PROF DR NORIMAH A.KARIMPROGRAM PEMAKANAN DAN

PROGRAM DIETETIK

Pemakanan dan KesihatanVitamin

Apa dia vitamin?

Bahan organik yang diperlukan dalam amaun yang kecil

di dalam diet untuk penggunaan tidakbalas penting dalam tubuh

Apa dia vitamin?

Ditemui pada awal 1900’sVitamine- vital amineSetengah vitamin tiada amine, jadi vitamin

Apa dia vitamin?

Sebelum sifat kimia asli diketahui, vitamin dikenali dengan abjad

Vitamin larut air

Larut air nama kimia unitB1 tiamin mgB2 riboflavin mgB3 niasin mgB6 piridoksin mg

Vitamin larut air

Larut air nama kimiaunit

B9 asid folik ugB12 kobalalamin ugC asid askorbikmg

Vitamin larut lemak

Larut nama kimiaunit

lemakA retinol/karoten IU/RE

D kalsiferol IU/ugE tokoferol ug

Vitamin larut lemak

Larut nama kimiaunit

lemakK menaquinone ug

phyloquinone ugmenadione

ug

Fungsi vitamin

Ada aktiviti hormonKomponen enzim/koenzim dalam tindkabalas metabolik

Koenzim adalah bahan organik yang melekat kebentuk enzim yang tidak aktif

Fungsi vitamin

Gabungan ini membuat enzim tersebut jadi kompaun yang aktif

dan boleh jalankan tindakbalas kimia

Pengkelasan vitamin

2 kumpulan mengikut larutanVitamin larut airBoleh didapati dalam bahagian berair sel makanan

Pengkelasan vitamin

Vitamin larut lemakDi bahagian berlemak sel makanan

Lebih stabil dan tidak binasa semasa penyimpanan dan bila di masak

vitamin

Aspek praktikal untuk dapatkan vitamin daripada diet;

Pengetahuan tentang sumber makanan

Tahu bagaimana/keadaan vitamin boleh musnah atau hilang

Sumber vitamin dalam makanan

Untuk ingatkan sumber;Ingat fungsi vitaminOrgan sasaran (target)Tempat simpanan

Sumber vitamin dalam makanan

Vitamin biasanya tertumpu ditempat yang banyak aktiviti metabolik;

daun hijau atau pucuk (sprout)Biji-biji (bijirin, kekacang)Germa/bran

Sumber vitamin dalam makanan

Sedikit vitamin akan musnah semasa pemprosesan ie semasa menuai/ memetik sayur

Penyimpanan dirumah dan secara komersial memepengaruhi kandungan vitamin

Sumber vitamin dalam makanan

Cara masakanPemasakan semasa pengetinanJika vitamin labile (tidak stabil ) kepada O2- lindung dari oksigen- simpan dalam botol bertutup ketat

Sumber vitamin dalam makanan

Jika sensitif kepada cahaya- simpan dalam botol gelap

Jika sensitif kepada alkali- jangan guna baking soda semasa masak

Semua vitamin B dan C

Penjagaan vitamin ini;Masak dalam air yang sedikitHirup sup sayur dan daging masakan

Masak sekejapPerlakuan haba yang minimum

Faktor pengaruh status vitamin

Yang meningkatkan penggunaan tapakjalan metabolik

Perubahan hormon -> perlu proses substrat

Keperluan fetus -> tingkatkan tapakjalan metabolik

Meningkatkan keperluan

MengandungMenyusukan bayiPenggunaan pil perancang/kontaseptif oral

Setengah ubat/drugMerokokstres

Vitamin larut air

B kompleksKumpulan I- faktor penyakitTiamin beri-beriRiboflavin ariboflavinosisNiasin pelagra

Vitamin larut air

Kumpulan II- faktor koenzimPiridoksinAsid pantotenik

Vitamin larut air

Kumpulan III- faktor pembentuk darah

Asid folikkobalamin

tiamin

Vitamin anti beri beriLarut airStabilMusnah oleh alkaliPenyerapan: medium berasid dlam duodenum

Fungsi B1

Koenzim mengawal metabolisma tenaga

Respirasi tisuTingkatkan selera

Keperluan B1

Berasaskan pengambilan kalori

RNI 1.2 mg/h (L), 1.1 mg/h (P)

O.5 mg/1000 kcal/h

Sumber B1

bijirin penuh (whole grain) Roti diperkayaDaging organDaging khinzir

Kekurangan B1

Beri-beri; kesan kepada sisitem saraf

Beri-beri keringmelibatkan warga tua atau alkoholik

Beri-beri basahedema

Riboflavin

Ditemui 1879 sebagai pendaran kuning kehijauan (yellow green fluorescence)

Stabil kepada habaMusnah oleh cahaya dan radiasi

Fungsi B2

Koenzim dalam metabolisma protein

Koenzim dalam metabolisme CHO

Pengaktifan B6Perlu untuk pertumbuhan

Keperluan

Berdasarkan;Kadar metabolismesaiz tubuhKadar pertumbuhanTenagaRNI 0.6 mg/1000 kcal /h, 1.3 mg(L), 1.1mg (P)

sumber

SusuHatiGinjalSayuran berdaun hijau

kekurangan

AriboflavinosisSimptom;Luka susuah sembuhKeilosisIritasi hidung

kekurangan

GlossitisCorneal vascularizationDermatitis seborrheic

niasin

Asid nikotinikPenyakit pelagra (diet jagung)1937- dikaitkan denga penyakit black tongue

niasin

1945- willard krehl dan rakan Triptofan -- niasin2 bentuk; niasin dan nikotinamid

fungsi

Koenzim eg NADP, NAD+Terapi ubat

keperluan

Faktor mempengaruhi;UmurPertumbuhanMengandung/menyusuSakit/demam/cederaSaiz tubuhAktiviti fizikal

keperluan

RNI 6.6 mg NE /1000 kcal16mg (L), 14 mg (P)1 NE= 60 mg triptofanNE= niacin equivalent/setara niasin

kekurangan

Pelagra yang dicirikan oleh 4DDementiaDiareaDermatitisDeath (kematian)

piridoksin

3 bentuk;PiridoksinPiridoksaminPiridoksal fosfat- paling aktif

Fungsi B6

Koenzim dalam metabolisme protein;

Deaminasi dan transaminasiNeurotransmittersPemindahan S

Fungsi B6

Pengangkut asid aminoMengawal pembentukan niasin

hemoglobinKoenzim dalam metabolisme CHO dan lemak

keperluan

SedikitSumber;Ayam, ikan, telur, dagingGandum, jagung dan yisKeperluan meningkat dengan peningkatan pengambilan protein

kekurangan

AnemiaGangguan sisitem saraf

Asid folik

Folat/folasinStruktur mengandungi 3 asid;Asid pteroylglutamikAsid para amino benzoikAsid glutamik

fungsi

Koenzim dalam sintesis DNA, RNA

Pembentukan purinPembentukan timin (thymine)Pembentukan sel darah merah

keperluan

RNI 400 ug/hariMeningkat semasa ;PertumbuhanmengandungMenyusukan bayisakit

sumber

Dalam banyak makanan terutama

Sayur berdaun hijauDaging organDaging

kekurangan

Gangguan pertumbuhanAnemia megaloblastikSpina bifida- kecacatan kongenital

Individi at risk kekurangan

AlkoholikBayiOrang tuaIbu mengandungIbu menyusuPengambil pil perancang

kobalamin

Hablur merah yang kompleksMengandungi atom kobaltBentuk paling aktif;SinokobalaminHidroksikobalaminPenyerapan; di ileum (faktor intrinsik)

fungsi

Koenzim dalam metabolisme protein

Pembentukan heme

RDA- 2 ug/hKekurangan anemia pernisius dan anemia megaloblastik

Sumber dari haiwan

Hati GinjalAyam’dagingTelurTumbuhan; yang bercambah seperti tempe, alfalfa

Vitamin C

Asid askorbikSejarah berkaitan dengan skurvi

Hablur putihPaling sensitifPaling tidak stabil

Vitamin C

3 bentukL askorbik}Dehidroaskorbik} aktifDiketogulonik- tidak aktif

Vitamin C

Penyerapan di usus kecil –duodenum

Simpanan- merata tisuLebihan dikumuh melalui urin sebagai

Asid oksalikdehidroaskorbik

Fungsi Vitamin C

Bahan simen dalam sel (kolagen)

Metabolisme umum

Kekurangan – skurviKeperluan bergantung kepada individu

RNI- 70 mg/h (L/P)

Vitamin C

Masalah klinikalPenyembuhan lukaDemamJangkitanTekananpertumbuhan

Sumber Vitamin C

Sayuran hijau dan kuningJambu batuBetikTomatoBuah sitrusKentang dengan kulitmango

Asid pantotenik

Disintesis oleh bakteriaFungsi- juzuk koenzim APenting dalam metabolismeKeperluan – tiada saranan – julat selamat 4-5 mg/h

Sumber- yis,hati, susu daging, sayuran hijau, bijirin

biotin

Keperluan tubuh sangat sedikitPenting dalam fungsi metabolikFungsi- bersama asetil koA dalamSintesis asid lemakSintesis asid aminoPembentukan purin

biotin

Keperluan RDA 100-200 ug/hSumber- disintesis oleh bakteria usus

Makanan- Jagung, soya kuning telur, hati

biotin

KekuranganIndividu yang makan telur mentah

Avidin (putih telur) adalah antagonis biotin

Mengurangkan penyerapan biotin

Vitamin A

Retinol (alkohol)Retinal (aldehid)Asid retinoik (asid) Karotenoid (provitamin A) dalam tumbuhan

Fungsi Vitamin A

PenglihatanPertumbuhan tisu dan perkembangan

tisuPenjagaan tisu epiteliaImuniti/lindung drp penyakitPembiakan/sistem reproduktif normalAnti kanser

Keperluan Vitamin A

RNI -600 ug RE (L),500 ug RE (P)

Faktor yang mengubah keperluan

SimpananBentuk diambilpenyakit

Unit vit A

RE = Retinol Equivalent1 RE = 1 ug retinol = 6 ug beta karoten = 12 ug pro vit A dan karotena lain = 3.33 IU retinol = 10 IU vit A aktiviti drp beta

karoten

Sumber vit A

Hanya dalam makanan sumber haiwan dan berkait dengan lemak haiwan

HatiMentegaSusu penuh krimKuning telurkeju

Sumber karotena

Sumber tumbuhanBayam brokoliLabu keledekKarot sawiMango tomatoBetik peach

Kekurangan vit A

KekuranganRabun malamHiperkeratosisXeropthalmia

kelebihan vit A

Kelebihan retinolToksik15000 ug RE/50000 IU/h (dewasa)6000 ug RE/20000 IU/h (bayi/kanak-

kanak kecilKelebihan karotenTidak toksik, tapi kulit kekuningan

Vit D (kalsiferol)

Bukan nutrien perlu untuk semua manusia

Indi yang keperluan sederhanaIndividu yang tidak membesarIndividu tidak mengandung, meyusukan

bayiBoleh disintesis dalam kulit jika ada

cahaya matahari

Vit D (kalsiferol)

Bertindak seperti hormonMetabolit aktif disintesis dalam buah pinggang

diangkut oleh darah ke tisu sasaran

dalam mukosa usus dan tulang

Vit D (kalsiferol)

Pembentukan dipengaruhi;Jarak dari khatulistiwaPendedahan cahaya matahriKeadaan sekeliling- kabus, asap, jerubu

Cahaya matahari yang dituras melalui gelas

Fungsi Vit D (kalsiferol)

Kawal penyerapan dan metabolisme Ca dan P

Memiara aras Ca dan P dalam darah

Meransang pembentukan tulang

Sumber vit D

Makanan adalah sumber yang tidak baik melainkan sudah diperkayakan terutama dalam susu

Telur dan susu ada sedikit vit DMinyak ikan –sumber yang kaya

Vit D

Keperluan RNI 5 ug/hKekurangan jika terhad drp mendapat

pendedahan kpd cahaya matahariInvalidKerja malam dan tidur siangIndividu memakai pakaiana tertentu

kerana tugas menghalang cahaya uv

Kekurangan vit D

RiketCa dan P tak cukup dalam tulang – jadi lembut dan mudah lentur

Tulang panjang bengkuk akibat berat badan

Vit E

Famili tokoferolPaling aktif- alfa tokoferolAntioksidan- ciri boleh menerima oksigen- boleh cegah oksigen drp memusnahkan bahan lain

Fungsi vit E

Kawal tisu tubuh- cegah asid lemak di membran sel drp kerosakan oksidatif

Kawal kesempurnaan sel membran

antioksidan

Sumber vit E

Minyak sayur- minyak kelapa sawitminyak jagungMinyak kacang soyaMinyak safflower

Sumber vit E

Bijirin penih (whole grain) kekacang, kacang

Sayuran hijauSumber haiwan- hati da kunin telur

keperluan

Tiada RDA

Jika diet mengandungi PUFA, vit E perlu ditingkatkan secara berkadaran

keperluan

Panduan; 1 mg PUFA berkadaran dengan 0.6 mg vit E

Nisbah vit E/PUFA= 0.6 untuk mencagah pengoksidanan PUFA yang diambil

kekurangan

Jarang berlakuBayi pramatang- vit E tidak (poorly) dipindahkan meneyeberangi plasenta

GIT belum matang , bayi tidak boleh menyerap vit E

kekurangan

Anemia hemolitik- runtuhan SDM

Pesakit sistik fibrosis- penyerapan vit E tidak baik

Akibatkan kecacatan neurologi yang teruk

Vit K

1929- vitamin koagulasiBeberapa kompaun ada aktiviti vit K

Menaquinone- Vit K2- dihasilkan oleh bakteria di usus

Vit K

Phylloquinone- vit K1 asli dari tumbuhan hijau

Menadione- vit K3- hasil sintetik (larut air)

fungsi

Penting dalam pembekuan darah- prothrombin

Sintesis protein dalam plasma, tulang dan buah pinggang

sumber

Bakteria normal dalam GIT sintesis vit K

Diet sayur berdaun hijau brokoli, sawi, asparagus hati, kuning telur

kekurangan

Bayi baru lahior- cenderung kpd kekurangan vit K

Faktor pembekuan dan protrombin rendah selama seminggu selepas kelahiran

kekurangan

Suntikan vit K kpd bayi baru lahir

Penggunaan antibiotik menindas penghasilan bakteria di usus

Asas Amalan Makan Secara Sihat

4. Makan Secara Berkala (Regular)

Makan ikut waktu tetap

3. Kesederhanaan (Moderation = M)

Kuantiti (portion) yang munasabah

2. Keseimbangan (Balance = B)

Ambil daripada semua kumpulan makanan

1. Kepelbagaian (Variety = V) Tiada satu makanan dapat memenuhi keperluan pemakanan

112112

1. Konsep Kepelbagaian

Bijirin, produk bijirin & ubi-ubianSayur-sayuranBuah-buahanIkan, ayam, daging, telur, kekacang

Susu dan produk tenusu

Setiap kumpulan makanan mengandungi kandungan nutrien berbeza!

Kump 1: Bijirin, Produk bijirin & Ubi

Sumber KARBOHIDRAT tenaga utama (preferred) – juga rendah kandungan lemak

Contoh:

• Jarakkan pengambilan sepanjang hari untuk tenaga tenaga secara konsisten • Pilih karbohidrat kompleks & tinggi serat

Ingat ….

Kump 2: Sayur-sayuran

Sumber: Vitamin, mineral, fitokimia dan serat

Jangan tukar ganti buah dan sayuran Ambil pelbagai warna (termasuklah putih)

Ambil sayuran: Berdaun hijau – bayam, sawi Cruciferous – kobis Sayuran buah – tomato (fruit veges) Sayuran berakar – lobak merah (root veges) Pastikan sayuran segar Elakkan memasak sayuran terlalu lama

kehilangan nutrien

Ingat ….

Kump 3: Buah-buahan

Sumber: Vitamin, mineral, fitokimia & serat

Jangan tukar ganti buah dan sayuran Ambil pelbagai warna Jangan kupas kulit (yang boleh

dimakan) pelbagai nutrien dikulit

Pastikan buah-buahan segar Jadikan jus, lassi jika anak tidak

sukakan secara asli

Ingat ….

Kump 4: Ikan, Daging, Ayam, Telur, Kekacang (dhal, tempe, kcg merah,)

Sumber: Protein utama Bekalkan mineral (zat besi) Lemak omega 3

Berikan kedua-dua sumber haiwan & tumbuhan

Pilih daging yang kurang lemak Buangkan kulit sebelum

memasak

Ingat ….

5. Susu & Produk Tenusu

Sumber Kalsium Tinggi protein, vitamin & mineral

Minum susu sepanjang hayat (minuman penuh khasiat)

Jangan tersilap: Susu pekat manis tidak mengandungi nutrien seperti susu lembu

Sesetengah produk susu (spt keju) tinggi lemak, pilih yang rendah lemak

Ingat ….