15 D

Dişlileridişliler değirmeolağan pbeşinci yapmıştiçin hem

İki mil aDişliler mekaniz

Dişliler verimlildaha pakaliteli m

Çok değgörülme701-DINÖrneğinedinebil

Ş

Dişliler Konik düç gruptye kadakonik di

DİŞLİLER

in 2600 B.Cşekil 15.1 den çevirme gparçalar oldyüzyılda isetır. Dişli elemen hemen

arasında şekeş çalışırlar

izması denir

makine elelikle çalışan

ahalıdır. Dişmalzemenin

ğişik dişli çeektedir. DişN 3960 stann: http://maclir.

Şekil 15.1

üç temel grdişli çarklar ta Şekil 15.

ar olan dişlilişli çarklara

R

C li yıllarda de görüldüğügibi işlerde

duğunu yazme Leonardo emanlar ilk btüm makine

kil bağıyla kr ve eş çalışr.

emanlarından makine paşli fiyatları an etkisiyle h

eşitleri olupliler üzerine

ndartlarındachinedesign

İlk Dişli

rupta toplan(dişli mille2 de görüldler silindirika ve Şekil 1

bulunduğu üne benzer kullanılmış

mıştır. Dişlida Vinci debulunduğu yelerde kulla

kuvvet ve dşan en az ik

a güç transfearçalarıdır. Bazalan tolerahızlı bir şek

p, Şekil 15.2e çalışan (ta

an yararlanan.com veya

i Çarklar v

nabilir, 1) Sieri kesişiyordüğü gibi dek alın dişli ç5.2k ve 15.2

u ve Cinde kşekilde imaştır. Aristoteilerdeki gelieğişik dişlilyıllardan so

anılan en ön

dönme harekki dişliden m

eri için kullBununla biransla, artan

kilde artmak

2 de günümasarım yapaabileceği gibwww.powe

ve Modern

ilindirik alınr) ve 3) Videğişik tipte dçarklara, şek2l ise vida m

kullanıldığı al edilmiş oleles dördünişimler süreler kullanaraonra günümnemli makin

ket ileten mmeydana gel

anılan en sarlikte, zincirn hızla, azalktadır.

müzde kullanan) mühendibi değişik kaertransmissi

Silindirik D

n dişli çarkla mekanizmdişliler mevkil 15.2g demekanizmal

sanılmaktadlup su çekm

ncü yüzyıldaekli olarak dak birçok m

müze kadar gne elemanlar

akine parçalen sisteme

ağlam ve darlerden ve klan gürültüy

nılan modernisler AGMAaynaklardanion.com web

Düz Alın D

lar (dişli mimaları (dişli vcuttur. Şekien 15.2j ye klarına örnek

dır. O yıllarme, yük kalda B.C dişliledevam etmiş

makine tasargeliştirilerekrı haline gel

alarına dişli ise dişli çar

ayanıklı ve dkayışlardan çyle ve kullan

rn dişli çark A, DIN 867n da faydalab sitelerind

Dişli Çarkla

illeri paralemilleri ayk

kil 15.2a dankadar olan dklerdir.

rda dırma, erin ş ve on rımı k bugün lmiştir.

denir. rk

de %98 çok nılan

tipleri , ISO R anabilir. en bilgi

ar

l), 2) kırı). Bu n 15.2f dişliler

Şekil 15.2 Dişli Çarrk Çeşitleri

15.1 S

Şekil 1515.1 de iletirler.dişlileriyüzeyle

15.2 G

Diş geoaçısal hı15.1). Ödir. Bu olmamaolabilir

İki dişlikanunudişlerin

Dişli döbirleştir(pitch p

SİLİNDİRİ

5.1 de en çogörülen sili. Bu tip dişln geometris

erinin dayan

GEOMETR

ometrisinin tız oranı vey

Örneğin: 20 oran kesinli

alıdır. Şüphefakat teorik

inin hareketudur (conjug

temas nokr

önerken, dişren doğruyupoint) denir.

İK DÜZ A

ok kullanılanindirik düz lilerin dişlilsi, sembollenıklılığı kon

Rİ VE SEN

temel prensya yarıçap odişli bir dişikle temasa esiz dişlilerk hesaplama

tiyle sağlanmgate gear-torasından gec

şlerin ilk temu P noktasın

LİN DİŞLİ

n silindirik alın dişlilereri de şaft m

eri, dişlerdeknuları incele

NBOLLER

ibi, birlikte oranı sabit oşli ile 40 dişbaşlayan ik

rdeki şekil dalar tam say

ması gerekeoot action) vcen ortak no

mas noktasınnda keser. B

Şekil 15.3

İLER

düz alın dişr birbirine pmillerine paki kuvvet an

enecektir.

R

çalışan dişlolmasıdır. Bşli bir dişli aki dişte1.99 değiştirme syılardan sapm

en kurallar Şve şöyle ifaormalleri he

ndan gecenBu noktaya a

3 Genel Diş

şlinin tarihi paralel iki şaaraleldir. Bunalizi, dişle

liler arasındBu orana cevarasındaki ave temastanonucunda tmamalıdır.

Şekil 15.3 dade edilir; Der zaman yu

ortak normadım noktas

li Kanunu

gelişimi göaft arasında u bölümde sirdeki eğilm

daki devir savirim oranı aaçısal hız orn ayrılan ikam sayılard

de gösterildiDişli çarklarduvarlanma n

mal dişlilerinsı veya yuva

örülmektedirhareket ve ilindirik alı

me gerilmesi

ayısı oranı vadı verilir (dranı tam olaki dişte 2.01 da biraz kay

iği gibi dişlirda birlikte çnoktasından

n merkezlerarlanma no

r. Şekil kuvvet n i ve diş

veya denklem rak 2

ymalar

i ana çalışan

n geçer.

rini oktası

Dişli anbilinen doğrununoktanıntemel doçizilmişgibi evodaire mevolvenuygulan

Birlikte tahrik mbastırılmarasında

Şeki

na kanununadiş profillerun kayma oln belirlediğoğru denir. ş çizgiler buolvent eğrisierkezini bir

nt temel dairnamaz.

çalışan evometotlarıdır.mış iki silina kayma olm

il 15.5 A

a uyan birçori sikloid velmaksızın dği eğriye evoŞekil 15.4

unun dışarıdi üzerindekirleştiren nokrenin dışınd

Şekil 15.4

olvent dişlil Şekil 15.5 dir gibi düşmadığını ka

Açısal Hız

ok diş profile evolvent ddöndürülmesolvent eğrisde iki tane e

daki profil ni her noktanktalar bir birdaki profil iç

4 Temel

erin çalışmabir dişli içinünülebilir. Ebul edersek

İle Dönen

le mevcuttudır. Sabit yasiyle, doğru

si denir. Burevolvent di

nasıl uyduğunın tanjantınrine diktir. çin geliştiril

l Daireden

ası sürtünmn yuvarlanmEğer silindi

k, dönen sili

n ve Yarıça

ur. Bunların arıçaplı bir du üzerinde bradaki daireşli yüzeyi gunu göstermnın temel daBurada bilinlirken, teme

Evolvent O

me temelli tama dairesiniirlerden biriindir diğer s

apı d Olan

içinde en çdaire üzerin

bulunan herhye temel da

görülmektedmektedir. Buaireyi kestiğnmesi çok öel dairenin i

Oluşturma

ahrik, kayışli göstermekisi dönüyorssilindiri dön

Sürtünme Y

ok kullanılande, herhanghangi sabit aire ve doğrdir. Nokta-nurada görüldği noktalar iönemli husuiçindeki pro

la tahrik ve ktedir. Bu bisa ve iki sili

ndürür. İki s

Yüzeyli Di

an ve gi bir bir

ruya da nokta düğü ile temel us, ofil için

dişli ile ir birine indir

silindirin

şliler

Yuvarlaküçük oiçin kulldişli için

Denklençapı oluarasında

Burada

Dişli mearasındailetiliyoyardımıoluşan benzer ügösterir

Şekil 15tarafta kbasınç açalıştığıaçısıdır.

anma noktasolana piyon lanılırken bn p alt simg

n 15.1 re geup, eksi işaraki mesafe i

r yuvarlanm

ekanizmalaa tork, şekil

ormuş gibi oıyla denklem

açısına, büçgen olmar. Bu durum

5.7 görüldüğkalan kayış açısı dendiğı diğer dişliy. Şekil 15.7

sındaki çizgdişli ve büy

birlikte çalışgesi kullanıl

enelde çeviret dişlilerinise aşağıdak

ma dairesi y

r kullanılaral 15.6 da göolsun. Piyonm 15.1 deki basınç veya ası, temel da

mda dişli ve k

Şekil 1

ğü gibi kayıpiyon dişli ği daha açık yi sürekli beile Şekil 15

gisel hızları yük olana dişan dişlilerdlırsa;

;

rim oranı de ters yöne dki denkleml

yarıçaplarıdı

ak daha büyrüldüğü gib

n dişlinin sabağıntıya ukavrama aç

aire oranlarıkayış için a

15.6 Ka

ışın a ve b aiçin de ve dolarak anlaelli bir açıd5.3 karşılaşt

eşit olmak dişli denir. Dden büyüğün

enir. Buradadöndüğünü le hesaplanı

2

ır.

yük tork taşbi temel dairaat ters yönüuygun olaraçısı denir. Tının yuvarlaaçısal hız ora

ayışın Dişli

aralığındakidişli için fi eaşılır. Kaymda iter (basıntırılırsa, evo

zorundadırDişli genel bne de söylen

a açısal hsembolize eır.

ınması mümre üzerine yünde birkaç ak hareket edTemel daireanma dairesanı da aynıd

Sistemine

i kısmı c noğrilerini olu

ma ihmal edinç uygular).olvent profil

. Birlikte çabir tanımlamnir. Büyük d

ız ve d yuvaeder. İki diş

mkün olup, yerleştirilmi

derece dönder. Dişlininetrafında o

i oranlarıyladır.

İlavesi

ktasından kuştursun. Şimilirse, evolv Bu açı baslin dişli ana

alışan iki dişma olup tümdişli için g v

arlanma daişli merkezle

burada iki diş bir kayış inmesiyle dişn hareket şe

oluşan üçgena aynı olduğ

kesilsin ve hmdi ye n

vent dişlisi bsınç veya kaa kanununu

şliden m dişliler ve piyon

15.1

iresi eri

15.2

dişli ile şli kayış ekliyle nlerin ğunu

her iki eden

birlikte avrama

sağladığdişlinin daireninkayışın

Şe

Evolvenoluşturduzatılmauzatma güç iletiengellemyöntemi

Dişlilerolduğu mutlaka

Şekil 15Piyon dgecen tayüzey kdişlilerdgeçmesi

Şekil 15kontakta(angle o

Şekil 15adlandır

ğı görülür. Bdönmesi sı

n dışında olukesilmesiyl

ekil 15.7

nt profilininduğu diş daiasına tabantemel daireimi için kulmek içindirini de kullan

rin çaplarınunutulmam

a belirtilmes

5.8 de göstedişlisi profilianjant doğrukesişmesi olde uzatılmışi istenmez.

5.8 de birlikan ayrılırkeof approach

5.8 de çizilerılır. Burada

Bu gösteriyorasında basuştuğu unutle nasıl oluş

c Noktası

n dışa doğruireye de baş

n yüksekliğieye kadar gellanılmayıp . Bu kısımdnabilir. Bu

ndan söz edimalıdır. Eğesi gerekir.

erildiği gibi i rastgele biusundan dahlmaksızın elş kısa profil

kte çalışan iken ki durumuh) ve ayrılm

en nn çizgisa sürtünme

or ki sadeceınç açısı sabtulmamalıdıştuğu görülm

ından Kesil

u uzatılan kış dairesi (adi veya tabanerçekleşir. Dsadece birli

da genelde dkişim doldu

ilirken, söz er başka bir

dişli profiliir nokta olanha kısadır. Blde edilen enmevcuttur.

ki dişliden bu görülmek

ma açısı (ang

i kavrama vihmal edilm

e evolvent pbit kalıyor. ır. Şekil 17.mektedir.

len Kayışın

ısmına baş yddendum cin derinliği (Diş dibi ile tikte çalışan

düz bir profiurularak diş

edilen çapır çaptan söz

i dışa doğrun c ye kadarBu uzatılmın uzun mes Pratik olar

birisinin koktedir. Buradgle of recess

veya temel miş ve tema

profil dişli aDiş evolven.7 de evolve

n Oluşturdu

yüksekliği (ircle) denir. (dedendum)temel daire dişli çiftini

fil kullanılmşin mukavem

ın her zamaedilirse (di

u tanjant nokr uzatılmış ış dişli profisafedir. Genrak uzatılan

ntağa başlada piyon ves) pozisyon

doğrusu (lis halindeki

ana kanununnt profilininent profilini

uğu Evolve

(addendum)Evolvent p denir. Şüpharsında kal

in diş başınımakla birliktemeti artırılır

an yuvarlanş dibi çapı,

ktası a ya kaolup bu nokili teorik ola

nelde birlikteprofilin tan

rken ki duru dişlinin yak

nu görülmek

ne of actiondişlilere uy

nu sağlıyor n sadece temin a ile b ara

ent Diş Pro

) ve ilave prprofilinin içehesiz içe dolan kısım haın temasını e, imalatçı kr.

nma dairesibaş daire ç

adar uzatılmkta b noktasarak herhane çalışan sta

njant çizgisi

umu ve diğeaklaşma açısktedir.

n) olarak ygulanan ku

ve mel asındaki

fili

rofilin e doğru oğru areket ve

kendi

i çapı apı gibi)

mıştır. sından ngi bir andart ni

erinin sı

uvvet

(dişlileradlandır

rin teması) krılır. Şekild

kavrama çize kavrama b

Şekil 15

Şek

zgisi boyuncboyu nn doğ

5.8 Evol

kil 15.9 D

ca olur ve kğrusunun ac

lvent Dişlil

Dişlilerdek

kavrama boyc kısmıdır.

lerde İsimle

ki İsimlendi

yu (path of

endirme

irme

f contact) nnn olarak

Şekil 15yuvarlangösterilitaksima

Kutur dP yuvar

Modül msayısına

Burada

İngiliz bdairesi çbirimind

Şekil 15Dişlerd

5.9 yeni adlnma dairesiip, inç ya da

at p ile göste

diş arası P vrlanma daire

m özellikle a bölünmesi

denklem 15

biriminde hiçapı (diamede ise “adım

5.10 Değde K

andırmalar i ile bir birina mm birimerilirse;

e modül m esi çapının h

P nin karşıliyle elde edi

5.2, 15.3 ve

içbir tanımleter pitch)” m” taksimat

ğişik TaksimKalın Dişle

görülmektenden ayrılır

mi kullanılır.

diş boyutlarher bir inçli

,

lığı olup, milir.

,

15.4 den ko

milim

25.4/

lama olmaddır. Buradaveya daires

mat Çaplarrde

edir. Dişin yr. Dairesel a. Eğer dişlid

,

rını belirtmik bölümünd

,

milimetre boy

,

kolayca görü

inchve

metreve

25.

dan sadece aa 12 adımlı sel adım ola

rında Dişler ve stand

yüz (face) veadım veya tadeki diş sayı

,

mek için en çdeki diş say

yutuyla yuv

ülür ki

e herbiri

herbirmil

.4/

adıım kelimdiş demek arak adland

rin Gerçekdart modül

e yanak (flaaksimat (cirısı N ve dair

çok kullanılayısı olarak ta

varlanma da

inchdekid

imetredeki

esinin anlamve P = 12 dırılır. Burad

k Boyutları değerleri

ank) kısımlaircular pitchresel adım v

an tanımlamanımlanır.

aire çapının

dişsayısı

idişsayısı

mı “yuvarlademektir. Sda diş adımı

(Note: Has

arı h) p ile veya

15.2

malardır.

15.3

diş

15.4

15.5

15.6

15.7

anma I ı 3.14

ssas

mm demadın ve 20 dir.

Tüm sisyüksekl

Diş gen

Diş gendüzgün

Standarvites kuve her h

Şekil 15temas ndişlinin planet dve piyon

Makine aşağıda

Avantaj

1. K2. E

mek dairesemodülleri g. Amerika d

stemlerde stliğinin 1.2 k

nişliği b stan

nişliğinin arttemasını sa

rt sistemler iutularında, mhangi bir sor

5.11 de piyonoktasında b

içten dişli idişli olarak kn dişlinin ay

sanayinde belirtildiği

jları:

Kolay imal Eksenler ar

l adımın vegöstermekteda bu açı 25

tandart baş ykatıdır. Diş t

ndart olmay

tması dişlinağlayacak şe

için dişliler motorda ve drun olunca y

on dişlisininbir bölümümile teması gkullanılırlarynı yönde d

Şekil 15

birçok yerdgibi bazı av

edilirler. rasındaki me

ya taksimatedir. En çok5 olarak alı

yüksekliği 1tabanı kavis

ıp genelde d

9

9

nin imalatınıekilde mont

genelde dediferansiyelyenisi direk

n kremayer dmüm yarıçapörülmektedr. İç dişlinindöndüğünü g

5.11 Evol

de evolvent vantaj ve de

esafenin değ

tın 3.14 mmk kullanılan ınmakta olu

1/P inç veyasi ise m/3 ol

denklem a v

14

14

ı ve montaj tajını da zor

epoda bulunllerde kullan

k satın alına

dişlisiyle bipı sonsuz gi

dir. İç dişli sn çapı negatgöstermekte

lvent piyon

dişliler kullezavantajlar

ğişmesi çev

m olduğu debasınç açıs

up, 14.5 aç

a m olup, stlarak hesapl

ve b kullanı

sırasında dirlaştırmakta

nurlar. Diğernılan dişlilebilir.

irlikte montibi düşünülüsistemi genetif olarak alıedir.

n ve Krema

lanılmakta orı vardır.

vrim oranını

mektir. Şekı İngiliz v

çı alternatif

tandart tabanlanır.

larak hesap

işli yüzeyleadır.

r bir deyişleerin üretimle

tajı görülmeür. Şekil 15elde otomatiınır. Böylec

yer Dişli

olup evolve

ı değiştirme

kil 15.10 stave SI birimistandart açı

an yüksekliğ

planabilir.

erinin birbiri

e, otomobilleri önceden

ekte olup, d.12 de ise p

tik vites kutuce denklem

ent dişlilerin

ez.

andart inde ıdır.

ği baş

ine

lerde n yapılır

işlinin piyon ularında 15.1 iç

n

3. At

4. D

Dezavan

1. To

2. Y3. A

Dişli imyöntemiBurada eder.

Şekil 15

Aynı taksimtakımla imaDişlide oluş

ntajları:

Temas yüzeoluşur. Yüzeyler arAzalan diş

malatı son dei mevcut oluher iki yönt

5.13 İç ve

mata sahip oal edilebilir.şan normal

eylerinin diş

rasında hidrsayısıyla bi

Şekil

erece hassa up en çok ktemde de sa

e Dış Diş K

olma koşulu. kuvvetin yö

ş bükey olm

rodinamik yrlikte diş ke

15.12 Ev

ve gelişmişkullanılan ikadece kesme

Kesebilen M

u ile farklı d

önü ve büyü

ması nedeniy

yağ filmi oluesilmeleri ar

volvent Piy

ş mühendislki tanesi Şekeyi yapan u

Makine Kul

diş sayısına

üklüğü her t

yle temas bö

uşumu zordrtar.

yon Dişli ve

lik uygulamkil 15.13 ve

uç hareket et

llanılarak D

sahip olan d

temas durum

ölgelerinde

dur.

İç Diş

masıdır. Birçe 15.14 de gtmez, aynı a

Diş Oluştur

dişli çarklar

munda aynı

yüksek bas

çok dişli imagösterilmiştianda dişlide

rma

r aynı

ıdır.

sınçlar

alat ir. e hareket

ÖZET:

Dişliningeometrhesaplan

1.

2. d

3. Ma

4. D

YuvTemTakDiş ModBaş TabDiş TabDiş Diş Diş

Ş

n kavrama (brisinin dışınnır.

Taksimat (y

Taksimat : dairesi üzer

Modüle : Tarasında şu

/

Diş sayısı: D

varlanma damel daire çapksimat

sayısı dül yüksekliği an yükseklibaşı boşluğan dairesi çkalınlığı aralığı başı daire ç

Şekil 15.14

basınç) açısnda, dişliyi b

yuvarlanma

p ile gösterrinde ölçüle

Taksimat (yuifade yazılı/ olara

Dişlide olm

airesi çapı :pı :

: : :

:iği :ğu :çapı :

: :

çapı :

Kremay

sı belirtilmebelirleyen 4

a) dairesi :

rilir ve iki din yay uzunl

uvarlanma) ır. ak tanımlan

ması gereken

d / / m (1.2)m 0.2m d – (2.4)m p/2 p/2 d + 2m

yer Kesici K

emiş ise 20o

4 ana boyut

Üzerine diş

dişin ayni yöluğudur.

dairesi çevr Burada /

nır.

n toplam diş

/

Kullanarak

olarak alınımevcuttur v

şlerin yerleş

öne bakan y

resi, tam say/ /

ş sayısıdır.

k Diş Açma

ır. Dişliyi yve diğerleri

ştirildiği dai

üzeyleri ara

yı olarak di,Bu

ak

yan yüzey i bunlardan

iredir.

asında, yuva

iş sayısı ve turadan mod

arlanma

taksimat ül