1

1.0 BORANG PBL

1.1 TAJUK TUGASAN

Tajuk yang telah dipilihkan untuk kami jadikan kajian ialah etnik Melayu Jawa di Malaysia.

1.2 OBJEKTIF KAJIAN

Antara objektif kajian ini adalah :

a) Mengkaji asal usul etnik Melayu Jawa di Malaysia.

b) Memahami dan mengenal pasti kebudayaan etnik Melayu Jawa yang utama ialah

pakaian, makanan dan perkahwinan.

c) Memahami dan melihat cara etnik Melayu Jawa mengekalkan budaya dan adat mereka

sehingga kini.

1.3 PERMASALAHAN KAJIAN

Kajian ini dijalankan untuk mengetahui tentang etnik Melayu Jawa yang terdapat di Malaysia.

Ramai yang tidak mengetahui bahawa bangsa melayu itu mempunyai etnik yang dikenali

Melayu Jawa.Seperti setiap suku, etnik Melayu Jawa mempunyai budaya dan adat resam

tersendiri yang diamalkan sehingga kini. Malah budaya Melayu Jawa juga telah diasimilasikan

terutama oleh kaum Melayu yang jelas dapat dilihat dalam cara berpakaian, makanan dan

perkahwinan . Lantaran itu ramai yang beranggapan apa yang diamalkan oleh kaum Melayu

merupakan budaya kaum Melayu itu sendiri .Oleh itu etnik Melayu Jawa menghadapi cabaran

iaitu dalam mengekalkan dan identiti budaya mereka bukan sahaja kepada generasi muda

Melayu Jawa kini supaya generasi mereka akan terus mengamalkan dan mempertahankan

warisan budaya mereka . Bukti jelas yang dapat dilihat kini misalnya ramai terutama kalangan

generai muda etnik Melayu Jawa tidak dapat bercakap dalam bahasa Jawa dan berpakaian

tradisional Jawa.

2

1.4 LOKASI /SKOP

Lokasi kajian kami ialah di Kampung Parit Imam Batu Pahat Johor.

1.5 METODOLOGI

Terdapat beberapa kaedah yang telah kami akan gunakan untuk mengumpul maklumat. Diantara

kaedah-kaedah pengumpulan maklumat adalah seperti berikut:

a) Kajian perpustakaan dan internet (40-60% )

Kami akan mencari bahan rujukan di perpustakaan. Antara sumber-sumber rujukan

tersebut mengandungi 20% rujukan ialah daripada buku dan jurnal ilmiah berkaitan

melalui portal perpustakaan Tun Sri Lanang, Gemilang terutama dalam mencari bahan

berkaitan objektif yang pertama iaitu mengkaji asal usul etnik Melayu Jawa. Selain itu,

kami juga mendapatkan maklumat yang berkaitan 40%-60% daripada internet terutama

dalam mencari maklumat berkaitan perkahwinan, makanan dan pakaian.

b) Kajian lapangan (40-30% )

Kami telah ke Kampung Parit Imam , Batu Pahat Johor selama 2 hari di rumah Puan

Munah binti Abdul Hamid keluarga etnik Melayu Jawa yang masih mengamalkan budaya

etnik Jawa untuk mendapatkan maklumat dan melihat bukti bagi objektif bahagian B dan

C yang mana pada hari tersebut keluarga beliau telah mengadakan budaya mengunjung

yang diamalkan oleh etnik Melayu Jawa.

3

2.0 LAPORAN KERJA LAPANGAN

2.1 OBJEKTIF KERJA LAPANGAN

Memahami dan melihat cara etnik Melayu Jawa Mengekalkan Budaya Dan Adat Mereka

Sehingga Kini

Bagi memahami dan melihat cara etnik Melayu Jawa mengekalkan budaya dan adat mereka

sehingga kini kami telah ke Kampung Parit Imam Johor pada 21/8/2010 selama 2 hari. Seramai 3

orang ahli kumpulan kami iaitu Nor Malissa binti Mat Isa, Norhamizah binti Ismail dan Siti

Zabihah binti Ahmad .Kami telah tinggal semalaman di rumah keluarga Puan Munah binti Abdul

Hamid. . Pada pemerhatian kami dari segi bahasa hanya orang tua dalam rumah tersebut hanya

tahu berbahasa Jawa . Hal ini disebabkan orang tua tidak mengajar dan mempraktikkan

berbahasa Jawa dalam kalangan ahli keluarga. Namun dari segi pakaian ahli keluarga

perempuan masih lagi mengamalkan pakaian etnik Jawa iaitu seperti memakai kain kain batik.

Malah dalam masakan, ahli keluarga ini masih memakan dan memasak masakan Jawa..

Manakala dari temu bual yang kami jalankan kami mendapat tahu bahawa terdapat banyak

budaya dan adat yang merupakan budaya etnik Melayu Jawa namun telah banyak mengalami

perubahan dari generasi ke generasi. Maklumat yang diperoleh telah dipecahakan kepada

bahagian dalam objektif kajian 2.0 (b).

Salah satu budaya yang masih dikekalkan semasa kami mengadakan kajian lapangan ini iaitu

ialah keluarga ini mengamalkan budaya mengunjung. Budaya mengunjung ialah budaya yang

mana keluarga dalam masyarakat etnik Melayu Jawa akan memasak juadah raya dengan banyak

dan apabila masak akan dibungkus dan diedar kepada jiran sekitar dan saudara mara yang

terdekat. Budaya ini dijalankan sebagai ingatan selain mengeratkan hubungan sialturahim

apabila juadah tersebut diberi. Adat mengunjung ini lazimnya akan dijalankan semasa bulan

Ramadhan sehingga awal Syawal bergantung kepada kesesuain dan pilihan masing-masing.

Juadah yang dimasak oleh keluarga ini semasa hari tersebut ialah nasi empek . Ia merupakan

suatu perubahan kerana lazimya ahli keluarga ini akan menganyam dan memasak ketupat namun

kerana ingin lebih mudah dan menjimatkan masa ketupat segera yang boleh dibeli di kedai

4

menjadi pilihan. Bagi lauk pauk pula ahli keluarga ini memasak kuah kacang, rendang daging,

ayam masak merah, serunding dan kuah lontong.

Juadah mula dimasak sejak subuh kerana kuantiti yang banyak dan pilihan tarikh ialah sebelum

Hari Raya maka perlu disiapkan sebelum agar boleh dimakan semasa berbuka puasa .Bahan-

bahan mentah untuk memasak telah dibeli seminggu lebih awal terutama bahan mentah kering.

Oleh itu selepas subuh semua ahli keluarga telah sibuk memotong bahan untuk memasak juadah.

Selepas zuhur semua lauk pauk telah siap dimasak dan boleh dibungkus untuk diedar kepada

jiran dan saudara berdekatan. Budaya ini merupakan sesuatu yang unik buat kami kerana pada

masa ini kami boleh melihat semua ahli keluarga dan anak kepada tuan rumah balik untuk

membantu Puan Munah dan ini tentunya dapat mengeratkan ikatan silaturahim dalam kalangan

ahli keluarga.

5

3.0 PENGENALAN

Jawa adalah nama sebuah pulau di Indonesia, sekaligus nama bagi semua yang berkait dengan

pulau Jawa seperti etnik majoriti, bahasa Jawa, dan sastera Jawa. Keluasan pulau ini 132,000km

persegi, mempunyai 124 juta penduduk dan merupakan pulau paling padat penduduknya di

Indonesia dan merupakan pulau yang ke-13 terbesar di dunia. Dengan jumlah penduduk seramai

979 orang setiap kilometer persegi. Jika Jawa adalah sebuah negara, ia menjadi negara kedua

paling padat di dunia, kecuali untuk beberapa negara kecil (selepas Bangladesh). Luas pulau ini

138.793,6 km2 dengan penduduk sekitar 124 juta. (kepadatan 979 jiwa per km2). Penduduk

Pulau Jawa sebahagian besar adalah suku Jawa dan suku Sunda. Suku Sunda terutama bermukim

di sisi barat Pulau Jawa, sementara suku Jawa bermukim di sebelah tengah dan timur. Selain itu

ada pula suku Madura, dan suku Bali di Jawa Timur dan suku Betawi di sebelah barat Jawa di

kota Jakarta dan sekitarnya..

KEPULAUAN JAWA DI INDONISIA

6

4.0 MASYARAKAT JAWA DI MALAYSIA

4.1 Latar Belakang.

Penghijrahan beramai-ramai akibat daripada dasar transmigrasi Belanda, iaitu perpindahan

penduduk daripada Pulau Jawa. Kebanyakan mereka terdiri daripada pekerja di ladang-ladang

kopi, getah dan di kawasan tanah yang baru di buka. Orang Jawa merupakan orang Melayu yang

7

paling banyak berhijrah ke Tanah Melayu. Dianggarkan pada tahun 1930 terdapat 170,000 orang

Jawa di Singapura. Di Tanah Melayu kebanyakan orang Jawa terdapat di Johor (Muar, Batu ,

Pahat dan Pontian), Selangor (Kelang, Kuala Selangor, Kuala Langat), dan Perak (Hilir Perak,

Krian, Parit Bunta

4.2 Sejarah Kedatangan Suku Jawa Ke Malaysia.

Abad ke-19 adalah titik tolak penting dalam sejarah Tanah Melayu bukan sahaja mengalami

perubahan politik, tetapi juga perubahan sosial dan ekonomi. Perubahan politik telah membawa

kepada perubahan sosial. Perkembangan perusahaan bijih timah dan getah telah membawa

kepada kedatangan orang Cina dan India ke Tanah Melayu. Selain orang Cina dan India, terdapat

satu lagi kumpulan imigran di Tanah Melayu iaitu orang Indonesia yang datang dari Kalimantan,

Jawa, Sumatera, Sulawesi, Riau dan lain-lain Kepulauan Indonesia.

Sebelum pemerintahan Inggeris, orang-orang Jawa telah berhijrah ke Tanah Melayu. Mereka

telah berhijrah secara beramai-ramai ke negeri Johor dan Selangor. Orang Jawa berhijrah ke

Tanah Melayu pada awal abad ke-20 untuk bekerja sebagai buruh di ladang kopi, ladang getah

dan juga di lombong-lombong bijih timah. Pada penghujung abad ke-19, penghijrahan masuk

orang Jawa semakin meningkat. Hal ini disebabkan keperluan buruh dalam sektor penanaman

padi dan kopi diikuti oleh perkembangan perusahaan

5.0 FAKTOR KEDATANGAN

5.1 Faktor politik

Tekanan politik oleh pihak penjajah (Belanda) telah mendorong kemasukan orang-orang Jawa ke

Tanah Melayu. Sebagai contoh, orang Jawa telah dikenakan Sistem Kultur (1830-1870) atau

Sistem Tanaman Paksa. Sistem ini telah menyebabkan rasa kurang senang orang-orang Jawa

8

terhadap pemerintahan Belanda. Pertambahan penduduk Indonesia yang tinggi juga

menyebabkan tanah pertanian di Jawa tidak cukup.

5.2 Faktor Sosial

Penduduk di Indonesia terutamanya dari Pulau Jawa dan Sumatera telah bertambah dengan

pesat. Pertambahan penduduk yang tidak seimbang dengan pertambahan keluasan tanah

pertanian ataupun pengeluaran tanaman makanan telah menyebabkan kemiskinan dan

kemerosotan taraf hidup para petani.

5.3 Faktor Ekonomi

Peluang ekonomi seperti sektor pertanian iaitu getah, padi, kelapa dan lain-lain adalah pendorong

utama kepada kemasukan orang-orang Jawa ke Tanah Melayu. Kestabilan politik di Tanah

Melayu adalah lebih baik jika dibandingkan dengan Indonesia juga merupakan faktor pendorong

bagi kemasukan orang Jawa. Galakan pembesar-pembesar tempatan untuk mengerjakan kawasan

pertanian juga telah mendorong kepada lebih ramai kemasukan orang Jawa ke Tanah Melayu.

Sebagai contoh, Orang Kaya Bakar (Muar) telah menggunakan tenaga orang Jawa untuk

mengerjakan dusun buah-buahannya. Persamaan dengan orang-orang Melayu di Tanah Melayu

dari segi bahasa, agama, adat resam dan sebagainya telah menyebabkan mereka dapat

menyesuaikan diri dengan keadaan di Tanah Melayu.

5.4 Cara kemasukan

Tidak ada satu sistem yang tertentu yang dilalui oleh orang Indonesia untuk datang ke Tanah

Melayu di mana mereka berusaha sendiri untuk datang ke sini.

9

6.0 PENEMPATAN MASYARAKAT JAWA DI Malaysia.

Umumnya, mereka sudah bewarga negara Malaysia. Sejak mereka datang sekitar tahun 1900

kerana tekanan ekonomi. Masyarakat Jawa di Malaysia saat ini termasuk generasi ketiga dan

keempat. Walaupun masih menggunakan sebahagian adat dan kebudayaan Jawa, mereka sudah

dianggap Melayu peribumi yang sah sesuai undang-undang Malaysia. Yang terbanyak

bermastautin di Negeri Selangor, terutama di kawasan Tanjung Karang, Sabak Bernam, Kuala

Selangor, Kelang, Banting, dan Sepang. Mereka masih mengekalkan beberapa unsur Jawa meski

tidak menyeluruh. Di Johor juga banyak, tapi yang muda-muda sudah lupa warisan nenek

moyang. Bahkan sebahagian ada yang merasa malu mengakui berketurunan Jawa. Mereka sudah

tidak tahu lagi bertutur bahasa Jawa secara baik. Ada yang mengekalkan identiti dirinya dengan

mewujudkan Persatuan Anak-anak Jawa. Kegiatan keseniannya kuda kepang dan reog, walaupun

tidak sehalus di Jawa.

Kerana telah melabur sebagai peribumi, mereka berusaha kuat dalam pelbagai bidang dengan

tujuan kestabilan Malaysia. Konsepnya, "di mana bumi dipijak di situ langit dijunjung".

Kampung-kampung Jawa seperti Tanjung Karang, dikenal sebagai jelapang padi Selangor. Di

dalam dunia korporat terdapat nama-nama Jawa seperti Dato' Basri Bajuri di Selangor. Dalam

aktiviti sosial, mereka bergiat cergas pada projek gotong-royong membersihkan surau, masjid,

perkuburan dan kenduri perkahwinan. Mereka masih mengekalkan konsep guyup dalam

kehidupan seharian. Di cabang kesenian, mereka mengadakan kumpulan kemplingan dan seni

silat. Kumpulan gamelan dan kumpulan seni keroncong di Kajang.

7.0 PIERKAHWINAN ETNIK JAWA DI MALAYSIA

Walaupun populasi etnik jawa di Malaysia sudah mengalami proses asimilasi dengan kaum

Melayu, namun ada antara mereka masih cuba untuk mengekalkan kebudayaan etnik jawa dalam

10

adat dan istiadat yang mereka anjurkan. Perkara ini jelas ditunjukkan dalam majlis perkahwinan

yang dianjurkan.

Jawa mempunyai adat yang agak berbeza dengan kaum Melayu termasuklah dalam adat

perkahwinan mereka. Bermula dengan lamaran hingga ke ijab Kabul kesemuanya diselitkan

dengan elemen-elemen jawa yang unik.

7.1 Lamaran.

Bermula apabila keluarga lelaki bertandang ke rumah keluarga perempuan untuk melamar

perempuan yang menjadi pilihan anaknya menjadi menantu dalam keluarga mereka. Jika

lamaran mereka diterima maka keluarga perempuan akan menetapkan jenis pernikahan yang

sederhana.

7.2 Acara Siraman.

Acara ini dilakukan pada siang hari sebelum ijab Kabul dijalankan. Siraman bermaksud

satu acara pembersihan jiwa dan raga. Ianya selalunya dilakukan di taman atau di bilik mandi

rumah pengantin masing-masing. Upacara ini selalunya dibantu oleh tujuh orang terpenting

dalam institusi keluarga pengantin tersebut,yang dipanggil Pitulungan atau penolong. Mereka

akan menyiram air mandian yang dipanggil ‘kembang setaman’ iaitu campuran bunga mawar,

melati, cempaka dan kenanga yang ditambah air. Acara siraman turut mempunyai pelbagai sajian

yang menjadi satu perkara penting seperti Tumpeng Robyong;satu hidangan nasi kuning dengan

hiasan, ditambah dengan ayam jago,tauhu dan telur. Sebagai permulaan acara siraman, pengantin

akan dibawa ke tempat siraman dan duduk dalam posisi berdoa. Selepas itu, acara siraman akan

dimulakan oleh bapa, ibu seterusnya diikuti oleh lima orang terpenting yang lain. Orang yang

terakhir menyiram dipanggil Pemaes dan dianggap paling istimewa. Setelah selesai,ibu

pengantin perempuan akan menjalankan upacara ‘’pecah kendi’’dan pengantin akan dibawa

bersiap di bilik untuk upacara seterusnya, Midodaren.

11

7.3 Midodaren.

Acara ini dilakukan pada malam hari sesudah acara siraman berlangsung. Dalam acara ini,

pengantin perempuan akan dihias secantik dewi Widodari. Pengantin perempuan akan berada di

bilik pengantin bermula jam enam petang sehingga tengah malam sambil ditemani oleh kaum

kerabat perempuan sahaja. Mereka akan bercakap mengenai hal rumah tangga dan orang yang

lebih dewasa akan menurukan petua dan nasihat kepada pengantin perempuan sebagai persiapan

untuk menghadapi alam rumah tangga bersama pasangannya.

Orang tua pengantin perempuan juga akan menyediakan makanan yang terakhir bagi

sajian pengantin perempuan pada malam itu kerana mulai esok pengantin perempuan akan

menjadi tanggungjawab suaminya.

7.4 Nyatri.

Dalam masa yang sama adat Midodaren berlangsung, adat Nyatri turut dijalankan. Jika

Midodaren adalah acara untuk pengantin perempuan, maka Nyatri pula acara untuk pengantin

lelaki. Selama acara Midadoren berlaku, pengantin lelaki tidak dibenarkan masuk ke dalam

rumah untuk berjumpa dengan keluarga pengantin perempuan. Selagi acara Midodaren

berlangsung, pengantin lelaki hanya boleh duduk dihadapan rumah pengantin perempuan sambil

ditemani oleh beberapa orang ahli keluarga atau teman rapat pengantin lelaki. Dalam jangka

waktu itu, pengantin lelaki hanya diberikan segelas air dan tidak sama sekali dibenarkan

merokok. Pengantin lelaki hanya dibenarkan makan setelah tengah malam. Hal ini merupakan

pengajaran bagi pengantin lelaki agar mereka belajar untuk menahan lapar dan godaan.

Sebelum keluarga pengantin lelaki pulang, mereka akan menitipkan anak lelaki mereka

kepada keluarga pengantin perempuan dan pada malam itu pengantin lelaki tidak dibenarkan

pulang ke rumah. Setelah ahli keluarga pengantin lelaki pulang, pengantin lelaki diizinkan masuk

ke dalam rumah tetapi tidak dibenarkan masuk ke bilik pengantin. Calon mertua akan

menyediakan tempat tidur pengantin lelaki di rumah mereka. Inilah yang dinamakan Nyantri.

Acara Nyantri dilakukan untuk mengingatkan bakal pengantin tentang upacara ijab Kabul yang

akan dijalankan pada esok hari

12

7.5 Ijab Kabul.

Akhirnya, tibalah ke acara ijab Kabul bagi bakal pengantin. Secara tradisi dalam upacara ini

keluarga pengantin perempuan akan menyerahkan atau menikahkan anak mereka kepada

pengantin lelaki dan keluarga penganti lelaki akan menerima pengantin perempuan sebagai anak

menantu mereka dan disertai dengan penyerahan mas kawen kepada pengantin perempuan.

8.0 PAKAIAN MELAYU ETNIK JAWA.

Malaysia mempunyai pelbagai bangsa dan setiap bangsa tersebut mempunyai cirri-ciri dan adat

masing-masing. Cirri-ciri yang ada pada satu-satu bangsa tersebut melambangkan identiti

mereka yang dapat membezakan di antara satu sama lain. Berkenaan dengan tajuk tugasan ini

iaitu mengkaji budaya etnik melayu jawa di Malaysia, kaum etnik jawa mempunyai cirri-ciri

yang tersendiri yang dapat membezakan dari bangsa lain yang terdapat di Malaysia ini. Cirri

yang kita boleh nampak ialah pakaian yang dipakai oleh etnik ini. Namun sudah tidak ramai

yang mengamalkan pemakaian ini kerana perubahan arus zaman dan disusuli pengaruh luar.

Pakaian tradisional etnik jawa ada yang sudah diubah dan diselitkan dengan fesyen luar tetapi

ciri-ciri jawa masih lagi dikekalkan. Pakaian tradisional jawa bukan sahaja dipakai oleh kaum

etnik jawa, malah bangsa lain juga turut memakainya di majlis-majlis rasmi mahupun tidak

rasmi. Ada juga segelintir masyarakat kita tidak tahu apa yang mereka pakai itu adalah fesyen

asal jawa.

Contohnya seperti baju kebaya. Sebelum tahun 1600 di pulau jawa, kebaya adalah

pakaian yang hanya dikenakan oleh golongan keluarga kerajaan di sana. Selama zaman

penjajahan Belanda di Pulau ini, wanita-wanita Eropah mula mengenakan kebaya sebagai

pakaian rasmi. Saban hari, kebaya diubahdari hanya menggunakan barang tenunan mori

menggunakan sutera dengan sulaman warna warni. Kebaya merupakan salah satu pakaian dari

kaum etnik jawa. Corak dan bentuk baju kebaya ini amat menarik sekali dan banyak dipakai

pada zaman dahulu yang selalu dipakai oleh kaum kerabat diraja. Sekarang, terdapat banyak

jenis kebaya yang telah diubah corak rekaannya dari yang asal. Ada kebaya yang labuh, kebaya

13

pendek, dan sebagainya. Mungkin ramai yang tidak sedar dan dalam pemikiran mereka bahawa

baju kebaya ini adalah baju tradisi dari tanah melayu ini tetapi sebenarnya tidak. Kebaya jawa ini

amatlah menarik dan sesiapa sahaja boleh memakainya. Kebaya yang direka dan dibuat dari kain

net yang dihiasi dengan sulaman bermotifkan bunga-bungaan dan taburan manik. Ia disesuaikan

dengan kain batik jawa.

Batik Jawa adalah sebuah warisan kesenian budaya orang Indonesia, khususnya daerah

Jawa yang dikuasai orang Jawa dari turun temurun. Batik Jawa mempunyai motif-motif yang

berbeza-beza. Perbezaan motif ini biasa terjadi dikarnakan motif-motif itu mempunyai makna,

maksudnya bukan hanya sebuah gambar akan tetapi mengandung makna yang mereka dapat dari

keturunan mereka, iaitu penganut agama animisme, dinamisme atau Hindu dan Buddha. Batik

jawa banyak berkembang di daerah Solo atau yang biasa disebut dengan batik Solo. Kain batik

yang kebanyakan kaum wanita di Malaysia pakai juga berasal dari jawa. Cuma corak batik

Negara kita dibuat sendiri mengikut kepakaran dan identiti sesebuah negeri atau kaum masing-

masing. Sebab itulah ada yang tidak sedar kain batik yang kita biasa pakai, sebenarnya berasal

dari jawa. Jika kita berpeluang lihat atau pakai, kita sudah boleh kenal yang mana kain batik

jawa yang asli sebab coraknya memang inik. Corak kain batiknya mudah dikenali dan amat

berbeza dari kain batik negara kita. Coraknya memang lain dan biasanya dijahit mengikut cara

kain sarung. Pada zaman sekarang ini, baju kebaya dan kain batik jawa ini selalu digayakan

untuk majlis perkahwinan.

Contoh lain pakaian yang biasa dipakai oleh kaum etnik jawa bagi lelaki ialah kopiah.

Kopiah kaum etnik jawa memang berbeza dengan apa yang kaum melayu kita pakai. Kita boleh

lihat perbezaannya melalui corak dan bentuk yang direka pada kopiah tersebut. Kopiah ini juga

boleh dipakai untuk majlis rasmi mahupun untuk hari-hari yang biasa. Selain itu, baju kaum

etnik jawa bagi lelaki juga amat berbeza iaitu ia seperti baju cheong sam kaum cina tetapi

potongan pendek dan lebar serta seperti kot. Baju tersebut juga turut dipakai bersama kain batik

jawa.

Untuk peringkat kanak-kanak juga ada pakaian tradisi mereka tesendiri. Ia juga sama

dengan kaum dewasa tetapi tidaklah terlalu menonjol rekaannya. Bagi kanak-kanak lelaki dan

14

juga kanak-kanak perempuan, pakaiannya sama dengan golongan dewasa.

9.0 MAKANAN TRADISIONAL ETNIK JAWA

Masakan Jawa merujukkan pada makanan orang pulau Jawa Indonesia ulau Jawa mempunyai

pelbagai kumpulan etnik: Jawa, Sunda di Jawa Barat dan Madura di pulau Madura di Jawa

Timur. Kumpulan etnik ini mempunyai masakan berlainan mereka sendiri.

Masakan Jawa (tidak termasuk orang Sunda dan Madura) secara besar dibahagikan ke dalam tiga

kumpulan utama:

Masakan Jawa Tengah

Masakan Jawa Timur

Hidangan Jawa umum

Terdapat persamaan pada masakan-masakan tersebut tetapi perbezaan utama terletak pada

perisanya. Masakan Jawa Tengah adalah lebih manis dan kurang pedas, sementara masakan Jawa

menggunakan kurang gula dan lebih cili, kemungkinan dipengaruhi oleh masakan Madura.

Nasi adalah makanan asasi yang umum, dan disertakan dengan setiap hidangan. Gaplek, atau ubi

kayu kering, kadang-kadang dicampur ke dalam nasi atau mengganti nasi. Roti dan biji-bijian

adalah tidak umum, walaupun mi dan kentang sering dihidang sebagai iringan pada nasi.

Hampir 90% orang Jawa beragama Islam, dan akibatnya, kebanyakan dari masakan Jawa tidak

menggunakan daging babi. Hanya sedikit etnik di Indonesia menggunakan daging babi (dan

sumber protein lain yang dianggap "haram" di bawah hukum pemakanan Islam) dalam masakan

mereka, yang paling ketara masakan Bali, masakan Cina Indonesia, dan masakan Manado.

Di Malaysia masyarakat jawa berasal daripada Tanah Jawa Indonesia kemudian menetap secara turun

menurun di sini dan akhirnya menjadi sebahagian daripada komuniti di Malaysia.

9.1 MAKANAN HARIAN ETNIK JAWA

15

Makanan harian masyarakat Jawa ialah makanan yang dimakan pada hari-hari biasa yang

biasanya terdiri daripada nasi, sayur asam, tempe dan sebagainya.

a) TEMPE

Tempe merupakan makanan masyarakat Jawa yang diperbuat dengan kacang soya yang telah

dipecahkan dan diperam untuk tempoh masa tertentu. Tempe diperam bersama-sama cuka, ibu

yang mengandungi kulat dan ditapai selama 24 jam di bawah suhu 30’c. jika tempe diperam

terlalu lama bintik-bintik hitam akan timbul namun ianya tidak membahayakan kesihatan.

Tempe mengandungi khasiat yang begitu tinggi seperti protein, kalsium dan yang paling penting

tempe berupaya menghasilkan vitamin B12 kerana tempe mengandungi kultur pencetus bakteria

untuk hasilkan vitamin ini. Makanan ini juga merupakan serabut yang baik kerana tempe

dihasilkan menggunakan kacang soya.

Masyarakat Jawa biasanya memotong tempe kepada kepingan kecil kemudian digoreng bersama

garam dan dimakan begitu sahaja. Walau bagaimanapun tempe juga turut dijadikan lauk untuk

dimakan bersama nasi.

b) BAKSO

16

Bakso merupakan sejenis makanan serupa dengan bebola daging yang menggunakan daging

lembu yang dicampur dengan tepung . Walau bagaimanapun daging ayam dan ikan juga boleh

digunakan untuk membuat bebola daging ini. Makanan ini mempunyai pengaruh makanan cina

kerana ciri-ciri yang terdapat pada makanan ini. Bakso dimakan bersama bihun atau mi dan

dicampur dengan sayur-sayuran.

c) SATAY

Satay ialah makanan yang diperbuat daripada daging yang dicucuk pada lidi kelapa atau

buluh dan dibakar menggunakan arang. Satay dikatakan dicipta oleh pedagang dari jawa

yang menjual daging bakar di pinggir jalan pada abad ke 19. Di Malaysia satay

diperkenalkan oleh Haji Tasmin bin Sakiban di pusat bandar Kajang sekitar tahun 1900.

Beliau menjual dari rumah ke rumah dan di sepanjang jalan, beliau akan berhenti jika

dipanggil. Satay turut dinikmati bersama kuah kacang, timun, bawang dan nasi himpit.

9.2 KUIH MUIH TRADISIONAL MASYARAT JAWA

17

a). Kuih Bahulu/baulu

Kenapa bahulu, baulu dan buah ulu ini namanya berbeza? Ini kerana berlaku revolusi perkataan

dan istilah . Pada masa dahulu nenek moyang orang Melayu yang ini etnik Melayu Jawa ada

yang tinggal di hilir sungai. Sungai ialah salah satu sistem pengangkutan orang pada zaman

dahulu selain jalan darat.

Orang yang berada di hulu sungai dipercayai adalah orang yang pertama yang mencipta

kuih bahulu.Kuih bahulu ini selalunya dijadikan buah tangan .Orang –orang pada ketika itu

menyebut kuih ini sebagai buah tangan dari hulu. Lama-kelamaan sebutannya diringkaskan

menjadi bahulu.

Bahan-bahan membuat baulu

1. Bahan-bahan:

2. 10 biji telur

600 gm tepung

300 gm gula

3. Cara penyediaan

Pukul telur dan gula sehingga kembang. Campurkan sedikit tepung dengan semangkuk kecil

adunan telur. Pastikan jangan terlalu pekat dan terlalu cair. Panaskan acuan dan jika

menggunakan kaedah dapur tradisional , letakkan bara api di atas dan bawah periuk. Tuangkan

adunan ke dalam acuan tetapi jangan terlalu penuh. Bakar sehingga bahulu kuning keemasan.

b). Kuih Koci

18

Kuih koci merupakan sejenis kuih bertepung dan mempunyai inti kelapa manis bercampur nisan.

Ia kemudiannya disalut dengan santan sebelum dibalut dengan daun pisang dan dihidangkan.

Kuih koci ini agak lembut dan dibuat nyanyian "Ada sejenis kuih tiga segi.... Di luar tepung di

dalamnya inti... Makanan orang tiada bergigi.

Bahan-Bahan:

1. 1 bungkus tepung pulut

2. 2 mangkuk santan (setengah mangkuk )

3. santan dimasak hingga pecah minyak)

4. Sedikit garam

5. Daun pisang yang telah dilayur secukupnya

Bahan membuat inti:

1. 1 biji kelapa parut

2. ½ cawan gula kabung

3. 1 cawan gula pasir

4. 2 helai daun pandan

Cara penyediaan

19

Gaulkan semua bahan-bahan inti dalam kuali. Campurkan dengan sedikit air, kemudian

jerangkan ke atas api yang sederhana. Kacaukan inti hingga merengas dan hampir kering.

Kemudian bolehlah diangkat dan diketepikan. Untuk menyediakan bahan tepung, tepung pulut

tadi hendaklah diadun dengan santan mentah yang telah dicampur dengan sedikit garam. Uli

adunan ini hingga menjadi satu doh yang lembut dan boleh dibentuk. Kemudian, bahagikan

adunan kepada beberapa bahagian yang sederhana besarnya. Bentukkan adunan dan isikan inti

tadi di tengahnya. Kemudian bulat-bulatkan dan celup ke dalam santan masak. Setelah itu

bungkuslah adunan itu. Buat sehingga selesai. Setelah siap, sediakan alat pengukus dan kukuslah

adunan tadi hingga masak

c). Kuih Nagasari

Bahan-Bahan:

1. 1 cawan tepung beras

2. 5 cawan santan

3. 2 sudu makan tepung jagung

4. 2 sudu makan gula

5. ½ sudu teh garam

6. 5 biji pisang raja

7. Daun pisang secukupnya(layurkan)

Cara penyediaan:

20

Gaul sebati tepung, santan, gula dan garam. Tapiskan adunan dalam periuk. Kacau dalam periuk

kecil hingga pekat dan angkat. Ambil 1 senduk adunan dan letak di atas daun pisang. Letakkan

sepotong pisang dan tutup adunan ini seperti membuat kuih lepat. Ulang sehingga selesai.

Sementara itu panaskan pengukus dan letakkan kuih dalam dulang pengukus dan kukus selama

½ jam atau sehingga masak.

d). Dodol

Bagi masyarakat jawa ,kueh tradisional mereka semasa perayaan ialah dodol.Kueh ini bersifat

kenyal dan berwarna coklat dengan rasa lemak dan manis. Bahan asas membuat dodol ialah

tepung pulut,santan dan gula aren yang dimasak atas api yang panas sehingga menjadi berwarna

coklat dan kenyal.

9.3 MASAKAN KENDURI MASYARAKT JAWA

21

a). Nasi Ambeng

Nasi ambeng sangat sinonim dengan masyarakat Jawa. Sehingga kini nasi ambeng sering

dihidang terutama dalam majlis tahlil dan kenduri kesyukuran oleh masyarakata Jawa terutama

di Johor. Nasi Ambeng atau nasi dulang mempunyai sejarahnya sendiri disebalik namanya. Pada

zaman dahulu apabila masyarakat Jawa mengadakan keraian para wanita menghidangkan nasi

ambeng kepada tetamu . Bagi suri rumah nasi ambeng disediakan untuk memastikan suami

mereka tidak ke tempat lain kerana nasi ambeng itu akan dimakan dalam dulang yang besar

seramai 4 orang dan baki nasi yang tidak dapat dihabiskan akan dibawa balik dikenali sebagai

berkat. Berkat yang dibawa balik oleh para suami merupakan jaminan mereka tidak ke tempat

yang diingini oleh para isteri.

Nasi ambeng dihidangkan dalam dulang dan dilapik dangan daun pisang. Merupakan nasi

putih dan dihidangkan dengan lauk utama iaitu ayam masak kicap, sambal goreng jawa,

serunding,ikan bulu ayam dan jika ada diletak ulaman seperti timun. Gambar dibawah ialah

gambar nasi ambeng dan bagaimana lauknya disusun.

22

Namun begitu kerana proses asimilasi, lauk utama telah berubah mengikut kesukaan tuan rumah

malah hidangan nasi ambeng boleh didapati dengan mudah kini kerana ada pengusaha makanan

restoran turut menjualnya.

9.4 Cara Penyediaan Nasi Ambeng

Masakan untuk lauk:

1. Ayam masak kicap

1. 1 ekor ayam (digaul dangan kunyit dan garam)

2. 1 ulas bawang besar (dihiris haus)

3. 2 sudu cili merah (dikisar halus)

4. 2 ulas bawang putih(dikisar halus)

5. ½ inci halia (dikisar halus)

6. 2 sudu kicap pekat

7. 2 sudu kicap cair

8. 2 sudu air asam jawa

9. Sedikit garam dan gula

10. Cili merah dan bawang besar yang telah dihiris sebagai hiasan

Cara penyediaan lauk ayam masak kicap:

Basuh dan goreng ayam terlebih dahulu. Angkat dan tepikan sementara. Kemudian tumis bahan

yang dikisar sehingga naik bau dan masukkan ayam yang telah digoreng tadi. Apabila telah naik

bau masukkan kicap pekat, kicap cair dan air asam jawa. Masukkan garam dan gula secukup

rasa. Angkat apabila telah masak. Taburkan cili merah dan bawang besar yang telah dihiris

sebagai hiasan.

23

2. Sambal goreng jawa

Bahan-bahan

1.2 keping tempe (dihiris dan digoreng)

2.2 keping tauhu(dipotong dadu dan digoreng)

3.2 biji kentang kentang(dihiris dan digoreng)

4. tauhu kering n suun ( ikut suka nak banyak mana ) - direndam n digunting

5.1 biji bawang besar (dihiris)

6.2 ulas bawang putih (dihiris)

7. 5 tangkai lada kering, segenggam udang kering, 1 inci halia dan lengkuas – dikisar

8.2 bij lada merah dan hijau(dihiris)

9. 1/2 cawan isi udang

10.hati ayam dan pedal - dihiris dan digoreng

11.1/2 cawan kicap pekat manis

12. 1/2 cawan santan pekat

13.Garam dan gula secukup rasa

Cara penyediaan:

Tumiskan bahan kisar sehingga naik bau dan masukkan udang kacau. Masukkan kicap, gaul rata

dan kemudian masukkan bahan yang telah digoreng terlebih dulu tadi bersama bawang besar,

putih, tauhu kering dan suun, kacau lagi sehingga semua bahan bergaul rata. Akhir sekali

masukkan santan pekat, kacau sebentar hingga rata dan akhir sekali perasakan dengan garam dan

gula.

24

3. Serunding Daging

Bahan-Bahan:

1.1 kg daging

2.1 1/2 biji kelapa

3.15 tangkai cili kering

4.1 Serbuk ketumbar [ goreng tanpa minyak dan tumbuk pecah sikit]

Bahan yang dikisar:

5.500 gm bawang merah

6.10 ulas bawang putih

7.1 inci lengkuas

8.5 batang serai

9.2 inci halia

10.Garam dan gula (secukup rasa)

Cara penyediaan:

Rebus daging hingga empuk, kemudian siat sehingga halus. Air rebusan jangan dibuang,

gunakan untuk memerah santan . Perah santan lebih kurang tiga cawan. Masukkan pati santan

bersama bahan kisar dan daging. Masak atas api yang sederhana. Bila hampir kering, masukan

ketumbar yang ditumbuk kasar. Kacau hingga kering . Sejuk dan simpan.

25

4. Ikan bulu ayam

Kemudian nasi tersebut akan dihidang atas dulang besar. Lauk diatas akan disusun atas nasi.

Selepas itu akan dimakan bersama 4 orang.

10.0 MAKANAN KESIHATAN ORANG JAWA

a) JAMU

Masyarakat jawa sememangnya terkenal dengan jamu sebagai makanan untuk menjaga kesihatan

badan. Jamu diperbuat daripada bahan-bahan semula jadi seperti terutamany akar tumbuhan,

buah,daun,kulit kayu dan terdapat juga jamu yang diperbuat daripada bahagian binatang seperti

hempedu kambing. Jamu mempunyai rasa yang pahit oleh itu masyarakat jawa menggunakan

madu untuk mengurangkan kepahitan bagi memudahkan mereka untuk memakan jamu.

Terdapat pelbagai jenis jamu antaranya ialah:

1. JAMU BERAS CEKUR

- jamu ini dapat mengurangkan masalah sengal-sengal badan dan meningkatkan selera makan

- Bahan-bahannya ialah buah pala, cekur, beras, gula merah, asam jawa dan kayu keringat.

26

2. JAMU PAHIT

- Jamu ini dikatakan bagus untuk kesihatan badan dan dapat membantu menyembuhkan

gatal-gatal badan,kecing manis, mengurangkan selera makan, kembung perut dan

sebagainya

3. TEMULAWAK

Merupakan tanaman ubat-ubatan yang berasal dari jawa yang mempunyai ciri-ciri seperti

kunyit tetapi temulawak mempunyai rasa yang pahit dan berangin

Cara penggunaan temulawak ialah dengan mengambil segenggam ubinya ,kemudian

ditumbuk lalu diperah airnya, dicampur dengan sesudu perahan limau nipis dan diminum

untuk menghilangkan sakit pada pundi kencing

4. LEMPUYANG

Lempuyang ialah sejenis tumbuhan rempah yang berfungsi untuk membantu menyembuhkan

masalah cacing, gatal-gatal, bengkak selepas bersalin dan menmbah selera makan.Cara

penyediaannya ialah dengan merebusnya kemudian diminum

27

5. PECAL SEMANGGI

Pecal semanggi ialah sejenis makanan yang menggunakan daun semanggi sebagai bahan

asas. Daun semanggi akan dikukus kemudian dihidangkan bersama kuah yang pedas. Pecal

ini juga turut dicampur dengan tauge, kangkung, keropok uli yang diperbuat daripada beras

dan kuah kacang.

28

11.0 4UJUKAN

1. http://id.wikipedia.org/wiki/Suku_Jawa#Sumber

2. http://razalitumirin-zali.blogspot.com

3. http://eprints.utm.my