0

LAPORAN SIASATAN AWAM KE ATAS INSIDEN SEMASA DAN SELEPAS

PERHIMPUNAN AWAM PADA 28 APRIL 2012

1

I. PENGENALAN

1. Pada 9 Julai 2011, satu perhimpunan awam telah diadakan di Kuala Lumpur

untuk menunjukkan sokongan kepada tuntutan yang dibuat oleh Gabungan

Pilihan Raya Adil dan Bebas ("BERSIH 2.0")1 untuk pilihanraya yang bebas dan

adil.2 Pada 15 Ogos 2011, Perdana Menteri Malaysia, YAB Datuk Seri Najib

Tun Razak telah mengumumkan bahawa pihak Kerajaan akan menubuhkan

satu Jawatankuasa Pilihan Parlimen (Parliamentary Select Committee)

mengenai Pembaharuan Pilihan Raya, sebagai respon kepada dakwaan

manipulasi dalam sistem pilihan raya di negara ini serta permintaan BERSIH

2.0 dan pelbagai pihak lain untuk pilihanraya yang bebas dan adil.

2. Berikutan itu, Kerajaan Malaysia telah menubuhkan Jawatankuasa Pilihan

Parlimen (PSC) mengenai Pembaharuan Pilihan Raya pada 2 Oktober 2011.

Pada awal April 2012, PSC telah mengeluarkan laporan beserta 22 cadangan

untuk memperbaiki sistem pilihanraya. Laporan tersebut telah diterima dan

diluluskan oleh Dewan Rakyat pada 3 April 2012.

3. Pada 4 April 2012, BERSIH 2.0 melahirkan rasa tidak puas hati dengan laporan

tersebut dan menyatakan lapan tuntutan mereka telah tidak diberi perhatian

sepenuhnya oleh PSC. BERSIH 2.0 mengumumkan bahawa ia akan

menganjurkan satu lagi perhimpunan, yang dipanggil 'Duduk Bantah', pada 28

April 2012 dari jam 2.00-4.00 petang di beberapa lokasi di dalam negara

termasuk Dataran Merdeka, Kuala Lumpur. Menurut BERSIH 2.0, perhimpunan

ini bertujuan untuk mewujudkan dan meningkatkan kesedaran di kalangan

orang ramai tentang kepentingan pembaharuan pilihanraya dan untuk

1Gabungan Pilihanraya Bersih dan Adil adalah gabungan 82 pertubuhan bukan kerajaan (NGO) dan masyarakat

sivil, yang bertujuan untuk mereformasikan sistem pilihan raya di Malaysia untuk memastikan pilihan raya bebas, bersih dan adil. Ia ditubuhkan secara rasmi pada 23 November 2006:www.bersih.org.

2Selepas perhimpunan awam 9 Julai 2011, Suruhanjaya Hak Asasi Manusia Malaysia telah menjalankan siasatan

awam untuk menyiasat dakwaan pelanggaran hak asasi manusia sebelum dan semasa perhimpunan tersebut:

lihat Report of the Public Inquiry into the Infringement of Human Rights including the Use of Excessive Force Before and During the Assembly on 9 July 2011.

2

menggesa Kerajaan untuk melaksanakan pembaharuan tersebut sebelum

pilihanraya umum ke-13.

4. Pada 27 April, pihak polis mengeluarkan kenyataan akhbar bahawa ia telah

memperoleh perintah mahkamah secara ex-parte bertarikh 26 April di bawah

seksyen 98 Kanun Prosedur Jenayah dari Mahkamah Majistret Kuala Lumpur

yang melarang sebarang perhimpunan dan orang ramai daripada menghadiri,

berada atau mengambil bahagian dalam mana-mana perhimpunan di Dataran

Merdeka dari 28 April sehingga 1 Mei 2012. Berikutan itu, Kementerian Dalam

Negeri dan Dewan Bandaraya Kuala Lumpur (DBKL) menawarkan tempat

alternatif seperti Stadium Merdeka, Titiwangsa dan Stadium Bukit Jalil tetapi

ini telah ditolak oleh pihak penganjur atas alasan kesuntukan masa bagi

membuat perubahan yang perlu.

5. Walau bagaimanapun, media3 melaporkan bahawa polis membenarkan orang

ramai untuk berhimpun di enam lokasi seperti yang diumumkan oleh BERSIH

2.0 dengan syarat bahawa tiada perarakan dan perhimpunan diadakan di

Dataran Merdeka. Pihak polis kemudiannya menyekat beberapa jalan raya di

sekitar bandaraya dan Dataran Merdeka telah dikepung dengan penghadang

dan dikawal rapi. Namun, perhimpunan diteruskan pada 28 April 2012 dan

menurut laporan beberapa kejadian yang tidak diingini berlaku dan pengataan

(dakwaan) mengenai pencabulan hak asasi manusia berlaku terutamanya

selepas jam 3 petang.

6. Perhimpunan BERSIH-’Duduk Bantah’ juga turut diadakan di bandar-bandar

lain termasuk Ipoh, Pulau Pinang, Kuantan, Johor Bahru, Seremban, Melaka,

Kota Kinabalu, Kuching, Miri dan Sibu. Turut dilaporkan bahawa perhimpunan

yang seumpama ini telah diadakan di 35 buah negara yang dikenali sebagai

Global BERSIH sebagai menyokong seruan BERSIH 2.0 untuk pembaharuan

sistem pilihanraya. Semua perhimpunan telah diadakan tanpa sebarang

3 Malaysian Insider, 27 April 2012

3

kejadian yang tidak diingini kecuali perhimpunan yang diadakan di Kuala

Lumpur.

7. Selepas perhimpunan tersebut, Suruhanjaya Hak Asasi Manusia Malaysia

("Suruhanjaya") telah menerima 16 aduan daripada orang awam dan satu

memorandum mengenai pengataan (dakwaan) pencabulan hak asasi manusia

terutamanya tentang penggunaan kekasaran tidak seimbang atau tidak wajar

terhadap peserta perhimpunan dan pihak media dan menggesa Suruhanjaya

untuk menjalankan siasatan awam. Selaras dengan itu, pada 3 Mei 2012,

Suruhanjaya telah menyeru kepada orang awam, media dan pihak berkuasa

yang berkaitan untuk mengemukakan sebarang maklumat, dokumen dan bukti

untuk siasatan dan pertimbangan.

8. Sementara itu, pada 9 Mei 2012, Kerajaan telah mengumumkan penubuhan

Panel Bebas yang diketuai oleh bekas Ketua Polis Negara, Tun Mohammed

Haniff Omar, untuk menyiasat insiden yang berlaku semasa perhimpunan

awam pada 28 April 2012.

9. Walaupun ia telah memutuskan untuk menunggu pengumuman terma rujukan

Panel Bebas tersebut sebelum membuat sebarang keputusan, Suruhanjaya

pada 21 Mei 2102 mengumumkan keputusan untuk mengadakan satu siasatan

awam ke atas pengataan (dakwaan) pencabulan hak asasi manusia semasa

dan selepas perhimpunan awam pada 28 April 2012. Keputusan Suruhanjaya

itu dibuat berdasarkan laporan pasukan pemantauannya dan selepas memberi

pertimbangan serius ke atas aduan, laporan dan memorandum daripada orang

awam, kumpulan hak asasi manusia dan profesional serta anggota masyarakat

yang lain.

10. Surat telah dihantar kepada Polis Diraja Malaysia (PDRM) untuk memaklumkan

keputusan Suruhanjaya dan untuk memohon kerjasama mereka dalam

memberikan apa-apa bukti yang berkaitan dengan perhimpunan termasuk

4

senarai anggota yang dikerahkan semasa perhimpunan di Kuala Lumpur pada

28 April 2012.

11. Suruhanjaya juga mengeluarkan kenyataan mempelawa orang awam,

pengamal media dan organisasi lain untuk tampil sebagai saksi dengan

memberikan kenyataan berhubung dengan apa-apa tindakan yang melanggar

hak asasi manusia pada 28 April 2012 yang mungkin membantu Suruhanjaya

dalam Siasatan Awam ini.

12. Sebagai maklumbalas terhadap kenyataan tersebut dan surat yang dihantar,

sebanyak 109 nama telah dikemukakan oleh organisasi masyarakat sivil dan

59 nama dikemukakan oleh PDRM sebagai saksi untuk Siasatan Awam.

13. Terma-terma rujukan Siasatan Awam adalah seperti berikut:

i. Untuk menentukan sama ada terdapat apa-apa pelanggaran hak asasi

manusia terhadap mana-mana individu atau pihak semasa dan selepas

perhimpunan pada 28 April 2012;

ii. Jika pelanggaran hak asasi manusia telah berlaku, untuk menentukan:

a. Bagaimana pelanggaran itu terjadi;

b. Apakah arahan pentadbiran dan prosedur, atau aturan yang

menyebabkan pelanggaran tersebut; dan

c. Individu atau agensi yang bertanggungjawab untuk pelanggaran

tersebut.

iii. Untuk mengesyorkan langkah-langkah untuk diambil bagi memastikan

pelanggaran tersebut tidak akan berulang.

14. Kuasa Suruhanjaya untuk menjalankan siasatan itu adalah selaras dengan

seksyen 12 (1) Akta Suruhanjaya Hak Asasi Manusia Malaysia 1999 (Akta

597):

5

12. (1) Suruhanjaya boleh, atas kehendaknya sendiri atau atas suatu aduan

yang dibuat kepada Suruhanjaya oleh orang atau kumpulan orang yang

terkilan atau seseorang yang bertindak bagi pihak orang atau

sekumpulan orang yang terkilan, menyiasat pengataan mengenai

pelanggaran hak asasi manusia orang atau kumpulan orang itu.

(2) Suruhanjaya tidaklah boleh menyiasat apa-apa aduan yang

berhubungan dengan apa-apa pengataan pelanggaran hak asasi

manusia yang—

a. merupakan hal perkara apa-apa prosiding yang belum selesai di

mana-mana mahkamah, termasuklah apa-apa rayuan; atau

b. telah diputuskan secara muktamad oleh mana-mana mahkamah.

(3) Jika Suruhanjaya menyiasat suatu pengataan di bawah subseksyen

12 (1) dan sementara menunggu penyelesaian siasatan itu,

pengataan itu menjadi hal perkara mana-mana prosiding di mana-

mana mahkamah, Suruhanjaya hendaklah berhenti dengan serta-

merta daripada melakukan siasatan itu.

15. Kuasa-kuasa yang berhubung dengan siasatan di bawah Akta yang

diperuntukkan di bawah seksyen 14, yang menyatakan:

14. (1) Suruhanjaya hendaklah, bagi maksud sesuatu siasatan di bawah Akta

ini, mempunyai kuasa—

a. untuk mendapatkan dan menerima segala keterangan, bertulis

atau lisan, dan untuk memeriksa semua orang sebagai saksi,

sebagaimana yang difikirkan oleh Suruhanjaya perlu atau patut

didapatkan atau diperiksa;

6

b. untuk menghendaki supaya keterangan itu, sama ada bertulis

atau lisan, mana-mana saksi dibuat dengan bersumpah atau

berikrar, sumpah atau ikrar itu yang berupa sumpah atau ikrar

yang dikehendaki daripada saksi itu jika saksi itu memberikan

keterangan dalam mahkamah undang-undang, dan untuk

mentadbirkan atau menyebabkan ditadbirkan oleh seseorang

pegawai yang diberi kuasa bagi maksud itu oleh Suruhanjaya,

suatu sumpah atau ikrar kepada tiap-tiap saksi itu;

c. untuk memanggil mana-mana orang yang bermastautin di

Malaysia supaya menghadiri mana-mana mesyuarat Suruhanjaya

bagi memberikan keterangan atau mengemukakan apa-apa

dokumen atau benda lain yang ada dalam miliknya, dan untuk

memeriksa orang itu sebagai saksi atau menghendakinya

mengemukakan apa-apa dokumen atau benda lain yang ada

dalam miliknya;

d. untuk menerima, walau apa pun apa-apa peruntukan Akta

Keterangan 1950 [Akta 56], apa-apa keterangan, sama ada

bertulis atau lisan, yang tidak boleh diterima dalam prosiding sivil

atau jenayah; dan

e. untuk membenarkan atau tidak membenarkan orang ramai

mengikuti siasatan itu atau mana-mana bahagian siasatan itu.

(2) Walau apa pun perenggan (1) (c), jika orang yang dipanggil ialah

seseorang yang berada dalam tahanan di bawah mana-mana

undang-undang bertulis lain, saman itu hendaklah dikeluarkan

mengikut undang-undang

7

16. Satu Panel Siasatan telah ditubuhkan yang terdiri daripada tiga orang ahli

Suruhanjaya:

• Datuk Dr. Khaw Lake Tee (Pengerusi)

• Profesor Emeritus Dato’ Dr Mahmood Zuhdi bin Hj Ab Majid (Ahli Panel)

• Encik Detta Samen (Ahli Panel)

17. Panel kemudian telah menubuhkan Sekretariat untuk membantu

Siasatan yang terdiri daripada pegawai-pegawai Suruhanjaya:

Sekretariat Pegawai Pembentang

• En. Simon Karunagaram

• En. Shahizad Sulaiman

• Cik Yustina Ishak

• En. Helmi Fendy Mohammad Idris

• Pn. Norashikin Hamzah

• En. Ahmad Zaidi Baharuddin

• Pn. Nurulhidayati Masdim

• Cik Nur Hariza Abd Aziz

• En. Roslan Mohd Ali

• Cik Intan Farida Adnan

• Cik Nur Syamimi

• En. Ameer Izyanif

• En. Shahizad Sulaiman

• Cik Lau Sor Pian

Perhimpunan Selepas Penguatkuasaan Akta Perhimpunan Aman 2012

(APA 2012)

18. Perhimpunan pada 28 April 2012 adalah perhimpunan awam pertama yang

diadakan selepas penguatkuasaan Akta Perhimpunan Aman 2012 (APA 2012)

pada 23 April 2012.4 APA 2012 telah digubal dengan objektif seperti berikut

sebagaimana yang dinyatakan di bawah seksyen2:

4 Rang Undang-undang Perhimpunan Aman telah dibentangkan di Dewan Rakyat pada 22 November 2011 dan

diluluskan tujuh hari kemudian pada 29 November. Ia telah diluluskan oleh Dewan Negara pada 20 Disember 2011 dan diterbitkan di dalam Warta pada 9 Februari 2012.

8

(a) selagi wajar untuk berbuat demikian, bahawa semua warganegara perlu

mempunyai hak untuk menganjurkan perhimpunan atau untuk menyertai

perhimpunan, secara aman dan tanpa senjata; dan

(b) bahawa penggunaan hak untuk menganjurkan perhimpunan atau

menyertai perhimpunan, secara aman dan tanpa senjata, adalah tertakluk

hanya kepada sekatan-sekatan yang didapati perlu atau suai manafaat

dalam sesuatu masyarakat demokrasi demi kepentingan keselamatan

Persekutuan atau mana-mana bahagiannya atau ketenteraman awam,

termasuk perlidungan hak dan kebebasan hak orang lain.

19. Selain memudahcara perhimpunan awam, APA 2012 juga telah menggantikan

seksyen 27 Akta Polis 1967, di mana penganjur perhimpunan awam tidak

perlu memohon permit daripada pihak polis untuk mengadakan perhimpunan

awam. Sebaliknya, di bawah APA 2012, penganjur perhimpunan awam hanya

perlu memaklumkan Ketua Polis Daerah (KPD) dalam tempoh 10 hari sebelum

perhimpunan yang dimaksudkan. KPD akan memberi maklumbalas dalam

tempoh lima hari, menggariskan sekatan dan syarat yang dikenakan. APA

2012 juga meletakkan tanggungjawab kepada pihak polis untuk memastikan

perhimpunan berjalan dengan aman.

20. Semasa pendengaran, saksi-saksi polis termasuk W49, Ketua Pegawai Polis

(CPO) di KL dan W37, Ketua Polis Daerah Dang Wangi, memberi keterangan

bahawa adalah mustahil bagi pihak PDRM untuk melaksanakan sepenuhnya

APA 2012 yang telah yang berkuatkuasa lima hari sebelum perhimpunan.

Sebaliknya, ia menerima pakai apa yang dianggap sebagai 'spirit’ atau

semangat APA 2012 dalam mengendalikan perhimpunan tersebut. Secara

khususnya, PDRM menerima pakai apa yang disebut sebagai pendekatan 3R

1C 1E- iaitu, Restraint, Restraint, Restraint; Caution and Enforce. Walau

bagaimanapun, Panel berpendapat bahawa pendekatan ini tidak

mencerminkan ‘spirit’ atau semangat APA 2012; sebaliknya, ia kelihatan

seperti pihak polis telah diarahkan untuk menjauhkan diri daripada peserta

9

dan dilarang membuat sebarang penahanan tanpa arahan selanjutnya. Hanya

bertahan adalah tidak sama dengan memudahcarakan (perhimpunan), yang

memerlukan peranan dan penglibatan pihak polis yang lebih aktif. Ini

merupakan peranan yang diperuntukkan di bawah APA 2012 di mana pihak

polis perlu bertindak sebagai pemain utama dalam memastikan perjalanan dan

perhimpunan awam tersebut tidak melanggar undang-undang.

II. PERJALANAN INKUIRI

Saksi dan Pendengaran Awam

21. Pendengaran awam bermula pada 5 Julai 2012 dan berakhir pada 10 Januari

2013. Panel Siasatan telah bersidang sebanyak 29 hari dan sebanyak 49 saksi

telah dipanggil untuk memberi keterangan di hadapan Panel. Kebanyakan

saksi awam dan media telah dipanggil berdasarkan senarai yang disediakan

oleh pertubuhan masyarakat sivil manakala anggota polis dipanggil

berdasarkan senarai yang disediakan oleh PDRM dan keterangan saksi semasa

pendengaran awam. Suruhanjaya telah menghantar sapina kepada semua

saksi di bawah seksyen 14 Akta Suruhanjaya Hak Asasi Manusia Malaysia

1999.

Jadual di bawah menunjukkan bilangan saksi mengikut kategori:

No Kategori Jumlah Saksi

1 Orang Awam 19

2 Pengamal Media 4

3 Polis 18

4 Profesional/ Pakar 8

Jumlah 49

10

22. Sepanjang Pendengaran Awam, Panel telah menerima 67 eksibit dan identified

documents (ID), termasuk dokumen, gambar, rakaman video, keratan akhbar,

laporan perubatan, dan laporan polis.

Lawatan ke Lapangan

23. Selain mengadakan Pendengaran Awam, Panel Siasatan juga telah membuat

dua lawatan di lapangan:

a. Dataran Merdeka dan kawasan sekitarnya, Jalan Tun Perak, Masjid

India, Jalan Tuanku Abdul Rahman dan bangunan DBKL; dan

b. Kompleks Pasukan Simpanan Persekutuan (PSP) di Cheras di mana

pihak polis telah menunjukkan penggunaan kawat berduri, gas

pemedih mata, command vehicle, sound commander serta menjelaskan

prosedur untuk mengawal orang ramai.

Pemerhati

24. Panel Siasatan telah menjemput Polis Diraja Malaysia, Majlis Peguam, dan

BERSIH 2.0 untuk menjadi pemerhati serta membantu Panel dalam pelbagai

perkara, di mana perlu. Jabatan Peguam Negara telah menolak jemputan

sebagai pemerhati dalam prosiding ini. Pemerhati telah dibenarkan untuk

menyoal saksi melalui Panel Siasatan. Pada 10 Januari 2013, ketiga-tiga

pemerhati telah membuat penghujahan secara lisan dan bertulis untuk

pertimbangan Panel.

25. Suruhanjaya ingin mengucapkan terima kasih kepada semua saksi dan

pemerhati di atas kerjasama dan bantuan yang diberikan semasa Siasatan

Awam; Pejabat Ketua Polis Negara (KPN) yang telah memberikan nama-nama

anggota polis dan beberapa dokumen; Urusetia BERSIH 2.0 yang telah

memberikan senarai mangsa yang mendakwa dikasari; dan pengamal-

11

pengamal media, elektronik dan juga media cetak, kerana membuat liputan

semasa pendengaran.

Syor Dari Pendengaran Awam Terdahulu

26. Panel mengambil maklum pelbagai syor yang dikemukakan oleh Suruhanjaya

terdahulu khususnya, “Report of SUHAKAM Public Inquiry Into The Incident at

KLCC on 28 May 2006” dan ”Report of the Public Inquiry Into The

Infringement of Human Rights Including the Use of Excessive Force Before

and During The Assembly on 9 July 2011”. Panel berpendapat bahawa syor-

syor yang terkandung di dalam laporan tersebut masih relevan, dan setakat

mana yang berkenaan dan beserta cadangan lain, Panel menerima pakai syor

tersebut, dan mengulangi sebahagian daripada syor tersebut untuk memberi

penekanan.

Kekangan

27. Hasil penemuan Siasatan ini adalah berdasarkan keterangan saksi dan bukti

yang dikemukakan kepada Panel Siasatan. Panel mengambil maklum bahawa

terdapat mereka yang terlibat dalam kejadian semasa dan selepas

perhimpunan awam tetapi, di atas sebab-sebab tersendiri, tidak tampil ke

hadapan untuk membantu Panel dalam siasatan. Terdapat juga beberapa

saksi yang berpotensi dari senarai nama yang disediakan oleh BERSIH 2.0

yang tidak tampil memberi keterangan atau tidak dapat dihubungi.

28. Panel mengambil maklum terdapat beberapa orang saksi yang tidak dapat

dipanggil disebabkan prosiding mahkamah yang belum selesai atau masih

berterusan, misalnya, saksi-saksi polis yang tercedera dan peserta yang

didakwa terlibat dalam insiden merempuh penghadang di sekitar kawasan

Dataran Merdeka.

12

29. Walaupun Panel menghargai kerjasama dan bantuan yang diberikan oleh

PDRM dalam menyediakan nama-nama anggota polis, Panel berasa kecewa

kerana walaupun telah berulang kali membuat permohonan, PDRM gagal

untuk menyediakan nama-nama anggota polis yang bertugas di Jalan Tun

Perak selepas jam 3.00 petang di mana penggunaan kekasaran yang tidak

seimbang atau tidak wajar terhadap peserta perhimpunan didakwa berlaku.

Secara khususnya, nama anggota tugasan am (GDs) tidak diserahkan kepada

Panel. PDRM juga tidak menghantar anggota atau pegawai yang boleh

menjawab pelbagai pengataan (dakwaan) yang dikemukakan semasa

keterangan saksi awam. Oleh itu, Panel tidak mendapat jawapan kepada

pengataan (dakwaan) yang dibuat semasa pendengaran, sekali gus memaksa

Panel untuk membuat pelbagai kesimpulan, tidak semesti kesemuanya

memihak kepada PDRM.

30. Panel juga ingin menyatakan bahawa terdapat beberapa saksi utama tidak

memberi bantuan yang terupaya atau gagal untuk memberikan atau tidak

menyediakan maklumat penting semasa pendengaran. Salah satu saksi utama

dari PDRM juga gagal atau tidak dapat mengenal pasti anggota polis yang

digambarkan di dalam klip video walaupun Panel telah mengarahkan untuk

membekalkan maklumat apabila beliau dipanggil semula untuk memberi

keterangan.

31. Terdapat juga beberapa kakitangan perubatan yang tidak memberi kerjasama

dan tidak membantu Panel dalam menyediakan keterangan berdasarkan

laporan perubatan yang disediakan oleh mereka.

13

III. HASIL DAPATAN PANEL INKUIRI

A. Insiden Semasa Perhimpunan pada 28 April 2012

32. Hasil penemuan Panel Siasatan adalah berdasarkan keterangan saksi, dibantu

dengan soalan dan penghujahan oleh pemerhati serta eksibit yang

dikemukakan.

Pihak Penganjur

33. Menurut APA 2012, sebagaimana yang diperuntukkan di bawah seksyen 6 (2)

(f), salah satu daripada tanggungjawab penganjur mana-mana perhimpunan

aman adalah untuk bekerjasama dengan pihak berkuasa awam untuk

memastikan pengendalian perhimpunan yang teratur dan secara sah. Seksyen

9 (1) APA 2012 juga memerlukan penganjur mengemukakan notis

pemberitahuan kepada Ketua Polis Daerah (KPD) sepuluh hari sebelum hari

perhimpunan. Menurut keterangan Dato' Ambiga Sreenevasan (W48), BERSIH

2.0 telah menulis surat kepada Ketua Polis Daerah Dang Wangi (KPD Dang

Wangi) melalui surat bertarikh 16 April 2012, memaklumkan tentang

penganjuran perhimpunan aman di Dataran Merdeka pada 28 April 2012 dan

memohon kerjasama dalam memastikan perhimpunan pada hari tersebut

berlangsung dalam keadaan aman dan selamat. Pihak penganjur juga telah

menulis surat yang sama kepada Dewan Bandaraya Kuala Lumpur (DBKL)

pada 16 April 2012 memberitahu pihak DBKL hasrat untuk mengadakan

perhimpunan di Dataran Merdeka.

34. Panel mengambil maklum bahawa pada 16 April, pada tarikh surat tersebut,

APA 2012 masih belum berkuatkuasa. Sehubungan itu, persoalan sama ada

tempoh notis yang diberikan mencukupi seperti yang dikehendaki di bawah

seksyen 9 (1) APA 2012 tidak timbul. Memadai untuk dikatakan bahawa, notis

telah diberikan kepada KPD untuk acara tersebut, namun begitu samada ia

14

selari dengan seksyen 27 Akta Polis yang telah dibatalkan atau seksyen 9 (1)

APA 2012 adalah tidak relevan bagi tujuan Siasatan ini.

35. Panel mengambil maklum bahawa, DBKL telah menolak permintaan penganjur

untuk mengadakan perhimpunan di Dataran Merdeka melalui surat bertarikh

19 April 2012. Tiada tempat alternatif dicadangkan di dalam surat tersebut.

36. Sementara itu, Ketua Polis Daerah di dalam surat bertarikh 23 April 2012,

memaklumkan penganjur seperti berikut:“Dukacita dimaklumkan setelah

membuat penelitian, saya selaku Ketua Polis Daerah Dang Wangi tidak

meluluskan di atas keselamatan permohonan puan untuk menganjurkan acara

sepertimana yang dipohon”.

Sekali lagi, Panel mengambil maklum bahawa pada 23 April, APA 2012 telah

berkuatkuasa, dan sama ada kelulusan KPD perlu untuk menganjurkan

perhimpunan awam adalah tidak relevan bagi tujuan Siasatan ini.

37. Panel juga mengambil maklum bahawa BERSIH 2.0 memberi maklumbalas

kepada DBKL dan pihak polis melalui surat bertarikh 24 April 2012, dan

memohon untuk mengadakan pertemuan bersama mereka pada 25 April

2012. DBKL bersetuju untuk bertemu dengan pihak penganjur dan menurut

Dato' Ambiga Sreenevasan (W48), semasa mesyuarat bersama Datuk Bandar,

beliau telah mencadangkan Stadium Merdeka sebagai tempat alternatif untuk

perhimpunan tersebut. Walau bagaimanapun, cadangan ini tidak diterima oleh

pihak penganjur kerana notis yang diberikan amat singkat. Panel mengambil

maklum bahawa tidak ada pertemuan antara KPD dan penganjur.

Pemasangan Penghadang

38. Panel mendapati bahawa penghadang besi telah dipasang di sekitar perimeter

Dataran Merdeka adalah menurut Perintah Mahkamah yang bertarikh 26 April

2012. Memandangkan Perintah Mahkamah tersebut telah menjadi sebahagian

15

dari prosiding mahkamah semasa Siasatan Awam ini berjalan, dan seperti

yang diperintahkan oleh seksyen 12 (2) (a) Akta Suruhanjaya Hak Asasi

Manusia Malaysia 1999, Panel tidak membuat dapatan mengenai kesahihan

atau sebaliknya Perintah tersebut atau skopnya.

39. Penghadang juga telah dipasang menurut kuasa polis di bawah seksyen 26

Akta Polis 1967 di pelbagai lokasi iaitu, Jalan Bunus, Jalan Masjid India, Leboh

Pasar Besar dan di persimpangan Jalan Raja dan Jalan Parlimen. Penghadang

ini telah didirikan untuk menghalang peserta daripada memasuki dan duduk di

Dataran Merdeka.

40. Walaupun Panel tidak memberi dapatan berkenaan kesahihan atau sebaliknya

berkenaan pemasangan penghadang tersebut, namun, Panel mempersoalkan

sama ada perlu atau tidak, pemasangan penghadang yang terdiri daripada

tiga lapisan, iaitu, wayar dannert, juga dikenali sebagai concertina razor,

barbed wires, penghadang berisi air dan penghadang besi. Walaupun pihak

polis mendakwa bahawa wayar dannert tidak membahayakan orang ramai,

panel mempersoalkan kesesuaian dan penggunaan wayar tersebut

terutamanya di tempat-tempat di mana orang ramai dijangka berkumpul.

Panel memandang serius serta menyatakan kebimbangan terhadap

pengakuan pihak polis bahawa jika wayar tersebut tidak dikendalikan dengan

betul atau mengikut prosedur, ia boleh menyebabkan kecederaan ringan.

Mendirikan wayar berduri di kawasan di mana sejumlah besar orang ramai

akan berkumpul dan emosi boleh meletus, yang boleh membawa kepada

kejadian yang tidak diingini, boleh menimbulkan bahaya kepada orang ramai

yang berkumpul di kawasan tersebut. Adalah tidak munasabah jika pihak polis

berpendapat orang awam mengetahui cara yang betul dalam mengendalikan

wayar tersebut, lebih-lebih lagi, apabila pihak polis menegaskan bahawa

wayar tersebut hanya boleh dialihkan oleh mereka yang berpengalaman.

Panel tertanya-tanya sama ada pihak PDRM lebih mementingkan perlindungan

Dataran Merdeka daripada keselamatan orang ramai yang berkumpul di

16

kawasan pada hari tersebut untuk menyuarakan pendapat dan berhimpun

secara aman yang merupakan hak mereka.

Sebelum jam 3.00 pm

41. Semua anggota polis yang bertugas pada hari perhimpunan telah diberikan

beberapa taklimat sebelum 28 April 2012. Menurut keterangan yang diberikan

oleh anggota polis, semua anggota dan trup dikehendaki mengendalikan

peserta menggunakan pendekatan 3R 1C 1E (Restrain, Restrain, Restrain;

Caution and Enforce).

42. Panel mendapati bahawa bilangan peserta adalah lebih ramai daripada

bilangan polis yang bertugas. Menurut Dato' Ambiga Sreenevasan (W48),

terdapat kira-kira 250,000 peserta di perhimpunan tersebut, manakala

menurut Dato' Mohmad bin Salleh (W49), Ketua Polis Kuala Lumpur, terdapat

hanya 25,000-30,000 peserta. Sementara itu, PDRM memaklumkan kepada

Panel bahawa terdapat 3,000 anggota polis bertugas pada hari tersebut.

Walaupun Panel tidak membuat sebarang dapatan berkenaan bilangan

sebenar peserta, namun dapat membuat kesimpulan, berdasarkan anggaran

yang diberikan oleh saksi-saksi, bilangan peserta mengatasi bilangan anggota

polis yang bertugas pada hari perhimpunan.

43. Walaupun dengan bilangan peserta yang ramai, berdasarkan dapatan Panel,

serta disokong oleh keterangan dari orang awam serta polis bahawa pada jam

sebelum 3.00 petang, kelakuan peserta, secara amnya, aman dan terkawal,

dan suasana adalah seperti karnival di mana mereka beryanyi, ketawa dan

berbual.

17

Insiden Selepas 3.00 petang

Pembukaan Penghadang

44. Panel juga mendapati, di mana ia turut disokong oleh keterangan, keadaan

telah mula berubah pada atau sekitar jam 3.00 petang, serentak dengan

pembukaan benteng penghadang yang dipasang di persimpangan Jalan Raja

dan Jalan Parlimen oleh individu yang tidak diketahui oleh Panel. Menurut YB

Teresa Kok Suh Sim (W47), beliau telah dimaklumkan oleh pegawai DBKL

bahawa PSP telah bersedia untuk mengambil tindakan untuk menyuraikan

orang ramai pada kira-kira jam 3.00 petang, yang mana ia berlaku.

45. Panel tidak membuat kesimpulan sama ada tembakan meriam air dan gas

pemedih mata oleh polis pada atau sekitar jam 3.00 petang adalah sesuatu

yang dirancang. Kesimpulannya, PSP telah mula mengambil tindakan untuk

menyuraikan para peserta dengan menggunakan meriam air dan gas pemedih

mata selepas benteng tersebut dibuka di persimpangan Jalan Raja dan Jalan

Parlimen.

Pemberian Amaran

46. Panel mendapati bahawa PSP memberi amaran kepada para peserta untuk

bersurai hanya sebelum tembakan pertama meriam air dan gas pemedih mata

tetapi tiada amaran selepas itu.

47. Panel mendapati bahawa amaran pertama yang diberikan oleh PSP tidak

dapat didengari oleh peserta. Menurut ACP Jamaludin, amaran dan arahan

yang diberikan oleh PSP adalah melalui pembesar suara dan sound

commanders; namun ia tidak dapat didengari oleh semua peserta. Penemuan

ini disokong oleh testimoni dari Kunabal a/l K. Rajagopal (W1), Chong Min

Shih (W4) dan Mohd Radzi bin Abd Razak (W17).

18

48. Menurut Superintenden Zahari bin Hj. Mohd Yusoff (W23), kain rentang

sepatutnya digunakan untuk memberi amaran kepada peserta di dalam

keadaan yang melibatkan ramai peserta seperti pada 28 April 2012. Walau

bagaimanapun, Panel telah dimaklumkan bahawa pihak polis tidak dapat

menggunakan kain rentang pada hari tersebut kerana perkataan-perkataan

yang digunakan pada kain rentang tersebut adalah tidak tepat.

49. Berbeza dengan pendapat orang ramai, panel mendapati deringan loceng yang

digunakan oleh PSP bukan bertujuaan untuk memberi amaran kepada orang

ramai; sebaliknya ia adalah satu isyarat untuk anggota PSP bersiap sedia

sebelum tembakan meriam air dan gas pemedih mata.

50. Panel telah dimaklumkan bahawa pihak polis telah menembak air yang

bercampur bahan kimia, 909 gas pemedih mata dan 58 gas hand grenades

pada hari tersebut.

51. Menurut saksi, apabila meriam air dan gas pemedih mata ditembak, mereka

tidak dapat bersurai kerana tiada jalan keluar atau jalan lain yang boleh

digunakan. Berdasarkan lawatan ke kawasan kejadian, Panel mendapati

bahawa terdapat beberapa laluan dan lorong di Jalan Tun Perak dan Jalan

Tuanku Abdul Rahman, tetapi mendapati ianya sempit dan di tempat-tempat

tertentu, disempitkan lagi oleh struktur bangunan sementara. Jumlah peserta

yang ramai serta tembakan gas pemedih mata yang berulang kearah orang

ramai juga membuatkan ianya sukar dan agak mustahil untuk peserta bersurai

dengan teratur, selamat dan tepat pada masanya. Mereka tidak dapat bersurai

dengan kadar segera dan perlu bergerak perlahan-lahan untuk mengelakkan

sebarang kejadian terutama rempuhan.

52. Terdapat juga laporan bahawa beberapa jalan turut ditutup, dan hanya

terdapat pergerakan lalu lintas yang terhad, termasuk pengangkutan awam,

kerana penutupan jalan di kawasan sekitar bandar oleh pihak berkuasa.

19

Beberapa stesen LRT di kawasan itu juga telah ditutup bermula dari jam 3.00

petang sehingga jam 5.30 petang.

53. Berdasarkan keterangan Hanif bin Ahmad Zainuddin (W9), para peserta gagal

bersurai dan meninggalkan kawasan perhimpunan dengan segera kerana

kebanyakan jalan raya telah ditutup oleh polis. Stesen LRT juga telah ditutup.

Stesen di Masjid Jamek telah ditutup dari jam 3.00 petang sehingga jam 5.30

petang. Stesen-stesen lain juga turut ditutup semasa perhimpunan seperti

Dang Wangi, Pasar Seni (Laluan Kelana Jaya), Plaza Rakyat, Bandaraya dan

Sultan Ismail (Laluan Ampang).

54. Panel mendapati bahawa pada satu masa, peserta didapati terkepung di Jalan

Melayu. Menurut Christopher Leong Sau Foo (W40), peserta di Jalan Melayu

telah terperangkap kerana sekumpulan orang ramai telah bergerak dari arah

bertentangan jalan tersebut. W40 memaklumkan kepada Panel bahawa gas

pemedih mata telah ditembak dari kedua-dua arah jalan dan orang ramai

tidak dapat bergerak dan menyebabkan mereka terperangkap di sana. W40

turut menyatakan bahawa dia melihat kira-kira 20-30 orang anggota polis

berada di pondok polis di kawasan tersebut tetapi mereka tidak berbuat apa-

apa untuk membantu peserta atau memudahcarakan pergerakan mereka.

55. Panel berpendapat bahawa PDRM sepatutnya mempertimbangkan secara

serius perkara-perkara seperti jumlah peserta, keadaan lokasi, susun atur

tempat, dan laluan keluar yang sedia ada, sebelum mengambil tindakan untuk

menyuraikan orang ramai selepas jam 3.00 petang. Melihat kepada faktor-

faktor tersebut,adalah mustahil untuk para peserta bersurai dengan selamat

dan teratur tanpa memberi mereka tempoh yang munasabah untuk berbuat

demikian.

56. Panel juga mendapati bahawa pihak polis tidak membantu atau

memudahcarakan penyuraian peserta. Tembakan meriam air dan gas pemedih

20

mata yang berterusan juga menghalang usaha mereka untuk bersurai, dan

sebagai contoh, mengakibatkan peserta terperangkap.

Proses Tangkapan dan Penggunaan Kekerasan yang Tidak Seimbang

57. Panel berpendapat, berdasarkan keterangan saksi serta rakaman video,

terdapat penggunaan kekasaran yang tidak seimbang dan salahlaku oleh

pihak polis terhadap peserta.

58. Arshad bin Abbas (W5), Kumar Suppiah (W6), Asrul Wadi bin Ahmad (W13),

Koh Jun Lin (W16) dan Mohd Radzi bin Abdul Razak (W17) memberi

keterangan bahawa mereka telah dikasari oleh anggota polis. Chong Min Shih

(W4), W5 (W5 tidak memberikan laporan perubatan), Low Kok Swee Adrian

(W7), W13 dan W16 juga mengalami kecederaan. Panel menerima

keterangan bahawa kecederaan W5, W7, W13 dan W16 berlaku semasa

mereka ditangkap.

59. Panel tidak dapat mengenal pasti individu yang menyebabkan kecederaan

yang dialami oleh Chong Min Shih (W4). Walau bagaimanapun, bentuk dan

saiz kecederaan beliau adalah konsisten dengan kesan dari kanister gas

pemedih mata. Ini kemudiannya disahkan semasa lawatan ke Kompleks

Pasukan Simpanan Persekutuan Polis Diraja Malaysia, Cheras dimana Panel

telah memeriksa kanister gas pemedih mata. Oleh itu, Panel percaya bahawa

kecederaan yang dialami oleh W4 disebabkan oleh kanister gas pemedih mata

yang mungkin ditembak oleh anggota dari unit PSP, walaupun Panel tidak

dapat mengenal pasti anggota yang berkenaan.

60. Berdasarkan keterangan Baharudin bin Hashim (W2), beliau telah dicekik,

ditendang, ditumbuk dan diheret oleh anggota polis ketika beliau dibawa ke

kawasan pengumpulan (holding area) di Dataran Merdeka walaupun akhirnya,

beliau dibebaskan. W2 telah mengemukakan laporan polis yang dibuat

olehnya sebagai bukti.

21

61. Arshad bin Abbas (W5) telah dipukul, ditumbuk dan ditendang pada seluruh

badan oleh anggota polis yang berpakaian operasi. Kesannya, beliau

menerima lima jahitan di kening kanan. W5 telah mengemukakan laporan

polis yang dibuat olehnya sebagai bukti.

62. Kumar Suppiah (W6) memberi keterangan bahawa sekumpulan anggota polis

termasuk kakitangan dari DBKL telah menyerang beliau. Beliau telah

ditampar, kepala beliau telah dihentak ke pintu cermin di bilik mesin ATM di

dalam bangunan DBKL. Beliau kemudiannya telah diheret keluar dari bilik ATM

di mana anggota polis terus menendang dan memijak beliau. Beliau turut

diejek dengan kata-kata yang menghina. W6 mengemukakan laporan polis

yang dibuat sebagai bukti.

63. Panel juga mendapati bahawa kebanyakan peserta telah dikasari sepanjang

jalan ke kawasan pengumpulan di Dataran Merdeka atau lebih khusus,

berhampiran Kelab DiRaja Selangor, walaupun tiada bukti menunjukkan

bahawa mereka telah melawan tangkapan atau berkelakuan agresif. Panel

berpendapat adalah agak membimbangkan kerana sesetengah daripada

mereka telah diserang bukan oleh anggota polis yang membuat tangkapan

tersebut tetapi oleh anggota polis lain yang telah ditempatkan di sepanjang

jalan ke kawasan pengumpulan. Anggota polis kelihatan seperti bertindak di

dalam kumpulan. Panel mempersoalkan keperluan kekasaran dan penderaan

tersebut apabila tiada sebarang bukti mereka yang ditahan melawan atau

bertindak kasar. Walaupun Panel sedar akan kuasa polis yang boleh

menggunakan kekerasan yang munasabah untuk membuat tangkapan dan

menyuraikan peserta di dalam perhimpunan awam, Panel berpendapat,

kecuali jika adanya bukti yang berlawanan, kekerasan yang berlebihan telah

digunakan untuk melakukan tangkapan ke atas saksi-saksi yang menyebabkan

kecederaan kepada mereka. Penemuan ini telah disahkan oleh keterangan

W5, W21 dan W30 serta video dari PDRM dan kedua-dua saksi.

22

64. Hee Jenn Wei (W21) memberi keterangan bahawa anggota polis yang

menangkap beliau telah memegang bahunya, menumbuk di bahagian

belakang, dan kemudian ditarik keluar dari hotel, dan membawanya ke

Dataran Merdeka. W21 mengemukakan laporan polis yang dibuat olehnya

sebagai bukti.

65. Dalam pemerhatian Panel, mereka yang ditangkap dan ditahan di kawasan

pengumpulan di Dataran Merdeka, tidak dibekalkan air dan telah dilarang

daripada menggunakan telefon bimbit mereka. W21 dan Selamat bin Abu

Hamid (W30) memaklumkan bahawa mereka tidak dibenarkan untuk

menggunakan telefon mereka sehingga dibawa ke PULAPOL. W30 juga

memberi keterangan bahawa keluarganya telah dibiarkan berdiri di bawah

panas matahari selama kira-kira 15 minit.

66. Panel juga mendapati bahawa kebanyakan mereka yang ditangkap tidak

dimaklumkan mengenai sebab penangkapan mereka seperti yang disokong

oleh keterangan W5, Kumar Suppiah (W6) dan W21.

67. Panel mendapati bahawa polis telah mensasarkan peserta yang memakai

kemeja-t kuning khususnya, kemeja-T yang mengandungi perkataan atau logo

'Bersih'. Arshad bin Abbas (W5) telah diarahkan untuk membuka kemeja-t

kuning beliau sebelum diserang oleh pihak polis. Karam Singh a/l Charan

Singh (W14) di dalam keterangan beliau memaklumkan ketika beliau sedang

minum di restoran A&W, anggota polis telah menghampiri mejanya dan

mengarahkan beliau dan rakan beliau untuk membuka kemeja-t kuning

mereka. Hee Jenn Wei (W21) telah diheret dari hotel kerana dikatakan

memakai kemeja-t berwarna kuning.

68. Tanpa sebarang keterangan bahawa pemakaian kemeja-t kuning, yang

berkaitan dengan ‘Bersih’ atau tanda-tanda yang membawa maksud yang

sama, adalah bertentangan dengan undang-undang, Panel tidak memahami

kenapa saksi-saksi tersebut telah menjadi sasaran dan diarahkan untuk

23

membuka kemeja-t mereka. Tindakan polis yang sewenang-wenang ini

merupakan satu pencabulan kepada kebebasan hak untuk bersuara dan hak

untuk memakai pakaian pilihan mereka.

69. Dr. Siti Makkiah binti Yunus (W42) memberi keterangan bahawa kecederaan

yang dialami di mata kanan Asrul Wadi (W13) adalah hasil daripada impak

objek tumpul pada kelajuan tinggi. Ini telah disokong oleh laporan perubatan.

W13 memberi keterangan bahawa beliau menerima 9 jahitan pada mata

kanannya dan dua lagi pada hidungnya. Mata beliau mengalami kerosakan

yang kekal dimana mata kanannya kini hanya mempunyai 15-20%

penglihatan biasa. Panel berpendapat bahawa berdasarkan bukti, ia

berkemungkinan bahawa mata kanan W13 telah terkena kanister gas pemedih

mata.

70. Arshad bin Abbas (W5) tidak menerima sebarang rawatan perubatan semasa

berada dalam tahanan. Beliau hanya menerima rawatan awal di PULAPOL

sebelum dibawa ke Hospital Kuala Lumpur.

71. Dari testimoni Lans Koperal Abu Bakar bin Abdul Rahman (W43), Panel

mendapati bahawa beliau telah mengalami kecederaan akibat tindakan

beberapa peserta yang tidak dikenali di luar bangunan SOGO.

72. Pelbagai punca dibangkitkan berkenaan penggunaan kekerasan yang tidak

seimbang oleh anggota polis dalam melakukan tangkapan dan juga tingkah

laku mereka terhadap orang yang ditahan. Salah satunya adalah khabar angin

yang tersebar mengatakan kematian seorang anggota polis. Khabar angin

tersebut mungkin menjadi salah satu punca dan ia diakui oleh Dato’ Mohmad

Salleh (W49). Antara sebab lain adalah untuk menghalang peserta dari

berkumpul semula. Walau bagaimanapun, ia tidak menjelaskan serangan ke

atas mereka yang ditahan ketika dibawa ke kawasan pengumpulan di Dataran

Merdeka. Apapun alasan yang diberikan di sebalik penggunaan kekerasan

yang tidak seimbang oleh pihak polis pada hari tersebut, Panel tidak dapat

24

melihat sebarang justifikasi yang sebenar untuk pihak polis melakukan

tindakan sedemikian. Panel melihat tindakan pihak polis lebih didorong oleh

kemarahan, kekecewaan dan kehendak untuk menghukum berbanding

dengan menjalankan tugasan.

73. Panel juga mendapati bahawa terdapat beberapa anggota polis yang tidak

memakai tanda nama dan nombor badan. Terdapat juga beberapa anggota

polis yang berpakaian biasa dan tanpa memakai jaket polis, yang dilihat dari

rakaman video yang ditunjukkan kepada Panel.

74. Panel mengambil maklum bahawa anggota polis telah dilengkapi dengan

walkie-talkie, topi keledar dan senjata. Menurut saksi polis, mereka telah

diarahkan untuk tidak menggunakan senjata api semasa perhimpunan tetapi

dari rakaman video yang ditunjukkan kepada Panel, anggota polis trafik

dilihat mengacukan pistol ke arah peserta. Khairul Anuar bin Pawanchik (W3)

mengesahkan bahawa beliau menyaksikan seorang anggota polis trafik

mengacukan pistol ke arah orang ramai.

75. Berdasarkan testimoni Superintenden Zahari bin Hj Mohd Yusoff (W23) dan

ASP Alekzandra bin Dawam (W25), mereka telah bertindak selaras dengan

Perintah Tetap Ketua Polis Negara dalam menjalankan tugas mereka pada 28

April 2012. W23 dan W25 telah mengarahkan trup mereka untuk menembak

gas pemedih mata ke arah atas tetapi dari rakaman video yang ditunjukkan

kepada Panel, beberapa pegawai PSP dilihat menembak terus ke arah peserta

yang mana bertentangan dengan perintah tersebut.

76. Walaupun terdapat keterangan yang berbeza, Panel tidak dapat membuat

kesimpulan bahawa PDRM telah berpandukan ‘spirit’ atau semangat APA 2012

dalam operasi dan semasa mengurus serta mengendalikan peserta semasa

perhimpunan awam pada 28 April 2012. Malah, adalah terlalu awal selepas

penguatkuasaan APA 2012 untuk mengharapkan sebarang perubahan sebenar

25

atau keberkesanan pendekatan yang diambil oleh PDRM dalam menangani

perhimpunan awam.

Kegagalan komunikasi

77. Panel mengambil maklum bahawa terdapat gangguan komunikasi pada hari

perhimpunan, yang membawa kepada kegagalan komunikasi dan rangkaian

perintah di kalangan anggota polis.

78. ACP Mohamad Zulkarnain bin Abd Rahman (W37) memaklumkan kepada

Panel akibat dari kegagalan komunikasi, beliau tidak dapat menyampaikan

arahan beliau kepada pegawainya semasa benteng tersebut dirempuh.

Sehubungan itu, beliau percaya bahawa anggota beliau telah bertindak sendiri

menggunakan budi bicara mereka selaras dengan taklimat yang telah mereka

terima sebelum perhimpunan.

79. Dato' Mohmad Salleh (W49) memberi keterangan bahawa beliau pada jam

kira-kira 5 petang mengarahkan kakitangan untuk berundur tetapi mengakui

bahawa terdapat kemungkinan mereka tidak menerima arahan tersebut

kerana keadaan menjadi tidak terkawal pada masa tersebut atau mereka tidak

dapat memberi fokus dalam menjalankan tugas mereka semasa perhimpunan

akibat kegagalan sistem komunikasi.

80. Panel dimaklumkan oleh Arshad bin Abas (W5) telah berlaku masalah dalam

sistem komunikasi elektronik di kawasan perhimpunan pada jam 3.00 petang.

Menurut Hanif bin Ahmad Zainudin (W9), beliau tidak dapat menghubungi

rakan-rakannya melalui telefon atau sistem pesanan ringkas (SMS) kerana

tiada liputan komunikasi. Beliau hanya dapat menerima mesej pada atau

sekitar jam 6.00 petang.

26

Peralatan yang dirampas

81. Panel mendapati terdapat rampasan ke atas peralatan semasa perhimpunan.

Menurut W5, telefon bimbit, jam tangan, bluetooth, Samsung tablet dan pen

drive telah dirampas oleh anggota polis yang menyerang beliau.

82. Koh Jun Lin (W16) memaklumkan kepada panel bahawa pihak polis telah

merampas kamera dan tag media beliau ketika beliau ditangkap di

persimpangan Jalan Raja Laut dan Jalan Tun Perak. Selepas itu, kamera

beliau telah dikembalikan ketika berada di luar Kelab DiRaja Selangor. Walau

bagaimanapun, kad memori (memory card) dari kameranya telah dirampas

oleh seorang pegawai polis atas alasan ianya diperlukan sebagai bahan bukti

oleh pihak atasan.

Tangkapan di Premis

83. Panel mendapati bahawa peserta juga telah ditangkap ketika mereka berada

di dalam premis tertentu, seperti hotel dan restoran. Dari keterangan yang

diberikan, Panel mendapati pihak polis telah masuk ke dalam restoran dan

hotel untuk mencari dan menahan peserta yang terlibat di dalam

perhimpunan. Panel berpendapat tangkapan dilakukan ketika peserta telah

meninggalkan kawasan perhimpunan dan berkemungkinan merancang untuk

pulang ke rumah atau hotel di mana mereka telah mendaftar sebagai tetamu.

84. Berdasarkan keterangan Hee Jenn Wei (W21), beliau telah meninggalkan

perhimpunan dan berjalan ke Citin Hotel, di mana beliau telah mendaftar

sebagai tetamu, dan ketika berada di lobi hotel, beliau telah ditangkap dan

diarahkan untuk mengikut pihak polis ke Dataran Merdeka.

85. Selamat bin Abdul Hamid (W30) memberi keterangan bahawa sekumpulan

anggota polis telah masuk ke lobi Swiss Hotel dan menampar serta

menendang peserta. W30 kemudian telah ditangkap oleh pihak polis.

27

86. Zaidatul Akhmar binti Zainon (W24), yang pernah bekerja di sebuah restoran

A&W pada hari tersebut, telah memberi keterangan di hadapan Panel bahawa

anggota polis yang berpakaian preman telah memasuki restoran A&W dan

mengarahkan peserta yang berada di dalam restoran itu, membuka kemeja-t

yang berwarna kuning.

87. Panel juga telah melihat rakaman video di mana anggota polis memasuki

restoran dan seterusnya bertindak kasar kepada pelanggan yang berada di

dalam.

88. Panel mengambil maklum bahawa tiada justifikasi atau penjelasan diberikan

oleh PDRM berhubung dengan tangkapan yang dibuat oleh pihak polis di

dalam hotel dan restoran atau penjelasan ke atas tindakan dan tingkah laku

mereka.

Di PULAPOL

89. DSP Rajakopal a/l Arumugam (W46) yang merupakan pegawai yang

bertanggungjawab di PULAPOL, memberi keterangan di hadapan Panel

bahawa keadaan di PULAPOL adalah tenang pada sebelah pagi sehingga jam

3.00 petang.

90. Berdasarkan testimoni oleh Selamat bin Abdul Hamid (W30) dan DSP

Rajakopal a/l Arumugam (W46), semua peserta yang dibawa ke PULAPOL

diberikan makanan, minuman, tempat untuk menunaikan solat dan rawatan

perubatan. Pegawai kebajikan juga ditempatkan di PULAPOL untuk

membantu. Dari keterangan Arshad bin Abas (W5) yang tercedera, beliau

telah diberikan rawatan awal semasa tiba di PULAPOL oleh pegawai perubatan

sebelum dibawa ke Hospital Kuala Lumpur (HKL). Terdapat kawasan yang

berasingan untuk lelaki, wanita dan kanak-kanak.

28

91. Christopher Leong Sau Foo (W40) memberi keterangan bahawa beliau telah

ke PULAPOL dan dimaklumkan bahawa pihak polis tidak membenarkan

sebarang pertemuan bersama pihak keluarga atau peguam. Beliau

kemudiannya pergi ke pintu pagar dan memohon untuk masuk ke PULAPOL

tetapi telah ditolak. Walau bagaimanapun, menurut DSP Rajakopal a/l

Arumugam (W46), tiada seorang pun daripada tahanan telah meminta beliau

untuk berjumpa dengan penasihat undang-undang mereka. Menurut W46 lagi,

beliau tidak membenarkan peguam untuk masuk dan berjumpa kerana tiada

nama anak guaman diberikan. Selain itu, penahanan di PULAPOL adalah untuk

tujuan mendokumentasi dan menentukan sama ada terdapat sebarang bukti

untuk mengenakan pertuduhan ke atas mereka yang ditahan. Menurut W46,

oleh kerana mereka belum didakwa, maka mereka tidak memerlukan akses

kepada peguam mereka.

92. Panel mendapati sejumlah 512 peserta telah ditangkap dan dibawa ke

PULAPOL. Walau bagaimanapun, Panel mengambil maklum hanya seorang

peserta didakwa manakala yang lain dibebaskan. Panel juga mengambil

maklum bahawa semua yang ditahan telah dibebaskan di antara pukul 12.00

pagi dan 5.00 pagi pada 29hb April 2012.

93. Walau apapun penjelasan oleh W46, Panel ingin menegaskan peruntukan di

bawah Perkara 5 (3) Perlembagaan Persekutuan di mana apabila seseorang

ditangkap ia hendaklah diberitahu dengan seberapa segera yang boleh sebab-

sebab ia ditangkap dan ia hendaklah dibenarkan berunding dengan seorang

pengamal undang-undang yang dipilih olehnya dan dibela oleh pengamal

undang-undang itu. Kegagalan membenarkan mereka yang ditahan mendapat

akses kepada peguam mereka adalah dianggap melanggar kedua-dua

Perlembagaan Persekutuan dan prinsip-prinsip asas hak asasi manusia.

29

Agents Provocateurs

94. Terdapat juga testimoni yang mengatakan ada di antara mereka yang hadir

pada hari perhimpunan bukan dari pihak polis mahupun peserta perhimpunan,

tetapi kelakuan dan tindakan menzahirkan mereka kemungkinan adalah

agents provocateurs. Walaupun Panel tidak menafikan kemungkinan wujudnya

agents provocateurs, Panel tidak dapat mengesahkan fakta tersebut atau

menentukan siapakah individu yang terlibat. Juga, tidak seorang pun tampil

kepada Panel untuk mengesahkan kewujudan kumpulan-kumpulan tersebut.

95. Terdapat sekumpulan lelaki yang memakai kemeja-t hitam dilihat berdiri

berhampiran atau bersama pihak polis; juga bekerjasama dengan polis dan

membuka penghadang. Menurut keterangan Kunabal a/l Rajagopal (W1),

beliau menyaksikan beberapa lelaki berpakaian kemeja-t hitam membuka

wayar berduri yang didirikan di jambatan berhadapan Bangunan Majlis

Peguam sekitar jam 3.00 petang tetapi pihak polis tidak mengambil sebarang

tindakan. Khairul Anuar bin Pawanchik (W3) dalam keterangannya

memaklumkan Panel bahawa pengalaman dan kepakaran diperlukan dalam

membuka wayar berduri tersebut. Keterangan ini disokong oleh pengakuan

pihak polis bahawa sekiranya wayar duri tidak dikendalikan dengan teliti atau

mengikut prosedur, ianya boleh menyebabkan kecederaan ringan.

96. Menurut Christopher Leong Sau Foo (W40), beliau ada terlihat beberapa orang

berpakaian hitam dan memakai seluar/jeans berdiri bersama dengan pihak

polis, di sekitar kawasan Masjid India. W40 mengisahkan satu kejadian yang

berlaku di mana pada masa beliau sedang meminta orang ramai bergerak ke

belakang untuk mengelakkan kesesakan di Jalan Melayu, seorang lelaki yang

memakai baju dan seluar jeans berwarna hitam datang ke arahnya dan

meminta beliau berhenti menjerit. W40 kemudiannya memperkenalkan diri

beliau sebagai pemerhati dari Majlis Peguam, dan yang mana lelaki tersebut

menjawab “So what?”. Pada ketika itu beberapa peserta telah mengelilingi

W40 dan lelaki tersebut meninggalkan beliau.

30

97. Chen Shaua Fui (W15) memberi keterangan bahawa beliau telah melihat

beberapa buah kereta Proton Perdana, bercermin gelap, memandu dengan

laju ke arah orang ramai di Jalan Tun Perak. Beliau berpendapat kenderaan

tersebut adalah kereta polis kerana terdapat pengiring yang menunggang di

depan kenderaan tersebut. Mereka membuat pusingan U yang tajam, yang

menimbulkan kemarahan orang ramai di mana mereka mula bertindak

membaling botol ke arah kereta tersebut.

98. Terdapat beberapa anggota polis yang berpakaian biasa yang tidak memakai

jaket polis yang dilihat sedang memukul orang ramai dalam rakaman video

dan gambar.

Anggota Media

99. Penemuan Panel adalah berdasarkan keterangan saksi, dibantu dengan

penghujahan dan soalan oleh para pemerhati serta eksibit yang diberikan.

Rujukan juga dibuat kepada dokumen-dokumen berikut: Special Report on the

Handling of the Media during Political Demonstrations by the Representative

on Freedom of Media for the Organization for Security and Co-operation in

Europe, 21 June 2007; dan the Handbook of the National Union of Journalists.

100. Saksi-saksi berikut, ke semuanya adalah anggota media yang ditugaskan

untuk membuat liputan perhimpunan awam 28 April 2012, telah memberi

keterangan seperti berikut:

i. Mohd Radzi bin Abdul Razak (W17) memberi keterangan bahawa beliau telah

dipukul dan ditumbuk oleh sekumpulan anggota polis menyebabkan beliau

mengalami kecederaan, antara lain, patah tulang rusuk.

31

ii. Koh Jun Lin (W16) memberi keterangan bahawa selepas beliau ditangkap,

beliau dipukul dan ditumbuk oleh anggota polis semasa beliau dibawa menuju

ke kawasan pengumpulan berhampiran Kelab Diraja Selangor.

iii. Sementara itu, Chen Shaua Fui (W15), seorang wartawan wanita, memberi

keterangan bahawa dia telah dikasari oleh empat anggota polis.

101. Saksi-saksi juga memberi keterangan bahawa mereka mempunyai dua jenis

tag bersama mereka: satu yang dikeluarkan oleh Kementerian Penerangan,

dan satu lagi yang dikeluarkan oleh majikan mereka. Ada yang memakai jaket

yang memperkenalkan diri mereka adalah dari pihak media.

102. Saksi-saksi memberi keterangan bahawa apabila mereka dihampiri oleh pihak

polis, mereka telah memperkenalkan diri sebagai wakil media dan

menunjukkan tag media mereka.

103. Saksi-saksi juga memberi keterangan bahawa majikan mereka telah

mengarahkan mereka untuk tidak memakai, dan mereka juga tidak memakai

sebarang pakaian yang boleh menyebabkan mereka dikenal pasti atau

dikaitkan sebagai sebahagian daripada peserta perhimpunan.

104. Walaupun mereka telah menunjukkan tag pengenalan, saksi-saksi memberi

keterangan bahawa mereka tetap dikasari, atau ditangkap, atau, di dalam kes

Koh Jun Lin (W16), tag akhbar dan kamera beliau telah dirampas oleh pihak

polis.

105. Saksi-saksi juga memberi keterangan bahawa anggota polis telah menghalang

mereka semasa menjalankan tugas sebagai wartawan. Menurut Puspanathan

a/l Periannan (W20), beliau telah diarahkan untuk memadam gambar-gambar

yang telah diambil manakala Chen Shaua Fui (W15) telah diberi amaran oleh

seorang anggota polis untuk tidak mengambil sebarang gambar dengan

kamera, walaupun beliau memaklumkan kepada anggota polis tersebut yang

32

beliau adalah wartawan. Kamera kepunyaan Koh Jun Lin (W16) telah

dirampas dan kemudian dikembalikan tanpa kad memori yang mana ia telah

disimpan pihak polis yang mendakwa akan digunakan sebagai bukti.

106. PDRM tidak menawarkan mana-mana saksi atau bukti untuk memberi

maklumbalas atau menangkis mana-mana dakwaan di atas.

107. Panel membuat penemuan bahawa PDRM tidak mencabar atau menjawab

dakwaan saksi-saksi dari media mengenai kekasaran ketika membuat liputan

perhimpunan.

108. Panel mengambil maklum kesukaran pihak polis untuk membezakan anggota

media daripada peserta di dalam perhimpunan awam terutamanya apabila

keadaan menjadi kelam kabut. Oleh itu, adalah penting bahawa anggota

media mempunyai pengenalan yang sah dan tag akhbar untuk membezakan

mereka daripada peserta dan membolehkan pihak berkuasa untuk mengenal

pasti mereka.

109. Panel walau bagaimanapun mendapati bahawa saksi-saksi berkenaan

mempunyai tag yang sah yang memperkenalkani mereka sebagai dari pihak

media.

110. Panel juga mendapati bahawa tiada seorang pun anggota media yang telah

memberi keterangan memakai pakaian yang mungkin memperlihatkan mereka

sebagai peserta perhimpunan.

111. Daripada keterangan yang diberikan, Panel mendapati bahawa tiada sebarang

bukti, sama ada secara lisan, dokumentasi atau audio-visual, yang mana

anggota media telah bertindak atau melakukan sesuatu yang boleh ditafsirkan

sebagai berada di luar perintah atau melampaui peranan dan tanggungjawab

mereka. Tiada sebarang bukti yang menunjukkan mereka telah menimbulkan

sebarang ancaman kepada keamanan dan keselamatan di kawasan tersebut

33

pada hari itu. Oleh itu, adalah sukar bagi Panel untuk mencari asas bagi pihak

polis untuk bertindak sedemikian dalam menghalang anggota media membuat

liputan peristiwa tersebut, merampas peralatan, memadam gambar-gambar

yang telah diambil, menangkap atau menyerang mereka.

112. Walaupun diandaikan bahawa anggota polis tidak tahu bahawa saksi-saksi

tersebut adalah dari pihak media, mereka tidak mempunyai sebarang alasan

untuk bertindak sedemikian.

113. Panel mendapati bahawa polis telah bertindak dengan niat yang tidak baik;

malahan tindakan mereka menunjukkan bahawa terdapat usaha yang

disengajakan untuk menyekat anggota media, membuat pelaporan dan

mengambil gambar mengenai pelbagai insiden yang berlaku pada hari

tersebut, khususnya, yang melibatkan pihak polis dan peserta. Cubaan

menghalang media daripada menjalankan peranan dan tanggungjawab

mereka amat dikesali dan jelas melanggar hak untuk bersuara dan kebebasan

media.

114. Apa yang lebih dikesali adalah testimoni berkenaan serangan dan kecederaan

yang dialami oleh anggota media. Tanpa sebarang maklum balas atau

bantahan dari PDRM, Panel menerima keterangan saksi-saksi, yang turut

disokong oleh laporan perubatan dan gambar. Oleh yang demikian Panel

mendapati bahawa pihak polis telah melakukan serangan fizikal, kecederaan,

kekasaran dan membuat ugutan ke atas anggota media seperti Chen Shaua

Fui (W15), Koh Jun Lin (W16), Mohd. Radzi bin Abdul Razak (W17) dan

Puspanathan a/l Periannan (W20) ketika membuat liputan semasa

perhimpunan pada 28 April 2012, walaupun usaha diambil untuk

memperkenalkan diri mereka sebagai pihak media.

115. Panel meluahkan rasa tidak puas hati terhadap penganiayaan ke atas anggota

media dan tindakan menafikan hak mereka untuk menjalankan tugas mereka

tanpa halangan atau kecederaan fizikal.

34

B. Insiden Selepas Perhimpunan pada 28 April 2012

116. Pelbagai insiden terus berlaku selepas perhimpunan pada 28 April 2012. Pihak

berkuasa mengutuk penganjur terutamanya melalui media arus perdana,

manakala penganjur dan orang awam secara terbuka telah mengkritik pihak

berkuasa terutamanya polis berkenaan pengurusan dan cara mereka

mengendalikan peserta perhimpunan dan kakitangan media.

117. Terdapat juga beberapa siri serangan peribadi ke atas pihak penganjur

terutamanya mensasarkan kepada Dato' Ambiga Sreenevasan (W48).

Insiden di hadapan rumah kediaman Dato’ Ambiga Sreenevasan

118. Menurut keterangan yang diberikan oleh Dato' Ambiga Sreenevasan (W48),

pelbagai aktiviti dan demonstrasi telah diadakan di hadapan rumah beliau

beberapa minggu selepas perhimpunan, kononnya untuk membantah peranan

beliau sebagai penganjur bersama perhimpunan pada 28 April 2012.

119. Menurut W48, pada 10 Mei 2012, sekumpulan peniaga berkumpul di luar

kediamannya di Bukit Damansara dan membuka gerai menjual burger.

120. Pada 15 Mei 2012, sekumpulan pesara tentera telah berkumpul di hadapan

kediaman beliau dan telah mengadakan sesi senaman fizikal, termasuk

senaman yang menunjukkan dan menggoyang bahagian belakang mereka.

121. Satu lagi kumpulan, pada 21 Mei 2012, dilaporkan mahu membuka gerai pasar

malam di sepanjang jalan di mana terletaknya kediaman W48. Pada 24 Mei

2012, kira-kira 150 orang yang menggelarkan diri mereka 'Bersih 4.0' dan

'Halau 1.0' berkumpul di hadapan kediaman W48 dan menuntut permohonan

maaf dari beliau di atas kerosakan yang disebabkan keganasan yang berlaku

pada 28 April 2012.

35

122. Menurut W48, beliau juga telah dilabelkan sebagai musuh negara, dan Hindu

kafir. Terdapat juga permintaan untuk membatalkan kewarganegaraan beliau

dan mengusir beliau dari negara ini.

123. W48 juga memberi keterangan bahawa beliau menerima ancaman bunuh dan

dimaklumkan bahawa dua orang telah diupah untuk membunuh beliau.

Kenyataan dari PDRM

124. Dalam keterangannya, W48 juga memetik kata-kata Timbalan Ketua Polis

Negara, Tan Sri Khalid Abu Bakar bahawa penunjuk perasaan adalah bebas

untuk menunjukkan rasa tidak puas hati mereka terhadap W48 di hadapan

rumahnya, selagi ianya tidak menjejaskan ketenteraman awam.

Kelewatan tindakan pihak polis ke atas laporan yang dibuat oleh mangsa

125. Dalam kebanyakan kes, saksi-saksi yang mendakwa bahawa mereka telah

diserang atau dicederakan oleh anggota polis semasa perhimpunan pada 28

April 2012, telah memaklumkan kepada Panel bahawa mereka ada membuat

laporan polis. Walau bagaimanapun, hanya sebilangan kecil sahaja tindakan

susulan diambil oleh pihak polis. Anggota media, Mohd Radzi bin Abdul Razak

(W17) telah dipanggil oleh pihak polis sebulan selepas perhimpunan untuk

kawat cam. Walau bagaimanapun, W17 tidak dapat mengenal pasti mereka

yang menyerang beliau semasa kawat cam tersebut. Menurut W17, kawat

cam yang dilakukan terdiri dari anggota yang lebih tua dan tidak mempunyai

susuk fizikal seperti anggota muda, walaupun beliau telah menyatakan secara

khusus di dalam laporan polis bahawa beliau telah diserang oleh sekumpulan

anggota polis muda.

36

126. Menurut Kanun Prosedur Jenayah, setiap siasatan hendaklah diselesaikan

tanpa sebarang kelewatan.5 Walau bagaimanapun, menurut ACP Mohamad

Zulkarnain bin Abd Rahman (W37), Lans Koperal Abu Bakar bin Abdul Rahman

(W43) dan Dato' Mohmad Salleh (W49), semua laporan polis yang telah

dibuat oleh orang awam berhubung dengan perhimpunan 28 April 2012,

masih belum selesai.

127. Menurut ACP Khairi bin Ahrasa (W36), tidak ada tempoh tertentu untuk

menyelesaikan penyiasatan. Walau bagaimanapun, bagi setiap laporan polis,

satu kertas siasatan perlu dibuka. W36 memberi keterangan bahawa 10

individu telah didakwa di mahkamah: dua anggota polis dan lapan orang

awam. Kes-kes tersebut masih dibicarakan di mahkamah ketika Inkuiri

dijalankan.

128. Saksi-saksi polis yang memberi keterangan menyatakan mereka tidak

diwajibkan untuk menyediakan satu laporan bertulis, atau mengemukakan

laporan tersebut kepada pegawai atasan mereka. Menurut Inspektor

Norazmee bin Mohamed (W29) yang berada di bawah pengawasan ASP

Ahmad Jais bin Ujang (W28), beliau tidak diminta untuk menyediakan atau

mengemukakansebarang laporan. Beliau menganggap bahawa W28 sebagai

pegawai atasan dan pegawai zon untuk Dataran Merdeka akan menyediakan

satu laporan. Begitu juga, Inspektor Farid bin Sairi (W31) yang tidak

mengemukakan laporan, walaupun melaporkan secara lisan kepada Ketua

Polis Daerah (KPD) pada jam 8.12 malam semasa taklimat di akhir tugasan.

Walau bagaimanapun, menurut Superintenden Zahari bin Haji Mohd Yusoff

(W23), dua hari selepas perhimpunan, pegawai atasan beliau meminta untuk

menghadiri mesyuarat di mana mereka telah diminta untuk menyedia dan

mengemukakan satu laporan. Begitu juga, ASP Alekzandra bin Dawam (W25)

5Seksyen 120 Kanun Prosedur Jenayah menyatakan (1) Tiap-tiap penyiasatan di bawah Bab ini hendaklah

diselesaikan tanpa sebarang kelewatan, dan pegawai yang menjalankan penyiasatan itu hendaklah, kecuali jika kesalahan itu adalah dari jenis yang Pendakwa Raya telah mengarahkan tidak payah dilaporkan kepadanya,

meyerahkan kepada Pendakwaraya laporan penyiasatannya bersama dengan kertas penyiasatan tersebut dalam

masa satu minggu dari tarikh tamat tempoh tiga bulan daripada tarikh maklumat yang diberikan di bawah seksyen 107.

37

telah menyediakan satu laporan yang telah beliau serahkan kepada pegawai

atasannya. W23 dan W25 adalah pegawai yang memimpin Trup 4A dan 4B

pada 28 April 2012.

IV. PEMERHATIAN PANEL

A. Pemerhatian terhadap Insiden semasa 28 April 2012

129. Panel berpendapat bahawa selaras dengan ‘spirit’ atau semangat APA 2012,

PDRM seharusnya membantu di dalam perhimpunan pada 28 April 2012.

Menurut APA 2012 seperti yang ditetapkan di bawah seksyen 8, "seorang

pegawai polis boleh mengambil apa-apa langkah-langkah yang difikirkannya

perlu untuk memastikan perhimpunan dikendalikan dengan teratur mengikut

Akta ini dan mana-mana undang-undang bertulis yang lain". Oleh yang

demikian, pihak polis bertanggungjawab untuk membantu atau memudahcara

pergerakan serta pengurusan peserta, orang awam, dan lalu lintas, di

samping memastikan terdapat jalan keluar. Walaupun pasukan polis

mempunyai kuasa untuk melakukan tangkapan dan menyuraikan

perhimpunan di bawah seksyen 20 dan 21 APA 2012, mereka harus memberi

masa yang mencukupi dan munasabah untuk para peserta bersurai secara

sukarela sebelum mengambil tindakan lanjut untuk menyuraikan atau

menangkap mereka. Namun begitu, dalam menyuraikan atau melakukan

tangkapan, pihak polis sepatutnya menggunakan kekerasan yang sewajarnya

dalam mencapai objektif; kekerasan yang tidak seimbang seharusnya

dielakkan pada setiap masa. Dalam hal ini Panel ingin mengucapkan tahniah

kepada PDRM dalam mengatur dan menguruskan KL112 (Himpunan

Kebangkitan Rakyat) pada 12 Januari 2013 lepas.

130. Para Panel percaya PDRM yang mempunyai pengalaman yang luas dalam

mengurus dan mengawal orang ramai walaupun melibatkan jumlah yang

besar, seperti yang diperhatikan semasa pengendalian acara-acara awam

seperti Sambutan Hari Merdeka, Sambutan Hari Malaysia dan Malam

38

Sambutan Tahun Baru, yang diadakan di Dataran Merdeka. Dengan

pengalaman yang mereka ada, Panel yakin bahawa pihak polis mempunyai

keupayaan untuk memudahkan perhimpunan pada 28 April 2012 dan

bertindak sewajarnya untuk memastikan ia aman dan bebas dari sebarang

insiden.

131. Panel berpendapat bahawa polis sepatutnya dan seharusnya dengan segera

menangkap individu yang membuka penghadang tersebut, lebih-lebih lagi

apabila ia berlaku di hadapan pihak polis atau dalam jarak penglihatan pihak

polis. Sebaliknya, di atas sebab-sebab yang hanya diketahui oleh mereka

sendiri, pihak polis mengambil keputusan untuk menyuraikan peserta dengan

menggunakan meriam air dan gas pemedih mata tanpa melakukan tangkapan

ke atas individu-individu yang membuka penghadang tersebut.

132. Panel memandang serius dengan kelakuan polis trafik yang mengacukan pistol

ke arah orang ramai yang boleh membahayakan nyawa.

133. Dari pemerhatian, Panel telah mendapati bahawa pihak penganjur telah

menyediakan garis panduan dan diedarkan kepada semua peserta. Garis

panduan tersebut, iaitu Garis Panduan Bersih 3.0 – 28 April telah disediakan di

laman web dan laman web Facebook BERSIH. Di dalam garis panduan

tersebut, pihak penganjur telah menyenaraikan langkah-langkah yang perlu

diambil oleh para peserta sebelum, semasa dan selepas perhimpunan seperti

"Jangan bawa sebarang Benda Tajam", "Jangan bawa Benda Yang Mudah

melutup", "Berkumpul di Tempat pertemuan yang ditetapkan” dan “Pastikan

bersurai secara secara perlahan-lahan dan aman selepas arahan bersurai".

Walau bagaimanapun, Panel berasa tidak senang terhadap beberapa

penggunaan bahasa yang di dalam garis panduan mereka, khususnya, di

perenggan yang berikut: “sesungguhnya anda akan rasa lebih hebat dan

berani lagi selepas ditangkap kerana tidak semua orang berpeluang merasai

apa yang anda lalui ketika ditahan”,“peristiwa ini adalah peluang anda sekali

seumur hidup dan ianya akan kekal menjadi sejarah yang akan menjadi

39

sebutan kepada anak cucu kita. Jangan lepaskan peluang untuk menjadi

sebahagian dari sejarah ini” dan “Ikutilah arahan dari Unit Amal atau Field

Commander sepanjang program. Jangan pedulikan arahan lain tanpa merujuk

kepada Field Commander”. Panel berpendapat bahawa bahasa yang

digunakan dalam perenggan tersebut boleh menimbulkan salah faham kepada

pihak peserta atau menggalakkan mereka untuk bertindak bertentangan

dengan undang-undang dan mungkin boleh mengakibatkan perkara atau

tindakan yang tidak diingini.

134. Panel mengambil maklum bahawa pihak polis tidak memberikan bantahan

kepada dakwaan yang dibuat oleh saksi-saksi. Panel juga mengambil maklum

terdapat kurangnya kerjasama dari PDRM terutama dalam mengenal pasti

anggota yang terlibat dalam serangan tersebut. Panel juga menolak testimoni

bahawa PDRM tidak dapat mengenal pasti anggota mereka atas alasan

bahawa mereka adalah dari kontijen dan negeri yang berbeza.

135. Semasa pendengaran, satu cadangan dikemukakan bahawa suatu taklimat

sepatutnya diadakan kepada media sebelum perhimpunan 28 April

kemungkinan untuk membolehkan pihak polis dan media memahami peranan

dan tanggungjawab masing-masing, dan bertindak dengan sewajarnya.

Walaupun Panel tidak menafikan kebaikan taklimat tersebut, namun ia

berpendapat bahawa sama ada taklimat diadakan atau tidak, pihak polis dan

media seharusnya menjalankan kewajiban mereka secara profesional dan

mengikut undang-undang. Sungguhpun Panel merasakan taklimat tersebut

menjadi penunjuk kesediaan pihak berkuasa untuk bekerjasama dan mencapai

persefahaman, ia tidak seharusnya menghadkan petugas media dari

menjalankan tugas mereka.

136. Seksyen 24 APA 2012 memberikan media akses yang munasabah ke tempat

perhimpunan. Ini menunjukkan bahawa pihak berkuasa mempunyai tanggung

jawab untuk memberikan akses tersebut kepada pihak media. Menurut Koh

Jun Lin (W16), beliau telah diminta untuk menyertai anggota media lain yang

40

berada di belakang anggota polis di persimpangan Jalan Raja dan Jalan

Parlimen. Pihak polis seharusnya dipuji kerana bertindak dalam memastikan

keselamatan pihak media, namun pada masa yang sama langkah tersebut

tidak seharusnya menghalang pihak media dari menjalankan tugas mereka.

137. Walaupun adalah menjadi tugas media untuk membuat liputan dan

melaporkan kepada pihak awam, orang ramai juga mempunyai hak untuk

mengumpulkan dan menyebarkan maklumat. Perkara 19 UDHR menyatakan

bahawa setiap warganegara mempunyai hak untuk menyuarakan idea mereka

kepada individu lain. Perkara ini memberi jaminan kepada setiap orang yang

berhimpun untuk mengambil gambar dan pihak berkuasa tidak mempunyai

justifikasi untuk menghalang orang awam daripada berbuat demikian

melainkan jika dalam atau di sekitar kawasan yang dilarang.

138. Garis Panduan NUJ akan dirujuk apabila perlu dan di mana berkenaan.

Bertentangan dengan pendapat yang dikemukakan oleh wakil PDRM semasa

pendengaran, perhimpunan pada 28 April bukanlah zon peperangan mahupun

pergolakkan sosial pada sebelah pagi, dan tidak pernah terjadi sebegitu

walaupun selepas jam 3.00 petang. Oleh yang demikian, wartawan tidak perlu

disediakan topi keledar atau topeng gas seperti yang dicadangkan oleh

pemerhati dari PDRM.

B. Pemerhatian Panel mengenai Pelanggaran Hak Asasi Manusia

selepas 28 April 2012

140. Panel ingin menegaskan bahawa setiap manusia berhak untuk menikmati

semua hak-hak dan kebebasan seperti yang termaktub dalam Perlembagaan

Persekutuan dan UDHR. Pada masa yang sama, seperti yang dinyatakan oleh

Perlembagaan Persekutuan serta UDHR, hak dan kebebasan itu tidak mutlak.

Perkara 29(2) UDHR dengan jelas membayangkan perlunya keseimbangan

dalam menikmati hak dan kebebasan apabila ia menegaskan bahawa batasan

mungkin dikenakan bertujuan untuk menjamin pengiktirafan dan

41

penghormatan hak dan kebebasan orang lain, dan untuk mencapai keperluan-

norma moral, ketenteraman awam dan kebajikan secara umum di dalam

masyarakat yang demokratik. Pada masa yang sama APA 2012 menegaskan

keseimbangan yang perlu dalam menikmati hak dan kebebasan orang lain

serta keselamatan Negara.

140. Panel mengakui hak dan kebebasan mereka yang mengadakan bantahan dan

menjalankan pelbagai aktiviti lain di luar rumah kediaman W48, dalam

mempergunakan hak kebebasan bersuara dan berhimpun secara aman

mereka. Pada masa yang sama, hak tersebut haruslah dilaksanakan dengan

mengiktiraf dan menghormati hak dan kebebasan orang lain. Dalam hal ini,

hak untuk privasi, kebebasan dan keselamatan bukan sahaja menjurus kepada

W48 yang juga perlu dipertahankan tetapi juga kepada mereka tinggal di

sepanjang jalan dan dalam kawasan yang sama dengan W48. Ia perlu

dilaksanakan berlandaskan undang-undang seperti APA 2012, undang-undang

yang lain atau peraturan dari pihak berkuasa tempatan.

141. Panel memerhatikan bahawa pihak berkuasa tidak mengambil sebarang

tindakan atau bertindak dengan segera apabila gerai-gerai didirikan di

hadapan rumah kediaman Dato' Ambiga Sreenevasan (W48), walaupun

aktiviti tersebut jelas melanggar beberapa peraturan pihak berkuasa

tempatan, peraturan-peraturan atau undang-undang lain. Panel memandang

serius kegagalan pihak berkuasa untuk bertindak ke atas mereka yang

melanggar undang-undang dan peraturan yang ada. Kegagalan untuk

bertindak membuatkan Panel berpendapat bahawa pihak berkuasa tidak mahu

bertindak atau, berat sebelah, bersikap tidak endah, dan telah

menyalahgunakan kuasa di pihak mereka. Ketiadaan sebarang tindakan dari

mereka turut menggalakkan perlanggaran, menganggu ketenteraman, dan

menjejaskan kuasa pihak berkuasa yang terbabit.

42

142. Pemerhatian Panel juga mendapati kurangnya susulan ke atas semua laporan

polis yang dibuat oleh orang ramai. Sehingga siasatan ini berakhir pada

Januari 2013, tiada satu pun laporan polis yang telah dibuat oleh beberapa

orang saksi berjaya diselesaikan oleh PDRM.

143. Panel membuat pemerhatian bahawa tidak ada keperluan khusus bagi

anggota polis untuk mengemukakan laporan bertulis selepas tugasan mereka

pada 28 April. Tidak semua saksi polis mengemukakan laporan selepas

perhimpunan tersebut.

V. SYOR-SYOR

144. PDRM dalam melaksanakan fungsi mereka juga perlu mengambil kira hak-hak

individu dan memastikan bahawa mereka mampu untuk mempergunakan hak-

hak mereka seperti yang termaktub di bawah Perlembagaan Persekutuan dan

undang-undang lain di negara ini.6 Pihak polis tidak harus beranggapan

perhimpunan awam mencabar mereka sebagai pihak berkuasa.

145. PDRM seharusnya memudahcarakan perhimpunan aman seperti yang

dinyatakan di bawah APA 2012. Bagi maksud memudahcara, mengawal dan

mengurus pergerakan trafik dan orang ramai, dan mengurangkan gangguan

kepada orang awam dan aktiviti-aktiviti di tempat berkenaan, pihak berkuasa

dan penganjur harus berjumpa dan mencapai kata sepakat terhadap perkara-

perkara yang berkaitan. Pihak berkuasa juga perlu diingatkan bahawa seksyen

27 Akta Polis tidak lagi digunapakai untuk perhimpunan awam.

146. Pihak polis perlu menjalani latihan dan bengkel yang berterusan mengenai

pengurusan dan kawalan orang ramai sejajar dengan piawaian antarabangsa.

6 Lihat Laporan Siasatan Awam ke atas Perlanggaran Hak Asasi Manusia termasuk kegunaan kekerasan yang melampau sebelum dan semasa perhimpunan pada 9 Julai 2011, mukasurat 25.

43

147. Pihak polis harus mengurangkan gangguan terhadap trafik dan pengangkutan

awam untuk memastikan pergerakan dan penyuraian yang mudah dan teratur

sebelum, semasa dan selepas perhimpunan awam.

148. Pihak polis perlu membezakan di antara perhimpunan aman dan rusuhan.

Mereka juga perlu dilihat neutral dan memastikan keselamatan peserta dan

orang ramai terutamanya dalam perhimpunan awam yang melibatkan dua

atau lebih kumpulan yang berbeza dalam kawasan yang sama.

149. PDRM perlu mengkaji dan meminda semula Prosedur Operasi Standard

mereka (SOP)/Perintah Tetap dalam penyuraian perhimpunan selaras dengan

piawaian hak asasi manusia antarabangsa seperti Perisytiharan Hak Asasi

Manusia Sejagat (UDHR), Konvensyen Antarabangsa (ICCPR) Sivil dan Politik,

Konvensyen Hak kanak-kanak (CRC), Konvensyen Eropah dan Amerika

mengenai Hak Asasi Manusia and mencontohi amalan baik pasukan polis lain

di dunia.

150. Pihak polis perlu meneroka alternatif lain untuk memberi amaran dan

menyuraikan peserta dan bukan semata-mata bergantung kepada kaedah

yang sedia ada terutamanya apabila berhadapan dengan orang yang ramai di

dalam mana-mana perhimpunan awam.

151. Dalam menyuraikan peserta, PDRM perlu memastikan peserta diberi masa

yang mencukupi dan munasabah untuk bersurai secara teratur dan selamat,

dan jalan keluar yang sesuai untuk mengelakkan sebarang kejadian yang tidak

diingini. Sebarang tindakan PDRM tidak harus menyebabkan peserta

terperangkap (‘kettling’).

152. Untuk mengelakkan sebarang kejadian yang tidak diingini atau arahan yang

bercanggah, Panel mengesyorkan supaya arahan yang dikeluarkan dari

Pegawai Perintah dan jikalau tugas diturunkuasakan kepada pegawai yang

44

lain, perkara itu perlu dimaklumkan kepada pegawai-pegawai polis lain yang

bertugas semasa perhimpunan awam.

153. Panel mengambil maklum kegagalan sistem komunikasi semasa perhimpunan

tersebut. Oleh itu, PDRM harus menambah atau menggunakan cara lain untuk

memastikan pegawai dan anggota polis sentiasa berkomunikasi antara satu

sama lain dan tiada kekeliruan berkenaan perintah atau tindakan yang diambil

oleh trup.

154. Panel berpendapat bahawa pegawai yang melakukan tangkapan harus

berhati-hati dan mengelakkan daripada menggunakan kekerasan yang tidak

seimbang atau sewajarnya. Panel mengambil maklum bahawa pegawai-

pegawai polis mempunyai kuasa untuk menangkap atau menyuraikan peserta

mengikut undang-undang. Walau bagaimanapun, penggunaan kekerasan

mestilah berkadar dengan tahap risiko pada masa tangkapan dilakukan.

155 Orang ramai terutamanya peserta perhimpunan awam tidak harus mengambil

undang-undang di tangan mereka sendiri dan harus pada setiap masa

menghargai dan menghormati pihak polis yang mempunyai peranan dan

tanggungjawab dalam mengekalkan dan memelihara keselamatan, keamanan

dan undang-undang.

156. Anggota polis perlu menunjukkan tahap profesionalisme yang tinggi pada

setiap masa dan dapat mengendalikan tekanan apabila berhadapan dengan

isu yang berkaitan dengan kerja mereka.

157. Pihak polis perlu memakai tag nama yang tetap atau nombor pengenalan

badan pada setiap masa apabila mereka menjalankan tugas. Panel mengiktiraf

keperluan untuk pegawai berpakaian biasa terutamanya ketika memantau,

membuat pemerhatian dan merekodkan keadaan semasa tetapi pegawai-

pegawai ini tidak boleh terlibat dalam proses menyurai atau tangkapan,

melainkan mereka memperkenalkan diri mereka.

45

158. Panel mencadangkan bahawa demi ketelusan dan kepentingan awam, PDRM

harus membenarkan orang awam mengetahui SOP mereka supaya orang

ramai dapat memahami dan menghargai tindakan yang diambil oleh pihak

polis. Ia juga bertujuan untuk memastikan anggota polis bertindak mengikut

SOP.

159. Mereka yang ditangkap perlu dimaklumkan sebab penangkapan dan tidak

boleh dinafikan akses kepada pengamal undang-undang.

160. Panel ingin merujuk kepada laporan OSCE Special Report on the Handling of

the Media,7 yang mengandungi garis panduan mengenai, antara lain,

bagaimana pihak berkuasa perlu mengendalikan media semasa perhimpunan,

serta bagaimana media perlu bersedia dalam melaporkan peristiwa tersebut.

161. Komunikasi atau taklimat di antara pihak polis dan media sebelum

perhimpunan dapat membantu kedua-dua pihak dalam menghargai peranan

dan tugas masing-masing semasa perhimpunan, dan dapat menjangkakan

perkara yang mungkin berlaku. Dalam hal ini, Panel ingin mengucapkan

tahniah kepada PDRM dalam membantu pihak media semasa Perhimpunan

KL112 (Himpunan Kebangkitan Rakyat) yang berlangsung pada 12 Januari

2013.

162. Panel bersetuju dengan laporan OSCE yang menyatakan bahawa sama ada

perhimpunan yang dibenarkan atau tidak (perhimpunan sah/ tidak sah atau

dengan / tanpa permit), kenyataannya adalah demonstrasi besar-besaran

sedang berlaku dan ia melibatkan kepentingan awam. Tambahan pula,

sebagai pengamal media yang profesional mereka perlu neutral dan tidak

berat sebelah ke atas peristiwa yang berlaku. Oleh itu, pihak media harus

7 Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE)’s Special report: Handling of the media during political demonstrations (Observations and Recommendations)

46

diberikan hak yang sama sepertimana mereka melaporkan acara awam yang

lain.

163. Dalam menjalankan tugas mereka sebagai seorang wartawan, pakaian mereka

seharusnya tidak menyerupai para peserta. Tag media harus dipakai dan

boleh dilihat pada setiap masa. Wartawan juga tidak boleh menyertai peserta

dalam aktiviti-aktiviti seperti melaungkan dan bernyanyi untuk mengelakkan

dari dilihat sebagai peserta perhimpunan.

164. Panel juga menjemput pihak berkuasa untuk mengadakan taklimat dan latihan

untuk kakitangan dalam mengurus dan membantu petugas media semasa

perhimpunan. Pihak polis dan media harus mengakui peranan yang dimainkan

oleh kedua belah pihak demi kepentingan awam dan negara dan rasa hormat

menghormati perlu dikekalkan.

165. Panel menggesa pihak berkuasa terutamanya pegawai-pegawai atasan supaya

bertindak secara profesional, tidak berat sebelah dan adil dalam menjalankan

tugas dan tanggungjawab supaya tidak dilihat sebagai menyokong atau berat

sebelah kepada mana-mana parti atau kumpulan tertentu.

166. Di samping itu, Panel menggesa pihak berkuasa terutamanya pegawai atasan

supaya berhati-hati apabila mengeluarkan kenyataan yang boleh ditafsirkan

sebagai membiarkan atau menyokong pelanggaran hak asasi manusia dan

yang tidak mematuhi undang-undang di negara ini.

167. Panel mengesyorkan PDRM untuk melengkapkan siasatan ke atas laporan

polis yang telah dibuat oleh orang awam, walaupun laporan tersebut

melibatkan oleh anggota polis. Walaupun tiada tempoh masa untuk

melengkapkan siasatan, PDRM perlu bertindak segera untuk menyelesaikan

siasatan, lebih-lebih lagi apabila ia melibatkan anggota polis mereka sendiri

untuk mengelakkan tuduhan berat sebelah dan tidak telus.

47

168. Panel juga ingin mencadangkan PDRM untuk mengkaji semula SOP dan

mewajibkan anggota dan pegawai membuat laporan selepas menjalankan

tugas dengan memperincikan semua tindakan yang dilakukan dan dalam kes

ini, selepas perhimpunan. Ini adalah untuk memastikan tahap profesionalisme

dan memastikan semua kakitangan adalah bertanggungjawab terhadap

perbuatan mereka.

Dengan ini disahkan bahawa penemuan, pemerhatian dan syor-syor seperti yang

terkandung dalam laporan ini adalah keputusan bersama Ahli-ahli Suruhanjaya yang

membentuk Panel Siasatan Awam:

..............................................................................

DATUK DR KHAW LAKE TEE (Pengerusi)

..............................................................................

PROFESOR EMERITUS DATO’ DR MAHMOOD ZUHDI BIN AB MAJID (Ahli)

...........................................................................

DATUK DETTA SAMEN (Ahli)

Tarikh: 17 April 2013