pelan pengurusan kera (macaca fascicularis) bermasalah di

PELAN PENGURUSAN KERA (Macaca fascicularis) BERMASALAH

DI SEMENANJUNG MALAYSIA

Jabatan Perlindungan Hidupan Liardan Taman Negara (PERHILITAN)

PERHILITAN

JD119158 Title Page 1.indd 1 3/22/07 12:25:02 PM

Penaung

En. Abd. Rasid SamsudinKetua Pengarah Jabatan PERHILITAN

Penasihat

Hajah Siti Hawa binti YatimPengarah Bahagian Konservasi Biodiversiti

Pengarang

Salman bin Haji Saaban

Panel penyunting

Hajah Siti Hawa binti YatimHajah Khairiah Mohd ShariffDr. Zainal Zahari Zainuddin

Profesor Madya Dr. Shukor Mohd Nor (UKM)Dr. Badrul Munir bin Md. Zin (UKM)

Disember 2006

PELAN PENGURUSAN KERA (Macaca fascicularis) BERMASALAH

DI SEMENANJUNG MALAYSIA


Cetakan pertama 2006

Hak Cipta Jabatan Perlindungan Hidupan Liar dan Taman Negara

Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada terbitan ini boleh diterbitkan semula, disimpan untuk pengeluaran atau ditukarkan ke dalam sebarang

bentuk atau dengan sebarang alat jua pun, sama ada dengan cara elektronik, gambar serta rakaman dan sebagainya tanpa kebenaran

bertulis daripada Jabatan Perlindungan Hidupan Liar dan Taman Negara terlebih dahulu.

Diterbitkan di Malaysia olehJabatan Perlindungan Hidupan Liar dan Taman Negara,

KM 10 Jalan Cheras,56100 Kuala Lumpur.

Tel: 03-90752872Faks: 03-90752873

Dicetak di Malaysia olehPercetakan Nasional Malaysia Berhad

Jalan Chan Sow Lin50554 Kuala Lumpur

ISBN 983-41965-1-2


�

PENGHARGAAN

Pengarang �ng�n mengamb�l kesempatan mengucapkan r�buan ter�ma kas�h dan set�ngg� penghargaan kepada semua Pengarah Bahag�an dan juga Pengarah PERHILITAN Neger� yang menyerta� ses� “D�alog Pengurusan Kera (Macaca fascicularis) Bermasalah” yang telah d�jalankan pada 24 September 2004. Mereka �alah Pn. M�sl�ah Mohd. Bas�r (Penguatkuasaan dan Perundangan), Hjh. S�t� Hawa Yat�m (Konservas� B�od�vers�t�), Dr. Za�nal Zahar� Za�nudd�n (Konservas� Ex-situ), En. Jasm� Abdul (Perak), Pn. Habsah Muda (Selangor), En. Hasnan Yusop (Pulau P�nang), En. Jamalun Nas�r Ibrah�m (N. Semb�lan), En. Rah�m Ahmad (Johor), En. Azm� Johor (Kedah), En. Hassan Kass�m (Kelantan), En. Ahmad Shamsudd�n Hj. Shaar� (Terengganu), En. Mohd Samsud�n Sur� (Perl�s), Mohd. Shar�ff Da�m (Melaka), En. Abd. Manap Mohd. Nor (wak�l Pahang), En. Md Yusof Man (wak�l Perl�s), dan En. Wan Naz�r (Bala� Bomba Jln. Hang Tuah).

Penghargaan juga d�tujukan kepada semua kak�tangan Seksyen Kawalan Gangguan H�dupan L�ar (terutamanya En. Petra Sula�, En. Idlan Rasd� dan En. R�zal Zanudd�n). Ter�ma kas�h juga untuk semua peserta Kursus Pengenalan GPS Pengurusan Gajah dan Pengkalan Data Kawalan Gangguan H�dupan L�ar yang telah d�jalankan d� Inst�tut Kepelbaga�an B�olog� Kebangsaan, Lanchang pada 26 h�ngga 30 September 2004 kerana member�kan �nput-�nput yang berguna untuk d�muatkan ke dalam Pelan T�ndakan Pengurusan Kera (Macaca fascicularis) Bermasalah d� Semenanjung Malays�a �n�.

Penghargaan juga d�tujukan kepada semua wak�l dar�pada badan-badan bukan kerajaan (NGO), P�hak Berkuasa Tempatan, Persatuan Penduduk dan p�hak Un�vers�t� yang telah had�r pada ses� perb�ncangan mengena� masalah kera d� Semenanjung Malays�a yang telah d�jalankan pada 29 Me� 2006 d� Ibu Pejabat Jabatan PERHILITAN. Mereka �alah Persatuan Penc�nta Alam (MNS), Sahabat Alam Malays�a (SAM), World W�de Fund For Nature (WWF), Un�vers�t� Kebangsaan Malays�a (UKM), Un�vers�t� Malaya (UM), Dewan Bandaraya Kuala Lumpur (DBKL), Perbadanan Putrajaya dan Persatuan Penduduk Taman Tun Dr. Isma�l (TTDI).


��

KATA-KATA ALUAN

Penerb�tan Pelan Pengurusan Kera Bermasalah d� Semenanjung Malays�a �n� merupakan salah satu langkah proakt�f Jabatan Perl �ndungan H�dupan L�ar dan Taman Negara (PERHILITAN) d� dalam usaha untuk mengetengahkan perancangan dan strateg� Jabatan d� dalam menangan� permasalahan gangguan kera yang telah menunjukkan kadar pen�ngkatan yang memb�mbangkan sejak akh�r-akh�r �n�. Kandungan pelan �n� telah mengumpulkan maklumat-maklumat yang berguna dan boleh d�jad�kan asas d� dalam mengamb�l sebarang t�ndakan pengurusan yang bersesua�an ke atas populas� kera yang bermasalah. D�perl�ndung� d� bawah Akta Perl�ndungan H�dupan L�ar No. 76, 1972, telah meletakkan pengurusan kera d� bawah b�dang kuasa Jabatan PERHILITAN yang antara fungs�nya memast�kan set�ap spes�es h�dupan l�ar d� negara �n� d�pul�hara secara lestar�. Namun, Jabatan juga t�dak dapat lar� dar�pada tugas dan tanggungjawab sebaga� agens� kerajaan yang mement�ngkan kesejahteraan rakyat d� dalam mengharung� keh�dupan sehar�an mereka. Jabatan PERHILITAN juga bertanggungjawab mengamb�l sebarang t�ndakan yang prakt�kal bag� menjam�n keselamatan dan kesejahteraan rakyat terpel�hara dar�pada gangguan-gangguan kera yang kadangkalanya boleh mendatangkan kecederaan dan mengancam nyawa mereka. Sehubungan dengan �tu langkah-langkah berhemah yang d�sarankan d� dalam pelan �n� perlulah d�t�t�kberatkan oleh p�hak-p�hak yang terl�bat secara langsung atau t�dak langsung d� dalam pengurusan kera bermasalah. Langkah-langkah pengurusan yang d�amb�l juga perlulah mengamb�lk�ra peranan k�ta sebaga� pemul�hara kepada h�dupan l�ar d� samp�ng memenuh� kehendak dan keperluan orang rama� yang pelbaga�. Akh�r kata saya mengharapkan agar penerb�tan Pelan Pengurusan Kera Bermasalah d� Semenanjung Malays�a �n� member� manafaat dan mencapa� tujuannya.

ABD. RASID BIN SAMSUDINKetua PengarahJabatan Perlindungan Hidupan LiarDan Taman Negara (PERHILITAN)Semenanjung Malaysia

Disember 2006


��

RINGKASAN EKSEKUTIF

Kera (Macaca fascicularis) merupakan spes�es pr�mat yang mampu beradaptas� dengan mudah atas perubahan persek�taran yang berlaku dan boleh h�dup bersama dengan manus�a. Salah satu faktor yang menyumbang kepada berkembang-b�aknya kera-kera �n� d� seluruh Semenanjung Malays�a �alah kadar pemb�akannya yang t�ngg�. In� dapat d�l�hat berdasarkan corak pen�ngkatan kadar aduan gangguan kera yang d�ter�ma oleh Jabatan PERHILITAN set�ap tahun. Tambahan pula faktor-faktor la�n, sepert� kemusnahan hab�tat, kurangnya kerjasama dar�pada orang rama�, tanah-tanah terb�ar, kurangnya tempat pelepasan yang sesua� dan �su kebers�han telah turut menyumbang kepada men�ngkatnya permasalahan gangguan kera. Kera adalah spes�es yang d�perl�ndung� d� bawah Akta Perl�ndungan H�dupan L�ar No. 76, tahun 1972. Sebaga� agens� yang bertanggungjawab ke atas pengurusan h�dupan l�ar d� Semenanjung Malays�a, Jabatan PERHILITAN telah melakukan pelbaga� pendekatan bag� mengatas� masalah gangguan kera-kera �n�. T�ndakan tersebut termasuklah member�kan kh�dmat nas�hat, pemantauan, menangkap-p�ndah, menembak-halau dan adakalanya terpaksa menembak mat� kera-kera tersebut. Dalam pada �tu dar� masa ke semasa Jabatan PERHILITAN menjalankan kaj�an-kaj�an yang berka�tan tentang baga�mana untuk mengurus kera-kera bermasalah �n�. Antara cadangan-cadangan yang d�sarankan d� dalam pelan �n� termasuklah: menjalankan �nventor� menyeluruh populas� kera d� Semenanjung Malays�a, merancang beberapa kaj�an p�lot untuk mengatas� masalah kera, menjal�nkan kerjasama dengan p�hak un�vers�t� bag� menjalankan penyel�d�kan, pengkelasan populas� kera yang bermasalah berdasarkan beberapa kr�ter�a sepert� sa�z kumpulan kera, lokas�, kekerapan kes aduan dan sens�t�v�t� masyarakat setempat dan menjalankan operas� tembak mat� berkala. Walau baga�manapun, dalam menuju ke arah pengurusan h�dupan l�ar yang ba�k, sebarang t�ndakan yang d�amb�l oleh Jabatan PERHILITAN mest� mengamb�lk�ra sent�men orang rama� terhadap gangguan kera, terutamanya d� dalam akt�v�t� menangkap p�ndah atau menembak mat� kera-kera tersebut. Jabatan PERHILITAN akan bert�ndak dengan �khlas dan selar� dengan asp�ras� kerajaan untuk mewujudkan suatu keh�dupan masyarakat yang harmon� dengan kehad�ran h�dupan l�ar d� sekel�l�ng mereka.


�v

The Long-tailed macaque (Macaca fascicularis) is a primate species that can adapt easily to environmental alterations and coexist with humans. One of the factors that cause of rapid spreading of macaque throughout Peninsular Malaysia is their high reproductive rate, indicated by the trend of increasing macaque disturbance complaints received by the Department of Wildlife and National Parks Peninsular Malaysia (DWNP) yearly. Furthermore, habitat loss, inadequate cooperation from the public, abandoned land, insufficient release areas and cleanliness issues contribute to increase cases of macaque problems. The long-tailed macaque is a protected species under the Protection of Wild Life Act No. 76, 1972. As the agency responsible for managing wildlife in Peninsular Malaysia, the Department of Wildlife and National Park (DWNP) has focused much effort to overcome the problems. Management actions include communicating with the public, monitoring of macaque problem sites, drive-shooting, translocation and culling of certain problem animals. In addition, from time to time, DWNP carries out studies on new methods to overcome the situation. Among recommendations included in this plan are to: conduct a comprehensive macaque inventory throughout Peninsular Malaysia; initiate pilot studies on macaque problem management; collaborate with universities to conduct research; classify the areas where there are macaque problems based on several factors such as the group size, location, severity of the cases and public sensitivity; and to carry out periodical culling system. However, towards to good governance, any action taken by the DWNP must take into consideration public sentiment on macaque disturbance cases; especially when the DWNP captures or culls the animals. DWNP will act in good faith, and in line with the government’s aspiration for harmonious coexistence with wildlife.

EXECUTIVE SUMMARY


v

PENGHARGAAN �

KATA-KATA ALUAN ��

RINGKASAN EKSEKUTIF ��

EXECUTIVE SUMMARY �v KANDUNGAN v

Senarai jadual v��

1.0 PENGENALAN 1

1.1 Takr�fan 2 1.2 Spes�es-spes�es h�dupan l�ar yang mengganggu 2

2.0 LATAR BELAKANG PELAN 2

2.1 Sejarah pengurusan kera d� Semenanjung Malays�a 2 2.2 Taksonom�, morfolog�, taburan, hab�tat, sos�al, 3 pemakanan dan lakuan 2.2.1 Taksonom� 3 2.2.2 Morfolog� dan c�r�-c�r� am 4 2.2.3 Taburan kera 5 2.2.4 Hab�tat dan kawasan kel�aran 5 2.2.5 Sos�al, akt�v�t� dan pemb�akan 6 2.2.6 Pemakanan 6 2.2.7 Lakuan gangguan 7 2.3 Status terk�n�, kegunaan dan pengurusan kera d� 8 Semenanjung Malays�a 2.3.1 Taburan dan populas� kera d� Semenanjung 8 Malays�a 2.3.2 Status perl�ndungan kera d� Semenanjung 11 Malays�a 2.3.3 Kegunaan kera 12 2.3.4 Pengurusan kera bermasalah 12 2.3.5 Tahap gangguan 19 2.3.6 Kategor� aduan 19 2.3.7 Taburan lokas� gangguan utama kera d� 19 Semenanjung Malays�a 2.4 Isu-�su pengurusan 21

2.4.1 Keh�langan hab�tat 21 2.4.2 S�kap segel�nt�r penduduk dan pelancong 22

KANDUNGAN


v�

2.4.3 Pembuangan sampah 22 2.4.4 Pembangunan tanpa mengamb�lk�ra h�dupan 22 l�ar 2.4.5 Tanah terb�ar 22 2.4.6 Kekurangan tempat pelepasan 23 2.4.7 Kurang kerjasama dar�pada pengadu 23 2.4.8 S�kap pem�l�k kera 23 2.4.9 S�kap segel�nt�r penc�nta alam 23

3.0 PELAN PENGURUSAN KERA BERMASALAH 24

3.1 Tujuan 243.2 Strateg� pengurusan 24 3.2.1 Inventor� menyeluruh populas� kera 24 3.2.2 Merancang kaj�an p�lot 24 3.2.3 Mengadakan kerjasama dengan masyarakat 25 setempat 3.2.4 Menjal�n kerjasama dengan pelbaga� p�hak 25 3.2.5 Membenarkan p�hak tertentu mengamb�l t�ndakan send�r� 26 3.2.6 Menjalankan operas� tembak mat� secara 26 berkala 3.2.7 Pengkelasan populas� bermasalah 26 3.2.8 Menubuhkan skuad khas 26 3.2.9 Menjalankan kempen kesedaran awam 27 3.2.10 Mewaj�bkan pemasangan m�kroc�p 27 3.2.11 Mewujudkan zon penampan 27 3.2.12 Menjalankan program pemandulan 27 3.2.13 Mengenalpast� kawasan pelepasan 27

4.0 APLIKASI PELAN PENGURUSAN 28

5.0 PENUTUP 29

RUJUKAN 30

GLoSARI 33


v��

Jadual 1 Kategor� kelakuan gangguan kera 7

Jadual 2 Anggaran populas� kera bermasalah d� 9 Semenanjung Malays�a 2003 Jadual 3 B�langan aduan gangguan kera serta 13 peratusannya berband�ng jumlah aduan (1996-2005) Jadual 4 B�langan aduan gangguan kera meng�kut 14 neger� (1996-2005) Jadual 5 B�langan kera yang d�tembak mat� (TM) dan d�tangkap�ndah (TP) sepanjang 2003 h�ngga 2005 18

Jadual 6 Tahap keser�usan gangguan berdasarkan b�langan aduan dan ancaman 19 Jadual 7 Neger� dan lokas� utama gangguan kera berdasarkan b�langan aduan 20

SENARAI JADUAL


�

Pelan Pengurusan Kera (Macaca fascicularis) Bermasalah di Semenanjung malaysia

1.0 PENGENALAN

JabatanPerlindunganHidupanLiardanTamanNegara(PERHILITAN)dibawahKementerianSumberAslidanAlamSekitarbertanggungjawabdalammelaksanakanprogramkonservasikepelbagaianhabitatdanspesieshidupanliardinegarainimelaluipengurusanyangterancangdanterkawal.Selainitu,JabatanPERHILITANjugaberperanandalammelaksanakan tanggungjawab terhadap masyarakat terutamanyadalammelayanidanmemenuhipermintaansepertikhidmatnasihat,latihan,pengembangan,kesedaranawam,menyediakanprasaranariadah dan mengawal gangguan hidupan liar ke atas manusia.

Sejak kebelakangan ini gangguan hidupan liar ke atas manusia diSemenanjung Malaysia telah menjadi semakin ketara berbandingpada tahun-tahun 70-an dan 80-an. Pada masa itu, gangguanhidupan liar tertumpu di kawasan-kawasan pertanian. Sebahagianbesarnya disebabkan oleh gajah-gajah liar sahaja. Namun padamasaini,gangguanhidupanliarkeatasmanusiasemakinmeningkatdisebabkan oleh beberapa faktor seperti kehilangan, pengecilandanfragmentasihabitatyangdikaitkandenganpembangunanyangpesat.

Liputan meluas gangguan telah diberikan oleh media massa.Kadangkala gangguan tersebut menyebabkan kehilangan nyawa,kerugian dari segi harta benda, keselamatan diri dan sumberpendapatan.Sebagaicontohdalamtahun2002,sebanyaktigakesyangmelibatkankematianadalahdisebabkanolehserangangajahliar.ManakalalimakeskecederaanseriusdilaporkandiPahang,Johor,Perak dan Kelantan. Ini tidak termasuk kematian yang disebabkanoleh serangan harimau yang menyebabkan enam orang terbunuhdi Perak dan Kelantan. Senario ini telah menjadikan fungsi kawalangangguanhidupan liardalamJabatanPERHILITANmenjadi semakinpenting.

Sementara itu gangguan kumpulan primat pula terutamanya kera(Macaca fascicularis) merupakan masalah utama di negeri-negeriyangpesatmembangunseperti Selangor,WilayahPersekutuandanPulauPinang.Kebolehanadaptasiyangtinggimenyebabkanspesiesini boleh hidup dalam kelompok masyarakat manusia walaupunmempunyai sumber makanan yang terhad.

JD119158 Text 1 1 3/22/07 12:39:02 PM

2


1.1 Takrifan

Dalam kontek Jabatan PERHILITAN “gangguan hidupan liar” bolehditakrifkan sebagai :

1.2 Spesies-spesies hidupan liar yang mengganggu

BerdasarkanrekodJabatanPERHILITANterdapat limaspesiesutamayang sering mengganggu orang ramai iaitu (mengikut keutamaan)kera (Macaca fascicularis), gajah (Elephas maximus), babi hutan(Sus scrofa), harimau belang (Panthera tigris) dan musang pandan(Paradoxurus hermaphroditus).Sementaraitulain-lainspesiestermasuklahberok (Macaca nemestrina), ular sawa (Phyton reticulatus), lotongcengkong (Trachypithecus obscura), harimau kumbang (Panthera pardus), kucing batu (Prionailurus bengalensis), beruang (Helarctos malayanus), harimau dahan (Neofelis nebulosa), helang, buayatembaga (Crocodylus porosus), burung jampuk kubur (Tyto alba)dan beberapa spesies tupai.

2.0 LATAR BELAKANG PELAN

2.1 Sejarah pengurusan kera di Semenanjung malaysia

Sejakdaridahulu lagiperdaganganhidupanliaramnyadanprimatkhasnyatelahdijalankandiMalaysia.KeraseringdigunakansebagaibahanujikajidalambidangperubatansepertiyangdijalankanolehInstitutPenyelidikanPerubatan(IMR)dandieksportuntuktujuanyangsama ke luar negara (Marsh & Wilson �98�). Selain daripada tujuanutama sebagai bahan penyelidikan, ia juga digunakan sebagaisumber makanan oleh golongan masyarakat Jepun dan Taiwanmanakala sesetengah daripadanya dijadikan binatang peliharaan.

Kesan pengharaman eksport monyet rhesus (Macaca mulatta) dariIndia, dan harga pasaran yang lumayan telah mengakibatkanpertambahan eksport yang tinggi dan situasi ini telah memberikankesan yang buruk terhadap status konservasi primat di Malaysia.

‘lakuan atau tindakan spesies-spesies hidupan liar yang boleh menyebabkan kematian, kecederaan, kerosakan harta benda, kemusnahan tanaman pertanian, kematian haiwan ternakan dan menimbulkan rasa ketakutan atas keselamatan orang ramai. Hidupan liar yang dimaksudkan pula ialah spesies-spesies yang tersenarai di dalam Akta Perlindungan Hidupan Liar No. 76, 1972’.

JD119158 Text 1 2 3/22/07 12:39:11 PM

�


PurataeksportprimatdariMalaysiasejaktahun�974telahmeningkatkepadalebih�0,000ekorsetahun(HalimahMuda�982).Sehubunganitu, satu kajian perdagangan primat telah dijalankan pada awalDisember �982 (Laporan Tahunan �982). Atas arahan kabinet, satukajian status kera-berok di Semenanjung Malaysia telah dijalankanbermula Mac �984 di mana anggaran populasi kera-berok dibuatmerangkumi pelbagai habitat di seluruh negeri. Tujuan kajian iniadalah untuk menentukan sama ada pengeksportan kera-berok diSemenanjung Malaysia perlu dihentikan terus atau tidak (LaporanTahunan �984). Berikutan dengan kajian yang telah dijalankan,pada tahun �985 syor telah dibuat supaya larangan menangkapkera-berok untuk eksport dapat dilaksanakan dengan segera demimenjaga kepentingan populasi kera-berok yang semakin terancam(Laporan Tahunan �985). Sejak daripada itu pengeksportan keratelah diharamkan oleh kerajaan.

Namunpadahari ini,akibatdaripadapengharamantersebut,kera-kera ini telah membiak dengan banyaknya. Ini adalah disebabkanmanusia sudah tidak lagi memburu kera untuk diperdagangkan.Malahinimerupakanantarafaktoryangmenyebabkanmeningkatnyamasalah gangguan kera berlaku. Kesan sampingan mula dirasaidi sekitar akhir tahun �990-an hingga sekarang di mana JabatanPERHILITAN yang bertanggungjawab menguruskan spesies ini mulamenerima banyak aduan gangguan kera. Malah corak gangguanmenunjukkan peningkatan di semua negeri terutamanya di negeri-negerimajudanberpendudukpadatsepertiSelangor,KualaLumpur,PulauPinangdanJohor.Sehubunganitu,banyakpermintaandaripadanegeri-negeriyangterlibatmenyarankanagarsatupelanpengurusankerabermasalahdiwujudkanuntukdijadikansebagaigarispanduandidalammengatasipermasalahanyangditimbulkanolehkera-keraini.

2.2 Taksonomi, morfologi, taburan, habitat, sosial, pemakanan dan lakuan

2.2.� Taksonomi

Order: Primat Sub-order : Anthropoidea/Infra-order Catarhini Famili: Cercopithecidae Sub Famili : Cercopithecinae Genus : Macaca Spesies: Macaca fascicularis Nama tempatan: Kera Nama Inggeris: Crab-eating macaque, Long-tailed macaque

JD119158 Text 1 3 3/22/07 12:39:19 PM

4


2.2.2 Morfologi dan ciri-ciri am

Antara ciri unik dan istimewa bagi kera ialah mempunyai tempatmenyimpan makanan sementara berbentuk uncang di bawah pipi(Chalmers �979). Badannya berwarna kelabu perang kekuningandengan bulu-bulu putih di sekitar muka. Mempunyai ekor panjangyang berbulu lembut dan panjang ekornya sama ada sama ataulebih panjang daripada ukuran panjang badan dan kepalanya.Secaraamnya, julatberatbadanseekorkera jantanadalahantara�.5kghingga8.�kgmanakalauntukkerabetinapulaantara2.5kghingga 5.7 kg. Panjang tubuh termasuk ekor ialah 4�.0 cm hingga65.5 cm untuk kera jantan dan �8.5 cm hingga 54.5 cm untuk kerabetina (Payne et al. �985). Kera betina mempunyai kitaran estrusselama 28 hari dengan tempoh bunting di antara �60 hari hingga�70 hari dan melahirkan seekor anak sahaja (Medway �969).

Kera jantan dewasa mempunyai saiz badan yang besar, sepasanggigi taring yang nyata dan testis yang jelas. Kera betina dewasapula memiliki puting susu dan selalu kelihatan mendukung anak dibahagian ventral tubuhnya. Bagi bayi kera, keseluruhan badannyaberbulu hitam, sementara kulit muka, telinga, tapak tangan dantapakkakiberwarnamerahjambu.Apabilaumurmeningkat,secaraberansur-ansur bulu yang berwarna hitam akan berubah menjadiperang coklat dan mengalami suatu fasa peralihan iaitu darikeadaanbergantungkepadaibukekeadaanberdikarisepenuhnya.Dalamskopyanglebih luas ianyamerangkumikesemuaperubahantermasuklahkelakuan,pemakanan,penguranganpengambilansusuibu, penambahan makanan yang kental dan perubahan ketaradalam hubungan ibu dan anak (Martin �984).

Gambar�: Seekorkerabersamaanaknyaketikamenyelongkar tongsampahdisekitarMenaraKualaLumpur, BukitNenas

JD119158 Text 1 4 3/22/07 12:39:28 PM

5


2.2.� Taburan kera

TaburankeraadalahmeliputiseluruhSemenanjungMalaysia,Sabah,SarawakdanianyajugadijumpaidiseluruhkawasanAsiaTenggaraiaitu di selatan Thailand, Laos, Kampuchea, Vietnam, SemenanjungMalaysia,Borneo,Sumatera,JawadanFilipina(Marsh&Wilson�98�;Francis 200�)(Peta �).

2.2.4 Habitat dan kawasan keliaran

Kera adalah haiwan yang serba boleh atau versatile di dalamberadaptasi dengan pelbagai jenis habitat yang berbeza. Merekabolehbertoleransidalam julataltitudyangbesar iaitudariaras lautsehingga ke puncak gunung yang melebihi 2,000 m dari aras laut(Wranghamet al.�98�,Rowe�996).Kebiasaannyakerabertaburandi kawasan yang mempunyai saliran sungai dan kawasan hutanatauhutanyang terganggu.Merekabolehdijumpaidihutanhujantropika,hutanmonsun,hutangunung,hutan temperat,hutanpayabakau,padangrumput,padangpasir,persisiranpantai,dikawasanperbandaran dan di kawasan kampung (Wheatley �978). MenurutRodman(�99�)keramemerlukanhabitatyangtebaldanmempunyaikanopi yang bersambungan bagi memudahkan pergerakannya diantara pokok, tetapi sering juga kelihatan di pantai-pantai dankawasan terbuka.

Kera mempunyai kawasan keliaran bersaiz 25 - 200 ha (Wolfheim�98�)dengankawasankeliaranharianbersaiz�50 -�,500m(Payneet al. �985). Kesemua juvenil kera akan berimigrasi pada umur 7tahunnamunkebanyakannyaakanberimigrasipadaumur4-5tahun(van Noordwijk et al. �99�).

Peta�: Kawasangelappadapetamenunjukkankawasantaburankera(Macaca fascicularis)

JD119158 Text 1 5 3/22/07 12:39:36 PM

6


2.2.5 Sosial, aktiviti dan pembiakan

Kera hidup secara berkumpulan iaitu antara �0 hingga 48 ekordi dalam satu-satu kumpulan. Namun begitu terdapat juga yangmelebihi �00 ekor di dalam satu kumpulan (Aldrich-Blake �980;Wolfheim�98�).Satukumpulanbesarkerabolehberpecahkepadabeberapakumpulankecildansebaliknya.Setiapindividumempunyaiidentitiataupuncirinyayangtersendiri.Secarasemulajadinyamerekasalingmengenaliantarasatusamalainkecualipadaperingkatbayi(Cheney et al. �987). Setiap kumpulan kera akan mempamerkanstrukturhirakidimanayangpalingdominan ialah jantanalfadiikutioleh jantan dewasa, betina dewasa, juvenil dan bayi kera.

Kera aktif dari waktu subuh sehingga senja. Namun begitu merekaakan lebih aktif pada 7.�0 pagi hingga ��.�0 pagi dan daripada4.00 petang hingga 6.00 petang. Aktiviti yang dijalankan oleh keramerupakan aktiviti interaksi sosial dan juga individu. Ini termasuklahmakan, berdandan, berehat, tidur, aktiviti sosial seperti mengawan,bermain,berlindung,bergerakdansebagainya(Sussman&Tattersall�98�).Aktivitihariandilakukansekitarlingkungankeliaransahaja.Keraakan membentuk beberapa kelompok kecil semasa menjalankanaktivitiharian.Keraakanbergerakdalamarah laluanyangtertentudalam lingkungan keliarannya dengan mengambilkira beberapafaktor seperti perlindungan, vegetasi, kehadiran musuh, kawasanrehat, lokasi makanan dan juga sumber air (Angst �975).

Kerabetinamencapaitahapmatangpadaumur�.9tahun(Hadidan& Bernstein �979) atau 5�.6 bulan (Harvey et al. �987). Manakalakera jantan mencapai tahap matang pada umur lebih kurang 50.4bulan(Harveyet al.�987).Jarakkelahiranantaraanakkeraadalah�� bulan (Hadidan & Bernstein �979; Ross �992).

2.2.6 Pemakanan

Kera merupakan haiwan ecological opportunist dan dikelaskansebagaihaiwanomnivorkeranaiamampuuntukmengeksploitasikanpelbagaijenissumbermakanan.NamunbegituumumnyakeraadalahpemakanbuahdimanamenurutYeager(�996),makanankeraialahbuah-buahan(66.7%),dedaun(�7.2%),bunga(8.9%),serangga(4.�%)dan�.2%tidakdiketahui.Aldrich-Blake(�980)pulamelaporkankeramemakan buah (62%), daun (25%), invertibrata (�%) dan lain-lain(��%). Sterck (�995) menerusi kajiannya mendapati diet kera ialah98% buah-buahan, 0.�% dedaun dan 2% lain-lain. Kera mempunyaipelbagai teknik tertentuuntukmendapatkandanmemanipulasikan

JD119158 Text 1 6 3/22/07 12:39:44 PM

7


makanan yang diperolehi dengan pengalaman dan pembelajaranindividu (Sussman & Tattersall �98�).

2.2.7 Lakuan gangguan

DiSemenanjungMalaysia,tidakbanyakkajiankomprehensifdijalankanuntukmengkajilakuankerasebagaispesiesbermasalahatauperosak.Namunbegituterdapatbeberapakajianlakuangangguankeratelahdijalankan. Hasilnya beberapa jenis lakuan dan tahap gangguantelah dikenalpasti seperti yang ditunjukkan dalam Jadual � (BadrulMunir Md-Zain et. al. 2004).

Jadual �: Kategori kelakuan gangguan kera

Kategori kelakuan Huraian kelakuan

Menyelongkar Menyelongkar tong sampah untuk mencari sisa-sisa makanan.

Ganggu/menyerang Mengganggu ketenteraman termasuklah kelakuan mengejar, menyerang dan menakut- nakutkan.

Mengotorkan kawasan Menyelongkar tong sampah dan menyepah- nyepahkan sampah-sarap.

Menceroboh premis Kelakuan mencuri masuk ke dalam premis melalui tingkap, pintu atau bumbung.

Mencuri barang Mencuri barang-barang termasuk mencuri makanan seperti roti dan minuman.

Merosakkan harta Merosakkan wiper kereta, antena TV, short benda curcuiting wayar elektrik, memusnahkan tanaman dan membunuh haiwan ternakan seperti ayam.

Membuat bising Menghasilkan bunyi bising seperti menjerit.

Merampas Mencuri makanan atau barang daripada tangan seseorang.

Lain-lain Kelakuan yang tidak disenaraikan seperti meninggalkan najis.

JD119158 Text 1 7 3/22/07 12:39:51 PM

8


2.3 Status terkini, kegunaan dan pengurusan kera di Semenanjung malaysia

Berdasarkanrekodaduangangguanhidupanliardansituasisemasa,kera boleh dikategorikan sebagai spesies hidupan liar yang tidakterancam. Ini disebabkan populasinya yang melimpah dan seringmenimbulkan masalah kepada orang ramai sama ada di kawasankampungataudikawasanbandar.Malahkeratelahdianggapolehsesetengah pihak sebagai spesies perosak. Kera bertindak sebagaiperosak apabila merosakkan tanaman pertanian, mengganggumanusia dan merosakkan harta benda. Malah, bilangan aduangangguan kera yang diterima telah menunjukkan peningkatan daritahun �996 hingga 2005. Bilangan aduan gangguan kera yangditerimapadatahun�996hanyalahsebanyak965aduandantelahmeningkatkepada4,��9aduanpadatahun2005,iaitupeningkatanlebih �00%.

2.�.� Taburan dan populasi kera di Semenanjung Malaysia

Kerabolehdijumpaidimana-manasahajadiSemenanjungMalaysia,terutamanya di kawasan pamah dan di persisiran pantai (Peta 2).Malahpadamasainikerabolehdijumpaidikawasan-kawasanbandartermasuklahdikawasanpenempatanpendudukyangpadatsepertidikondominium,apartmentdankelab-kelabgolfdisekitarbandarayaKualaLumpur.Berdasarkanpemerhatian, keraboleh tinggaldiatasbangunan pangsapuri yang tidak berbumbung dan akan mencarimakanan di tong-tong sampah di sekitar kawasan berkenaan.Pada siang hari, mereka akan berkeliaran di kawasan letak kereta,pokok-pokok teduhan di tepi jalan malah di atas bumbung rumah.Di sebelah malam pula, mereka akan tidur dicelah-celah tangki airatau di dalam premis yang kosong.

Pada hakikatnya amatlah sukar untuk mengira setiap ekor keradalam satu-satu populasi. Ini disebabkan lakuannya yang seringbergerakaktifdan sukaruntukmembezakanantara individudalamsatu kumpulan kera. Oleh itu apa yang dapat dijalankan hanyalahmenganggarbilangankera-kera tersebutdi setiap lokasigangguanpada setiap kali bantuan kawalan gangguan dijalankan. Daripadalaporanyangditerimadaripadasetiapnegeri,anggaranpopulasikerabermasalahdiseluruhSemenanjungMalaysiaadalahkira-kira��6,860hingga �26,470 ekor di mana negeri Johor merekodkan anggaranbilangan yang tertinggi iaitu 24,�40 hingga �0,850 ekor diikuti olehnegeriSelangordengananggaran�2,400ekor.SementaraitunegeriPerlis merekodkan jumlah terkecil iaitu sebanyak 2,550 ekor sahaja(Jadual 2).

JD119158 Text 1 8 3/22/07 12:39:59 PM

9


Jadual 2: Anggaran populasi kera bermasalah di Semenanjung Malaysia 200�

Walaubagaimanapunterdapatbeberapakajianterperincidijalankan

oleh para penyelidik di dalam menganggar populasi kera di satu-satukawasankajiansepertidi sekitarUniversitiMalaya,BukitGasingdanKualaLumpur(MohammadSidi�998;NoorAlifWira�998;Marina�999). Kaedah yang digunakan untuk menentukan bilangan keraialahdenganmenaburkanumpansepertipisangdankacangtanahdi kawasan lapang di mana kumpulan kera tersebut berkeliaran.Seterusnya apabila sudah dipastikan kesemua kera-kera tersebuttelah turun ke tanah untuk memakan umpan, kiraan dijalankan.Dalam masa yang sama komposisi kera (jantan, betina, juvenil dananak)jugabolehdibuat(Gambar2).Bagimemastikankiraanadalahtepat, gambar kumpulan kera tersebut perlu diambil (MohammadSidi �998; Noor Alif Wira �998; Marina �999).

NEGERI ANGGARAN POPULASI BERmASALAH (EKOR)

Perlis 2, 550

Kedah �4, 200

Pulau Pinang 8, �00

Perak 5, 000

Selangor �2,400

Wilayah Persekutuan �,800 – 2,700

Negeri Sembilan 9,000 – ��,000

Melaka 5, �00

Johor 24, �40 – �0, 850

Pahang �0, 0�0

Terengganu 2, �60

Kelantan �,800 – 2,000

JUmLAH 116,860 – 126,470

JD119158 Text 1 9 3/22/07 12:40:07 PM

�0


Peta 2: Taburan lokasi konflik manusia-kera di Semenanjung Malaysia

JD119158 Text 1 10 3/22/07 12:40:18 PM

��


Dalampadaitukajianlakuankerajugadijalankandilokasi-lokasiyangseringmenerimamasalahgangguankerasepertidiKolejKediamanPelajar (Zuraida 200�, Sin 2004), kawasan perumahan awam (WanSuhailan 2004, Tuan Zubaidah 200�) dan taman rekreasi (Abdullah2004).

2.�.2 Status perlindungan kera di Semenanjung Malaysia

KeramerupakanspesiesprimatyangdikelaskandidalamAppendixII Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora(CITES)yangbermaksudianyabolehdiperdagangkandengan syarat mendapat kebenaran dan permit CITES daripadapihakberkuasa.Sementara itudidalamAktaPerlindunganHidupanLiarNo.76, �972keradimasukkandidalamJadual 2 iaitubinatangliar yang diperlindungi. Menurut Seksyen 55 akta yang sama, kerabolehditembakmati jika iamenyebabkankerosakanbesarkepadatanaman, sayur-sayuran, buah-buahan, pohon-pohon hidup, ayamternakan atau binatang ternakan dalam milik seseorang pemunyaataupenduduktanahselepassegalausahayangmunasabahtelah

Gambar2: Menggunakanpisangataukacangsebagaiumpanakanmenarikperhatiankerauntukturunketanahdanmemudahkanbanciandijalankan

JD119158 Text 1 11 3/22/07 12:40:27 PM

�2


dijalankanbagimenakutkannya.Darisegiperundangan,bagisesiapayang berminat memiliki kera, lesen menyimpan akan dikeluarkanolehJabatanPERHILITANdenganbayaranRM�0.00bagiseekorkerauntuk tempoh setahun.

2.�.� Kegunaan kera

Kera merupakan sejenis spesies yang boleh dijinak dan dipeliharasebagaibinatangpeliharaan.Namunbagi sesetengahmasyarakat,kera merupakan sebahagian daripada budaya dan kepercayaanmereka. Mereka mempercayai kera mempunyai ‘semangat’ danberanggapan ianya tidak patut dibunuh (Sarel Eimerl et. al. �965).Olehitu,terdapatbeberapabuahrumahibadatyangseringmemberimakankepadakera-keratersebut.Selain itu,kera jugabolehdilatihdan digunakan untuk memetik buah kelapa dan petai. Kera jugakerap dipelihara oleh orang-orang kampung yang kebiasaannyamenjadikannyasebagaibinatangpeliharaandanpertunjukan.Sebagaicontoh di Chiang Mai, Thailand kera telah digunakan sebagai asetdalam sesuatu pertunjukan bagi menarik pelancong asing.

2.�.4 Pengurusan kera bermasalah

Di Semenanjung Malaysia, Jabatan PERHILITAN adalah agensi yangbertanggungjawab sepenuhnya dalam menguruskan hidupan liartermasuklahkera.Olehitu,bagimengatasimasalahgangguankera,JabatanPERHILITANtelahmengambilbeberapalangkahpengawalan.Langkah pengawalan yang telah diambil oleh Jabatan PERHILITANtermasuklahmenjalankansiasatankeatassetiapaduanyangditerima,menjalankan operasi pengurusan seperti tangkap-pindah, tembakmatidantembakhalau.SecararingkasnyalangkahpengurusanyangdiambilolehJabatanPERHILITANadalahsepertiyangditunjukkandidalam Carta �.

2.�.4.�Rekod aduan gangguan kera

Setiapaduanyangditerimadaripadaorangawamakandirekodkan.Maklumat utama yang direkodkan ialah nama pengadu, alamat,spesieshidupanliaryangmengganggu,jenisgangguandananggaranbilanganyangmengganggu.Aduangangguanbiasanyadilaporkanterus oleh pengadu ke Jabatan PERHILITAN Daerah atau JabatanPERHILITAN Negeri yang terbabit.

Berdasarkan laporan tahunan Jabatan PERHILITAN, dari tahun �996hingga2005,sejumlah44,9��aduangangguanhidupanliartelahditerimadiseluruhSemenanjungMalaysiadimana20,6��daripadanya

JD119158 Text 1 12 3/22/07 12:40:35 PM

��


melibatkan aduan gangguan kera. Malah kadar aduan didapatimeningkatpadatahun2005dengan4,��9aduanberbandingpadatahun�996yanghanyamencatatkansebanyak965aduan(Jadual�). Secara umumnya 45.89% daripada aduan gangguan hidupanliar yang diterima setiap tahun adalah daripada spesies kera.

Jadual �: Bilangan aduan gangguan kera serta peratusannya berbanding jumlah aduan (�996-2005)

TAHUN ADUAN KESELURUHAN BIL. ADUAN KERA % ADUAN KERA �996 2,509 965 �8.46 �997 �,769 �,4�5 �8.07 �998 �,475 �,594 45.87 �999 4,�8� �,7�9 4�.57 2000 �,66� �,506 4�.�4 200� 4,085 �,65� 40.42 2002 5,62� �,7�9 �0.57 200� 5,500 2,974 54.07 2004 5,��9 2,889 54.�� 2005 6,769 4,��9 6�.�5 JUmLAH 44,913 20,611 45.89

Negeri Selangor dan Wilayah Persekutuan merupakan dua buahnegeri utama yang mengalami masalah gangguan kera denganmerangkumi22.5%dan�6.9%daripadajumlahaduanyangditerimadari tahun �996 hingga 2005. Sementara negeri-negeri lain yangmenghadapimasalahyangserius termasuklahJohor (�4.5%),Perak(�2.0%) dan Pulau Pinang (9.0%) (Jadual 4). Walau bagaimanapunsecara relatifnya, masalah gangguan kera di beberapa buahnegeri kecil seperti Melaka dan Perlis masih boleh dianggap seriusdengan mengambilkira saiz negeri serta jumlah kawasan berhutandi negeri-negeri tersebut. Dalam hal ini perbandingan bilanganaduan berdasarkan negeri semata-mata, tanpa melihat secararelatif kepada saiznya, tidak boleh diambilkira bagi menentukantahap gangguan kera di negeri-negeri yang terbabit.

JD119158 Text 1 13 3/22/07 12:40:43 PM

�4


Jadual 4: Bilangan aduan gangguan kera mengikut negeri (�996-2005)

NEGERI 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 JUmLAH %Selangor 2�� 279 ��2 �92 280 �47 �66 742 775 92� 4,647 22.5W.P’tuan 8� 26� �26 �84 287 4�0 4�7 459 296 558 �,48� �6.9Johor 8� �26 �66 �89 �97 �76 �70 546 70� 6�2 2,986 �4.5Perak 254 20� 220 204 �58 209 2�8 �� 24 �7� 2,472 �2.0P. Pinang �04 ��9 �69 207 ��9 �78 �89 245 200 287 �,857 9.0Melaka 67 59 7� 7� 92 49 65 �98 �69 �0� �,�42 5.5Kedah 44 87 8� �04 2� 97 �0� 98 �0 450 �,��5 5.4Pahang 24 8� 69 40 97 77 69 �� 26 �24 822 4.0Terengganu 54 ��4 72 50 ��5 25 �� 47 56 7� 657 �.2N. S’lan �5 52 42 54 �9 �� 48 �45 ��5 ��4 895 4.�Perlis �� 25 27 29 22 �� 8 64 74 �56 �.7Kelantan �5 7 �9 �5 �7 �9 �4 �2 �� 0 �79 0.9JUmLAH 965 1,435 1,594 1,739 1,506 1,651 1,719 2,974 2,889 4,139 20,611 100.0

2.�.4.2 Siasatan ke atas aduan

Sebaik sahaja aduan gangguan kera diterima, siasatan akan dibuat bagi menentukan jenis tindakan yang sesuai dijalankan disampingmenentukanadakahaduantersebutberasasatautidak.Siasatanakandijalankandengancarameninjaukawasankejadiandanmelihatapakahperlumeletakkanperangkapkeraatauhanyaperlumenembakhalaukera-kerayangterbabit.Adakalanyasiasatanmendapatikesyangdilaporkanadalahseriusdantindakantembakmati perlu dijalankan bagi mengatasi masalah yang ditimbulkanoleh kera-kera tersebut.

2.�.4.� Khidmat nasihat

Ada ketikanya tindakan tidak dapat diambil dengan segeradisebabkanolehbeberapafaktorsepertiketidakhadirankeraketikabantuan kawalan hendak diberikan. Dalam kes begini khidmatnasihat akan diberikan kepada pengadu tentang bagaimanalangkahdapatdiambilbagimengurangkanrisikogangguankera.Initermasuklahmemastikantempatpembuangansampahdisekitarperumahan sentiasa dibersihkan, menyediakan penutup sampahyang sesuai serta melarang pemberian apa juga jenis makanankepada kera-kera tersebut.

2.�.4.4 Tangkap pindah

Pengawalan secara tangkap pindah ialah menangkap kera-keratersebutdenganmenggunakanperangkapdanmemindahkannyake

JD119158 Text 1 14 3/22/07 12:40:51 PM

�5


kawasanhutanyanglebihluasdanjauhdaritempatpenempatanmanusia. Kaedah menangkap kera-kera ini adalah denganmenggunakansejenisperangkapkhas(Gambar�)yangberukuran8’ X 8’ X 8’. Umpan seperti pisang dan kacang akan digunakanbagi menarik perhatian kera-kera untuk memasuki perangkap.Kera-kera yang telah terperangkap tidak akan dapat melarikandirikeranadindingsebelahdalamperangkapdirekabentuksupayakera-keraitutidakdapatmemanjat.Seterusnyakera-kerainiakandipindahkandenganmenggunakanperangkappemindahbersaiz�.5’ X �.5’ X �’ (Gambar 4).

Gambar�:Perangkapkera8’X8’X8’

Gambar4:Perangkappemindahankera�.5’X�.5’X�’

JD119158 Text 1 15 3/22/07 12:41:00 PM

�6


2.�.4.5 Tembak halau

Tembak-halaumerupakantindakankawalanyangbiasadijalankanapabilakawasangangguanberhampirandengankawasanhutanyang luas. Ini bagi memberi peluang kepada kera-kera tersebutmelarikandirijauhkedalamhutandantidakdatangmengganggulagi selepas dihalau. Senapang patah �2 bore digunakan bagimenakutkankera-keratersebut.Kesanbunyitembakansenapangpatahyangkuatakanmenakutkankera-keratersebutdanmerekaakan melarikan diri jauh ke dalam hutan.

2.�.4.6 Tembak mati

Terdapatjugakes-kesseriusyangmenyebabkanJabatanPERHILITANmengambil langkah yang lebih tegas iaitu secara tembak mati.Kebiasaannyakes-kestembakmatiinimelibatkankes-kesgangguanyangmengancamkeselamatanpendudukdan lain-lain tindakankawalantidaksesuaidijalankan.Keraakanditembakmatidenganmenggunakansenapanglaras0.22ataupunsenapangpatah�2bore.Namunbegitu jikakeadaantidakmengizinkansepertikedudukankeraberadadidalamrumahatauditingkapapartment,tindakantembak mati tidak dapat dijalankan sehinggalah kera terbabitberedar ke tempatyang sesuai. Bangkai kera-kera tersebutakanditanam atau dilupuskan dengan menggunakan incinerator.

Gambar5: Kerayangditangkapakandipindahkankehabitat yangsesuaidanluasuntukmerekaterushidup

JD119158 Text 1 16 3/22/07 12:41:09 PM

�7


Carta 1: Carta Aliran Pengurusan Kera Bermasalah di Semenanjung malaysia

Terima & rekod aduan

Siasatan

Berasas?

Tentukan jenistindakan

Maklum kepada pengadu

Maklumatpopulasi

� 2

� 4

5 6

Maklum kepada pengadu

Selesai?

Rekod pangkalan data

Laporan & analisis

Mesyuarat bulananBahagian/Negeri

Mesyuarat JKPengendalianPengaduan AwamJabatan

Laporan & analisis tahunan

Ya

Pe

ma

nta

ua

n

Ya

Tidak

Tidak

1 – Khidmat nasihat2 – Pasang perangkap3 – Tangkap pindah4 – Rawatan5 – Tembak halau6 – Tembak mati

JD119158 Text 1 17 3/22/07 12:41:17 PM

�8


Namun begitu, secara umumnya jenis tindakan yang seringdiambil oleh Jabatan PERHILITAN ialah sama ada tembak matiatau tangkap pindah. Dalam tempoh 200�-2005 sebanyak 7,�80ekor kera telah ditembak mati di seluruh Semenanjung Malaysia.Dalam tempoh yang sama sebanyak �2,690 ekor kera juga telahditangkap pindah (Jadual 5). Walaubagaimanapun, bilangankera yang ditembak mati dan ditangkap pindah adalah lebihtinggijikamaklumatpadatahun2004diperolehisepenuhnya.BaginegeriPerlisyangtidakmempunyaikawasanpelepasankeratiadatindakan tangkap-pindah dijalankan kecuali tembak mati. BaginegeriKelantanyangmasihmempunyaikawasanhutanyangluashanya tindakan tembak-halau dan tangkap pindah dijalankan.

Jadual 5: Bilangan kera yang ditembak mati (TM) dan ditangkapindah (TP) sepanjang 200� hingga 2005

2003 2004 2005 NEGERI Tm (ekor) TP (ekor) Tm (ekor) TP (ekor) Tm (ekor) TP (ekor) Perlis 6�7 0 NA NA 44 0 Kedah �8� 2�4 684 �47 �8� 56� Pulau Pinang 455 7�� NA NA 56 ��6 Perak 9�9 2�8 780 �24 �7 776 Selangor �04 2,�80 59� �95 ��7 �,959 W. Persekutuan 294 248 �84 69 �45 605 Negeri Sembilan 46 �52 NA NA �� 262 Melaka 47 54 NA NA ��0 6� Johor �,266 2,�9� NA NA 205 658 Pahang 9 2�� NA NA �6 8� Terengganu 50 �50 NA NA 7 2� Kelantan 0 57 NA NA 0 � JUmLAH 4,210 6,830 2,239 735 931 5,125

NA- Tiada maklumat

JD119158 Text 1 18 3/22/07 12:41:25 PM

�9


2.�.5 Tahap gangguan

Tahapgangguankeraadalahbergantungkepadabeberapafaktor.Faktor yang diambil kira ialah bilangan aduan gangguan kerayangditerimasetiapbulandanjenisancamansamaadaterhadapmanusia,hartabendapersendirianatauhartabendaawam(Jadual6).

Jadual 6: Tahap keseriusan gangguan berdasarkan bilangan aduan dan ancaman

TAHAP GANGGUAN BILANGAN AdUAN dALAm SEBULAN dAN ANCAmAN Serius Mendatangkan kecederaan, menyerang manusia, memasuki premis, merosakkan harta benda.

Sederhana serius Melebihi tiga aduan sebulan, merosakkan harta benda awam, memakan hasil tanaman dan mendatangkan ketakutan atas keselamatan orang ramai.

Kurang serius Aduan antara satu atau dua kali sebulan, hanya berkeliaran mencari makanan dan tidak mengganggu manusia.

2.�.6 Kategori aduan

Terdapat dua kategori aduan gangguan kera mengikut tempat,iaitu:

a. Aduan di kawasan perbandaran seperti di taman-tamanperumahan, taman-taman bunga, asrama pekerja, kem-kemtentera,hospital,kawasanrekreasi,pejabat,sekolahdanasramasekolahyangmelibatkangangguanketenteramanorangawam.Gangguan kera sering melibatkan kerosakan kepada hartabenda seperti telefon, cermin kereta, bumbung rumah, aerialTV dan lain-lain.

b. Aduandikawasanluarbandarsepertidikawasanperkampungandan kawasan-kawasan pertanian. Gangguan kera melibatkantanaman seperti cempedak, pisang, kelapa sawit serta buah-buahanyanglainyangbolehmenyebabkankerugianpendapatankepada para petani.

2.�.7 Taburan lokasi gangguan utama kera di Semenanjung Malaysia

Taburankawasangangguanutamakeradi SemenanjungMalaysiaadalah tertumpudi kawasanpenempatanpenduduk samaadadikawasan bandar atau di kawasan luar bandar. Tumpuan kawasangangguan juga adalah berhampiran dengan kawasan pantai dankawasan perbandaran yang berpenduduk padat.

JD119158 Text 1 19 3/22/07 12:41:33 PM

20


Berdasarkanaduangangguankerayangditerima,terdapatbeberapabuahnegeriyangmenghadapimasalahgangguankerayangseriusiaituSelangor,KualaLumpur,Johor,PerakdanPulauPinang.Lokasi-lokasiutamamasalahkeradinegeri-negeriberkenaanadalahsepertidalam Jadual 7.

Jadual 7: Negeri dan lokasi utama gangguan kera

NEGERI LOKASI UTAmA GANGGUAN KERA (MENGIKUT KEUTAMAAN)

�. Selangor Kuala Selangor, Klang, Sabak Bernam, Gombak, Petaling, Hulu Langat, Ampang

2. Kuala Lumpur Bangsar, Cheras, Damansara, Ampang

�. Johor Muar, Mersing, Batu Pahat, Johor Bahru, Segamat.

4. Perak Kinta, Perak Tengah, Larut Matang, Selama, Kerian

5. Pulau Pinang Timur Laut, Seberang Prai Selatan, Seberang Prai Utara

6. Melaka Mukim Sungai Udang dan Bandar Melaka

7. Kedah Sg. Petani, Pulau Langkawi

8. Pahang Kuantan, Mentakab, Rompin

9. Terengganu Kuala Terengganu, Kemaman

�0. N. Sembilan Seremban, Port Dickson, Rembau

��. Perlis Kangar

�2. Kelantan Kota Bharu, Pasir Mas, Machang

Gambar6: Papantandakehadirankera-keradiTamanTasikPerdanamembolehkanpemandukenderaanmemperlahankankenderaanagartidakmelanggarkera-keratersebut.

JD119158 Text 1 20 3/22/07 12:41:41 PM

2�


2.4 Isu-isu pengurusan

Terdapat beberapa isu yang mempengaruhi pengurusan kera diSemenanjung Malaysia. Isu-isu tersebut ialah:

2.4.� Kehilangan habitat

Pembangunan yang pesat di seluruh negara telah menyebabkanbanyak kawasan berhutan di Semenanjung Malaysia dibuka untukaktiviti-aktivitiperladangan,penempatanpendudukdanperindustrian.Tambahanpula,setiapnegeridiSemenanjungMalaysiainginmencapaistatus negeri maju sebelum 2020. Contohnya Selangor yang inginmencapai negeri maju pada tahun 2005, sedikit sebanyak telahmenyumbang kepada pembukaan hutan dan habitat kera untukdibangunkan dengan pelbagai prasarana. Ini telah memberikankesan langsung kepada permasalahan kera di mana kera-kera initidaklagimempunyaitempatuntukberlindungdanmencarimakan.Sebagai alternatif, kera-kera ini terpaksa ‘berhijrah’ ke kawasanyangberhutankecildankadangkala terkepungoleh taman-tamanperumahan.

Selaindaripadapembukaantanahuntukprojek-projekperindustriandanperumahan,keghairahanmembinalebuhrayatelahmenyebabkanhabitat kera turut musnah atau terpisah. Pembukaan tanah untukempanganjugamenyebabkanbanyakkawasanhutanditenggelamiair dan memusnahkan habitat kera-kera di kawasan tersebut. Dikawasanpesisiranpantaiyangdahulunyamenjadihabitatkeratelahdibangunkan dengan pelbagai jenis resort, hotel penginapan danpusat pelancongan.

Gambar7: Kehilanganhabitatakibatpembangunanmenyebabkan terdapatnyakera-kerayangterkepungdanperludipindahkan

JD119158 Text 1 21 3/22/07 12:41:49 PM

22


2.4.2 Sikap segelintir penduduk dan pelancong

Sikap segelintir penduduk dan pelancong yang gemar memberimakan kepada kera-kera di taman-taman bunga atau di kawasanberhampiran dengan taman perumahan, telah menggalakkan lagikera-kerainimemintamakanandaripadamanusia.Perbuatanmemberimakanankepadakeraakanmenggalakkanprosesperubahanlakuansemulajadikera-keratersebutdaripadamencarimakanansendiridihabitat asal kepada bergantung kepada manusia. Masalah akanmula timbul apabila kelaziman mendapatkan makanan daripadamanusiatidakdiperolehidaniniakanmendorongkera-kerabertindakliar dan adakalanya menyerang manusia.

2.4.� Pembuangan sampah

Tabiat membuang sampah merata-rata, membuang sampah ditempat-tempat yang tidak sepatutnya dan tong-tong sampahyangtidakbertutuprapat jugamenyebabkankera-kera inimencarimakan di tempat-tempat berkenaan. Tindakan kera-kera ini telahmenyebabkan kekotoran di kawasan sekitar tempat pembuangansampah tersebut.

2.4.4 Pembangunan tanpa mengambilkira hidupan liar

Dalamkerancakanpembangunandiseluruhnegaraseringkalikomponenhidupan liar tidakdiambilkiradanpemajubebasmembuka sesuatukawasan tanpa menghiraukan kehadiran populasi kera di kawasanterbabit. Ini menyebabkan kera-kera tersebut tidak mempunyaipilihan untuk terus tinggal di kawasan yang akan dibangunkandan terpaksa berpindah atau menimbulkan gangguan di kawasanberhampiran. Kebanyakan pihak pentadbiran daerah juga tidakmembuatperbincanganterlebihdahuludenganJabatanPERHILITANapabilamahumembangunkansesuatukawasanpenempatanbaruyang mana di dalamnya terdapat populasi kera yang tinggi. Jikakerjasamadapatdijalankandenganlebihawalsebelumsesuatuprojekdijalankan,programtangkappindahataumitigasiyangbersesuaianakan dapat diambil.

2.4.5 Tanah terbiar

Kawasanyangingindibangunkanterutamanyauntuktujuanpertaniandi kawasan luar bandar sering tergendala disebabkan beberapafaktorsepertikekuranganmodal,tiadatenagakerjadansebagainya.Ini menyebabkan kawasan tersebut terbiar dan menjadi belukardan seterusnya menjadi habitat yang amat sesuai untuk kera-keratinggal.Initelahmenimbulkanbanyakmasalahterutamanyakepadapenduduk-penduduklainyangmengusahakantanahmereka.Seringkali

JD119158 Text 1 22 3/22/07 12:41:57 PM

2�


pengusahatanahpertanianmenjadimangsaapabilatanahpertanianbersebelahan tidak diusahakan dan menjadi tempat habitat kera.

2.4.6 Kekurangan tempat pelepasan

Kekurangantempatpelepasanyangsesuaibagikera-kerayangtelahditangkapdapatdirasakandikawasanKualaLumpur,Selangor,Perlis,Melaka dan Pulau Pinang, di mana kawasan-kawasan sekitarnyatelah pesat membangun dan banyak terdapatnya penempatanmanusia. Ini menyebabkan kera-kera tersebut hanya berkeliaran ditepi-tepi jalan dan kadangkala mengganggu lalu-lintas.

2.4.7 Kurang kerjasama daripada pengadu

Kurangnya kerjasama daripada pengadu untuk sama-samamemantau perangkap yang telah dipasang juga merupakan satuisu.Iniadalahkeranaperangkapyangdipasangdiperbuatdaripadabesi dan terdedah kepada risiko kecurian. Seringkali juga berlakuumpanyangtelahrosakatauhabistidakdigantiolehpengadudanmenyebabkankera-keratidakmahumasuklagikedalamperangkap.Kebiasaannya pihak Jabatan PERHILITAN hanya menyediakanumpan pada hari pertama sahaja dan untuk hari-hari berikutnyabergantung kepada inisiatif pengadu. Kadang-kala apabila telahbanyak kera terperangkap, pengadu tidak memaklumkan kepadaJabatanPERHILITANuntuktindakansusulanmenyebabkankera-keratersebut kelaparan dan bergaduh sesama sendiri. Terdapat jugapengadu yang tidak ‘mesra’ dengan kakitangan PERHILITAN sertatidakmelayankehadirankakitanganyanginginmenjalankantugasdikawasanmereka.Malahmenjadilumrahsesetengahpengaduyangingin aduan mereka diberikan keutamaan walaupun mengetahuiterdapat juga kes-kes aduan yang lebih serius yang perlu diberiperhatian terlebih dahulu.

2.4.8 Sikap pemilik kera

Terdapat juga kes-kes gangguan di mana kera yang terlibatmerupakanbekasbinatangpeliharaanindividutertentu.Disebabkankera tersebut telah mula bertindak liar dan tidak terkawal, pemilikyang tidak bertanggungjawab ini telah melepaskan kera tersebut.Inimenyebabkankeratersebutbertindak liar terhadaporangramaiyang terserempak dengannya untuk mencari makanan.

2.4.9 Sikap segelintir pencinta alam

Terdapatkejadiandimanasegelintirpencintaalamyangmelepaskansemula kera-kera yang telah terperangkap telah menyebabkan

JD119158 Text 1 23 3/22/07 12:42:04 PM

24


gangguandisekitarkawasanterlibattidakdapatdiselesaikandengansegera.AdakalanyamerekamemintakakitanganJabatanPERHILITANsupaya tidak mengambil tindakan tembak mati walaupun berlakukes gangguan yang serius di kawasan tertentu. Namun begitu,kebiasaannya apabila mereka sendiri yang mengalami masalahgangguan kera, mereka akan akur dengan apa sahaja tindakanyang akan diambil oleh Jabatan PERHILITAN.

3.0 PELAN PENGURUSAN KERA BERmASALAH

3.1 Tujuan

AdalahmenjadihasratJabatanPERHILITAN,menerusiDasarKepelbagaianBiologi Kebangsaan, untuk mengurus setiap spesies hidupan liar dinegara ini dengan lestari. Oleh itu tujuan Pelan Pengurusan KeraBermasalah di Semenanjung Malaysia ini adalah untuk memastikanspesieskeradipuliharaberlunaskanundang-undangyangtermaktubdidalamAktaPerlindunganHidupanLiarNo.76,�972,disampingkitadapat menangani permasalahan yang sering ditimbulkan olehnya.IanyajugamerupakanlangkahjangkapanjangJabatanPERHILITANyang melihat spesies ini semakin hari semakin mendapat perhatiandan telah memainkan peranan di dalam memberi impak kepadacorak pengurusan hidupan liar di negara ini.

3.2 Strategi pengurusan

Beberapastrategipengurusandicadangkanbagimemastikankera-kera bermasalah ini diurus dengan lestari dan berhemah. Strategi-strategi tersebut ialah :

�.2.� Inventori menyeluruh populasi kera

Menjalankan inventori populasi kera secara menyeluruh denganmelibatkansemuapihaktermasukuniversititempatandanbadan-badanbukankerajaan(NGO).Daripadakajiantersebutadalahdiharapkansatukaedahyangkonkritdapatdijalankanbagimengatasimasalahgangguan kera-kera ini. Kajian populasi sebenar kera juga perludijalankandarimasakesemasabagimelihatcorakperkembanganpopulasi kera ini untuk diselaraskan dengan tindakan pengurusanyang sesuai.

�.2.2 Merancang kajian pilot

Beberaparekabentukkajianpilotuntukmengumpuldatakualitatifdankuantitatifmengenaikeberkesanankaedahpengawalanyangbaruke

JD119158 Text 1 24 3/22/07 12:42:12 PM

25


atasgangguankerabolehdijalankan.Apabilakaedahpengawalantersebut berjaya ianya boleh digunakan secara menyeluruh diseluruhSemenanjungMalaysia.Rekaan-rekaaninovasi jugamestilahdigalakkan,terutamanyadalammerekaciptaperangkapyangbolehmemerangkapkera secarabesar-besaran. Ini sudah tentunyaakandapat menjimatkan kos dalam jangka masa panjang.

�.2.� Mengadakan kerjasama dengan masyarakat setempat

Mengadakan majlis-majlis dialog yang disertai oleh NGO, pihakkerajaannegeri,majliskerajaantempatan,pemaju-pemajuperumahandan pihak-pihak media dalam mencari jalan serta bertukar-tukarpandangan dalam mengatasi masalah gangguan kera ini. Bagimengatasimasalahganguankeradikawasanpertanian,terutamanyadi kawasan kampung, satu jawatankuasa kecil wajar ditubuhkanatau wakil Jabatan PERHILITAN menjadi anggota tetap di dalamMesyuarat Jawatankuasa Kemajuan dan Keselamatan Kampung(JKKK).Dengancara ini isumasalahkeraakandapatdibincangkanbersama dan maklumat terkini mengenai kaedah pengurusan keraoleh jabatan akan dapat disampaikan terus kepada ahli JKKK.

�.2.4 Menjalin kerjasama dengan pelbagai agensi

Mendapatkan pandangan daripada agensi-agensi yang berkaitanterutamanya Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) untuk sama-samamengatasi masalah gangguan kera ini. Sumbangan mereka bolehdisalurkandalambentukmembekalkanperangkap-perangkapkeraatau menangkap kera-kera yang terlibat dan diserahkan kepadaJabatanPERHILITAN.Untukitu,kepakaranJabatanPERHILITANdalammenyediakan perangkap kera boleh dikongsi bersama denganpihak-pihakterbabitbagimenguruskawasangangguankeramerekasendiri. Jabatan PERHILITAN akan bertindak sebagai penyelarasatau pemantau bagi operasi-operasi yang dijalankan. Selain itu,kerjasama juga boleh dijalankan dengan pihak perancang bandaragardisediakansatukoridorhijauyangmenyambungkanhutan-hutanpulaudisekitarbandaraya.Koridor iniakanmembolehkankera-kerabergerak bebas antara hutan-hutan tersebut tanpa mengganggupenduduk yang berada di sekitarnya. Pokok buah-buahan yangmenjadimakanankerabolehditanamdidalamkawasanhutanbagimembekalkanmakanankepadakera-keraini.Iniakanmengelakkankera-kera mencari makanan di kawasan perumahan. Kerjasamadan persefahaman dengan agensi-agensi dari luar negara yangmempunyai pengalaman yang sama merupakan antara langkahyang sesuai untuk dilaksanakan.

JD119158 Text 1 25 3/22/07 12:42:20 PM

26


�.2.5 Membenarkan pihak tertentu mengambil tindakan sendiri

Bagisesetengahkawasangangguansepertidikem-kemtentera,pihakJabatanPERHILITANbolehmengeluarkansuratkebenarankhasbagipihakpengurusankemmengambiltindakansendiriterutamanyauntuktindakan tembak mati. Tindakan yang sama juga boleh diberikankepadapersatuanpendudukyangahlinyamemilikisenjataapi.Namunbegitu pemantauan oleh pihak Jabatan PERHILITAN perlu dilakukanbagi mengelakkan penyalahgunaan kebenaran tersebut.

�.2.6 Menjalankan operasi tembak mati secara berkala

Operasi tembak mati secara berkala boleh dijalankan, contohnyadua hingga tiga kali setahun. Ianya perlu dijalankan tertutamanyadi kawasan yang kritikal, bergantung kepada tahap dan bilanganaduan yang diterima. Operasi boleh dijalankan dengan bantuanpihakkeselamatansepertiPolisDi-RajaMalaysia(PDRM)danAngkatanRelawan Rakyat (RELA). Sementara itu, cara atau teknik yang lainuntuk membunuh kera akan dikenalpasti dan digunakan setelahdibuktikan keberkesanannya.

�.2.7 Pengkelasan populasi bermasalah

Langkahpengkelasanpopulasikerabermasalahiniadalahbertujuanuntuk membantu di dalam penentuan tindakan yang sesuaidilaksanakan.Pengkelasanbolehdibuatberdasarkanbeberapafaktorsepertibilanganpopulasikeradikawasanterbabit,kospengurusan,sensitivitimasyarakat setempatdantahapgangguankera tersebut.Kemudian,corakpengurusanbolehdijalankanberdasarkanzon-zontersebut.Sebagaicontohzonmerahuntuktembakmati,zonkuninguntuk tangkap pindah dan zon hijau untuk tembak halau.

�.2.8 Menubuhkan skuad khas

Satu usaha perlu dijalankan bagi menubuhkan skuad khas dalampengurusankerayangdilengkapidengansegalakemudahanuntukbertindak dan mampu menjalankan tugas 24 jam. Penubuhanskuadkhasyangdilengkapikemudahan,kemahiran,peralatandankewangan juga mampu menjalankan tugas-tugas sebagaimanaskuadpenyelamatmisalnya.SkuadinijugaperludibekalkandenganUnit Anjing yang amat penting bagi mengatasi masalah kera-keraturun ke tanah apabila operasi tembak mati hendak dijalankan. Iaakanmengurangkanrisikokemalanganataukerosakanhartabendaawam.

JD119158 Text 1 26 3/22/07 12:42:28 PM

27


�.2.9 Menjalankan kempen kesedaran awam

Usaha-usaha kempen kesedaran awam bagi menyedarkan orangramai tentang pentingnya mengekalkan habitat yang bersesuaiankeluasannya di kawasan perbandaran atau penempatan bagimenempatkankera-keraini.Kempen-kempenbolehdijalankansamaada menerusi media massa, media cetak dan memasang papantandaditempat-tempatyangbersesuaian.Menerusiinventori,bilangankera-kerayangberlebihanakanditangkap-pindahbagimemastikankeupayaantampungkawasanhijautersebuttidakterganggu.Denganitu,diharapkanakanwujudkonsephidupberharmonidenganhidupanliar di kalangan penduduk perbandaran yang berkenaan.

�.2.�0Mewajibkan pemasangan mikrocip

Kebanyakankesaduankeramenyerangmanusiaadalahmembabitkankera-kerapeliharaan.Olehituadalahdicadangkanagarsetiapekorkera yang dipelihara ditanamkan mikrocip sebagai pengenalandiri kera-kera tersebut. Sekiranya berlaku kejadian kera peliharaanmenyerang atau mencederakan manusia, pemilik sebenar keratersebutakandapatdikenalpastidandiambiltindakan.Inijugabagimemastikan pemilik kera tersebut benar-benar bertanggungjawabke atas kera-kera peliharaan mereka.

�.2.��Mewujudkan zon penampan

Pengwujudan zon penampan dengan menanam pokok buah-buahan bagi lokasi yang sering diganggu oleh kera merupakanantara langkah yang dijangka berkesan yang boleh dilaksanakan.Dengancarainikera-keratersebuttidakakandatangmengganggukawasanperumahanatautamanrekreasidimanamenjaditempattumpuan orang ramai.

�.2.�2Menjalankan program pemandulan

Bagi menghalang pembiakan yang cepat spesies kera programpemandulan kera mungkin boleh dijalankan. Program ini bolehdijalankansecarain-situdimanakera-kerayangdimandulkanakandilepaskan semula ke habitat mereka.

�.2.��Mengenalpasti kawasan pelepasan

Kawasanuntukmemindahdanmelepaskankerayangterperangkapdenganpembukaanhutanperludikenalpasti.Iniperlubagimembantukera-kera tersebut meneruskan kehidupannya sebagaimana di

JD119158 Text 1 27 3/22/07 12:42:36 PM

28


habitat asal. Pemilihan kawasan hendaklah mengambilkira sumberkeperluan kera yang mencukupi di habitat baru tersebut.

4.0 APLIKASI PELAN PENGURUSAN

Pelan inibolehdiaplikasikandisemuanegeriberdasarkan indikator-indikatoryang tertentu. Indikator iniamatpentingbagimemastikansetiap langkah pengurusan yang akan diambil memenuhi harapannegara, di mana setiap spesies hidupan liar perlu diurus denganlestari dan dalam masa yang sama kehendak orang ramai yangmengharapkan keselamatan dan ketenteraman mereka terjamindipenuhi. Indikator yang dimaksudkan ialah:

a. Populasi kera terlibat

Bagi tujuan pengurusan, populasi kera bermasalah dibahagikankepada dua iaitu populasi yang banyak (melebihi 50 ekor) danpopulasi kera yang sedikit (kurang daripada 50 ekor). Penentuanpopulasi ini penting bagi memastikan setiap tindakan yang diambiladalah kos efektif.

b. Tahap gangguan

Sepertiyangdiperbincangkanterdahulu,tahapgangguanterbahagitigaiaituserius,sederhanaseriusdankurangserius.Penentuantahapgangguan penting bagi memastikan setiap kes gangguan dilayanmengikut keutamaan.

c. Sensitiviti masyarakat setempat

Atas keperluan pelan ini, golongan masyarakat akan dibahagikankepada tiga golongan berdasarkan sensitiviti mereka. Golonganpertamaiaitugolonganyangamatmenyayangibinatang,golongankedua iaitugolonganyang realistikdangolonganyangketiga iaitugolongan yang membenci dan sentiasa prejudis terhadap hidupanliar. Adakalanya golongan-golongan ini akan mencadangkankaedah yang mereka fikirkan sesuai untuk pengurusan kera-kerayang mengganggu mereka. Melayani mereka dengan berhemahakan membantu kakitangan dalam mendapatkan kerjasama yangdiharapkan. Ianya juga akan membantu dalam memuaskan hatimereka apabila tindakan diambil.

JD119158 Text 1 28 3/22/07 12:42:43 PM

29


d. Lokasi gangguan

Secaramudahbagi tujuanpengurusan, lokasigangguan terbahagikepadaduaiaitu;pertamakawasanperbandaranyangmempunyaikeluasanhutanyangkecil,termasukjugakawasanrekreasidankeduakawasanluarbandaryangmempunyaikawasanhutanberhampiranyangluas.Memandangkanpopulasikeraberkait-rapatdenganjenislokasi, maka amatlah penting agar setiap kes gangguan diurusmengikutkeperluankawasantersebutbagimenjaminhasilpengurusanyang berkesan.

5.0 PENUTUP

Pengurusankerabermasalahmemerlukanpendekatanyangproaktifdaripada semua pihak memandangkan ianya merupakan spesiesyang mempunyai kemandirian yang tinggi, mudah membiak sertatinggalberdekatandenganpenempatanmanusia.Kerabolehhidupdi bandar-bandar besar yang kadangkala memberikan masalahkepada orang ramai terutamanya apabila mereka mula bertindakagresif. Dalam masa yang sama terdapat golongan yang terlalumencintaihaiwaniniyangkadangkalamemberikantanggapanyangnegatif terhadap tindakan Jabatan PERHILITAN dalam menanganipermasalahan yang ditimbulkan oleh kera. Oleh itu pengurusankeraperludijalankandenganberhematdanberhati-hatiagartidakmendatangkan persepsi negatif kepada Jabatan PERHILITAN disamping memberikan khidmat yang terbaik kepada setiap aduangangguan yang diterima.

JD119158 Text 1 29 3/22/07 12:42:51 PM

�0


RUJUKAN

Aldrich-Blake, F.P.G. �980. Long-tailed Macaques. In: Malayan Forest Primates. Ten Years Study In Tropical Rain Forest. Ed. By Chivers, D.JPlenum Press, New York & London.

Angst, W. �975. Basic Data and Concepts on the Social Organization ofMacaca fascilcularis. In: Primate Behaviour, Developments in Field and Laboratory Research. Ed by Rosenblum, L.A. Academic Press,Inc. New York. Vol. 4:�25-�88.

BadrulMunirMd-Zain,Tuan-ZaubidahTuan-Husain&ZuraidaBukhari.2004.Prosiding Seminar Bersama FST, UKM-FMIPA, UNRI Ke �. �2 – �� Ogos,2004. Mukasurat �49-�55.

Brandon-JonesD,EudeyAA,GeissmannT,GrovesCP,MelnickDJ,MoralesJC, Shekelle M, Stewart C-B. (2004) Asian Primate Classification.International J. Primatology 25: 97-�64

Chalmers,N.�979.Social Behaviours in Primates. EdwardsArnold(Publisher)Limited, London

Cheney, D.L., Smurts, B.B., Seyfarth, M.R., Wrangham, R.W. & Struhsaker,T.T. �987. Primates Societies: Interaction and Relationships Between Groups. The University of Chicago Press, Chicago & London.

Francis,M.C.200�.A photographic guide to Mammals of South-east Asia. New Holland Publishers (UK) Ltd.

Hadidan, J. and I.S. Bernstein.�979. Female reproductive cycles and birthdata from an Old World monkey colony. Primates 20: 429-442.

Halimah Muda.�982. Perdagangan primat di Malaysia Barat. PERHILITAN.Jld. 2. No.�.

Harvey, P.H., R.D. Martin, and T.H. Clutton –Brock. �987. Life histories incomparative perspective. Pages �8�-�96 in B.B. Smuts, D.L. Cheney ,S.R.M., R.W. Wrangham, and T.T. Struhsaker, editors. Primate Societies.University of Chicago Press, Chicago, USA.

Jabatan Hidupan Liar Sabah. �997. Enakmen Pemeliharaan Hidupan Liar �997.

Laporan Tahunan. �982. Jabatan PERHILITAN.

JD119158 Text 1 30 3/22/07 12:42:59 PM

��


Laporan Tahunan. �98�. Jabatan PERHILITAN.







Laporan Tahunan. 2000. Jabatan PERHILITAN.

Laporan Tahunan. 200�. Jabatan PERHILITAN.

Laporan Tahunan. 200�. Jabatan PERHILITAN.

Martin, P. �984. The Meaning of Weaning. Animal Behaviour, �2: �257-�258

Marsh,C.W.&Wilson,W.L.�98�.A survey of primates in Peninsular Malaysian Forests. Final report for the Malaysian Primates Research Programme.Universiti Kebangsaan Malaysia & University of Cambridge, U.K.

Marina Abdul Hamid. �999. Kajian ekologi kera (Macaca fascicularis) diBukit Gasing. Tesis Ijazah Sarjana Muda (Zoologi). Universiti Malaya.

Mohammad Sidi Yuop. �998. Kajian ekologi kera (Macaca fascicularis) diKampus Universiti Malaya: Satu perbandingan dengan kajian yangterdahulu. Tesis Ijazah Sarjana Muda (Ekologi). Universiti Malaya.

Medway, L. �969. The Wild Mammals of Malaya and Offshore Islands Including Singapore. Oxford University Press, London.

Noor Alif Wira Osman. �998. A study composition and density of Long-tailedmacaque(Macacafascicularis) inKualaLumpur�998.J.Wildl.& Parks. �6: 80 – 84.

Raffles, T.S. �82�. Trans. Linn. Soc. London, ��:2�9-�40

Rodman,P.S.�99�.StructuraldifferentiationofmicrohabitatsonsympatricMacacaFascicularisandM.nemestrinainEastKalimantan,Indonesia.International; Journal of Primatology �2: �57-�75.

JD119158 Text 1 31 3/22/07 12:43:06 PM

�2


Ross, C. �992. Life history patterns and ecology of macaque species.Primates ��: 207-2�5.

Rowe,N.�996. Thepictorialguide to livingprimates.PogoniasPress,NewYork, USA.

Payne,J.,Francis,C.M&Phillips,K.�985.A Field Guide to the Mammals of Borneo. The Sabah Society with the World Wildlife Fund Malaysia.

Sarel Eimerl, Irven DeVeron and the Editors of Time-Life Books. �965. ThePrimates. Time-life Books. New York.

Sterck,E.H.M.�995.Females,foodsandfights.Asocioecologicalcomparisonof the sympatric Thomas Langur and Long-tailed Macaque. PhDdissertation. Utrecht University, Utrecht the Netherlands.

Sussman, R.W. & Tattersall. I. �98�. Behavioral and Ecology of Macaca fascicularis in Mauritius: A Preliminary Study. Primates: 22(2)

vanNoordwijk,M.A.,C.K.Hemelrijk, L.Herremans,andE.H.M. Sterck. �99�.Spatial position and behavioral sex differences in juvenile long-tailedmacaques. Pages 77-85 in M.E. Pereira, and L.A. Fairbanks, editors.Juvenile Primates: Life history development and behavior. OxfordUniversity Press, New York, USA.

Wheatley, B.P. �978. The behaviour and ecology of the Crab-eatingMacaques (Macaca fascicularis) in the Kutai Nature Reserve, EastKalimantan, Indonesia. Ph. D. Thesis. University of California, Davies.

Wrangham, R.W., J.L., Gittleman, and C.A. Chapman. �98�. Constraintsongroupsize inprimatesandcarnivores:populationdensityanddayrange as assays of exploitation competition. Behavioral ecology andSociobiology �2:�99-209.

Wolfhiem, J.H. �98�. Primates of the World: Distribution, Abudance & Conservation. University of Washington Press.

Yeager, C. �996. Feeding ecology of the Long-tailed Macaque (Macaca fascicularis) inKalimantanTengah, Indonesia. InternationalJournalofPrimatology �7: 5�-62.

JD119158 Text 1 32 3/22/07 12:43:14 PM

��


GLOSARI

Habitat satu tempat di mana suatu populasi bagi spesiestertentuyangbolehhidupdantinggal.Habitatdicirikanolehciri-ciri fizikalatau jenis tumbuhan tertentuyangdominan.

Imigrasi berhijrah dari satu kawasan ke satu kawasan yanglain.

Invertibrata haiwan yang tidak mempunyai tulang belakang.

Juvenil peringkatumurantarabayidandewasaatauperingkatremaja.

Konflik satu pertembungan kepentingan antara dua pihakatau lebih ke atas kehendak-kehendak yang samadan sumber yang terhad.

morfologi ciri-ciri fizikal sesuatu spesies.

Omnivor makan pelbagai jenis makanan.

Vegetasi semua jenis tumbuhan yang mel iput i sesuatukawasan.

JD119158 Text 1 33 3/22/07 12:43:22 PM

JD119158 Text 1 34 3/22/07 12:43:34 PM

DICETAK OLEHPERCETAKAN NASIONAL MALAYSIA BERHADKUALA LUMPUR, 2007www.printnasional.com.myemail: [email protected]: 03-92366895 Fax: 03-92224773

JD119158 Text 1 35 3/22/07 12:43:50 PM

JD119158 Text 1 36 3/22/07 12:43:58 PM

pelan pengurusan kera (macaca fascicularis) bermasalah di

Documents