Pengenalan

Konfrontasi dapatlah didefinisikan sebagai saling berhadapan antara dua orang

dan lain-lain yang bertentangan dan bersemuka. Konfrontasi juga dapat ditakrifkan sebagai

bertentangan secara langsung (yang boleh mencetuskan pergaduhan, peperangan dan

sebagainya) masing-masing terhadap yang lain. Konfrontasi Indonesia - Malaysia atau yang

lebih dikenali sebagai Konfrontasi sahaja adalah sebuah penentangan bagi menentukan masa

depan pulau Kalimantan, antara Malaysia dan Indonesia pada tahun 1962-1966 Penentangan

tersebut adalah penentangan bersenjata antara kedua-dua buah negara yang melibatkan

perjuangan di mana sebuah negara cuba menghancurkan sebuah negara yang lain dengan

menggunakan kekuatan tentera. Pada 27 Mei 1961 Tunku Abdul Rahman secara rasmi telah

mengemukakan cadangan beliau terhadap penubuhan Gagasan Malaysia.1 Gagasan ini

melalui proses yang sukar kerana mendapat pelbagai reaksi dari dalam dan luar Tanah

Melayu samada reaksi positif mahupun negatif.

Pengisytiharan pembentukan Malaysia pada Mei 1961 yang akan

menggabungkan Persekutuan Tanah Melayu, Singapura, dan sebahagian Borneo iaitu Sabah,

Sarawak dan Brunei merupakan titik tolak tercetusnya situasi yang melibatkan hubungan

diplomatik Malaysia diantara Indonesia serta Filipina. Walaupun cadangan Tunku Abdul

Rahman telah diterima oleh British, namun British lebih gemar sekiranya Malaysia dan

Singapura bergabung terlebih dahulu sebelum membentuk gagasan dengan Borneo kerana

Singapura dianggap sebagai pulau yang boleh dijadikan pangkalan tentera bagi pertahanan

British dan sekutunya di Asia Tenggara. Tunku menolak cadangan tersebut atas alasan

masalah perkauman dan politik. Beliau hanya bersetuju dengan penggabungan Singapura

1 Nik Anuar Nik Mahmud, Konfrontasi Malaysia Indonesia, Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi, Selangor. 2000, hlm 69.

1

sekiranya wilayah di Borneo turut disertakan dalam pencantuman Tanah Melayu dan

Singapura itu.

Selepas persetujuan antara Tunku dengan Macmillan berkaitan penggabungan

negera-negera tersebut pada 31 Ogos 1963, Indonesia pada asalnya tidak mempunyai

sebarang bantahan. Walau bagaimanapun, berlakunya satu revolusi di Brunei pada Disember

1962 yang telah memberi kesan terhadap Indonesia tentang isu pembentukan Malaysia.

Revolusi tersebut yang dilakukan oleh Tentera Nasional Kalimantan Utara (TNKU) di bawah

pimpinan Sheikh Ahmad Azahari cuba menggulingkan Sultan Brunei dan kaum kerabat dari

tampuk pimpinan kerajaan. Pada Januari 1963, bermulanya konfrontasi Indonesia terhadap

Malaysia setelah revolusi di Brunei Berjaya dipatahkan oleh tentera British pada penghujung

tahun 1962. Konfrontasi tersebut sebagai lanjutan konflik dingin yang telah wujud sejak

1950-an di antara Tanah Melayu dan Indonesia. Sebab-sebab peribadi serta perbezaan dalam

kefahaman berhubung dengan soal antaranbangsa antara dua negara tersebut. Pembebasan

Indonesia daripada jajahan Belanda melalui revolusi menyebabkan pemimpin negara tersebut

menganggap Indonesia memainkan peranan penting utama yang memperjuangkan semangat

antikolonialisme dan imperialisme dalam kalangan negara-negera berkecuali. Pembentukan

Malaysia sudah pasti bertentangan dengan polisi kerajaan Indonesia kerana pembentukan

tersebut dianggap sebagai bentuk neokolonialisme yang baru oleh British di Asia Tenggara

dan akan menyebabkan ancaman terhadap Indonesia sendiri. Selain daripada itu, gagasan

Malaysia bukanlah satu-satunya faktor yang menyebabkan berlakunya konfrontasi namun

wujudnya beberapa faktor lain.

2

Faktor Utama iaitu Gagasan Malaysia

Oleh kerana Indonesia merupakan jiran tetangga yang rapat dengan Tanah

Melayu, maka Tunku selepas mengumumkan tentang Gagasan Malaysia pada 27 Mei 1961,

mengambil inisiatif memberitahu Indonesia tentang cadangan penubuhan Malaysia supaya

tidak menimbulkan masalah. Selepas Tunku Abdul Rahman mengumumkan hasrat beliau

menubuhkan Gagasan Malaysia, Indonesia tidak memberikan respon yang negatif mahupun

bantahan. Hal ini kerana Indonesia tidak memberikan jawapan yang jelas terhadap penubuhan

gagasan tersebut. Pada bulan September 1962, wawancara dengan The Sidney Morning

Herald menjelaskan bahawa menurut Dr Subandrio yang merupakan Menteri Luar Indonesia,

persoalan Gagasan Malaysia adalah persoalan penduduk wilayah-wilayah yang terlibat.2 Jadi,

penubuhan tersebut terletak kepada rakyat dalam wilayah-wilayah tersebut untuk

menentukannya. Tidak cukup dengan itu, Dr Subandrio menguatkan lagi pendiriannya

dengan memberikan jaminan bahawa Indonesia tidak berhasrat untuk menuntut sebarang

wilayah British yang terdapat di Borneo.3

Sejak pengumuman tersebut, hubungan antara Tanah Melayu dan Indonesia

sudah kelihatan suram dan semakin renggang.4 Walaupun pada awalnya Indonesia

memberikan reaksi seakan-akan menyokong Gagasan Malaysia yang disuarakan oleh Tunku

Abdul Rahman, namun sebenarnya reaksi itu adalah palsu semata-mata. Indonesia sejak awal

lagi menentang Gagasan Malaysia namun tidak dapat dizahirkan kerana pada ketika itu,

Indonesia berada dalam krisis pertikaian hak tuntutan Irian Barat. Isu Irian barat telah

menghalang Indonesia untuk membantah penubuhan tersebut kerana tuntutan Irian Barat

melibatkan kuasa British dan Amerika Syarikat. Indonesia bimbang sekiranya reaksi negatif

2 Arifina, ‘Penyelesaian Konfrontasi Indonesia-Malaysia 1963-1966’, Tesis M.A., Fakultas Sastra, Univeristas Indonesia, Jakarta, 1994. hlm. 36.3 Kunaseelan al/Muniandy, Hubungan Malaysia Indonesia, Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur. 1996, hlm. 136.4 Nik Anuar Nik Mahmud, Konfrontasi Malaysia Indonesia, hlm 72.

3

dizahirkan terhadap penubuhan gagasan tersebut akan mempengaruhi keputusan tentang

status Irian Barat. Akan tetapi, atas dasar pengumuman Gagasan Malaysia inilah yang telah

membawa kepada penyebab berlakunya reaksi konfrontasi terhadap Tanah Melayu dan

Malaysia. Suara menentang Gagasan Malaysia semakin nyaring apabila masalah Irian Barat

selesai pada bulan Ogos 1962. Dr Ali Sastroamidjojo, bekas Perdana Menteri dan bekas

Pengerusi Persidangan Afro-Asian di Bandung pada tahun 1955, mengeluarkan kenyataan

akhbar di Semarang pada 12 September 1962 bahawa Indonesia mesti mengikuti

perkembangan itu secara dekat untuk menentukan sama ada Malaysia menguntung atau

merugikan rakyat Indonesia. Ini kerana Indonesia dan Malaysia akan mempunyai sempadan

yang sama di Borneo. Beliau juga menolak kenyataan Dr Subandrio bahawa Indonesia tidak

mempunyai tuntutan wilayah di luar bekas tanah jajahan Belanda di Hindia Timur.

Kenyataan tersebut ternyata mengecewa dan telah menyinggung perasaan Tunku.

Apabila diminta memberikan penjelasan dengan penyataan itu, Dr Subandrio

menjawab bahawa Indonesia tidak mampu berdiam diri dengan perkembangan tersebut.

Tambahan lagi, keadaan ini menjadi lebih teruk apabila hubungan Indonesia dan Malaysia

menjadi dingin dengan perang mulut yang semakin menjadi – jadi di antara pemimpin kedua

– dua negara tersebut. Keadaan semakin menjadi goyah lagi apabila, Tunku Abdul Rahman

dan Harold McMicheal yang merupakan Perdana Menteri British telah meluaskan perjanjian

Pertahanan Tanah Melayu-British (Anglo-Malayan Defence Agreement, AMDA) kepada

Perjanjian Pertahanan Malaysia-British pada 23 November 1961 dalam usaha merealisasikan

penubuhan Gagasan Malaysia. Melalui perluasan perjanjian tersebut, secara tidak langsung

telah mebabitkan Tanah Melayu dalam SEATO (Southeast Asia Treaty Organisation).5

Keadaan ini ditentang sendiri oleh Menteri Luar Indonesia, Dr. Subandrio mengatakan

5 Kunaseelan al/Muniandy, Hubungan Malaysia Indonesia, hlm. 141.

4

sekiranya wujud pangkalan tentera asing di Malaysia, Indonesia juga akan bertindak sama

dengan menubuhkan pangkalan tentera asing iaitu pangkalan ketenteraan Rusia.6

Di peringkat antarabangsa pula, terdapat negara-negara yang menyokong

cadangan gagasan Malaysia. Contohnya, Australia telah menyokong langkah Tunku Abdul

Rahman, manakala Amerika Syarikat pula tidak menyatakan sokongan mereka lebih awal

kerana bimbangkan tuduhan bahawa rancangan penubuhan Malaysia adalah lebih merupakan

idea dari mereka dan bersifat neo-kolonialisme.7 Namun begitu, pada Jun 1961, Perdana

Menteri Britain, Mc Millan telah menyatakan pandangannya bahawa idea penubuhan

Malaysia merupakan sesuatu yang menarik. Namun, Indonesia berasa tergugat dengan

pembentukan gagasan Persekutuan Malaysia disebabkan beberapa faktor yang lain. Namun,

tidak dapat dinafikan bahawa gagasan ini dilihat mengancam kedudukan Indonesia

memandangkan Tanah Melayu pada ketika itu di bawah pemerintahan British. Secara

umumnya, reaksi menentang gagasan Malaysia yang dilakukan oleh Indonesia melalui dua

tahap utama. Tahap pertama berlaku sebelum sebelum meletusnya pemberontakan di Brunei

iaitu dari tahun 27 Mei 1961 hingga 7 Disember 1962.8 Manakala tahap kedua pula telah

berlaku selepas pemberontakan di Brunei iaitu sejak 9 Disember 1962 sehingga 16 September

1963.

FAKTOR-FAKTOR LAIN

6 Arifina, ‘Penyelesaian Konfrontasi Indonesia-Malaysia 1963-1966’, hlm. 37.7 James P. Ongkili, Modernization In East Malaysia 1960 -1970, Oxford University Press, Kuala Lumpur. 1972, hlm. 7.8 Kunaseelan al/Muniandy, Hubungan Malaysia Indonesia, hlm. 130-131.

5

Perjuangan Sheikh Ahmad Azhari dan Revolusi di Brunei.

Di Brunei, Parti Rakyat Brunei (PRB) merupakan gerakan politik berhaluan kiri

yang menentang Gagasan Malaysia Parti ini diterajui oleh Sheikh Ahmad Azahari ini telah

menggesa Sultan Brunei agar menamatkan hasrat baginda untuk menyertai Malaysa. Selain

itu, Azahari juga menyimpan niat untuk menubuhkan taraf berkerajaan sendiri bagi Brunei.

Beliau juga berpendapat bahawa Gagasan Malaysia mengekang hasrat beliau dalam

memperjuangkan kemerdekaan dan taraf berkerajaan sendiri dan pembentukan Malaysia akan

menjejaskan impian beliau. Untuk mengagalkan pengelibatan Brunei dalam pembentukan

Malaysia, Sheikh Ahmad Azahari telah menjalankan hubungan sulit dan telah berunding

dengan kerajaan Indonesia di Jakarta. Azahari telah mengadakan lawatan ke Indonesia bagi

meminta bantuan daripada kerajaan Indonesia dalam melaksanakan perjuangan beliau.

Indonesia telah memberi bantuan berbentuk kewangan dan kebendaan selain mendirikan

pangkalan tentera di Malinau, Kalimantan, Indonesia. Pangkalan tentera ini dibina untuk

melatih tentera gerila yang dikenali sebagai Tentera Nasional Kalimantan Utara (TNKU).

Pengaruh Sheikh Ahmad Azahari telah berkembang sehingga ke Singapura dan

Tanah Melayu apabila kumpulan anti-Malaysia memberi sokongan kepada PRB seperti

Barisan Sosialis dan Parti Rakyat Malaya. Oleh sebab desakan daripada Azhari dan PRB

temtang kemasukan Brunei ke dalam gagasan Malaysia, tindak balas yang diharapkan tidak

kesampaian. Hal ini kerana Sultan Brunei tidak bersetuju dan juga mengharamkan

pertubuhan tersebut.9 Keadaan ini menyebabkan Sheikh Ahmad Azahari melakukan tindakan

yang ganas iaitu dengan melakukan pemberontakan. Revolusi tersebut yang dilakukan oleh

Tentera Nasional Kalimantan Utara (TNKU) di bawah pimpinan Sheikh Ahmad Azahari

cuba menggulingkan Sultan Brunei dan kaum kerabat dari tampuk pimpinan kerajaan. Walau

9 Kunaseelan al/Muniandy, Hubungan Malaysia Indonesia, hlm. 143.

6

bagaimanapun, revolusi di Brunei berjaya dipatahkan dengan bantuan tentera British pada

penghujung tahun 1962 dan keadaan ini menambahkan lagi ketegangan antara Indonesia dan

juga Tanah Melayu ketika itu. Hal ini menyebabkan Indonesia telah mengubah pendiriannya

daripada bersikap sederhana kepada agresif terhadap penentangan Gagasan Malaysia.

Tambahan pula, isu Irian Barat telah berjaya diselesaikan dan dimiliki oleh Indonesia pada

bulan Ogos 1962.10

Pengaruh Parti Komunis Indonesia (PKI)

Parti Komunis Indonesia (PKI) juga telah mengkritik penubuhan Malaysia. PKI

secara lantang menyuarakan bahawa penubuhan Gagasan Malaysia merupakan satu dasar

neokolonisme Barat yang ingin menguasai Tanah Melayu, Sarawak, Borneo Utara, Singapura

dan Brunei. PKI merupakan parti politik pertama Indonesia yang menyuarakan rasa tidak

puas hati mereka terhadap gagasan tersebut.11 PKI menolak pembentukan Malaysia kerana

dikatakan pembentukan tersebut akan menindas keinginan rakyat wilayah-wilayah yang ingin

menentukan nasib sendiri tanpa perlu bergabung dengan negara lain.12 Dalam kongres PKI

pada bulan April 1962, pembentukan Malaysia sebenarnya dikendalikan oleh golongan

imperialis.13 Kenyataan tersebut jelas menunjukkan British yang sebenarnya merancang dan

akan memerintah negara baru itu. Pembantahan terhadap pembentukan Malaysia bukan

sahaja disebabkan konsep neokolonisme Barat, tetapi juga kerana PKI mempunyai hubungan

dengan komunis yang terdapat di Kalimantan.14 Pembentukan Malaysia akan menyebabkan

negara baru itu mengamalkan anti-komunis sepertimana yang terjadi di Persekutuan Tanah

Melayu. Penubuhan sebuah negara komunis di Kalimantan Utara tidak akan tercapai

sekiranya Malaysia ditubuhkan. Kegagalan pemberontakan di Brunei oleh Tentera Nasional

10 Roger William Snow, JR, A Comparative Analysis Of Confederation As An Instrument Of Indonesian Foreign Policy, University of Washington. 1973. hlm. 122.11 Nik Anuar Nik Mahmud, Konfrontasi Malaysia Indonesia, hlm 71.12 Arifina, ‘Penyelesaian Konfrontasi Indonesia-Malaysia 1963-1966’, hlm. 38.13 Ibid.14 Ibid.

7

Kalimantan Utara memberi bukti bahawa gagasan Malaysia akan memberi ancaman kepada

Parti Komunis Indonesia dan juga pengaruh mereka di rantau Asia Tenggara. Tambahan lagi,

revolusi di Brunei memperkuatkan alasan PKI bahawa rakyat di Kalimantan Utara tidak

bersetuju dengan pembentukan Malaysia. Dalam sidang perhimpunan PKI pada 30-31

Disember 1961, PKI telah bersetuju untuk menolak pembentukan Malaysia dan akan cuba

mengagalkan rancangan tersebut. Selepas resolusi itu diluluskan, maka PKI memainkan

peranannya dengan menghasut kerajaan Indonesia agar memerangi habis-habisan penubuhan

Gagasan Malaysia sekitar tahun 1961. Namun, Indonesia tidak mengeluarkan sebarang

tindakan terhadap Tunku kerana terhalang oleh isu Irian Barat.15

Pendirian Sukarno dan Indonesia Raya

Sukarno sebenarnya mempunyai hasrat yang serupa dengan hasrat Tunku Abdul

Rahman yang ingin menggabungkan wilayah-wilayah di kepulauan Nusantara sekitarnya

menjadi sebuah negara yang bersatu. Indonesia pada awalnya ingin mengemukakan cadangan

untuk menyatukan Indonesia dan wilayah sekitarnya yang meliputi Tanah Melayu, Borneo,

dan Filipina bagi membentuk satu kesatuan iaitu Indonesia Raya berdasarkan warisan

kerajaan Majapahit. Hasrat Sukarno untuk membentuk Indonesia Raya tidak kesampaian

setelah mendapati Tunku Abdul Rahman terlebih dahulu menyuarakan hasratnya untuk

menubuhkan Malaysia dan juga menunggu keputusan tentang Irian Barat.16 Keadaan ini

dilihat sebagai menutup impian Sukarno itu. Ekoran daripada itu, Sukarno dan Indonesia

telah melaksanakan dasar hubungan dingin terhadap penubuhan Gagasan Malaysia. Sukarno

berpendapat bahawa gagasan itu sepatutnya diumumkan oleh beliau dan bukannya disuarakan

oleh Tunku Abdul Rahman. Lantas dengan keputusan Tunku untuk membentuk Persekutuan

Malaysia, Indonesia dibawah pimpinan Sukarno melancarkan propaganda memburukkan

15 Kunaseelan al/Muniandy, Hubungan Malaysia Indonesia, hlm. 133.16 Nik Anuar Nik Mahmud, Konfrontasi Malaysia Indonesia, hlm 70.

8

Tanah Melayu dan gagasan itu sendiri. Namun demikian, pendirian Sukarno ini pada awalnya

terhad kepada sindiran dan ungkapan dingin terhadap Tanah Melayu memandangkan pada

ketika itu tuntutan terhadap Irian Barat belum selesai. Beliau bimbang jika reaksi negatif itu

dizahirkan ianya akan mempengaruhi keputusan tuntutan Irian Barat tersebut. Namun,

memandang secara rasional terhadap isu ini menyebabkan beliau terpaksa menerima gagasan

tersebut dengan syarat Tunku mampu untuk merealisasikan matlamat tersebut. Jadi, sikap dan

pendirian Sukarno ini jelas menunjukkan bahawa ianya merupakan salah satu sebab utama

yang menyebabkan reaksi konfrontasi terhadap pembentukan Gagasan Malaysia.

Neokolonialisme

Sukarno telah menyuarakan pendirian beliau terhadap pembentukan Gagasan

Malaysia dengan menyatakan bahawa usaha dan perjuangan Indonesia menentang penjajahan

dan imperialism Barat belum tamat walaupun isu Irian Barat berjaya diselesaikan. Atas dasar

ini, Sukarno mengatakan bahawa pembentukan Malaysia adalah merupakan dasar perluasan

Imperialisme Barat dan Nekolonialisme. Sukarno juga mendakwa bahawa penubuhan

Malaysia merupakan satu bentuk penjajahan baharu dan memastikan pengusaaan British ke

atsas perusahaan getah, bijih timah dan minyak. Hal ini kerana Tanah Melayu sememangnya

terkenal dengan lombong bijih timah seperti di Larut, Perak dan hasil minyak yang kaya di

Brunei. Tambahan pula, Indonesia pada ketika itu masih dikelilingi dengan negara

Imperialisme dan Old Established Force. Dr Subandrio juga mengingatkan bahawa negara

Indonesia akan memberi tindak balas terhadap tindakan Tanah Melayu dan Malaysia yang

dianggap salah dan mengancam Indonesia. Sehubungan itu, Indonesia mengingatkan agar

pihak British tidak sesekali membina pangkalan tentera di kawasan Sabah, Sarawak dan

Brunei selepas penubuhan Malaysia.17. Kenyataan Dr Subandrio berkaitan tentera British itu

17 Thor Beng Chong, Malaya/ Indonesia Relations, Penchetak Kerajaan, Kuala Lumpur. 1963, hlm. 42.

9

telah disanggah oleh Lee Kuan Yew, Perdana Menteri Singapura tidak perlu risau tentang

soal pangkalan tentera di Borneo Utara kerana tidak ada sesiapapun yang akan mendirikan

pangkalan tersebut ekoran kemunduran sistem komunikasi di kawasan tersebut. Jadi, faktor

neokolonialisme yang dibimbangkan oleh Indonesia ini jelas menunjukkan bahawa ia

merupakan salah satu sebab utama yang menyebabkan reaksi konfrontasi diantara Indonesia

dan Malaysia.

Bantahan Parti Politik dan Pemimpin Indonesia

Selain daripada Parti Komunis Indonesia yang menyatakan bantahan secara

terbuka terhadap penubuhan Malaysia, terdapat juga beberapa parti politik tempatan yang

menyuarakan pendapat yang sama. Salah satu parti yang menonjol dalam bantahannya

terhadap cadangan penubuhan Gagasan Malaysia ialah Parti Indonesia (Partindo). Partindo

merupakan sebuah parti politik Indonesia yang telah ditubuhkan pada tahun 1932. Parti ini

disertai oleh Presiden Sukarno dan mempunyai lebih seribu orang ahli pada awal

penubuhannya. Seperti pendirian Sukarno dan kenyataan PKI, Partindo juga menpunyai

pendapat yang serupa terhadap penubuhan Gagasan Malaysia. Partindo beranggapan bahawa

Gagasan Malaysia merupakan sebuah neokolonialisme British terhadap negara-negara di

Asia Tenggara. Melalui akhbar rasmi parti ini iaitu Bintang Timor menyatakan bahawa dasar

imperialism British telah mencetuskan Mighty Malaysia dan mempergunakan Tunku Abdul

Rahman bagi menutup neokolonialisme yang dibawa oleh penjajah tersebut. Partindo juga

menuduh Gagasan Malaysia sebagai usaha-usaha yang dilakukan oleh British untuk

menguatkan lagi kedudukan tentera British di Asia Tenggara selain ingin menguasai

kepentingan ekonomi dan sumber alam yang terdapat di Brunei, Sarawak dan Sabah melalui

saluran neokolonialisme tersebut.

10

Tidak cukup dengan reaksi Partindo terhadap Gagasan Malaysia, terdapat juga

reaksi yang menentang gagasan tersebut daripada Parti Nasional Indonesia. Parti Nasional

Indonesia (PNI) merupakan parti politik yang tertua di Indonesia. Parti ini telah ditubuhkan

pada 4 Julai 1927 oleh sekumpulan pelajar yang terlibat dalam Kelab Pembelajaran

Algemeene di Bandung Indonesia. Parti ini pada awalnya telah diketuai oleh Sukarno. Pada

tahun 1962, Ali Sastromidjojo yang merupakan bekas Perdana Menteri Indonesia dan juga

Pengerusi PNI telah mengisytiharkan bahawa Indonesia tidak sesekali akan menjadi boneka

terhadap penubuhan Malaysia. Sebaliknya, Indonesia harus menentukan sama ada penubuhan

gagasan tersebut menguntungkan atau merugikan Indonesia. Ali juga menimbulkan isu

persempadanan dalam kenyataan beliau sekaligus tidak bersetuju dengan pendirian Dr

Subandrio yang mengatakan bahawa beliau tidak mempunyai niat untuk menuntut wilayah di

luar bekas tanah jajahan Belanda di Borneo. Ali menyifatkan kenyataan Dr Subandrio adalah

satu kesilapan yang kurang cerdik.

Sebagai jawapan balas Tunku Abdul Rahman, beliau telah memberi jawapan

bahawa beliau gagal untuk memberi kefahaman terhadap Indonesia tentang kelebihan dan

kelemahan penubuhan Gagasan Malaysia. Namun, beliau menegaskan bahawa Tanah Melayu

tidak mempunyai niat untuk mencetuskan pergaduhan dengan Indonesia sebaliknya meminta

agar Indonesia dan negara lain mengikuti perkembangan gagasan tersebut dengan aman.

Beliau juga menegaskan kepada Indonesia agar tidak campur tangan dalam urusan Tanah

Melayu. Tunku terpaksa bersikap tegas terhadap kenyataan Ali tersebut kerana PNI empunyai

kaitan dengan Sukarno. Tunku bimbang sekiranya Ali akan menghasut Sukarno dengan kata-

kata itu yang boleh dijadikan dasar Indonesia. Dalam pada itu, walaupun Indonesia tidak

menyuarakan pendirian negatifnya terhadap penubuhan Malaysia secara terang-terangan,

pemimpin-pemimpin Indonesia sebenarnya sudah lantang menyatakan pendirian kontra

mereka terhadap penubuhan tersebut. Selain Sukarno, Dr Subandrio secara diam-diam

11

mengecam pembentukan Malaysia bersama Prof. Mohd Yamin. Bagi mereka, Malaysia

adalah pesaing yang menutup impian mereka untuk menubuhkan Indonesia Raya.

Kebimbangan Kedua-dua Negara.

Wujudnya kebimbangan diantara kedua –dua negara sama ada Malaysia mahupun

Indonesia juga menjadi faktor yang menyebabkan konfrontasi Indonesia dengan Malaysia.

Dalam politik Indonesia, Sukarno telah menggunakan ketiga-tiga elemen utama iaitu Islam,

nasionalis dan komunis bagi mengukuhkan kuasanya. Walhal, pengaruh PKI yang didorong

oleh China dan USSR Soviet Union menyebabkan Indonesia seakan-akan menjadi pusat

penyebaran ideologi tersebut. Keadaan ini berbeza dengan Malaysia, terutamanya

Persekutuan Tanah Melayu serta pentadbiran British yang jelas menolak fahaman komunis.

Pengalaman Malaysia dalam menentang Parti Komunis Malaya (PKM) sepanjang tempoh

Darurat 1948-1960 merupakan satu perkara yang sangat mempengaruhi pendirian negara dan

Tunku sendiri terhadap komunis.

Hal ini membimbangkan Tunku jika pengaruh komunis menular di Semenanjung

Tanah Melayu dan menghalang pembentukan Malaysia. Begitu juga dengan Indonesia yang

bimbang kehadiran kuasa asing iaitu British di Tanah Melayu. Seperti pendirian Sukarno dan

kenyataan PKI yang beranggapan bahawa Gagasan Malaysia merupakan sebuah

neokolonialisme British terhadap negara-negara di Asia Tenggara.18 Disamping itu, sokongan

terbuka Indonesia terhadap perjuangan pembebasan rakyat Kalimantan iaitu pemberontakan

di Brunei yang tercetus pada 8 Disember 1962 telah mencetuskan kemarahan Tunku.19 Pada

11 Disember 1963, Tunku mendakwa pihak Indonesia terlibat dengan pemberontakan

tersebut. Tunku juga mendakwa bahawa latihan ketenteraan pemberontakan di taja oleh pihak

18 James P. Ongkili, Modernization In East Malaysia 1960 -1970, hlm. 7.19 Nik Anuar Nik Mahmud, Konfrontasi Malaysia Indonesia, hlm 73.

12

Komunis dan pihak berhaluan kiri di Indonesia. Hal ini seterusnya menyebabkan

kebimbangan kedua – dua negara jika berlaku serangan hendap di antara Malaysia mahupun

Indonesia.

Pengaruh Orang Cina.

Tidak cukup dengan alasan-alasan tersebut, faktor konfrontasi Indonesia dan

Malaysia adalah disebabkan oleh pengaruh orang Cina. Indonesia mengatakan kebimbangan

mereka terhadap perluasan pengaruh Cina di Tanah Melayu dan Asia Tenggara akan berlaku

sekiranya Malaysia ditubuhkan. Indonesia juga menegaskan bahawa sekiranya Malaysia terus

dilaksanakan nescaya suatu hari nanti kaum Cina akan menguasai politik Tanah Melayu

seterusnya Malaysia. Kenyataan Indonesia ini diperkukuhkan lagi dengan menyatakan

bahawa apabila Malaysia yang menggabungkan Tanah Melayu dan Singapura dilaksanakan,

komposisi Melayu akan hanya 39 peratus berbanding kaum Cina yang memonopoli 42

peratus yang lain. Hal ini kerana negara Singapura mempunyai penduduk yang majoritinya

terdiri masyarakat kaum Cina. Disamping itu, negara Singapura pada masa itu dikuasai oleh

pemimpin yang terdiri daripada kaum Cina seperti Lee Kuan Yew dan ketika itu juga terdapat

ramai tokoh – tokoh politik yang membawa ideology politik yang fahaman komunis.20

Sekiranya Tunku yang mengambil tindakan, ianya dianggap sebagai A Malayan Government

acting against Chinese.21 Oleh sebab itu, pihak berkuasa Amerika mencadangkan Lee Kuan

Yew ataupun Kerajaan British mengambil tindakan ke atas tokoh – tokoh komunis. Namun

demikian, kebimbangan ini dijawab oleh Tunku Abdul Rahman dengan mengeluarkan

kenyataan beliau bahawa Malaysia yang ditubuhkan akan menggabungkan Tanah Melayu,

Singapura, Sabah, Sarawak dan Brunei. Jadi masalah komposisi kaum akan dapat diatasi

dengan kehadiran bumiputera Sabah dan Sarawak. Tunku berpendapat bahawa kepentingan

20 Ibid, hlm. 57.21 Ibid.

13

Tanah Melayu adalah lebih terjamin percantuman Tanah Melayu, Singapura, Sabah, Sarawak

dan Brunei.

KESIMPULAN

Penubuhan Gagasan Malaysia yang disuarakan oleh Tunku Abdul Rahman

mendapat pelbagai reaksi daripada negara jiran. Reaksi yang paling jelas adalah reaksi

negatif daripada negara Indonesia. Secara keseluruhannya ,reaksi terhadap penubuhan

Malaysia ini tidak dilihat keterlaluan kerana terhad oleh isu tuntutan Irian Barat. Namun,

setelah isu ini selesai pada bulan Ogos 1962, Indonesia telah mengubah sikap kepada lebih

agresif dengan kenyataan-kenyataan dan hasutan yang dilihat mencabar pendirian Tunku

Abdul Rahman. Tambahan lagi, Parti Komunis Indonesia (PKI) melancarkan perang

psikologi terhadap gagasan Malaysia. Malahan pengaruh PKI telah berjaya menyakin

pemimpin dan parti politik serta rakyat Indonesia sendiri untuk membantah pembentukan

Malaysia.

Kesudahannya, setelah Gagasan Malaysia ditubuhkan, konfrontasi Indonesia

terhadap Malaysia telah dilaksanakan melalui tiga aspek iaitu sekatan ekonomi, pemutusan

hubungan politik dan serangan ketenteraan. Pendaratan tentera Indonesia di Semenanjung

Tanah Melayu pada bukan Oktober 1964, memaksa kerajaan Malaysia mengadu dan

mengemukakakm bantahan kepada Majlis Keselamatan PBB. Akibatnya, satu resolusi, yang

dikenali sebagai Resolusi Norway, telah didraf tetapi malangnya telah dibatalkan oleh undi

Veto pihak USSR yang memihak kepada Indonesia. Pendaratan tentera Indonesia untuk kali

kedua pada bulan Oktober 1964 telah memaksa kerajaan Malaysia mengkaji semula polisi

pertahanannya. Justeru itu, kerajaan Malaysia telah menuntut British melaksanakan dasar

ofensif yang melibatkan operasi merentas sempadan sejauh 10 000 ela dan lebih. Akibat

14

tekanan dari Malaysia, beberapa operasi ofensif telah digubal, seperti rancangan Mason,

rancangan Addington dan Althorpe.22 Konfrontasi ini berakhir apabila Presiden Sukarno

berjaya digulingkan oleh kuasa Soeharto dan perundingan antara Indonesia-Malaysia telah

dimeterai pada 11 Ogos 1966.23 Menjelang akhir tahun 1965, Jeneral Soeharto mengambil

alih kekuasaan di Indonesia daripada Presiden Soekarno setelah berlangsungnya rampasan

kuasa. Oleh kerana konflik domestik ini, keinginan Indonesia untuk meneruskan perang

dengan Malaysia menjadi berkurangan dan peperangan pun turut reda. Pada 28 Mei 1966

sewaktu berlangsung sebuah persidangan di Bangkok, Kerajaan Malaysia dan kerajaan

Indonesia mengumumkan penyelesaian konflik antara kedua-dua negara. Konflik berakhir

pada bulan Jun, dan perjanjian perdamaian ditandatangani pada 11 Ogos dan dirasmikan dua

hari kemudiannya. Perubahan politik dan kepimpinan negara di Filipina dan Indonesia serta

usaha gigih kerajaan dan masyarakat antarabangsa telah berjaya menamatkan peristiwa

konfrontasi. Dengan termeterainya Perjanjian Pangkor pada 11 Ogos 1966, hubungan kedua-

dua negara, Malaysia dan Indonesia yang dianggap sebagai bersaudara, telah pulih seperti

sediakala.

Bibliografi

22Nik Anuar Nik Mahmud, Konfrontasi Malaysia Indonesia, hlm 128.23 Marvin C.Ott, The Sources and Content of Malaysian Foreign Policy Towards Indonesian and Philippines: 1957 – 1965, Baltimore, Maryland. 1971, hlm. 354.

15

1. Arifina, ‘Penyelesaian Konfrontasi Indonesia-Malaysia 1963-1966’, Tesis M.A.,

Fakultas Sastra, Univeristas Indonesia, Jakarta, 1994.

2. Kunaseelan al/Muniandy, Hubungan Malaysia Indonesia, Dewan Bahasa dan

Pustaka, Kuala Lumpur. 1996.

3. James P. Ongkili, Modernization In East Malaysia 1960 -1970, Oxford University

Press, Kuala Lumpur. 1972.

4. Roger William Snow, JR, A Comparative Analysis Of Confederation As An

Instrument Of Indonesian Foreign Policy, University of Washington. 1973.

5. Thor Beng Chong, Malaya/ Indonesia Relations, Penchetak Kerajaan, Kuala Lumpur.

1963.

6. Marvin C.Ott, The Sources and Content of Malaysian Foreign Policy Towards

Indonesian and Philippines: 1957 – 1965, Baltimore, Maryland. 1971.

7. Nik Anuar Nik Mahmud, Konfrontasi Malaysia Indonesia, Penerbit Universiti

Kebangsaan Malaysia, Bangi, Selangor. 2000.

16