PENGELUARAN KRAFTANGAN TAMBOK DI KAWASAN LUAR BANDAR KAJIAN KES DAERAH BAU

Beatrice Belinda Itze Anak Ginnea

Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni)

2017

P ENGELUARAN KRAF TANGAN TAMBOK Dr KAWASAN LUAR BANDAR KAJIAN KES DAERAH BAU

BEATRICE BELINDA ITZE ANAK GINNEA

Plojek iill me rupakan salah satu keperluan u ntu k Ij aza h Sarjana Seni Gunaa n dengan Kep ujian

Pengurusan Seni

Faku lti Seni Gunaan dan Kreatif UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK

201 7

--

- ----- -

UNIVERSITI MALAYSIA SARA WAK

Grade

Please ti ck C-i) Final YeaJ Proj ect RepOli

Masters PhD

DECLARATIONf)F ORlGINAL WORK bullbull tIIj 1M 7

This declaration is made 0 11 th e day of 20 17

Students Declaration

I BEATRICE BELINDA ITZE ANAK GINNEA FACULTY OF APPLIED amp

CREATIVE ARTS hereby declare that the work entitled PENGELUARA~

KRAFTANGAN TAMBOK DI KAWASAN LUAR BANDAR KAJIAN KES DAERAH BAU is my origina l work I ha ve not copied from any other students work or from any other source except where due reference or acknowledgement is made explicitly in the text nor has any part been Wlinen for me by another person

If AlII 1[17

Date submitted Beatrice Belinda Itze Anak Ginnea (463 94)

Supervisor s Declaration

I MAZDAN ALI AMARAN hereby ceItifies that the work entitled PENGELUARA N

KRAFTANGAN TAMBOK DI KAWASAN LUAR BANDAR KAJIAN KES DAERAH BAU was prepared by the above named student and was submitted to the FACULTY as a paIti alfulfillment for the conferment of BACHELOR OF

APPLIED ARTS WITH HONOURS (ARTS MANAGEMENT) and the

aforementioned to the best of mY mbilRM~nts work

PENSYAlAH DS45 FAKULTI SEN OUNAAN DAN KREATIF

UNIYERsm MALAYSlA SARAWAX Received for examination by Date ____

(Mr Mazdan Ali Amaran)

P ENGELUARAN KRAF TANGAN TAMBOK Dr KAWASAN LUAR BANDAR KAJIAN KES DAERAH BAU

BEATRICE BELINDA ITZE ANAK GINNEA

Plojek iill me rupakan salah satu keperluan u ntu k Ij aza h Sarjana Seni Gunaa n dengan Kep ujian

Pengurusan Seni

Faku lti Seni Gunaan dan Kreatif UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK

201 7

--

- ----- -

UNIVERSITI MALAYSIA SARA WAK

Grade

Please ti ck C-i) Final YeaJ Proj ect RepOli

Masters PhD

DECLARATIONf)F ORlGINAL WORK bullbull tIIj 1M 7

This declaration is made 0 11 th e day of 20 17

Students Declaration

I BEATRICE BELINDA ITZE ANAK GINNEA FACULTY OF APPLIED amp

CREATIVE ARTS hereby declare that the work entitled PENGELUARA~

KRAFTANGAN TAMBOK DI KAWASAN LUAR BANDAR KAJIAN KES DAERAH BAU is my origina l work I ha ve not copied from any other students work or from any other source except where due reference or acknowledgement is made explicitly in the text nor has any part been Wlinen for me by another person

If AlII 1[17

Date submitted Beatrice Belinda Itze Anak Ginnea (463 94)

Supervisor s Declaration

I MAZDAN ALI AMARAN hereby ceItifies that the work entitled PENGELUARA N

KRAFTANGAN TAMBOK DI KAWASAN LUAR BANDAR KAJIAN KES DAERAH BAU was prepared by the above named student and was submitted to the FACULTY as a paIti alfulfillment for the conferment of BACHELOR OF

APPLIED ARTS WITH HONOURS (ARTS MANAGEMENT) and the

aforementioned to the best of mY mbilRM~nts work

PENSYAlAH DS45 FAKULTI SEN OUNAAN DAN KREATIF

UNIYERsm MALAYSlA SARAWAX Received for examination by Date ____

(Mr Mazdan Ali Amaran)

- ----- -

UNIVERSITI MALAYSIA SARA WAK

Grade

Please ti ck C-i) Final YeaJ Proj ect RepOli

Masters PhD

DECLARATIONf)F ORlGINAL WORK bullbull tIIj 1M 7

This declaration is made 0 11 th e day of 20 17

Students Declaration

I BEATRICE BELINDA ITZE ANAK GINNEA FACULTY OF APPLIED amp

CREATIVE ARTS hereby declare that the work entitled PENGELUARA~

KRAFTANGAN TAMBOK DI KAWASAN LUAR BANDAR KAJIAN KES DAERAH BAU is my origina l work I ha ve not copied from any other students work or from any other source except where due reference or acknowledgement is made explicitly in the text nor has any part been Wlinen for me by another person

If AlII 1[17

Date submitted Beatrice Belinda Itze Anak Ginnea (463 94)

Supervisor s Declaration

I MAZDAN ALI AMARAN hereby ceItifies that the work entitled PENGELUARA N

KRAFTANGAN TAMBOK DI KAWASAN LUAR BANDAR KAJIAN KES DAERAH BAU was prepared by the above named student and was submitted to the FACULTY as a paIti alfulfillment for the conferment of BACHELOR OF

APPLIED ARTS WITH HONOURS (ARTS MANAGEMENT) and the

aforementioned to the best of mY mbilRM~nts work

PENSYAlAH DS45 FAKULTI SEN OUNAAN DAN KREATIF

UNIYERsm MALAYSlA SARAWAX Received for examination by Date ____

(Mr Mazdan Ali Amaran)

I declare that ProjectThesis is classified as (Please tick (-i))

IICONFIDENTIAL (Contains confidential infomlation under the Official Secret Act 1972

D RESTRICTED (Contains restricted infomlation as specified by the organization where Research was done)

D OPEN ACCESS

Validation of ProjectlThesis

I therefore dul y affumed with free consent and wi llingness declare that this said ProjectlThesis shall be placed officially in the Centre for Academic Information Services with the abiding interest and rights as follows

bull This ProjectlThesis is the sole lega l property of University Malaysia Sarawak (UN lMAS)

bull The Centre for Academic Infotmation Services has the lawful right to make copied for the purpose of academic and research only and not for other purpose

bull The Centre for Acad emic InfOImation Services has the lawful ri ght to digitalize the content for the Local Content Database

bull The Centre for Academic Infonnation Services has the lawful right to make copies of tbe ProjectlThes is for academic exchange between Hi gher Learning Institute

bull No dispute or any claim shall ari se from the student itself neither third party on this ProjectlThesis once it becomes the sole property ofUNlMAS

bull This ProjectThesis or any material da ta and information related to it shall not be distributed published or disclosed to any party by the student except with UNIMAS permission

f Student Signature Supervisor Signatme +-r- --gt-I---7= -----shy(Beatrice Belinda ltze Anak Ginnea 46394)

Cunent Address KAMPUNG SKlBANG 94000 BAU SARA W AK

Note If the ProjectlThesis is CONFIDENTIAL or RESTRlCTED please attach together as annexure a letter from the organization with the period and reason of confidentiality and restriction

[The instrument is duly prepared by The Centre for Academic Infomlation Service]

Catatan Tesis dimaksudkan tes is bagi Ijazah Doktor Falsafah Sarj ana dan Sarjana Muda

Jika tesis ini SUUT atau TERHAD sila lampirkan surat daripada pihak berkuasaorganisasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai SUUT atau TERHAD

Projek bertajuk Pengeluaran Kraftangan 1ambok di Kawasa n Luar Bandar

Kajian Kes Daerah Bau telah disediakan oleh Beatrice Belinda ltze Anak

Ginnea da n telah diserahkan kepada Fakulti Selli Gunaa n dan Kreatif sebagai

memenuhi syarat untuk ljazah Salja na Muda Seni Gunaa n dengan Kepujian

Pengurusan Seni

Diterima untuk dipenksa oleh

Tarikh S 111 - 7

PENGHARGAAN

Terlebih dahulu saya ing in mengucapkan rasa syukur kepada Tuhan kerana

berkat dan kumia-Nya saya telah beljaya menyiapkan kaj ian bagi projek tahun akhir

saya in i Saya juga ingin merakam j utaan terima kasih kepada penyelia saya iaitu Encik

Mazdan Ali Amara o yang telab banyak memberi bimbi ngan dan runj uk ajar kepada saya

sepanj ang menyiapkan kaj ian ini

Penghargaan turut dirakamkan kepada para infonnan yang telah ba nyak memberi

kerja sama dal am memberi makJumal bagi pelaksa naan kajian ini

Ucapan lerim a kasih juga ditujukan kepada kedua ibu bapa saya iaitu Enci k

GirUlea A nak Nyoneg dan Puan Miyen ana k Sideng yang lelah banyak memberi

sokongan dari pelbagai aspek sepeni semanga t dan dorongan mahupwl sokongan

kewangan Begitu juga dengan ahli keluarga saya yang lain iainl adik-beradik saya Dixie

Dean Anak Ginnea Michellffi Matrini Anak Ginnea dan B laocoski B ixente Anak

Ginnea kakak ipar saya Lizah Ikum ana k bua h saya Laurent Dideon Anak Dix ie Dean

serra ahIi keluarga yang lain

Tidak lupa juga kepada para pensyarah lain yang telah memberi nmjuk ajar serra

rakan-rakan seperjuan gan saya yang telah banyak memberi sokongan dan akhir sekali

kepada pihak yang telah membannJ dalam menjayakan kaj ian ini secara langswlg

mahupwl tidak langsung Seka li lagi (elima kasih yang tidak terhingga kepada semua

l SI KANDUNGAN

lSI KAlIDUNGAN MUKASURAT

Penghargaan

lsi Kandun gan II

AbslTak v

Abstract VI

Senarai Singkatan VII

BAB I

1I

12 Latar belakang kaj ian

13 Objektif Kajian 13

14 Permasalahan Kaj ian 14

15 Kepentingan Kajian 16

16 Skop Kajian 18

17 Rumusan bab 18

BAB 2

2 1 Pendahuluan bab 19

22 Faktar Pengeluaran Kraftangan 20

23 Cabaran yang Dihadapi dalam Kegiatan PengeJuaran Kraftangan 26

24 Rumusan bab 36

PENGENALAN

Pendahuluan bab

SOROTAN KESUSASTERAAN

II

-- shy- U t~-

BAB 3

31

32

33

34

35

36

37

BAB4

41

42

43

44

45

46

47

48

BAB 5

51

52

53

METODOLOGI PE YELlDlKAN

Pendahuluan bab 37

Sumber Data 37

Ka edah Anali sis Data 39

Inforrnan 39

Lokasi Kajian 40

lnstrumen Kaj ian 4 1

Rumusan bab 41

DAPATAN KAJlAN

Pendabu1uan bab 42

Latar Belakang Informan 42

Latar Belakang Perusahaan 44

Faktor Utama Pengeluaran Kraftangan Tambok 46

Faktor Sampingan Pengeluaran Tambok 49

Cabaran Utama Pengeluaran Tambok 52

Cabaran Sampingan Pengeluaran Tambok 55

Rumusan bab 6 1

KESIMPULAN DAN CADANGAN

Pendahuluan bab 62

Faktor penge1ua ran seca ra keseluruban 62

Cabaran yang Dihadapi Ketika Pengeluaran Tambok

Secara Keseluruban 66

Ilr

--

54 Cadangan 70

55 Cadangan kepada pengusaha 70

56 Cadangan kepada agensi kerajaan 71

57 Cadangan kepada pengkaji akan datang 74

58 Program Satll Daerah Satu Indllstri (SDS1) 74

59 RUlllllsan bab 75

RUJUKAN 76

LAMPIRAN 81

iv

---bull r1

ABSTRAK

Kajian uu adalah berkai lan pengeJuaran kraftangan Tambok di kawasa n Juar

bandar Pengeluaran kraftangan di Sarawak yang kurang memberangsangkan

lermasuklah kraftangan Tambok yang merupakan salah satu kraftangan unik Sarawak

menjadi pendorong kepada penyeJidik unmk menjalankan kajian ini Kajian ini

dij alaukan bagi menganali sa faktor pengeluaran Tambok serta cabaran yang dihadapi

dalanl pengeluarann ya bu boJeh diteljemailkan mela lui hasil temu bual ya ng dijalankan

di lima buah kampung terp ilih di Daerah Ball iaitu Karupung Skibang Kampung Slass

Kampung Serikin Kampung DlIyoh dan Kampung Opar bersama 10 orang informan

yang lerdiri daripada pembual Tambok sendiri Bagi kajian ini penyelidik telah

menggunakan kaedah ana lisis data secara kllali tatif iaitu menganalisis data hasil dari

temu buaJ bersama informan bagi menepati objektif kajian Dapatan kajian menunjukkan

sumber pendapatan sebaga faktor paling utama manakaJa kegiatan harian dan minat

sebagai faktor utama Pennintaan pelanggan dan kem ab iran merupakan [aktor

sampingan Bagi cabaran puJa kekangan masa adaJah merupakan caba ran utama daJaru

pengelua ran Tambok Cabaran sampingan pula terdapat empat iaitu rolan sukar dicari

ketiadaan minat dar] go longan muda persalngan dari negara ju-an dan Tambok

berasaskan plas(jk

v

-~-

ABSTRACT

This study is related to Tamhok handicrafl production in rural area As a malfer

of fc1 ct SaraHok handicraft produclion is still in less favaurable and this includes

Tambak handicraft which is one of the unique Sarawak handicra(is This has encourages

researcher LO conducl this study This study was conducted 10 analyze the factors of

production Tambak and challenges faced in its productian This can be translated

through the results af inteniews canducled in five selected villages in Bau District that

are Kampung Skibang Kampung Stass Kampung Serikin Kampung Duyoh and

Kampung Opal with 10 Tamholr producers as the informants For this study researcher

used qualitative data analysis methad 10 analyze the daw Fain the result of the

imeTiew with infarmants to meet the objectives af The study The(inding indicates the

SOurce of income as the most important factor while the daily activities and interests as

a majaractor Apartrom that the custamer demand and skill were the sideactors of

Tombok productian As for the chal1enges faced on Tamhok praduction constrainT of

time was the mCUor challenge Meanwhile the side chal1enges were th e diffiCUlty of

finding rOlla the lack of interest ofyonng people the comp eTiTion from neighhouring

country and plaslic based Tambak

VI

SENARAl SlNGKATAN

SINGKATAN

DIKN Dasar Industri Kreatif Negara

PKMA Pusat Kllidmat Maklwnat Akademik

PKKM Perbadanan Kemaj uan Kraftangan Malaysia

SDSI Program Satu Daerah Sa tu Indust

UNIMAS Universiti Malaysia Sarawak

vu

BABSATU

PENGENALAN

11 Pendahuluan bab

Bab ini adalah merangkumi bahagian yang menjelaskan tentang perkara yang

terkandung daJam kajian yang di lakukan oleh penyelidik Dalam bab in i juga penyelidik

akan mengupas dengan lebih lanjut tentang taj uk yang ingin dikaji Tajuk kajian yang

ingi n dikaji oleh penyelidik adaJah berkenaan pengeJuaran kraftangan Tambok di

kawasan Juar bandar iaitu Daerah Bau Bab ini turut merangkumi pengenalan tentang

subj ek yang ingin dikaji iaitu Tambok sendiri berserta lujuan dan kepenti ngan kajian ini

dijalankan oleh pen yelidik

12 Latar Beiakang Kajian

Dalam kajian ini penyelidik telah memilih Tambok sebagai sampel kajian

Penyelidik melihat Tambok sebagai salah satu kraftangan unik di Sarawak yang

berpolensi menembus pasaran luar serta mengaut keuntungan dalam induslyi kraftangan

Namun kini Tambok masih belum dikenali ramai bahkan penuli san berkaitan Tambok

sendiri adalah terhad OJeh yang demikian penyeJidik Lelah memilih untuk membuat

kaj ian ini agar mampu membantu dalam memperoleh altem atif bagi peningkatan jumlah

serta mulu pengeluaran Tambok dan seterusnya kraftangan ini mampu dibawa ke

-~

peringkat yang lebih tinggi dalam industri kraftangan Penyelidik juga ingin Tambok ini

dikenali ran1ai orang serta dihargai oleh masyarakat umum di atas keuhikan dan

kecantikan yang pada kraftangan ini

Sumbangan Industri Kraftangan kepada Ekonomi Negara

United Nations on Trade and Development (UNCTAD) melalui Husain M A

(nd ) telah mentakrifkan kraf adalah barangan yang dihasilkan dengan menggunakan

kemahiran tangan iaitu tanpa menggunakan alat atau peralatan serta dij alankan secara

sendiri atau tidak langsung oleh pengusaha-pengusaha kraf Manakala Akta 222-Akta

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia 1979 dalam artikel ini telah mendefinisikan

keluaran kraftangan sebagai sesuatu keluaran artistik yang mempunyai daya tarikan

kebudayaan atau tradisional dan adalah hasil dari sesuatu proses yang bergantung

semata-mata atau sebahagiannya kepada kemah iran tangan dan termasuklah apa-apa

barang walau bagaimanapun dihasilkan yang mempunyai reka bentuk batik pada alau

di mana-m ana bahagiannya

Industri Kreatif pula adalah industri-industri yang melibatkan kreativiti individu

keterampilan dan bakat yang mempunyai potensi menjana kekayaan selia penciptaan

peluang pekerjaan melalui penggalakkan dan eskploitasi harta intelek Bagi konteks

Malaysia pula Dasar Induslri KreatifNegara (D IKN) telah mentakrifkan industri kreatif

sebagai penggembelengan dan penghasilan kebolehan dan bakat individu atau

berkum pulan berasaskan kreativiti inovasi dan teknologi yang menjurus kepada sumber

2

_

keberhasilan ekonomi dan pendapatan tinggi kepada negara dengan memberi penekanan

kepada aspek karya dan hak cipta intelek selaras dengan budaya dan ni lai-nilai murni

kepelbagaian kaum di Malaysia Terdapat tiga kategori skop dalarn industri kreatif in i

iaitu terdiri daripada industri kreatif multimedia yang merangkurni penerb itan tilem atau

tv pengiklanan seni reka animasi dan kandungan digital industri kreatif seni budaya

yang merangk umi kraf seni visual seni muzik seni persembahan penulisan kreatif

fesyen dan tekstil serta indushi kreatif warisan budaya yang merangkumi aktiviti

rnuzium arkib pemulihan dan pemuliharaan (Dasar lndustri Kreatif Negara 20 Il )

Menurut Husain M A (nd) kepelbagaian genre dalarn industri kreatif ini

dipercayai mampu memberi hasil atau pulangan yang lumayan dalam perkembangan

ekonorni sesebuah negara Industri kreatif seni budaya merupakan salah satu kategori

yang domi nan dalam perkembangan industri kreatif lndustri kreatif seni budaya ini

rnerangkumi bidang kraf seni visual seni muzik seni persembahan penuli san kreatif

fesyen dan tekstil lndustri kraf yang rnerupakan sebahagian daripada industri seni

budaya berdiri sebagai lambang kepada warisan kesenian negara dan harus dipelihara

agar sentiasa kekal ada Antara contob hasil kraf yang ada seperti anyaman ukiran

tembikar batik dan sebaga inya Dalam konteks ini bidang kraf dilihat mempunyai

potensi dan prospek yang tinggi dalam membantu menj ana ekonomi rakyat Hal ini

demikian kerana ind ustri kraf merentas sempadan sosio budaya dan geo-fizikal

masyarakat di negara ini Perubahan dalam ekonomi dun ia pada hari ini telah

men yaksikan bagaimana hasil kraftangan telah l11 enjadi industri yang l11al11pu menjana

ekonomi rakyat

3

_ - _ f=

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

Projek bertajuk Pengeluaran Kraftangan 1ambok di Kawasa n Luar Bandar

Kajian Kes Daerah Bau telah disediakan oleh Beatrice Belinda ltze Anak

Ginnea da n telah diserahkan kepada Fakulti Selli Gunaa n dan Kreatif sebagai

memenuhi syarat untuk ljazah Salja na Muda Seni Gunaa n dengan Kepujian

Pengurusan Seni

Diterima untuk dipenksa oleh

Tarikh S 111 - 7

PENGHARGAAN

Terlebih dahulu saya ing in mengucapkan rasa syukur kepada Tuhan kerana

berkat dan kumia-Nya saya telah beljaya menyiapkan kaj ian bagi projek tahun akhir

saya in i Saya juga ingin merakam j utaan terima kasih kepada penyelia saya iaitu Encik

Mazdan Ali Amara o yang telab banyak memberi bimbi ngan dan runj uk ajar kepada saya

sepanj ang menyiapkan kaj ian ini

Penghargaan turut dirakamkan kepada para infonnan yang telah ba nyak memberi

kerja sama dal am memberi makJumal bagi pelaksa naan kajian ini

Ucapan lerim a kasih juga ditujukan kepada kedua ibu bapa saya iaitu Enci k

GirUlea A nak Nyoneg dan Puan Miyen ana k Sideng yang lelah banyak memberi

sokongan dari pelbagai aspek sepeni semanga t dan dorongan mahupwl sokongan

kewangan Begitu juga dengan ahli keluarga saya yang lain iainl adik-beradik saya Dixie

Dean Anak Ginnea Michellffi Matrini Anak Ginnea dan B laocoski B ixente Anak

Ginnea kakak ipar saya Lizah Ikum ana k bua h saya Laurent Dideon Anak Dix ie Dean

serra ahIi keluarga yang lain

Tidak lupa juga kepada para pensyarah lain yang telah memberi nmjuk ajar serra

rakan-rakan seperjuan gan saya yang telah banyak memberi sokongan dan akhir sekali

kepada pihak yang telah membannJ dalam menjayakan kaj ian ini secara langswlg

mahupwl tidak langsung Seka li lagi (elima kasih yang tidak terhingga kepada semua

l SI KANDUNGAN

lSI KAlIDUNGAN MUKASURAT

Penghargaan

lsi Kandun gan II

AbslTak v

Abstract VI

Senarai Singkatan VII

BAB I

1I

12 Latar belakang kaj ian

13 Objektif Kajian 13

14 Permasalahan Kaj ian 14

15 Kepentingan Kajian 16

16 Skop Kajian 18

17 Rumusan bab 18

BAB 2

2 1 Pendahuluan bab 19

22 Faktar Pengeluaran Kraftangan 20

23 Cabaran yang Dihadapi dalam Kegiatan PengeJuaran Kraftangan 26

24 Rumusan bab 36

PENGENALAN

Pendahuluan bab

SOROTAN KESUSASTERAAN

II

-- shy- U t~-

BAB 3

31

32

33

34

35

36

37

BAB4

41

42

43

44

45

46

47

48

BAB 5

51

52

53

METODOLOGI PE YELlDlKAN

Pendahuluan bab 37

Sumber Data 37

Ka edah Anali sis Data 39

Inforrnan 39

Lokasi Kajian 40

lnstrumen Kaj ian 4 1

Rumusan bab 41

DAPATAN KAJlAN

Pendabu1uan bab 42

Latar Belakang Informan 42

Latar Belakang Perusahaan 44

Faktor Utama Pengeluaran Kraftangan Tambok 46

Faktor Sampingan Pengeluaran Tambok 49

Cabaran Utama Pengeluaran Tambok 52

Cabaran Sampingan Pengeluaran Tambok 55

Rumusan bab 6 1

KESIMPULAN DAN CADANGAN

Pendahuluan bab 62

Faktor penge1ua ran seca ra keseluruban 62

Cabaran yang Dihadapi Ketika Pengeluaran Tambok

Secara Keseluruban 66

Ilr

--

54 Cadangan 70

55 Cadangan kepada pengusaha 70

56 Cadangan kepada agensi kerajaan 71

57 Cadangan kepada pengkaji akan datang 74

58 Program Satll Daerah Satu Indllstri (SDS1) 74

59 RUlllllsan bab 75

RUJUKAN 76

LAMPIRAN 81

iv

---bull r1

ABSTRAK

Kajian uu adalah berkai lan pengeJuaran kraftangan Tambok di kawasa n Juar

bandar Pengeluaran kraftangan di Sarawak yang kurang memberangsangkan

lermasuklah kraftangan Tambok yang merupakan salah satu kraftangan unik Sarawak

menjadi pendorong kepada penyeJidik unmk menjalankan kajian ini Kajian ini

dij alaukan bagi menganali sa faktor pengeluaran Tambok serta cabaran yang dihadapi

dalanl pengeluarann ya bu boJeh diteljemailkan mela lui hasil temu bual ya ng dijalankan

di lima buah kampung terp ilih di Daerah Ball iaitu Karupung Skibang Kampung Slass

Kampung Serikin Kampung DlIyoh dan Kampung Opar bersama 10 orang informan

yang lerdiri daripada pembual Tambok sendiri Bagi kajian ini penyelidik telah

menggunakan kaedah ana lisis data secara kllali tatif iaitu menganalisis data hasil dari

temu buaJ bersama informan bagi menepati objektif kajian Dapatan kajian menunjukkan

sumber pendapatan sebaga faktor paling utama manakaJa kegiatan harian dan minat

sebagai faktor utama Pennintaan pelanggan dan kem ab iran merupakan [aktor

sampingan Bagi cabaran puJa kekangan masa adaJah merupakan caba ran utama daJaru

pengelua ran Tambok Cabaran sampingan pula terdapat empat iaitu rolan sukar dicari

ketiadaan minat dar] go longan muda persalngan dari negara ju-an dan Tambok

berasaskan plas(jk

v

-~-

ABSTRACT

This study is related to Tamhok handicrafl production in rural area As a malfer

of fc1 ct SaraHok handicraft produclion is still in less favaurable and this includes

Tambak handicraft which is one of the unique Sarawak handicra(is This has encourages

researcher LO conducl this study This study was conducted 10 analyze the factors of

production Tambak and challenges faced in its productian This can be translated

through the results af inteniews canducled in five selected villages in Bau District that

are Kampung Skibang Kampung Stass Kampung Serikin Kampung Duyoh and

Kampung Opal with 10 Tamholr producers as the informants For this study researcher

used qualitative data analysis methad 10 analyze the daw Fain the result of the

imeTiew with infarmants to meet the objectives af The study The(inding indicates the

SOurce of income as the most important factor while the daily activities and interests as

a majaractor Apartrom that the custamer demand and skill were the sideactors of

Tombok productian As for the chal1enges faced on Tamhok praduction constrainT of

time was the mCUor challenge Meanwhile the side chal1enges were th e diffiCUlty of

finding rOlla the lack of interest ofyonng people the comp eTiTion from neighhouring

country and plaslic based Tambak

VI

SENARAl SlNGKATAN

SINGKATAN

DIKN Dasar Industri Kreatif Negara

PKMA Pusat Kllidmat Maklwnat Akademik

PKKM Perbadanan Kemaj uan Kraftangan Malaysia

SDSI Program Satu Daerah Sa tu Indust

UNIMAS Universiti Malaysia Sarawak

vu

BABSATU

PENGENALAN

11 Pendahuluan bab

Bab ini adalah merangkumi bahagian yang menjelaskan tentang perkara yang

terkandung daJam kajian yang di lakukan oleh penyelidik Dalam bab in i juga penyelidik

akan mengupas dengan lebih lanjut tentang taj uk yang ingin dikaji Tajuk kajian yang

ingi n dikaji oleh penyelidik adaJah berkenaan pengeJuaran kraftangan Tambok di

kawasan Juar bandar iaitu Daerah Bau Bab ini turut merangkumi pengenalan tentang

subj ek yang ingin dikaji iaitu Tambok sendiri berserta lujuan dan kepenti ngan kajian ini

dijalankan oleh pen yelidik

12 Latar Beiakang Kajian

Dalam kajian ini penyelidik telah memilih Tambok sebagai sampel kajian

Penyelidik melihat Tambok sebagai salah satu kraftangan unik di Sarawak yang

berpolensi menembus pasaran luar serta mengaut keuntungan dalam induslyi kraftangan

Namun kini Tambok masih belum dikenali ramai bahkan penuli san berkaitan Tambok

sendiri adalah terhad OJeh yang demikian penyeJidik Lelah memilih untuk membuat

kaj ian ini agar mampu membantu dalam memperoleh altem atif bagi peningkatan jumlah

serta mulu pengeluaran Tambok dan seterusnya kraftangan ini mampu dibawa ke

-~

peringkat yang lebih tinggi dalam industri kraftangan Penyelidik juga ingin Tambok ini

dikenali ran1ai orang serta dihargai oleh masyarakat umum di atas keuhikan dan

kecantikan yang pada kraftangan ini

Sumbangan Industri Kraftangan kepada Ekonomi Negara

United Nations on Trade and Development (UNCTAD) melalui Husain M A

(nd ) telah mentakrifkan kraf adalah barangan yang dihasilkan dengan menggunakan

kemahiran tangan iaitu tanpa menggunakan alat atau peralatan serta dij alankan secara

sendiri atau tidak langsung oleh pengusaha-pengusaha kraf Manakala Akta 222-Akta

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia 1979 dalam artikel ini telah mendefinisikan

keluaran kraftangan sebagai sesuatu keluaran artistik yang mempunyai daya tarikan

kebudayaan atau tradisional dan adalah hasil dari sesuatu proses yang bergantung

semata-mata atau sebahagiannya kepada kemah iran tangan dan termasuklah apa-apa

barang walau bagaimanapun dihasilkan yang mempunyai reka bentuk batik pada alau

di mana-m ana bahagiannya

Industri Kreatif pula adalah industri-industri yang melibatkan kreativiti individu

keterampilan dan bakat yang mempunyai potensi menjana kekayaan selia penciptaan

peluang pekerjaan melalui penggalakkan dan eskploitasi harta intelek Bagi konteks

Malaysia pula Dasar Induslri KreatifNegara (D IKN) telah mentakrifkan industri kreatif

sebagai penggembelengan dan penghasilan kebolehan dan bakat individu atau

berkum pulan berasaskan kreativiti inovasi dan teknologi yang menjurus kepada sumber

2

_

keberhasilan ekonomi dan pendapatan tinggi kepada negara dengan memberi penekanan

kepada aspek karya dan hak cipta intelek selaras dengan budaya dan ni lai-nilai murni

kepelbagaian kaum di Malaysia Terdapat tiga kategori skop dalarn industri kreatif in i

iaitu terdiri daripada industri kreatif multimedia yang merangkurni penerb itan tilem atau

tv pengiklanan seni reka animasi dan kandungan digital industri kreatif seni budaya

yang merangk umi kraf seni visual seni muzik seni persembahan penulisan kreatif

fesyen dan tekstil serta indushi kreatif warisan budaya yang merangkumi aktiviti

rnuzium arkib pemulihan dan pemuliharaan (Dasar lndustri Kreatif Negara 20 Il )

Menurut Husain M A (nd) kepelbagaian genre dalarn industri kreatif ini

dipercayai mampu memberi hasil atau pulangan yang lumayan dalam perkembangan

ekonorni sesebuah negara Industri kreatif seni budaya merupakan salah satu kategori

yang domi nan dalam perkembangan industri kreatif lndustri kreatif seni budaya ini

rnerangkumi bidang kraf seni visual seni muzik seni persembahan penuli san kreatif

fesyen dan tekstil lndustri kraf yang rnerupakan sebahagian daripada industri seni

budaya berdiri sebagai lambang kepada warisan kesenian negara dan harus dipelihara

agar sentiasa kekal ada Antara contob hasil kraf yang ada seperti anyaman ukiran

tembikar batik dan sebaga inya Dalam konteks ini bidang kraf dilihat mempunyai

potensi dan prospek yang tinggi dalam membantu menj ana ekonomi rakyat Hal ini

demikian kerana ind ustri kraf merentas sempadan sosio budaya dan geo-fizikal

masyarakat di negara ini Perubahan dalam ekonomi dun ia pada hari ini telah

men yaksikan bagaimana hasil kraftangan telah l11 enjadi industri yang l11al11pu menjana

ekonomi rakyat

3

_ - _ f=

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

PENGHARGAAN

Terlebih dahulu saya ing in mengucapkan rasa syukur kepada Tuhan kerana

berkat dan kumia-Nya saya telah beljaya menyiapkan kaj ian bagi projek tahun akhir

saya in i Saya juga ingin merakam j utaan terima kasih kepada penyelia saya iaitu Encik

Mazdan Ali Amara o yang telab banyak memberi bimbi ngan dan runj uk ajar kepada saya

sepanj ang menyiapkan kaj ian ini

Penghargaan turut dirakamkan kepada para infonnan yang telah ba nyak memberi

kerja sama dal am memberi makJumal bagi pelaksa naan kajian ini

Ucapan lerim a kasih juga ditujukan kepada kedua ibu bapa saya iaitu Enci k

GirUlea A nak Nyoneg dan Puan Miyen ana k Sideng yang lelah banyak memberi

sokongan dari pelbagai aspek sepeni semanga t dan dorongan mahupwl sokongan

kewangan Begitu juga dengan ahli keluarga saya yang lain iainl adik-beradik saya Dixie

Dean Anak Ginnea Michellffi Matrini Anak Ginnea dan B laocoski B ixente Anak

Ginnea kakak ipar saya Lizah Ikum ana k bua h saya Laurent Dideon Anak Dix ie Dean

serra ahIi keluarga yang lain

Tidak lupa juga kepada para pensyarah lain yang telah memberi nmjuk ajar serra

rakan-rakan seperjuan gan saya yang telah banyak memberi sokongan dan akhir sekali

kepada pihak yang telah membannJ dalam menjayakan kaj ian ini secara langswlg

mahupwl tidak langsung Seka li lagi (elima kasih yang tidak terhingga kepada semua

l SI KANDUNGAN

lSI KAlIDUNGAN MUKASURAT

Penghargaan

lsi Kandun gan II

AbslTak v

Abstract VI

Senarai Singkatan VII

BAB I

1I

12 Latar belakang kaj ian

13 Objektif Kajian 13

14 Permasalahan Kaj ian 14

15 Kepentingan Kajian 16

16 Skop Kajian 18

17 Rumusan bab 18

BAB 2

2 1 Pendahuluan bab 19

22 Faktar Pengeluaran Kraftangan 20

23 Cabaran yang Dihadapi dalam Kegiatan PengeJuaran Kraftangan 26

24 Rumusan bab 36

PENGENALAN

Pendahuluan bab

SOROTAN KESUSASTERAAN

II

-- shy- U t~-

BAB 3

31

32

33

34

35

36

37

BAB4

41

42

43

44

45

46

47

48

BAB 5

51

52

53

METODOLOGI PE YELlDlKAN

Pendahuluan bab 37

Sumber Data 37

Ka edah Anali sis Data 39

Inforrnan 39

Lokasi Kajian 40

lnstrumen Kaj ian 4 1

Rumusan bab 41

DAPATAN KAJlAN

Pendabu1uan bab 42

Latar Belakang Informan 42

Latar Belakang Perusahaan 44

Faktor Utama Pengeluaran Kraftangan Tambok 46

Faktor Sampingan Pengeluaran Tambok 49

Cabaran Utama Pengeluaran Tambok 52

Cabaran Sampingan Pengeluaran Tambok 55

Rumusan bab 6 1

KESIMPULAN DAN CADANGAN

Pendahuluan bab 62

Faktor penge1ua ran seca ra keseluruban 62

Cabaran yang Dihadapi Ketika Pengeluaran Tambok

Secara Keseluruban 66

Ilr

--

54 Cadangan 70

55 Cadangan kepada pengusaha 70

56 Cadangan kepada agensi kerajaan 71

57 Cadangan kepada pengkaji akan datang 74

58 Program Satll Daerah Satu Indllstri (SDS1) 74

59 RUlllllsan bab 75

RUJUKAN 76

LAMPIRAN 81

iv

---bull r1

ABSTRAK

Kajian uu adalah berkai lan pengeJuaran kraftangan Tambok di kawasa n Juar

bandar Pengeluaran kraftangan di Sarawak yang kurang memberangsangkan

lermasuklah kraftangan Tambok yang merupakan salah satu kraftangan unik Sarawak

menjadi pendorong kepada penyeJidik unmk menjalankan kajian ini Kajian ini

dij alaukan bagi menganali sa faktor pengeluaran Tambok serta cabaran yang dihadapi

dalanl pengeluarann ya bu boJeh diteljemailkan mela lui hasil temu bual ya ng dijalankan

di lima buah kampung terp ilih di Daerah Ball iaitu Karupung Skibang Kampung Slass

Kampung Serikin Kampung DlIyoh dan Kampung Opar bersama 10 orang informan

yang lerdiri daripada pembual Tambok sendiri Bagi kajian ini penyelidik telah

menggunakan kaedah ana lisis data secara kllali tatif iaitu menganalisis data hasil dari

temu buaJ bersama informan bagi menepati objektif kajian Dapatan kajian menunjukkan

sumber pendapatan sebaga faktor paling utama manakaJa kegiatan harian dan minat

sebagai faktor utama Pennintaan pelanggan dan kem ab iran merupakan [aktor

sampingan Bagi cabaran puJa kekangan masa adaJah merupakan caba ran utama daJaru

pengelua ran Tambok Cabaran sampingan pula terdapat empat iaitu rolan sukar dicari

ketiadaan minat dar] go longan muda persalngan dari negara ju-an dan Tambok

berasaskan plas(jk

v

-~-

ABSTRACT

This study is related to Tamhok handicrafl production in rural area As a malfer

of fc1 ct SaraHok handicraft produclion is still in less favaurable and this includes

Tambak handicraft which is one of the unique Sarawak handicra(is This has encourages

researcher LO conducl this study This study was conducted 10 analyze the factors of

production Tambak and challenges faced in its productian This can be translated

through the results af inteniews canducled in five selected villages in Bau District that

are Kampung Skibang Kampung Stass Kampung Serikin Kampung Duyoh and

Kampung Opal with 10 Tamholr producers as the informants For this study researcher

used qualitative data analysis methad 10 analyze the daw Fain the result of the

imeTiew with infarmants to meet the objectives af The study The(inding indicates the

SOurce of income as the most important factor while the daily activities and interests as

a majaractor Apartrom that the custamer demand and skill were the sideactors of

Tombok productian As for the chal1enges faced on Tamhok praduction constrainT of

time was the mCUor challenge Meanwhile the side chal1enges were th e diffiCUlty of

finding rOlla the lack of interest ofyonng people the comp eTiTion from neighhouring

country and plaslic based Tambak

VI

SENARAl SlNGKATAN

SINGKATAN

DIKN Dasar Industri Kreatif Negara

PKMA Pusat Kllidmat Maklwnat Akademik

PKKM Perbadanan Kemaj uan Kraftangan Malaysia

SDSI Program Satu Daerah Sa tu Indust

UNIMAS Universiti Malaysia Sarawak

vu

BABSATU

PENGENALAN

11 Pendahuluan bab

Bab ini adalah merangkumi bahagian yang menjelaskan tentang perkara yang

terkandung daJam kajian yang di lakukan oleh penyelidik Dalam bab in i juga penyelidik

akan mengupas dengan lebih lanjut tentang taj uk yang ingin dikaji Tajuk kajian yang

ingi n dikaji oleh penyelidik adaJah berkenaan pengeJuaran kraftangan Tambok di

kawasan Juar bandar iaitu Daerah Bau Bab ini turut merangkumi pengenalan tentang

subj ek yang ingin dikaji iaitu Tambok sendiri berserta lujuan dan kepenti ngan kajian ini

dijalankan oleh pen yelidik

12 Latar Beiakang Kajian

Dalam kajian ini penyelidik telah memilih Tambok sebagai sampel kajian

Penyelidik melihat Tambok sebagai salah satu kraftangan unik di Sarawak yang

berpolensi menembus pasaran luar serta mengaut keuntungan dalam induslyi kraftangan

Namun kini Tambok masih belum dikenali ramai bahkan penuli san berkaitan Tambok

sendiri adalah terhad OJeh yang demikian penyeJidik Lelah memilih untuk membuat

kaj ian ini agar mampu membantu dalam memperoleh altem atif bagi peningkatan jumlah

serta mulu pengeluaran Tambok dan seterusnya kraftangan ini mampu dibawa ke

-~

peringkat yang lebih tinggi dalam industri kraftangan Penyelidik juga ingin Tambok ini

dikenali ran1ai orang serta dihargai oleh masyarakat umum di atas keuhikan dan

kecantikan yang pada kraftangan ini

Sumbangan Industri Kraftangan kepada Ekonomi Negara

United Nations on Trade and Development (UNCTAD) melalui Husain M A

(nd ) telah mentakrifkan kraf adalah barangan yang dihasilkan dengan menggunakan

kemahiran tangan iaitu tanpa menggunakan alat atau peralatan serta dij alankan secara

sendiri atau tidak langsung oleh pengusaha-pengusaha kraf Manakala Akta 222-Akta

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia 1979 dalam artikel ini telah mendefinisikan

keluaran kraftangan sebagai sesuatu keluaran artistik yang mempunyai daya tarikan

kebudayaan atau tradisional dan adalah hasil dari sesuatu proses yang bergantung

semata-mata atau sebahagiannya kepada kemah iran tangan dan termasuklah apa-apa

barang walau bagaimanapun dihasilkan yang mempunyai reka bentuk batik pada alau

di mana-m ana bahagiannya

Industri Kreatif pula adalah industri-industri yang melibatkan kreativiti individu

keterampilan dan bakat yang mempunyai potensi menjana kekayaan selia penciptaan

peluang pekerjaan melalui penggalakkan dan eskploitasi harta intelek Bagi konteks

Malaysia pula Dasar Induslri KreatifNegara (D IKN) telah mentakrifkan industri kreatif

sebagai penggembelengan dan penghasilan kebolehan dan bakat individu atau

berkum pulan berasaskan kreativiti inovasi dan teknologi yang menjurus kepada sumber

2

_

keberhasilan ekonomi dan pendapatan tinggi kepada negara dengan memberi penekanan

kepada aspek karya dan hak cipta intelek selaras dengan budaya dan ni lai-nilai murni

kepelbagaian kaum di Malaysia Terdapat tiga kategori skop dalarn industri kreatif in i

iaitu terdiri daripada industri kreatif multimedia yang merangkurni penerb itan tilem atau

tv pengiklanan seni reka animasi dan kandungan digital industri kreatif seni budaya

yang merangk umi kraf seni visual seni muzik seni persembahan penulisan kreatif

fesyen dan tekstil serta indushi kreatif warisan budaya yang merangkumi aktiviti

rnuzium arkib pemulihan dan pemuliharaan (Dasar lndustri Kreatif Negara 20 Il )

Menurut Husain M A (nd) kepelbagaian genre dalarn industri kreatif ini

dipercayai mampu memberi hasil atau pulangan yang lumayan dalam perkembangan

ekonorni sesebuah negara Industri kreatif seni budaya merupakan salah satu kategori

yang domi nan dalam perkembangan industri kreatif lndustri kreatif seni budaya ini

rnerangkumi bidang kraf seni visual seni muzik seni persembahan penuli san kreatif

fesyen dan tekstil lndustri kraf yang rnerupakan sebahagian daripada industri seni

budaya berdiri sebagai lambang kepada warisan kesenian negara dan harus dipelihara

agar sentiasa kekal ada Antara contob hasil kraf yang ada seperti anyaman ukiran

tembikar batik dan sebaga inya Dalam konteks ini bidang kraf dilihat mempunyai

potensi dan prospek yang tinggi dalam membantu menj ana ekonomi rakyat Hal ini

demikian kerana ind ustri kraf merentas sempadan sosio budaya dan geo-fizikal

masyarakat di negara ini Perubahan dalam ekonomi dun ia pada hari ini telah

men yaksikan bagaimana hasil kraftangan telah l11 enjadi industri yang l11al11pu menjana

ekonomi rakyat

3

_ - _ f=

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

l SI KANDUNGAN

lSI KAlIDUNGAN MUKASURAT

Penghargaan

lsi Kandun gan II

AbslTak v

Abstract VI

Senarai Singkatan VII

BAB I

1I

12 Latar belakang kaj ian

13 Objektif Kajian 13

14 Permasalahan Kaj ian 14

15 Kepentingan Kajian 16

16 Skop Kajian 18

17 Rumusan bab 18

BAB 2

2 1 Pendahuluan bab 19

22 Faktar Pengeluaran Kraftangan 20

23 Cabaran yang Dihadapi dalam Kegiatan PengeJuaran Kraftangan 26

24 Rumusan bab 36

PENGENALAN

Pendahuluan bab

SOROTAN KESUSASTERAAN

II

-- shy- U t~-

BAB 3

31

32

33

34

35

36

37

BAB4

41

42

43

44

45

46

47

48

BAB 5

51

52

53

METODOLOGI PE YELlDlKAN

Pendahuluan bab 37

Sumber Data 37

Ka edah Anali sis Data 39

Inforrnan 39

Lokasi Kajian 40

lnstrumen Kaj ian 4 1

Rumusan bab 41

DAPATAN KAJlAN

Pendabu1uan bab 42

Latar Belakang Informan 42

Latar Belakang Perusahaan 44

Faktor Utama Pengeluaran Kraftangan Tambok 46

Faktor Sampingan Pengeluaran Tambok 49

Cabaran Utama Pengeluaran Tambok 52

Cabaran Sampingan Pengeluaran Tambok 55

Rumusan bab 6 1

KESIMPULAN DAN CADANGAN

Pendahuluan bab 62

Faktor penge1ua ran seca ra keseluruban 62

Cabaran yang Dihadapi Ketika Pengeluaran Tambok

Secara Keseluruban 66

Ilr

--

54 Cadangan 70

55 Cadangan kepada pengusaha 70

56 Cadangan kepada agensi kerajaan 71

57 Cadangan kepada pengkaji akan datang 74

58 Program Satll Daerah Satu Indllstri (SDS1) 74

59 RUlllllsan bab 75

RUJUKAN 76

LAMPIRAN 81

iv

---bull r1

ABSTRAK

Kajian uu adalah berkai lan pengeJuaran kraftangan Tambok di kawasa n Juar

bandar Pengeluaran kraftangan di Sarawak yang kurang memberangsangkan

lermasuklah kraftangan Tambok yang merupakan salah satu kraftangan unik Sarawak

menjadi pendorong kepada penyeJidik unmk menjalankan kajian ini Kajian ini

dij alaukan bagi menganali sa faktor pengeluaran Tambok serta cabaran yang dihadapi

dalanl pengeluarann ya bu boJeh diteljemailkan mela lui hasil temu bual ya ng dijalankan

di lima buah kampung terp ilih di Daerah Ball iaitu Karupung Skibang Kampung Slass

Kampung Serikin Kampung DlIyoh dan Kampung Opar bersama 10 orang informan

yang lerdiri daripada pembual Tambok sendiri Bagi kajian ini penyelidik telah

menggunakan kaedah ana lisis data secara kllali tatif iaitu menganalisis data hasil dari

temu buaJ bersama informan bagi menepati objektif kajian Dapatan kajian menunjukkan

sumber pendapatan sebaga faktor paling utama manakaJa kegiatan harian dan minat

sebagai faktor utama Pennintaan pelanggan dan kem ab iran merupakan [aktor

sampingan Bagi cabaran puJa kekangan masa adaJah merupakan caba ran utama daJaru

pengelua ran Tambok Cabaran sampingan pula terdapat empat iaitu rolan sukar dicari

ketiadaan minat dar] go longan muda persalngan dari negara ju-an dan Tambok

berasaskan plas(jk

v

-~-

ABSTRACT

This study is related to Tamhok handicrafl production in rural area As a malfer

of fc1 ct SaraHok handicraft produclion is still in less favaurable and this includes

Tambak handicraft which is one of the unique Sarawak handicra(is This has encourages

researcher LO conducl this study This study was conducted 10 analyze the factors of

production Tambak and challenges faced in its productian This can be translated

through the results af inteniews canducled in five selected villages in Bau District that

are Kampung Skibang Kampung Stass Kampung Serikin Kampung Duyoh and

Kampung Opal with 10 Tamholr producers as the informants For this study researcher

used qualitative data analysis methad 10 analyze the daw Fain the result of the

imeTiew with infarmants to meet the objectives af The study The(inding indicates the

SOurce of income as the most important factor while the daily activities and interests as

a majaractor Apartrom that the custamer demand and skill were the sideactors of

Tombok productian As for the chal1enges faced on Tamhok praduction constrainT of

time was the mCUor challenge Meanwhile the side chal1enges were th e diffiCUlty of

finding rOlla the lack of interest ofyonng people the comp eTiTion from neighhouring

country and plaslic based Tambak

VI

SENARAl SlNGKATAN

SINGKATAN

DIKN Dasar Industri Kreatif Negara

PKMA Pusat Kllidmat Maklwnat Akademik

PKKM Perbadanan Kemaj uan Kraftangan Malaysia

SDSI Program Satu Daerah Sa tu Indust

UNIMAS Universiti Malaysia Sarawak

vu

BABSATU

PENGENALAN

11 Pendahuluan bab

Bab ini adalah merangkumi bahagian yang menjelaskan tentang perkara yang

terkandung daJam kajian yang di lakukan oleh penyelidik Dalam bab in i juga penyelidik

akan mengupas dengan lebih lanjut tentang taj uk yang ingin dikaji Tajuk kajian yang

ingi n dikaji oleh penyelidik adaJah berkenaan pengeJuaran kraftangan Tambok di

kawasan Juar bandar iaitu Daerah Bau Bab ini turut merangkumi pengenalan tentang

subj ek yang ingin dikaji iaitu Tambok sendiri berserta lujuan dan kepenti ngan kajian ini

dijalankan oleh pen yelidik

12 Latar Beiakang Kajian

Dalam kajian ini penyelidik telah memilih Tambok sebagai sampel kajian

Penyelidik melihat Tambok sebagai salah satu kraftangan unik di Sarawak yang

berpolensi menembus pasaran luar serta mengaut keuntungan dalam induslyi kraftangan

Namun kini Tambok masih belum dikenali ramai bahkan penuli san berkaitan Tambok

sendiri adalah terhad OJeh yang demikian penyeJidik Lelah memilih untuk membuat

kaj ian ini agar mampu membantu dalam memperoleh altem atif bagi peningkatan jumlah

serta mulu pengeluaran Tambok dan seterusnya kraftangan ini mampu dibawa ke

-~

peringkat yang lebih tinggi dalam industri kraftangan Penyelidik juga ingin Tambok ini

dikenali ran1ai orang serta dihargai oleh masyarakat umum di atas keuhikan dan

kecantikan yang pada kraftangan ini

Sumbangan Industri Kraftangan kepada Ekonomi Negara

United Nations on Trade and Development (UNCTAD) melalui Husain M A

(nd ) telah mentakrifkan kraf adalah barangan yang dihasilkan dengan menggunakan

kemahiran tangan iaitu tanpa menggunakan alat atau peralatan serta dij alankan secara

sendiri atau tidak langsung oleh pengusaha-pengusaha kraf Manakala Akta 222-Akta

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia 1979 dalam artikel ini telah mendefinisikan

keluaran kraftangan sebagai sesuatu keluaran artistik yang mempunyai daya tarikan

kebudayaan atau tradisional dan adalah hasil dari sesuatu proses yang bergantung

semata-mata atau sebahagiannya kepada kemah iran tangan dan termasuklah apa-apa

barang walau bagaimanapun dihasilkan yang mempunyai reka bentuk batik pada alau

di mana-m ana bahagiannya

Industri Kreatif pula adalah industri-industri yang melibatkan kreativiti individu

keterampilan dan bakat yang mempunyai potensi menjana kekayaan selia penciptaan

peluang pekerjaan melalui penggalakkan dan eskploitasi harta intelek Bagi konteks

Malaysia pula Dasar Induslri KreatifNegara (D IKN) telah mentakrifkan industri kreatif

sebagai penggembelengan dan penghasilan kebolehan dan bakat individu atau

berkum pulan berasaskan kreativiti inovasi dan teknologi yang menjurus kepada sumber

2

_

keberhasilan ekonomi dan pendapatan tinggi kepada negara dengan memberi penekanan

kepada aspek karya dan hak cipta intelek selaras dengan budaya dan ni lai-nilai murni

kepelbagaian kaum di Malaysia Terdapat tiga kategori skop dalarn industri kreatif in i

iaitu terdiri daripada industri kreatif multimedia yang merangkurni penerb itan tilem atau

tv pengiklanan seni reka animasi dan kandungan digital industri kreatif seni budaya

yang merangk umi kraf seni visual seni muzik seni persembahan penulisan kreatif

fesyen dan tekstil serta indushi kreatif warisan budaya yang merangkumi aktiviti

rnuzium arkib pemulihan dan pemuliharaan (Dasar lndustri Kreatif Negara 20 Il )

Menurut Husain M A (nd) kepelbagaian genre dalarn industri kreatif ini

dipercayai mampu memberi hasil atau pulangan yang lumayan dalam perkembangan

ekonorni sesebuah negara Industri kreatif seni budaya merupakan salah satu kategori

yang domi nan dalam perkembangan industri kreatif lndustri kreatif seni budaya ini

rnerangkumi bidang kraf seni visual seni muzik seni persembahan penuli san kreatif

fesyen dan tekstil lndustri kraf yang rnerupakan sebahagian daripada industri seni

budaya berdiri sebagai lambang kepada warisan kesenian negara dan harus dipelihara

agar sentiasa kekal ada Antara contob hasil kraf yang ada seperti anyaman ukiran

tembikar batik dan sebaga inya Dalam konteks ini bidang kraf dilihat mempunyai

potensi dan prospek yang tinggi dalam membantu menj ana ekonomi rakyat Hal ini

demikian kerana ind ustri kraf merentas sempadan sosio budaya dan geo-fizikal

masyarakat di negara ini Perubahan dalam ekonomi dun ia pada hari ini telah

men yaksikan bagaimana hasil kraftangan telah l11 enjadi industri yang l11al11pu menjana

ekonomi rakyat

3

_ - _ f=

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

BAB 3

31

32

33

34

35

36

37

BAB4

41

42

43

44

45

46

47

48

BAB 5

51

52

53

METODOLOGI PE YELlDlKAN

Pendahuluan bab 37

Sumber Data 37

Ka edah Anali sis Data 39

Inforrnan 39

Lokasi Kajian 40

lnstrumen Kaj ian 4 1

Rumusan bab 41

DAPATAN KAJlAN

Pendabu1uan bab 42

Latar Belakang Informan 42

Latar Belakang Perusahaan 44

Faktor Utama Pengeluaran Kraftangan Tambok 46

Faktor Sampingan Pengeluaran Tambok 49

Cabaran Utama Pengeluaran Tambok 52

Cabaran Sampingan Pengeluaran Tambok 55

Rumusan bab 6 1

KESIMPULAN DAN CADANGAN

Pendahuluan bab 62

Faktor penge1ua ran seca ra keseluruban 62

Cabaran yang Dihadapi Ketika Pengeluaran Tambok

Secara Keseluruban 66

Ilr

--

54 Cadangan 70

55 Cadangan kepada pengusaha 70

56 Cadangan kepada agensi kerajaan 71

57 Cadangan kepada pengkaji akan datang 74

58 Program Satll Daerah Satu Indllstri (SDS1) 74

59 RUlllllsan bab 75

RUJUKAN 76

LAMPIRAN 81

iv

---bull r1

ABSTRAK

Kajian uu adalah berkai lan pengeJuaran kraftangan Tambok di kawasa n Juar

bandar Pengeluaran kraftangan di Sarawak yang kurang memberangsangkan

lermasuklah kraftangan Tambok yang merupakan salah satu kraftangan unik Sarawak

menjadi pendorong kepada penyeJidik unmk menjalankan kajian ini Kajian ini

dij alaukan bagi menganali sa faktor pengeluaran Tambok serta cabaran yang dihadapi

dalanl pengeluarann ya bu boJeh diteljemailkan mela lui hasil temu bual ya ng dijalankan

di lima buah kampung terp ilih di Daerah Ball iaitu Karupung Skibang Kampung Slass

Kampung Serikin Kampung DlIyoh dan Kampung Opar bersama 10 orang informan

yang lerdiri daripada pembual Tambok sendiri Bagi kajian ini penyelidik telah

menggunakan kaedah ana lisis data secara kllali tatif iaitu menganalisis data hasil dari

temu buaJ bersama informan bagi menepati objektif kajian Dapatan kajian menunjukkan

sumber pendapatan sebaga faktor paling utama manakaJa kegiatan harian dan minat

sebagai faktor utama Pennintaan pelanggan dan kem ab iran merupakan [aktor

sampingan Bagi cabaran puJa kekangan masa adaJah merupakan caba ran utama daJaru

pengelua ran Tambok Cabaran sampingan pula terdapat empat iaitu rolan sukar dicari

ketiadaan minat dar] go longan muda persalngan dari negara ju-an dan Tambok

berasaskan plas(jk

v

-~-

ABSTRACT

This study is related to Tamhok handicrafl production in rural area As a malfer

of fc1 ct SaraHok handicraft produclion is still in less favaurable and this includes

Tambak handicraft which is one of the unique Sarawak handicra(is This has encourages

researcher LO conducl this study This study was conducted 10 analyze the factors of

production Tambak and challenges faced in its productian This can be translated

through the results af inteniews canducled in five selected villages in Bau District that

are Kampung Skibang Kampung Stass Kampung Serikin Kampung Duyoh and

Kampung Opal with 10 Tamholr producers as the informants For this study researcher

used qualitative data analysis methad 10 analyze the daw Fain the result of the

imeTiew with infarmants to meet the objectives af The study The(inding indicates the

SOurce of income as the most important factor while the daily activities and interests as

a majaractor Apartrom that the custamer demand and skill were the sideactors of

Tombok productian As for the chal1enges faced on Tamhok praduction constrainT of

time was the mCUor challenge Meanwhile the side chal1enges were th e diffiCUlty of

finding rOlla the lack of interest ofyonng people the comp eTiTion from neighhouring

country and plaslic based Tambak

VI

SENARAl SlNGKATAN

SINGKATAN

DIKN Dasar Industri Kreatif Negara

PKMA Pusat Kllidmat Maklwnat Akademik

PKKM Perbadanan Kemaj uan Kraftangan Malaysia

SDSI Program Satu Daerah Sa tu Indust

UNIMAS Universiti Malaysia Sarawak

vu

BABSATU

PENGENALAN

11 Pendahuluan bab

Bab ini adalah merangkumi bahagian yang menjelaskan tentang perkara yang

terkandung daJam kajian yang di lakukan oleh penyelidik Dalam bab in i juga penyelidik

akan mengupas dengan lebih lanjut tentang taj uk yang ingin dikaji Tajuk kajian yang

ingi n dikaji oleh penyelidik adaJah berkenaan pengeJuaran kraftangan Tambok di

kawasan Juar bandar iaitu Daerah Bau Bab ini turut merangkumi pengenalan tentang

subj ek yang ingin dikaji iaitu Tambok sendiri berserta lujuan dan kepenti ngan kajian ini

dijalankan oleh pen yelidik

12 Latar Beiakang Kajian

Dalam kajian ini penyelidik telah memilih Tambok sebagai sampel kajian

Penyelidik melihat Tambok sebagai salah satu kraftangan unik di Sarawak yang

berpolensi menembus pasaran luar serta mengaut keuntungan dalam induslyi kraftangan

Namun kini Tambok masih belum dikenali ramai bahkan penuli san berkaitan Tambok

sendiri adalah terhad OJeh yang demikian penyeJidik Lelah memilih untuk membuat

kaj ian ini agar mampu membantu dalam memperoleh altem atif bagi peningkatan jumlah

serta mulu pengeluaran Tambok dan seterusnya kraftangan ini mampu dibawa ke

-~

peringkat yang lebih tinggi dalam industri kraftangan Penyelidik juga ingin Tambok ini

dikenali ran1ai orang serta dihargai oleh masyarakat umum di atas keuhikan dan

kecantikan yang pada kraftangan ini

Sumbangan Industri Kraftangan kepada Ekonomi Negara

United Nations on Trade and Development (UNCTAD) melalui Husain M A

(nd ) telah mentakrifkan kraf adalah barangan yang dihasilkan dengan menggunakan

kemahiran tangan iaitu tanpa menggunakan alat atau peralatan serta dij alankan secara

sendiri atau tidak langsung oleh pengusaha-pengusaha kraf Manakala Akta 222-Akta

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia 1979 dalam artikel ini telah mendefinisikan

keluaran kraftangan sebagai sesuatu keluaran artistik yang mempunyai daya tarikan

kebudayaan atau tradisional dan adalah hasil dari sesuatu proses yang bergantung

semata-mata atau sebahagiannya kepada kemah iran tangan dan termasuklah apa-apa

barang walau bagaimanapun dihasilkan yang mempunyai reka bentuk batik pada alau

di mana-m ana bahagiannya

Industri Kreatif pula adalah industri-industri yang melibatkan kreativiti individu

keterampilan dan bakat yang mempunyai potensi menjana kekayaan selia penciptaan

peluang pekerjaan melalui penggalakkan dan eskploitasi harta intelek Bagi konteks

Malaysia pula Dasar Induslri KreatifNegara (D IKN) telah mentakrifkan industri kreatif

sebagai penggembelengan dan penghasilan kebolehan dan bakat individu atau

berkum pulan berasaskan kreativiti inovasi dan teknologi yang menjurus kepada sumber

2

_

keberhasilan ekonomi dan pendapatan tinggi kepada negara dengan memberi penekanan

kepada aspek karya dan hak cipta intelek selaras dengan budaya dan ni lai-nilai murni

kepelbagaian kaum di Malaysia Terdapat tiga kategori skop dalarn industri kreatif in i

iaitu terdiri daripada industri kreatif multimedia yang merangkurni penerb itan tilem atau

tv pengiklanan seni reka animasi dan kandungan digital industri kreatif seni budaya

yang merangk umi kraf seni visual seni muzik seni persembahan penulisan kreatif

fesyen dan tekstil serta indushi kreatif warisan budaya yang merangkumi aktiviti

rnuzium arkib pemulihan dan pemuliharaan (Dasar lndustri Kreatif Negara 20 Il )

Menurut Husain M A (nd) kepelbagaian genre dalarn industri kreatif ini

dipercayai mampu memberi hasil atau pulangan yang lumayan dalam perkembangan

ekonorni sesebuah negara Industri kreatif seni budaya merupakan salah satu kategori

yang domi nan dalam perkembangan industri kreatif lndustri kreatif seni budaya ini

rnerangkumi bidang kraf seni visual seni muzik seni persembahan penuli san kreatif

fesyen dan tekstil lndustri kraf yang rnerupakan sebahagian daripada industri seni

budaya berdiri sebagai lambang kepada warisan kesenian negara dan harus dipelihara

agar sentiasa kekal ada Antara contob hasil kraf yang ada seperti anyaman ukiran

tembikar batik dan sebaga inya Dalam konteks ini bidang kraf dilihat mempunyai

potensi dan prospek yang tinggi dalam membantu menj ana ekonomi rakyat Hal ini

demikian kerana ind ustri kraf merentas sempadan sosio budaya dan geo-fizikal

masyarakat di negara ini Perubahan dalam ekonomi dun ia pada hari ini telah

men yaksikan bagaimana hasil kraftangan telah l11 enjadi industri yang l11al11pu menjana

ekonomi rakyat

3

_ - _ f=

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

54 Cadangan 70

55 Cadangan kepada pengusaha 70

56 Cadangan kepada agensi kerajaan 71

57 Cadangan kepada pengkaji akan datang 74

58 Program Satll Daerah Satu Indllstri (SDS1) 74

59 RUlllllsan bab 75

RUJUKAN 76

LAMPIRAN 81

iv

---bull r1

ABSTRAK

Kajian uu adalah berkai lan pengeJuaran kraftangan Tambok di kawasa n Juar

bandar Pengeluaran kraftangan di Sarawak yang kurang memberangsangkan

lermasuklah kraftangan Tambok yang merupakan salah satu kraftangan unik Sarawak

menjadi pendorong kepada penyeJidik unmk menjalankan kajian ini Kajian ini

dij alaukan bagi menganali sa faktor pengeluaran Tambok serta cabaran yang dihadapi

dalanl pengeluarann ya bu boJeh diteljemailkan mela lui hasil temu bual ya ng dijalankan

di lima buah kampung terp ilih di Daerah Ball iaitu Karupung Skibang Kampung Slass

Kampung Serikin Kampung DlIyoh dan Kampung Opar bersama 10 orang informan

yang lerdiri daripada pembual Tambok sendiri Bagi kajian ini penyelidik telah

menggunakan kaedah ana lisis data secara kllali tatif iaitu menganalisis data hasil dari

temu buaJ bersama informan bagi menepati objektif kajian Dapatan kajian menunjukkan

sumber pendapatan sebaga faktor paling utama manakaJa kegiatan harian dan minat

sebagai faktor utama Pennintaan pelanggan dan kem ab iran merupakan [aktor

sampingan Bagi cabaran puJa kekangan masa adaJah merupakan caba ran utama daJaru

pengelua ran Tambok Cabaran sampingan pula terdapat empat iaitu rolan sukar dicari

ketiadaan minat dar] go longan muda persalngan dari negara ju-an dan Tambok

berasaskan plas(jk

v

-~-

ABSTRACT

This study is related to Tamhok handicrafl production in rural area As a malfer

of fc1 ct SaraHok handicraft produclion is still in less favaurable and this includes

Tambak handicraft which is one of the unique Sarawak handicra(is This has encourages

researcher LO conducl this study This study was conducted 10 analyze the factors of

production Tambak and challenges faced in its productian This can be translated

through the results af inteniews canducled in five selected villages in Bau District that

are Kampung Skibang Kampung Stass Kampung Serikin Kampung Duyoh and

Kampung Opal with 10 Tamholr producers as the informants For this study researcher

used qualitative data analysis methad 10 analyze the daw Fain the result of the

imeTiew with infarmants to meet the objectives af The study The(inding indicates the

SOurce of income as the most important factor while the daily activities and interests as

a majaractor Apartrom that the custamer demand and skill were the sideactors of

Tombok productian As for the chal1enges faced on Tamhok praduction constrainT of

time was the mCUor challenge Meanwhile the side chal1enges were th e diffiCUlty of

finding rOlla the lack of interest ofyonng people the comp eTiTion from neighhouring

country and plaslic based Tambak

VI

SENARAl SlNGKATAN

SINGKATAN

DIKN Dasar Industri Kreatif Negara

PKMA Pusat Kllidmat Maklwnat Akademik

PKKM Perbadanan Kemaj uan Kraftangan Malaysia

SDSI Program Satu Daerah Sa tu Indust

UNIMAS Universiti Malaysia Sarawak

vu

BABSATU

PENGENALAN

11 Pendahuluan bab

Bab ini adalah merangkumi bahagian yang menjelaskan tentang perkara yang

terkandung daJam kajian yang di lakukan oleh penyelidik Dalam bab in i juga penyelidik

akan mengupas dengan lebih lanjut tentang taj uk yang ingin dikaji Tajuk kajian yang

ingi n dikaji oleh penyelidik adaJah berkenaan pengeJuaran kraftangan Tambok di

kawasan Juar bandar iaitu Daerah Bau Bab ini turut merangkumi pengenalan tentang

subj ek yang ingin dikaji iaitu Tambok sendiri berserta lujuan dan kepenti ngan kajian ini

dijalankan oleh pen yelidik

12 Latar Beiakang Kajian

Dalam kajian ini penyelidik telah memilih Tambok sebagai sampel kajian

Penyelidik melihat Tambok sebagai salah satu kraftangan unik di Sarawak yang

berpolensi menembus pasaran luar serta mengaut keuntungan dalam induslyi kraftangan

Namun kini Tambok masih belum dikenali ramai bahkan penuli san berkaitan Tambok

sendiri adalah terhad OJeh yang demikian penyeJidik Lelah memilih untuk membuat

kaj ian ini agar mampu membantu dalam memperoleh altem atif bagi peningkatan jumlah

serta mulu pengeluaran Tambok dan seterusnya kraftangan ini mampu dibawa ke

-~

peringkat yang lebih tinggi dalam industri kraftangan Penyelidik juga ingin Tambok ini

dikenali ran1ai orang serta dihargai oleh masyarakat umum di atas keuhikan dan

kecantikan yang pada kraftangan ini

Sumbangan Industri Kraftangan kepada Ekonomi Negara

United Nations on Trade and Development (UNCTAD) melalui Husain M A

(nd ) telah mentakrifkan kraf adalah barangan yang dihasilkan dengan menggunakan

kemahiran tangan iaitu tanpa menggunakan alat atau peralatan serta dij alankan secara

sendiri atau tidak langsung oleh pengusaha-pengusaha kraf Manakala Akta 222-Akta

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia 1979 dalam artikel ini telah mendefinisikan

keluaran kraftangan sebagai sesuatu keluaran artistik yang mempunyai daya tarikan

kebudayaan atau tradisional dan adalah hasil dari sesuatu proses yang bergantung

semata-mata atau sebahagiannya kepada kemah iran tangan dan termasuklah apa-apa

barang walau bagaimanapun dihasilkan yang mempunyai reka bentuk batik pada alau

di mana-m ana bahagiannya

Industri Kreatif pula adalah industri-industri yang melibatkan kreativiti individu

keterampilan dan bakat yang mempunyai potensi menjana kekayaan selia penciptaan

peluang pekerjaan melalui penggalakkan dan eskploitasi harta intelek Bagi konteks

Malaysia pula Dasar Induslri KreatifNegara (D IKN) telah mentakrifkan industri kreatif

sebagai penggembelengan dan penghasilan kebolehan dan bakat individu atau

berkum pulan berasaskan kreativiti inovasi dan teknologi yang menjurus kepada sumber

2

_

keberhasilan ekonomi dan pendapatan tinggi kepada negara dengan memberi penekanan

kepada aspek karya dan hak cipta intelek selaras dengan budaya dan ni lai-nilai murni

kepelbagaian kaum di Malaysia Terdapat tiga kategori skop dalarn industri kreatif in i

iaitu terdiri daripada industri kreatif multimedia yang merangkurni penerb itan tilem atau

tv pengiklanan seni reka animasi dan kandungan digital industri kreatif seni budaya

yang merangk umi kraf seni visual seni muzik seni persembahan penulisan kreatif

fesyen dan tekstil serta indushi kreatif warisan budaya yang merangkumi aktiviti

rnuzium arkib pemulihan dan pemuliharaan (Dasar lndustri Kreatif Negara 20 Il )

Menurut Husain M A (nd) kepelbagaian genre dalarn industri kreatif ini

dipercayai mampu memberi hasil atau pulangan yang lumayan dalam perkembangan

ekonorni sesebuah negara Industri kreatif seni budaya merupakan salah satu kategori

yang domi nan dalam perkembangan industri kreatif lndustri kreatif seni budaya ini

rnerangkumi bidang kraf seni visual seni muzik seni persembahan penuli san kreatif

fesyen dan tekstil lndustri kraf yang rnerupakan sebahagian daripada industri seni

budaya berdiri sebagai lambang kepada warisan kesenian negara dan harus dipelihara

agar sentiasa kekal ada Antara contob hasil kraf yang ada seperti anyaman ukiran

tembikar batik dan sebaga inya Dalam konteks ini bidang kraf dilihat mempunyai

potensi dan prospek yang tinggi dalam membantu menj ana ekonomi rakyat Hal ini

demikian kerana ind ustri kraf merentas sempadan sosio budaya dan geo-fizikal

masyarakat di negara ini Perubahan dalam ekonomi dun ia pada hari ini telah

men yaksikan bagaimana hasil kraftangan telah l11 enjadi industri yang l11al11pu menjana

ekonomi rakyat

3

_ - _ f=

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

ABSTRAK

Kajian uu adalah berkai lan pengeJuaran kraftangan Tambok di kawasa n Juar

bandar Pengeluaran kraftangan di Sarawak yang kurang memberangsangkan

lermasuklah kraftangan Tambok yang merupakan salah satu kraftangan unik Sarawak

menjadi pendorong kepada penyeJidik unmk menjalankan kajian ini Kajian ini

dij alaukan bagi menganali sa faktor pengeluaran Tambok serta cabaran yang dihadapi

dalanl pengeluarann ya bu boJeh diteljemailkan mela lui hasil temu bual ya ng dijalankan

di lima buah kampung terp ilih di Daerah Ball iaitu Karupung Skibang Kampung Slass

Kampung Serikin Kampung DlIyoh dan Kampung Opar bersama 10 orang informan

yang lerdiri daripada pembual Tambok sendiri Bagi kajian ini penyelidik telah

menggunakan kaedah ana lisis data secara kllali tatif iaitu menganalisis data hasil dari

temu buaJ bersama informan bagi menepati objektif kajian Dapatan kajian menunjukkan

sumber pendapatan sebaga faktor paling utama manakaJa kegiatan harian dan minat

sebagai faktor utama Pennintaan pelanggan dan kem ab iran merupakan [aktor

sampingan Bagi cabaran puJa kekangan masa adaJah merupakan caba ran utama daJaru

pengelua ran Tambok Cabaran sampingan pula terdapat empat iaitu rolan sukar dicari

ketiadaan minat dar] go longan muda persalngan dari negara ju-an dan Tambok

berasaskan plas(jk

v

-~-

ABSTRACT

This study is related to Tamhok handicrafl production in rural area As a malfer

of fc1 ct SaraHok handicraft produclion is still in less favaurable and this includes

Tambak handicraft which is one of the unique Sarawak handicra(is This has encourages

researcher LO conducl this study This study was conducted 10 analyze the factors of

production Tambak and challenges faced in its productian This can be translated

through the results af inteniews canducled in five selected villages in Bau District that

are Kampung Skibang Kampung Stass Kampung Serikin Kampung Duyoh and

Kampung Opal with 10 Tamholr producers as the informants For this study researcher

used qualitative data analysis methad 10 analyze the daw Fain the result of the

imeTiew with infarmants to meet the objectives af The study The(inding indicates the

SOurce of income as the most important factor while the daily activities and interests as

a majaractor Apartrom that the custamer demand and skill were the sideactors of

Tombok productian As for the chal1enges faced on Tamhok praduction constrainT of

time was the mCUor challenge Meanwhile the side chal1enges were th e diffiCUlty of

finding rOlla the lack of interest ofyonng people the comp eTiTion from neighhouring

country and plaslic based Tambak

VI

SENARAl SlNGKATAN

SINGKATAN

DIKN Dasar Industri Kreatif Negara

PKMA Pusat Kllidmat Maklwnat Akademik

PKKM Perbadanan Kemaj uan Kraftangan Malaysia

SDSI Program Satu Daerah Sa tu Indust

UNIMAS Universiti Malaysia Sarawak

vu

BABSATU

PENGENALAN

11 Pendahuluan bab

Bab ini adalah merangkumi bahagian yang menjelaskan tentang perkara yang

terkandung daJam kajian yang di lakukan oleh penyelidik Dalam bab in i juga penyelidik

akan mengupas dengan lebih lanjut tentang taj uk yang ingin dikaji Tajuk kajian yang

ingi n dikaji oleh penyelidik adaJah berkenaan pengeJuaran kraftangan Tambok di

kawasan Juar bandar iaitu Daerah Bau Bab ini turut merangkumi pengenalan tentang

subj ek yang ingin dikaji iaitu Tambok sendiri berserta lujuan dan kepenti ngan kajian ini

dijalankan oleh pen yelidik

12 Latar Beiakang Kajian

Dalam kajian ini penyelidik telah memilih Tambok sebagai sampel kajian

Penyelidik melihat Tambok sebagai salah satu kraftangan unik di Sarawak yang

berpolensi menembus pasaran luar serta mengaut keuntungan dalam induslyi kraftangan

Namun kini Tambok masih belum dikenali ramai bahkan penuli san berkaitan Tambok

sendiri adalah terhad OJeh yang demikian penyeJidik Lelah memilih untuk membuat

kaj ian ini agar mampu membantu dalam memperoleh altem atif bagi peningkatan jumlah

serta mulu pengeluaran Tambok dan seterusnya kraftangan ini mampu dibawa ke

-~

peringkat yang lebih tinggi dalam industri kraftangan Penyelidik juga ingin Tambok ini

dikenali ran1ai orang serta dihargai oleh masyarakat umum di atas keuhikan dan

kecantikan yang pada kraftangan ini

Sumbangan Industri Kraftangan kepada Ekonomi Negara

United Nations on Trade and Development (UNCTAD) melalui Husain M A

(nd ) telah mentakrifkan kraf adalah barangan yang dihasilkan dengan menggunakan

kemahiran tangan iaitu tanpa menggunakan alat atau peralatan serta dij alankan secara

sendiri atau tidak langsung oleh pengusaha-pengusaha kraf Manakala Akta 222-Akta

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia 1979 dalam artikel ini telah mendefinisikan

keluaran kraftangan sebagai sesuatu keluaran artistik yang mempunyai daya tarikan

kebudayaan atau tradisional dan adalah hasil dari sesuatu proses yang bergantung

semata-mata atau sebahagiannya kepada kemah iran tangan dan termasuklah apa-apa

barang walau bagaimanapun dihasilkan yang mempunyai reka bentuk batik pada alau

di mana-m ana bahagiannya

Industri Kreatif pula adalah industri-industri yang melibatkan kreativiti individu

keterampilan dan bakat yang mempunyai potensi menjana kekayaan selia penciptaan

peluang pekerjaan melalui penggalakkan dan eskploitasi harta intelek Bagi konteks

Malaysia pula Dasar Induslri KreatifNegara (D IKN) telah mentakrifkan industri kreatif

sebagai penggembelengan dan penghasilan kebolehan dan bakat individu atau

berkum pulan berasaskan kreativiti inovasi dan teknologi yang menjurus kepada sumber

2

_

keberhasilan ekonomi dan pendapatan tinggi kepada negara dengan memberi penekanan

kepada aspek karya dan hak cipta intelek selaras dengan budaya dan ni lai-nilai murni

kepelbagaian kaum di Malaysia Terdapat tiga kategori skop dalarn industri kreatif in i

iaitu terdiri daripada industri kreatif multimedia yang merangkurni penerb itan tilem atau

tv pengiklanan seni reka animasi dan kandungan digital industri kreatif seni budaya

yang merangk umi kraf seni visual seni muzik seni persembahan penulisan kreatif

fesyen dan tekstil serta indushi kreatif warisan budaya yang merangkumi aktiviti

rnuzium arkib pemulihan dan pemuliharaan (Dasar lndustri Kreatif Negara 20 Il )

Menurut Husain M A (nd) kepelbagaian genre dalarn industri kreatif ini

dipercayai mampu memberi hasil atau pulangan yang lumayan dalam perkembangan

ekonorni sesebuah negara Industri kreatif seni budaya merupakan salah satu kategori

yang domi nan dalam perkembangan industri kreatif lndustri kreatif seni budaya ini

rnerangkumi bidang kraf seni visual seni muzik seni persembahan penuli san kreatif

fesyen dan tekstil lndustri kraf yang rnerupakan sebahagian daripada industri seni

budaya berdiri sebagai lambang kepada warisan kesenian negara dan harus dipelihara

agar sentiasa kekal ada Antara contob hasil kraf yang ada seperti anyaman ukiran

tembikar batik dan sebaga inya Dalam konteks ini bidang kraf dilihat mempunyai

potensi dan prospek yang tinggi dalam membantu menj ana ekonomi rakyat Hal ini

demikian kerana ind ustri kraf merentas sempadan sosio budaya dan geo-fizikal

masyarakat di negara ini Perubahan dalam ekonomi dun ia pada hari ini telah

men yaksikan bagaimana hasil kraftangan telah l11 enjadi industri yang l11al11pu menjana

ekonomi rakyat

3

_ - _ f=

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

ABSTRACT

This study is related to Tamhok handicrafl production in rural area As a malfer

of fc1 ct SaraHok handicraft produclion is still in less favaurable and this includes

Tambak handicraft which is one of the unique Sarawak handicra(is This has encourages

researcher LO conducl this study This study was conducted 10 analyze the factors of

production Tambak and challenges faced in its productian This can be translated

through the results af inteniews canducled in five selected villages in Bau District that

are Kampung Skibang Kampung Stass Kampung Serikin Kampung Duyoh and

Kampung Opal with 10 Tamholr producers as the informants For this study researcher

used qualitative data analysis methad 10 analyze the daw Fain the result of the

imeTiew with infarmants to meet the objectives af The study The(inding indicates the

SOurce of income as the most important factor while the daily activities and interests as

a majaractor Apartrom that the custamer demand and skill were the sideactors of

Tombok productian As for the chal1enges faced on Tamhok praduction constrainT of

time was the mCUor challenge Meanwhile the side chal1enges were th e diffiCUlty of

finding rOlla the lack of interest ofyonng people the comp eTiTion from neighhouring

country and plaslic based Tambak

VI

SENARAl SlNGKATAN

SINGKATAN

DIKN Dasar Industri Kreatif Negara

PKMA Pusat Kllidmat Maklwnat Akademik

PKKM Perbadanan Kemaj uan Kraftangan Malaysia

SDSI Program Satu Daerah Sa tu Indust

UNIMAS Universiti Malaysia Sarawak

vu

BABSATU

PENGENALAN

11 Pendahuluan bab

Bab ini adalah merangkumi bahagian yang menjelaskan tentang perkara yang

terkandung daJam kajian yang di lakukan oleh penyelidik Dalam bab in i juga penyelidik

akan mengupas dengan lebih lanjut tentang taj uk yang ingin dikaji Tajuk kajian yang

ingi n dikaji oleh penyelidik adaJah berkenaan pengeJuaran kraftangan Tambok di

kawasan Juar bandar iaitu Daerah Bau Bab ini turut merangkumi pengenalan tentang

subj ek yang ingin dikaji iaitu Tambok sendiri berserta lujuan dan kepenti ngan kajian ini

dijalankan oleh pen yelidik

12 Latar Beiakang Kajian

Dalam kajian ini penyelidik telah memilih Tambok sebagai sampel kajian

Penyelidik melihat Tambok sebagai salah satu kraftangan unik di Sarawak yang

berpolensi menembus pasaran luar serta mengaut keuntungan dalam induslyi kraftangan

Namun kini Tambok masih belum dikenali ramai bahkan penuli san berkaitan Tambok

sendiri adalah terhad OJeh yang demikian penyeJidik Lelah memilih untuk membuat

kaj ian ini agar mampu membantu dalam memperoleh altem atif bagi peningkatan jumlah

serta mulu pengeluaran Tambok dan seterusnya kraftangan ini mampu dibawa ke

-~

peringkat yang lebih tinggi dalam industri kraftangan Penyelidik juga ingin Tambok ini

dikenali ran1ai orang serta dihargai oleh masyarakat umum di atas keuhikan dan

kecantikan yang pada kraftangan ini

Sumbangan Industri Kraftangan kepada Ekonomi Negara

United Nations on Trade and Development (UNCTAD) melalui Husain M A

(nd ) telah mentakrifkan kraf adalah barangan yang dihasilkan dengan menggunakan

kemahiran tangan iaitu tanpa menggunakan alat atau peralatan serta dij alankan secara

sendiri atau tidak langsung oleh pengusaha-pengusaha kraf Manakala Akta 222-Akta

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia 1979 dalam artikel ini telah mendefinisikan

keluaran kraftangan sebagai sesuatu keluaran artistik yang mempunyai daya tarikan

kebudayaan atau tradisional dan adalah hasil dari sesuatu proses yang bergantung

semata-mata atau sebahagiannya kepada kemah iran tangan dan termasuklah apa-apa

barang walau bagaimanapun dihasilkan yang mempunyai reka bentuk batik pada alau

di mana-m ana bahagiannya

Industri Kreatif pula adalah industri-industri yang melibatkan kreativiti individu

keterampilan dan bakat yang mempunyai potensi menjana kekayaan selia penciptaan

peluang pekerjaan melalui penggalakkan dan eskploitasi harta intelek Bagi konteks

Malaysia pula Dasar Induslri KreatifNegara (D IKN) telah mentakrifkan industri kreatif

sebagai penggembelengan dan penghasilan kebolehan dan bakat individu atau

berkum pulan berasaskan kreativiti inovasi dan teknologi yang menjurus kepada sumber

2

_

keberhasilan ekonomi dan pendapatan tinggi kepada negara dengan memberi penekanan

kepada aspek karya dan hak cipta intelek selaras dengan budaya dan ni lai-nilai murni

kepelbagaian kaum di Malaysia Terdapat tiga kategori skop dalarn industri kreatif in i

iaitu terdiri daripada industri kreatif multimedia yang merangkurni penerb itan tilem atau

tv pengiklanan seni reka animasi dan kandungan digital industri kreatif seni budaya

yang merangk umi kraf seni visual seni muzik seni persembahan penulisan kreatif

fesyen dan tekstil serta indushi kreatif warisan budaya yang merangkumi aktiviti

rnuzium arkib pemulihan dan pemuliharaan (Dasar lndustri Kreatif Negara 20 Il )

Menurut Husain M A (nd) kepelbagaian genre dalarn industri kreatif ini

dipercayai mampu memberi hasil atau pulangan yang lumayan dalam perkembangan

ekonorni sesebuah negara Industri kreatif seni budaya merupakan salah satu kategori

yang domi nan dalam perkembangan industri kreatif lndustri kreatif seni budaya ini

rnerangkumi bidang kraf seni visual seni muzik seni persembahan penuli san kreatif

fesyen dan tekstil lndustri kraf yang rnerupakan sebahagian daripada industri seni

budaya berdiri sebagai lambang kepada warisan kesenian negara dan harus dipelihara

agar sentiasa kekal ada Antara contob hasil kraf yang ada seperti anyaman ukiran

tembikar batik dan sebaga inya Dalam konteks ini bidang kraf dilihat mempunyai

potensi dan prospek yang tinggi dalam membantu menj ana ekonomi rakyat Hal ini

demikian kerana ind ustri kraf merentas sempadan sosio budaya dan geo-fizikal

masyarakat di negara ini Perubahan dalam ekonomi dun ia pada hari ini telah

men yaksikan bagaimana hasil kraftangan telah l11 enjadi industri yang l11al11pu menjana

ekonomi rakyat

3

_ - _ f=

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

SENARAl SlNGKATAN

SINGKATAN

DIKN Dasar Industri Kreatif Negara

PKMA Pusat Kllidmat Maklwnat Akademik

PKKM Perbadanan Kemaj uan Kraftangan Malaysia

SDSI Program Satu Daerah Sa tu Indust

UNIMAS Universiti Malaysia Sarawak

vu

BABSATU

PENGENALAN

11 Pendahuluan bab

Bab ini adalah merangkumi bahagian yang menjelaskan tentang perkara yang

terkandung daJam kajian yang di lakukan oleh penyelidik Dalam bab in i juga penyelidik

akan mengupas dengan lebih lanjut tentang taj uk yang ingin dikaji Tajuk kajian yang

ingi n dikaji oleh penyelidik adaJah berkenaan pengeJuaran kraftangan Tambok di

kawasan Juar bandar iaitu Daerah Bau Bab ini turut merangkumi pengenalan tentang

subj ek yang ingin dikaji iaitu Tambok sendiri berserta lujuan dan kepenti ngan kajian ini

dijalankan oleh pen yelidik

12 Latar Beiakang Kajian

Dalam kajian ini penyelidik telah memilih Tambok sebagai sampel kajian

Penyelidik melihat Tambok sebagai salah satu kraftangan unik di Sarawak yang

berpolensi menembus pasaran luar serta mengaut keuntungan dalam induslyi kraftangan

Namun kini Tambok masih belum dikenali ramai bahkan penuli san berkaitan Tambok

sendiri adalah terhad OJeh yang demikian penyeJidik Lelah memilih untuk membuat

kaj ian ini agar mampu membantu dalam memperoleh altem atif bagi peningkatan jumlah

serta mulu pengeluaran Tambok dan seterusnya kraftangan ini mampu dibawa ke

-~

peringkat yang lebih tinggi dalam industri kraftangan Penyelidik juga ingin Tambok ini

dikenali ran1ai orang serta dihargai oleh masyarakat umum di atas keuhikan dan

kecantikan yang pada kraftangan ini

Sumbangan Industri Kraftangan kepada Ekonomi Negara

United Nations on Trade and Development (UNCTAD) melalui Husain M A

(nd ) telah mentakrifkan kraf adalah barangan yang dihasilkan dengan menggunakan

kemahiran tangan iaitu tanpa menggunakan alat atau peralatan serta dij alankan secara

sendiri atau tidak langsung oleh pengusaha-pengusaha kraf Manakala Akta 222-Akta

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia 1979 dalam artikel ini telah mendefinisikan

keluaran kraftangan sebagai sesuatu keluaran artistik yang mempunyai daya tarikan

kebudayaan atau tradisional dan adalah hasil dari sesuatu proses yang bergantung

semata-mata atau sebahagiannya kepada kemah iran tangan dan termasuklah apa-apa

barang walau bagaimanapun dihasilkan yang mempunyai reka bentuk batik pada alau

di mana-m ana bahagiannya

Industri Kreatif pula adalah industri-industri yang melibatkan kreativiti individu

keterampilan dan bakat yang mempunyai potensi menjana kekayaan selia penciptaan

peluang pekerjaan melalui penggalakkan dan eskploitasi harta intelek Bagi konteks

Malaysia pula Dasar Induslri KreatifNegara (D IKN) telah mentakrifkan industri kreatif

sebagai penggembelengan dan penghasilan kebolehan dan bakat individu atau

berkum pulan berasaskan kreativiti inovasi dan teknologi yang menjurus kepada sumber

2

_

keberhasilan ekonomi dan pendapatan tinggi kepada negara dengan memberi penekanan

kepada aspek karya dan hak cipta intelek selaras dengan budaya dan ni lai-nilai murni

kepelbagaian kaum di Malaysia Terdapat tiga kategori skop dalarn industri kreatif in i

iaitu terdiri daripada industri kreatif multimedia yang merangkurni penerb itan tilem atau

tv pengiklanan seni reka animasi dan kandungan digital industri kreatif seni budaya

yang merangk umi kraf seni visual seni muzik seni persembahan penulisan kreatif

fesyen dan tekstil serta indushi kreatif warisan budaya yang merangkumi aktiviti

rnuzium arkib pemulihan dan pemuliharaan (Dasar lndustri Kreatif Negara 20 Il )

Menurut Husain M A (nd) kepelbagaian genre dalarn industri kreatif ini

dipercayai mampu memberi hasil atau pulangan yang lumayan dalam perkembangan

ekonorni sesebuah negara Industri kreatif seni budaya merupakan salah satu kategori

yang domi nan dalam perkembangan industri kreatif lndustri kreatif seni budaya ini

rnerangkumi bidang kraf seni visual seni muzik seni persembahan penuli san kreatif

fesyen dan tekstil lndustri kraf yang rnerupakan sebahagian daripada industri seni

budaya berdiri sebagai lambang kepada warisan kesenian negara dan harus dipelihara

agar sentiasa kekal ada Antara contob hasil kraf yang ada seperti anyaman ukiran

tembikar batik dan sebaga inya Dalam konteks ini bidang kraf dilihat mempunyai

potensi dan prospek yang tinggi dalam membantu menj ana ekonomi rakyat Hal ini

demikian kerana ind ustri kraf merentas sempadan sosio budaya dan geo-fizikal

masyarakat di negara ini Perubahan dalam ekonomi dun ia pada hari ini telah

men yaksikan bagaimana hasil kraftangan telah l11 enjadi industri yang l11al11pu menjana

ekonomi rakyat

3

_ - _ f=

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

BABSATU

PENGENALAN

11 Pendahuluan bab

Bab ini adalah merangkumi bahagian yang menjelaskan tentang perkara yang

terkandung daJam kajian yang di lakukan oleh penyelidik Dalam bab in i juga penyelidik

akan mengupas dengan lebih lanjut tentang taj uk yang ingin dikaji Tajuk kajian yang

ingi n dikaji oleh penyelidik adaJah berkenaan pengeJuaran kraftangan Tambok di

kawasan Juar bandar iaitu Daerah Bau Bab ini turut merangkumi pengenalan tentang

subj ek yang ingin dikaji iaitu Tambok sendiri berserta lujuan dan kepenti ngan kajian ini

dijalankan oleh pen yelidik

12 Latar Beiakang Kajian

Dalam kajian ini penyelidik telah memilih Tambok sebagai sampel kajian

Penyelidik melihat Tambok sebagai salah satu kraftangan unik di Sarawak yang

berpolensi menembus pasaran luar serta mengaut keuntungan dalam induslyi kraftangan

Namun kini Tambok masih belum dikenali ramai bahkan penuli san berkaitan Tambok

sendiri adalah terhad OJeh yang demikian penyeJidik Lelah memilih untuk membuat

kaj ian ini agar mampu membantu dalam memperoleh altem atif bagi peningkatan jumlah

serta mulu pengeluaran Tambok dan seterusnya kraftangan ini mampu dibawa ke

-~

peringkat yang lebih tinggi dalam industri kraftangan Penyelidik juga ingin Tambok ini

dikenali ran1ai orang serta dihargai oleh masyarakat umum di atas keuhikan dan

kecantikan yang pada kraftangan ini

Sumbangan Industri Kraftangan kepada Ekonomi Negara

United Nations on Trade and Development (UNCTAD) melalui Husain M A

(nd ) telah mentakrifkan kraf adalah barangan yang dihasilkan dengan menggunakan

kemahiran tangan iaitu tanpa menggunakan alat atau peralatan serta dij alankan secara

sendiri atau tidak langsung oleh pengusaha-pengusaha kraf Manakala Akta 222-Akta

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia 1979 dalam artikel ini telah mendefinisikan

keluaran kraftangan sebagai sesuatu keluaran artistik yang mempunyai daya tarikan

kebudayaan atau tradisional dan adalah hasil dari sesuatu proses yang bergantung

semata-mata atau sebahagiannya kepada kemah iran tangan dan termasuklah apa-apa

barang walau bagaimanapun dihasilkan yang mempunyai reka bentuk batik pada alau

di mana-m ana bahagiannya

Industri Kreatif pula adalah industri-industri yang melibatkan kreativiti individu

keterampilan dan bakat yang mempunyai potensi menjana kekayaan selia penciptaan

peluang pekerjaan melalui penggalakkan dan eskploitasi harta intelek Bagi konteks

Malaysia pula Dasar Induslri KreatifNegara (D IKN) telah mentakrifkan industri kreatif

sebagai penggembelengan dan penghasilan kebolehan dan bakat individu atau

berkum pulan berasaskan kreativiti inovasi dan teknologi yang menjurus kepada sumber

2

_

keberhasilan ekonomi dan pendapatan tinggi kepada negara dengan memberi penekanan

kepada aspek karya dan hak cipta intelek selaras dengan budaya dan ni lai-nilai murni

kepelbagaian kaum di Malaysia Terdapat tiga kategori skop dalarn industri kreatif in i

iaitu terdiri daripada industri kreatif multimedia yang merangkurni penerb itan tilem atau

tv pengiklanan seni reka animasi dan kandungan digital industri kreatif seni budaya

yang merangk umi kraf seni visual seni muzik seni persembahan penulisan kreatif

fesyen dan tekstil serta indushi kreatif warisan budaya yang merangkumi aktiviti

rnuzium arkib pemulihan dan pemuliharaan (Dasar lndustri Kreatif Negara 20 Il )

Menurut Husain M A (nd) kepelbagaian genre dalarn industri kreatif ini

dipercayai mampu memberi hasil atau pulangan yang lumayan dalam perkembangan

ekonorni sesebuah negara Industri kreatif seni budaya merupakan salah satu kategori

yang domi nan dalam perkembangan industri kreatif lndustri kreatif seni budaya ini

rnerangkumi bidang kraf seni visual seni muzik seni persembahan penuli san kreatif

fesyen dan tekstil lndustri kraf yang rnerupakan sebahagian daripada industri seni

budaya berdiri sebagai lambang kepada warisan kesenian negara dan harus dipelihara

agar sentiasa kekal ada Antara contob hasil kraf yang ada seperti anyaman ukiran

tembikar batik dan sebaga inya Dalam konteks ini bidang kraf dilihat mempunyai

potensi dan prospek yang tinggi dalam membantu menj ana ekonomi rakyat Hal ini

demikian kerana ind ustri kraf merentas sempadan sosio budaya dan geo-fizikal

masyarakat di negara ini Perubahan dalam ekonomi dun ia pada hari ini telah

men yaksikan bagaimana hasil kraftangan telah l11 enjadi industri yang l11al11pu menjana

ekonomi rakyat

3

_ - _ f=

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

peringkat yang lebih tinggi dalam industri kraftangan Penyelidik juga ingin Tambok ini

dikenali ran1ai orang serta dihargai oleh masyarakat umum di atas keuhikan dan

kecantikan yang pada kraftangan ini

Sumbangan Industri Kraftangan kepada Ekonomi Negara

United Nations on Trade and Development (UNCTAD) melalui Husain M A

(nd ) telah mentakrifkan kraf adalah barangan yang dihasilkan dengan menggunakan

kemahiran tangan iaitu tanpa menggunakan alat atau peralatan serta dij alankan secara

sendiri atau tidak langsung oleh pengusaha-pengusaha kraf Manakala Akta 222-Akta

Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia 1979 dalam artikel ini telah mendefinisikan

keluaran kraftangan sebagai sesuatu keluaran artistik yang mempunyai daya tarikan

kebudayaan atau tradisional dan adalah hasil dari sesuatu proses yang bergantung

semata-mata atau sebahagiannya kepada kemah iran tangan dan termasuklah apa-apa

barang walau bagaimanapun dihasilkan yang mempunyai reka bentuk batik pada alau

di mana-m ana bahagiannya

Industri Kreatif pula adalah industri-industri yang melibatkan kreativiti individu

keterampilan dan bakat yang mempunyai potensi menjana kekayaan selia penciptaan

peluang pekerjaan melalui penggalakkan dan eskploitasi harta intelek Bagi konteks

Malaysia pula Dasar Induslri KreatifNegara (D IKN) telah mentakrifkan industri kreatif

sebagai penggembelengan dan penghasilan kebolehan dan bakat individu atau

berkum pulan berasaskan kreativiti inovasi dan teknologi yang menjurus kepada sumber

2

_

keberhasilan ekonomi dan pendapatan tinggi kepada negara dengan memberi penekanan

kepada aspek karya dan hak cipta intelek selaras dengan budaya dan ni lai-nilai murni

kepelbagaian kaum di Malaysia Terdapat tiga kategori skop dalarn industri kreatif in i

iaitu terdiri daripada industri kreatif multimedia yang merangkurni penerb itan tilem atau

tv pengiklanan seni reka animasi dan kandungan digital industri kreatif seni budaya

yang merangk umi kraf seni visual seni muzik seni persembahan penulisan kreatif

fesyen dan tekstil serta indushi kreatif warisan budaya yang merangkumi aktiviti

rnuzium arkib pemulihan dan pemuliharaan (Dasar lndustri Kreatif Negara 20 Il )

Menurut Husain M A (nd) kepelbagaian genre dalarn industri kreatif ini

dipercayai mampu memberi hasil atau pulangan yang lumayan dalam perkembangan

ekonorni sesebuah negara Industri kreatif seni budaya merupakan salah satu kategori

yang domi nan dalam perkembangan industri kreatif lndustri kreatif seni budaya ini

rnerangkumi bidang kraf seni visual seni muzik seni persembahan penuli san kreatif

fesyen dan tekstil lndustri kraf yang rnerupakan sebahagian daripada industri seni

budaya berdiri sebagai lambang kepada warisan kesenian negara dan harus dipelihara

agar sentiasa kekal ada Antara contob hasil kraf yang ada seperti anyaman ukiran

tembikar batik dan sebaga inya Dalam konteks ini bidang kraf dilihat mempunyai

potensi dan prospek yang tinggi dalam membantu menj ana ekonomi rakyat Hal ini

demikian kerana ind ustri kraf merentas sempadan sosio budaya dan geo-fizikal

masyarakat di negara ini Perubahan dalam ekonomi dun ia pada hari ini telah

men yaksikan bagaimana hasil kraftangan telah l11 enjadi industri yang l11al11pu menjana

ekonomi rakyat

3

_ - _ f=

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

_

keberhasilan ekonomi dan pendapatan tinggi kepada negara dengan memberi penekanan

kepada aspek karya dan hak cipta intelek selaras dengan budaya dan ni lai-nilai murni

kepelbagaian kaum di Malaysia Terdapat tiga kategori skop dalarn industri kreatif in i

iaitu terdiri daripada industri kreatif multimedia yang merangkurni penerb itan tilem atau

tv pengiklanan seni reka animasi dan kandungan digital industri kreatif seni budaya

yang merangk umi kraf seni visual seni muzik seni persembahan penulisan kreatif

fesyen dan tekstil serta indushi kreatif warisan budaya yang merangkumi aktiviti

rnuzium arkib pemulihan dan pemuliharaan (Dasar lndustri Kreatif Negara 20 Il )

Menurut Husain M A (nd) kepelbagaian genre dalarn industri kreatif ini

dipercayai mampu memberi hasil atau pulangan yang lumayan dalam perkembangan

ekonorni sesebuah negara Industri kreatif seni budaya merupakan salah satu kategori

yang domi nan dalam perkembangan industri kreatif lndustri kreatif seni budaya ini

rnerangkumi bidang kraf seni visual seni muzik seni persembahan penuli san kreatif

fesyen dan tekstil lndustri kraf yang rnerupakan sebahagian daripada industri seni

budaya berdiri sebagai lambang kepada warisan kesenian negara dan harus dipelihara

agar sentiasa kekal ada Antara contob hasil kraf yang ada seperti anyaman ukiran

tembikar batik dan sebaga inya Dalam konteks ini bidang kraf dilihat mempunyai

potensi dan prospek yang tinggi dalam membantu menj ana ekonomi rakyat Hal ini

demikian kerana ind ustri kraf merentas sempadan sosio budaya dan geo-fizikal

masyarakat di negara ini Perubahan dalam ekonomi dun ia pada hari ini telah

men yaksikan bagaimana hasil kraftangan telah l11 enjadi industri yang l11al11pu menjana

ekonomi rakyat

3

_ - _ f=

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

Industri Kraftangan Sarawak

Pada masa kini di era pemodenan dan perindustrian yang pes at industri

kraftan gan yang ada di Sarawak mampu menonjol dengan segala kekayaan dalam

budaya dan tradisi Dengan kurangnya penghbatan daripada generasi muda yang

berminat untuk mempelajari kraf dan kemahiran industri kraftangan di Sarawak

berusaha untuk terus hidup di bawah ancaman kepupusan Sarawak dengan 27 suku

kaum yang berbeza adalah negeri di Malaysia yang paling menonjol apabila merujuk

kepada kraftangan kerana terdapatnya beberapa suku kaum yang berasal dari latar

belakang dan tradisi yang berbeza dengan memilikj pelbagai jenis corak motif dan reka

bentuk untuk mencipta produk yang unik indah serta kaya dengan budaya Produk

kraftangan ditakrifkan oleh Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia adalah produk

yang mempunyai tarikan budaya seni atau tradisional dan merupakan hasil daripada satu

proses yang bergantung semata-mata atau sebahagiannya kepada kemahiran tangan

Aspek runcit produk kraftangan adalab sebahagian besarnya mehbatkan pelancong yang

berhasrat untuk membeli cenderahati atau cenderamata sebagai kenangan mereka

menjejak kaki ke Bumi Kenyalang dan seterusnya membentuk pasaran seni dan kraf

lndustri intensif buruh kebelakangan ini menghadapi ancaman apabila kurangnya

golongan generasi muda yang sanggup atau mampu untuk meneruskan legasi kraftangan

mereka Menghadapi dunia yang mementingkan perkara barn atau inovasi dan teknologi

tinggi arti s yang masih aktif dalam amalan penghasilan kraftangan sedang beJjuang

untuk mencari pengganti atau penerus generasi untuk menurunkan kemahiran

pembuatan kraftangan mereka Dengan jumlah baki artis yang sedikit sahaja berikutan

4

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

golongan belia yang berpindab dan tempat tinggal mereka ke bandar-bandar besar untuk

bertaruh bagi masa depan yang Jebih cerah dalam bidang kerjaya ramai yang tertanyashy

tanya sam a ada sektor kraf tangan Sarawak tradisional akan terus maju Dalam masa

dunia yang semakin maju dan berkembang industri kraf terus berusaha berdiri kukuh

dan menghadapi pelbagai halangan berdiri demi kemajuan masa depan (Borneo Post

Online 2016 Oktober 20)

Perkembangan Kraftangan Tambok

Tambok merupakan produk kraf yang berasaskan rotan yang berbentuk silinder

dan disokong dengan empat kayu Bakul rotan ini juga merupakan sebuah kraf tradisi

yang diwarisi oleh masyarakat Bidayuh Kraftangan ini berfungsi sebagai alat untuk

membawa hasil kutipan dari butan dengan cara penggunaan dibawa seperti beg pada

bahu atau tali lebar Tambok di sangkutkan pada dahi mereka Bagi menghasilkan

Tambok masyarakat Bidayuh menganyam bakul mereka dengan rotan yang di susun

secara menegak dan melintang Rotan yang digunakan akan dijemur terl ebih dahulu

selama seminggu bagi memastikan ianya kering dan tahan lasak Sesebuah bakul

Tanlbok mengambil masa selama satu hingga dua minggu untuk proses penyiapan

bergantung kepada saiz dan bentuknya Jika dulu bakul Tambok digunakan untuk

membawa hasil anaman menyimpan padi atau beras pada musim menuai kini

fungsinya diperluaskan Malah pelbagai rekaan untuk memenuhi citarasa orang muda

han ini direka seiring dengan perkembangan zaman Antaranya rantai kunci beg galas

5

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

dan beg bekas minuman yang mendapat pennintaan tinggi Pada masa sarna bakul

Tambok ini dijadikan elemen dekorasi untuk luang kediaman pejabat dan ruang hoteL

Bakul hasil kraf tangan tempatan yang beridentitikan sesebuah masyarakat di Malaysia

iaitu Bidayuh kini mampu bersaing di peringkat bangsa negara (Harian Metro 20 14

November 15)

Identiti Kraftangan Tambok

MenUJut Chua L (2006) setiap Tambok mempunyai rekaan yang tersendiri

Jenis-jenis bentuk motif serta warn a yang ada pada Tambok adalah berbeza mengikut

daerah atau kampung tempat Tambok tersebut dihasilkan Begitu juga dengan cara

penggunaan Tambok yang dihasilkan tumt berlainan Tambok juga dapat disimpulkan

secara saintifiknya memiliki taksonomi rekaan yang berbeza mengikut temp at

penghasilan Selain itu Tambok mempunyai bahagian-bahagian yang unik Setiap

Tambok mem iliki badan tulang atau kaki yang diperbuat daripada rangka kayu dan

terletak pada bahagian bawah Tambok tapak bahagian atas pembukaan yang dikenali

sebagai mulut serta telinga yang terletak di bawah mulut yang digunakan untuk

menyangkut tali pemegang Tambok

Dalam kajian ini penyeJidik tel ah memilih Daerah Bau sebagai lokasi kajian

Oleh yang demikian Tambok yang di hasilkan di kawasan ini lebih menitikberatkan

penghasilan Tambok tanpa corak alau motif serta Tambok yang bennotif yang

6

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

dihasilkan dengan menggunakan rotan yang di wamakan hitam Akan tetapi corak atau

motiftidak ditetapkan sebaliknya mengikut kreativiti para pembuat sendiri

Konsep Kraftangan Tradisional

Menurut NedeJcheva A Dogan Y Obratov-Petkovic D amp Padure I M

(2011) kraftangan tradisional adaJah berasaskan sumber tumbuhan dan menjadi salah

satu komponen dalam memperkenalkan budaya sesebuah kaum di seluruh dunia

Produk-produk kraftangan tradisional ini dihasilkan secara buatan tangan ataupun

menggunakan mesin serta direka bagi tujuan yang tertentu dan sering menggabungkan

nilai estetika berserta nilai hiasan Selain itu produk kraftangan tardisional ini

melambangkan kepentingan dalam sesebuah kebudayaan atau keagamaan Keban yakan

kraftangan tradisional yang dihasi lkan turut bertujuan memenuhi keperluan seharian

masyarakat atau isi rumah yang utama seperti seperti alat penyediaan makanan alat

untuk menyimpan pakaian perabot dan rumah-rumah

Kraftangan Tambok yang menjadi bahan kaj ian turut merupakan salah satu

kraftangan tradisional yang diwari si secara turun-temurun dalam masyarakat Bidayuh

Tall1bok yang dihasi lkan dari sumber tumbuhan iaitu rotan ini mempunyai banyak fungsi

seperti alat untuk dibawa ke sawah bagi menuai padi alat penyimpanan barang malah

hiasan dapat menjadi alat yang membantu dalam keperluan seharian masyarakat

7

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

Konsep Kraftangan Anyaman

Menurut E-Man (2008) anyarnan bennaksud proses menyi langkan bahan shy

bahan daripada turnbuh-turnbu han untuk dijadikan satu rumpun yang kuat dan boleh

digunakan Bahan-bahan tu rnb uhan yang dimaksudkan ialah lidi rotan akar buluh

pandan rnengkuang jut dan sebagainya Bahan ini kebiasaannya merupakan bahan yang

rnudah dikeringkan dan lembut Selain itu anyarn an rnerupakan serat yang di rangkaikan

rnenjadi lentu r sehingga rnernbentuk benda yang kaku biasanya untuk membuat

kraftangan atau perabot Anyaman bersifat ringan tapi kuat menjadikannya sesuai

sebagai perabot yang sering dipindah- pindahkan

Bakul adalah produk anyaman yang biasanya dihasilkan daripada bilah-bilah

rotan buluh bern ban atau mengk uang Bagi menghasilkan bakul beberapa proses

penyediaan asas perlu dilakukan antaranya membersih membuat bilah mewama dan

rn enentukan jumlah bahan mengikut saiz bakul yang hendak dihasilkan Selepas itu

barulah proses menganyam atau membuat bakul dil akukan Baku l mern punyai fungsi

yang tertentu (Hari an Metro 20 14 November 15)

Tarnbok sebagai bahan kaji an penyelidik yang turut meru pakan bakul tradi sional

dihasilkan melalui kaedah anyaman rotan

8

r

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

Konsep Rotan

Menurut Fadzlina N (201 4) rotan merupakan sejenis tumbuhan liar yang

menjalar yang hidup di dalam hutan Ia juga dikenali sebagai produk hutan bukan kayu

(NTFS) Menurut Hamid amp Suratman (20 I 0) dalam artikel ini rotan terdapat daJam 600

spesles yang berbeza dan kira-kira 13 genera rotan ditemui di sekitar dunia Jumlah

speSles rotan yang tinggi boleh didapati di Malaysia dan Borneo Di Semenanj un g

Malaysia terdapat 106 spesies dengan lapan genera di Sarawak 105 spesies dan di

Sabah kira-kira 79 spesies yang telah diiktiraf Terdapat 13 genera rotan di du nia seperti

Calamus Rotan Lumpit Karthal sia Plectocomia Plectocomiops is Rotan Kertong

Ceratolobus Rotan Demuk Pogonotiutn Retispatha Laccospenl1 a Eremospatha dan

OnecocaJamus

Rotan adalah sa lah satu produk hutan bukan kayu yang paling penting yang telah

digunakan dalam banyak produk perabot dan hiasan Justeru produk bukan kayu ini

dipercayai mampu bersaing dengan produk yang berasaskan kayu dalam industri di

dalam mahupun di luar negara Di samping itu prod uk daripada rotan juga mampu

meningkatkan ekonomi negara Malaysia diketahui mempunyai sumber yang banyak

daripada rotan Banyak peralatan dan kemudahan yang boleh dihasilkan dengan rotan

seperti pembinaan pembuatan perabot kraf tangan dan seni sumber makanan bahan

perubatan tradisonal serta peralatan untuk kemudahan seharian pengguna Rotan adalah

sangat popular daJam penghasilan produk perabot seperti bakul beg ti kar rak dan juga

hiasan lain seperti rangka lampu dinding hiasan dan lain-lain Perabot rotan sesuai

untuk membuat reka bentuk yang moden dan klasik untuk hiasan rumah pejabat dan

9

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

lain-lain Oi samping itu terdapat beberapa kelebihan dalam penggunaan sumber rotan

Antaranya adalah sumber semula jadi yang mesra alam kerana ia boleh dikitar semula

untuk mengurangkan sisa bahan buangan Produk-produk ini rotan mempllnyai tinggi

berpotensi untuk dikom ersial di daial11 dan di luar negara Jll steru produk rotan boleh

meningkatkan ekonomi masyarakat dan negara (Fadzlina N 2014)

Pengeluaran kraftangan Tambok yang dihasilkan melallli anyaman rotan turnt

memiliki potensi dalam menyumbang kepada ekonomi masyarakat dan negara

Konsep Pengelllaran

Menurut Vengedasal am O amp Madhavan K (20 10) pengeluaran berm akslld

proses yang dij alankan berasaskan faktor pengeluaran untuk menghasilkan sesuatu

produk atau barang serta servis atau perkhidmatan Pengeluaran juga di eertikan sebagai

tranformasi yang dijaJankan terhadap input dalam menghasilkan output Input yang

dimaksudkan adalah seperti tanah tenaga kerja modal dan usahawan manakala output

mernpakan prodllk akhir atau dapatan yang diperoleh pada penghujung proses

pengel uaran

Menurnt Kuppusamy K M (2010) pula pengeluaran meiiputi sebarang akti viti

yang rnenghasilkan barang dan perkhidrnatan yang dapat rn ernenuhi keperJuan dan

kehendak manusia Pengeluaran juga boleh dieenikan sebagai penciptaan nilai faedah

iaitu rn enghasilkan barang dan perkhidmatan yang dapat mernberikan faedah kepada

manusla

10

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

Dalam kajian ini penyelidik memfokuskan kepada pengeluaran kraftangan

Tambok iaitu kaedah bagaimana terhasilnya sebuah Tambok dari bahan yang dipanggil

rotan sehingga terbentuknya sebuah baku l yang digelar Tambok dengan mengambil kira

faktor pengeluarannya serta cabaran yang dihadapi ketika pengeluarannya dijalankan

Konsep Luar Bandar

Menurut Aziz N A (nd ) luar bandar merupakan satu kawasan yang dikenal

pasti sebagai kawasan yang mundur dan kurang mendapat kemajuan seiring dengan

kawasan bandar Luar bandar juga dikenaJi sebagai satu tempat yang mempunyal

infrastruktur yang kurang dan tidak lengkap dan menyebabkan penduduk luar bandar

tidak menerima atau mendapat arus petmodenan seperti penduduk di kawasan bandar

Namun kawasan luar bandar amat dikenali sebagai kawasan yang mempunyai sumber

dan hasil asli yang sangat unik dan estetik

Penyelidik telab m emilih kawasan-kawasan kam pung di sekitar Daerah Bau yang

merupakan kawasan luar bandar sebagai kawasan kaj ian bagi memenuhi objektif kajian

dengan berpandukan taj uk pengeluaran kraftangan Tambok di kawasan luar bandar

kaj ian kes Daerah Bau

1 J

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12

Masyarakat Bidayuh

Sarok A amp Shamat T P (nd) meuyatakan bahawa masyarakat Bidayuh

merupakan masyarakat pribumi di Sarawak yang dah ulun ya dikenali sebagai Dayak

Darat oleh James Brooke Rajah Pertama Sarawak Kumpulan ini merupakan kumpulan

penduduk yang terawal menetap di Sarawak Dalam artikel ini juga turut dinyatakan

menurut legend a masyarakat Bidayuh dipercayai berasal dan Gunung Sungkung

Kalimantan Indonesia Orang Bidayuh di mana mereka dikatakan berpindah dan Baratshy

Daya Borneo (Minos 2000 Chang 2002) Perkara ini dapat dilihat daripada wujudnya

hubungan keke1uargaan dalam kalangan masyarakat Bidayuh khususnya bagi mereka

yang tinggal di kawasan sepadan seperti di Tebedu mempunyai hubungan dengan

penduduk di Mongkos di Daerah Senan Penduduk Bidayuh di Kampung Serikin dan

Kampung Stass di Daerah Bau puJ a memiliki hubngan kekelmu-gaan dengan masyarakat

dan sempadan yang berdekatan iaitu Babang Indonesia Begitu juga dengan penduduk di

Kampung Biawak di Daerah Lundu Masyarakat Bidayuh di Sarawak boleh dikenali

sebagai satu kumpulan etnik yang tertumpu di Bahagian Kuehing dan Samarah an

khususnya di Daerah Bau Lundu dan Daerah Keeil Siburan dan kawasan Penrissen dan

Padawan dan Bahagian Samarahan dalam Daerah Serian

Masyarakat Bidayuh turut menjadi sasaran in forman penyelidik berikutan

masyarakat Bidayuh merupakan pewaris kepada kraftangan Tambok yang menjadi

bahan kajian dalam kajian yang akan dijalankan ini

12