang

menjalanakan aktiviti di dalam pengajaran mereka. Sebahagian kecil sahaja dari kalangan responden

8

menyatakan guru mereka jarang sekali atau tidak pernah melaksanakan aktiviti di dalam pengajaran

mereka.

Dapatan turut menunjukkan bahawa enam item kaedah pengajaran guru tahfiz berada pada

peratus kekerapan (sentiasa) yang tinggi iaitu di antara 51% hingga 72.5%, lima item kaedah

pengajaran guru tahfiz berada pada peratus kekerapan sederhana iaitu di antara 28.8 % hingga 49.5%,

sementara baki sembilan item mencatatkan peratus kekerapan yang rendah pada kaedah pengajaran

guru tahfiz iaitu di antara 6.4% hingga 25.4%. Item yang menunujukkan kekerapan yang paling tinggi

ialah guru tahfiz sentisa merekod secara bertulis hafazan pelajar mereka iaitu 72.5% (280) daripada

keseluruhan responden dikuti dengan sentiasa melakukan semakan terhadap tulisan hafazan al-Quran

pelajar 66.8% (258), sentiasa membetulkan kesalahan tajwid dan kelancaran hafazan 61.7% (238),

sentiasa mendengar dengan teliti hafazan pelajar 56.2% (217), sentiasa meminta dan mengingatkan

pelajar membaca banyak dan kerap semasa menghafaz al-Quran 51% (197).

Sementara itu analisis ítem turut menunjukkan ítem penggunaan kaedah kajian perpustakaan

dalam pengajaran dan pembelajaran hanya dilaksanakan oleh sebilangan kecil guru iaitu 6.4% (25)

dari maklumbalas keseluruhan responden. Dapatan menunjukkan majoriti 29.8% (115) pelajar

menyatakan guru tahfiz tidak pernah melaksanakan kaedah kajian perpustakaan dalam pengajaran dan

pembelajaran.

Penggunaan ABH dalam Kalangan Guru Tahfiz Al-Quran

Dapatan kajian pada bahagian ini pula adalah mengukur penggunaan ABH dalam kalangan guru

tahfiz al-Quran. Sejumlah sepuluh ítem dikemukakan kepada responden bagi mendapatkan maklum

balas mereka tehadap kaedah pengajaran guru di dalam kelas tahfiz. Makklum balas responden adalah

dalam bentuk skala likert lima mata iaitu dari skala 1 untuk tidak pernah dan seterusnya jarang sekali,

kadang-kadang, kerap dan sentiasa pada skala 5. Jadual 5 menunjukkan peratus, kekerapan, min dan

sisiahan piawai kaedah pengajaran guru tahfiz dari maklum balas pelajar.

Jadual 5: Analisis Kekerapan, Peratus, Min dan Sisihan Piawai bagi Penggunaan ABH dalam

Kalangan Guru Tahfiz Al-Quran

Bil Item Pengajaran Tidak

Pernah Jarang

Kadang-

Kadang Kerap Sentiasa Min S.P

1

Menggunakan buku rekod

untuk mengemaskini

kehadiran pelajar

2.3%

(9)

1.0%

(4)

6.7%

(26)

25.6%

(99)

64.2%

(248) 4.48 .853

2

Menggunakan buku rekod

tasmi’/ rekod mengajar

untuk mengemaskini laporan

hafazan pelajar

1.6%

(6)

2.3%

(9)

6.2%

(24)

30.1%

(116)

59.8%

(231) 4.44 .836

3

Menggunakan mushaf

sebagai teks rujukan al-

Quran dan terjemahan

8.8%

(34)

6.0%

(23)

22.5%

(87)

31.9%

(123)

30.8%

(119) 3.70 1.216

4 Menyediakan bahan yang 6.0% 7.5% 22.8% 35.5% 28.2% 3.73 1.129

9

Bil Item Pengajaran Tidak

Pernah Jarang

Kadang-

Kadang Kerap Sentiasa Min S.P

secukupnya sebelum beliau

memulakan pengajaran.

(23) (29) (88) (137) (109)

5

Menyediakan jadual kadar

muka surat atau ayat yang

perlu ditalaqqi oleh pelajar

11.7%

(45)

13.0%

(50)

24.1%

(93)

26.7%

(103)

24.6%

(95) 3.40 1.302

6

Mengedarkan ringkasan atau

nota sebagai bahan rujukan

tambahan kepada pelajar

20.7%

(80)

21.0%

(81)

26.2%

(101)

20.7%

(80)

11.4%

(44) 2.81 1.293

7

Menggunakan kemudahan

perpustakaan untuk mencari

bahan tambahan pengajaran

22.8%

(88)

23.6%

(91)

24.6%

(95)

18.1%

(70)

10.9%

(42) 2.71 1.297

8

Menerangkan bahan rujukan

tambahan di dalam

pengajaran tema makna ayat

al-Quran

16.8%

(65)

15.0%

(58)

31.6%

(122)

26.7%

(103)

9.8%

(38) 2.98 1.220

9

Menggunakan audio video

untuk menunjukkan cara

sebutan dan contoh bacaan

qari terkenal

34.2%

(132)

21.5%

(83)

22.5%

(87)

14.5%

(56)

7.3%

(28) 2.39 1.285

10

Menggunakan majalah atau

akhbar sebagai bahan

pengajarannya

30.3%

(117)

23.6%

(91)

21.8%

(84)

17.6%

(68)

6.7%

(26) 2.47 1.271

Keseluruhan Penggunaan ABH 15.5% 13.4 20.9% 24.8% 25.4% 3.31 .757

N= 386

Merujuk kepada jadual 5 secara keseluruhan keseluruhan penggunaan ABH dalam kalangan

guru tahfiz berada pada min 3.31 dan sisihan piawai .757 iaitu pada tahap sederhana tinggi. Dapatan

juga menunjukkan secara keseluruhan majoriti responden iaitu 25.4% menyatakan ABH sentiasa

dilaksanakan oleh guru mereka. Manakala sebahagian responden iaitu 24.8% menyatakan guru kerap

menggunakan ABH di dalam pengajaran mereka. Sebahagian yang lain iaitu 20.9% menyatakan guru

tahfiz kadang-kadang menggunakan ABH di dalam pengajaran mereka. Sebaliknya sebahagian dari

kalangan responden menyatakan guru mereka jarang sekali atau tidak pernah menggunakan ABH di

dalam aktiviti pengajaran mereka.

Dapatan menunjukkan bahawa hanya dua item penggunaa ABH berada pada peratus

kekerapan yang tinggi iaitu di antara 64.2% dan 59.8%, tiga item lagi berada pada peratus kekerapan

sederhana iaitu 30.8%, 28.2% dan 24.6% sementara baki lima item mencatatkan peratus kekerapan

yang rendah iaitu di antara 6.4% hingga 11.4%. Item yang menunjukkan kekerapan yang paling tinggi

ialah guru tahfiz sentisa menggunakan dan mengemaskini buku rekod kehadiran pelajar 64.2% (248)

daripada keseluruhan responden dikuti dengan sentiasa menggunakan dan mengemaskini buku rekod

tasmi’ hafazan al-Quran pelajar 59.8% (231)

Sementara itu analisis ítem turut menunjukkan lima ítem penggunaan ABH yang paling

lemah atau kurang dalam pengajaran dan pembelajaran iaitu penggunaan majalah dan akhbar hanya

10

6.7% (26) dari maklumbalas keseluruhan responden, diikuti dengan penggunaan audio video dalam

pengajaran 7.3% (28), penggunaan bahan rujukan tambahan untuk pemahaman makna ayat al-Quran

9.8% (38), penggunaan bahan-bahan perpustakaan untuk pengajaran 10.9% (42) dan penggunaan nota

atau ringkasan dalam pengajaran dan pembelajaran 11.4% (44).

Hubungan Kaedah Pengajaran Guru Tahfiz dengan Penggunaan ABH

Untuk menguji hubungan di antara pembolehubah kaedah pengajaran dengan ABH, ujian korelasi

telah dijalankan ke atas data yang diperolehi. Berdasarkan jadual 6, dapatan kajian menunjukkan nilai

korelasi sebanyak 70% di antara kaedah pengajaran dan penggunaan ABH dengan nilai pekali

korelasi r(.701), p<.01. Ini menunjukkan terdapat hubungan positif yang signifikan pada tahap

sederhana kuat di antara kaedah mengajar dan penggunaan ABH di mana p<.01 (p=.000).

Jadual 6: Korelasi di antara Kaedah Pengajaran dan Penggunaan ABH

Pengguunaan ABH

Kaedah Pengajaran r .701

**

Sig. .000

** sign pada aras p<0.01

N= 386

Perbincangan

Umumnya menghafaz al-Quran memerlukan kepada proses pengajaran dan pembelajaran yang

tersusun bagi meningkatkan daya ingatan pelajar terhadap ayat-ayat al-Quran yang dihafaz. Usaha

guru-guru tahfiz melaksanakan sebahagian besar dari kaedah-kaedah hafazan merupakan satu tuntutan

dalam menjayakan matlamat pendidikan tahfiz al-Quran. Penekanan kepada tiga daripada empat

kaedah utama yang disarankan oleh al-Qabisi (1956) iaitu tasmi’, talaqqi dan tikrar mampu

memberikan impak kepada pembelajaran hafazan al-Quran. Namun kaedah pemahaman ayat al-Quran

seolah-olah ditinggalkan daripada pengajaran walaupun ia menjadi teras kepada kaedah pengajaran

dan pembelajaran hafazan al-Quran.

Di samping itu guru juga didapati kurang memberi galakan kepada pelajar untuk mendalami

makna ayat-ayat al-Quran melalui sumber rujukan di perpustakaan. Hal yang demikian adalah

bertentangan dengan saranan al-Quran supaya mentadabbur ayat-ayat yang dibaca (surah al-Sod: 29;

surah al-A’araf: 204). Begitu juga al-Qabisi (1955), al-Ahwani (1955) dan al-Nawawi (1984)

menyatakan peri pentingnya fahm al-ayat (kefahaman ayat) dalam pembelajaran al-Quran. Senario

meninggalkan pemahaman ayat al-Quran dari pengajaran dan pembelajaran hafazan al-Quran

dikhuatiri melahirkan pelajar tahfiz yang tidak mampu memahami kandungan al-Quran sekalipun

mereka fasih dan lancar dalam bacaan.

Berdasarkan dapatan kajian menunjukkan bahawa penggunaan ABH dalam pengajaran tahfiz

al-Quran yang diutamakan oleh guru ialah mengemaskini buku rekod kehadiran pelajar dan

11

mengemaskini buku rekod tasmi’ atau rekod mengajar. Ia tidak lebih dari kawalan rekod hafazan

semata-mata. Dapatan ini selari dengan Azmil dan Misnan (2013) yang melaporkan bahawa majoriti

pensyarah hanya menggunakan ABH yang paling asas sunnguhpun mereka mengetahui kepentingan

mempelbagaikan ABH dalam menggalakkan pembelajaran pelajar.

Kajian juga mendapati bahawa penggunaan ABH dalam pengajaran tahfiz al-Quran yang

kurang diberi perhatian oleh guru ialah menggunakan bahan bercetak seperti majalah atau akhbar

sebagai bahan pengajarannya. Guru sepatutnya dapat mengaitkan isu-isu pembelajaran tahfiz melalui

sumber bahan bercetak yang pelbagai supaya pengetahuan dan kemahiran pelajar dapat diperluaskan.

Ini mungkin disebabkan salah faham dan memandang ringan kebanyakan guru kepada fungsi alat

bantu mengajar sebagaimana yang dinyatakan oleh (Farrant, 1977). Sementara itu penggunaan media

selain bahan bercetak berada pada tahap yang paling rendah. Ia seolah-olah menunjukkan jarang atau

tidak pernah menggunakan audio video untuk tujuan pengajaran dan pembelajaran. Perkara ini amat

merugikan kerana terdapat terlalu banyak sumber audio dan video yang boleh membantu

pembelajaran hafazan seperti cara sebutan dan contoh bacaan qari terkenal, penerangan tajwid,

tarannum, teknik menghafaz dan lain-lain. keadaan ini membawa kepada terbatasnya penggunaan

deria untuk pembelajaran hafazan al-Quran sedangkan penggunaan pelbagai deria telah disyorkan

oleh Ahmad Mohd Salleh (2004), Al-Ahwani (1955), Muhammad Muhsin (1994) dan Abu al-Fida’

(2006).

Sementara itu dapatan kajian yang menunjukan hubungan yang signifikan sebanyak 70%

membuktikan bahawa kaedah pemahaman ayat al-Quran yang memerlukan sumber dan bahan

pembelajaran hafazan yang pelbagai tidak terlaksana dengan baik di institusi tahfiz al-Quran zon

tengah. Kebanyakan kaedah yang digunakan oleh guru hanya menggunakan ABH yang minimum dan

terbatas kepada bahan yang paling asas. Oleh kerana kaedah pengajaran guru mempunyai nilai

hubungan yang kuat dengan ABH, maka guru harus melebarluaskan penggunaan ABH dari pelbagai

media untuk memperkasakan kaedah pengajaran mereka.

Kesimpulan

Kajian ini memberi gambaran kaedah pengajaran Hafazan al-Quran dan penggunaan ABH di institusi

tahfiz al-Quran zon tengah. Dapatan kajian menunjukkan secara keseluruhan kaedah pengajaran guru

tahfiz adalah sederhana tinggi, namun ia boleh ditingkatkan kepada tahap yang tinggi sekiranya aspek

pemahaman ayat-ayat al-Quran diberikan perhatian dalam pengajaran dan pembelajaran. Demikan

juga penggunaan ABH dalam pengajaran perlu diperluaskan dan dipertingkatkan, seperti menggiatkan

penggunaan teknologi dan media lain dalam pengajaran. Hal ini dapat meningkatkan sumber dan

bahan pembelajaran bagi mempersiapkan pendidikan tahfiz seiring dengan pendidikan abad ke-21.

12

Rujukan

Al-Quran

Abu Al-Fida’, Muhammad izzat. (2006). Kaifa nahfazul Quran. Kaherah: Darul Salam

Ab. Halim Tamuri, Khadijah. Abadul Razak. (2006). Kajian Amalan Pengajaran Pendidikan Islam di Sekolah

rendah dan Menengah. Prosiding Seminar IRPA RMK-8, Kategori ERK 2006. 11. Bangi: Universiti

Kebangsaan Malaysia.

Ahmad Mohd. Salleh. (2004). Pendidikan Islam falsafah, sejarah dan kaedah pengajaran dan pembelajaran.

Shah Alam: Penerbit Fajar Bakti Sdn Bhd.

Al-Ahwani, Ahmad Fuad. (1995). At tarbiyyah fil islam aw ta’alim fi ra’yil Qabisi. Kaherah: Darul Fikr al-

Araby.

Al-Habash, As-Syeikh Muhammad. (1987). Kaifa tahfaz al-Quran. Beirut: Dar al- Khair.

Al-Khatib, Ahmed. (2009). Al-Taalim al-Aliy: al-isykaliyyat wa tahdiyyat. Irbid : Alamul kutub al-hadith.

Al-Nawawi (1984) Al-Tibyan fi adabi hamalatil Quran. Beirut : Dar an-Nafais

Al-Qabisi, Abi Hasan Ali Muhammad bin Khalaf. (1955). Ar risalah al mufassolah li ahwal al mua’llimin wa

ahkam al- mua’llimin wa mutallimin. Kaherah: Dar Ehya’ al Kutub al Arabiyyah.

Al-Sayuti, Jalaluddin Abdul Rahman. (1987). Al-Itqan fi ulumil Quran. Maktabah Mustafa al-Bab al-Halaby.

Al-Syarbini, Ibrahim Abdul Muni’m. (2004). As-Sabil ila al-Jinan bi Bayan Kaifa Yuhfazul Quran. Zaqaziq:

Dar Ibnu Kathir.

Al-Tal, Said Musyrif. (1997). Qawaid al-tadris fi al-jamiah. Amman: Dar al-Fikir li al-Tibaah wa al-Nasyr.

Azmil Hashim, & Misnan Jemali. (2014). Kajian Mengenai Hubungan antara Teknik Pembelajaran Tahfiz

dengan Pencapaian Hafazan al-Quran Para Pelajar. Jurnal Perspektif, 6(2), 15-25.

Azmil Hashim, Ab. Halim Tamuri, & Misnan Jemali. (2013). Latar Belakang Guru Tahfiz dan Amalan Kaedah

Pengajaran Tahfiz Al-Quran di Malaysia. The Online Journal of Islamic Education, 1(1), 28-39.

Brymen, A. & Cramer, D. (1999). Quantitative data analysis with SPSS Release 8 for Windows: A guide for

social scientists. London: Routledge.

Darul Quran (2007). Kaedah hafazan al-Quran. Selangor. Medan Hikmah Sdn. Bhd.

Farrant, J.S. (1977). Prinsip dan amali pendidikan. Kuala Lumpur: Dewan bahasa dan Pustaka.

Kamarul Azmi Jasmi, Mohd Faeez Ilias, Ab. Halim Tamuri, & Mohd Izham Mohd Hamzah. (2011). Amalan

penggunaan Bahan Bantu Mengajar dalam kalangn guru cemerlang Pendidikan Islam Sekolah

Menengah di Malaysia. Journal of Islamic and Arabic Education, 3(1), 59-74.

Kamrul Azmi Jasmi, & Ab. Halim Tamuri. (2007). Pendidikan Islam: Kaedah P&P (ed. Ke-2). Skudai: Penerbit

Universiti Teknologi Malaysia.

Mohamad Marzuqi Abd Rahim. (2008). Pengajaran mata pelajaran hafazan al-quran: suatu kajian maahad

tahfiz al-quran zon tengah. Laporan Projek Sarjana ,Fakulti Sains Kognitif dan Pembangunan Manusia:

Universiti Pendidikan Sultan Idris

Mohamad Marzuqi Abdul Rahim et al. (2016) Tahap penggunaan Alat Bantu Hafazan dalam kalangan

pensyarah tahfiz al-Quran Malaysia Dlm. Mohd Yakub Zulkifli Mohd Yusoff & Nordin Ahmad (ed.)

Memperkasa generasi Penghafaz Al-Quran hlm. 87-96. Kuala Kubu Bharu : Darul Quran JAKIM

Muhammad Muhsin Syeikh Ahmad. 1994. Al-Quran dan cara-cara menghafaz. Shah Alam: Perpustakaan Darul

Quran.

Nunally, J. C. 1978. Psycometric theory. New York: Mc. Graw Hill Book Company.

Shalaby, Ahmad. (1978). At-Tarbiyah al-islamiyyah nuzumuha wafalasifatuha. Mesir: Maktabah an-Nahdah al-

Misriyyah.

Siti Mahani Muhazir, Nazlinda Ismail (2015) Generasi Z: Tenaga Kerja Baru dan Cabarannya. Artikel Psikologi

Tahun 2015. Jabatan Perkhidmatan Awam.

Taspcott, Don (2008). Grown Up Digital: How the Net Generation is Changing Your WorldMcGraw-Hill.