KUBUR LAMA

TANJUNG KERAMAT LABUAN:

Pengaruh & Simbol Nisan

OLEH

MUHAMMAD NAZLI HO BIN ABDULLAHPENOLONG KURATOR KANAN

JABATAN MUZIUM MALAYSIA WILAYAH LABUAN

Pulau Labuan

Saiz

Status Wilayah

Penduduk

Kaum Utama

: Terletak Di Barat Daya Sabah

: 92km Persegi

: Wilayah Persekutuan (1984)

: 100,000 0rang

: Brunei Dan Kadayan

PENGENALAN

LATAR BELAKANG PULAU LABUAN

OBJEKTIF KAJIAN

1. Mengkaji sejarah tapak perkuburan lama Tanjung Keramat

Labuan

2. Mengkaji penggunaan batu sungai / batu laut dalam

pembinaan struktur kubur lama masyarakat Kadayan di

Labuan

3. Mengkaji perkaitan simbol dan lambang yang diukir pada

batu nisan kubur lama serta pengaruhnya dalam

masyarakat tradisional Kadayan di Labuan

4. Mengumpul maklumat berkaitan pensejarahan masyarakat

Kadayan dari segi worldview terhadap budaya-agama bagi

membuka ruang untuk kajian dan penyelidikan

komprehensif pada masa akan datang

Lokasi

Masyarakat Yang

Dikebumikan

Luas

Status Kubur

Usia kubur

: Tanjung Keramat , Membedai kira-kira

4.5 km dari bandar Labuan

: Kadayan

: 2.708 hektar

: Kubur Lama & Kubur Bercampur

: Sekitar 80 – 150 tahun

RINGKASAN INFO:

TAPAK KUBUR LAMA

ASAL-USUL

PERKUBURAN TANJUNG KERAMAT

Tanjung Keramat - mendapat nama sempena amalan Tunku

Syarif Kedah yang menjadikan sebuah tanjung kecil sebagai

lokasi beramal (bertapa) untuk meningkatkan ilmunya. Beliau

dikatakan gigih menyebarkan agama Islam kepada penduduk

tempatan dan suka membantu orang di dalam keadaan

darurat. Oleh kerana beliau dipandang tinggi atas ciri-ciri

kealiman, pakar rujuk agama dan mempunyai unsur-unsur

kesaktian, kuasa mengubati penyakit dan keajaiban diperoleh

daripada ayat suci al-Quran, beliau dikenali sebagai ‘keramat’

yang bererti ‘mulia’ dan memiliki ‘kekudusan istimewa’ di

kalangan penduduk tempatan.

Lokasi beliau beramal tersebut kemudiannya dinamai Tanjung

Keramat oleh penduduk tempatan sehingga kini. Mengikut

catatan sejarah, Tunku Syarif Kedah yang dilahirkan di Mekah

telah datang ke Labuan pada 1896 untuk meniaga dan turut

terkenal sebagai pendakwah meninggal dunia dalam tahun

1943 pada usia 116 tahun dan dimakamkan di tanah

perkuburan Islam Rancha-Rancha, Labuan.

MASYARAKAT YANG DIKEBUMIKAN

Masyarakat Kadayan

Berasal dari negara Brunei Darussalam

Dipercayai telah datang ke Pulau Labuan semenjak kurun

ke-18, iaitu sebelum pendudukan British di Labuan

Antara kubur terawal yang dapat dikesan melalui tarikh

pada batu nisan ialah pusara Jamudin bin Jumat iaitu

bertarikh 1300 Hijrah (1883 M) – sumber daripada waris keluarga

Beliau merupakan orang penting dan berpengaruh dalam

Istana Kesultanan Brunei dan mengetuai kumpulan

pengiring raja Brunei

Beliau dan pengikutnya dikatakan telah membawa diri

keluar dari Brunei dan membuka penempatan awal di

pulau Labuan

Generasi waris dan keturunannya tinggal hampir di

kesemua kampung di Labuan

Maklumat umur beliau semasa meninggal tidak diketahui

Setakat ini maklumat bagi pusara-pusara lain di tapak

perkuburan ini tidak dapat dikumpul kerana berikutan

warisnya sukar dikesan

Gambar laluan masuk dari arah pinggir laut ke lokasi perkuburan Tanjung Keramat

Menggunakan batu sungai dan batu laut bersaiz besar

Batu-batuan tersebut di bawa ke kawasan kubur dan

dibentuk khas seperti lazimnya kubur lama dan dijadikan

struktur asas kubur.

Terdapat batu nisan yang didirikan dengan saiz

mencecah ketinggian 38 inci (belum termasuk bahagian

yang tertanam), lebar 16 inci dan tebal 10 inci.

Pada bahagian depan nisan inilah diukir nama dan tarikh

kematian menggunakan tulisan jawi.

Semua batu nisan kubur kelihatan sedikit menunduk ke

permukaan tanah

CIRI-CIRI KUBUR LAMA TANJUNG KERAMAT

Batuan di pinggir pantai berhampiran untuk dijadikan struktur dan nisan kubur

Sebuah kubur lama dengan tambahan nisan baharu bertarikh 1330 H (1887 M)

Nisan kubur Jamudin,

berketinggian 38 inci,

bertarikh 1300 Hijrah (1883)

Nisan kayu bertarikh 1331 H (1910 M)

Zaman dahulu – terdapat segelintir kumpulan masyarakat

yang mengamalkan dan mempercayai sesuatu aliran cabang

dan agama yang dipercayai oleh mereka sahaja

Sebahagian simbol pada batu nisan si mati mempunyai

hubungan dengan kuasa, pengaruh dan kedudukan dalam

masyarakat semasa hayatnya

Unsur-unsur keramat dan magis berleluasa dalam sosio

budaya masyarakat tradisional dan dianggap sensitif oleh

waris-waris si mati

PENGARUH DAN SIMBOL BATU NISAN

SIMBOL BINTANG BERBUCU ENAM

Bintang bucu enam merupakan simbol atau lambang yang

paling banyak digunakan dalam sejarah agama-agama yang

terdapat di dunia seperti Yahudi, Kristian, Buddha, Hindu dan tidak

terkecuali di dalam agama Islam sendiri. Simbol bintang berbucu

enam ini pada asalnya merupakan hak milik bangsa Arab Kan’an

(bangsa asal Palestin). Sejak ribuan tahun dahulu lagi mereka

menggunakan simbol ini sebagai lambang bagi kaum mereka.

Simbol bintang bucu enam atau juga dikenali sebagai Bintang

Daud (Nabi Daud a.s) kerana simbol ini terus digunakan pada

zaman pemerintahan Nabi Daud a.s dan seterusnya digunakan

dalam pemerintahan anakanda baginda iaitu Nabi Sulaiman a.s.

Nabi Sulaiman menjadikan bintang bucu enam ini sebagai cop

mohor kerajaan agung baginda.

Simbol ini terus dikekalkan pada Dinasti Khilafah Ayyubiyyah

ketika Salahuddin Al-Ayubi mengalahkan tentera Salib di Jerusalem

dan beliau mengambil simbol ini bagi menghormati bangsa asal

Palestin iaitu bangsa Arab Kan’an yang telah memeluk agama

Islam. Pada mimbar, tingkap dan dinding-dinding marmar Masjidil

al-Aqsa juga menggunakan simbol ini. Mimbar itu dikatakan berusia

hampir mencecah seribu tahun.

Mimbar yang terdapat di dalam Masjid Al-Aqsa, Palestin.

Duit syiling Emiriah Maghrib

Bendera Emiriah Karamanid Anatolia Turki

Simbol bintang enam yang terdapat

di masjid Zahir di Alor Setar, Kedah,

Malaysia.

Humayun Tomb di India

SIMBOL BINTANG BERBUCU LIMA

Penggunaannya terjadi setelah sultan Mehmet II (Muhammad Al-

Fatih) berjaya menakluk kota Konstantinopel (empayar Byzantine) pada

1453 M di mana Islam diidentitikan dengan BULAN SABIT dan BINTANG

BERDIMENSI LIMA.

Bulan sabit dan bintang bucu lima sinonim di kalangan orang

beragama Islam – terdapat di mana-mana masjid di seluruh dunia.

Hari ini, hampir separuh negara di dunia menggunakan lambang/

simbol bulan serta bintang ini pada bendera kebangsaan masing-masing

termasuklah negeri-negeri dalam Malaysia.

KESIMPULAN

Kubur Lama Tanjung Keramat membuktikan Labuan telah dihuni oleh

masyarakat beragama Islam sejak ratusan tahun lalu.

Penggunaan batu sungai dan batu laut adalah satu kelaziman oleh

masyarakat tradisional – sewaktu belum wujud perusahaan nisan komersial

sementara aspek kemewahan / kemegahan stuktur kubur tidak diutamakan

sepertimana pada kebanyakan kubur pada hari ini.

Masyarakat menerima pengaruh Islam dari negara-negara seperti Arab, Turki

menerusi kesultanan-kesultanan di Nusantara – mempengaruhi pemikiran dan

kepercayaan masyarakat untuk mengukir simbol yang dirasakan sesuai untuk

diletakkan pada nisan kubur sepertimana simbol-simbol pada masjid.

Simbol dan lambang pada batu nisan dianggap sensitif oleh waris keluarga si

mati atas sebab yang hanya difahami oleh komuniti mereka dan tidak boleh

diperkatakan secara terbuka.

Foto bersama Hj Sawi bin Matnor, generasi kelima Jamudin bin Jumat

SEKIAN. TERIMA KASIH