panduan menternak lembu pedaging pekebun kecillembu pedaging secara integrasi dan fidlot untuk...
TRANSCRIPT
Rekabentuk oleh:Unit Kualiti & Produktiviti
Bhg. Pentadbiran dan Kejuruteraan(mrr)
PAN
DU
AN
MEN
TERN
AK
LEMB
U PED
AG
ING
PEKEB
UN
KEC
IL
Salam Sejahtera.
Syukur ke hadrat Allah S.W.T. kerana dengan limpah izinNya Manual MenternakLembu Pedaging secara Integrasi dan Fidlot untuk pekebun kecil dapat dihasilkan.
Panduan ini disediakan bertujuan untuk membantu pekebun kecil melaksanakanaktiviti penternakan lembu sama ada secara integrasi atau fidlot dengan lebih baik dantersusun. Ianya juga disediakan bagi memenuhi keperluan penternak khususnya daripadakalangan pekebun kecil yang inginkan satu piawai operasi (Standard Operating Procedures)yang seragam dan mengikut amalan penternakan yang baik (Good Animal HusbandryPractices).
Panduan ini diharap dapat digunakan oleh pegawai pengembangan RISDA yangterlibat untuk memberikan bantuan khidmat nasihat mengenai pengurusan projek kepadapekebun kecil berkenaan. Dengan cara ini industri ternakan negara akan berkembang disamping menjana pendapatan tambahan kepada pekebun kecil.
Usaha untuk mengeluarkan panduan ini adalah selaras dengan Dasar PertanianNegara Ke 3 yang menekankan peningkatan pengeluaran daging negara. Dalam masa yangsama tahap penternakan lembu negara khususnya pekebun kecil perlu ditingkatkan sejajardengan teknologi yang diamalkan pada masa ini.
Akhir kata, saya merakamkan penghargaan serta terima kasih kepada semua pegawaidan kakitangan RISDA dan Espek Livestock Sdn Bhd yang terlibat dalam usahamenghasilkan panduan ini.
Terima Kasih.
Dato’ Mohammad Izat HasanKetua Pengarah RISDA.
rakataP
i
BIL. PERKARA MUKA SURAT
1.0 Pengenalan iv2.0 Pemilihan Baka 1
2.1 Perolehan Lembu 12.2 Kriteria Pemilihan Fizikal 12.3 Kriteria Kesihatan 2
3.0 Pengurusan Terimaan Ternakan 73.1 Sebelum Terima Lembu 73.2 Semasa Terima Lembu 73.3 Semasa Dalam Tempoh Tanggungan 9
4.0 Pengurusan Ternakan 13
4.1 Kaedah Penternakan 134.2 Pengurusan Induk Jantan 144.3 Pengurusan Induk Betina 144.4 Pengurusan Anak 164.5 Pengurusan Lembu Dara Dan Jantan Jaras 164.6 Pengurusan Kesihatan 17
5.0 Pengurusan Pemakanan 21
5.1 Pengurusan Rumput 215.2 Silaj 255.3 Makanan Tambahan 265.4 Air 285.5 Zat Nutrient 305.6 Pengurusan Pastura 31
6.0 Infrastruktur 35
6.1 Lokasi 356.2 Topografi 366.3 Bekalan Air Dan Elektrik 366.4 Kandang Fidlot 37
isi KandunganI
ii
BIL. PERKARA MUKA SURAT
7.0 Pengurusan Pembiakan Dan Kelahiran 45
7.1 Kaedah Pembiakan 457.2 Pengurusan Lembu Bunting 467.3 Pengurusan Anak 47
8.0 Pengurusan Kesihatan Ternakan Lembu 49
8.1 Pengenalan 498.2 Sifat-sifat Ternakan Sihat 498.3 Sifat-sifat Ternakan Tidak Sihat 508.4 Penerimaan Lembu Baru 508.5 Aktiviti Kandang Di Kuarantin 538.6 Program Kesihatan Semasa Kuarantin 538.7 Program Kesihatan Semasa Di Ladang 548.8 Pemantauan Penyakit 588.9 Pengurusan Ubatan 58
9.0 PENGURUSAN AM 61
9.1 Kawasan Integrasi Dan Kandang Fidlot 619.2 Pengurusan Buruh 629.3 Pengurusan Ternakan 629.4 Pengurusan Kandang 639.5 Pengurusan Pemakanan 649.6 Pengurusan Rekod 65
10.0 Pengurusan Dan Pemasaran Produk 71
10.1 Anak Lembu Jantan 7110.2 Anak Lembu Betina 7210.3 Lembu Takai 7210.4 Baja Organik Berasaskan Tinja Lembu 72
11.0 Petunjuk Prestasi Utama (PPU) 7512.0 Penutup 7613.0 Rujukan 7714.0 Penyumbang Bagi Menjayakan Penerbitan Panduan 78
iii
1. 0 PENGENALAN
Panduan Penternakan Lembu Pedaging ini disediakan untuk membantu pekebun kecil
meningkatkan tahap pengurusan ternakan lembu yang dilaksanakan samada secara
integrasi atau fidlot.
Pada ketika ini, kebanyakan pekebun kecil melaksanakan aktiviti penternakan secara
integrasi dan sebahagiannya secara fidlot. Apa pun pendekatan yang digunakan,
pekebun kecil perlu mengikut amalan penternakan yang baik atau “ Good Animal
Husbandry Practices (GAHP)”. untuk menghasilkan ternakan yang sihat.
Panduan ini menyediakan maklumat mengenai penternakan, pembiakan, pembekalan
dan pemasaran lembu bagi pekebun kecil yang terlibat. Pekebun kecil digesa
menggunakan maklumat ini untuk menambahbaik teknik penternakan yang sedang
digunakan dan dijadikan sebagai panduan. Selain daripada itu pekebun kecil hendaklah
sentiasa mendapatkan khidmat nasihat dan tunjukajar daripada Pegawai Jabatan
Perkhidmatan Haiwan dan pihak lain yang berpengalaman.
Panduan ini juga diharap dapat digunakan oleh pegawai pengembangan RISDA sebagai
bahan rujukan untuk membantu pekebun kecil yang melaksanakan projek ternakan
lembu di kawasan jagaan masing-masing. Sebagai pegawai pengembangan usaha perlu
dilakukan supaya penternak lembu dikalangan pekebun kecil mengubah kaedah
menternak daripada tradisional kepada kaedah yang lebih sesuai dengan keadaan
sekarang.
iv
1
2.0 PEMILIHAN BAKA
Terdapat beberapa baka lembu yang berpotensi untuk diternak bagi tujuan pengeluaran daging.Baka-baka tersebut ialah lembu Kacukan Brahman, Droughtmaster, Kacukan Kedah Kelantan(KK), ‘Yellow Cattle’ dan Bali.
Aktiviti utama memilih baka lembu untuk diternak adalah merupakan aktiviti penting bagipenternakan kerana hanya baka yang berkualiti akan menghasilkan anak lembu yang bermutu.
Bab ini memberi panduan bagaimana untuk memilih baka jantan dan betina yang baikkhususnya dari segi fizikal dan kesihatan. Pemilihan dibuat apabila terdapat urusan perolehanbaka lembu.
2.1 Perolehan Lembu
Baka lembu jantan dan betina yang ditetapkan boleh diperolehi daripada pembekalmelalui belian terus, sebutharga atau mengikut spesifikasi yang ditetapkan.
2.2 Kriteria Pemilihan Fizikal
2.2.1 Pejantan
Perkara asas semasa pemilihan lembu pejantan contohnya Baka Brahman Tulen adalah:i. Berumur purata 36 bulan;ii. Berat badan tidak kurang purata 350 kilogram;iii. Sihat dan disahkan bebas dari sebarang penyakit berjangkit;iv. Mempunyai organ pembiakan dan berfungsi dengan baik untuk
pembiakan;v. Berbagai warna dari kelabu muda atau merah sehingga ada yang hitam.
Bagaimanapun kebanyakan lembu berwarna kelabu cerah atau sederhanakelabu. Lembu jantan selalunya gelap dari lembu betina biasanya mempunyaitompok hitam di atas bahu atau bawah kaki;
vi. Mempunyai bonggol yang besar di bahagian atas bahu dan tengkuk;“processes” bergulung yang terletak di bawah bonggol dan memanjang &mempunyai tisu yang tegap yang menutupinya;
vii. Biasanya tanduk bengkok ke atas dan kadang-kadang ke belakang,mempunyai telinga yang besar dan berjuntai, bahagian tengkuk mempunyaikulit yang menggelambir, mengeluarkan minyak yang berbau busuk danboleh membantu menghalau serangga;
2
viii. Bahagian bahunya tegap menampakkan wujudnya otot yang kuat, denganbahagian dadanya yang melebar;
ix. Mempunyai dua buah zakar dengan saiz yang sederhana, terletak denganbaik di dalam satu kandul. Kedudukan testis dan organ pembiakan dalam45°;
x. Disertakan Sijil Pedigree dengan nombor tag dan tatoo di telinganya sama sepertimana di dalam sijil bagi setiap ekor Pejantan, sebagai pengesahanbahawa lembu Pejantan tersebut adalah baka tulen.
2.2.2 Induk Betina
Perkara asas semasa pemilihan lembu induk betina contohnya bagi lembu betinaKacukan Brahman adalah;i. Berumur 18 bulan ke atas dan tidak melebihi 36 bulan;ii. Berat tidak kurang dari 250 kg;iii. Sihat dan disahkan bebas dari sebarang penyakit berjangkit;iv. Mempunyai organ pembiakan yang baik dan boleh berfungsi dengan baik
untuk pembiakan;v. Mempunyai tetek (ambing susu) yang baik dengan empat puting susu yang
sempurna kedudukannya dan boleh berfungsi dengan baik;vi. Warna bulu putih kelabu atau merah keperangan;vii. Berat dalam lingkungan 250 kg pada umur 24 bulan.
2.3 Kriteria Kesihatan
Setiap lembu pembaka yang dibeli perlu mempunyai:i. Tahap kesihatan yang baik dan disahkan bebas dari sebarang penyakit
berjangkit seperti FMD, Rinderpest, Camphylobacteriosis, Trichomoniasis,Leptospirosis, Babesiosis dan Anaplasmosis, Enzootic Bovine Leukosis BovineSpongiform Encephalopathy (BSE), Haemorrhagic Septicaemia dan Brucellosis;
ii. Sijil perakuan kesihatan daripada pihak berkuasa yang mengesahkan tahapkesihatan lembu perlu disertakan dengan menyenaraikan nomborpengenalan lembu sama sepertimana yang dibekalkan;
iii. Mempunyai organ pembiakan yang baik dan boleh berfungsi dengan baikuntuk pembiakan;
iv. Setiap ekor lembu yang diterima mestilah berkeadaan fizikal yang baik,tidak cacat, tempang, buta, atau yang seumpamanya yang bolehmenjejaskan potensi pembiakan lembu berkenaan.
3
Gambar 1 :Baka Lembu Jantan KacukanBrahman Tulen
Gambar 2 : Baka Lembu BetinaKacukan Brahman
Gambar 3 : Baka Pejantan Kacukan“Yellow Cattle”
4
Gambar 5: BakaKedah Kelantan
Gambar 4 : Baka IndukBetina Yellow Cattle
Gambar 6 : Baka PejantanKedah Kelantan
5
Gambar 7 : Baka Lembu Pejantan Bali
Gambar 8 : Baka Lembu Induk Bali
6
1. Tindakan Pemilihan Baka Lembu Jantan contohnya Brahman Tulen
2. Tindakan Pemilihan Baka Lembu Betina contohnya Kacukan Brahman
SENARAI SEMAK
BIL. PERKARA STATUS
1. Body score lebih 4-8
2. Warna kepala/muka coklat
3. Tanduk hala ke belakang
4. Organ pembiakan sempurna (tidak kasi)
5. No. Pengenalan sama dalam Sijil Kesihatan
6. Kelakuan aktif
7. Gigi kekal 1 - 2 pasang
8. Ambing susu sempurna dengan 4 puting (jelas)
9. Status kesihatan (mata, kaki, badan, darah dan penyakit)
BIL. PERKARA STATUS
1. Body score 4 ke atas
2. Warna kepala/muka coklat
3. Ada Tanduk
4. Organ pembiakan sempurna
5. No. Pengenalan sama dalam Sijil Kesihatan
6. Kelakuan aktif
7. Gigi kekal 2 - 3 pasang
8. Periksa kesihatan (mata, kaki, badan, darah dan penyakit)
7
3.0 PENGURUSAN TERIMAAN TERNAKAN
Setelah pemilihan lembu dilakukan, pembekal akan membuat penghantaran ke lokasi lembu
berkenaan akan diternak. Proses penghantaran akan mengambil masa dan pastinya, lembu-
lembu yang terlibat akan mengalami stress.
Oleh itu, adalah penting bagi penternak untuk membuat persiapan awal sebelum dan semasa
terimaan lembu. Tindakan yang perlu dilakukan adalah seperti berikut:
3.1 Sebelum Terimaan Lembu
Sebelum ketibaan lembu, langkah berikut hendaklah diambil :
a. Pastikan kandang yang bakal digunakan untuk menerima lembu tersebut telah
siap sedia dan berkeadaan baik serta bersih untuk digunakan;
b. Bekas makanan dan minuman ada dan mencukupi mengikut bilangan lembu yang
bakal tiba;
c. Kandang dan segala peralatannya dibersihkan menggunakan disinfektan satu
minggu sebelum ketibaan;
d. Peralatan seperti alat timbangan, penanda (marker), buku catatan dan seumpamanya
perlulah disediakan;
e. Vitamin anti-stress juga perlu disediakan untuk tempoh lima hari,
f. Makanan seperti rumput, PKC ( Palm Kennel Cake ) dan garam jilat perlu disedia
dan diberikan sebaik sahaja lembu tiba;
g. Pekerja-pekerja berkenaan dimaklumkan akan jadual ketibaan lembu dan lantik
seorang pekerja khas untuk memantau kemajuan lembu-lembu tersebut sepanjang
masa selama tempoh 14 hari.
3.2 Semasa Terimaan Lembu
Sebaik sahaja lembu tiba, tindakan berikut perlu diambil :
a. Pastikan Nombor Pendaftaran lori adalah sama dengan maklumat asal dari pihak
pembekal;
8
b. Semak Nota Hantaran pembekal bagi memastikan bilangan dan jenis lembu yang
dihantar;
c. Timbang lori semasa sampai dan selepas lembu diturunkan;
d. Turunkan lembu dari lori ke dalam kandang yang ditetapkan;
e. Kira dan pastikan jumlah lembu yang diturunkan cukup sepertimana dalam Nota
Hantaran;
f. Asingkan lembu yang lemah kedalam petak berasingan;
g. Jika mati, dapatkan butiran ternakan dan buat postmortem;
h. Semasa proses menurunkan lembu dari lori, semak tanda pengenalan lembu dan
rekodkan untuk dibuat semakan dengan daftar oleh pembekal;
i. Periksa setiap ekor lembu yang diterima, bagi mengesahkan jantina, baka, nombor
pengenalan serta berat mengikut sepertimana syarat dan spesefikasi kontrak;
j. Untuk lima hari pertama, campurkan vitamin anti-stress ke dalam minuman lembu
setiap kali menukar air;
k. Berikan rumput basah pada kadar 30 hingga 36 kilogram seekor sehari untuk jantan
dan 24 kg sehari untuk betina;
l. Lembu yang berat badannya anggaran 200 kg, 5 hingga 8 kg PKC perlu diberikan
secara tambahan;
m. Jika lembu diberikan PKC sebagai makanan tambahan, 8 hingga 9 kg diperlukan
apabila lembu mencapai berat badan antara 350 hingga 400 kg.
9
Gambar 9 : Lembu di Tag sebagai tanda pengenalan untuk perekodan
3.3 Semasa Dalam Tempoh Tanggungan
Tertakluk kepada syarat kontrak, pembekal akan bertanggungjawab terhadap lembu
yang dibekalkan untuk satu tempoh tertentu. Biasanya tempoh tanggungan adalah
selama 14 hari daripada tarikh terimaan lembu di ladang. Sepanjang tempoh tanggungan
tersebut, tindakan berikut hendaklah diambil :
a. Kemaskini laporan harian tentang kesihatan lembu;
b. Jika berlaku kematian, rakamkan gambar, lakukan bedah siasat di ladang atau
di makmal JPH dan hantar sampel organ dan sebagainya yang diperlukan untuk
pengesanan punca kematian;
c. Di akhir tempoh tanggungan, buat satu laporan khas mengenai prestasi lembu
yang dibekalkan dan hantarkan kepada pembekal untuk tuntutan.
Tag
10
Gambar 10 : Kapal Pengangkut Ternakan
Gambar 11 : Suasana Dalam Kapal
11
Gambar 12 : Lembu dipandu masuk ke Ramp
Gambar 13 : Ternakan dihantar ke ladang oleh pembekal dengan menggunakan lori.
12
SENARAI SEMAK
1. Tindakan Sebelum Terima Lembu
3. Tindakan Selepas Terimaan Lembu
2. Tindakan Semasa Terimaan Lembu
BIL. PERKARA STATUS
1. Kemaskini laporan setiap hari
2. Rakam gambar dan buat post mortem (JPH) jikaberlaku kematian.
3. Akhir tempoh tanggungan 14 hari buat laporan khasdan hantar kepada pembekal.
BIL. PERKARA STATUS
1. Semak tag dan nota hantaran
2. Asingkan lembu baru
3. Beri vitamin antistress
4. Beri makanan dan minuman secukupnya
5. Bertugas mengikut jadual
BIL. PERKARA STATUS
1. Bersihkan kandang & peralatan
2. Disinfektan kandang & peralatan (1 minggu sebelum tiba).
3. Sediakan vitamin antistress
4. Sedia makanan dan minuman secukupnya
5. Jadual ketibaan dimaklumkan kepada pekerja.
13
4.0 PENGURUSAN TERNAKAN
Pekebun Kecil boleh memilih beberapa kaedah untuk menternak lembu. Kaedah fidlot sesuaisekiranya pekebun kecil mempunyai tanah yang terhad, manakala kaedah integrasi di bawahsawit sekiranya ladang mempunyai rumput dan keluasan yang mencukupi. Apa pun kaedahyang dipilih, penternak perlu menguruskan ternakannya dengan baik bagi mendapat hasilpulangan yang diharapkan.
4.1 Kaedah Penternakan
a. Sistem Penternakan Fidlot
i. Memerlukan kandang yang sempurna, kerana lembu perlu diberi makan danminum setiap hari - konsentrat, rumput dan garam jilat. Seekor lembumemerlukan 30 kaki persegi ruang lantai untuk penggemukan;
ii. Kebiasaannya diamalkan oleh penternak yang tidak mempunyai kawasan ragutatau untuk ibu lembu yang akan dan selepas beranak. Bagi lembu jantan baka,kemungkinan terdedah kepada jangkitan penyakit adalah tinggi;
iii.Kandang hendaklah sentiasa bersih dan kering. Selain daripada itu, lembusenang diawasi untuk tujuan rawatan dan pengesanan penyakit.
Gambar 14 :Penternakan SecaraFidlot
14
b. Sistem Penternakan Semi Fidlot.
i. Lembu dilepaskan pada siang hari dan dikurung di dalam kandang padawaktu malam;
ii. Faedah perlindungan pada malam hari dan dari cuaca yang buruk, ianyajuga memberi kebebasan untuk meragut rumput dan herba-herba yang lebihbaik;
iii. Cara ini juga memberi kesempatan kepada anak lembu untuk bersenam danmendapatkan cahaya matahari yang secukupnya;
iv. Pemeriksaan terhadap penyakit boleh dijalankan apabila lembu ini masukke kandang pada petang hari;
4.2 Pengurusan Induk Jantan
a. Setiap baka jantan yang diterima akan diperiksa melalui dua (2) teknik iaitu :
i. Teknik pengamatan warna, kulit dan bulu, saiz, bentuk kepala, dada, leherdan bahu, rangka, badan, buah zakar dan zakar, mata dan kaki;
ii. Teknik penilaian body score (gred).
b. Ciri-ciri Baka Brahman Tulen (jantan)
i. Mempunyai saiz badan yang besar dengan berat badan jantan adalah tidakkurang dari 350 kg;
ii. Warna bulu putih kelabu atau merah dengan bonggol di bahagian belakang;iii. Telinga tirus ke hadapan dan bertanduk;iv. Pastikan ternakan bebas daripada penyakit berjangkit seperti FMD, Rinderpest,
Camphylobacteriosis, Trichomoniasis, Leptospirosis, Babesiosis dan Anaplasmosis,Enzootic Bovine Leukosis Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE), HaemorrhagicSepticaemia dan Brucellosis dengan membuat pemeriksaan dan pemerhatiansetiap hari.
4.3 Pengurusan Induk Betina
a. Mengenalpasti lembu betina yang subur dan mempunyai tanda berahi sepertiberikut :i. Tidak tenang (gelisah) dan mengasingkan diri;
ii. Mengibas-ngibas ekor dan menggosok-gosok badan ke kandang;
15
Gambar 15 : Lembu betina diternak untuk pembiakan pengeluaran baka oleh pekebun kecil
iii. Mengemboh terus menerus;iv. Sering kencing;v. Kemaluan membengkak / keluar lendir kemerahan dan mengeluarkan susu
warna kekuningan sekiranya diperah;vi. Lama masa berahi antara 12 hingga 48 jam dengan siklus (edaran) berahi
antara 18 hingga 24 hari;vii. Boleh mula dibiakkan pada umur seawal lapan belas (18) bulan;viii. Tempoh bunting adalah 9 bulan (283 hari);ix. Pastikan setiap induk betina mempunyai rekod individu dan nombor tag
pengenalan sendiri;x. Keadaan fizikal induk betina mestilah mempunyai organ pembiakan yang
sempurna dan berpotensi untuk membiak serta tidak mempunyai sebarangkecacatan luaran;
b. Induk Betina dibiarkan bersama pejantan sepanjang tahun dengan nisbah jantanbetina sebanyak 1:20 bagi lembu dipelihara secara integrasi.
c. Induk Betina mula membiak adalah pada umur lapan belas (18) bulan atau padaberat minima 250 kg.
d. Pembiakan semula boleh dilakukan setelah dua (2) bulan melahirkan anak.
e. Sebelum ia beranak perlu diasingkan dan dialas dengan rumput kering atau bahanyang boleh menyerap air.
16
4.4 Pengurusan Anak
a. Pastikan anak mendapat susu awal daripada ibunya (Kolostrum) dalam masa 4 jampertama selepas kelahiran.
b. Sapukan antiseptik (iodine) pada tali pusat anak yang baru dilahirkan.c. Menyediakan (stand-by) susu tepung (cow milk replacer) untuk diberikan kepada
anak lembu sekiranya perlu.d. Anak disuntik Fe (iron dextron 5ml) dan diberi nombor tag pengenalan dan direkod.e. Anak akan diperkenalkan ‘Creep Feeder’ 20 gm selepas dua minggu dilahirkan.
f. Anak lembu disapukan dengan ‘dehorning paste’ pada pusaran tanduk yang sebelumitu perlu dikikis sedikit untuk membantutkan pertumbuhan tanduk jika perlu.
g. Timbang setiap anak yang dilahirkan setiap 6 bulan.h. Asingkan kumpulan anak jantan yang berumur tiga bulan seperti berikut :
i. Asingkan kumpulan anak betina yang berumur tiga bulan yang terpilih untukanak betina dan jantan yang berumur tiga bulan yang terpilih untukdijadikan induk pembiakan dan dijual kepada pekebun kecil;
ii. Asingkan kumpulan anak jantan dan betina yang tidak ada potensi untukdijadikan baka dan induk;
iii. Biak ternakan daripada baka pejantan dan induk betina yang terpilih danterbaik untuk menjaga kualiti baka ternakan dan boleh dijual pada hargayang paling tinggi;
i. Singkirkan anak anak yang cacat atau anak lembu yang sakit.
4.5 Pengurusan Lembu Dara dan Jantan Jaras.
a. Lembu betina yang sesuai dipilih untuk dijadikan pengganti apabila berumur 18bulan bagi ternakan integrasi. Kriteria pemilihan boleh dirujuk kepada kepakaranJabatan Perkhidmatan Haiwan.
b. Lembu jantan muda dipilih untuk menggantikan lembu baka dan diasingkan.c. Baki lembu jantan muda dan lembu betina muda diasingkan untuk dipelihara
sebagai lembu fidlot atau “greenlotting”.d. Lembu yang hendak dijual sebagai akikah dimasukkan ke dalam kandang 1 hingga
2 bulan dan digemukkan.e. Lembu dara dan jantan jaras diuruskan dengan baik untuk tujuan pembiakan.f. Pastikan lembu jantan jaras tidak menceroboh ke kawasan lembu dewasa untuk
mengelakkan “ In-breeding”.
17
4.6 Pengurusan Kesihatan
Pengurusan kesihatan gerompok merangkumi segala aktiviti pencegahan penyakit
berjangkit yang boleh mengurangkan produktiviti ternakan;
a. Patuhi dan laksanakan segala aktiviti pencegahan penyakit yang termaktub di
dalam protokol kesihatan gerompok.
b. Ternakan yang sakit hendaklah diasingkan segera dan rawat secara berasingan.
c. Program pemberian ubatan berdasarkan kepada keperluan dan keadaan tertentu.
d. Lembu yang mati mesti dilaporkan kepada pihak berkuasa veterinar terdekat dandibedah siasat dengan sempurna dan bangkai mesti dilupuskan dengan
menanamnya sekurang-kurangnya 7 kaki dalam.
e. Sebarang kejadian penyakit mesti dilaporkan kepada pejabat Perkhidmatan Haiwan
dalam tempoh 24 jam daripada tanda-tanda penyakit dikesan.
Gambar 16 : Kaedah penternakan lembu secara sistemIntensif (Fidlot).
18
Gambar 17 : Kaedah penternakanlembu secara sistem Integrasidalam tanaman getah.
Gambar 18 :Kaedah penternakan lembusecara sistem semi-intensif
penternak Negeri Johor.
Gambar 19 : Kaedah penternakanlembu secara sistem integritidalam sawit.
19
Gambar 20 : Proses pengawanansecara semulajadi (nature).
Gambar 21 :Kaedah pengambilan sampel
air mani daripada LembuJantan (Bull) bagi tujuan permanian
beradas.
Gambar 22 : Pengurusan anakselepas pengasingan
20
SENARAI SEMAK
1. Tindakan Pengurusan Anak
3. Tindakan Pengurusan Baka Betina
2. Tindakan Pengurusan Baka Pejantan
BIL. PERKARA STATUS
1. Pastikan lembu jantan bebas dari penyakit.
2. Mendapat makanan yang mencukupi.
3 Organ Pembiakan berkeadaan baik.
4. Berkeadaan subur
5. Pembiakan dilakukan 2 bulan selepas beranak
BIL. PERKARA STATUS
1. Pastikan lembu jantan bebas dari penyakit.
2. Mendapat makanan yang mencukupi.
3 Organ Pembiakan berkeadaan baik.
4. Rajin Mengawan.
5. Subur
BIL. PERKARA STATUS
1. Beri susu kolostrum dlm masa 4jam pertama selepas kelahiran.
2. Sapu iodine pada tali pusat.
3 Beri no. tag.
4. Bantutkan tanduk jika perlu.
5. Asingkan lembu untuk baka dan penggemukanselepas dicerai susu (weaning) 6-8 bulan.
21
5.0 PENGURUSAN PEMAKANAN
Pengusaha ternakan hendaklah mengetahui dan memahami prinsip asas pemakanan sebelummemberi makanan kepada ternakan. Ternakan perlu mendapat makanan yang secukupnyadan seimbang bagi keperluan hariannya. Sehubungan dengan itu, penternak perlu tahu apakahjenis dan berapa banyak makanan yang diperlukan oleh ternakan bagi mendapatkanproduktiviti yang tinggi.
5.1 Pengurusan Rumput
5.1.1 Pengurusan Rumput bagi Kaedah Ternakan Integrasi
Bagi kaedah ternakan secara integrasi di bawah sawit, keluasan kawasan ragutanternakan adalah faktor kritikal yang perlu diberikan perhatian yang serius sebelumusaha-usaha pemeliharaan ternakan dimulakan. Oleh itu perkara-perkara berikutamatlah penting bagi memastikan ternakan tidak bermasalah:-
a. Sebelum ternakan dibawa masuk atau dibiarkan meragut di kawasan-kawasanladang, pihak ladang hendaklah dapat mengenalpasti kawasan blok ladang yangsesuai dari segi topografi;
b. Kawasan ladang hendaklah mempunyai sumber rumpai yang banyak, punca airsemulajadi dan kemudahan untuk membuat tempat kandang dan “cattleyard”;
Gambar 23 :Sumber Rumpai Di dalam
Ladang Sawit
22
Gambar 24: Ternakan Lembu secara Integrasi
c. Tentukan keupayaan ternakan atau ‘stocking rate berdasarkan kepada sumber rumpaisedia ada, iaitu pokok kelapa sawit > 6 tahun, kadar muatan 1 ekor: 2 hektar;
d. Aktiviti ladang seperti meracun dan membaja hendaklah diselaraskan dengan ragutangiliran ternakan. Langkah ini akan dapat membantu menjimatkan kos merumpaidi ladang;
e. Kawasan ragutan ternakan hendaklah diawasi sebaik mungkin bagi mengelakkan‘overgrazing;
f. Sebagai panduan keadaan rumpai sekurang-kurangnya pada paras ketinggian 6 inciatau mempunyai dua kelopak daun;
g. Rumpai liar seperti clidemia hirta atau hyediotis sp hendaklah dihapuskan secaramekanikal atau meracun.;
h. Pusingan ragutan secara giliran hendaklah pada setiap 2 3 bulan sekali bagimembolehkan rumpai tumbuh semula;
i. Kandungan zat nutrien rumpai pada tahap tertinggi iaitu 12% pada umur kurangdari 3 bulan dan selepas itu kandungan fiber/serat melebihi zat protein danmenjejaskan palatability;
j. Pengawalan ternakan hendaklah menggunakan sistem pagar letrik mudah alih yangternyata berkesan dan dapat mengatasi lembu-lembu yang terbiar;
23
k. Ternakan baru perlu mengalami tempoh penyerasian (conditioning) selama beberapa
hari sebelum dilepaskan kekumpulan yang sedia ada;
l. Ternakan yang degil dan sukar dikawal selepas tempoh penyesuaian, hendaklah
disingkirkan;
m. Di dalam padok ragutan pastikan terdapat sumber-sumber air minuman semulajadi
dan sekiranya tiada, air akan dibekalkan;
n. Garam jilat perlu disediakan bagi mendapatkan prestasi berat badan yang tinggi;
o. Pastikan keadaan badan setiap ekor ternakan sentiasa baik dan memuaskan.
5.1.2 Pengurusan Rumput Bagi Kaedah Ternakan Fidlot
Pelbagai jenis rumput yang terdapat di negara ini sesuai untuk dijadikan sebagai bahan
makanan lembu, walau bagaimanapun pemilihan jenis rumput yang sesuai terutamanya
dari segi mudah mendapat sumber benih, mudah dijaga dan memberikan hasil yang
tinggi akan memastikan bekalan rumput yang mencukupi sepanjang waktu.
Gambar 25 : Penternak Negeri Pulau Pinang sedang memotong rumput untuk ternakan.
24
Gambar 26 : Rumput yangdiracik diberi makan
kepada lembu
Penjimatan rumput menjadi lebih kritikal sekiranya lembu diternak secara fidlot keranarumput terpaksa dituai dan diangkut setiap hari ke kandang.
a. Keperluan Rumput
i. Lembu memerlukan bahan kering di antara 3 peratus daripada berat badan.Dianggarkan seekor lembu betina memerlukan di antara 24 kg rumput segarsehari manakala lembu jantan perlu makan rumput segar di antara 30 36 kg.Sehari;
ii. Rumput yang telah dituai dibawa ke setor memproses rumput menggunakanlori atau traktor;
iii. Bagi setiap 100 ekor lembu dianggarkan 2,400 kg rumput segar diperlukansehari dan diberi makan sebanyak dua kali sehari;
iv. Di setor memproses, rumput tadi diracik menggunakan mesin meracik samaada menggunakan kuasa elektrik atau enjin diesel;
v. Rumput yang siap diracik dimasukkan ke dalam karung dalam anggaran 1520 kg. setiap satu;
vi. Karung-karung berisi rumput yang diracik kemudiannya dibawa ke kandanglembu;
vii. Bilangan karung bergantung kepada bilangan lembu yang ada di sesuatukandang;
viii. Aktiviti memproses dan memberi makan dilakukan dua kali sehari iaitu disebelah pagi dan petang;
25
c. Penyelenggaraan
i. Makanan rumput dan pelet perlulah diberikan dengan nisbah 80:20 peratus.ii. Rumput Napier perlu dipotong mengikut pusingan setiap 21 hari sekali
5.2 Silaj
Pada masa tertentu dimana terdapat lebihan bekalan rumput segar, ianya bolehlahdiproses menjadi silaj. Silaj yang diproses dengan baik, mampu disimpan sehinggasekurang-kurangnya 24 bulan. Bagi menambah kandungan nutrien di dalam silaj, ianyabolehlah dicampurkan dengan bahan-bahan lain semasa membuatnya seperti molases,hampas, kacang soya dan lain-lain vitamin.
ix. Contoh pengiraan keperluan rumput Napier basah sehari bagi seekor ternakanlembu;
b. Pengiraan Keperluan Rumput
Seekor ternakan lembu memerlukan 2% sehingga 3% bahan makanan keringsehari mengikut umur ternakan lembu.
Membesar : 3.5% - 5%Dewasa : 2% - 3%Menyusu : 3% - 7%
ii. Kandungan bahan kering dalam tanaman rumput Napier adalah 20% hingga25%;
Nota* BK : Berat Kering Rumput Napier.
%BK dalam
rumput Napier
Rumputdiperlukan
(kg/ekor/hari)Purata berat
KeperluanBK Sehari 3%
dari berat badan
100 kg
200 kg
300 kg
3 kg/hari
6 kg/hari
9 kg/hari
20%
20%
20%
15 kg
30 kg
45 kg
26
5.3 Makanan Tambahan
Memandangkan kandungan nutrien di dalam rumput dan dedaun adalah sekitar 9hingga 11 peratus sahaja berbanding keperluan oleh lembu sebanyak 15 peratus, makamakanan tambahan perlu untuk membekalkan tambahan nutrien sepertimana yangdiperlukan.
Makanan tambahan ini penting terutamanya semasa lembu sedang bunting, sedangmenyusu dan semasa cerai susu dimana tekanan akibat penceraian susu danpenyesuaian makanan mungkin berlaku,
Pada kebiasaannya lembu yang kurus diberi antara 2 kg hingga 3 kg makanantambahan konsentrat seekor sehari dan ditambah 4 kg hingga 5 kg lagi semasa buntingdan ketika menyusukan anak. Manakala anak lembu pula boleh mula diberikanseawal umur 3 bulan secara beransur-ansur bermula dengan 500 gm seekor seharisehingga mencapai 1.5 kg sehari mengikut berat badan,
5.3.1 Makanan Konsentrat (Pellet)
a. Terdapat berbagai jenis makanan konsentrat (pellet) ‘beef pellet atau Palm Kernelcake dipasaran dalam pelbagai jenama, bentuk dan kandungan nutrienseperti ‘OPF beef pellet;
b. Pemilihan makanan konsentrat yang tepat mampu memberikan bekalannutrien yang diperlukan oleh lembu;
c. Makanan konsentrat yang baik selain mengandungi kandungan nutrien yangtinggi, ianya juga perlu dipastikan diperbuat daripada bahan-bahan asasyang mudah larut, mudah hadam dan tidak memberi kesan negatif kepadalembu.
5.3.2 Lain-lain makanan tambahan
a. Garam Galian Jilat
Garam galian jilat yang dibeli atau dibuat sendiri bolehlah digantung atau
diletakkan di dalam bekas khas di dalam kandang. Ini hendaklah sentiasa
disediakan supaya lembu boleh mendapatkannya pada bila-bila masa sahaja.
Keperluan harian di antara 30 gm hingga 90 gm sekilo berat hidup sehari;
27
Gambar 29 : Pemberian Garam Jilat
Gambar 27 : MakananTambahan Berbentuk Pelet
Gambar 28 : Penyediaan Garam JilatSebelum dibungkus
28
b. Hampas Kacang SoyaSebagai sumber protin yang tinggi, hampas kacang soya dari industritauhu dan minuman soya juga boleh digunakan;
c. JagungJagung samada biji atau hancur juga boleh diberikan sebagai makanantambahan lembu. Selain protin, jagung juga mengandungi sumberkarbohiderat dan serat sebagai makanan tambahan kepada lembu.
5.3.3 Penyimpanan Makanan Tambahan
a. Setiap jenis makanan tambahan yang dibeli atau diproses sendiri mestilahdisimpan dengan baik di tempat yang selamat dan tertutup iaitu didalamsetor khas;
b. Setor makanan tambahan perlu sentiasa kering dan tidak dimasuki musuhseperti tikus, burung dan seumpamanya;
c. Bahan makanan yang disimpan janganlah terlalu lama sehingga melewatijangkamasa tertentu seperti berikut:-
i. Makanan Konsentrat - 30 hariii. Garam Galian Jilat - 60 hariiii. Hampas kacang Soya - 24 jam atau 48 jam didalam Peti sejuk.iv. Jagung - 30 hari
5.4 Air
Air merupakan satu unsur yang penting di dalam penternakan lembu. Oleh itu sumberair mestilah berkualiti tinggi dan sentiasa ada setiap masa serta tidak berlaku pembaziranatau tumpahan yang boleh menyebabkan lantai menjadi basah dan lembap.
Air yang bersih perlu disediakan di sepanjang masa. Bekas air yang digunakan mestilahberkeadaan bersih dan ditukar airnya setiap hari.
Pada kebiasaannya, lembu memerlukan air sebanyak 21 hingga 30 liter seekor sehari.Walau bagaimanapun faktor cuaca dan pengambilan bahan kering, jenis makanan, suhuair dan keadaan fisiologi lembu sendiri akan mempengaruhi pengambilan air oleh lembu.Diringkaskan nisbah bahan kering dan air ialah 1:4.
29
Gambar 31 :Penyediaan Air
Bersih Di Ladang
Gambar 32 : Penyediaan Air BersihDi Padok
Gambar 30 : PenyediaanAir Bersih Di Ladang
30
5.5 Zat dan NutrientSecara umumnya zat nutrien yang diperlukan oleh lembu adalah seperti berikut:-
ZAT KANDUNGAN FUNGSI
Bahan Kering 90.4% Memberitenaga,nutrien dan
vitamin yang cukup
Protien kasar 18.0% Tumbesaran bina sel dan daging
Lemak kasar 3.3% Memberi tenaga
Gentian kasar 8.1% Memberi tenaga
Abu 5.4% Memberi tenaga
Kalsium 0.05% Tulang dan gigi
Fosforus 0.43% Tulang dan gigi
Tenaga Metabolisma 12.12 mj/kg Memberi tenaga
Garam Selera makan dancecair badan
Vitamin ADEK Meningkatkan tahapkesihatan ternakan
Masa yang paling sesuai untuk diberi makan adalah di waktu siang, sebaik-baiknya lebihkan
makanan pada sebelah pagi (3/4 dari keperluan harian) dalam jam 9.00 pagi dan selebihnya di
sebelah petang sebelum pukul 5.00 petang.
31
Gambar 33 : Kerja Penyediaan Tanah Sedang Dilakukan
5.6 Pengurusan Pastura
5.6.1 Penyediaan Tanah
a. Tanah terlebih dahulu hendaklah dibersihkan dari segala sebarang penyakit;b. Tumbuhan, batang-batang pokok, tunggul-tunggul kayu dan sebagainya
perlu dibersihkan;c. Perparitan perlu dibuat sekiranya kawasan berair;d. Tiga peringkat penyediaan tanah;
Membajak;Menyikat/memecah;Memutar;
e. Kerja-kerja ini sebaiknya dibuat di awal musim kering dan setiap peringkatmesti dilakukan dengan sempurna untuk mendapatkan struktur tanah yangsesuai disamping memperbaiki daya pegangan air semasa perkembanganakar dan pertumbuhan rumput.
32
Gambar 34 : Penuaian Rumput Napier
5.6.2 Menanam Pastura.
Terdapat dua cara menanam:
a. Penanaman menggunakan biji benih;Biji benih boleh ditabur dengan tangan atau menggunakan mesin seperti‘seedavator’;Kadar benih secara umumnya adalah antara 3 - 6 kg. sehektar.
b. Penanaman secara tampangMenggunakan keratan batang, stolon atau anak;Dilakukan ke atas pastura yang tidak berbunga atau berbunga tetapi tidakboleh bercambah seperti Napier;Keratan boleh ditanam mengikut barisan sama ada secara cucuk ataubaring, sekurang-kurangnya 5,800 keratan sepanjang 3 kaki diperlukanbagi setiap ekar kawasan;Keratan juga boleh ditabur dan diputar ke dalam tanah denganmelakukan ‘rotovator;
33
5.6.3 Pembajaan Rumput
a. Kapur hanya perlu ditabur apabila kemasaman (pH) tanah rendah;b. Nilai pH tanah yang dikehendaki adalah di antara 5.0 hingga 7.0;c. Kadar penggunaan bergantung kepada nilai pH tanah yang dianalisis, 2 – 3
tan kapur sehektar akan dapat menaikkan nilai pH sebanyak 0.5;d. Mengapur dibuat sebaik sahaja tanah siap disediakan atau 2 minggu sebelum
menanam;e. Jika kawasan berkenaan adalah tanah baru dibuka, hanya baja fosfat perlu
ditambah untuk menggalakkan pertumbuhan akar;f. Baja TSP dengan kadar 250 kg sehektar adalah mencukupi;g. Kadar pembajaan pengurusan secara am yang disyorkan adalah :
UREA (N) : 435 – 652 kg/ha/thTSP (P) : 199 – 248 kg/ha/thMOP (K) : 200 – 300 kg/ha/th
h. Masa yang sesuai untuk membaja adalah selepas rumput dipotong danselepas hujan;
i. Penggunaan semula najis ternakan dan air basuhan kandang adalah baikdan sangat digalakkan.
5.6.4 Penyenggaraan
a. Rumpai yang tidak dikehendaki hendaklah dimusnahkan sama ada secaramanual atau menggunakan racun kimia jenis sentuh;
b. Penggunaan racun kimia perlu dilakukan selepas rumput dituai atausekurang-kurangnya 14 hari sebelum dituai;
c. Penyiraman menggunakan sprinkler perlu dilakukan terutamanya padamusim kemarau bagi memastikan pertumbuhan rumput napier yang baikdan subur sepanjang masa;
d. Sekurang-kurangnya sebuah kolam takungan air perlu dibina bagi tujuanpenyiraman tersebut dan dibina pada kedudukan yang strategik.
34
SENARAI SEMAK
1. Pemberian Makanan Rumput/Silaj - Fidlot
2. Pemberian Makanan Pellet / Garam Jilat / Makanan Tambahan- Fidlot
3. Pemberian Air Bersih Fidlot dan Ladang
BIL. PERKARA STATUS
1. Pastikan air bersih sentiasa ada pada setiap masa
2. Keperluan air seekor lembu ialah 21 – 30 liter sehari
3 Air perlu ditukar setiap hari dan bekas perlu dibersihkan.
4. Tangki air perlu disediakan untuk lembu Integrasi di ladang.
BIL. PERKARA STATUS
1. Pastikan pellet jenis yang mudah larut,mudah hadam dan tidak memberikan kesannegatif kepada lembu.
2. Pastikan kenaikan berat badan harian seperti Indek Presatsi.
3 Berikan garam jilat 30 – 90 gm sehari.
4. Makanan tambahan sebanyak 2 hingga 3 kgsehari perlu diberikan untuk mendapatkan nutriensehingga 15 % keperluan lembu.
BIL. PERKARA STATUS
1. Berat kering 3 % dari berat badan sehari@ 30-36 kg rumput segar.
2. Lembu diberi makan 2 kali sehari
3 Nisbah Rumput : Pellet ialah 80:20
4. Rumput yang dipotong berumur 21 hari sepusingan
5. Silaj digunakan sebagai rumput alternatifsemasa musim hujan.
35
6.0 INFRASTRUKTUR
6.1 Lokasi
6.1.1 Ternakan Secara Fidlot
Pemilihan tapak projek fidlot perlu mengambil kira beberapa faktor seperti topografi,jenis tanah, kemudahan bekalan air dan elektrik, kesediaan sumber makanan ternakan,sumber bekalan ternakan, sistem pengangkutan, pasaran dan pembuangan najis.
Seeloknya lokasi ladang fidlot terletak 1–2 km radius daripada kawasan perumahandan perindustrian. Tidak terlalu hampir dengan sungai atau sistem tali air bagimengelakkan limpahan apabila berlaku banjir atau hujan lebat. Sekeliling kawasanladang fidlot perlu dipagar (pagar perimeter) dan disulami dengan pokok-pokoktanaman. Elakkan kawasan yang rendah dan mudah tenggelam apabila banjir berlaku.Pastikan jalan keluar masuk ke kawasan ladang fidlot boleh dilalui sepanjang musimserta dapat menampung kenderaan (lori) sehingga seberat 16 ton.
6.1.2 Ternakan Secara Integrasi.
Pemilihan lembu untuk menjalankan ternakan secara integrasi seelok eloknyamempunyai rumput dan sumber bekalan air bersih yang mencukupi. Kebun jugahendaklah berdekatan dengan penternak bagi mengelakkan kecurian. Lokasi ternakanjuga elok dipagar supaya ternakan tidak menceroboh kawasan kebun orang lain.
Gambar 35 : Tapakprojek lembu fidlotperlu di kawasan yangstrategik dari aspektopografi, persekitarandan kemudahanprasarana
36
6.2 Topografi
Pemukaan tanah bagi projek fidlot perlulah rata dan mempunyai pengaliran yang baik. Bagikawasan yang kerap hujan, penempatan projek fidlot di kawasan berbukit lebih baik keranaini membolehkan pengaliran air yang baik disamping mengurangkan masalah tanahberbecak. Bagaimanapun, pemilihan tapak projek fidlot di kawasan yang rata dapatmengurangkan kos pembinaan jalan, pagar dan kemudahan-kemudahan lain dibandingkandengan kawasan berbukit. Bagi projek integrasi ternakan lembu memerlukan kawasan yangrata bagi menghasilkan lembu yang baik.
6.3 Bekalan Air Dan Elektrik
Kemudahan sumber bekalan air perlu difikirkan semasa memilih tapak untuk projek fidlot.Lembu yang mempunyai berat badan antara 200 - 400 kg memerlukan air minuman sebanyak25 - 40 liter sehari. Penternak yang memelihara 100 ekor akan memerlukan sebanyak 2500 –5000 liter air minuman sehari. Air diperlukan juga untuk mencuci kandang dan peralatanfidlot. Perigi atau parit pengairan merupakan sumber air semula jadi yang sesuai selain bekalanair daripada Jabatan Bekalan Air. Bagi projek yang besar atau projek yang berpotensi untukberkembang pada masa hadapan, sumber tenaga daripada bekalan elektrik diperlukan untukmenjalankan kilang makanan. Bekalan elektrik juga diperlukan untuk menjalankan mesin-mesin dan peralatan tertentu bagi projek fidlot secara mekanikal.
Gambar 36 :Bekalan Letrik
37
6.4 Kandang Fidlot
Penentuan reka bentuk kandang fidlot yang betul dan sesuai adalah penting untuk penempatanternakan fidlot dalam persekitaran yang selesa, menentukan kos pemakanan dan pengurusanyang menguntungkan. Reka bentuk kandang dipengaruhi oleh iklim, bilangan ternakan sertarancangan perkembangan fidlot pada masa hadapan. Oleh kerana negara ini beriklim panasdan hujan sepanjang tahun, kandang berbumbung adalah lebih sesuai daripada kandangterbuka
Gambar 37 :Rekabentuk Bangunan Fidlot
Gambar 38 :Rekabentuk Bangunan Fidlot
38
Pembinaan kandang kurungan untuk lembu-lembu fidlot perlu mematuhi aspek-aspekkemudahan infrastruktur yang ‘standard’ seperti berikut :
6.4.1 Ruang Kandang
Di negara beriklim tropika seperti Malaysia, kandang kurungan yang diperlukanmestilah berbumbung supaya ternakan mendapat perlindungan daripada hujan danpanas. Keluasan ruang kandang yang diperlukan bagi seekor lembu adalah diantara2.0 – 2.5 meter persegi (25 – 30 kaki persegi).
Kandang perlu dibina sempurna, lengkap dengan kemudahan infrastruktur asas dan keluasanruang kurungan yang selesa bagi menjamin kesejahteraan dan produktiviti ternakan
Gambar 40 :Ruangan Kandang
Gambar 39 :Contoh rekabentuk kandang
yang praktikal dan ekonomikuntuk projek lembu fidlot skala
sederhana (semi komersil)
39
Gambar 41 : Rekabentukkandang menunjukkan bumbung
zing dan lantai konkrit yangpraktikal dan ekonomik
untuk projek lembu fidlot
Besar kandang yang hendak dibina bergantung pada bilangan ternakan yang hendakdigemukkan. Kandang kurungan yang besar seelok-eloknya dibahagikan kepadabeberapa petak untuk memudahkan penjagaan dan pengurusan ternakan. Setiap petakseeloknya sesuai untuk penempatan tidak lebih daripada 50 ekor lembu.Tinggi kandangkurungan dari lantai ke bumbung yang paling sesuai adalah antara 3.0 – 4.5 meter (10– 15 kaki). Ketinggian ini akan membolehkan sistem pengudaraan yang baik dan tidakakan menganggu aktiviti-aktiviti operasi fidlot yang dijalankan.
6.4.2 Lantai
Lantai perlu dibuat daripada konkrit simen untuk mengelakkan keadaan becak atauberlumpur. Prestasi ternakan akan menurun sekiranya ternakan dipelihara di tempatyang berbecak kerana keadaan sebegini akan memudahkan serangan penyakit. Lantaisimen yang dibina mestilah mempunyai ketebalan sekurang-kurangnya 10 cm (4 inci)dan ini juga tertakluk kepada kepadatan tanah dengan kecerunan 2 % menghala keparit.
6.4.3 Bumbung
Bumbung kandang fidlot perlu dibina untuk memberi perlindungan kepada ternakansemasa hujan dan panas. Bumbung boleh dibina dengan menutup keseluruhan atausebahagian daripada kawasan lantai kandang, bergantung pada modal yang ada.Kandang yang ditutup sebahagiannya dengan bumbung membolehkan cahaya mataharimengeringkan lantai, justeru mengurangkan pertumbuhan organisma-organisma yangboleh menyebabkan jangkitan penyakit kepada ternakan. Bahan-bahan yang bolehdigunakan untuk membina bumbung termasuklah zink, atap, asbestos dan lapisangetah tar.
40
Gambar 42 : Contoh rupabentuk bumbung
6.4.4 Sistem Saliran
Disediakan dengan sistem saliran (perparitan) yang lengkap supaya air dan najis ternakandapat dialirkan dengan sempurna. Sistem saliran yang tidak sempurna akanmenyulitkan kerja-kerja mencuci kandang. Air dan najis yang bertakung akanmenggalakkan pembiakan parasit dan seterusnya menjejaskan prestasi ternakan fidlot.
6.4.5 Palung Makanan
Palung makanan untuk lembu-lembu fidlot dibina di tepi kandang kurungan supayapemberian makanan mudah dijalankan. Palung makanan yang sesuai adalah yangberukuran 61cm (24 inci) lebar dan 45cm (18 inci) tinggi. Seekor lembu memerlukan15cm (6 inci) ruang makanan. Lantai simen di bahagian tempat makanan perluditinggikan sedikit supaya air, najis dan makanan yang terbuang dapat dibersihkandengan mudah disamping mengelakkan kawasan kandang menjadi lembab danberbecak. Antara bahan-bahan yang sesuai digunakan untuk membina tempat makanan/palung makanan ialah konkrit dan tong polyetelene yang dipotong melintang.
6.4.6 Palung Air Minuman
Kedudukan palung minum bergantung pada reka bentuk kandang kurungan dan jenistakungan air yang digunakan. Bagi kandang kurungan yang mempunyai beberapa petak,palung airnya perlu ditempatkan di antara petak. Kandang kurungan yang menampung50 ekor lembu perlu mempunyai palung air minuman yang tersendiri. Palung airminuman yang sesuai ialah yang berukuran 46cm (18 inci) dan 60 cm (24 inci) tinggi.Untuk membina palung air, konkrit merupakan bahan yang sesuai digunakan selaindaripada tong dram dan gelung konkrit sebagai alternatif.
41
Rajah 1: Contoh Palung Makanan dan Minuman
Keratan tong drum
Culvert
Gambar 43 : ContohPalung Makanan
Dari papan tebal
Keratan drum
42
6.4.7 Takungan Najis
Kolam takungan najis untuk sisa buangan/kumbahan fidlot perlu disediakan untukmengelakkan najis dari kawasan fidlot mencemari sungai, mata air dan kawasanpersekitaran. Dengan adanya kolam takungan ini, kesemua najis yang dihasilkan dapatdikumpulkan setempat. Saiz kolam takungan najis bergantung pada bilangan ternakanyang dipelihara dan kegunaannya
6.4.8 Tempat Rawatan
Tempat atau lorong rawatan (travis) diperlukan untuk memudahkan rawatan ternakan.Boleh juga digunakan sebagai tempat untuk menimbang ternakan.
Gambar 44 :Palung Makanan Fidlot
Rajah 2: Contoh Palung Makanan
Dari culvert longkang
43
Gambar 45 : KolamTakungan Najis Ternakan
Gambar 46 : Kandang lembu fidlot perludilengkapi dengan loading ramp untuk
menurunkan lembu dari lori.
Gambar 47 : Kandang lembu fidlot perludilengkapi dengan travis untukkemudahan mengawal lembudan rawatan
Gambar 48 : Tangki air perlu disediakanbagi menjamin bekalan air bersihyang berterusan dan mencukupi
untuk minuman lembu
44
2. Tindakan Pengurusan Setor
1. Tindakan Pengurusan Kandang - Fidlot
SENARAI SEMAK
3. Tindakan Pengurusan Ladang/Jalan - Integrasi
BIL. PERKARA STATUS
1. Racun rumpai setelah rumput napier dituai3 kali setahun
2. Sentiasa mengawasi kawasan ragutansupaya mencukupi
3 Racun pokok kayu yang tak diperlukan di ladang
4 Jalan ladang perlu diselenggara dengan baik
BIL. PERKARA STATUS
1. Semak rekod stok
2. Pastikan berada dalam keadaan kemas dan teratur
BIL. PERKARA STATUS
1. Bersihkan kandang dan peralatan setiap hari
2. Kumpulkan tinja ke dalam guni
3 Sentiasa melakukan pembersihan kepadakolam air minuman
4 Sentiasa melakukan pembersihan kepadakolam kumbahan najis
45
Tindakan yang perlu diambil bagi mencapai matlamat tersebut adalah seperti berikut:-
7.1 Kaedah Pembiakan
7.1.1 Lembu Betina
a. Pastikan lembu dara mencapai umur 18 hingga 30 bulan dan berat badandiantara 200 kg hingga 280 kg sebelum dapat dikahwinkan;
b. Keadaan fizikal lembu betina yang mempunyai organ pembiakan yanglengkap dan berpotensi untuk membiak;
c. Dipilih dari kalangan gerombok lembu yang berprestasi pembiakan yangtinggi. Seperti kadar kelahiran dan mempunyai ciri-ciri keibuan yang baik;
d. Tentukan setiap lembu induk mempunyai rekod individu dan nombor tagpengenalan sendiri;
e. Ianya hendaklah bebas dari penyakit kelamin seperti Brucellosis, Vibriosisatau Trichomoniasis;
f. Lembu betina dibiarkan bersama lembu pejantan selama 2 atau 3 bulan;g. Kadar nisbah Pejantan dan lembu betina ialah 1:20;h. Tanda-tanda lembu betina yang bersedia untuk dikahwinkan ialah:-
· Berdiri disatu tempat saja.
7.0 PENGURUSAN PEMBIAKAN DAN KELAHIRAN
Prestasi pembiakan lembu betina yang terbaik boleh dicapai melalui teknik pengurusan yangbaik. Aspek utama yang harus diberikan perhatian ialah dari segi pemakanan, pembiakan dankawalan penyakit. Sekiranya perkara ini dipatuhi, matlamat untuk memperolehi seekor anakdaripada setiap ekor induk setiap tahun akan tercapai.
Gambar 49 : Penternakan secarasemulajadi
46
· Gelisah.· Menguak.· Menyondol sesama sendiri.· Menjilat.· Kelakuan menenggek oleh lembu jantan.· Kemaluan membengkak dan keluar lendir jernih yang pekat.· Tempoh masa berahi ialah 15 – 21 jam dengan siklus berahi antara
18 -24 hari.
7.1.2 Lembu Pejantan
a. Pastikan lembu Baka Pejantan mempunyai sifat fizikal yang lengkap sepertibuah zakar atau testes, zakar yang baik tanpa kecacatan.
b. Berumur 2 ½ ke 3 tahun dan mempunyai berat badan diantara 300 kg ke400 kg.
c. Mempunyai tahap kesihatan yang bebas dari penyakit sepertiBrucellosis, Vibriosis, Trichomoniasis.
d. Pemeriksaan fizikal dan ujian darah boleh dilakukan sekali setahun, denganbantuan kakitangan JPH Daerah.
e. Nisbah pejantan dan betina ialah 1 : 20f. Baka Pejantan dibiarkan bergaul dengan kumpulan betina selama 2 – 3 bulan.g. Baka Pejantan dibiarkan berkhidmat selama 4 tahun sahaja.h. Baka Pejantan yang didapati tidak aktif akibat penyakit perlulah disingkirkan.i. Pemeriksaan semen baka pejantan dilakukan sekali setiap tahun.
7.2 Pengurusan Lembu Bunting
a. Induk betina bunting diantara 270 – 310 hari dan berupaya melahirkan anaksetiap tahun.
b. Pemeriksaan kebuntingan dilakukan selepas 3 bulan mengawan.c. Asingkan lembu betina bunting daripada kumpulan yang tidak bunting dan
letakkan di padok khas.d. Perhatian yang rapi terhadap lembu bunting dalam tempoh 2 bulan terakhir
dengan pemberian makanan tambahan yang bermutu seperti PKC.e. Membuat pengamatan pada masalah kesukaran beranak oleh lembu induk muda
dan berikan bantuan jika perlu. Proses beranak (sakit beranak) antara 2 – 4 jam.f. Tanda-tanda sebelum beranak:-
· Pangkal ekor kelihatan terangkat.· Faraj membengkak· Pundi susu kelihatan bengkak· Gelisah dan sering bersendiri.
47
Gambar 50 :Pengurusan anak.
g. Pastikan uri peranakan keluar dengan sendirinya, jika tidak keluar selepas 1 jamkelahiran, usahakan untuk menarik keluar uri tersebut.
h. Berikan ubat bolus antibiotic kedalam uterus untuk langkah pencegahan penyakit.i. Lembu betina boleh dikawinkan semula selepas 40 hari.j. Lembu betina yang mandul/tidak beranak dalam masa 2 tahun selepas kelahiran
pertama perlulah diperiksa dan disingkirkan jika perlu.k. Induk yang mempunyai masaalah melahirkan anak seperti ‘Dystokia’, ’Retained
of Placenta’, dan ‘Uterine Prolapse’ perlu disingkirkan.l. Induk tua ( 10 tahun ke atas atau 6 kali kelahiran perlu disingkirkan).
7.3 Pengurusan Anak
a. Biarkan ibu lembu menjilat anaknya sehingga semua lendir tidak kelihatan.b. Tali pusat dipotong pada jarak 2 – 3 cm dari tubuh anak.c. Bagi anak baru lahir, pastikan pusat disembur dengan gusanex atau iodine spray
setiap hari selama 4 hari.d. Jika terdapat ulat atau maggot, keluarkan ulat dan cuci dengan Hidrogen peroxide.
Spraykan ubat iodine atau gusanex.e. Pastikan anak lembu mendapat susu awal atau ‘colostrum’ yang cukup dalam
tempoh 24 jam.f. Pastikan anak lembu tidak kehilangan ibu, jika ada bawa ke-kandang lembu dan
berikan susu tiruan (Calf Milk Replacer) setiap hari.g. Berikan nombor pengenalan yang sesuai dan catatkan tarikh lahir, jantina, berat
lahir serta baka anak ke dalam buku rekod harian sebelum didaftarkan kedalam komputer.
h. Anak lembu mula meragut awal selepas berumur 2 minggu.i. Pemotongan tanduk dilakukan ketika berumur 21 hari jika perlu.j. Anak lembu dipisahkan daripada ibunya apabila mencapai umur 6 – 8 bulan.k. Suntikan pelalian dan pemberian ubat cacing dilakukan pada umur 3 bulan dan
6 bulan.
48
SENARAI SEMAK
3. Pengurusan Anak
1. Pembiakbaka Betina
2. Pembiakbaka Jantan
BIL. PERKARA STATUS
1. Berumur antara 2.5 – 3 tahun dengan beratbadan 300 – 400 kg.
2. Keadaan fizikal memenuhi kriteria dan mempunyaiorgan pembiakan yang lengkap dan berpotensiuntuk membiak.
3 Pastikan ia mempunyai rekod individu yang baik
4. Nisbah pejantan 1 : 20
5. Singkirkan pejantan tidak aktif
6. Bebas penyakit kelamin
BIL. PERKARA STATUS
1. Pusat disembur gusanex atau iodin spray selama 4 hari
2. Pastikan anak mendapat susu awal yang cukupdalam tempoh 24 jam
3 Berikan Tag pengenalan dan catat rekod kelahiran
4. Suntikan pelalian dan pemberian ubatcacing dilakukan pada umur 3 bulan hingga 6 bulan.
5. Anak lembu dipisahkan dari ibunya apabila mencapaiumur 6 – 8 bulan
6 Pastikan anak tidak kehilangan ibu,jika ada bawa ke kandang untuk diberi susu tiruan.
BIL. PERKARA STATUS
1. Berumur antara 18 hingga 30 bulan denganberat antara 200 hingga 280 kg.
2. Keadaan fizikal memenuhi kriteria dan mempunyaiorgan pembiakan yang lengkap dan berpotensiuntuk membiak.
3 Pastikan ia mempunyai rekod individu yang baik.
4. Nisbah betina 20:1
5. Setiap induk mempunyai rekod dan tag pengenalan
6. Bebas penyakit kelamin.
49
8.0 PENGURUSAN KESIHATAN TERNAKAN LEMBU
8.1 Pengenalan
Aspek kesihatan ternakan di ladang adalah faktor utama dalam menentukan prestasiternakan secara keseluruhan. Amalan mengawal adalah lebih baik dari mengubatipenyakit menjadi ciri penting dalam sistem pemeliharaan ternakan di ladang.Pada kebiasaannya prinsip rawatan ternakan adalah serupa dengan rawatan yangdilakukan pada manusia iaitu untuk menyembuhkan penyakit dan mengawal penyakit.Amalan rawatan penyakit ternakan adalah seperti berikut:
a. Pemeriksaan klinikalb. Ambil contoh yang sesuaic. Membuat diagnosa awald. Memilih ubat yang sesuaie. Membuat rawatan mengikut kesesuaianf. Merancang program pengawalan
Bagi memastikan kesihatan ternakan sentiasa berada dalam tahap yang terbaik,pengurusan pusat pembakaan mestilah dapat memahami keadaan ternakan itu sendirimelalui pemerhatian harian iaitu :
a. Memantau semua ternakan di ladang dengan melakukan pemeriksaan padasetiap hari.
b. Mengenalpasti dan membuat rawatan ternakan yang sakit seawal mungkin.c. Mengasingkan ternakan yang sakit dan membuat pemeriksaan yang rapi.d. Rekodkan tanda-tanda penyakit dan rawatan yang dilakukan.e. Maklumkan kepada pegawai veterinar atau pembantu bagi tujuan untuk
rawatan lanjut.
8.2 Sifat-Sifat Ternakan Sihat.
a. Pastikan ia berdiri tenang, cergas.b. Pastikan berdiri/berjalan, kepala tegak.c. Pastikan muncung sejuk dan lembap.d. Pastikan ia menggerakkan ekor dan telinga.e. Mempunyai mata cergas, bersinar, tidak berair.f. Mengeluarkan najis lembut.g. Mempunyai selera makan baik.h. Suhu badan normal – 37.8’C – 39.2’C.i. Pernafasan normal – 10 – 30 seminit;
50
8.3 Sifat-sifat Ternakan Tidak Sihat.
a. Kelihatan lemah, tidak bermaya.b. Selera makan berkurangan.c. Keadaan muncung keringd. Mata kuyu, berair.e. Jalan dengan kepada tunduk, lemahf. Bulu kasar dan berdiri.g. Kurang melakukan pergerakan.h. Najis keras dan cair;
8.4 Penerimaan Lembu Baru.
8.4.1 Pihak Pengurusan Ladang-ladang Pembakaan RISDA hendaklah memeriksadan menyempurnakan infrastruktur ladang yang akan terlibat denganpenerimaan ternakan seperti jalan ladang, kandang dan travis, kawasan ragutan,pagar keliling, set lengkap pagar elektrik, alatan timbangan dan sebagainya.
Gambar 51 : Ternakan yang sihat
51
Gambar 52 : Ramp yang dibina untuk penerimaan Lembu di ladang
8.4.2 Bekalan makanan tambahan dan air bersih, garam, bahan sucihama, ubatandan vaksin (jika perlu) dan lain-lain keperluan juga perlu disediakan.
8.4.3 Lori-lori akan disembur dengan larutan sucihama atau akan melalui ‘vehicledip’ semasa ketibaan di ladang dan lembu terus dibawa ke kandang untukdikuarantinkan.
8.4.4 Pastikan makanan dan minuman disediakan di kandang untuk kegunaanternakan apabila sampai di ladang.
8.4.5 Ternakan yang baru tiba ini hendaklah diletakkan di dalam kandang yang baikdan tidak bercampur dengan ternakan lain.
8.4.6 Kawasan berpagar di luar kandang hendaklah disediakan bagi tujuanpenyesuaian kepada sistem integrasi.
8.4.7 Pastikan dokumen berkaitan lengkap meliputi sijil kesihatan, permit import/sijil pergerakan ternakan dan sijil pengenalan.
52
Gambar 55: Lembu sedangmenuruni Ramp ke Padok
Gambar 56: Lembu dikuarantindi dalam Padok
Gambar 53 : Treller dirapatkan ke Rampbagi menurunkan lembu
Gambar 54 : Ramp sedangdibuka untuk menurunkan lembu
53
8.5 Aktiviti Di Kandang Kuarantin.
8.5.1 Menjalankan pemeriksaan fizikal keatas ternakan baru.
8.5.2 Konformasi badan di antara 4 hingga 6 (skala 1 hingga 8).
8.5.3 Palpasi rectal dijalankan untuk pemeriksaan bunting.
8.5.4 Umur ditentukan melalui pemeriksaan gigi ternakan dan rekod ternakan.
8.5.5 Menimbang berat badan secara individu dan direkodkan.
8.5.6 Memantau kesihatan ternakan melalui pengambilan sampel darah dan tinja
untuk ujian makmal.
8.5.7 Rekodkan butir-butir pemeriksaan di dalam borang dan failkan.
8.6 Program Kesihatan Semasa Kuarantin.
8.6.1 Satu program kesihatan yang terperinci dirangka untuk ketibaan ternakan
oleh ladang RISDA dengan kerjasama JPH yang berdekatan bagi tempoh 30
hari.
8.6.2 Semua ternakan hendaklah dimandikan dengan larutan ubat pencegah kutu
menggunakan dip atau spray, sebelum dilepaskan ke padok ragutan.
8.6.3 Semua ternakan tersebut akan disimpan di dalam padok kuarantin bagi tujuan
pemerhatian dan membuat rawatan serta pemeriksaan kesihatan.
8.6.4 Suntikan pencegahan jangkitan parasit darah (imizol) dibuat serta merta selepas
ketibaan.
8.6.5 Suntikan vaksin bagi pencegahan penyakit sampar dan sakit kuku dan mulut
(jika perlu) mesti dibuat dalam tempoh pemerhatian.
8.6.6 ‘Mandian’ ubat pencegah kutu hendaklah diulang pada minggu kedua dan
sejurus sebelum ternakan dilepaskan bebas ke padok ragutan apabila tempoh
pemerhatian tamat.
8.6.7 Jika perlu, rawatan dari serangan cacing boleh dibuat berpandukan bebanan
telur cacing di dalam sampel najis.
8.6.8 Larutan elektrolit diberikan kepada semua ternakan di dalam air minuman.
54
8.6.9 Pemeriksaan rutin baka pejantan dari penyakit kelamin juga perlu dilakukan didalam program kesihatan ternakan.
8.6.10 Semua ternakan yang lemah, cedera atau luka dan memerlukan rawatan danpemerhatian individu hendaklah diasingkan dan mendapat penjagaan rapi.
8.6.11 Sebarang program kesihatan dan pengurusan yang dijalankan di dalam tempohpemerhatian hendaklah dilakukan dengan berhati-hati supaya masalah ‘stress’dapat dikurangkan ke tahap yang paling minima.
8.6.12 Semua kematian hendaklah dibuat satu laporan “post-mortem” lengkap dengansampel-sampel makmal yang rutin dan spesifik.
8.6.13 Laporan “post-mortem” sebab-sebab kematian hendaklah disiapkan dalamtempoh 14 hari.
8.7 Program Kesihatan Semasa Di Ladang.
8.7.1 Pastikan lembu di ladang mendapat makanan yang cukup dan nutrien yangseimbang.
8.7.2 Gantungkan garam jilat di dalam padok tempat lembu meragut.8.7.3 Air minuman yang bersih perlu disediakan setiap masa untuk ternakan dalam
setiap padok ragutan.8.7.4 Kurangkan ‘stress’ semasa mengawal, mengendalikan atau memasukkan lembu
ke dalam kandang semasa program suntikan atau timbangan.8.7.5 Minuman anti ‘stress’ diberikan di dalam air minuman semasa program
kesihatan dibuat.8.7.6 Program suntikan vaksin seperti di dalam Jadual 1.8.7.7 Program kawalan penyakit yang biasa pada lembu seperti di Jadual 2. Gunakan
jenis ubat yang sesuai mengikut peringkat umur.8.7.8 Program kawalan kutu perlu diwujudkan dan sekiranya terdapat kutu yang
banyak, semua lembu dalam kumpulan tersebut perlu disembur dengan ubatkutu seperti “Bayticol pour on“ atau “ivomectin”.
8.7.9 Sekiranya berlaku sesuatu penyakit, lembu yang diserangi penyakit perludiasingkan dan diberi rawatan dengan segera. Hubungi Pegawai Veterinar yangberdekatan untuk tindakan lanjut.
55
Jadual 1. Program Pemvaksinan Untuk Lembu Pedaging
Tujuan Penyuntikan
1. Pencegahanpenyakit hawarberdarah
2. Pencegahanpenyakit kukudan mulut
3. Pencegahanpenyakitbruselosis
4. Pencegahanpenyakitsalmonelosis
Umur
Anak(2-3 bulan)
Dewasa
Anak(2-3 bulan)
Dewasa
Anak > 6 bulan
Anak dan dewasa
Jenis Vaksin
Adjuven minyak(mati) (P.Multocida
type B)
Broth bacteri
Tak aktif bivalen )dan Asia-1 vaksin
RB51
Adjuvenminyak –jenis mati(Salmonella dublin/
typhimurium)
Cara /kekerapan pemberian
Suntikan 5 ml vaksinke dalam otot setahunsekali sebelum jangkaanmusim hujan
Pada semua lembu yangada di sekitar kawasanyang sedang mengalamiwabak penyakit hawarberdarah
Suntikan 2 ml vaksindi celah kulit (penyuntikansubkutis) pada anaklembu betina di ladangtempat bruselosismenjadi endemik
Setahun sekali terutamadi Utara SemenanjungMalaysia
Suntikan 2ml vaksindi celah kulit (penyuntikansubkutis) pada anak lembubetina di ladang tempatbrucelosis menjadi endemik
Suntikan 5 ml vaksinke dalam otot lembudi ladang tempat salmonelosismenjadi endemik terutamapada anak lembu yangberumur lebih 3 bulan daninduk betina yang sedangbunting (kurang daripada 6minggu sebelum beranak)
56
Jadual 2 : Penyakit, Tanda-tanda, Pengawalan dan Rawatan
Penyakit
1. Hawar berdarah- bakteria(pasteurella)
2. Bruselosis- bakteria(Brucella abortus)
3. Salmonelosis- bakteria(Salmonelladublin/typhimurium)
4. Johne’s -bakteria(Mycobacteriumparatubercullosis)
5. Mata merahjambu -bakteriadan virus(Moroxella bovis)
6. Kolibasilosis(E.coli)
7. Kuku danmulut -virus(jenis O danAsia-1)
8. Demamefemeravirus
9. Demamkatar malignan- virus
Tanda
Lemah, kembung. Sesakpernafasan. Lendir keluar darihidung dan mulut. Deman(104 –106 F). Tengkok Bengkak.
Keguguran, uri tersangkut.Metritis. Bengkak buah zakar(Skrotum) (Orchittis).
Anak – lemah, kurang seleramakan dan demam(105-107F). Cirit Birit.
Dewasa - cirit birit, najis berbaubusuk, berlendir dan berdarah.Keguguran.
Berak cair, mula-mula sedikitkemudian menjadi teruk.Berat badan menurun, menjadikurus kering.
Selaput mata merah, Korneakelabu, Mata berair dan putih.
Cirit-birit, najis cair, berwarnakekuningan dan berbau busuk.Ekor anak lembu berlumurdengan tahi. Lemah, tiadaselera makan dan menyusu.
Kudis pada bibir, mulut , lidah, disekeliling tetek dan di celah-celahkuku. Air liur meleleh. Berjalantempang.
Demam Ketegangan. Tempang –biasanya satu atau dua belahkaki, kadang-kadang terbaring,Tiada selera makan.
Deman 1-2 hari, Berhingus, Mataberair, kornea putih, matamenjadi merah. Dinding mulutmerah kebiruan dan bisul.
Kawalan
Asingkan ternakan sakitPemvaksinan
Asingkan /singkirkanternakan jika ujianserologi positifPemvaksinan
Asingkan ternakan sakit
Hadkan pergerakanternakan
Penvaksinan
Asingkan ternakan jikaujian serologi dan kulturnajis positifAsingkan ternakan yangmenunjukkan tandasakit
Asingkan ternakan yangsakit.
Pastikan anak lembumendapat susu julung
Pemvaksinan (perludilaporkan kepadaJabatan Haiwan dengansegera apabila penyakitini disyaki
Tiada
Asingkan Lembu
Rawatan
Sulfomaid
Tiada
SulfomanidChloramphemicolNitrofurazon
Tiada
Ubat matateramisionchloramphenicol,cecair/krim
Koalin + pektinKoapektin, ‘Normalsaline’/glukosa ataularutan dekstrosadiberi jika ternakanlemah dan berlakupenyahairan
Tiada
Suntikan antibiotikuntuk mencegahpenyakit lain
Tiada
Sambungan muka sebelah
57
Penyakit
10. Serangan helmin
11. Serangan kutu(Bophilusmicroplus)
12. Babesiosis -protozoon(Babsia bovis)
13. Anaplasmosis,-protozoon,(Anaplasmamarginale)
14. Koksidiosis –protozoon(Eimeriabovis/zurnii)
15. Luka berulat,-ulat (maggotwound)
Tanda
Kelihatan lemah, Pertumbuhanterbantut, Anemia, Cirit-birit,Penyahairan, Bulu Kelihatan kasar
Anemia, lemah lesu danlembap. Terdapat kutu di bawahekor, ditelinga dancelah, -celah kelangkang
Kencing berdarah, pucat ,lemah, Jaundis, kurangselera makan
Demam, Anemia, lemah danterlalu kurus
Najis cair dan berdarah
Terdapat ulat di dalam luka.Berbau busuk
Kawalan
Program ubat cacingtiap-tiap bulan
Membasmi kutu yangmembawa protozoon
Membasmi kutu yangmembawa protozoon
Membasmikan kutu
Asingkan ternakanyang sakit Amproliumdalam air
Luka dicuci segera
Rawatan
Piperazin/sitratbagi anak lembuyang berumurkurang daripda 3bulan, Fenotiazinbagi lembu dewasa
Mandikan denganubat kutu Asuntolatau Bovinax
‘Imidocarb’Berenil
Klorotetrasiklin,Oksitetrsasklin
Sulfonamid
Bunuh semua ulatdengan serbukNegasunt. Buangkansemua ulat dancuci luka
58
8.8 Pemantauan Penyakit.
8.8.1 Sediakan dokumen bertulis program kesihatan dan laksanakan dengan betul.
8.8.2 Pantau status penyakit di ladang secara berjadual, dan rekodkan pemantauansecara teratur dan kemaskini.
8.8.3 Ambil tindakan segera apabila dikesan berlaku penyakit di ladang.
8.8.4 Segala perancangan dan pelaksanaan program kesihatan ternakan diawasi olehPengurus Ternakan ESPEK.
8.8.5 Antara penyakit utama yang perlu diberikan perhatian termasuklah:-a. Penyakit Kuku dan Mulut
i. Suntikan pelalian Penyakit Kuku dan Mulut perlu dilakukan setiap 6bulan sekali.
ii. Ujian NSP perlu dibuat bagi ladang yang terlibat dengan penjualan danpembakaan.
b. Brucellosisi. Ujian seroloji/darah setahun sekali ke atas lembu umur > 12 bulan.ii. Suntikan vaksin RB51 keatas lembu betina yang negatif atau kadar
reaktor < 2 %.c. Hawa Berdarah (HS)
Pelalian keatas lembu berumur > 3 bulan (di kawasan yang pernah diketahui status penyakit)sekali setahun.
8.9 Pengurusan Ubatan.
8.9.1 Semua ubatan veterinary disimpan dalam kabinet yang khas di dalam stor atau petisejuk serta dikawalselia dengan rapi.
8.9.2 Penggunaan ubat untuk rawatan dilakukan dan dikawalselia oleh Doktor Veterinaratau pihak pengurusan ladang yang telah dikenalpasti.
59
Contoh-contoh ubatan ternakan yang lazim digunakan untuk merawat ternakan adalah sepertimana dalam Jadual 3.
Jadual 3. Jenis Ubatan yang biasa digunapakai di ladang.
Jenis Ubatan Kegunaan Kaedah Rawatan
Cobaphos Diberi pada ternakan yang kurusdan kekurangan darah Secara suntikan
Multivitamin Memperbaiki masalah kekurangan Secara suntikan atauvitamin seperti kurus, tiada selera dibancuh dalam air minumanmakan, pucat dan fungsi badanyang tak normal.
Terramycin Untuk penyakit mata seperti Semburan pada mataPinkeye spray kemerahan, berair dan
tanda-tanda kegatalan.
Terramycin L.A Untuk membunuh bacteria/virus Secara suntikanpenyakit pernafasan,penghadaman dan sistemik.
Systamex 2.26% Untuk membunuh cacing gelang. Diberi melalui mulut
Acriflavin cream Untuk pertumbuhan tisu kulit Sapu pada lukadan menghindar jangkitan luar.
Lindores 30 Untuk pembasmian kuman dan Dibancuh dalam air takungansebagai ubat semburan luka. pembasmi kuman.
60
1. Tindakan Biosekuriti Ladang
SENARAI SEMAK
BIL. PERKARA STATUS
1. Pastikan kawasan ladang dipagar
2. Letakkan tanda amaran yang jelas di lokasi strategik
3 Kawal pintu masuk utama dengan menyediakan takungan laluan.
4. Sediakan landskap
5. Pekerja sentiasa berada bersama ternakan.
6. Tentukan kawasan ragutan dengan buat padok
2. Tindakan Pengurusan Kesihatan
BIL. PERKARA STATUS
1. Memantau kesihatan ternakan setiap masa
2. Asingkan ternakan yang sakit dan lakukan rawatan
3 Laksanakan amalan kesihatan gerompok secara berkala
4. Sentiasa berkerjasama dengan JPH/ Agensi lain
5. Takai ternakan yang berpenyakit berbahaya.
61
Gambar 57 : Bekas minuman sentiasa bersih
9.0 PENGURUSAN AM
Pengurusan kawasan ternak (fidlot dan Integrasi) , personel dan ternakan yang cekap dansistematik adalah penting bagi menjamin kesihatan ternakan. Peningkatan berat badan harianyang maksimum, dan kawalan kos operasi yang minimum akan menghasilkan keuntunganyang maksimum.
9.1 Kawasan Integrasi dan Kandang Fidlot
Untuk ternakan secara integrasi pengurusan kawasan ragutan hendaklah dikawal supaya tidakdi”over-grazing” dan seterusnya memberi peluang rumput untuk tumbuh semula. Bagiternakan secara fidlot, pengurusan kawasan kandang meliputi kawasan kandang, perparitanatau longkang hendaklah sempurna. Najis dikumpulkan jauh daripada kandang. Tindakanberikut perlu dilakukan bagi memastikan perkara di atas diikuti ;
a. Kandang perlulah diselenggarakan setiap hari dengan mencuci lantai dari kencingdan najis sebaiknya diwaktu pagi;
b. Bekas makanan dan minuman perlu dibersihkan setiap kali hendak memberiternakan makanan dan minuman. Kekotoran dari najis boleh menjadi puncapenyakit.
62
9.2 Pengurusan Buruh
Kebanyakan pengusaha atau pemilik projek fidlot tidak melakukan pengurusan ternakan
secara langsung, sebaliknya menggaji tenaga pekerja yang diperlukan. Oleh yang demikian
pengurusan personel adalah mustahak dan merangkumi aktiviti berikut :-
a. Menentukan bilangan pekerja diperlukan tertakluk kepada bilangan lembu, saiz
dan jenis operasi fidlot yang diusahakan.
b. Kadar pekerja yang cekap dan optimum berbanding bilangan lembu dan jenis
operasi fidlot adalah :-
Operasi fidlot secara manual
1 Pekerja : 200 ekor Lembu
Operasi fidlot secara mekanikal
1 Pekerja : 400 ekor Lembu
Jadual bertugas atau jadual kerja harian yang perlu disediakan untuk kemudahan rujukan
pekerja supaya penyelenggaraan operasi dan pengurusan harian lebih mudah dan cekap.
9.3 Pengurusan Ternakan
Lembu Fidlot khususnya baka import perlu dimandikan sekurang kurangnya satu kali sehari
untuk mengurangkan bebanan haba ( Heat Stress ). Tindakan ini didapati membantu
meningkatkan selera pemakanan ( Feed Intake ) yang menentukan peningkatan berat badan
harian yang tinggi .
Pemerhatian dan pemeriksaan secara rawak perlu dilakukan dari masa ke semasa bagi
mempastikan keselesaan, kesihatan, pemakanan dan prestasi peningkatan berat badan ternakan.
Setiap ternakan perlu ditimbang pada minggu pertama kemasukan bagi merekod berat awal
dan bulan pertama atau kedua tempoh pemeliharaan bagi merekod berat akhir sebelum jualan
63
Gambar 59 : Pembersihankandang dari najis perlu
dibuat secara rutin
Gambar 58 : Lembu sedangdimandikan untuk kurangkanheat stress
9.4 Pengurusan Kandang
Kandang Fidlot perlu disediakan dengan sempurna termasuk penjagaan kebersihan harian,penyelenggaraan peralatan dan kemudahan infrastruktur. Kandang perlu dibersihkan sekurangkurangnya satu kali sehari, pada waktu pagi.
Kandang yang kotor dan dipenuhi najis akan memudahkan jangkitan penyakit kepada lembufidlot dalam kurungan seperti penyakit pernafasan dan radang paru paru, kembung atau ciritbirit dan masalah kuku.
64
9.5 Pengurusan Pemakanan
Pengurusan pemakanan lembu fidlot sangat kritikal kerana ianya merupakan faktor utamayang mempengaruhi peningkatan berat badan harian ( Daily Weight Gain ). Ini seterusnyaakan menentukan samada projek ternakan fidlot yang diusahakan memberikan keuntunganatau sebaliknya.
Lembu fidlot perlu diberikan makanan antara 4 hingga 6 kg seekor sehari pada peringkatakhir pemeliharaan. ( Berat Badan 350 – 400 kg ). Bagaimanapun, kiraan kadar pemberianmakanan adalah juga tertakluk kepada jenis makanan, seperti 100 peratus PKC sahaja ataucampuran PKC dan rumput atau lain lain jenis bahan hasilan pertanian.
Jadual pemberian makanan perlu tetap, iaitu 2 kali sehari. Pemberian makanan pertamaseeloknya awal pagi, antara jam 7 pagi dan selewat lewatnya jam 9 pagi.
Pemberian makanan kedua pula seelok eloknya selepas 6 jam berikutnya, iaitu antara jam 1petang dan selewat lewatnya jam 3 petang. Lembu fidlot juga perlu disediakan garam jilatan,( Mineral Block ) yang mencukupi sepanjang masa sebagai bekalan tambahan keperluanmineral. Bekalan air minuman yang bersih dan mencukupi perlu sentiasa tersedia.
Gambar 60 : Pemberian makanan untuk Lembu Fidlot
65
9.6 Pengurusan Rekod
Pengurusan Rekod adalah penting untuk memudahkan penilaian projek fidlot yang diusahakan,seperti menilai prestasi peningkatan berat badan harian, jumlah makanan yang dimakan, kospemakanan, kos ubat-ubatan, kos penyelenggaraan dan kos operasi fidlot berbandingkeuntungan dan kerugian.
Rekod rekod berikut adalah penting :- (Lampiran 1,2,3 dan 4)Rekod Pembelian LembuRekod Pemberian MakananRekod Peningkatan Berat Badan HarianRekod Kesihatan dan KematianRekod Pemasaran / Jualan LembuRekod PersonalRekod Kewangan
Gambar 62 :Pemberian Garam Jilat
Gambar 61 : Makanan Hijauuntuk diracik
66
NA
MA
LA
DA
NG
:
KU
MPU
LAN
TER
NA
KA
N:
TAR
IKH
MA
SUK
:
DI S
EDIA
KA
N O
LEH
:
DIS
EMA
K O
LEH
:
REK
OD
ST
OK
TER
NA
KA
NLa
mpi
ran
1
TAR
IKH
BELI
AN
MA
TI
SIN
GK
IRJU
AL
ST
OK
CA
TATA
NM
ASU
KSE
MA
SA(E
KO
R)
(EK
OR
)(E
KO
R)
(EK
OR
)(E
KO
R)
(EK
OR
)
JUM
LAH
67
NA
MA
LA
DA
NG
:
KU
MPU
LAN
TER
NA
KA
N:
TAR
IKH
MA
SUK
:
DI S
EDIA
KA
N O
LEH
:
DIS
EMA
K O
LEH
:
REK
OD
PU
RA
TA K
ENA
IKA
N B
ERA
T B
AD
AN
(A
DG
)La
mpi
ran
2
TA
RIK
HN
O. T
AG
BER
AT
BER
AT
PER
BEZ
AA
N T
EMPO
HA
DG
CA
TATA
NA
WA
LSE
KA
RA
NG
BER
AT
PELI
HA
RA
(KG
)(K
G)
(KG
)(H
AR
I)(K
G)
68
NA
MA
LA
DA
NG
:
KU
MPU
LAN
TER
NA
KA
N:
TAR
IKH
MA
SUK
:
DI S
EDIA
KA
N O
LEH
:
DIS
EMA
K O
LEH
:
REK
OD
JU
ALA
N T
ERN
AK
AN
Lam
pira
n 3
T
AR
IKH
NO
. TA
GJA
NT
INA
BER
AT
HA
RG
A P
EMBE
LI
CA
TATA
NM
ASU
KBA
DA
NJU
ALA
N(N
AM
A &
ALA
MA
T)
(KG
)(R
M)
69
NA
MA
LA
DA
NG
:
KU
MPU
LAN
TER
NA
KA
N:
TAR
IKH
MA
SUK
:
DI S
EDIA
KA
N O
LEH
:
DIS
EMA
K O
LEH
:
REK
OD
TU
NA
I (C
ASH
FLO
W)
TER
NA
KA
NLa
mpi
ran
4
KO
STA
RIK
HBI
L. S
TO
KB
ILA
NG
AN
BIL
.B
IL.
BIL
. ST
OK
JUA
LAN
OPE
RA
SIU
NT
UN
G/
AW
AL
JUA
LAN
MA
TI
SIN
GK
IRSE
MA
SAT
UN
AI
SELU
RU
HR
UG
I(E
KO
R)
(EK
OR
)(E
KO
R)
(EK
OR
)(E
KO
R)
(RM
)(R
M)
(RM
)
70
SENARAI SEMAK
1. Tindakan Pengurusan Am- Fidlot
2. Tindakan Pengurusan Am-Integrasi
BIL. PERKARA STATUS
1. Pastikan kawasan ladang mempunyai pastura danrumput yang cukup.
2. Buat kiraan “Stock” dan rawatan setiap 3 bulan
3 Sediakan rekod ternakan dan lapuran bulanan
4. Sediakan pusingan kawasan ragutan di ladang
5. Sediakan senarai tugas buruh
BIL. PERKARA STATUS
1. Pastikan kawasan ladang, kandang dan peralatan sentiasa bersihdan bebas daripada punca penyakit
2. Pasang Tag
3 Sediakan rekod ternakan dan simpan dalam fail
4. Rawatan penyakit secara berkala
5. Senarai kerja Buruh teratur
6. Sediakan Rekod kewangan / Buku stok inventori
71
10.1 Anak Lembu Jantan
a. Sebelum cerai susu diberi suntikan vitamin ADEK dan ubat cacing.b. Anak lembu dibiarkan rehat 7 – 8 hari selepas suntikan.c. Anak lembu yang berumur 15 hingga 18 bulan boleh dijual kepada pekebun
kecil untuk tujuan penggemukan.d. Pembeli datang tengok dan pilih yang sesuai untuk diternak.
10.0 PENGURUSAN DAN PEMASARAN PRODUK
Pengurusan produk penting bagi memastikan semua produk yang dihasilkan dapat dipasarkandengan harga yang paling kompetitif. Produk utama ternakan adalah anak-anak lembu jantandan betina yang bermutu. Disamping itu juga, pemasaran lembu hidup, lembu yang ditakai(cull) dan baja tinja juga dilaksanakan.
Produk yang memenuhi spesifikasi dan mempunyai ciri berkualiti akan mendapat permintaanyang baik. Berikut adalah persediaan yang perlu dilakukan oleh penternak kepada produkyang akan dipasarkan supaya ianya ada nilai tambah dan mendapat harga yang terbaik.
Gambar 63 : Anak Lembu yang sihat
72
Gambar 64 :Anak-anak jantan Bali
10.2 Anak Lembu Betina
a. Sebelum cerai susu, anak lembu perlu diberi suntikan vitamin ADEK dan ubatcacing.
b. Anak dibiarkan rehat 7 hingga 8 hari selepas suntikan.c. Anak lembu yang berumur 15 hingga 18 bulan boleh dijual kepada pekebun kecil
untuk tujuan pembiakan.d. Pembeli datang tengok dan pilih yang sesuai untuk diternak.
10.3 Lembu Takai (cull)
a. Lembu yang ditakai adalah lembu yang uzur, sakit dan bermasalah.b. Baka pejantan yang tidak mampu membiak.c. Induk betina yang tidak beranak selama 3 tahun berturut-turut juga perlu ditakai.d. Lembu jantan atau betina yang tidak mempunyai body score selari dengan umur
harus juga ditakai.e. Lembu pejantan yang tidak produktif dan mengalah kepada pesaing hendaklah
juga ditakai.10.4 Baja Organik Berasaskan Tinja Lembu.
a. Tinja Lembu dikumpulkan di kawasan berasingan daripada kandang dandikeringkan di bawah sinaran matahari secara membalik-balikkan seminggusekali.
73
Penternak boleh menyediakan perkhidmatan membekalkan benih rumput, ubat-ubatan,peralatan ternakan, makanan ternakan dan lain-lain makanan tambahan dimasa akan datangapabila permintaan bertambah dari masa kesemasa.
Gambar 66 : Tinja lembu dimasukkanke dalam guni
b. Bahan pengurai seperti “Starbio” dicampurkan untuk menghilangkan bau danmempercepatkan proses penguraian tinja.
c. Adunan sedia menjadi baja organik selepas minggu ketujuh.d. Adunan boleh dicampur dengan kulit koko, hampas padi, jerami padi atau
lain-lain bahan sebelum dikisar halus dan seterusnya dibungkus mengikutkeperluan pasaran.
e. Bungkusan 1 kg atau 5 kg biasanya untuk jualan runcit. Pek 10 kg atau 25 kgadalah untuk jualan borong kepada pengusaha perkebunan atau ladang.
Gambar 65 : Lembu yang cederaakan ditakai dan disembelih untuk
jualan daging.
74
SENARAI SEMAK
1. Tindakan Pengurusan Dan Pemasaran Anak Lembu
2. Tindakan Pengurusan Dan Pemasaran Lembu Takai
3. Tindakan Pengurusan Dan Pemasaran Tinja Lembu
BIL. PERKARA STATUS
1. Kumpul di kawasan berasingan dari kandang
2. Campurkan bahan pengurai dan adun secaramembalik-balik setiap 7 hari.
3. Campurkan lain-lain bahan dan kisar menjadi halus.
4. Bungkus mengikut pek yang dikehendaki.
5. Pasar dan hantar kepada pembeli.
BIL. PERKARA STATUS
1. Kenalpasti ternakan yang perlu ditakai
2. Pastikan ia bebas vaksinasi satu bulan sebelum dijual
3. Hantar ke rumah sembelihan
4. Maklumkan kepada agen jualan
BIL. PERKARA STATUS
1. Kenalpasti anak yang boleh dijual
2. Asingkan anak betina dan jantan mengikut gred
3. Pastikan kesihatan ternakan yang akan dijual
4. Pastikan Harga Berpatutan
75
11. 0 PETUNJUK PRESTASI UTAMA (PPU)
Petunjuk Prestasi Utama (PPU) atau “Key Performance Indicator” adalah pengukuran yangdigunakan dalam industri untuk memastikan sesuatu projek itu berjaya atau sebaliknya.
Berikut adalah PPU bagi industri ternakan Lembu yang perlu digunakan oleh pekebun kecilyang menjalankan penternakan lembu bagi mengukur kecekapan pengurusan dan produktivitiLembu :
Sekiranya prestasi tidak mencapai PPU yang ditetapkan, penternak hendaklah mengambiltindakan segera untuk mengatasi perkara berkenaan.
PETUNJUK
1. Kadar Kelahiran (ekor)
2. Kadar Kematian (%)
3. Kadar kenaikan beratbadan sehari (gram)
4. Kos Seekor sebulan(RM)
5. Kos seekor sehari(RM)
FORMULA
Jumlah kelahiran/JumlahInduk x 100
Jumlah Mati/Jumlah Hidup x 100
Berat semasa - Berat sehari sebelum
Kos Operasi/Bil.ternakan
Kos seekor sebulan/30 hari
60%
<5% <3%
300g 700g
RM21 RM205
RM0.70 RM3.50
PPU
Integrasi Fidlot
76
12.0 PENUTUP
Buku panduan penternakan lembu ini diharap dapat membantu pekebunkecil menjadi usahawan ternakan yang lebih berjaya. Untuk itu buku inibukan sahaja dimuatkan dengan tajuk-tajuk berkaitan dengan teknikmenternak lembu tetapi juga kaedah penternakan secara sistematik mengikutamalan penternakan yang baik atau “Good Animal Husbandry Practices”(GAHP). Produk- produk yang boleh dihasilkan berasaskan ternakan lembudan perkara-perkara penting yang perlu dititikberatkan dalam perniagaan.Buku ini juga diharapkan dapat membantu pekebun kecil meningkatkanproduktiviti ternakan masing-masing.
77
13.0 RUJUKAN
1. Manual Teknologi Penggandaan Lembu Brakmas Di Ladang Kelapa SawitOleh MARDI , Johari Jiken Abdullah
2. Beef Production For Malaysian EntrepreneursOleh MARDI, Dr. Zainal Alsmi Binti Sharif AND Dr. Wan Zahari B. Mohamed
3. Teknologi Ternakan Jil.1 Bil. 2 ( Nov,1985 )Oleh MARDI
4. Teknologi Ternakan Jil. 7 ( 1991 )Oleh MARDI
5. Panduan Menternak Lembu Pedaging Secara Integrasi Di Ladang Tanaman KekalOleh Jabatan Perkhidmatan Haiwan. Edisi ke 3
6. Manual Penternakan Lembu FidlotOleh Jabatan Perkhidmatan Haiwan.
7. Dairy Farming Business GuideDepartment of Veterinary Services
8. Kertas Kerja Projek Fidlot Inas, Negeri SembilanEspek Livestock Sdn Bhd.
78
PENYUMBANG BAGI MENJAYAKAN PENERBITAN PANDUAN INI :-
1. Dato’ Haji Ali Nordin Bin Wahiduddin
2. Tuan Haji Mohd. Najib Bin A. Samad
3. En. Wan Ahmad Shabri Zainuddin Bin Wan Mohamad
4. Tuan Haji Zainon Bin Harun
5. En. Kamarulazizi Bin Mat Zin
6. Tuan Haji Rahman Bin Yunus
7. Dr. Harun Bin Ongah
8. Puan Norlijah Binti Husin
9. En. Abu Kassim Bin Yaacob
10. Puan Latifah Binti Abd. Hamid
11. Puan Sapiah Binti Othman
12. Puan Noorazian Binti Md. Sharif
13. Puan Norziah Binti Yaakub
14. Kamaruddin Bin Mahmud
15. En. Ibrahim Bin Baba
16. En. Sallehuddin B. Abd. Rahman
17. En. Mazli Bin Radin Rashid