makro iktisat 1

8/8/2019 MAKRO iKTiSAT 1

1/28

www.kpss.6te.net kpss bilgi ileti listesi

kpss bilgi ileti listeleri iktisat-iletme blm http://groups.yahoo.com/group/kpss_iktisat/join

MAKROKTSAT 1

Ders Notlarstanbul Bilgi niversitesi

Nisan-2002

A.S.AKAT

Notlarndan derlenmitir. Grafiklerde kayma olabilir. Notlardanistifade edecek arkadalarz dzenlemesini kendilerince

yapabilirler.

Eksik ve hatalar iin listemizi haberdar ediniz.

[email protected]
http://buy.abbyy.com/content/pdftransformer/default.aspxhttp://buy.abbyy.com/content/pdftransformer/default.aspx


2/28



MAKRO EKONOM

Kavramlar, Kurumlar, VerilerBirinci Blm

Mikroiktisat tekil hane ve firmann karar srecini ve bunlarn piyasalardakarkl balantlar inceler. Makroiktisat ok sayda hane, firma ve piyasay eanletkileyen ekonominin tmne ait gelimeleri inceler.

Makroiktisadn temel ura, ekonomik byme, isizlik, enflasyon, faiz haddi,dviz kuru, d denge ve kamu dengesi arasndaki karkl ilikilerin saptanmasr.

Tan gerei, makroiktisat iin iktisat politikalarn tasarlanmas veuygulanmas ok nemlidir. Tartmalarn odanda kamunun ekonomiye mdahalebiimler yer alr

Makroiktisadn zorluklarMakroiktisat ayn anda hem soyut hem de somut olmak zorundadrSoyut: ekonomilerin davran aklayan genel model ve teoriler gereklidirSomut: teorik ereve Trkiye, ABD, AB, vs. fiilen varolan somut ekonomilereuygulanmak zorundadr Halbuki zellikle farkl gelimilik dzeyindekiekonomiler arasnda benzemezlikler ou kez benzerliklerden fazladrMaalesef makroiktisadn temel teorik erevesi gelimi lkelerin karlasorunlara zm ararken olumutur Trkiye'nin gemii ve bugn ise ok farklr

Temel dekenlerGSMH byme h: ekonomik faaliyetteki deimin yn ve hacmisizlik: i bulamayanlarn say ve oran

demeler Bilanosu: ekonominin d dnya ile ilikileriEnflasyon: fiyatlar genel seviyesindeki deimFaiz haddi: parann fiyatDviz kuru: dvizin fiyatKamu maliyesi: vergiler, kamu harcamalar, bte dengesiPara ve mevduat: para arz ve talebinin deimi

Temel kurumlarMaliye Bakanl: btenin hazrlanmas, uygulanmas ve vergilerHazine: kamu borlanmas, d ekonomik ilikiler, mali sektr denetimiMerkez Bankas: para otoritesi, dviz rezervleri, demeler bilanosunun izlenmesi

Devlet statistik Enstits: milli gelir, d ticaret, enflasyon, sanayi retimi, vs. temelverilerBDDK: bankack sektr denetiminden sorumlu st kurulIFI: Uluslararas mali kurulular (IMF ve Dnya Bankas)

Baz tanmlarBoom: GSMH'da hzl bymeResesyon: GSMH'da ksa sreli eksi bymeDepresyon: GSMH'da uzun sreli eksi bymeDeflasyon: fiyatlar genel seviyesinde dMaliye politikas: bte tarafndan temsil edilen kamunun vergileme ve harcama

kararlar toplamPara politikas: Merkez Bankas tarafndan alnan


3/28



para arz miktar ve faiz haddi kararlarDviz kuru politikas: dviz kurunda kamu mdahalesi (olmamas dahil) ticaret politikas: mal ve hizmet ihracatna kamu mdahaleleri

En basit model: evrisel akm Makroiktisadn noktas ekonominin btn

andan gelir ve harcama akmlarn analizidir in z aslnda ok basittirEkonomideki her harcama mutlaka bir ekonomik aktre gelir yaratr Ekonomideki hergelir mutlaka bir ekonomik aktrn harcamasr Buna gelir ve harcama evriselak deriz

evrisel akn dzgn ileyiini hangi mekanizmalar salar?evrisel akm ne zaman bozulur? Bozulduu takdirde tekrar dzgn ileyii iinneler yaplabilir?

evrisel akm emas

Faktr gelirleri (TL)

l retim faktrleri (emek, sermaye,vs

i

Haneler Firmalar

t Mal ve hizmetler 1 1

Harcamalar (TL)

Varsaymlar:

Gayrisafi Yurtii Hasla - GSYHGayrisafi Yurtii Hasla (GSYH) ekonomidekitoplam retim, gelir ve harcamalar lerBir lke iinde belirli bir dnemde retilen nihaimal ve hizmetlerin toplam piyasa deerine eittirDevlet statistik Enstits (DE) tarafndan aylk ve yllk olarak hesaplanrGSYH ekonominin tm kanuni retimini kapsar

Piyasaya kmadan hane iinde tketilen (tarm)ve yasak mallar (uyuturucu) kapsamazretimde girdi olarak kullanlan mal vehizmetlerin birden fazla hesaba girmesine izinverilmez (katma deeri ler)

Gayrisafi Milli Hasla - GSMH GSYH lke iinde belirli bir dnemde retilengeliri lerAncak, lke iinde retilen gelirin bir blm yurtnda mukim kii ve kurumlara aittir: rneinarya yaplan faiz ve temett demeleriAynekilde, lkede mukim kii ve ahslarn yurt


4/28



ndan gelirleri olabilir: rnein yurt dndangelen faiz, temett ve ii dvizleri Gayrisafi Milli Hasla (GSMH) bir lkede mukimkiilerin elde ettikleri toplam gelirdir GSYH'ya yurt dndan net faktr gelirlerinin

eklenmesi ile elde edilir

GSMH'nn bilekenleri

Tketim (C) haneler tarafndan tketim amac ilesatn alnan tm mal ve hizmetleri kapsar (yenikonut hari)Yatm (I) firmalar, haneler ve devlet tarafndansermaye mallar, binalar (yeni konut dahil) vestoklar iin yaplan tm harcamalar kapsarKamu tketimi (G) yerel ve merkezi idare tarafndan

satn alnan tm mal ve hizmetleri kapsar fakattransfer harcamalar dahil deildirNet ihracat (NX) mal ve hizmet ihracatndan mal vehizmet ithalatn karlmas ile bulunurTemel makro zdelik: Y = C + I + G + NX

Milli Mu hasebe Yntemleri

-

--

GSMH: Sektrler itibariyle (1)

Katril on TL 2000 GSMH % PaCiftcilik 16 6 13 2

Balk k 0 6 0 4Tarm To lam 17 5 14 0Tasocakc 1 4 1 1malat 23 9 19 0Elektrik az su 3 7 3 0


5/28



nsaat Sana i 6 5 5 2

4 4 3 5Ticaret To lam 24 9 19 8Ulastirma ve Haberle me 17 6 14 0Mali Kurulu lar 4 7 3 7Konut Sahi li i 5 8 4 6

SEKTRLER TOPLAMI 106 4 84 7Kaynak : MB

GSMH: Sektrler itibariyle (2)

(Katrilyon TL) 2000 GSMH % PayTarm Toplam 17,5 14,0

Sanayi Toplam 29,0 23,1Dier Sektrler Toplam 59,8 47,6SEKTRLER TOPLAMI 106,4 84,7Devlet Hizmetleri 12,6 10,1Kar Amac Olmayan zel 0,5 0,4TOPLAM 119,5 95,2Ithalat Vergisi 5,1 4,0GSYIH (Al Fiyatlaryla) 124,6 99,2 Alemden Gelen 5,3 4,2 Aleme Giden 4,3 3,4Dis Alem Net Faktr Gelirler 1,0 0,8GSMH (Al Fiyatlaryla) 125,6 100,0Kaynak : MB

GSYH: harcama kalemleri (1)

Katril on TL 2000 GSMH %ZEL NHA TKETM 89 1 71 5Gida-i ki 32 6 26 2Da ankl Tketim Mallar 12 7 10 2Yar Da ankl ve Da anksz Tk. 12 3 9 9Ener i-Ulastrma-Haberle me 15,8 12,7

Konut Sahi li i 6 2 5 0

Maa -cret 12,6 10,1

GAYRSAF SABT SERMAYE 27 8 22 4Kamu Sektr 7 5 6 0

Bina aat 2,1 1,7

Makine Techizat 11 8 9 5

Bina+Konut Insaati 8 6 6 9 TALEP stok de meleri hari 134 5 107 9Kaynak : MB


6/28



GSYH: harcama kalemleri (2)

( Katrilyon TL) 2000 GSMH %

ZEL NHA TKETM 89,1 71,5

DEVLETN NHA TKETM 17,5 14,1GAYRSAF SABT SERMAYE 27,8 22,4

TALEP (stok demeleri hari) 134,5 107,9

STOK DEMELER 2,7 2,2

Mal ve Hizmet hracat 30,0 24,0Mal ve Hizmet thalat -39,3 -31,5NET HRACAT -9,3 -7,5GAYRSAF YURT HASILA 127,8 102,6

Istatistiki Hata -3,3 -2,6

GSYIH (statistiki Hata k.) 124,6 100,0

Kaynak :MB

Reel ve nominal GSMHMilli gelir muhasebesi daima cari fiyatla tutulurNominal GSMH mal ve hizmet retimini odnemde fiilen geerli (cari) fiyatlarla hesaplarReel GSMH mal ve hizmet retimini baz alnann (sabit) fiyatlar ile hesaplarGSMH deflatr nominal milli geliri sabit

fiyatlarla milli gelire dntren enflasyonlsdrHalen 1987 y baz alnmakta, yani reel milligelir 1987 fiyatlar ile hesaplanmaktadrDnemler aras karlarmalarda reel GSMHkullanr

Nominal ve reel GSYH

Nominal % GSM Reel %

Tri on TL De i ndek Deflat Tril on TL ndek1987 75 100 75 1001988 129 72,9 173 69,7 76 2,1 1021989 227 75,9 304 75,5 76 0,3 1021990 393 72,9 526 57,6 84 9,3 1121991 630 60,3 843 59,2 84 0,9 1131992 1093 73,5 1.46 63,5 89 6,0 1201993 1982 81,3 2.65 67,4 97 8,0 1291994 3868 95,2 5.17 107,3 91 -5,5 1221995 7762 100,7 10.3 87,2 98 7,2 1311996 14772 90,3 19.7 78,0 105 7,0 1401997 28836 95,2 38.5 81,2 113 7,5 151

1998 52225 81,1 69.8 75,3 116 3,1 1661999 77415 48,2 103. 55,8 111 -4,7 148


7/28



2000 124583 60,9 166. 50,9 119 7,4 159Kaynak: MB

Uluslararas karlarmalar

Uluslararas karlarmalarda GSYH'nn nfusablnmesi sonucu elde edilen kii bana GSYHkullanrMal ve hizmetlerin fiyatlarnda lkeden lkeyegrlen farklklar uluslararas karlarmalardaek sorunlar yaratrBir yntem nominal GSYH'nin cari dvizkuruna blnerek dolara evrilmesidirDaha gereki yntem lkelerde ayn mal ve hiz-metlerden oluan bir sepetin maliyetine bakmaktrSatn Alma Gc Paritesi (Purchasing Power

Parity - PPP) Dnya Bankas tarafndanhesaplanr

Dnya: kii bana GSMH

kii Gayrisafi Milli GSMG- Gayri Safi Milli (1) / (2)dolar Gelir PPP 1 ABD % Gelir 2 %ABD 34.260 100 34.260 100Ja on a 26.460 77 34.210 77Alman a 25.010 73 25.050 100

Yunanist 16.940 49 11.960 142Ar antin 12.090 35 7.440 163Meksika 8.810 26 5.080 173Rusya 8.030 23 1.660 484Brezil a 7.320 21 3.570 205Trki e 7.030 21 3.090 228

in 3.940 12 840 469r 3.690 11 1.490 248Hindistan 2.390 7 460 520Pakistan 1.960 6 470 417Banglade 1.650 5 380 434Ni er a 790 2 260 304

Kaynak: World Bank

Fiyat endeksleriEnflasyon fiyat endeksleri tarafndan llrok sayda bamsz blmden oluan birbtndeki deimi lmek iin endekslerkullanrFarkl unsurlara belirli arlklar verilerek birsepet oluturulur ve sepetin deeri izlenirTketici Fiyatlar Endeksi - TFE - ve Toptanya Fiyatlar Endeksi - TEFE - en nemli

endekslerdir1994 baz yldr


8/28



Aylk, yllk (son oniki aylk), yl sonu veortalama (son oniki ay yllk ortalamas) eklindeizlenir

TFE'nin bileimi

IRLIK (%)TFE 100da ki 31,1

Giyim 9,7Konut 25,8Ev Eyas 9,3Sak 2,8

Ularma 9,3lence 2,9itim 1,6Lokanta 3,1Dier 4,4

TEFE-TFE farkTEFE firma girdileri dzeyinde enflasyonu lerDrt ana kalemi vardr: Tarm (22.2 %), Maden-cilik (2.5 %), malat Sanayi (71.1 %) and Elektrik-Gaz-Su (4.2 %)Dier lkelerde retici Fiyatlar Endeksi kullanrTFE'de tketicinin satn ald nihai rnler,TEFE'de ara mal ve girdiler vardrGmlek, pantalon TFE'de, kuma, iplikTEFE'dedirTFE'nin yarndan fazlas hizmetler ve kiradr,TEFE'de hizmet ve kira yoktur

TEFE ne lt daha belirsiz bir endekstirAylk TEFE ve TFE


9/28



Oca.98 Tem.98 Oca.99 Tem.99 Oca.00 Tem.00 Oca.01 Tem.01 Oca.02 CPI WPI

llk TEFE ve TFE

Oca.98 Tem.98 Oca.99 Tem.99 Oca.00 Tem.00 Oca.01 Tem.01 Oca.02CPI -Annual WPI-Annual

lme sorunlar Sepet gerek durumu temsil etmeyebilir-1994 kriz y idiTFE'de kira pay ok yksektirTarm rnleri TEFE'ye gereksiz volatilitegetiriyor

kame etkisi: nisbi fiyat deince daha ucuz maltercih edilirYeni mallar: cep telefonu, bilgisayar yokturKalite art: beraberinde gelen fiyat artndanayrdedilmelidir


10/28



ABD iin uzun dnemde TFE'nin enflasyonu %0.5-2 arasnda yksek gsterdii hesaplanmr

25TFE, TEFE ve GSMH deflatr

1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999

TFE-ort TEFE-ort. - GSYH DEFLATR

REEL EKONOMByme, Yatm, stihdam kinci Blm

retim ve bymelkeler arasnda hayat standardnda ok bykfarklar olduunu kolayca gzlemliyoruzKeza, ayn lkenin de zaman iinde hayatstandardnda byk demeler olabilmektedirZenginliin kkeninde ekonomik byme ve

verimlilik artlar yatmaktadrBugn fakir lkeler arasnda kii bana gelirizengin lkelerin 19uncu yzyl sonundaki dzeyineulaamayanlar mevcutturBaz lkeler hzla zenginlemi (Japonya), dierleriise zaman iinde gerilemitirDnya deneyimi reticidir

Trkiye'de ekonomik byme1923 ncesi iin gvenilir ve anlaml veri yoktur

1923-2000 aras (78 yl) Trkiye'nin ortalamaGSMH byme h % 4.5'tur


11/28



Ancak nfus da yllk ortalama % 2.3 artmrKii bana reel milli gelirin uzun dnem ortalamabyme h % 2.1 'dirTrkiye, Japonya, Kore, Tayvan gibi "ekonomikmucize" yaratmamr

Arjantin, ngiltere gibi nisbi gerileme yaamamrPakistan, Banglade gibi ekonomisi duraankalmamr

Trkiye: kii bana reel GSMH

8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.0001927 1937 1947 1957 1967 1977 1987 1997Sabit 2000 fiyatlar (PPP USDollars)

Verimlilik ve zenginlikZenginlii belirleyen verimliliktirVerimlilik bir iinin bir zaman biriminde (saat,hafta, vs.) rettii fiziki mal ve hizmet miktarlerKii bana yksek milli gelire sahip lkeler tanmicab yksek verimlilie de sahiptirGSMH'nn hzl bymesi verimliliin hzlbymesi ile zdetirVerimlilik ne retildiine deil, ne kadar etkinretildiine bar nk mhim olan kiibana yksek katma deer retebilmektirsvire, Danimarka rneklerini hatrlay

retim fonksiyonu retimde kullanlan girdiler ile rn miktar

arasndaki ilikiyi retim fonksiyonu tasvir ederY = A F ( L, K, H, N ) Y = rn miktar A = retim teknolojisi L = emek miktar K =fiziki sermaye miktar H = insan sermayesi N = doal kaynak miktarF girdilerin nasl birletiini gsteren retimfonksiyonudurMakroiktisatta lee gre sabit getiri varsayrDevlet ve bymeUzun dnem byme hzlar kamu politikalar ileok yakndan ilgilidirBaz nemli politikalar unlardr:

Tasarruf ve yatn tevik edilmesi (K)itim ve insan sermayesinin teviki (H)


12/28



Mlkiyet haklar ve siyasi istikrar (A, F)Yabanc sermayenin cezbedilmesi (K, A)Nfus artn denetlenmesi (L)hracata ynelik byme (A)Ararma ve teknolojinin teviki (A)

Fiyat istikrar (hepsi)

Tasarruf ve byme

Ki i Ba na GSYH Yatmlarn GSYHortalama b me i indeki a

% 1960-91 % 1960-91 %Gne Kore 7 0 24 0Sin a ur 6 7 32 0Ja on a 5 4 34 0srail 3 3 26 0Kanada 2 7 24 0Brezil a 2 6 19 0Bat Alman a 2 6 27 0

Trki e 2 3 20 6n iltere 2 1 18 0Ni er a 2 0 13 0ABD 1 9 22 0Hindistan 1 5 14 0Ban lade 1,4 4,0

Ruvanda 1 2 4 0

Sermaye birikimi ve mali sistemByme iin sermaye birikimi, sermaye birikimiiin yatm, yatm iin tasarruflar yatmakanalize edecek olan mali sistem gereklidirMakroekonominin z, bir ekonomide tasarrufyapanlarla yatm yapanlarn ayn kiilerolmamas yatarMali sistem, ekonomideki tasarruf ve yatmkararlarn egdmn salarMali sistemi blmde ele alabiliriz::

Mali piyasalar

Mali arac kurumlarDenetleyen kamu kurumlar

Mali sistemin blmleriMali piyasalar: tahvil ve hisse senedi piyasalarrPiyasada alp satlan menkul deerlerle alrMali arac kurumlar: bankalar ve yatm fonlarrTasarruf yapanla yatm yapan arasnda arackyaparlarPara gibi ok hassas bir rn sz konusuolduundan, dnyann her yerinde mali sistem s

dzenlemelere tabidirKamu kurumlar: Merkez Bankas, Hazine, Sermaye


13/28



Piyasas Kurulu, Bankack Denetleme veDzenleme KuruluKamu kurumlar mali sistemin dzgn ileyiigzetler

Nfus ve istihdamNfusun alabilir yataki blmne (15-65 yaaras) yetikin nfus denirEmek gc, issizler de dahil olmak zere mal vehizmet retimi iin emeklerini arzeden insanlardanoluurstihdam art isizlik emek gcn verirEmek gcne katlma oran emek gcnn yetikinnfusa oranrGelimi lkelerde emek gcne katlma oran dahayksektir

Daha ok kadn almas temel nedendirNfus art dk lkelerde yetikin nfusuntoplam nfusa oran daha yksektir

stihdamn yapGelimi lkelerin bir dier zellii emekgcnde cret ve maala alanlarn orann %90'lara varmasrABD, Almanya, vs. sanayi lkelerinde nfusun %10'undan az ksm kendi iinde alan yadaveren statsndedirTrkiye'de istihdamn yap ok farklrcret ve maala alanlar, geici iiler de dahil,istihdamn sadece % 45'ini olutururKendi iinde alan, aile iletmesinde cretsizalan ve iverenler ise istihdamn % 55'idirsizlik kavramn Trkiye'de gelimilkelerden farkl alglanmasn geri plan budur

Emek gc (22 milyon)

yetikin nfus (41 milyon)Trkiye: nfusun dastihdam (20.4 milyon)sizler (1.6 milyon)Emek gc dnda (19 milyon=

Trkiye'de sivil istihdam

millions %


14/28



cretsiz Aile isi Kendi Hesabnaalan cretli Yevmiyeli verenToplam Sivil gc

5,1 5,17,3 1,81,1 20,4

25%25%36% 9%5%100%

Sektrel millions %Tarm, Ormanck, Avck ve BalkkMadencilik ve Taocaklmalat SanayiElektrik, Gaz ve Su aat ve Bayndrlkleri Toptan ve Perakende Ticaret,Lokanta ve Oteller Ularma,Haberleme ve Depolama Mali KurumlarToplum hizmetleri

8,3 0,23,4 0,11,3 2,80,9 0,52,9

41% 1%17% 0%6% 14%4% 2%14%

sizlik trleri ktisatlar drt isizlik trn ayrdederlerYapsal isizlikGizli isizlikKonjonktrel isizlikGeici isizlik

lki sermaye yada insan sermayesi yetersizliindenkaynaklanrsa dnemde sadece makro politikalarla zlmez

kincisi ok dk verimli istihdamdrMakroiktisatta nemli olan konjonktrel isizliktirByme ile birebir ilikisi vardrTam istihdam salam ekonomilerde bile birmiktar geici isizlik mutlaka olur

Neden isizlik olur?Piyasa sisteminde isizliin neden ve naslolutuu ok tartmaya yol amrTeorik olarak, isizlik halinde cretlerin dmesive emek piyasasn dengeye gelmesi gerekir

Ama gerek hayatta byle olmazReel cretin dmesine ramen i bulamayanlarkalrMakroiktisat emek piyasas iin "esneklik" ve"rijidite" kavramlar kullanrYapkan cretler (tersi esnek cretler) yadayapkan fiyatlar (tersi esnek fiyatlar) makroeko-nomik dalgalanmalarn aklanmasnda nemlirol oynayan kavramlardr

GELR VE HARCAMA TEORlk model: Klasikler ve Keynes nc Blm


15/28



Model ve gerekktisadi olaylarn karmakl teoriyi soyutmodeller stnde almaya mecbur ederBylece nisbeten basit kavramsal yaplar aracile temel ilikiler aa kartr

Geree yaklamak iin ktlay varsaymlaradm adm gevetilirlk modelimizde u varsaymlar yapacaz:

Enflasyon yoktur ve olmas sz konusudeildir; yani reel ve nominal aygereksizdirEkonomi da kapalr: d ticaret, sermayehareketi, dviz kuru yoktur-Hatta, devlet yoktur

Milli gelir zdelii GSYH'nn ayn anda ekonominin toplam gelirinive toplam harcamalar yanstt hatrlayalm= C + I + G + NX= C + S + T + NX Kapal ekonomide Net hracat kalemi der= C + I + G= C + S + T Devleti de soyutlaynca iler iyice basitleir= C + I= C + S Bu basit ilikiden yola kacaz

Tasarruf = Yatmevrisel akn dzgn ileyici iin kazanlangelirin tmnn harcanmas gerekirTketim her iki denklemde varolduuna gre,tanm icab bu eitlik yatm harcamalarn tamtasarruf kadar olmas ile mmkndr

S = IHalbuki, tasarruf ve yatm kararlar farklekonomik aktrler tarafndan alnmaktadrMakroiktisat teorisinin ilk ama en nemli sorusubudur: bir ekonomide yatm harcamalarntasarruflara eit olmasna ne ve nasl temin eder?ki zt hipotez vardr: Klasik ve Keynesyen

50lme sorunlar

Sepet gerek durumu temsil etmeyebilir-1994 kriz y idi


16/28



TFE'de kira pay ok yksektirTarm rnleri TEFE'ye gereksiz volatilitegetiriyor

kame etkisi: nisbi fiyat deince daha ucuz mal

tercih edilirYeni mallar: cep telefonu, bilgisayar yoktur

Kalite art: beraberinde gelen fiyat artndan

ayrdedilmelidirABD iin uzun dnemde TFE'nin enflasyonu %0.5-2 arasnda yksek gsterdii hesaplanmr

25

TFE, TEFE ve GSMH deflatr1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999

TFE-ort TEFE-ort. - GSYH DEFLATR

REEL EKONOM

Byme, Yatm, stihdam kinci Blmretim ve bymelkeler arasnda hayat standardnda ok bykfarklar olduunu kolayca gzlemliyoruzKeza, ayn lkenin de zaman iinde hayatstandardnda byk demeler olabilmektedirZenginliin kkeninde ekonomik byme veverimlilik artlar yatmaktadrBugn fakir lkeler arasnda kii bana gelirizengin lkelerin 19uncu yzyl sonundaki dzeyine

ulaamayanlar mevcutturBaz lkeler hzla zenginlemi (Japonya), dierleri


17/28



ise zaman iinde gerilemitirDnya deneyimi reticidir

Kii bana GSMH: eilimler

1927 1937 1947 1957 1967 1977 1987 1997Japan Turkey Germany Argentina US UK

260001000Dnyada byme

Reel Reel LKE DNEM ba lan rala son rala %Japonya 1890 - 1.196 6 23.400 2 2,82Brezilya 1900 - 619 10 6.240 9 2,41Meksika 1900 - 922 7 8.120 7 2,27Trkiye 1927 - 1.287 8 6.430 8 2,11Almanya 1870 - 1.738 5 21.300 4 1,99Kanada 1870 - 1.890 3 21.860 3 1,95in 1900 - 570 12 3.570 10 1,91Arjantin 1900 - 1.824 4 9.950 6 1,76Amerika 1870 - 3.188 2 28.740 1 1,75

ndonezya 1900 - 708 9 3.450 11 1,65Hindistan 1900 - 537 13 1.950 12 1,34n iltere 1870 - 3.826 1 20.520 5 1,33Pakistan 1900 - 587 11 1.590 13 1,03Banglade 1900 - 495 14 1.050 14 0,781997 US$ Fiyatlaryla (Satn alma gc paritesi)

Trkiye'de ekonomik byme1923 ncesi iin gvenilir ve anlaml veri yoktur1923-2000 aras (78 yl) Trkiye'nin ortalama

GSMH byme h % 4.5'turAncak nfus da yllk ortalama % 2.3 artmr


18/28



Kii bana reel milli gelirin uzun dnem ortalamabyme h % 2.1 'dirTrkiye, Japonya, Kore, Tayvan gibi "ekonomikmucize" yaratmamrArjantin, ngiltere gibi nisbi gerileme yaamamr

Pakistan, Banglade gibi ekonomisi duraankalmamrAyrntlar bir sonraki tablodadr

Trkiye: byme performans

Dnem GSM

Nfus Kii Bana Yorum

1923- 4,5% NA NA Nfus verileri 1927'de1927- 4,5% 2,3% 2,1% Sava yllar dahildir

1927-1950 2,6% 1,8% 0,8% Sava yllar dahil

1927- 6,5% 2,1% 4,3% Yeniden ina ve1939-

-6,0% 1,2% -7,2% Savan ekonomik

1945-

6,3% 2,1% 4,0% Sava sonras1950-

4,8% 2,4% 2,3% Demokrasi, darbe,

1950-

5,8% 2,8% 2,9% DP ekonomiyi1960-

6,0% 2,5% 3,4% Demirel ve planl

1970-

4,4% 2,3% 2,0% Poplizm ve kriz1980-

5,3% 2,4% 2,8% zal ekonomiyi da

1990-

3,2% 2,2% 1,0% sraf edilen onyl

Trkiye: kii bana reel GSMH

8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000

1927 1937 1947 1957 1967 1977 1987 1997Sabit 2000 fiyatlar (PPP USDollars)

Verimlilik ve zenginlikZenginlii belirleyen verimliliktirVerimlilik bir iinin bir zaman biriminde (saat,hafta, vs.) rettii fiziki mal ve hizmet miktarlerKii bana yksek milli gelire sahip lkeler tanmicab yksek verimlilie de sahiptir

GSMH'nn hzl bymesi verimliliin hzlbymesi ile zdetir


19/28



Verimlilik ne retildiine deil, ne kadar etkinretildiine bar nk mhim olan kiibana yksek katma deer retebilmektirsvire, Danimarka rneklerini hatrlay

retim fonksiyonu retimde kullanlan girdiler ile rn miktararasndaki ilikiyi retim fonksiyonu tasvir ederY = A F ( L, K, H, N ) Y = rn miktar A = retim teknolojisi L = emek miktar K =fiziki sermaye miktar H = insan sermayesi N = doal kaynak miktarF girdilerin nasl birletiini gsteren retimfonksiyonudurMakroiktisatta lee gre sabit getiri varsayr

Devlet ve bymeUzun dnem byme hzlar kamu politikalar ile

ok yakndan ilgilidirBaz nemli politikalar unlardr:

Tasarruf ve yatn tevik edilmesi (K)itim ve insan sermayesinin teviki (H)Mlkiyet haklar ve siyasi istikrar (A, F)Yabanc sermayenin cezbedilmesi (K, A)Nfus artn denetlenmesi (L)hracata ynelik byme (A)Ararma ve teknolojinin teviki (A)Fiyat istikrar (hepsi)

Tasarruf ve byme

Ki i Ba na GSYH Yatmlarn GSYHortalama b me i indeki a

% 1960-91 % 1960-91 %Gne Kore 7 0 24 0Sin a ur 6 7 32 0Ja on a 5 4 34 0srail 3 3 26 0Kanada 2 7 24 0Brezil a 2 6 19 0

Bat Alman a 2 6 27 0Trki e 2 3 20 6n iltere 2 1 18 0Ni er a 2 0 13 0ABD 1 9 22 0Hindistan 1 5 14 0Ban lade 1,4 4,0

Ruvanda 1 2 4 0

Sermaye birikimi ve mali sistem

Byme iin sermaye birikimi, sermaye birikimiiin yatm, yatm iin tasarruflar yatma


20/28



kanalize edecek olan mali sistem gereklidirMakroekonominin z, bir ekonomide tasarrufyapanlarla yatm yapanlarn ayn kiilerolmamas yatarMali sistem, ekonomideki tasarruf ve yatm

kararlarn egdmn salarMali sistemi blmde ele alabiliriz::

Mali piyasalarMali arac kurumlarDenetleyen kamu kurumlar

Mali sistemin blmleriMali piyasalar: tahvil ve hisse senedi piyasalarrPiyasada alp satlan menkul deerlerle alrMali arac kurumlar: bankalar ve yatm fonlarr

Tasarruf yapanla yatm yapan arasnda arackyaparlarPara gibi ok hassas bir rn sz konusuolduundan, dnyann her yerinde mali sistem sdzenlemelere tabidirKamu kurumlar: Merkez Bankas, Hazine, SermayePiyasas Kurulu, Bankack Denetleme veDzenleme KuruluKamu kurumlar mali sistemin dzgn ileyiigzetler

Nfus ve istihdamNfusun alabilir yataki blmne (15-65 yaaras) yetikin nfus denirEmek gc, issizler de dahil olmak zere mal vehizmet retimi iin emeklerini arzeden insanlardanoluurstihdam art isizlik emek gcn verirEmek gcne katlma oran emek gcnn yetikinnfusa oranrGelimi lkelerde emek gcne katlma oran daha

yksektirDaha ok kadn almas temel nedendirNfus art dk lkelerde yetikin nfusuntoplam nfusa oran daha yksektirUluslararas karlarmalar

(Milyon) Trkiye

ABD Alman a

Japona

Hindistan

Turke*

Toplam Nfus 64 268 82 126 961 64

Erikin Nfus 41 175 56 87 587 41

ErikinNfus/To lam

64% 65% 68% 69% 61% 64%


21/28



giicii 29 136 41 67 416 22

gc/ToplamNfus

45% 51% 50% 53% 43% 34%

Katm Oran 71% 78% 73% 77% 71% 54%

Kadn gc Oran 36% 46% 42% 41% 32%

Btn saylar World Bank 1997; son stun (*iaretli) DIE

stihdamn yapGelimi lkelerin bir dier zellii emekgcnde cret ve maala alanlarn orann %90'lara varmasrABD, Almanya, vs. sanayi lkelerinde nfusun %10'undan az ksm kendi iinde alan yadaveren statsndedirTrkiye'de istihdamn yap ok farklrcret ve maala alanlar, geici iiler de dahil,istihdamn sadece % 45'ini olutururKendi iinde alan, aile iletmesinde cretsizalan ve iverenler ise istihdamn % 55'idirsizlik kavramn Trkiye'de gelimilkelerden farkl alglanmasn geri plan budur

Trkiye: nfusun da

stihdam (20.4 milyon)

sizler (1.6 milyon)Emek gc dnda (19 milyon= Emek gc (22 milyon)yetikin nfus (41 milyon)

Trkiye'de sivil istihdam

millions %cretsiz Aile isi Kendi Hesabnaalan cretli Yevmiyeli verenToplam Sivil gc

5,1 5,17,3 1,81,1 20,4

25%25%36% 9%

5%100%

Sektrel millions %Tarm, Ormanck, Avck ve BalkkMadencilik ve Taocaklmalat SanayiElektrik, Gaz ve Su aat ve Bayndrlkleri Toptan ve Perakende Ticaret,Lokanta ve Oteller Ularma,Haberleme ve Depolama Mali KurumlarToplum hizmetleri

8,3 0,23,4 0,11,3 2,80,9 0,52,9

41% 1%17% 0%6% 14%4% 2%14%


22/28



sizlik trleri ktisatlar drt isizlik trn ayrdederlerYapsal isizlikGizli isizlikKonjonktrel isizlik

Geici isizlik

lki sermaye yada insan sermayesi yetersizliindenkaynaklanrsa dnemde sadece makro politikalarla zlmezkincisi ok dk verimli istihdamdrMakroiktisatta nemli olan konjonktrel isizliktirByme ile birebir ilikisi vardrTam istihdam salam ekonomilerde bile birmiktar geici isizlik mutlaka olur

Neden isizlik olur?Piyasa sisteminde isizliin neden ve naslolutuu ok tartmaya yol amrTeorik olarak, isizlik halinde cretlerin dmesive emek piyasasn dengeye gelmesi gerekirAma gerek hayatta byle olmazReel cretin dmesine ramen i bulamayanlarkalrMakroiktisat emek piyasas iin "esneklik" ve"rijidite" kavramlar kullanrYapkan cretler (tersi esnek cretler) yadayapkan fiyatlar (tersi esnek fiyatlar) makroeko-nomik dalgalanmalarn aklanmasnda nemlirol oynayan kavramlardr

GELR VE HARCAMA TEORlk model: Klasikler ve Keynes nc Blm

Model ve gerekktisadi olaylarn karmakl teoriyi soyutmodeller stnde almaya mecbur eder

Bylece nisbeten basit kavramsal yaplar aracile temel ilikiler aa kartrGeree yaklamak iin ktlay varsaymlaradm adm gevetilirlk modelimizde u varsaymlar yapacaz:

Enflasyon yoktur ve olmas sz konusudeildir; yani reel ve nominal aygereksizdirEkonomi da kapalr: d ticaret, sermayehareketi, dviz kuru yoktur

-Hatta, devlet yoktur


23/28



Milli gelir zdelii GSYH'nn ayn anda ekonominin toplam gelirinive toplam harcamalar yanstt hatrlayalm= C + I + G + NX

= C + S + T + NX Kapal ekonomide Net hracat kalemi der= C + I + G= C + S + T Devleti de soyutlaynca iler iyice basitleir= C + I= C + S Bu basit ilikiden yola kacaz

Tasarruf = Yatmevrisel akn dzgn ileyici iin kazanlan

gelirin tmnn harcanmas gerekirTketim her iki denklemde varolduuna gre,tanm icab bu eitlik yatm harcamalarn tamtasarruf kadar olmas ile mmkndrS = IHalbuki, tasarruf ve yatm kararlar farklekonomik aktrler tarafndan alnmaktadrMakroiktisat teorisinin ilk ama en nemli sorusubudur: bir ekonomide yatm harcamalarntasarruflara eit olmasna ne ve nasl temin eder?ki zt hipotez vardr: Klasik ve Keynesyen

Faiz haddiKlasikler: faiz haddiKlasik yaklam milli gelirin (Y) harcama kararla-ndan bamsz ekilde sabit olduunu kabul ederretimi sermaye, emek, teknoloji, vs. (retim fonk-siyonu) belirlerYatmlar faiz haddinin (i) azalan bir fonksiyonu-dur: faizler dnce yatm harcamalar ykselir Tasarruflar faiz haddinin artan bir fonksiyonudur:

faiz ykselince tasarruflar artarS = S( i )Tasarruf arz ve yatm talebi borverilebilir fonlarpiyasasnda biraraya gelirFaiz haddindeki demeler ekonomiyi dengeyegetirir


24/28



Borverilebilir fonlar piyasasndaTasarrufTL 1,200 trl.denge

Borverilebilir Fonlar (trilyon TL)

Tam istihdam kuraldrModelin anlam ok aktrevrisel akm daima dzgn iler nktasarruflardaki bir art yada yatmlardaki birazal halinde faiz haddi decek ve tasarruf-yatm eitlii salanacaktrBu durumda evrisel akmda bir dzensizliknedeni ile retilebilecek milli gelirin talepyetersizlii yznden retilememesi diye birdurum sz konusu deilidirEkonomi daima emek dahil tm kaynaklarn tamkullanld bir dengededirEksi byme yada yaygn isizlik gibi durumlarvarsa nedenleri baka yerlerde aranmalr

Keynes: eksik istihdamKeynes iin retim fonksiyonu sadece ekonominin

retim kapasitesini srlar; her hangi bir andaretilen miktar ise talebe barKeynesyen modelde Y sabit deil dekendirYatm harcamalar mteebbislerin yrt,teknolojik deim gibi dsal nedenlerin etkisindesal bir veri kabul edilirI = I Tasarruflar milli gelirin artan bir fonksiyonudur(Y - C) = S = S ( Y )Her yatm harcamas dzeyine, ona eit tasarrufusalayacak milli gelir dzeyi tekabl eder

Denge noktasnda pekala isizlik olabilir


25/28



Gelir-harcama modeliTasarruf gelirin tketilmeyen ksmrDolay ile tketim fonksiyonu aslnda tasarrufubelirler Dengede, ekonomideki toplam harcama (H)

toplam gelire eit olmak zorundadrH = (a + PY) + I = Y Bu denklemi ancaY = (cc + I) x 1 / (1 - P )Milli gelir otonom harcamalara ve tketim eilimitarafndan belirlenir1 / (1 - (3 ) = arpan Katsayr

Saysal rnek Tketim fonksiyonunun iki parametresi

oc= 10 TLve (3 = 0.6 arpan katsay1 /( 1 -0.6 ) = 2.5I = 20 TL ise, Y = 75 TL; C = 55 TL; S = 20 TLTersinden gidip Y = 100 TL haline bakalm: budurumda C = 70 TL ve S = 30 TL buluruzYani 100 TL gelir retildiinde sadece 90 TLharcama yaplmaktadr: rettiklerini satamayanreticiler mutlaka retimi dreceklerdirY = 50 TL olsa, C = 40 TL ve S = 10 TL karYani 50 TL gelir retildiinde 60 TL harcamagelmektedir; retim art kalmazdr

Harcanan gelir H75 TLGelir-harcama dengesi

1 daralt ak

1" H = C + 20

geniletici ak A^^ C = 10 + 0.6 Y

100 TL75 TL50 TLUretilen gelir Y


26/28



Kim hakl?Uzun dnemde milli gelir verimlilik ve onu

belirleyen retim faktrleri tarafndan ktlanrBunlar demeden sadece toplam talepte artolmas ekonominin daha fazla retim yapmasnasalayamazsa dnemde durum farklr; toplam talepyetersiz kalrsa ekonomi kapasitesinin altndaretim yapabilirBu takdirde talep art geliri de ykseltecektirKlasik model uzun dneme ve genel duruma,Keynesyen analiz ise u yada bu ekilde evriselakn kld resesyon ve depresyon dnem-

lerine tekabl etmektedir

Modele devlet giriyorimdi modeli gereklie doru bir adm dahayaklarmak iin devleti ekleyebilirizDevlet milli gelir zdeliine vergiler (T) ve kamuharcamalar (G) ile dahil olur

= C + I + G= C + S + T Tasarruf-yatm eitliini kullanarakI = Y -C -GI = SS = ( Y -T -C ) + ( T -G ) Kamu ve zel tasarruflar ayredebilirizSp = ( Y T C ) = zel tasarruf Sg = ( T G ) = kamu tasarrufu

Tasarruf: zel ve kamu zel tasarruf: gelirden vergiler ve tketimktktan sonra kalan blmdrSp = ( Y -T -C )

Kamu tasarrufu ikamu harcamalar yapldktansonra kamuya kalan vergi gelirleridirSg = ( T -G )( T - G ) kamu btesi dengesidir: eer bte avarsa Sg negatif olacaktrTasarruf daima yatma eittir ama btenindengesine gre zel tasarruf yatma eit, kkyada byk olabilirS = I + ( G -T ) Tanm icab, kapal ekonomide kamu a zeltasarruflarla karlanr


27/28



Gelimi lkeler vatandalar daha ok vergi dyor ABD'de vergi AB'den dahadktr Trkiye'de vergi gelirleri gelime dzeyine gre dktr

Dnyada vergi gelirleriVergi gelirleri GSMH oran %

Fransa 38,8ngiltere 33,7srail 33,4Almanya 29,4Bul aristan 25,1r 22,6Brazilya 19,7Yunanistan 19,7ABD 19,3Kanada 18,5Rusya 17,4Pakistan 15,3

Trkiye 15,2Endonezya 14,7Meksika 12 8Hindistan 10,3

Trkiye: kamu maliyesiKonsolide bte: merkezi hkmet, yerel idarelerve ek bteye tabi kurumlar (niversiteler, fonlar,vs)Maalesef Trkiye'de hkmetlerin bte dndanemli miktarda harcama yapma gelenei vardr

(grev zararlar, kamu iletme zararlar, vs.)Devletin ekonomideki pay lmenin bir yolumilli gelir serilerinde kamu tketimi kaleminebakmaktrKamu tketimi devletin tm mal ve hizmetsatnalmalar kapsamaktadrFakat faiz, sosyal gvenlik kurumlarna demeler,tevikler, vs. eklindeki transfer harcamalarharitir

Bte kalemleri Faiz d denge:Gelirler - Faiz d harcamalar Toplam harcama:Faiz d harcama + faiz demeleri Genel bte dengesi:Gelirler - Toplam harcamaTrkiye'de ok uzun sredir konsolide kamubtesi ak vermektedirBuna kark, faiz d denge her zaman eksidedeildir

nce kamu gelir ve harcamalarn GSMH'yaoranna bakacazSonra her iki kalemin da greceiz


28/28


Bte gelirlerinin da

% 1995 2000

Toplam Bte Gelirleri 100,0 100,0

Gelirden alnan vergiler 30,7 31,4

Gelir vergisi 23,4 18,9

Kurumlar vergisi 7,3 12,5

Servetten alnan vergiler 0,6 1,0

Mal ve hizmet. alnan vergiler 30,5 34,0

KDV 16,3 15,0

Petrol tketim vergisi 7,3 9,8

Diger vergiler 6,9 9,2

ticaretten alnan vergiler 13,8 12,8Dier vergiler ve gelirler 24,4 20,7

makro iktisat 1

Documents