metafora al-isti carah dalam hadis rasulullah s.a.w.: tumpuan

HADIS: Jurnal Ilmiah Berimpak. Tahun Keemat, Bil: 7, Syaaban 1435h, (Jun 2014)

Metafora al-Isti

carah dalam Hadis Rasulullah

s.a.w.: Tumpuan Terhadap Hadis-hadis Kitab

Riyad al- Salihin

Dr. Mohamad Syukri bin Abd Rahman1

Dr. Haji Mohammad bin Seman2

Abstrak

Al-Quran al-Karim merupakan al-icjaz al-balaghi, manakala hadis

Rasulullah s.a.w pula merupakan jawamic al-kalim. Masing-masing

mempunyai ciri-ciri bahasa yang istimewa dan tersendiri. Para ulama

semenjak zaman dahulu lagi mengambil berat dan memberi perhatian

terhadap balaghah hadis. Bagaimanapun, kajian secara khusus mengenai

balaghah al-hadith hanya ditemui setelah terbitnya kitab al-Majazat al-

Nabawiyyah karangan al-Sharif al-Radiyy (359 – 406H). Beliau telah

mengumpulkan sebanyak 360 hadis Nabi s.a.w dalam kitabnya dengan

menjelaskan ciri-ciri al-Isticarah serta keindahan bahasa dan sastera yang

unik lagi halus. Selain dari kitab tersebut, perbincangan tentang balaghah al-

hadith juga ditemui pada kitab al-Fa’iq Fi Gharib al-Hadith karangan al-

Zamakhshariyy dan kitab-kitab syarah hadis seperti cUmdah al-Qari

karangan Imam Badruddin al-cAyni. Berdasarkan penyelidikan, penulis

dapati kajian-kajian di peringkat Sarjana dan Doktor Falsafah di Universiti

Malaya, Universiti Kebangsaan Malaysia dan Universiti Islam Antarabangsa

Malaysia sebelum ini kebanyakannya berkaitan balaghah al-Qur’an dan

amat sedikit menyentuh tentang balaghah al-hadith. Berdasarkan

perkembangan di atas, kajian ini akan cuba menganalisis teks beberapa hadis

pilihan daripada kitab Riyad al- Salihin bersumberkan kitab-kitab syarah

hadis dan balaghah sebagai percubaan rintis dalam bidang berkaitan. Antara

perkara-perkara yang akan dianalisis ialah rukun-rukun al-Isticarah, mula’im

al-tarafayn dan pembahagian al-Isticarah. Antara tujuan analisis tersebut

adalah untuk melihat dengan lebih dekat penggunaan al-Isticarah di dalam

hadis Rasulullah s.a.w. dalam menyampaikan maksud kepada para

pendengar. Dapatan kajian ini diharap akan menyumbang kepada

perkembangan penghayatan ilmu hadis dan balaghah Arab di bumi

Malaysia tercinta.

1 Timbalan Rektor Akademik dan Penyelidikan, Kolej Universiti Islam Antarabangsa

Selangor, (KUIS).

2 Profesor Madya Jabatan Bahasa-Bahasa Arab dan Timur Tengah, Universiti Malaya (UM),

Kuala Lumpur.


8

0. Pendahuluan:

Dalam kajian ini penulis akan membincangkan secara terperinci

tentang al-Isticarah di dalam hadis-hadis kitab Riyad al- Salihin

bersandarkan buku-buku rujukan dalam bidang berkaitan. Hanya

enam hadis daripada 48 hadis yang berkaitan dengan dapatan kajian

ini dipilih untuk tujuan perbincangan dan huraian tersebut sebagai

model atau contoh kajian. Ini kerana penghuraian lebih terperinci dan

mendalam hanya boleh dilakukan kepada sampel dalam bilangan yang

terhad. Jika tidak ia akan mengambil ruang yang lebih besar. Oleh

yang demikian memadai dengan enam sampel sebagai contoh analisis

dan huraian. Bagaimanapun penulis akan membincangkan dapatan

umum analisis yang merangkumi 48 hadis berkaitan.

1. Definisi al-Isticarah:

1.1 Al-Isticarah Dari Segi Bahasa

Ibn Manzur berdasarkan pandangan al-Lihyani mendefinisikan al-

isticarah dari segi bahasa dengan maksud pinjaman. Ini dapat dilihat

pada huraian beliau tentang kalimah tersebut dalam Mucjam Lisan al-

cArab sebagaimana berikut:

( �� !"� �� #$�� "� �� %� �&� �'�( ��)* �� +��,-�"� ).1

Selain dari Ibn Manzur, cAbd al-Rahman Hasan al-Habannakah al-

Midani juga mendefinisikannya dengan maksud pinjaman, iaitu

meminta sesuatu untuk dimanfaatkan pada masa tertentu tanpa

bayaran dengan syarat peminjam tersebut mengembalikannya kepada

pemilik apabila tamat tempoh pinjaman atau apabila ia diminta oleh

pemiliknya supaya dikembalikan.2 Definisi yang sama turut

disepakati oleh Fadl Hasan cAbbas. Beliau mendefinisikan al-Isti

carah

dengan maksud pinjaman, iaitu memindahkan sesuatu daripada

seseorang kepada individu lain. Selain dari itu, beliau mendefinisikan

al-Isticarah dengan maksud mengangkat dan mengubah (mengalih),

contohnya ayat: �./0�� +��1 '�� 2��345 �� bermaksud “Fulan mengangkat

dan mengalihkan panah daripada busarnya ke tangan”.3 Takrifan ini

diperkukuhkan dengan sabda Nabi s.a.w.:

1 Ibn Manzur (1968), Lisan al-cArab, op.cit, j.4, h.612.

2 cAbd al-Rahman Hasan al-Habannakah al-Midaniyy (1996), op.cit, j.2, h.229.

3 Fadl Hasan cAbbas(1997), op.cit, j.2, h.157.


9

�6��!�"��1 �7�5��/�"� 48�9�� '��/��: �'��; �6��<�� "�1

Maksudnya: Perumpamaan orang munafik seperti

seekor kambing betina yang mengikuti dua ekor

kambing jantan secara tidak konsisten terhadap salah

satu daripada keduanya, bahkan ia sentiasa berubah. (Hadis Riwayat Muslim)

1.2 Al-Isticarah Dari Segi Istilah Dari segi istilah al-Isti

carah bermaksud penggunaan lafaz tertentu

tanpa mengikut makna asal yang ditetapkan berpandukan kepada

hubungan keserupaan sifat di antara makna asal dan makna kedua

serta wujud qarinah (kaitan) yang menghalang daripada penggunaan

makna asal.2

Di sini jelas menunjukan bahawa al-Isticarah dari segi istilah

lahir daripada maksud al-Isticarah dari segi bahasa.3 Selain dari itu

perlu dinyatakan di sini bahawa al-Isticarah mempunyai banyak

definisi dari segi istilah namun maksudnya secara umum merujuk

kepada asas yang sama4 sebagaimana takrif di atas. Ia merupakan

majaz dari segi penggunaan bahasa5 dan merupakan tasybih yang

hanya mempunyai salah satu daripada dua rukun utama, iaitu lafaz

bandingan (musyabbah) dan lafaz yang dibandingkan (musyabbah

bih). Pada masa yang sama dihazafkan sifat (wajh al-syabah) bagi

musyabbah dan musyabbah bih dan medium perbandingan (adah al-

tasybih).6 Oleh yang demikian al-tasybih merupakan asas kepada al-

Isticarah dan al-Isti

carah merupakan cabang kepada al-tasybih.

Keadaan ini menjadikan sebahagian ulama Balaghah keliru dalam

membezakan di antara kedua-dua topik tersebut, lalu mereka

menganggap sebahagian daripada al-tasybih sebagai al-Isticarah dan

sebahagian daripada al-Isticarah sebagai al-tasybih.7

Hakikatnya al-Isticarah mempunyai maksud yang lebih

mendalam(ablagh) berbanding al-tasybih kerana penggunaan al-

1 Muslim bin Hajjaj Abu al-Husayn al-Qusyayriyy al-Naysaburiyy (1992), Sahih al-

Muslim, Kitab Sifat Orang Munafiq dan Hukuman ke atas Mereka, no hadis 6992.


3 Fadl Hasan cAbbas (1997), op.cit, j.2, h. 157.

4 Ghazi Yamut(1995), cIlm Asalib al-Bayan, c.2. Beirut : Dar al-Fikr al-Lubnaniyy, h.239.


6 Ahmad Mustafa al-Maraghi(2002), cUlum al-Balaghah, al-Bayan Wa al-Macani Wa al-

Badic, c.4. Beirut : Dar al-Kutub al-cIlmiyyah, h.260.

7 Ghazi Yamut (1995), op.cit, h.239.


10

tasybih tidak dapat dipisahkan daripada dua rukun utama, iaitu lafaz

bandingan (musyabbah) dan lafaz yang dibandingkan (musyabbah

bih) sekalipun penggunaannya secara mendalam (ablagh). Ia

membayangkan perbezaan di antara musyabbah dan musyabbah bih.

Selain itu, ia menggambarkan hubungan di antara keduanya bersifat

persamaan bukan bersifat penyatuan sebagaimana al-Isticarah.1 Oleh

yang demikian menjadi syarat kepada al-Isticarah melupakan al- al-

tasybih dan menganggap al-musyabbah satu bahagian daripada al-

musyabbah bih. Maka al-Isticarah tidak mempunyai wajh al-syabah

dan adah al-tasybih secara lafaz ataupun taqdir. Demikian juga tidak

dihimpun padanya musyabbah dan musyabbah bih dalam bentuk

perkhabaran (cerita) yang dikaitkan dengan al-tasybih dalam keadaan-

keadaan berikut:2

1. Al-musyabbah bih menjadi khabar kepada al-musyabbah atau

mengikut hukum khabar sebagaimana pada bab (��1), (@��) dan

al-mafcul al-thani pada bab (�'�A), contohnya:

i. ��BCD"� �E��"�� C!"� �F��+��

ii. �F��*��;�� '��( �5 G�)�H �.D�/�,�� @�� G��,�I�"� �J��H :

�"��; K��;�/�� K�,�IL�M�5 C%4�� "�� 8N�OP�.Q�� E��"� �R�IL�� S��

iii. Rasulullah s.a.w bersabda:

�T��%��U�� T�VW"� �5 F4X�9��Y��Z[U ��1 ��*�4)�\��& �]

2. Al-musyabbah bih menjadi hal, contohnya:

]��_�: K�+�� .�I��( K�Z��5�� ; �a%�Z K�"�� .�/�H b�D�; 3. Al-musyabbah bih menjadi sifah, contohnya:

c�/�H 26�� )*

4. Al-musyabbah bih menjadi mudaf, contohnya:

�d�"��; 4e�I �& �R�C"��[��/�"� �'��f4" g��( �8��L�U�� *�h i��j D�H�� %�k

5. Al-musyabbah bih menjadi masdar mubayyin li nawcih,

contohnya firman Allah SWT:

t“t� s?uρ tΑ$ t7 Ågø:$# $ pκâ: |¡øt rB Zοy‰ÏΒ%y }‘Éδ uρ ”�ßϑs? §�tΒ É>$ ys¡¡9$# 4 ...∩∇∇∪

1 Ahmad Mustafa al-Maraghi (2002), op.cit, h.260.

2 Ibid, h.260-261.


11

Maksudnya:

Dan engkau melihat gunung-ganang, engkau

menyangkanya tetap membeku, pada hal ia bergerak

cepat seperti bergeraknya awan. Surah al-Naml (27) : 88.

6. Al-musyabbah bih menerangkan al-musyabbah secara jelas,

contohnya firman Allah s.w.t:

4 ®L ym t ¨t7 oK tƒ ãΝä3 s9 äÝ ø‹ sƒø:$# âÙu‹ ö/ F{$# zÏΒ ÅÝø‹ sƒø:$# ÏŠuθó™ F{ $# zÏΒ Ì�ôfx� ø9 $#

Maksudnya:

Sehingga nyata kepada kamu benang putih (cahaya

siang) dari benang hitam (kegelapan malam) Surah al-Baqarah (2): 187.

Di sini dijelaskan benang putih (�m��;�U�� 4n��\�"�) dengan kalimah

fajar (�f�O"��) secara jelas.

7. Al-musyabbah bih menerangkan al-musyabbah secara

tersembunyi, contohnya firman Allah s.w.t:

4 ®L ym t ¨t7 oK tƒ ãΝä3 s9 äÝ ø‹ sƒø:$# âÙu‹ ö/ F{$# zÏΒ ÅÝø‹ sƒø:$# ÏŠuθó™ F{ $# zÏΒ Ì�ôfx� ø9 $#

Maksudnya:

Sehingga nyata kepada kamu benang putih (cahaya

siang) dari benang hitam (kegelapan malam) Surah al-Baqarat (2) : 187.

Di sini dijelaskan benang hitam (�Y�%��U�� 4n��\�"�) dengan malam (48�@�"�) secara terseal-musyabbah bihunyi.

1.3 Al-Isticarah dan Metafora

Daripada perbincangan di atas dapat dirumuskan bahawa al-

Isticarah boleh dirujuk kepada metafora, iaitu pemakaian kata-

kata yang menyatakan sesuatu makna atau maksud yang lain

daripada makna biasa atau makna sebenar perkataan yang

berkenaan (sebagai perbandingan atau kiasan).1

Bagaimanapun masih terdapat perbezaan di antara al-Isticarah

dan metafora kerana al-Isticarah hanya mempunyai salah

satu daripada dua rukun utama al-tasybih (samada al-

1 Dewan Bahasa dan Pustaka (2005), Kamus Dewan, Edisi Keempat. Kuala Lumpur : Dewan

Bahasa dan Pustaka, h.1029.


12

musyabbah atau al-musyabbah bih) dan tidak mempunyai

rukun-rukun yang lain, manakala metafora pula mempunyai

beberapa keadaan berikut:

- Samada ia mempunyai kedua-dua rukun tersebut atau salah

satu daripadanya.

- Samada ia mempunyai wajh al-syabah atau tidak.

Metafora dalam bahasa Melayu diklasifikasikan sebagai

bahasa kiasan bukan peribahasa, iaitu kiasan yang tidak

menggunakan seolah-olah, ibarat, seakan-akan, bak, seperti,

laksana, macam, bagai dan umpama. Contohnya, “Budak itu

lembu”. Lafaz lembu ialah metafora. Ayat ini berbeza daripada

ayat “Budak itu bodoh seperti lembu” kerana lembu dalam

ayat ini merupakan perumpamaaan kerana terdapat perkataan

seperti sebelumnya.1

2. Al-Isticarah dan Aspek-aspek Penting Berkaitan

dengannya

2.1 Rukun-rukun Al-Isticarah

Al-Isticarah mempunyai lima rukun, iaitu :2

1. Mustacar, iaitu lafaz al-musyabbah bih

2. Mustacar minhu, iaitu makna al-musyabbah bih.

3. Mustacar lahu, iaitu al-musyabbah.

4. Al-cAlaqah (hubungan di antara makna hakiki dan makna

majazi), iaitu calaqah al-musyabahah.

5. Al-Qarinah iaitu suatu yang menghalang daripada penggunaan

makna hakiki.

2.2 cAlaqah al-Isticarah (al-jamic

) cAlaqah al-Isti

carah atau al-jamic pada asalnya merupakan wajh al-

syabh kepada al-tasybih. Ini kerana kedudukan al-Isticarah pada

asalnya merupakan al-tashbi:h yang diseal-mushabbah bihunyikan(al-

1 Abdullah Hasan dan Ainun Muhammad (1993), Kamus Peribahasa Lengkap, Terbitan

Pertama, Kuala Lumpur : Utusan Publication & Distributors Sdn. Bhd, h.xiii.

2 cAbd al-Mutacal al-Sacidiyy(2000), al-Balaghah al-cAliyah Fi cIlm al-Bayan. Kaherah :

Maktabah al-Adab, h.89. cAbd al-Mutacal al-Sacidiyy pada awalnya menyatakan bahawa al-

Isticarah mempunyai tiga rukun utama. Kemudian beliau menaal-mushabbah bihahkan dua

rukun terakhir, iaitu al-calaqah dan al-qarinah Pandangan beliau berbeza dari pandangan

sebahagian ulama lain, seperti Fadl Hasan cAbbas. Dalam hal ini penulis bersetuju dengan

pandangan beliau memandangkan dua rukun yang ditaal-mushabbah bihah merupakan dua

unsur penting al-Isticarah.


13

tasybih al-mudmar Fi al-nafs). Dihazafkan padanya salah satu

daripada dua rukun utama al-tashbih (al-musyabbah dan al-

musyabbah bih). Kedua-dua istilah tersebut digunakan dalam

membincangkan tentang majaz dan pembahagiannya. Manakala istilah

wajh al-syabh digunakan untuk al-tasybih. Ia merupakan makna yang

menghimpunkan al-musyabbah dengan al-musyabbah bih.1

2.3 Qarinah al-Isticarah

Al-Isticarah merupakan salah satu bahagian daripada majaz. Oleh

yang demikian ia memerlukan qarinah yang menjelaskan tujuan dan

maksudnya dan mengelakkan daripada penggunaan maksud hakiki.

Qarinah al-Isticarah dapat dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu :2

1. Haliyah (qarinah dalam bentuk keadaan dan situasi)

Ia difahami daripada konteks percakapan. Contohnya:

��4W\�� op�H �K�� 2. Maqaliyyah (qarinah dalam bentuk perkataan)

Ia mempunyai tiga bentuk, iaitu:

i. Qarinah Maqaliyyah yang mempunyai satu makna.

Contohnya :

�q��0Cp"��; �� .D�� K��

ii. Qarinah Maqaliyyah yang mempunyai makna lebih

dari satu. Contohnya:

�& ��r�5��+ ��+��/�� 5 @��r�5 ��+��/�st�� JD� �"� �%4H�� PP �.+��

Maksudnya, sekiranya kamu membenci keadilan dan

pegangan (kami), maka sesungguhnya api (pedang-

pedang) yang berada pada pegangan kami (adalah

peperangan atau kamu kembali kepada kepatuhan).

Maka hubungan keadilan (�JD� �"�) dan pegangan (��/�st��) dengan kalimah membenci (#�H��(st��) merupakan qarinah

kepada maksud (��"��), iaitu pedang-pedang. Ini kerana

ia menunjukkan jawab syart dihazafkan. Taqdirnya

ialah: �#�(�@W"� g�"�� %4u�f��& �� %�;��,�&

1 Fadl Hasan cAbbas(1997), op.cit, j.2, h. 161.

2 Ahmad Mustafa al-Maraghi(2002), op.cit, h.265-266.


14

iii. Qarinah Maqaliyyah yang menggabungkan beberapa

makna menjadi satu qarinah. Ia disebut sebagai

qarinah maqaliyyah multa’imah. Contohnya ungkapan

al-Bahtari dalam syairnya:

��k�+ '�� 2#�v�(��L�� <��,�� w/�x ��H�U�� E��y�� g��( ��0�; �O�X��& Maksudnya, petir daripada mata pedang yang cukup

dengannya lima jejari di atas pangkal-pangkalnya.

Qarinah al-Isticarah di sini dapat dilihat pada perkara-

perkara berikut:

i. Penggunaan kalimah petir (2#�v�(�L) yang

menunjukkan mata pedang.

ii. Dijelaskan bahawa petir (2#�v�(��L) di atas pangkal-

pangkal pedang atau panah mampu

membinasakan musuh.

iii. Penggunaan kalimah lima ( cwP/�x) menunjukkan

lima jejari tangan.

Selain dari pembahagian di atas, Syeikh Fadl Hasan cAbbas

membahagikan qarinah al-’Isticarah kepada qarinah lafziyyah dan

qarinah macnawiyyah.1

Berdasarkan perbandingan di antara pembahagian di atas dan

pembahgian ini dapat disimpulkan bahawa qarinah lafziyyah adalah

qarinah maqaliyyah, manakala qarinah macnawiyyah adalah qarinah

haliyah.

3.0 Al-Isticarah dalam Hadis Rasulullah s.a.w.2

Hadis: 1

�';� �z�� '; i�_� �"� �DI�( �'; �8��O�+ �'; �{�@W�\�"� �'; ��/�( |}�O�Z �;�� '��~�/�"� �� '�( �DI�(�'; �� 1 �'; CG�D�( �'; �z�� '; �a4H �'; [�� CG�~4" � �Q�� CG��D� �"� C ��4v�"� ��"��: �';

�J��H ��( ��: 4J%4v�� F@�� ( �� g@��L [�� J%�� K �/��: � �b��C�"��; 4J��/(�U�� /�+��-84X�" ��/�+�� [P"%�� [�� g�"�� &�f�0�5 ��"%�� [�� g�"�� &�f�* K�+��1 '�/�5 i�%�+ �� |��

��"�� j��*�� &�f�0�5 ��0�,�X�� 6�� 0�I��k�� +�D�" ��&�f�* K�+��1 '��. �( c7�O��)(��3

1 Fadl Hasan cAbbas(1997), op.cit, j.2, h. 160-161.

2 Bagi meringkaskan huraian, penulis menggunakan singkatan kata. Lihat lampiran I.

3 Muhammad bin Ismacil Abu cAbd Allah al-Bukhari(t.t.), op.cit. Kitab Iman, Bab Setiap

Amalan Dikira Berdasarkan Niat, no. hadis 54. Lihat juga Muslim bin Hajjaj Abu al-Husayn


15

Maksudnya: Daripada Amirulmukminin Abi Hafs (c

Umar bin al-Khattab) (��( �� Q��), Beliau berkata aku

mendengar Rasulullah s.a.w. bersabda: Hanya sanya

sah segala amalan itu dengan berniat dan sesungguhnya

setiap orang akan mendapat sesuatu berdasarkan

niatnya, sesiapa yang berhijrah dengan niat kerana

Allah dan RasulNya, maka hijrahnya diterima oleh

Allah dan RasulNya dan sesiapa berhijrah kerana dunia

yang dicarinya atau kerana wanita yang akan

dikahwininya maka hijrahnya itu akan menghasilkan

sesuatu selaras dengan niat hijrahnya itu. (Hadis riwayat Bukhari dan Muslim)

Al-Isticarah dalam Hadis

Berdasarkan penelitian, penulis dapati hadis ini mempunyai unsur al-

Isticarah pada ungkapan Rasulullah s.a.w. : “��0�I��k�� +�Y g�"��”. Ungkapan ini

pada dasarnya merupakan Tasybih kerana maksud “4#�;��Lst��” (mengenai)

ialah “4J%�k�,�"��” (mencapai). Taqdir bagi ungkapan ini ialah : “ �� 5 ��" 6�D��O�� : ��+�D"� �8j[U 2#��L��Z ��&�f�0�5 ��+�D"� �8��k,�& g�"�� &�f�* K�+��1 '�/�5�6��x� ”( Sesiapa

yang berhijrah dengan tujuan untuk mencapai keduniaan, maka

hijrahnya terhasil untuk tujuan tersebut, sedangkan di akhirat kelak ia

tidak memberi apa-apa manfaat). Di dalam ungkapan ini

diumpamakan “��+�D"� 48��k,�&” (mencapai keduniaan) dengan “�F0�p"��; ��d�"� 4#�;��L��”

(Mengenai sasaran dengan panah). Jamic bagi Tasybih ini ialah

“�{%4��W�/�"� 48��+”(mencapai tujuan).1

Maka ungkapan hadis “��0�I�PP�k��” merupakan al-Isticarah Tasrihiyyah

kerana ia merupakan al-musyabbah bih, manakala al-musyabbah dan

semua rukun Tasybih yang lain tidak diungkapkan. Sementara

qarinah bagi al-Isticarah ini ialah damir (�*) pada ungkapan “��0�I��k��”.

al-Qusyayriyy al-Naysaburiyy (1992), op.cit, Kitab Pemerintahan, Bab Nabi s.a.w. bersabda:

“Setiap amalan dikira berdasarkan niat termasuk peperangan dan seumpamanya”, no. hadis

4883. Dalam mengeluarkan hadis penulis hanya bergantung kepada sumber yang dinyatakan

oleh Imam al-Nawawi di dalam kitab Riyad al- Salihin.

1 Badr al-Din Abu Muhammad Mahmud bin Ahmad al-cAyniyy (t.t.), cUmdah al-Qari Syarh

Sahih al-Bukhari. t.t. : Dar al-Fikr, j.1, h.26. Lihat juga Muhammad Bilu Ahmad Abu Bakr

(1979), Min Balaghah al-Sunnah. Sharic al-Suq al-Tawfiqiyyah : Matbacah cAtlas, h.6.


16

Secara terperinci dan mendalam al-Isticarah ini dapat

dikategorikan sebagai al-Isticarah berikut:

1. Isticarah Tasrihiyyah (#��,��k�& 6�� ) sebagaimana dijelaskan di

atas.

2. Isticarah Tab

ciyyah (#�� I�& 6�� ) kerana kalimah “��0�I��k��” yang

merupakan mustacar (�� p��) (al-musyabbah bih) (��I0�I�!�/�"�)

merupakan kata perbuatan. Ia termasuk di dalam kategori

musytaq (7P��P!��). 3. Isti

carah Wifaqiyyah (#��H��5�� 6�� ) kerana al-musyabbah dan al-

musyabbah bih di dalam al- Isticarah ini merupakan dua

perkara yang boleh berhimpun.

4. Isticarah Tahqiqiyyah ( #P��v��v,�& 6�� P��). Ia termasuk di dalam

kategori Isticarah ini kerana musta

car lahu (��PP�" �� PPp��)di

dalamnya merupakan perkara yang boleh dicapai oleh akal.

5. Isticarah Mahsus Li Ma

cqul (|J%4v �/�" |E%�p,�� 6�� ). Ia

dikategorikan sebagai al-’Isticarah ini berdasarkan pencapaian

mustacar (al-musyabbah bih) melalui pancaindera, manakala

mustacar lahu (al-musyabbah) melalui akal.

6. Berdasarkan jamic ( c��P�j), ia dapat disimpulkan sebagaimana

berikut:

- Ia mempunyai jamic yang boleh dicapai oleh akal. Jami

c bagi

al- Isticarah ini ialah “ �{%P4��W�/�"� 48��+”(mencapai tujuan). Justeru

itu ia merupakan Isticarah Laha Jami

c Ma

cqul ( c��j ��0�" 6��

2J%4v ��) - Jami

c bagi al- Isti

carah ini merupakan sifat yang dikongsi

bersama oleh al-musyabbah dan al-musyabbah bih. Justeru


c Yusybih Sifah

Musytarakah Bayna al-Musyabbah Wa al-musyabbah bih.

( �!�/�"��; ��I�!�/�"�� I �'��; #�1��!�� #�O�L �R�Ik�� c��j ��0�" 6�� ) - Ia merupakan Isti

carah Qaribah ( #P�I��H 6�� ) kerana jamicnya

merupakan sesuatu yang boleh dicapai dengan mudah tanpa

memerlukan perhatian.1

1 Lihat Fadl Hasan cAbbas(1997), op.cit, j.2, h.199-201.


17

7. Isticarah Mujarradah (6�Y�PPf�� 6�� PP��). Ia termasuk di dalam

kategori Isticarah ini kerana disebut bersamanya mula’im al-

musyabbah (��I�!�/�"� F�<�3��), iaitu ��+�D�" ��&�f�* K�+��1 '�� .1

Hadis : 2

�J��H ��( �� Q�� |\�L �'; �'/Z�"� �DI�( �6��* �;�� '�(: �� g@��L [�� 4J%�� J��H �F@�� (: F4X�;%4�4H g�"�� 4�� '�X"�� F41��%�L g�"�� ]�� F4X��pj�� g�"�� 4�� ] �� @��.

(�F��p�� )2

Maksudnya: Daripada Abu Hurairah (cAbd al-Rahman

Sakhr) (��( �� Q��), Beliau berkata, Rasulullah s.a.w.

bersabda: Sesungguhnya Allah tidak melihat kepada

jasad kamu dan rupaparas kamu tetapi Dia melihat

kepada hati kamu. (Hadis riwayat Muslim)

Al- Isticarah dalam Hadis

Berdasarkan penelitian, penulis dapati hadis ini mempunyai unsur al-

Isticarah pada ungkapan Rasulullah s.a.w.: “�4��”. Ungkapan ini

asasnya merupakan musyabbah bih kerana maksud “��"�” (melihat)3

ialah “ 46��f�/�"��{��p�,�"�� ” (memberi balasan dan menilai). Di dalam

ungkapan ini diumpamakan “�{��p�,�"�� 46��f�/�"�” (balasan dan perhitungan)

dengan “��"�” (melihat). Jamic bagi al- Isti

carah ini ialah “4#��Z�3�/�"�”

(pemerhatian). Maka ungkapan hadis “ ��4� ” merupakan Isticarah

Tasrihiyyah (#��,��k�& 6�� ) kerana ia merupakan musyabbah bih,

manakala musyabbah tidak diungkapkan. Qarinah bagi al- Isticarah

ini ialah “��”.

1Fadl Hasan cAbbas menyatakan bahawa qarinah al-Isticarah al-Tasrihiyyah sinonim dengan

musyabbah. Manakala qarinah al-Isticarah al-Makniyyah pula sinonim dengan mushabbah

bih. Lihat Ibid, j.2, h.207.

2 Muslim bin Hajjaj Abu al-Husayn al-Qusyayriyy al-Naysaburiyy (1992), op.cit, Kitab

Berbuat Baik, Saal-mushabbah bihungan Silaturahim dan Adab-adab, Bab Pengharaman

Melakukan Kezaliman Terhadap Sesama Muslim, Menghina dan Mencacinya Samada

Berkaitan Nyawa, Marwah ataupun Harta, no. hadis 6494 dan 6495.

3 Muhyi al-Din Abu Zakariyya Yahya al-Nawawiyy (1392H.), Al-Minhaj Syarh Sahih

Muslim, j.16, c.2. Beirut : Dar Ihya’ al-Turath al-cArabiyy, h. 121.


18

Secara terperinci dan mendalam al- Isticarah ini dapat

dikategorikan sebagai al- Isticarah berikut :

1. Isticarah Tasrihiyyah (#��,��k�& 6�� ) sebagaimana dijelaskan di

atas.

2. Isticarah Tab

ciyyah (#�� I�& 6�� ) kerana kalimah “�4��” yang

merupakan mustacar (�� p��) (al-musyabbah bih) merupakan

kata perbuatan. Ia termasuk di dalam kategori musytaq

(7P��P!��). 3. Isti

carah Wifaqiyyah ( #P��H��5�� 6�� P��) kerana musyabbah dan al-

musyabbah bih di dalam al-Isticarah ini merupakan dua

perkara yang boleh berhimpun.

4. Isticarah Tahqiqiyyah (#PP��v��v,�& 6�� PP��). Ia termasuk di dalam

kategori al- Isticarah ini kerana musta

car lahu ( ��P�" �� Pp��) di

dalamnya merupakan perkara yang boleh dicapai oleh akal.


cqul (|J%PPP4v �/�" |E%PPP�p,�� 6�� PPP��).Ia

dikategorikan sebagai al-Isticarah ini berdasarkan pencapaian

mustacar (�� PPp��) (al-musyabbah bih) melalui pancaindera,

manakala mustacar lahu (��" �� p��) (al-musyabbah) melalui akal.

6. Berdasarkan jamic ( c��P�j), ia dapat disimpulkan sebagaimana

berikut:

- Ia mempunyai jamic (c��j) yang boleh dicapai oleh akal.

- Jamic ( c��P�j) bagi al-Isti

carah ini merupakan sifat yang

dikongsi bersama oleh musyabbah dan al-musyabbah bih.

Justeru itu al- Isticarah ini merupakan Isti

carah Laha

Jamic Yusybih Sifah Musytarakah Bayna al-Musyabbah

Wa al-musyabbah bih (��; ��I�!�/�"�� I�!�/�"� #�OP�L �R�Ik�� c��j ��0�" 6�� '��; #�1��!��)

- Ia merupakan Isticarah Qaribah (#�I��H 6�� ) kerana jami

cnya

merupakan sesuatu yang boleh dicapai dengan mudah

tanpa memerlukan perhatian.1

1 Lihat Fadl Hasan cAbbas(1997), op.cit, j.2, h.199-201.


19

7. Isticarah Mujarradah (6�Y�f�� 6�� ). Ia termasuk di dalam

kategori al- Isticarah ini kerana disebut bersamanya mula’im

al-musyabbah (��I�!�/�"� F�<�3��), iaitu “ g�"�� 4�� '�X"�� F41��%�L g�"�� ]�� F4X��pj�� g�"��F4X�;%4�4H”.

Hadis : 3

K�"��H ��0��( �� Q�� #�!�<��( '�(��: �� ( �� g@��L [�� 4J%�� 1 �� 5 �D��_�� F@� �'�0��p�Z '�( �J�Mp�& �3�5 �. �;�� -��k�� #� �1�� 6�!�( i�DZ�� g��( ��: �5 �]�� N��

�B�3�B -��k�� F4B !�'�0�"%4�� '�0��p�Z '�( �J�Mp�& �3�5 �. �;�� -��k�� F4B !�'�0�"%4��. �K��4v�5��J��v�5 ��&%�& �� 8I�H �q��&�� [�� J%��: �I��H �q�� ]�� & � ��( @�� 4#�!�<��( ��.

(��( c7�O��)�

Maksudnya: Daripada, cA’isyah ( �0��( �� Q�� ), Beliau

berkata: Rasulullah s.a.w. tidak sembahyang lebih dari

lapan rakaat pada bulan Ramadan dan bulan-bulan

yang lain, Baginda sembahyang empat rakaat, jangan

kamu tanya tentang kesempurnaan dan panjang

rakatnya!. Kemudian Baginda sembahyang empat

rakaat, jangan kamu tanya tentang kesempurnaan dan

panjang rakatnya. Kemudian Baginda sembahyang tiga

rakaat. Lalu aku bertanya: Wahai Rasulullah s.a.w.

adakah kamu tidur sebelum berwitir?. Baginda

menjawab: Wahai cA’isyah sesungguhnya dua mataku

tidur tetapi hatiku tidak tidur. (Hadis riwayat Bukhari dan Muslim)


Hadis ini mempunyai unsur Isticarah pada ungkapan Rasulullah s.a.w.

: “ �q�� ]�� I��H ”. Di dalam ungkapan ini diumpamakan bahawa Rasulullah

s.a.w. tidak terpengaruh dengan tidur “�q%��"��; �F@�� ( �� g@��L ��VB�M�& �q�D�(”

dengan hatiku tidak tidur “ �I��H �q�� ]��”. Maka ungkapan hadis “ �I��H �q�� ]��”

1 Muhammad bin Ismacil Abu cAbd Allah al-Bukhariyy(t.t.), op.cit. Kitab Tahajud, Bab

Sembahyang Malam Nabi s.a.w. pada bulan Ramadan dan bulan-bulan Yang Lain, no. hadis

1130. Lihat juga Muslim bin Hajjaj Abu al-Husayn al-Qusyayriyy al-Naysaburiyy (1992),

op.cit, Kitab Sembahyang Orang Musafir dan Sembahyang Qasar, Bab Sembahyang Malam,

Bilangan Rakaat Sembahyang Nabi s.a.w. Pada Waktu Malam, Sembahyang Witir Satu

Rakaat dan Sesungguhnya Sembahyang Satu Rakaat Adalah Sah, no. hadis 1673.


20

merupakan Isticarah Tab

ciyyah 1 kerana ungkapan “�q�� ]��” merupakan

al-musyabbah bih, manakala al-musyabbah pula ialah Rasulullah

s.a.w. tidak terpengaruh dengan tidur “�q%��"��; �F@�� ( �� g@��L ��VB�M�& �q�D�(”. Di

dalam Isticarah ini dikekalkan al-musyabbah bih dan al-musyabbah.

Jamic bagi Isti

carah ini ialah tidak lalai. Manakala Qarinahnya pula

ialah “ �I��H”.

Secara terperinci dan mendalam Isticarah ini dapat

dikategorikan sebagai Isticarah berikut :

1. Isticarah Tasrihiyyah sebagaimana dijelaskan di atas.

2. Isticarah Tab

ciyyah kerana kalimah “�q��” yang merupakan

mustacar (al-musyabbah bih) merupakan kata perbuatan. Ia

termasuk di dalam kategori musytaq.

3. Isticarah Wifaqiyyah kerana al-musyabbah dan al-musyabbah

bih di dalam Isticarah ini merupakan dua perkara yang boleh

berhimpun.

4. Isticarah Tahqiqiyyah. Ia termasuk di dalam kategori Isti

carah

ini kerana mustacar lahu di dalamnya merupakan perkara yang

boleh dicapai oleh akal.

5. Isticarah Mahsus Li Mahsus. Ia dikategorikan sebagai Isti

carah

ini berdasarkan pencapaian mustacar (al-musyabbah bih)

melalui pancaindera, demikian juga mustacar lahu (al-

musyabbah).

6. Berdasarkan jamic, ia dapat disimpulkan sebagaimana berikut :


c

bagi Isticarah ini ialah tidak lalai.

- Jamic bagi Isti


bersama oleh al-musyabbah dan al-musyabbah bih.

Justeru itu ia merupakan Isticarah Laha Jami

c Yusybih

Sifah Musytarakah Bayna al-Musyabbah Wa al-

musyabbah bih (��; ��I�!�/�"�� I�!�/�"� �'��; #�1��!�� #�O�L �R�Ik�� c��j ��0�" 6�� ). - Ia merupakan Isti

carah Qaribah kerana jamicnya


tanpa memerlukan perhatian.

1 Al-Syarif al-Radiyy (1967), opcit, h.175.


21

7. Isticarah Mujarradah. Ia termasuk di dalam kategori Isti

carah

ini kerana disebut bersamanya Qarinah yang sinonim dengan

al-musyabbah. Qarinah Isticarah ini ialah “ PP�I��H”. Ia lebih

sinonim dengan al-musyabbah iaitu ungkapan “ ��( �� g@��L ��VB�M�& �q�D�(�q%��"��; �F@��”.

Dari sudut yang lain dapat disimpulkan sebagaimana

perbincangan sebelum ini bahawa setiap Isticarah Tab

ciyyah

mempunyai unsur-unsur Isticarah Makniyyah.1 Di dalam Isti

carah di

atas dapat dilihat bahawa ungkapan “ P�I��H” sebagai mustacar lahu (al-

musyabbah). Manakala mustacar (al-musyabbah bih) bagi Isti

carah ini

ialah “�'�PP�� "�”. Jamicnya ialah penerimaan pengaruh. Sementara

Qarinahnya pula ialah sandaran al-musyabbah bih “ �q�P�� ]��” kepada al-

musyabbah “ �I��H”.

Secara terperinci dan mendalam Isticarah ini dapat

dikategorikan sebagaimana berikut :

1. Isticarah Makniyyah sebagaimana penjelasan di atas.

2. Isticarah Asliyyah kerana kalimah “�'�� "�” yang merupakan

mustacar (al-mushabbah bih) merupakan Isti

carah ism al-

Jamid.



berhimpun.

4. Isticarah Takhyiliyyah. Ia termasuk di dalam kategori Isti

carah

ini kerana penetapan al-musyabbah bih (“ �q�P�� ]��”) kepada al-

musyabbah (“ �I��H”) dalam bentuk khayalan.


cqul. Ia dikategorikan sebagai Isti

carah


melalui pancaindera, Manakala mustacar lahu (al-musyabbah)

pula dicapai melalui akal.

6. Berdasarkan Jamic, ia dapat disimpulkan sebagaimana berikut:



22


c

bagi Isticarah ini ialah penerimaan pengaruh. Justeru itu ia

merupakan Isticarah Mahsus Li Ma

cqul Laha Jami

c Ma

cqul.

- Jamic bagi Isti


bersama oleh al-mushabbah dan al-mushabbah bih. Justeru


c Yusybih Sifah

Musytarakah Bayna al-

Musyabbah Wa al-musyabbah bih

- Ia merupakan Isticarah Qaribah kerana jami

c nya



7. Isticarah Mutlaqah. Ia termasuk di dalam kategori Isti

carah ini

kerana tidak disebut bersamanya mula’im al-musyabbah dan

al-mushabbah bih.

Hadis : 4

�;�� '�( g��( ��9�� 3�j�� F@�� ( �� g@��L � �I��"� ��/�� J��H ��( �� Q�� g��%��F��X��*�� J��v�5 �#�ZD�/�"� �5 ��W�� |8�j�� 8�j�"� �0�A F�� W�H �� .

(��( c7�O��)1

Maksudnya: Daripada Abu Musa al-cAsysya

criyy ( � �Q��

��( ��), Beliau berkata Rasulullah s.a.w mendengar

seorang lelaki memuji seorang lelaki yang lain secara

melampau-lampau, Baginda bersabda: Kamu telah

membinasakan atau kamu telah memotong

belakangnya. (Hadis riwayat Bukhari dan Muslim)


Hadis di atas mempunyai unsur Isticarah pada ungkapan Rasulullah

s.a.w. :

“ F��X��*�� 8�j�"� �0�A F�� W�H �� ”, kerana diumpamakan kebinasaan dari aspek

agama dengan memotong belakang. Ia merupakan Isticarah Mutlaqah,

1 Muhammad bin Ismacil Abu cAbd Allah al-Bukhari(t.t.), op.cit. Kitab Berkaitan Shahadah,

Bab Larangan Memuji Secara Berlebih-lebihan dan Menyebut-nyebut Perkara Yang

Dimaklumi, no. hadis 2611. Lihat juga Muslim bin Hajjaj Abu al-Husayn al-Qushayriyy al-

Naysaburiyy (1992), op.cit, Kitab Zuhud dan Hamba, Bab Larangan Memuji Apabila

Terdapat Unsur-unsur Keterlaluan dan Dibimbangi Menjadi Fitnah Kepada Orang Yang

Dipuji, no. hadis 7453.


23

kerana dikekalkan al-musyabbah bih dan dibuang al-musyabbah. al-

musyabbah bagi Isticarah ini ialah kebinasaan dari aspek agama “ ��3�0�"�

�#��CD"� �#��Z��"� �'��”, manakala al-musyabbah bihnya ialah memotong

belakang “�0@�"� ��W�H”. Jamicnya ialah kebinasaan “��3�0�"�”.1 Sementara

qarinahnya merupakan Qaribah yang difahami daripada gayabahasa

Rasulullah s.a.w. dan konteks percakapan beliau.

Secara terperinci dan mendalam al-Isticarah ini dapat dikategorikan

sebagai al-Isticarah berikut :

1. Isticarah Mutlaqah sebagaimana dijelaskan di atas.

2. Isticarah Tab

ciyyah kerana kalimah “F�� W�H dan �K �W�H” yang

merupakan Mustacar (al-musyabbah bih)merupakan fi

cl (kata

perbuatan). ia termasuk di dalam kategori musytaq.



berhimpun.


carah





carah


melalui pancaindera, manakala mustacar lahu (al-musyabbah)

melalui akal.


- Ia mempunyai jamic yang boleh dicapai oleh akal.

- Jamic bagi Isti

carah ini merupakan pengertian kepada al-

musyabbah dan al-musyabbah bih. Justeru itu ia

merupakan Isticarah Laha Jami

c Muta

calliq Bi Ta

crif al-

Musyabbah wa al-musyabbah bih..


c nya merupakan

sesuatu yang boleh dicapai dengan mudah tanpa

memerlukan perhatian.


carah ini


mula’im al-musyabbah bih.

1 Muhammad Bilu Ahmad Abu Bakr (1979), opcit, h. 127.


24

Hadis : 5

�J��H �F@�� ( �� g@��L ��"� @�� 6��* �;�� '�(: D�Z�� |,�j '�� '��~�/�"� 4��D�� ]�'��&��. (��( c7�O��)1

Maksudnya

Daripada Abu Hurairah (��( �� Q��), bahawa

Rasulullah s.a.w bersabda: Orang yang beriman

tidak disengat dua kali pada lubang yang sama. (Hadis riwayat Muslim)


Hadis di atas merupakan Isticarah Tamthiliyyah. Ia berkaitan dengan

kisah di mana Abu cIzzah al-Syac

ir telah ditawan dalam peperangan

Badar lalu beliau telah merayu supaya Rasulullah s.a.w.

membebaskannya. Baginda telah membebaskan beliau daripada

tawanan tersebut. Berikutnya beliau sekali lagi ditawan dalam

peperangan Uhud lalu merayu supaya dibebaskan. Dalam situasi ini

Rasulullah s.a.w. bersabda : “�'��&�� D�Z�� |,�j '�� '��~�/�"� 4��D�� ]”.2

Berdasarkan peristiwa di atas sebahagian penulis berpendapat

bahawa maksud hadis di atas adalah penyair itu sendiri. Ia merupakan

satu pengisytiharan bahawa beliau bukan seorang yang beriman

kerana orang yang beriman tidak akan tergigit dua kali pada lubang

yang sama. Dalam hal ini Dr. Fadl Hasan cAbbas mempunyai

pendapat yang berbeza. Beliau berpendapat bahawa orang yang

beriman tergigit untuk kali yang pertama sebagaimana penyair di atas.

Bagaimanapun mereka meninggalkan lubang tersebut bersama apa

yang ada padanya dan mereka sentiasa terdedah kepada bahaya

tersebut. Tegasnya mereka tidak akan tergigit dua kali pada lubang

yang sama. Oleh yang demikian ia merupakan Tasybih kepada

penyair dengan ular,3 di mana al-musyabbah nya (orang yang

beriman tidak mengulangi kesilapan) dibuang dan dikekalkan al-

1 Muhammad bin Ismacil Abu cAbd Allah al-Bukhariyy(t.t.), op.cit. Kitab Adab, Bab Orang

Beriman Tidak Digigit Dua Kali Pada Lubang Yang Sama, no. hadis 5991. Lihat juga Muslim

bin Hajjaj Abu al-Husayn al-Qusyayriyy al-Naysaburiyy (1992), op.cit, Kitab Zuhud dan

Hamba, Bab Orang Beriman Tidak Digigit Dua Kali Pada Lubang Yang Sama, no. hadis

7447.


3 Ibid.


25

musyabbah bih (“ �'��&�P�� DP�Z�� |,�j '�� '��~�/�"� 4��D�� ]”). Seterusnya jamic bagi

Isticarah ini ialah kewaspadaan, manakala qarinah nya pula

merupakan qarinah haliyah yang difahami daripada konteks

percakapan Rasulullah s.a.w. Maksud disebalik Isticarah ini ialah

Rasulullah s.a.w. mendidik umatnya supaya sentiasa berwaspada

daripada melakukan kesalahan dan dosa.

��* KOH%& Secara terperinci dan mendalam Isti

carah ini dapat

dikategorikan sebagaimana berikut :

1. Isticarah Mutlaqah sebagaimana dijelaskan di atas.

2. Isticarah Tamthiliyyah. Ia tidak boleh dilihat dari segi Asliyyah

atau Tabciyyah.

3. Isticarah

cInadiyyah kerana al-musyabbah dan al-musyabbah


tidak berhimpun.


carah





carah

ini berdasarkan pencapaian mustacar (musyabbah bih) melalui

pancaindera, manakala mustacar lahu (musyabbah) melalui

akal.



c

bagi Isticarah ini ialah tidak kewaspadaan.

- Jamic bagi Isti


bersama oleh musyabbah dan al-musyabbah bih. Justeru itu

ia merupakan Isticarah Laha Jami

c Yusybih Sifah

Musytarakah Bayna al-musyabbah dan al-musyabbah bih.


c nya




carah ini


mula’im -musyabbah bih.


26

Hadis : 6

�J��H ��( �� Q�� C ��f�I�"� [�� DI�( �'; ��j '�( : ��F@�� ( �� g@��L C �I��"� �D��( ��41 �� 5 �J��v�5 ��D�I�"� �#��" ��/�v�"� : ��%��N�&�] ��/�v�"� ��)* ��& ��/�1 F4X�;�� F4X�+��

�P�0�;��4: �8PI�H�� w/�!"� ��%4�4� �8I�H 6�3�L g��( �%�I��d�& @] �� F�� W�� r�5 ��y�� 5�%4�� 5�PPPP�5 .

) c7�O�� ( ( �

) #�� 5�� : ��;�� #��" ��/�v�"� �� 5 �6�!�( ( .

Maksudnya: Daripada Jarir bin cAbdullah al-Bajaliyy

(��( �� Q��), Beliau berkata kami semua ada bersama-

sama Nabi s.a.w., ketika itu baginda melihat bulan

yang penuh (pada empat belas hari bulan hijrah),

kemudian baginda bersabda: Kamu semua akan dapat

melihat tuhanmu sebagaimana kamu melihat bulan itu,

kamu tidak berasa kesukaran dan kepayahan untuk

melihatnya sekiranya kamu mampu tidak dilalaikan

daripada menunaikan sembahyang sebelum terbitnya

matahari (sembahyang Subuh) dan juga sembahyang

sebelum terbenamnya matahari. Oleh itu, hendaklah

kamu semua tunaikan dengan bersungguh-sungguh.

(Hadis riwayat Bukhari dan Muslim)


Hadis di atas mempunyai unsur al-Isticarah pada ungkapan Rasulullah

s.a.w. : “ ��/�1 F4X�;�� F4X�+�� &��y�� 5 ��%��N�&�] ��/�v�"� ��)* .”. mustacar (al-

musyabbah bih) bagi Isticarah di atas ialah “�7��B%��"�� z%�Q�%�"��; 4#��y�"�” (melihat

dengan jelas) yang dirujuk kepada kalimah “��&”, manakala mustacar

lahu (al-musyabbah) bagi Isticarah ini pula ialah “ c�I�� Q�� ] CG�%�v�"� �F�� "�

c�%4X�� ]��” (ilmu yang kuat yang tidak digugat oleh kesamaran dan

1 Muhammad bin Ismacil Abu cAbd Allah al-Bukhariyy(t.t.), op.cit. Kitab Waktu

Sembahyang, Bab Fadilat Sembahyang Asar, no. hadis 547. Lihat juga Muslim bin Hajjaj

Abu al-Husayn al-Qusyayri al-Naysaburiyy (1992), op.cit, Kitab Berkaitan Masjid dan

Tempat Sembahyang, Bab Fadilat Sembahyang Subuh dan Asar dan Fadilat Menjaga

Keduanya, no. hadis 1384.


27

syak). Jamic nya ialah jelas dan nyata. Sementara qarinah di dalam

Isticarah ini ialah “� F4X�;��”.1

Secara terperinci dan mendalam Isticarah ini dapat dikategorikan

sebagaimana berikut :

1. Isticarah Tasrihiyyah sebagaimana dijelaskan di atas.

2. Isticarah Tab

ciyyah kerana kalimah “��&” yang merupakan

mustacar (al-musyabbah bih) merupakan kata perbuatan. Ia

termasuk di dalam kategori musytaq.

3. Isticarah Wifaqiyyah kerana musyabbah dan al-musyabbah bih

di dalam Isticarah ini merupakan dua perkara yang boleh

berhimpun.


carah

ini kerana mustacar lahu (musyabbah) di dalamnya merupakan

perkara yang boleh dicapai oleh akal.


cqul .Ia dikategorikan sebagai Isti

carah

ini berdasarkan pencapaian Mustacar (al-musyabbah bih)

melalui pancaindera, manakala Mustacar Lahu (al-musyabbah)

melalui akal.



c

bagi Isticarah ini ialah jelas dan nyata. Justeru itu ia

merupakan Isticarah Mahsus Li Ma

cqul Laha Jami

c Mahsus.

- Jamic bagi Isti


bersama oleh al-musyabbah dan al-musyabbah bih. Justeru


c Yusybih Sifah

Musytarakah Bayna al-musyabbah Wa al-musyabbah bih.


cnya



7. Isticarah Murasysyahah. Ia termasuk di dalam kategori

Isticarah ini kerana disebut bersamanya mula’im al-

musyabbah bih, iaitu “��/�v�"� ��)* ��& ��/�1”.

1 Al-Sharif al-Radiyy (1967), op.cit, h.51.


28

Dari sudut yang lain dapat disimpulkan sebagaimana perbincangan

sebelum ini bahawa setiap Isticarah Tab

ciyyah mempunyai unsur-

unsur Isticarah Makniyyah. Di dalam Isti

carah di atas dapat dilihat

bahawa ungkapan “� FPP4X�;��” sebagai mustacar lahu (musyabbah).

Disebabkan Isticarah ini berkaitan dengan Tuhan Rabb al-Jalil, maka

penulis berpendirian untuk tidak menghuraikannya dengan mendalam.

4. Peratusan jenis-jenis al- Isticarah di dalam 48 hadis kitab

Riyad al-Salihin yang dianalisis

Jadual 1 : Peratusan jenis-jenis al- Isticarah di dalam 48 hadis

kitab Riyad al-Salihin yang dianalisis

Bil Jenis Isti

carah Bilangan Peratusan Catatan

1 Tasrihiyyah 52 55.32

Makniyyah 42 44.68

2 Asliyyah 45 47.87

Tabciyyah 43 45.74

- 6 6.38 Isticarah

Tamthiliyyah

3 Wifaqiyyah 59 62.76

cInadiyyah 35 37.23

4 Tahqiqiyyah 51 54.25

Takhyiliyyah 43 45.74

5 Mahsus Li Macqul 47 50.00

Macqul Li Mahsus 3 3.19

Mahsus Li Mahsus 38 40.42

Macqul Li Ma

cqul 6 6.38

6 Isticarah Laha Jami

c

Mahsus

24 25.53 Isticarah

berdasarkan Jamic

Isticarah Laha Jami

c

Macqul

65 69.15 "

Isticarah Laha Jami

c

Mahsus Wa Macqul

4 4.25 "

Isticarah Laha Jami

c

Muntazic Min

Mutacaddid

1 1.06 "


29

7 Isticarah Laha Jami

c

Sifah Musytarakah

al-musyabbah Wa

al-musyabbah bih

85 90.42 "

Isticarah Laha Jami

c

Mutacalliq Bi Ta

crif

al-Musyabbah Wa al-

musyabbah bih

8 8.51 "

- 1 1.06 "

(Isticarah Laha

Jamic Muntazi

c

Min Mutacaddid)

8 Isticarah Qari bah 94 100 "

Isticarah Ba

cidah 0 0 "

9 Isticarah Murasysyahah 14 14.89

Isticarah Mujarradah 30 31.91

Isticarah Mutlaqah 50 53.19

10 Isticarah Tamthiliyyah 6 6.38

Jadual di atas menunjukkan peratusan jenis-jenis Isticarah yang

terdapat di dalam 48 hadis kitab Riyad al-Salihin yang dianalisis.

Peratusan ini berdasarkan 10 kategori pembahagian Isticarah

sebagaimana kandungan jadual. Daripada jadual di atas dapat

disimpulkan bahawa tidak terdapat perbezaan peratusan yang ketara di

antara kategori Isticarah Tasrihiyyah dan Isti

carah Makniyyah,

Isticarah Asliyyah dan Isti

carah Tabciyyah, Isti

carah Tahqiqiyyah dan

Isticarah Takhyiliyyah, di mana perbezaan peratusan yang paling

tinggi ialah pada Isticarah Tasrihiyyah dan Isti

carah Makniyyah.


30

Perbezan di antara kedua-dua Isticarah tersebut ialah 10.64 peratus.

Bagaimanapun terdapat perbezaan peratusan yang ketara pada

kategori Isticarah berikut :

1. Isticarah Wifaqiyyah 62.76 peratus dan Isti

carah cInadiyyah

37.23 peratus.


cqul 50.00 peratus, Isti

carah Macqul Li

Mahsus 3.19 peratus, Isticarah Mahsus Li Mahsus 40.42

peratus dan Isticarah Ma

cqul Li Ma

cqul 6.38 peratus.

3. Isticarah Laha Jami

c Mahsus 25.53 peratus, Isti

carah Laha

Jamic Ma

cqul 69.15 peratus, Isti

carah Laha Jamic Mahsus Wa

Macqul 4.25 peratus dan Isti

carah Laha Jamic Muntazi

c Min

Mutacaddid 1.06 peratus.

4. Isticarah Laha Jami

c Yusybih Sifah Musytarakah Bayna al-

musyabbah Wa al-musyabbah bih 90.42 peratus,

’Isticarat Laha Jami

c Muta

calliq Bi Ta

crif al- Musyabbah Wa

al-Musyabbahbih 8.51 peratus dan Isticarah Laha Jami

c

Muntazic Min Muta

caddid 1.06 peratus.

5. Isticarah Qaribah 100 peratus dan Isti

carah Isticarah Ba

cidah

0 peratus.

6. Isticarah Murasysyahah 14.89 peratus, Isti

carah Mujarradah

31.91 peratus dan Isticarah Mutlaqah 53.19 peratus.

7. Isticarah Tamthiliyyah 6.38 peratus dan Isti

carah Mufradah

93.62 peratus.

Peratusan di atas menggambarkan perbezaan tahap kekerapan

penggunaan Isticarah mengikut kategori. Selain dari rumusan di atas

dapat diperhatikan bahawa semua Isticarah Tamthiliyyah yang

terdapat dalam kajian ini tidak dapat ditentukan sebagai Isticarah

Asliyyah atau Tabciyyah kerana musta

car (al-musyabbah bih)

didatangkan dalam bentuk struktur ayat (tarkib) bukan kalimah. Hal

ini menjadi satu kelaziman bagi Isticarah Tamthiliyyah. Selain itu,

terdapat satu Isticarah Tamthiliyyah tidak dapat ditentukan sebagai

Isticarah Laha Jami

c Yusybih Sifah Musytarakah Bayna al-

Musyabbah Wa al-musyabbah bih atau Isticarah Laha Jami

c

Mutacalliq Bi Ta

crif al- Musyabbah Wa al-musyabbah bih kerana ia

mempunyai beberapa jamic

yang lahir daripada beberapa Isticarah di

dalam tarkib Isticarah Tamthiliyyah tersebut. Bagaimanapun hal ini

tidak menjadi satu kemestian bagi Isticarah Tamthiliyyah kerana


31

terdapat Isticarah Tamthiliyyah yang mempunyai satu jami

c yang lahir

daripada tarkib yang menggambarkan satu Isticarah. Hal ini dapat

dilihat pada analisis di atas.

Dari sudut kepentingan dan impak jenis-jenis al-Isticarah yang dikaji

di dalam hadis-hadis kitab Riyad al-Salihin dapat diperhatikan bahawa

terdapat kepelbagaian gaya bahasa al-Isticarah di dalam hadis-hadis

kitab Riyad al-Salihin. Ini menggambarkan kefasihan dan

kebijaksanaan Rasulullah SAW dalam berkomunikasi dan

menyampaikan risalah Allah SWT.

Selain itu, gaya bahasa al-Isticarah di dalam hadis-hadis kitab Riyad

al-Salihin mempunyai unsur ijaz dan jawamic al-kalim di mana ia

dapat memberi maksud yang mendalam dan luas dengan penggunaan

lafaz yang ringkas. Ini menggambarkan kalam Rasulullah s.a.w.

mempunyai hikmah dan kehebatan yang tidak boleh ditandingi

manusia.

Manakala kewujudan gaya bahasa al-Isticarah yang pelbagai di dalam

hadis-hadis kitab Riyad al-Salihin mengajak umat Islam amnya dan

cendikiawan Islam khususnya memerhati dan mengkaji maksud dan

struktur hadis secara mendalam merangkumi aspek balaghah dan

tatabahasa.

Dari aspek yang lain dapat disimpulkan bahawa gaya bahasa al-

Isticarah di dalam hadis-hadis kitab Riyad al-Salihin mempunyai

maksud yang jelas dan jauh dari unsur paksaan dan kecelaruan. Antara

dapatan yang membuktikan kenyataan ini ialah semua al-Isticarah

yang dianalisis di dalam kajian ini merupakan al-Isticarah al-Qaribah,

iaitu al-Isticarah yang mempunyai jami

c yang boleh dicapai dengan

mudah tanpa memerlukan perhatian mendalam.

4. Penutup

Justeru bahasa hadis Rasulullah s.a.w. yang indah, mudah difahami

dan mempunyai unsur-unsur balaghah yang unggul, maka ia menjadi

salah satu faktor kejayaan baginda dalam menyampaikan risalah


32

Allah SWT ke seluruh alam. Di antara ciri-ciri bahasa baginda ialah

wujudnya unsur-unsur majaz yang berkesan dan mampu

mempengaruhi para pendengar. Oleh yang demikian penulis melihat

bahawa kajian berkaitan majaz, khususnya al- Isticarah merupakan

kajian penting yang dapat membongkar rahsia keindahan hadis

Rasulullah s.a.w. dan memberi kefahaman yang mendalam kepada

pencinta hadis Rasulullah s.a.w., khususnya pencinta kitab Riyad al-

Salihin, samada guru ataupun pelajar.

Dengan paparan analisis al- Isticarah dalam kitab Riyad al-Salihin

secara terperinci berdasarkan rukun-rukun, mula’im, jenis-jenis al-

Isticarah, maka ia sedikit sebanyak dapat memenuhi keperluan di atas

dan merintis jalan kepada para ilmuwan untuk mengkaji bidang

berkaitan dengan lebih serius. Rujukan

1. Abdullah Hasan dan Ainun Muhammad (1993), Kamus Peribahasa Lengkap,

Terbitan Pertama, Kuala Lumpur : Utusan Publication & Distributors Sdn. Bhd,

h.xiii.

2. Al-cAyni, Badr al-Din Abu Muhammad Mahmud bin Ahmad (t.t.),

cUmdah al-

Qari Syarh Sahih al-Bukhariyy. t.t. : Dar al-Fikr.

3. Al-Bukhari, Muhammad bin Ismacil Abu

cAbd Allah t.t. Sahih al-Bukhari.

Beirut: Dar Ihya’ al-Turath al-cArabiyy.

4. Dewan Bahasa dan Pustaka (2005), Kamus Dewan, Edisi Keempat. Kuala

Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, h.1029.

5. Fadl Hasan cAbbas 1997. Al-Balaghah Fununuha wa Afnanuha, c.4. Yarmouk :

Dar al-Furqan Li al-Nasyr Wa al-Tawzic. 6. Ghazi Yamut(1995),

cIlm Asalib al-Bayan, c.2. Beirut : Dar al-Fikr al-

Lubnaniyy.

7. Ibn Manzur Jamal al-Din Muhammad bin Mukram al-Ansariyy 1968. Lisan al-cArab. Beirut : Dar Sadir.

8. Kamal cIzzuddin, Dr. (1983), Al-Hadith al-Nabawiyy al-Sharif Min al-Wijhah

al-Balaghiyyah, Beirut – al-Ramlah al-Baida’ : Dar ’Iqra’

9. Al-Maraghi Ahmad Mustafa (2002), cUlum al-Balaghah, al-Bayan Wa al-

Macani Wa al-Badic, c.4. Beirut: Dar al-Kutub al-

cIlmiyyah.

10. Al-Midani, cAbd al-Rahman Hasan Habannakah 1996. Al-Balaghah al-

cArabiyyah, Ususuha Wa

cUlumuha Wa Fununuha. Damsyik : Dar al-Qalam,

Beirut : Dar al-Syamiyyah.

11. Muhammad Bilu Ahmad Abu Bakr (1979), Min Balaghah al-Sunnah. Syaric al-Suq al-Tawfiqiyyah: Matba

cah

cAtlas.

12. Al-Nawawiyy Muhyi al-Din Abu Zakariyya Yahya (1392H.), Al-Minhaj Syarh Sahih Muslim, j.16, c.2. Beirut : Dar Ihya’ al-Turath al-

cArabiyy.


33

13. Al-Naysaburiyy Muslim bin Hajjaj Abu al-Husayn al-Qusyayriyy (1992), Sahih

al-Muslim, Kitab Sifat Orang Munafiq dan Hukuman ke atas Mereka

14. Al-Radiyy Al-Sharif 1967. Al-Majazat al-Nabawiyyah, Tahkik dan suntingan

Taha Muhammad al-Zayni. Kaherah : Matbcah al-Fajalah al-Jadidah.

15. Al-Sacidiyy

cAbd al-Muta

cal (2000), al-Balaghah al-cAliyah Fi c

Ilm al-Bayan.

Kaherah : Maktabah al-Adab.


34

Pengajian Hadith Di Institusi Formal

& Non Formal Di Malaysia

Oleh:

Muhammad Faidz Bin Mohd Fadzil ∗∗∗∗

Dr. Fauzi Bin Deraman ∗∗∗∗∗∗∗∗

Selamat B. Amir ∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗

Abstrak

Kedudukan hadith sebagai sumber penting agama Islam telah

mendorong hadith Nabi s.a.w. untuk terus-menerus dipelajari. Artikel

ini merupakan suatu penelitian awal berkenaan dengan sumbangan

institusi formal dan non formal yang terlibat dalam bidang hadith

agar dapat dijadikan asas kepada usaha menjadikan pengajian hadith

ini lebih bermanfaat dan komprehensif. Artikel ini turut memberi

gambaran kepada pengembangan pengajian hadith yang berlaku

serta membahaskan saranan-saranan yang perlu dilaksanakan agar

merancakkan lagi pertumbuhan pengajian hadith dengan lebih pesat.

Pendahuluan

Hadith telah disepakati ijmak ulama bahawa ia merupakan sumber

kedua utama Islam selepas al-Qur’an al-Karim. Para ulama telah

bersependapat bahawa al-Qur’an mestilah ditafsirkan penerangannya

melalui hadith-hadith yang telah dikenalpasti kesahihannya terlebih

dahulu supaya penyelewengan dan penyimpangan yang jauh dari

kebenaran dapat dihindari mereka yang ingin memahami sebaik

mungkin isi kandungan sebenar al-Qur’an.1 Justeru itu, para ulama

telah bertungkus-lumus untuk memelihara hadith Nabi s.a.w. daripada

sebarang bentuk penyelewengan dan terus luput dalam kalangan umat

∗ Calon pelajar sarjana di Jabatan al-Quran dan al-Hadith, Akademi Pengajian Islam,

Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

∗∗ Prof. Madya di Jabatan al-Quran dan al-Hadith, Akademi Pengajian Islam, Universiti

Malaya, Kuala Lumpur.

∗∗∗ Calon pelajar PhD di Jabatan al-Quran dan al-Hadith, Akademi Pengajian Islam,


1 Abdul Hayei bin Abdul Sukor (2006), “Pengajian Hadis: Tradisi dan Permasalahannya di

Malaysia”, dalam Haziyah Hussin et al. (eds.), Kelangsungan Pengajian Hadis: Cabaran

Dan Masa Depan. Bandar Seri Putra: Jabatan Al-Quran & Al-Sunnah, Fakulti Pengajian dan

Peradaban Islam, Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor, h. 49-63.


35

Islam terutamanya di Nusantara ini. Pelbagai kaedah dan penyelesaian

telah dilakukan ulama dalam meneruskan kesinambungan ilmu hadith

dan antara usaha murni mereka yang kekal sehingga kini adalah

dengan mengadakan pengajian hadith sama ada di institusi formal

ataupun melalui institusi non formal khususnya di Malaysia.

Sejarah Perkembangan Pengajian Hadith di Malaysia1

Penulisan karya-karya Islam pada kurun ke-19 dan ke-20 di Malaysia

secara khususnya dan di Nusantara secara umumnya telah didominasi

oleh penulisan dalam bidang fiqah, aqidah dan tasawuf. Namun

begitu, fenomena ini tidak menghalang hadith-hadith Nabi s.a.w.

daripada terus tersebar dan berkembang, walaupun tidak dapat

dinafikan bahawa penulisan dalam bidang ini agak ketinggalan

berbanding penulisan dan penghasilan karya dalam bidang-bidang

lain.

Hadith yang menjadi keutamaan dalam syariat Islam, secara

tidak langsung telah memberi suntikan serta dorongan kepada umat

Islam agar mempelajari dan memahami hadith Nabi s.a.w. Ia tetap

menjadi sumber penghujahan dan pendalilan utama dalam kebanyakan

karya-karya Islam walaupun karya berkenaan bukanlah di bawah

kategori bidang hadith. Malahan boleh dikatakan hampir tiada karya

yang dihasilkan dalam bidang pengajian Islam yang tidak didukung

oleh argumen-argumen berteraskan hadith-hadith Nabi s.a.w.

Kurun ke-19 dan awal 20-an telah menyaksikan perkembangan

ilmu hadith yang agak perlahan berlaku di seluruh dunia termasuklah

di Tanah Melayu ketika itu melainkan di negara India dan Pakistan.

Shaykh Ahmad Muhammad Shakir, seorang tokoh hadith Mesir

(m.1958) pernah menjelaskan fenomena kelesuan itu dengan

kenyataan beliau:

“Adapun di zaman kita ini, orang telah pun meninggalkan

sama sekali periwayatan hadith secara keseluruhan.

Setelah itu, mereka meninggalkan pula penumpuan

terhadap hadith-hadith kecuali segelintir sahaja

daripada mereka. Begitu sedikit sekali untuk anda lihat

dari kalangan mereka orang yang ahli untuk menjadi

1 Fauzi Deraman (2010), Pengajian Hadith Di Malaysia: Tokoh, Karya dan Institusi, Kuala

Lumpur: Jabatan al-Quran dan al-Hadith, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, h. 1-

2.


36

penuntut ilmu-ilmu al-Sunnah, dan amat jauh sekali

untuk anda dapati orang yang layak untuk menjadi

seorang al-muhaddith (ahli hadith). Adapun darjat al-

hafiz, ia sudah pun terputus jejaknya dan telah ditutup

oleh al-Hafiz Ibn Hajar al-‘Asqalani (m.852H).

Kemudian al-Sakhawi (m.902H) dan al-Suyuti

(m.911H) pula telah hampir untuk muncul menjadi al-

hafiz, dan kemudian tidak ada seorang pun yang

muncul sesudah mereka berdua itu.”1.

Kenyataan beliau tersebut, tidaklah memberi erti bahawa

pengajian hadith tidak dipelajari ketika itu. Realitinya, pengajaran dan

pengajian hadith tetap berlaku di institusi-institusi pengajian Islam di

dunia termasuklah di Malaysia walaupun fokus utama dan penekanan

pengajiannya berbeza-beza. Kitab-kitab hadith seperti Bulugh al-

Maram oleh Ibn Hajar (m.852H), Matn al-Arba‘in dan Riyad al-

Salihin oleh Imam al-Nawawi (m.656H), dan Mukhtar al-Ahadith

oleh Ahmad Hashimi telah pun digunapakai sebagai silibus pengajian

terutamanya di institusi pengajian tradisional iaitu pondok-pondok dan

juga di sekolah agama. Kemudian pada kurun ke-20, kitab Sahih al-

Bukhari dan Sahih Muslim pula mula dipelajari. Namun begitu,

kebanyakan karya-karya utama dalam pengajian hadith masih tidak

dipelajari.

Definisi Formal dan Non Formal

i. Definisi Formal2

Formal membawa erti menurut peraturan tertentu iaitu sama ada dari

segi bentuk, ciri-ciri, cara, dan sebagainya yang sudah diterima atau

yang dianggap wajar, menurut aturan, menurut adat kebiasaan atau

pun rasmi.

ii. Definisi Non Formal3

Perkataan non formal atau informal membawa erti yang sama iaitu

tidak formal. Ia bermaksud tidak mengikut cara yang sudah menjadi

kebiasaan atau yang sudah ditetapkan.

1 Ibid.

2 (t.p.) (2005), Kamus Dewan Edisi Keempat, Hajah Noresah bt. Baharom et. al, c. 1, Kuala

Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, h. 414.

3 Ibid. h. 576.


37

Sekiranya difahami daripada pengertian di atas, institusi

pengajian formal membawa maksud badan atau organisasi seperti

universiti, maktab dan sebagainya yang ditubuhkan untuk tujuan

pembelajaran dengan mengikuti sistem pengajian atau aturan rasmi

yang telah diterima dan sudah ditetapkan oleh pihak institusi terbabit.

Manakala institusi non formal membawa maksud sedikit berbeza iaitu

institusi yang memiliki sistem pengajian yang berbeza daripada

institusi formal.

Namun begitu pengertian sebenar yang ingin diketengahkan

penulis di sini bagi kedua-dua perkataan ini adalah lebih membawa

maksud kepada perbezaan bagi institusi pengajian yang bersifat

moden dan tradisional. Hakikatnya definisi kedua-dua institusi

terbabit adalah hampir sama maksud. Namun perbezaan ketara adalah

dari sudut sistem pengajian yang lebih bersistematik bagi institusi

formal berbanding institusi non formal. Penulis tidaklah

menyatakan bahawa institusi non formal tidak bersistematik, tetapi

hakikatnya ia mempunyai sistem yang tersendiri dan tradisi. Dalam

pengertian lain, maksud institusi formal di sini boleh juga difahami

dengan membawa maksud institusi yang lebih kepada sistem

pengajian secara moden dan institusi non formal pula adalah institusi

pengajian yang dijalankan secara tradisional.

Skop Kajian

Kajian ini akan memfokus kepada institusi pengajian atau institusi

pendidikan yang mana melibatkan dua sistem pengajian yang berbeza

iaitu secara formal dan non formal. Institusi pendidikan yang bersifat

formal adalah institusi yang memiliki sistem pengajian teratur dan

bersistematik seperti sekolah menengah, institusi pengajian tinggi,

kolej dan sebagainya. Manakala institusi yang bersifat non formal

adalah sebaliknya dan contoh-contoh institusi pengajian non formal

adalah institusi pengajian tradisional seperti sekolah pondok, masjid

ataupun surau. Dua buah institusi yang berbeza dari segi sistem

pengajiannya akan diketengahkan dalam kajian ini sebagai

perbandingan awal dan melihat manfaat yang boleh didapati daripada

kedua-dua institusi berkenaan.

Institusi Formal

Institusi-institusi formal yang melibatkan pengajian hadith

kebanyakannya adalah terdiri daripada sekolah-sekolah menengah dan


38

institusi-institusi pengajian tinggi seperti universiti, kolej-kolej dan

sebagainya. Institusi-institusi formal di Malaysia boleh dikategorikan

kepada dua iaitu:

i. Sekolah Menengah

ii. Institusi Pengajian Tinggi Awam (IPTA) / Swasta (IPTS)

a) Sekolah Menengah

Sekolah-sekolah di Malaysia kebanyakannya adalah di bawah

pentadbiran kerajaan yang mana sistem pendidikan persekolahan

diuruskan oleh Kementerian Pelajaran Malaysia. Hanya sebahagian

sekolah-sekolah dalam negara adalah di bawah pengurusan Jabatan

Agama Islam Negeri dan tidak kurang juga di bawah tadbir

persendirian.

Subjek atau matapelajaran terutamanya yang melibatkan

subjek pengajian hadith di sekolah-sekolah menengah seluruh negeri

di bawah Kementerian Pelajaran Malaysia telah diselaraskan.

Misalnya, subjek Pendidikan Al-Quran dan As-Sunnah1 dan subjek

Sijil Tinggi Agama Malaysia (STAM).

Tidak ketinggalan juga silibus bagi sekolah-sekolah agama di

bawah seliaan Jabatan Agama Islam negeri turut menyumbang kepada

perkembangan ilmu hadith. Misalnya, penulis membawa satu contoh

silibus di bawah seliaan pentadbiran Jabatan Hal Ehwal Agama Islam

Negeri Kedah Darul Aman (JHEAIK) iaitu2:

i. Tingkatan Satu & Dua: Nusus Mukhtarah min al-Sunnah al-

Nabawiyyah karangan Hamzah Ibrahim al-Jabali, Mushawi ‘Uthman ‘Abud dan Taha Muhammad al-Sakat.

ii. Tingkatan Tiga: Al-Ahadith al-Mukhtarah karangan Shaykh

‘Abd Allah al-Sharqawi iii. Tingkatan Empat: Fath al-Mubdi’ bi Sharh Mukhtasar al-

Zubaydi karangan Shaykh ‘Abd Allah al-Sharqawi

1 Portal Rasmi Kementerian Pelajaran Malaysia, http://www.moe.gov.my/?id=48&lang=my,

10 Januari 2011.

2 Penulis memperolehi maklumat daripada faksimili Bahagian Pelajaran Jabatan Hal Ehwal

Agama Islam Negeri Kedah Darul Aman, no.faks: 047317784, 2 Disember 2009. Lihat juga;

Bahagian Pendidikan Jabatan Agama Islam Perak, Sukatan Pelajaran Thanawi1 Tingkatan3,

http://202.188.163.164/bpendidikan/index.php?option=com_docman&task=doc_details&Item

id=28&gid=5, 6 Januari 2011; dan Bahagian Pendidikan Jabatan Agama Islam Perak, Sukatan

Pelajaran Thanawi2 Tingkatan4,

http://202.188.163.164/bpendidikan/index.php?option=com_docman&task=doc_details&Item

id=28&gid=6, 6 Januari 2011 bagi maklumat tambahan.


39

iv. Tingkatan Lima (Sukatan STAM): Fath al-Mubdi’ bi Sharh

Mukhtasar al-Zubaydi oleh Shaykh ‘Abd Allah al-Sharqawi Hampir kesemua sekolah menengah di bawah seliaan Jabatan Agama

Islam negeri menggunakan silibus daripada Universiti Al-Azhar,

Kaherah, Mesir.

b) Institusi Pengajian Tinggi

i. Institusi Pengajian Tinggi Awam1

Institusi-institusi pengajian tinggi awam yang menawarkan pengajian

hadith adalah seperti berikut:

a) Jabatan al-Quran dan al-Hadith, Akademi Pengajian Islam,


b) Jabatan Pengajian al-Quran dan al-Sunnah, Fakuti Pengajian

Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi.

c) Jabatan al-Quran dan al-Sunnah, Fakulti Ilmu Wahyu,

Universiti Islam Antarabangsa Malaysia, Gombak.

d) Fakulti Pengajian Quran dan Sunnah, Universiti Sains Islam

Malaysia, Nilai, Negeri Sembilan.

e) Jabatan al-Quran dan as-Sunnah, Fakulti Pengajian

Kontemporari Islam, Universiti Sultan Zainal Abidin, Kuala

Terengganu.

f) Unit Pengajian Islam, Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan,

Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang.

ii. Institusi Pengajian Tinggi Swasta2

1 Sila lihat; Academy of Islamic Studies,

http://apium.um.edu.my/department/F&U_intro.html. Lihat; Fakulti Pengajian Islam,

Universiti Kebangsaan Malaysia, http://pkukmweb.ukm.my/~fpi/jabatan.htm. Lihat juga;

Kulliyyah of Islamic Reveal Knowledge & Human Sciences, International Islamic University

Malaysia, http://www.iium.edu.my/irkhs/v2/index.php/quran-a-sunnah. Lihat; Fakulti

Pengajian Quran & Sunnah, Universiti Sains Islam Malaysia,

http://www.usim.edu.my/usim/index.php?option=com_content&view=article&id=51&Itemid

=146. Lihat; Fakulti Pengajian Kontemporari Islam, Universiti Sultan Zainal Abidin,

http://www.fki.unisza.edu.my/index.php?option=com_content&view=article&id=67&Itemid

=83&lang=ms. Lihat juga Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan, Universiti Sains Malaysia,

http://www.hum.usm.my/default.asp?menu=112&hum=0, 16 Disember 2010.

2 Kolej Universiti Islam Antrabangsa Selangor,

http://www.kuis.edu.my/v2/index.php?option=com_content&task=blogsection&id=12&Itemi

d=72. Lihat; Kolej Universiti Insaniah,

http://www.kuin.edu.my/v3m/index.php?option=com_content&view=article&id=157&Itemid

=189&lang=bm. Lihat; Kolej Islam Darul Ridzuan, http://www.kiperak.edu.my/, 16

Disember 2010.


40

Institusi-institusi pengajian tinggi swasta yang terlibat adalah:

a) Jabatan al-Quran dan as-Sunnah, Akademi Islam, Kolej

Universiti Islam Selangor.

b) Jabatan Hadis, Kulliyyah Usuluddin, Kolej Universiti

Insaniah, Kedah.

c) Fakulti Usuluddin, Kolej Islam Darul Ridzuan, Perak.

Silibus Pengajian Hadith

Subjek atau matapelajaran yang dijadikan silibus bagi pengajian

hadith di institusi pengajian tinggi adalah seperti berikut:

INSTITUSI SUBJEK

Akademi Pengajian Islam,

Universiti Malaya1

Manahij al-Muhaddithin

Dirasah al-Asanid

Kajian Teks Hadith

Al-Jarh wa al-Ta‘dil Mukhtalif al-Hadith

Pengajian al-Quran dan al-Hadith Dalam

Aplikasi ICT

Fakuti Pengajian Islam, Universiti

Kebangsaan Malaysia2

Kajian Hadith

Kajian Hadith Masa Kini

Metodologi al-Quran dan al-Hadith

Fakulti Ilmu Wahyu, Universiti

Islam Antarabangsa Malaysia3

Dirasat al-Nassiyyah min Sunan al-

Tirmidhi Ahadith al-Ahkam li al-Hadith

Tadwin al-Sunnah

Ma‘ayir Naqd al-Hadith

Takhrij al-Hadith

Mabadi‘ al-Ta‘amul ma‘a al-Sunnah

Ittijahat al-Mu‘asirah fi Dirasat al-

Sunnah

Al-Jarh wa al-Ta‘dil Al-Sharh al-Mawdu‘i li al-Hadith

Al-I‘jaz fi al-Sunnah: Inimitability

Elements in Sunnah

1 Bagi maklumat selanjutnya, sila rujuk Buku Panduan Ijazah Dasar, Tahun Akademik

2010/2011, terbitan Akademi Pengajian Islam Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

2 Bagi maklumat selanjutnya, sila rujuk; Fauzi Deraman (2010), Pengajian Hadith Di

Malaysia: Tokoh, Karya dan Institusi, terbitan Jabatan al-Quran dan al-Hadith, Akademi

Pengajian Islam Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

3 International Islamic University Malaysia, http://www.iium.edu.my/anr/leaflet/IRKhs.pdf,

13 Januari 2011. Sila lihat; Ikatan Mahasiswa al-Amin Malaysia (IKMA Malaysia),

http://ikmalaysia.blogspot.com/2009/05/study-plan-for-quran-sunnah-studies.html, 10 Januari

2011.


41

Dirasah al-Hadith al-Nabawi

Fakulti Pengajian Kontemporari

Islam, Universiti Sultan Zainal

Abidin1

Ulum al-Hadith I

Ulum al-Hadith II

Takhrij al-Hadith

Hadith al-Mawdu‘iy

Unit Pengajian Islam, Pusat

Pengajian Ilmu Kemanusiaan,

Universiti Sains Malaysia2

Science of Hadith

Critical Analysis on Hadith Texts

The Methodology of Muhaddithin

Study on Sources and Status of Hadith

The Narrators of Hadith

Akademi Islam, Kolej Universiti

Islam Antarabangsa Selangor3

Mustalah al-Hadith

Ulum al-Hadith

Pengantar Syarah Hadith

‘Ilm Takhrij al-Hadith

Metodologi Ahli Hadith

‘Ilm Rijal al-Hadith

Al-Hadith al-Mawdu’i Dirasat al-Asanid

Kulliyyah Usuluddin, Kolej

Universiti Insaniah4

Al-Hadith

Ulum Al-Hadith

Ahadith al-Ahkam

Al-Hadith al-Tahlili ‘Ilm al-Rijal Wa Manahij al-Muhadithin

Al-Hadith al-Mawdu‘i Al-Fikr al-Islami al-Hadith

Kolej Islam Darul Ridzuan5

Al-Hadith Al-Tahlili I Al-Hadith Al-Tahlili II Ulum Al -Hadith I

Ulum Al -Hadith II

Ulum Al -Hadith III

Al-Hadith Al-Mawdu‘i I Al-Hadith Al-Mawdu‘i II Takhrij Al-Hadith

Manahij Al-Muhaddithin

Institusi Non Formal

Institusi non formal boleh dikategorikan kepada beberapa pecahan

iaitu:

1 Fakulti Pengajian Kontemporari Islam, Universiti Sultan Zainal Abidin (UNISZA), op.cit.

2 Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan, Universiti Sains Malaysia, op.cit.

3Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS),

http://www.kuis.edu.my/v2/index.php?option=com_content&task=view&id=141&Itemid=18

7, 10 Januari 2011.

4 Kolej Universiti Insaniah, op.cit., 16 Disember 2010.

5 Kolej Islam Darul Ridzuan, op.cit., 16 Disember 2010.


42

i. Masjid dan surau

ii. Madrasah

iii. Sekolah pondok

iv. Organisasi atau Pertubuhan

a) Masjid dan Surau

Institusi masjid dan surau pada masakini telah memainkan peranan

yang penting dalam penyebaran hadith. Kuliah-kuliah hadith yang

disampaikan di masjid dan surau di seluruh negara masih terus

dianggap berperanan besar dalam mendedahkan hadith kepada

peringkat umum. Kebiasaannya pengajaran hadith berlangsung

sesudah solat Subuh atau Maghrib. Sungguhpun begitu, tidak dapat

dinafikan bahawa masih banyak lagi masjid dan surau yang tidak

menawarkan pengajian hadith. Kemungkinan juga adalah disebabkan

kekurangan tenaga pengajar yang berkelayakan dan berautoriti dalam

bidang pengajian hadith ataupun penumpuan pengajaran lebih kepada

bidang-bidang lain seperti bidang tasawuf, akidah, fiqah dan

sebagainya. Tidak dinafikan usaha-usaha yang diambil masyarakat

Islam dalam proses memahami dan mendalami ilmu-ilmu Islam

adalah tepat, iaitu bermula dengan tauhid dan diikuti dengan fiqah dan

tasawuf, namun yang mencacatkan proses tersebut ialah dari segi

pendekatan.

Pembelajaran ilmu tauhid, fiqah ataupun tasawuf tanpa

merujuk kepada hadith yang sahih serta tiada tumpuan yang khusus

dalam pengajian hadith sedikit sebanyak telah membantutkan usaha

murni agar penyebaran dan pendedahan hadith yang berautoriti

kepada masyarakat awam terus-menerus berlaku.1 Tinjauan awal pada

masakini di masjid-masjid dan surau mendapati bahawa pengajaran

hadith yang dilakukan adalah berdasarkan penggunaan kitab-kitab

popular iaitu Hadith 40 dan Riyad al-Salihin karangan Imam al-

Nawawi, Bulugh al-Maram oleh Ibn Hajar dan Mustika Hadith yang

telah diterbitkan oleh Pusat Islam Jabatan Perdana Menteri.2

1 Mohd Muhiden Abd. Rahman (2007), “Tradisi Pengajian Hadis di Nusantara”, dalam Mohd

Fauzi Hamat et al., Pengajian Islam di Institusi Pengajian Tinggi Awam Malaysia. Kuala

Lumpur: Penerbit Universiti Malaya, h. 123-133.

2 Fauzi bin Deraman (2009), “Pengajian Hadith di Malaysia: Suatu Tinjauan”, dalam

Mustaffa Abdullah et l. (2009), Khazanah al-Qur’an & al-Hadith Nusantara, c. 1, Kuala

Lumpur: Fauzul Na’im Sdn. Bhd, h. 213-236.


43

Namun begitu, usaha-usaha pengajaran hadith menggunakan

kitab-kitab hadith muktabar sudah menampakkan hasilnya apabila ia

telah mula diajar di beberapa buah masjid di Malaysia. Sebagai contoh

Dr Abdul Hayei Abdul Sukor mengajar hadith-hadith Sahih al-

Bukhari di Masjid Tun Abdul Aziz, Petaling Jaya, Selangor dan beliau

turut mengajar di Masjid Saidina Abu Bakar, Bangsar, Kuala

Lumpur.1 Dr Nur Abdi Gudle pernah mengajar Sahih al-Bukhari di

Masjid al-Azhar, Kolej Universiti Islam Antarabangsa, Selangor.

Begitu juga Prof. Madya Dato’ Dr. Mohd Radzi B. Othman pernah

mengajar Sahih al-Bukhari di salah sebuah masjid di Kepala Batas,

Pulau Pinang. Namun begitu, kuliah tersebut telah lama terhenti yang

mana hanya dari jilid yang pertama hingga jilid yang keempat sahaja

daripada kitab Sahih al-Bukhari sempat dipelajari sepanjang tempoh

13 tahun beliau mengajar di sana. Kini, kuliah Sahih al-Bukhari yang

disampaikan beliau beserta Sahih Muslim diteruskan lagi di Masjid

Abdul Kadir, Butterworth, Pulau Pinang.2 Dr. Asri Zainul Abidin

pernah mengajar kitab Sahih al-Bukhari di Masjid Kampong Kawasan

Melayu.3 Imam Hj. Abd. Aziz Mohd Nor al-Hafiz mengajar Sahih al-

Bukhari di Masjid Jamek Kg. Baru, Kuala Lumpur.4 Ustaz Shofwan

Badrie di PERKIM Bangsar dan Ustaz Mohd. Zain Noh mengajar

kitab yang sama di Surau Taman Melewar, Gombak.5 Selain itu, di

Masjid Sultan Azlan Shah, Ipoh, Perak, turut diadakan kuliah Sahih

al-Bukhari oleh Ustaz Hj. Khairul Anuar dan kitab Matn Ibn Abi Jamrah oleh Ustaz Hj. Zamri Hashim.6 Penulis turut mendapat

maklumat bahawa kitab Hashiyyah Al-Shaykh Muhammad Al-

Shanwani ‘ala Mukhtasar Ibn Abi Jamrah (Ringkasan Sahih al-

Bukhari) diajar di Masjid Negeri Sabah oleh Ustaz Hj Muhammad

Akmal Othman.7 Kitab Fath al-Bari yang merupakan syarah kepada

1 Mohd Nizar B. Mohd Nazir, Kakitangan Masjid Saidina Abu Bakar As-Siddiq, Bangsar.

Temubual pada 15 Oktober 2009.

2 Dato’ Dr. Mohd Radzi bin Othman, Prof. Madya dan Ketua Pengajian Islam di Pusat

Pengajian Ilmu Kemanusiaan, Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang. Temubual

pada 1 Disember 2011.

3 Fauzi bin Deraman (2009), op.cit.

4 Penulis merujuk kepada jadual kuliah dalam Kalender Masjid Jamek Kampung Baru, Kuala

Lumpur, Tahun 2009.

5 Pertubuhan Kebajikan Al-Nidaa' Malaysia, http://www.al-

nidaa.com.my/papar.php?id=8&action=view, 30 Oktober 2009.

6 Jadual Kuliah Bulanan Masjid Sultan Azlan Shah, Ipoh Perak, Bulan Empat 2009.

7 Masjid Negeri Sabah, http://www.sabah.org.my/mns/main.htm, 30 Oktober 2009.


44

Sahih al-Bukhari telah diajar oleh Prof. Dr. Abu al-Layth al-Khayr

Abadi di Masjid Universiti Islam Antarabangsa Malaysia (UIAM)

pada setiap hari Isnin dan Selasa selepas waktu Asar.

Kitab hadith muktabar lain yang dijadikan pengajian dalam

kuliah adalah kitab Sahih Muslim. Kuliah disampaikan oleh Maulana

Asri B. Yusoff yang diadakan di Masjid Langgar, Kota Bharu.1

Kuliah Sahih Muslim juga turut diajar di Dewan Serbaguna, Menara

Polo Kampung Pandan, Kuala Lumpur yang mana aktiviti ini telah

dianjurkan oleh Pertubuhan Al-Khadem di Sungai Kayu Ara, Petaling

Jaya.2

Selain itu, antara penemuan terbaru yang didapati penulis

adalah Kitab Sunan al-Tirmidhi telah diajar di Masjid Muadz bin

Jabal, Taman Setiawangsa, Kuala Lumpur oleh Ustaz Masyadi B.

Masyuti,3 dan Ustaz Hilmi Abdul Rahim turut mengajar kitab yang

sama di Surau Al-Hidayah BK2, Bandar Kinrara, Puchong4 dan di

Surau al-Mawaddah, Shah Alam.5 Kitab Sunan Abi Dawud juga

didapati telah mula diajar di beberapa buah tempat dalam negara

antaranya di Masjid Muhammadi, Kota Bharu yang diajar oleh

Maulana Asri Yusoff.6 Selain itu, kitab syarah bagi Sunan al-Tirmidhi iaitu kitab Bahr al-Madhi yang dikarang oleh Sheikh al-Marbawi turut

diajar di kebanyakan masjid. Misalnya, di Masjid Jamek Kampung

Baru, Kuala Lumpur diajar oleh Imam Hj. Abd. Aziz Mohd Nor al-

Hafiz,7 Masjid al-Ghufran, Pinggiran Taman Tun Dr. Ismail,

Damansara, diajar oleh Ustaz Muhammad Syahid B. Mohd Noh8 dan

Ustaz Hj Muchlish Ali Kasim di Masjid Negeri Sabah9.

Kemudian, diikuti pula kitab-kitab hadith yang lain dan

antaranya Bulugh al-Maram diajar oleh Imam Hj. Abdullah di Masjid

1 Darul Kautsar, http://www.darulkautsar.net/page.php?pg=16, 30 Oktober 2009.

2 Pertubuhan Al- Khaadem, http://www.al-khaadem.com.my/get-involved.html, 10 Januari

2011. Pertubuhan ini telah diasaskan pada tahun 1984 dan telah didaftarkan oleh sekumpulan

sukarelawan sebagai NGO pada tahun1992. Presiden bagi pertubuhan ini adalah Ustaz

Hussain Yee.

3 Ustaz Shahrizan B. Daud, Ketua Imam, Masjid Muadz B. Jabal, Wangsa Maju. Temubual

pada 12 Oktober 2009.

4 Al-Fikrah.net, http://al-fikrah.net/Forums/viewtopic/t=5985.html, 2 November 2009.

5 Ibid., http://al-fikrah.net/Forums/viewtopic/t=7895.html, 2 November 2009.

6 Darul Kautsar, op.cit., 30 Oktober 2009.

7 Penulis merujuk Kalender Masjid Jamek Kampung Baru, Kuala Lumpur, Tahun 2009.

8 Ustaz Muhammad Syahid B. Mohd Noh, Imam 1, Masjid al-Ghufran, Pinggiran Taman Tun

Dr. Ismail, Damansara. Temubual pada 4 November 2009.

9 Masjid Negeri Sabah, op.cit.


45

Kampung Baru, Kuala Lumpur.1 Begitu juga di Masjid al-

Mukarramah, Bandar Sri Damansara yang disampaikan oleh Ustaz

Johari.2 Prof. Madya Dr. Habeeb Rahman Ibramsa dari Universiti

Islam Antarabangsa Malaysia (UIAM) pula mengajar syarah bagi

kitab Bulugh al-Maram iaitu kitab Subul al-Salam di Masjid Wilayah,

Jalan Duta.3 Pemantapan ilmu mustalah al-hadith turut tidak

ketinggalan untuk diusahakan antaranya halaqah ulum hadith di

Universiti Islam Antarabangsa Malaysia (UIAM) diadakan di bilik

EDU LR5, dengan berpandukan kitab Tadrib al-Rawi Sharh Taqrib

al-Nawawi karangan al-Imam Suyuti, kuliah tersebut disampaikan

saudara Hameedullah B. Mohd Asri dari Darul Kautsar.4 Kitab-kitab

yang dinyatakan di atas merupakan kitab-kitab muktabar dalam

bidang hadith yang sememangnya harus didedahkan kepada

masyarakat Islam di Malaysia.

Kitab-kitab jawi yang mengandungi hadith-hadith Nabi s.a.w.

dalam bentuk terjemahan Melayu jawi lama turut diajar di kebanyakan

masjid di Malaysia. Misalnya, kitab Muhimmah, Penawar Bagi Hati

dan banyak lagi kitab-kitab jawi lain yang mana kebanyakannya

merupakan terjemahan daripada kitab-kitab Arab dan sebahagian lain

adalah hasil penulisan ulama Nusantara sendiri.5 Namun begitu, apa

yang ingin diingatkan ialah kewujudan hadith-hadith yang tidak

berautoriti di dalam kitab-kitab jawi lama seharusnya tidak dipandang

remeh. Justeru itu, adalah menjadi tanggungjawab kepada tenaga

pengajar kitab-kitab jawi tersebut supaya menjelaskan status dan

darjat hadith-hadith yang terkandung di dalamnya kepada masyarakat

supaya hadith-hadith yang terlalu daif dan palsu tidak tersebar luas

kepada masyarakat Islam di Malaysia.6

b) Madrasah

Tidak dilupakan sumbangan madrasah-madrasah di bawah kelolaan

Jamaah Tabligh yang turut menyumbang kepada perkembangan

1 Rujuk nota kaki no. 21.

2 Jadual Kuliah Pengajian Masjid al-Mukarramah,

http://www.masjidalmukarramah.org/jadual%20pengajian/jadual_kuliah, 30 Oktober 2009.

3 En. Tarzidi b. Ahmad Tarmizi, Pegawai Tadbir, Masjid Wilayah, Jalan Duta, Kuala

Lumpur. Temubual pada 8 Oktober 2009.

4 al-Fikrah.net, http://al-fikrah.net/Forums/viewtopic/t=8082.html, 2 November 2009.

5 Kitab Muhimmah membawakan isu-isu munakahat dengan mendatangkan hadith-hadith

yang berkaitan. Kitab ini telah dikarang oleh Sheikh Abdullah bin Abdul Rahim al-Fatani.

6 Ibid.


46

pengajian hadith di Malaysia. Antara madrasah-madrasah tersebut

ialah Madrasah al-Quran Kubang Bujuk di Kuala Terengganu.

Penubuhan Madrasah ini adalah hasil cetusan daripada ijtimak

(perhimpunan) tabligh dunia yang telah diadakan di Padang Hiliran

pada bulan November / Disember 1982. Sistem pengajian adalah sama

seperti di madrasah-madrasah lain terutamanya di India dan Pakistan

iaitu kelas Hafiz dan kelas ‘Alim. Pelajar-pelajar yang tamat daripada

kelas Hafiz boleh menyambung pengajian mereka di kelas ‘Alim.

Tempoh pengajian bagi kelas ‘Alim adalah selama 8 tahun dengan

satu tahun diperuntukkan untuk dawrah al-hadith.1

Madrasah lain yang dikelolakan oleh Jamaah Tabligh yang

turut melibatkan pengajian hadith adalah Madrasah Miftah al-‘Ulum

yang diletakkan di bawah pengurusan Masjid al-Jami‘ Bandar Baru

Seri Petaling. Ia telah ditubuhkan pada 1 Jun 1995 yang mana pada

peringkat permulaan ia dimulakan dengan kelas Hafiz. Kemudian,

berkembang dengan penubuhan kelas ‘Alim pada 1 Januari 1996.

Sistem pengajian yang diaplikasikan di madrasah ini hampir

menyerupai sistem pengajian di India dan di Pakistan, tambahan pula

kenyataan tersebut disokong dengan majoriti tenaga pengajarnya

adalah lepasan dari India dan Pakistan.2

Selain itu, madrasah yang mempunyai struktur pembelajaran

yang hampir sama dengan madrasah-madrasah yang disebutkan

sebelum ini adalah Madrasah Darul al-‘Ulum li Ihya’ ‘Ulum al-Din

yang terletak Langgar, Kedah. Madrasah ini telah ditubuhkan pada

1993 oleh Ustaz Muhammad bin Abdul Qadir al-Qadahi al-Nadawi

yang berkelulusan daripada Darul Ulum Nadwah al-Ulama Lucknow

India. Kitab-kitab yang dipelajari di sini adalah Matn al-Arba‘in,

Jawahir al-Bukhari, Riyad al-Salihin (Abwab al-Adab), Bulugh al-

Maram, Mishkat al-Masabih dan Dawrah al-Hadith.3

c) Pusat Pengajian Pondok

Institusi pondok merupakan pusat pendidikan terawal di Tanah

Melayu. Pada peringkat awal, pengajian pondok bermula daripada

sebuah rumah yang telah dijadikan sebagai tempat belajar. Kuantiti

pelajarnya pula adalah sedikit. Namun apabila bilangan pelajarnya

1 Fauzi Deraman (2010), op.cit., h. 229-230.

2 Ibid., h. 217-219.

3 Ibid., h. 231-232.


47

bertambah, suasana yang kondusif diperlukan bagi menambah

kelancaran proses pembelajaran. Inisiatif diambil oleh masyarakat

dengan membina bangunan yang bersambung dan berhampiran

dengan rumah tuan guru. Di sekelilingnya dibina pondok-pondok

kecil bagi tujuan penginapan para pelajar dan juga kemudahan para

pelajar yang terpaksa berulang-alik dari jauh untuk belajar.

Pengajian hadith merupakan salah satu daripada matapelajaran

yang diajar di sana di samping pelajaran tafsir, tasawuf, tauhid, fiqah

dan lain-lain lagi. Kitab-kitab yang sering dijadikan silibus pengajian

adalah al-Kutub al-Sittah, Riyad al-Salihin, Bulugh al-Maram, al-

Adhkar, Matn al-Arba‘in al-Nawawiyyah dan Matn al-Bayquniyyah.

Pondok-pondok yang dimaksudkan penulis adalah Pusat

Pengajian Pondok, Kandis, Bachok, Kelantan. Pondok ini ditadbir

sepenuhnya oleh Yayasan Islam Kelantan. Silibus pengajian hadith

yang digunapakai adalah ditentukan Yayasan Islam Kelantan dan

menepati silibus pengajian di Universiti al-Azhar, Kaherah Mesir.

Kemudian, Pondok al-Madrasah al-Latifiyyah yang terletak di

Kampung Kuak Hulu, Pengkalan Hulu, Perak. Pondok pengajian ini

lebih dikenali dengan nama Pondok Pak Teh dalam kalangan

masyarakat di Perak. Pondok ini telah diasaskan oleh YBhg Dato’

Haji Abd Latiff bin Haji Abd Rahman atau lebih mesra dipanggil

dengan nama Pak Teh dan pondok ini dibina sebaik sahaja beliau

kembali ke kampung halaman pada tahun 1957 iaitu selepas

menamatkan pengajian beliau di Pondok Madrasah al-Diniyyah al-

Bakriyyah, Pasir Tumboh, Kota Bharu Kelantan. Kitab-kitab hadith

yang sering digunakan dalam pengajian adalah Sahih al-Bukhari, Sahih Muslim, Sunan Abi Dawud, Jami‘ al-Tirmidhi, Sunan al-Nasa’i, Muwatta' al-Imam Malik, Jawahir al-Bukhari, Mukhtasar Ibn Abi Jamrah, Matn al-Arba'in al-Nawawiyyah, al-Adhkar al-Nawawiyyah,

Riyad al-Salihin, Durrah al-Nasihin, Al-Manzumah al-Bayquniyyah

dan Sharh al-Bayquniyyah.

Kebanyakan pondok-pondok di Kelantan memiliki sistem

pengajian yang sama, cumanya di sesetengah pondok pengajian ia

berbeza dari segi silibus pengajian yang digunakan dalam

pembelajaran.

d) Organisasi atau Institut


48

i. Institut Kajian Hadis Selangor (INHAD)1

Institut Kajian Hadis Selangor atau INHAD mula beroperasi sebagai

sebuah institusi milik kerajaan negeri Selangor yang diletakkan di

bawah Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS) dengan

tujuan memelihara dan memartabatkan hadith sebagai sumber hukum

kedua selepas kitab suci Al-Quran. Idea penubuhan Institut Kajian

Hadis Selangor adalah dicetuskan oleh Menteri Besar Selangor yang

mempengerusikan Mesyuarat Ahli Lembaga Pengarah KUIS pada

26hb Mac 2007 yang meminta supaya satu pusat kajian hadith negeri

Selangor ditubuhkan. Pada 4hb Julai 2007, Majlis Mesyuarat

Kerajaan Negeri yang ke-21 telah meluluskan penubuhan sebuah

pusat kajian hadith, yang dinamakan sebagai Institut Kajian Hadis

Selangor (INHAD).

Sehingga kini institut ini telah menjalankan pelbagai aktiviti,

penyelidikan dan pembangunan berkaitan hadis seperti ceramah,

seminar, penerbitan jurnal dan buku, pengajian hadis bersanad dan

sebagainya.

ii. Pusat Pengajian Al-Qur'an Darul Kautsar (PPADK)2

Pusat Pengajian Al-Qur'an Darul Kautsar (PPADK) telah diasaskan

pada tahun 1986 oleh Maulana Muhammad Asri Yusof. Institusi ini

merupakan sebuah pusat pengajian menghafaz al-Qur'an serta

pengajian ilmu-ilmu Islam dan bahasa Arab yang berlandaskan

kepada penekanan pengajian serta pengamalan berasaskan kepada al-

Qur'an dan al-Sunnah dalam kehidupan seharian. Tenaga pengajar

pula kebanyakannya adalah bekas pelajar madrasah-madrasah terkenal

di India dan Pakistan iaitu dua negara yang diketahui umum telah

melahirkan ramai ulama tersohor dalam bidang hadith.

Sistem pengajian atau pendidikan di sini bagi seseorang

pelajar adalah selama lapan tahun yang mana pada tahun terakhir iaitu

tahun kelapan pengajian, pelajar akan mengikuti Dawrah al-Hadith

yang dipanggil Shahadah Takmilah dan Sanad Hadith al-

Kawthariyyah. Sistem pengajian di madrasah ini tidak ketara bezanya

dengan sistem pengajian di madrasah Miftah al-‘Ulum. Namun

1 Institut Kajian Hadith Selangor, http://www.inhad.org.my/Institutedetail.aspx, 14 Januari

2011.

2 Fauzi Deraman (2010), op.cit., h. 221-223. Sila lihat; DarulKautsar .net,

http://www.darulkautsar.net/article.php?page=1&ArticleID=751, 13 Januari 2010.


49

terdapat beberapa kelainan iaitu pengekalan dalam penggunaan

beberapa kitab hadith mazhab Hanafi seperti kitab Sharh Ma‘ani al-

Athar oleh al-Tahawi. Tujuannya ialah pelajar dapat membuat

perbandingan dengan fiqah-fiqah dalam mazhab lain.

iii. Pusat Khidmat Sosial Islam (PAKSI)1

Pusat Khidmat Sosial Islam (PAKSI) yang berpusat di Kedah telah

diasaskan oleh al-Marhum Ustaz Hj. Suhaimi Ahmad pada 10

Oktober 1993. Ustaz Hj. Suhaimi merupakan lepasan Darul ‘Ulum

Deoband. Objektif utama penubuhan pusat ini adalah untuk

menghidupkan pengajian hadith dan memberi kefahaman hadith

kepada masyarakat Islam. Apa yang menariknya adalah pengajian

hadith yang ditawarkan oleh pusat tersebut adalah dijalankan secara

percuma. Bayaran kepada tenaga pengajar pula adalah melalui hasil

kutipan derma daripada orang ramai. Kelas-kelas pengajian hadith di

Alor Setar diadakan di beberapa buah tempat iaitu di Pusat Tuisyen

Specialist, Dewan Bangunan Serbaneka dan Menara Zakat Alor Setar,

Kedah. Kelas pengajian bermula pada jam 9.00 pagi sehingga pukul

11.00 pagi. Bilangan penuntutnya mencecah sehingga 500 ke 600

orang.

Kitab-kitab muktabar yang diajar dalam kelas pengajian

berkenaan adalah seperti kitab Sahih al-Bukhari disampaikan oleh

Datuk Syeikh Badaruddin Hj. Ahmad, Kitab Mukhtasar Abi Jamrah

oleh Ustaz Ahmad Abdullah, kitab Sahih Muslim oleh Ustaz Ahmad

Fahmi Zam Zam, kitab Sunan al-Tirmidhi oleh Ustaz Zainal Asri Hj

Ramli, dan kitab Shama’il Muhammadiyah serta Manzumah al-

Bayquniyah diajar oleh Ustaz Rosli. Menariknya, pengajian Sahih

Muslim oleh Ustaz Fahmi Zam Zam telah berjaya diselesaikan selama

tiga belas tahun.

PAKSI juga telah mengambil inisiatif dengan menubuhkan

Dar al-Hadith di Kampung Tok Keling Alor Setar, Kedah. Penubuhan

Dar al-Hadith ini telah dibina di atas tanah yang telah diwakafkan oleh

Hj. Mohd Shafie iaitu bekas Pengarah Pendidikan Islam dan Moral.

Pihak Majlis Agama Islam Kedah telah memberi kelulusan terhadap

penubuhan Dar al-Hadith dan ia telah dirasmikan pada bulan Julai

2006 oleh Syeikh Husam al-Din. Ketua panel penasihat bagi Dar al-

Hadith ialah Datuk Syeikh Badaruddin Hj. Ahmad, pengarahnya ialah

1 Fauzi Deraman (2010), op.cit., h. 225-227.


50

Brigedier General Bersara Datuk Najmi Ahmad, manakala timbalan

pengarahnya adalah Ustaz Khairul Anuar Hj. Ahmad.

Kesimpulan

Pengembangan pengajian hadith di seluruh negara telah

menampakkan hasilnya apabila kewujudan pelbagai kuliah-kuliah

atau kelas-kelas pengajian hadith mula dilaksanakan di sesetengah

tempat dalam negara. Walaupun penambahan bilangan kelas

pengajian hadith yang direkodkan tidak beberapa ketara tetapi ia

merupakan suatu jangkaan atau permulaan yang baik.

Kewujudan kelas-kelas pengajian hadith di institusi formal

seperti di institusi pengajian tinggi membantu penuntut ilmu dalam

memahami disiplin ilmu hadith dengan mudah dan bersistematik.

Mengetahui keutamaan ilmu-ilmu tertentu dalam bidang hadith dapat

mengukuhkan lagi tahap kefahaman pelajar dengan lebih mendalam

dan terperinci. Maka, sistem pengajian sedemikian, mampu

melahirkan pelajar yang benar-benar mahir dalam bidang hadith serta

mempunyai pendirian yang tetap kesan daripada pendedahan disiplin

ilmu hadith yang betul. Kelebihan ini begitu penting terutamanya

apabila berhadapan dengan apa jua isu-isu yang melibatkan hadith

Nabi s.a.w.

Kuliah-kuliah pengajian hadith di institusi non formal seperti

masjid-masjid, madrasah dan sebagainya tidak dapat dinafikan lagi

sumbangannya kepada pengembangan pengajian hadith dalam

masyarakat. Meskipun sebahagian pengajian tersebut berlangsung

secara umum dan tanpa disiplin ilmu yang tetap, pendedahan hadith

Nabi s.a.w. yang berlaku sekurang-kurangnya menyemarakkan lagi

kesedaran masyarakat akan kepentingan hadith Nabi s.a.w. sebagai

sumber penting agama.

Bagi merancakkan lagi pertumbuhan pengajian hadith di

seluruh negara, keterlibatan serta campur tangan daripada pelbagai

pihak seperti pemerintah, badan-badan agama kerajaan dan negeri,

pertubuhan-pertubuhan bukan kerajaan (NGO), badan-badan

penyiaran seperti stesen televisyen, suratkhabar dan tidak terkecuali

juga pelajar-pelajar agama keluaran bidang hadith khususnya adalah

perlu. Mereka haruslah memainkan peranan dalam melebar luaskan

ilmu hadith ini kepada masyarakat. Selain itu, sistem pengajian dan

kaedah pembelajaran hadith yang menarik perlu diberi perhatian


51

kerana ia turut mempengaruhi daya minat penuntut supaya lebih fokus

dan mudah dalam memahami hadith-hadith Nabi s.a.w.

��

metafora al-isti carah dalam hadis rasulullah s.a.w.: tumpuan

Documents