Pejabat Karang Mengarang

Sultan Idris Training College(SITC) Tanjong Malim

Pengenalan

Sebelum tertubuhnya Sultan Idris Training College(SITC), pekan Tanjong Malim

tiada jauh bezanya dari pekan-pekan lain di Semenanjung Tanah Melayu. Namun,

sejak SITC ditubuhkan pada tahun 1922 nama Tanjong Malim mula menjadi harum

bukan sahaja di seluruh pelosok tanah air malah sehingga ke Brunei, Singapura dan

Indonesia. Nama Sultan Idris yang diabadikan pada nama institusi pendidikan ini

adalah sempena nama Almarhum DYMM Paduka Seri Sultan Idris Mursidul Adzam

Shah iaitu Sultan Perak yang Ke-28 yang memerintah negeri Perak dari 1889 hingga

1916.

Maktab ini telah dirasmikan pada 29 November 1922 oleh Sir W. G. Maxwell

Ketua Setiausaha Negeri-negeri Melayu Bersekutu. Kumpulan penuntut pertamanya

berjumlah 120 orang dengan tenaga pengajar seramai empat orang termasuk O. T.

Dussek sebagai pengetuanya yang pertama.

Sebagai maktab yang tertua di Malaysia, SITC telah banyak memainkan

peranan dalam usaha mendaulatkan bahasa Melayu. SITC merupakan satu-satunya

maktab yang dibina oleh kerajaan di zaman sebelum merdeka dan menggunakan

bahasa Melayu sebagai bahasa pengantarnya. Justeru itu, tidak hairanlah kalau

dikatakan SITC telah berjaya dalam melahirkan guru-guru Melayu bagi menyebarkan

ilmu pengetahuan kepada anak-anak bangsa di seluruh pelosok tanah air. Guru-guru

ini juga bertanggungjawab menyebarluaskan penggunaan bahasa Melayu yang kini

sudah dijadikan bahasa kebangsaan.

Di samping melahirkan guru-guru yang terlatih, SITC juga berperanan

memperkembangkan bidang penulisan, penterjemahan dan penerbitan melalui Pejabat

Karang Mengarang. Penubuhan Pejabat Karang Mengarang telah mewujudkan suatu

pembinaan asas pengetahuan bahasa Melayu dan ilmu karang mengarang di kalangan

orang-orang Melayu. Ia kemudiannya menjadi landasan kepada kebangkitan,

kesedaran atau semangat nasionalisme orang-orang Melayu.

Pejabat Karang Mengarang memainkan peranan yang utama dalam

memperjuangkan kedaulatan bahasa dan kesusasteraan Melayu yang kini telah

menjadi bahasa dan sastera kebangsaan. Pejabat Karang Mengarang ini juga telah

menerbitkan dan menterjemahkan buku-buku teks dari barat terutamanya yang

berbahasa Inggeris untuk menampung keperluan bahan bacaan di sekolah-sekolah

Melayu dan juga untuk kegunaan di SITC sendiri. Antara lain, Pejabat Karang

Mengarang juga menerbitkan novel, cerpen, puisi dan akhbar berbahasa Melayu. Ini

telah membuktikan wujudnya perjuangan bahasa dan kesusasteraan di Semenanjung

Tanah Melayu mulai tahun 1922 hingga ke era sebelum merdeka pada tahun 1957.

Sejarah perjuangan dan perkembangan bahasa Melayu di SITC mula timbul

apabila R. O. Winstedt iaitu Pengarah Pelajaran Negeri-negeri Melayu Bersekutu dan

Negeri-negeri Selat mengesyorkan supaya pelajaran bahasa Melayu

diperkembangkan. Winstedt yang mengetahui adat resam Bahasa Melayu juga

2

bertanggungjawab dalam pelajaran Vernakular Melayu di Negeri-negeri Selat dan

Negeri-negeri Melayu Bersekutu.

Apabila tertubuhnya SITC, Winstedt berharap ia dapat mengatasi masalah

kekurangan guru-guru Melayu dan seterusnya berupaya memperkembangkan

penggunaan bahasa Melayu. Beliau berharap agar diwujudkan suatu latihan

perguruan Melayu yang seragam, efisien, dan ekonomikal. Contohnya beliau sendiri

telah mengembangkan bahasa Melayu di atas ‘Garisan Praktik Perindustrian’. Ini

jelas membuktikan hasil usaha dan peranan yang dimainkan oleh beliau sehingga

tertubuhnya SITC yang telah membawa kepada perkembangan bahasa dan

kesusasteraan Melayu.

Sebagai pengetua pertama SITC, O. T. Dussek juga turut memperjuangkan

perkembangan bahasa dan kesusasteraan Melayu. Beliau pernah mengingatkan

pelajar-pelajar bahawa bangsa Melayu adalah pelajar sendiri dan pelajar-pelajar ini

perlulah memajukan bangsa Melayu dan bahasa Melayu. Ini terbukti melalui ucapan

beliau pada tahun 1935 mengenai bahasa Melayu yang berbunyi;

“Bahasa kamu, saya percaya diucapkan oleh lebih dari 70 juta manusia. Ia merupakan satu daripada rumpun-rumpun bahasa terbesar di dunia ini. Jangan lupa hakikat ini. Peliharalah bahasa kamu itu: berusahalah mengajikannya ke taraf yang layak di kalangan bahasa-bahasa di dunia. Bila taraf bahasa kamu tinggi, akan tinggi pulalah bangsa kamu”

Dalam bidang penulisan bahasa, Dussek bersama Mohd Hashim bin Hj. Talib

telah menerbitkan sebuah buku iaitu Kitab Pelita Mengarang. Penubuhan SITC dan

Pejabat Karang Mengarang SITC khususnya telah memainkan peranan penting dalam

3

arus penerbitan dan penterjemahan buku-buku bahasa dan kesusasteraan Melayu di

Semenanjung Tanah Melayu.

Sejarah Penubuhan Pejabat Karang Mengarang Sultan Idris Training College

Sejarah percetakan di Semenanjung Tanah Melayu bermula dengan

tertubuhnya sebuah percetakan Melayu pada tahun 1885. Ia dijadikan Pejabat

Percetakan Kerajaan dengan pengambilan Sayid Mahmud bin Sayid Abdul Kadir

sebagai penterjemah dan penulis bahasa Melayu di Jabatan Pelajaran di Singapura.

Usaha ini telah mendapat sokongan R. K. Wilkinson yang pada ketika itu menjawat

jawatan nazir sekolah-sekolah Negeri Bersekutu pada tahun 1903.

Sebelum tertubuhnya Pejabat Karang Mengarang SITC, kerja-kerja

menterjemah berpusat di Kuala Lumpur di bawah pengawasan Alexander Small yang

pada masa itu adalah Pemangku Pelajaran di Jabatan Pelajaran. Pada tahun 1923,

Pengarah Pelajaran telah melantik semula Zainal Abidin bin Ahmad(Za’ba) sebagai

penterjemah. Pada tahun berikutnya iaitu 1924, O. T. Dussek telah memainkan

peranannya agar pejabat terjemahan tersebut dapat dipindahkan ke SITC.

Permohonan beliau akhirnya telah diluluskan dan Za’ba turut sama berpindah ke

SITC. Di SITC, unit ini dipanggil Pejabat Terjemah Menterjemah (Biro Terjemahan).

Dengan tenaga penggeraknya yang terdiri daripada Za’ba (Zainal Abidin bin Ahmad)

dan lain-lain, usaha telah dimulakan bagi menampung kekurangan bahan bacaan

untuk kegunaan Maktab dan sekolah-sekolah terutamanya untuk sekolah Melayu.

Turut sama memberikan kerjasama ialah R. O Winstedt yang pada ketika itu ialah

Pengarah Pelajaran Negeri-negeri Melayu Bersekutu dan Negeri -negeri Selat.

4

Pada awal penubuhannya, Za’ba telah diberikan sebuah bilik pejabat dan

seorang kerani untuk memudahkan kerjanya dan akhirnya dengan persetujuan O. T.

Dussek dan R. O. Winstedt, terbentuklah Pejabat Penterjemahan yang dirancang itu.

Pada tahun 1925, setelah sekian lama berada di SITC, dan dengan persetujuan

Winstedt, Pejabat Penterjemah tersebut mula dikenali sebagai Pejabat Karang

Mengarang SITC. Maka terbentuklah Lembaga Pengarah dan Penyunting Umum.

Winstedt melantik dirinya sendiri sebagai pengarah dan O. T. Dussek sebagai

pengarang. Walau bagaimanapun mereka lebih merupakan sebagai penasihat sahaja.

Za’ba pula dilantik sebagai Ketua Penterjemah Kanan dan Ketua Jabatan. Sebagai

pengetua SITC, Dussek juga bertanggungjawab mengurus dan mentadbir biro ini

secara am kerana ia adalah sebahagian daripada maktab. Ini bersesuaian sekali

dengan kedudukan maktab sebagai pusat pelajaran Melayu ketika itu.

Dalam usaha untuk mendapatkan tenaga mahir dalam bidang penterjemahan,

jabatan ini telah mengadakan program latihan selama dua tahun. Latihan ini di

dikendalikan di bawah arahan Za’ba untuk bakal-bakal penterjemah yang akan

bertugas di situ. Jumlah pelatih yang diambil cuma seorang dua sahaja setiap tahun.

Mereka disyaratkan memiliki kelulusan Darjah Lima Sekolah Melayu dan Sijil Senior

Cambridge. Sewaktu mengikuti latihan, mereka mendapat elaun sebanyak $20.00

sebulan. Apabila berjaya dilantik menjadi Penolong Penterjemah, gaji mereka ialah

$90.00 sebulan dengan kenaikan minimum tahunan sebanyak $10.00 dan

maksimumnya $300.00.

5

Pada tahun 1930, Pejabat Karang Mengarang telah menambah 3 orang lagi

ahli penterjemah pelatih iaitu Yazid Ahmad, Abdul Kudus Muhammad dan Ahmad

Murad Nasaruddin. Penterjemah-penterjemah pelatih ini mempunyai School

Certificate dan lulus dalam mata pelajaran Bahasa Melayu. Dua orang penulis

Melayu yang terdiri dari lepasan SITC sendiri juga telah dilantik. Ini telah

menjadikan kakitangan di jabatan ini seramai sembilan orang termasuk Za’ba.

Jumlah ini kekal sehingga tahun 1939.

Tugas penterjemah ialah membuat terjemahan, suntingan dan melatih

penterjemah pelatih. Manakala tugas penulis Melayu pula ialah salin-menyalin dari

rumi ke jawi, menyediakan naskhah-naskhah untuk dicetak, membaca pruf dan

berlatih menterjemah. Pada September 1931 Za’ba berpeluang melawat sebuah

penerbitan di Indonesia selama tiga bulan. Semasa berada di sana Za’ba telah

mengambil kesempatan berkenalan dengan Haji Abdullah (Bapa Hamka) dan

menziarahi rumah sahabatnya, Hassan Bandung. Beliau turut melawat Balai Pustaka

seperti yang dicadangkan oleh O. T. Dussek. Dussek berharap lawatan ini akan dapat

memberi gambaran yang lebih jelas kepada Za’ba kerana beliau sendiri berhasrat

untuk memperbesarkan Pejabat Karang Mengarang itu seperti Balai Pustaka di

Indonesia.

Sekembalinya dari Indonesia, Za’ba mengusulkan satu laporan kepada R. O.

Winstedt, yang ketika itu bertugas sebagai Pengarah Pelajaran mengenai rancangan

untuk menambahkan bilangan kakitangan yang kecil di Pejabat Karang Mengarang

SITC kepada 60 atau 70 orang. Tujuannya adalah untuk memperbesarkan lagi jabatan

6

itu dan juga untuk meningkatkan kegiatannya seperi yang telah dicapai oleh Balai

Pustaka di Indonesia. Cadangan tersebut tidak dipersetujui oleh Winstedt, dengan

alasan kerajaan British lebih cekap dan lebih besar daripada kerajaan Belanda serta

tidak perlu meniru mereka. Oleh itu Pejabat Karang Mengarang kekal pada

kedudukan lamanya.

Pada tahun 1936 O. T. Dussek dibersarakan awal sebelum mencapai umur 55

tahun. Tanpa beliau menerajui Pejabat Karang Mengarang, maka kegiatan pejabat ini

pun mulai beransur-ansur malap dan terhenti apabila Perang Dunia Kedua meletus.

Selepas peperangan tamat, Pejabat Karang Mengarang berpecah kepada dua. Satu

berpusat di Tanjung Malim dan satu lagi di Kuala Lumpur di bawah Jabatan

Pelajaran. Akhirnya pada tahun 1957, apabila Dewan Bahasa dan Pustaka

ditubuhkan, Pejabat Karang Mengarang ini pun dibubarkan.

Tujuan Penubuhan Pejabat Karang Mengarang SITC

Selaku ketua Pejabat Karang Mengarang, O. T. Dussek telah mengatur

berbagai rancangan untuk menjayakan tujuan penubuhan pejabat ini. Dua rancangan

yang diatur oleh beliau untuk dilaksanakan oleh biro Pejabat Karang Mengarang ini

ialah:

1) Rancangan jangka pendek

a. Untuk mengeluarkan sebanyak mungkin buku-buku sekolah Melayu.

b. Mengeluarkan bahan-bahan bacaan untuk masyarakat Melayu amnya.

7

2) Rancangan jangka panjang.

a. Mengeluarkan jurnal-jurnal bergambar.

b. Mengadakan perpustakaan bergerak di kampung-kampung.

c. Menjual buku-buku di kampung-kampung.

Usaha-usaha yang dijalankan oleh biro ini ialah:

a. menulis, menterjemah dan menyunting buku-buku pelajaran dan

menyelenggarakan percetakannya;

b. menulis, menterjemah dan menyunting novel-novel moden dan

menyelenggarakan percetakannya;

c. menterjemahkan perkara-perkara yang hendak diterjemahkan oleh Pejabat

Kerajaan; dan

d. melatih penterjemah-penterjemah pelatih.

Bagi mencapai tujuan di atas, Pejabat Karang Mengarang telah menerbitkan

dua buah siri yang dinamakan The Malay School Series dan The Malay Home Library

Series. Buku-buku ini diterbitkan untuk digunakan sebagai buku pelajaran di sekolah-

sekolah rendah Melayu, dan sebagai bahan kesusasteraan ringan untuk bacaan umum.

Penubuhan pejabat ini telah membawa kepada perkembangan bahasa dan

kesusasteraan Melayu di Semenanjung Tanah Melayu walaupun ia hanya terbatas

kepada pelajar-pelajar sekolah Melayu sahaja pada awalnya.

Hasil-hasil karya dan penerbitan pejabat Karang Mengarang SITC

Pejabat Karang Mengarang SITC tidak berkembang seperti yang dicita-citakan

8

oleh Za’ba kerana sikap kerajaan Inggeris yang tidak begitu mengendahkannya.

Hasil-hasil karya dan penerbitannya hanya terbatas kepada pelajar-pelajar sekolah

Melayu sahaja. Walau bagaimanapun, Pejabat Karang Mengarang telah memainkan

peranannya dalam perkembangan bahasa dan sastera melalui buku-buku keluaran dan

penerbitan pejabat ini.

Dalam masa lima tahun pertamanya, segala pengurusan pejabat ini bergantung

kepada usaha dan kreativiti Za’ba serta sebilangan kecil kakitangannya. Sungguhpun

kerja-kerja yang dilakukan berat, mereka berjaya menerbitkan buku-buku dalam Siri

Buku Teks The Malay School Series. Pada 1929 Za’ba pula ditugaskan untuk

mengelolakan penerbitan buku dalam Siri Perpustakaan Umum atau The Malay Home

Library Series. Selain itu pejabat ini juga menterjemahkan dokumen-dokumen

penting serta menyediakan bil dan enakmen untuk pelbagai jabatan kerajaan.

Diantara tahun 1924 hingga1957, pejabat ini telah berjaya menerbitkan

sebanyak 85 buah buku yang terbahagi kepada empat bahagian dalam The Malay

School Series. Antaranya ialah:

a) mengeluarkan buku-buku bacaan sekolah atau school readers;

b) mengeluarkan buku-buku teks mata pelajaran sekolah atau School Text Books;

c) mengeluarkan buku-buku teks pekerjaan tangan; dan

d) mengeluarkan buku-buku panduan antara tahun 1924 hingga 1936 seperti ilmu

Brownies, ilmu pengakap dan ilmu Girl Guide.

Sehingga tahun 1937 sebanyak 40 karya standard telah diterbitkan. Sebanyak

64 buah buku karya terjemahan untuk umum dan untuk kanak-kanak telah diterbitkan

9

melalui The Malay Home Library Series (1929 - 1957). Dari jumlah tersebut 34

daripadanya diterbitkan pada tahun 1936 dan kebanyakan karya-karya dari Barat yang

diterjemahkan adalah cerita-cerita yang mudah difahami oleh masyarakat kampung

dan kanak-kanak. Selain itu, pejabat ini juga menerbitkan karya asli daripada

peraduan karang-mengarang anjuran Pejabat Pelajaran, antara buku-bukunya ialah

Cincin Rahsia, Hidup Berjuang, Cerita Rekaan dan Pahlawan Berkaki Kayu.

Terdapat 10 buah buku untuk bahagian bacaan sekolah yang diterbitkan

sehingga tahun 1936. Buku-buku ini digunakan untuk darjah 1, 2, 3, 4 dan 5. Antara

judul buku yang diterbitkan ialah Jolong Bacaan, Pengimbau Akal, Baja Akal, Tangga

Pengetahuan, Pelampas Akal, Chanai Bachaan, Pelbagai Chetera Melayu dan

Exercises in Malay Manuscript Reading. Pejabat ini juga telah menerbitkan dan

mencetak buku hasil penulisan Ibrahim bin Dato Muda iaitu Kitab Kumpulan Nama.

Buku-buku teks yang diterbitkan, dikelaskan kepada beberapa kelas mengikut

mata pelajaran. Antaranya ialah buku teks sekolah untuk karang mengarang, nahu

Melayu dan ejaan seperti Pelita Mengarang dan Ilmu Mengarang Melayu karangan

Za’ba.. Judul-judul lain ialah seperti Pelita Bahasa Melayu, Daftar Ejaan Melayu dan

Pedoman Guru I dan II. Buku-buku teks Sejarah seperti Sejarah Alam Melayu I

hingga V pula diterbitkan dari tahun 1924 hingga 1936. Buku-buku Ilmu Hisab

seperti Kitab Hisab I hingga IV, Ilmu Geometri, Hujongan Kitab Hisab II dan Kira-

kira Chongak juga diterbitkan. Judul buku-buku teks untuk Ilmu Alam pula adalah

seperti Ilmu Alam Melayu, Ilmu Alam Asia, Ilmu Alam Jajahan British, Ilmu Alam

Eropah, Ilmu Alam Amerika, Ilmu Alam Afrika, Ilmu Bumi dan Ilmu Alam Tanah

10

Melayu. Kesemua buku bacaan sekolah dan buku teks mata pelajaran sekolah ini

diterbitkan dalam siri The Malay School Series. Di samping itu Pejabat Karang

Mengarang juga menerbitkan buku teks Kesihatan dan Latihan Tubuh. Antara buku-

buku tersebut ialah Ilmu Kesihatan I dan II, Kitab Latehan Tuboh I dan II. Tidak

ketinggalan juga buku-buku pekerjaan tangan seperti Rajah-rajah Anyaman dan

Kitab Sirat Menyirat. Walau bagaimanapun di sebalik kejayaan tersebut terdapat juga

buku-buku dalam The Malay School Series yang tidak dapat diterbitkan. Antaranya

ialah Ilmu Tanam Menanam, Ilmu Berchuchok Tanam dan Nahu Melayu.

Buku-buku The Malay Home Library Series pula terdiri dari dua kumpulan

iaitu buku cerita terjemahan umum dan buku cerita kanak-kanak. Kebanyakan buku

cerita terjemahan umum ini adalah berkaitan dengan pengembaraan (adventure

stories). Antara buku-buku tersebut ialah Melawat ke Eropah Tengah (catatan tentang

pengembaraan di Eropah Tengah oleh O. T. Dussek), Lima Orang Pengembara,

Mengelilingi Dunia 80 Hari terjemahan dari Round The World In 80 Days oleh Jules

Vernes, Pelayaran Gulivar terjemahan dari Gulivers Travels, Pulau Emas terjemahan

dari buku Treasure Island oleh R. I. Stevenson, Cerita Duka Shakespeare, Cerita-

cerita Sherlock Holmes yang diterjemah dari buku The Return of Shelock Holmes,

Gua Intan Raja Sulaiman terjemahan buku saduran King’s Solomon’s Mine dan lain-

lain lagi. Buku-buku ini berunsurkan sastera ringan dan sesuai untuk bacaan ringan

orang-orang Melayu dewasa dan kanak -kanak sekolah Melayu.

Sebahagian daripada buku-buku cerita untuk kanak-kanak dalam siri ini ialah

The Arabian Night, cerita-cerita dongeng Grimm dan Anderson, Hikayat Taman

11

Ajaib, Hikayat Taman Peri iaitu pilihan dari cerita dongeng Eropah, Chendera Lela

merupakan saduran dari buku Cinderella (bergambar), Aladin Dengan Lampu Ajaib

terjemahan dari buku Aladin and the Wonderful Lamp, Ali Baba dan lain-lain lagi.

Buku-buku ini diterjemahkan oleh Kudus Muhammad, A. Rahman Yusuf, Said Hj.

Hassan dan Ahmad Murad dan berharga diantara 10 hingga 30 sen. Hasil cetakannya

baik dan terdapat unsur-unsur sastera walaupun tidak begitu tinggi tetapi pengaruhnya

sangat luas dan ada yang dijadikan sebagai buku bacaan tambahan di sekolah-sekolah

pada masa itu.

Pejabat Karang Mengarang juga menterjemahkan buku-buku mengenai muzik

dan lakonan dari tahun 1924 hingga 1936. Antara buku-buku tersebut ialah Topeng

Hitam, Macbeth, Julies Ceasar dan lain-lain lagi. Buku-buku ini telah

memperkenalkan hasil kesusasteraan Inggeris dan penulisan Shakespear kepada orang

Melayu. Kebanyakan harga buku-buku ini ialah diantara 10 sen hingga 15 sen.

Selain daripada menerbitkan dan menterjemah buku-buku, Pejabat Karang

Mengarang juga menterjemah risalah-risalah Inggeris ke dalam bahasa Melayu pada

tahun 1930 untuk Jawatankuasa Pendidikan Kesihatan Awam, Infanteri Sukarela

Melayu, Persatuan Pengakap Kanak-kanak, Jabatan Syarikat Kerjasama, Jabatan Pos

dan Taligraf. Pada tahun 1936, biro ini telah menterjemahkan lebih 70 dokumen yang

kebanyakan Rang Undang-undang dan Tambahan Undang-undang untuk kerajaan

Perak dan 675 halaman untuk Pejabat Setiausaha Persekutuan. Pada tahun 1937 pula

pejabat ini menterjemahkan 87 Rang Undang-undang setebal 785 muka bersaiz kertas

A4 (kertas kajang). Kerja-kerja penterjemahan ini merupakan salah satu daripada

12

punca terbantutnya penerbitan buku-buku oleh Pejabat karang Mengarang.

Jika dilihat dari sudut kuantiti, buku-buku terbitan The Malay School Series

ini adalah mencukupi berbanding bilangan sekolah yang ada pada masa itu. Ini

merupakan suatu kejayaan yang memuaskan bagi Pejabat Karang Mengarang. Walau

bagaimanapun pengeluaran buku-buku untuk kelas menengah atau tahap yang lebih

tinggi amat mendukacitakan.

Penerimaan masyarakat di Tanah Melayu terhadap buku hasil terjemahan biro

ini tidak begitu menggalakkan jika dibandingkan dengan hasil terjemahan oleh Balai

Pustaka di Indonesia. Secara keseluruhannya kebanyakan buku yang diterbitkan oleh

Balai Pustaka digemari oleh pembaca-pembaca di Tanah Melayu.

Namun demikian, kegiatan pejabat ini telah menimbulkan minat guru-guru

dan pelajar-pelajar di SITC menceburkan diri dalam lapangan penulisan. Antara

penulis-penulis yang terkenal sejak sebelum Perang Dunia Kedua ialah Pungguk

(Muhammad Yasin bin Maamur), Harun Aminurrasyid (Harun bin Muhammad

Amin), Ahmad Bakhtiar (Ahmad bin Abdullah), Yusuf bin Arshad dan Abdullah bin

Sidek.

Tokoh Penulis Pejabat Karang Mengarang dan Za’ba.

Penubuhan Pejabat Karang Mengarang pada tahun 1924 telah memberi kesan

dan ilham kepada masyarakat Melayu. Ia telah membantu memperkembangkan

bahasa, persuratan dan kesusasteraan Melayu serta melahirkan ramai tokoh-tokoh

13

penulis Melayu. Diantara tokoh-tokoh penulis yang berjaya mengukir nama melalui

Pejabat Karang Mengarang ialah Harun Aminurrashid, Buyung Adil, Pungguk dan

Teruna Jaya.

Tokoh paling terkenal Pejabat Karang Mengarang ialah Za’ba atau nama

sebenarnya Zainal Abidin bin Ahmad yang dilahirkan pada 1895 di Batu Kikir,

Jempul, Negeri Sembilan. Za’ba ditukarkan ke SITC, Tanjong Malim pada 1 April

1924 dan ditugaskan sebagai Ketua Penterjemahan di Pejabat Karang Mengarang.

Beliau juga dipertanggungjawabkan untuk mengasaskan Pejabat Penterjemahan yang

dijangka akan dapat menterjemahkan dokumen-dokumen penting kerajaan dan juga

menyediakan buku-buku teks bagi kegunaan sekolah-sekolah Melayu di Negeri-

negeri Melayu Bersekutu dan Negeri-negeri Selat.

Pada November 1924, Za’ba dilantik menjadi Pengerusi Majlis Bahas SITC

dan melatih pelajar-pelajar berbahas dan bersyarah serta menganjurkan majlis

perbahasan dan syarahan pada tiap-tiap malam Khamis di maktab itu.

Bermula pada tahun 1929 Za’ba ditugaskan pula untuk mengetuai Bahagian

Pelajaran Bahasa Melayu SITC. Diantara tugasnya ialah menyediakan kurikulum dan

mengajar pelajar-pelajar tahun satu hingga tahun tiga. Pada tahun yang sama juga,

Za’ba memulakan kelas bahasa Inggeris secara sukarela untuk guru-guru muda di

SITC. Selain terlibat di dalam pelbagai kegiatan, beliau juga banyak membaca

majalah dan buku dari dalam dan luar negeri. Malahan beliau juga mempunyai

Encyclopeadia of Islam pada tahun 1927. Ini jelas menunjukkan beliau telah

14

cenderung kepada persoalan Islam walaupun persoalan bahasa telah mula mendapat

perhatian istimewa. Pada peringkat inilah juga Za’ba menjadi bertambah serius dalam

kegiatan penulisannya.

Za’ba banyak menulis tentang bahasa dimana beliau lebih cenderung

menumpukan masanya dalam menghasilkan buku-buku dan juga rencana berbentuk

ilmu bahasa di samping isu-isu lain seperti semangat nasionalisme, politik dan sastera.

Za’ba banyak menulis rencana dan juga banyak menterjemah buku-buku cerita dari

barat. Kebanyakan rencana Za’ba disiarkan dalam Majalah Guru, Al-Ikhwan dan

Semangat Islam. Dalam bidang pelajaran pula beliau menulis mengenai kaedah

pengajaran atau nasihat umum, kesihatan, agama, sejarah dan juga tentang

kepercayaan orang Melayu.

Diantara buku yang ditulis oleh Za’ba ialah buku Pelita Bahasa 1 dan 11 pada

tahun 1934-1936 yang mengandungi kaedah-kaedah ejaan Melayu dan pada tahun

1940 beliau menerbitkan pula buku Ilmu Mengarang Melayu. Buku-buku ini ditulis

berlandaskan buku-buku Inggeris dan Arab dan juga dari buku-buku lain seperti

Penutur Bahasa Melayu oleh Dato Abdullah Dato Abdul Rahman dan buku Pemimpin

Johor oleh Mohd Ibrahim Munsyi. Selain menulis Za’ba juga telah menterjemahkan

beberapa buah judul buku dari Barat dan salah satu daripadanya ialah Cherita-cherita

Suka dan Duka Shakespeare.

Walaupun banyak menulis, penulisan Za’ba sentiasa di awasi oleh kerajaan

British. Ini ialah kerana kerajaan British takut Za’ba menerapkan semangat anti

15

penjajah melalui penulisannya. Abdul Majid Zainuddin yang suatu ketika dahulu

seorang sahabat karibnya pernah diambil oleh British untuk menjadi pengintip kepada

kegiatan Za’ba.

Antara tahun 1936 hingga tahun 1939, Za’ba tidak lagi melibatkan diri secara

aktif dalam kegiatan penulisan. Kerana ingin berehat sementara bagi menenangkan

keadaan pada masa itu. Sungguhpun begitu, beliau masih dianggap berkhidmat dalam

lapangan penulisan secara tidak langsung. Ini berlaku apabila beliau bersetuju

menjadi penasihat umum kepada Persaudaraan Sahabat Pena Malaysia (PASPAM)

pada tahun 1937. Keadaan ini berterusan hingga September 1939, apabila Za’ba

dipinjamkan ke Jabatan Penerangan di Singapura untuk menyediakan berita dan

menyelenggarakan buku-buku pelajaran mengenai pendidikan Melayu sehinggalah

Singapura dijajah oleh Jepun.

Kesan Penubuhan Pejabat Karang Mengarang

Pelbagai kesan yang dicapai akibat penubuhan Pejabat Karang Mengarang

SITC. Antaranya ialah masalah kekurangan buku dengan pesat dapat diatasi

terutamanya tentang buku-buku teks bacaan umum dan buku-buku mata pelajaran

sekolah. Malahan penubuhan Pejabat Karang Mengarang juga sebagai perintis

melahirkan penulis-penulis Melayu seperti Buyung Adil, Shaharom Hussain, Awang

Had Salleh, Abdul Hadi dan lain-lain lagi sebagai perintis jalan bagi dunia buku

Melayu. Hasil -hasil karya dan penerbitan Pejabat Karang Mengarang melalui The

Malay School Series seperti Pelbagai Chetera Melayu I dan II, Melihat Dunia,

Panduan ‘Akal dan Cherita Lakunan I hingga V menjadi bahan bacaan utama di

16

sekolah-sekolah pada masa itu. Buku-buku seperti Pelita Mengarang, Ilmu

Mengarang Melayu, Pelita Bahasa Melayu I dan II serta Ilmu Karang Mengarang

yang di tulis oleh Za’ba banyak digunakan oleh guru-guru dan pelajar-pelajar darjah

IV dan V. Buku-buku ini yang mempersoalkan tentang petua mengarang dan nahu

bahasa Melayu banyak membantu guru dalam pengajaran mereka di sekolah-sekolah.

Sehingga kini buku-buku berkenaan masih lagi dijadikan bahan rujukan asas bagi

nahu bahasa Melayu moden. Secara keseluruhannya usaha-usaha yang dijalankan

telah dapat mengatasi masalah kekurangan buku-buku teks sekolah terutama di

sekolah-sekolah rendah.

Pejabat Karang Mengarang telah berjaya menambah jumlah bilangan bahan

bacaan untuk masyarakat Melayu melalui penerbitan buku yang terkandung dalam

The Malay Home Library Series. Buku-buku cerita kanak-kanak seperti Chendera

Lela, Cherita Aladin Dengan Lampu Ajaib dan Ali Baba Dengan Empat Puloh Orang

Penyamun telah mendedahkan masyarakat Melayu kepada cerita kanak-kanak

Inggeris. Buku-buku Macbeth dan Julius Caesar pula memperkenalkan hasil

kesusasteraan Inggeris dan penulisan Shakespear kepada orang Melayu.

Buku-buku seperti Kitab Pertolongan Ilmu Mengajar dan Pedoman Guru I dan

II banyak digunakan oleh guru-guru sebagai panduan dalam pengajaran mereka di

sekolah-sekolah sehingga tahun 1957. Hasil penerbitan pejabat ini telah melahirkan

kesedaran minat membaca dan menjadi bahan koleksi bagi para pembaca yang celik

huruf di seluruh pelosok tanah air.

17

Penerbitan buku-buku untuk bacaan umum seperti cerita mata-mata gelap dan

pengembaraan, sedikit sebanyak telah berjaya memperkenalkan karya popular dari

barat kepada masyarakat Melayu. Ini telah memberi kesedaran dan daya inspirasi di

kalangan masyarakat Melayu tentang hasil kesusasteraan dunia walaupun sedikit

unsur-unsur sastera itu. Hal yang sedemikian telah membezakan dengan hikayat-

hikayat lama yang diwarisi daripada nenek moyang mereka.

Buku-buku yang diterbitkan oleh pejabat karang mengarang telah memberi

kesan kepada pembinaan asas pengetahuan bahasa Melayu dan ilmu karang

mengarang di kalangan orang-orang Melayu. Buku-buku ini juga digunakan di

sekolah-sekolah di seluruh tanah air dan oleh guru-guru lepasan SITC yang mengajar

di seluruh tanah air. Pendidikan asas ini merupakan landasan kepada kebangkitan

kesedaran bangsa Melayu terhadap nasib mereka sebagai bangsa terjajah. Lebih-lebih

lagi kelahiran penulis-penulis Melayu di SITC telah membawa kepada semangat

kesedaran di kalangan orang-orang Melayu. Semangat kesedaran ini wujud melalui

hasil-hasil karya penulis-penulis seperti Ibrahim Haji Yaacob yang menyebabkan

sehingga tertubuhnya Kesatuan Melayu Muda dan seterusnya membawa kepada

gerakan anti penjajah dan tuntutan kemerdekaan untuk Tanah Melayu pada bulan

Ogos 1957.

Ditinjau dari sudut kesusasteraan, nilai buku -buku ini tidak begitu tinggi

mutunya jika dibandingkan dengan buku-buku selepas merdeka. Walau

bagaimanapun bahasa terjemahannya baik serta mudah difahami. Tema yang dibawa

juga agak berlainan daripada sebelumnya. Misalnya cerita-cerita pengembaraan yang

18

menarik seperti Pulau Emas, Sherlock Holmes, dan Robinson Crusoe. Walau

bagaimanapun sesetengah daripada pengarang terutamanya guru-guru lepasan SITC

belajar mengarang dengan membaca karya terjemahan terbitan biro ini.

Di samping itu pejabat ini juga dianggap sebagai pembina asas pengetahuan

bahasa Melayu dan ilmu karang mengarang di kalangan orang-orang Melayu.

Walaupun kejayaannya tidak setanding dengan Balai Pustaka di Indonesia, tetapi

usaha-usaha dan peranan yang dimainkan dalam menerbitkan buku-buku untuk

kegunaan sekolah dan pembaca umum boleh dibanggakan. Sebahagian daripada

buku-buku sekolah hasil penerbitan pejabat ini masih dipakai dalam tahun 1960-an

dan secara tidak langsung menjadi perintis ke arah perkembangan kesusasteraan dan

terjemahan yang lebih luas lagi.

Kesimpulan

Pada awal penubuhannya Pejabat Karang Mengarang kurang mendapat

perhatian dari kerajaan. Walau bagaimanapun setelah beberapa lama peranan Pejabat

Karang Mengarang di alam persekolahan, kesusasteraan dan perkembangan bahasa

Melayu semakin jelas dan menampakkan hasil. Pejabat Karang Mengarang telah

maju dan mencapai kejayaan menerbitkan buku-buku sekolah untuk keperluan pada

masa itu. Ini sekali gus dapat menyelesaikan masalah yang wujud berkaitan dengan

kekurangan bahan bacaan di sekolah-sekolah Melayu sejak dari 1890 lagi. Ia telah

menjadi badan yang penting dalam aspek persekolahan Melayu sehingga kerajaan

mengakui semua keluaran buku Pejabat Karang Mengarang adalah hak kerajaan.

Pejabat Karang Mengarang merupakan satu-satunya badan kepunyaan kerajaan yang

19

berjaya mengisi keperluan buku-buku di sekolah-sekolah Melayu, khususnya buku-

buku teks untuk keperluan sekolah-sekolah dan amnya buku-buku bacaan.

Kegiatan Pejabat Karang Mengarang begitu berpengaruh dan berkekalan

sehingga kini apabila kegiatan penterjemahan hasil-hasil kesusasteraan asing ke

dalam bahasa Melayu semakin banyak dijalankan. Kegiatan menganjurkan peraduan

mengarang karya-karya kesusasteraan seperti cerpen, novel, puisi dan drama juga

diteruskan oleh institusi kesusasteraan di bawah pengawasan kerajaan, institusi swasta

dan orang perseorangan.

Secara kesimpulannya dapat dikatakan buku-buku yang diterbitkan oleh

Pejabat Karang Mengarang SITC seperti The Malay School Series dan The Malay

Home Library Series, banyak dipengaruhi oleh guru-guru Melayu, terutamanya guru-

guru keluaran SITC sebelum Perang Dunia Kedua. Kebanyakan daripada golongan

ini memainkan peranan penting dalam perkembangan persuratan Melayu sebelum

perang dan dalam lapangan pendidikan persekolahan Melayu pertengahan abad kedua

puluh. Secara keseluruhannya dapat dikatakan bahawa sumbangan Pejabat Karang

Mengarang SITC terhadap perkembangan bahasa Melayu amat besar dan sedikit

sebanyak mencelikkan masyarakat Melayu kepada kesusasteraan. Pentingnya usaha-

usaha yang dijalankan oleh Pejabat Karang Mengarang dapat dilihat apabila kerajaan

telah menubuhkan Dewan Bahasa dan Pustaka apabila Pejabat Karang Mengarang

dibubarkan. Sesungguhnya kini peranan yang dahulunya dimainkan oleh Pejabat

Karang Mengarang dipikul oleh Dewan Bahasa dan Pustaka.

20

RUJUKAN

Abdullah Sanusi bin Ahmad (1966). Peranan Pejabat Karang Mengarang. Kuala Lumpur. Dewan Bahasa & Pustaka.

Adnan Haji Nawang (1994) Za’ba Patriot dan pendeta Melayu. Kuala Lumpur. Yayasan Penataran Ilmu.

Ahmad Adam (1994) Isu Bahasa dan Pembentukan Bangsa. Kuala Lumpur. Dewan Bahasa & Pustaka.

Amirolmokmenin b. Md. Taib. (1996?) Sejarah IPSI, Perpustakaan Za’ba. Tanjong Malim. Institut Perguruan Sultan Idris.

Awang Had Salleh (1980). Pelajaran dan Perguruan Melayu di Malaya Zaman British. Kuala Lumpur. Dewan Bahasa dan Pustaka.

Hamedi Mohd Adnan (1994). Bahasa Melayu STPM (Kertas 1). Kuala Lumpur. Nurin Enterprise.

Mohd Shafie bin Syed Mansur (1979) Ulu Bernam dan Tanjung Malim, Sejarah Awal sehingga 1940. Tesis B. A. U. Malaya. Kuala Lumpur. Ms. 91-94.

Nurazmi Kuntum (1990) Strategi Menjawab Sastera Sebelum dan Sesudah 1800. Kuala Lumpur. Nurin Enterprise.

Raminah Hj. Sabran dan Rahim Syam (1984) Kajian Bahasa Untuk Pelatih Maktab Perguruan. Siri Kursus Bahasa Fajar Bakti. Petaling Jaya. Fajar Bakti.

Shaharom Husain. Memoir Shaharom Husain: Selingkar Kenangan Abadi. (1996). Bangi. Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.

21