KERTAS CADANGAN TESIS

TAJUK: Perkembangan Ekonomi

Orang Melayu Kelantan Selepas

Merdeka (1959 – 2009)

Nama: ROSMINA BT AWANG

No. Matrik: S-OM0003/09(R)

0

PENDAHULUAN

Latar Belakang Kajian

Negeri Kelantan Darul Naim terletak di timur laut Semenanjung

Malaysia. Negeri ini bersempadan dengan dengan 4 wilayah iaitu Thailand

(Pattani) di timur laut, Perak (Hulu Perak) di barat, Pahang (Kuala Lipis) di

selatan dan Terengganu (Besut) di timur/tenggara.1 Di timur Kelantan ialah Laut

Cina Selatan. Keluasan negeri Kelantan ialah 14,931 kilometer persegi.2 Ia

meliputi 4.4% daripada keluasan Malaysia.

Nama negeri Kelantan berasal dari ‘gelam hutan’ atau Melaleuca

Leucadendron iaitu sejenis pokok gelam yang tumbuh di sekitar pantai negeri itu.

Negeri Kelantan dianggap sebagai sebuah negeri tertua di Semenanjung Tanah

Melayu. Kelantan dikatakan telah didiami oleh manusia 2,000 atau 3,000 tahun

Sebelum Masihi, hasil kajian yang diketuai oleh Dr G. de G Sieveking di Gua Cha

pada tahun 1953.3

1 Hassan Harun, 1999, KELANTAN Rakyat Dinamik, Negeri Semakin Ketinggalan, Kuala Lumpur, DD Mediaconsult Sdn. Bhd, hlm. 162 Mohd Roselan Abd. Malek,1993, Salasilah Nama Tempat Negeri Kelantan Darul Naim, Petaling Jaya, Penerbit Prisma Sdn. Bhd, hlm 13 Zetimimi Zakaria, 1990, Warisan Kelantan XI (Kelantan Sebelum Persekutuan Tanah Melayu), Kota Bharu, hlm. 27.

1

Negeri Kelantan mempunyai ciri-ciri budayanya yang tersendiri, terkenal

sebagai lubuk budaya, pusat pengajian dan pemancaran Islam serta pusat tradisi

intelektualisme yang kukuh. Negeri Kelantan merupakan negeri yang terletak di

Pantai Timur Semenanjung. Terdapat banyak gelaran untuk Kelantan seperti

‘Tanah Rendah Sekebun Bunga’, ‘Negeri Serambi Mekah’, ‘Negeri Che Siti Wan

Kembang’.

Negeri Kelantan mempunyai 10 jajahan yang dibahagikan kepada

beberapa daerah. Daerah pula dibahagikan kepada mukim. Struktur pentadbiran

yang demikian ini berbeza daripada struktur pentadbiran negeri-negeri lain di

Malaysia yang terbahagi kepada daerah-daerah dan mukim-mukim. Jajahan-

jajahan di Kelantan ialah Kota Bharu, Pasir Mas, Pasir Putih, Bachok, Machang,

Tumpat, Tanah Merah, Kuala Krai, Ulu Kelantan dan Gua Musang.4

Ibu negeri Kelantan ialah Kota Bharu. Bandar ini mempunyai

keistimewaan yang tersendiri. Di Bandar ini beca roda tiga yang dikenali sebagai

teksi sangat popular sebgai kenderaan jarak dekat. Terdapat tempat-tempat

menarik untuk dilawati di bandar ini serta di kawasan sekelilingnya. Antaranya

ialah Pasar besar Siti Khadijah, Istana Balai Besar, Istana Jahar yang merupakan

Muzium Negeri sekarang, Nilam Puri, Gelanggang Seni, Pengkalan Kubor,

Rantau Panjang dan lain-lain lagi.

4 Salasilh Nama Tempat Negeri Kelantan Darul Naim, hlm. 2

2

Penduduk negeri Kelantan Darul Naim pada tahun 1998 berjumlah

1,484,000 orang, dengan kadar pertumbuhan tahunan sebanyak 2.5%. Majoriti

pendududuk adalah bangsa Melayu. Orang Melayu merupakan penduduk terbesar

di negeri Kelantan, diikuti oleh Cina, India, Siam dan lain-lain bangsa. Bangsa

Melayu mewakili 94.1% penduduk Kelantan, diikuti dengan Cina 4.%, India

0.5% dan lain-lain bangsa 0.8%.5

Negeri Kelantan dari dahulu hingga kini sumber ekonominya banyak

bergantung pada hasil pertanian, perikanan dan juga perusahaan. Negeri Kelantan

merupakan negeri pertanian. Orang Melayu di Kelantan banyak melibatkan

diri dalam bidang pertanian dan tinggal di kampung-kampung atau pun pinggir

bandar.

Melihat kepada taburan pekerjaan mengikut sektor ekonomi pada tahun

2000, sebanyak 27.3% adalah merupakan dalam sektor pertanian, perhutanan dan

perikanan, 22.8% pula adalah sektor perkhidmatan masyarakat, sosial dan

persendirian, manakala 11.7% dari sektor pembuatan. Tiga sektor ini

menyumbangkan sebanyak 61.8% daripada jumlah pekerjaan di Kelantan.6

Daripada statistik yang dikeluarkan oleh Unit Perancang Ekonomi

Kelantan ini menunjukkan bahawa negeri Kelantan merupakan negeri yang

sebahagian besar aktiviti ekonominya adalah mempunyai kaitan rapat dengan

5 KELANTAN Rakyat Dinamik, Negeri Semakin Ketinggalan, hlm.216 Unit Perancang Ekonomi Negeri Kelantan, 2005, Laporan Ekonomi Negeri Kelantan 2004-2005, Kota Bharu, Unit Perancang Ekonomi Negeri (UPEN), hlm. 5.

3

sektor pertanian.

SKOP KAJIAN

Di dalam tesis ini kajian dibuat tentang pengenalan mengenai sejarah dan

pemerintah awal negeri Kelantan dengan memberi tumpuan kepada kedudukan

geografi, politik awalnya, serta kedudukan ekonomi orang Melayu di

Kelantan selepas merdeka khususnya sekitar tahun yang dikaji iaitu 1959

sehingga tahun 2009.

Seterusnya kajian dibuat mengenai peranan kerajaan-kerajaan yang

memerintah negeri Kelantan. Negeri Kelantan merupakan sebuah negeri yang

unik kerana telah diperintah oleh kerajaan Barisan Nasional, Pas, dan Kerajaan

Campuran. Kajian ini akan meninjau peranan-peranan kerajaan tersebut dalam

meningkatkan ekonomi orang Melayu Kelantan dalam tahun 1959-2009. Kajian

akan dibuat secara lebih terperinci mengikut pemerintahan kerajaan yang terlibat

seperti tahun 1959-1974 kerajaan Pas yang diterajui oleh Ishak Lotfi Bin Omar

sehingga tahun 1964 dan Dato’ Mohamad Asri Bin Muda dari tahun 1964

sehingga tahun 1973 sebagai Menteri Besar. Pada tahun 1974-1976 Kerajaan

Campuran ( Pas dan Barisan Nasional) tetapi menteri Besarnya daripada parti Pas

iaitu Mohamad Bin Nasir yang memerintah sehingga tahun 1978 di bawah

lambang parti Pas pula. Pada tahun 1978-1990 kerajaan Barisan Nasional yang

4

memerintah dan melantik Tan Sri Mohamad Bin Yaakub sebagai Menteri Besar.

Tahun 1990-2009 pemerintahan kerajaan Pas kembali bertapak di Kelantan

dengan Menteri Besarnya Dato’ Nik Abdul Aziz Bin Nik Mat. Pemilihan

bermula dengan tahun 1959 adalah untuk meninjau pemerintahan kerajaan

Kelantan selepas merdeka daripada kerajaan yang dipilih oleh rakyat Kelantan

melalui pilihanraya 1959. Kajian juga dibuat sehingga tahun 2009 untuk melihat

arus perubahan kerajaan Kelantan daripada sistem pemerintahan yang berbeza

dalam jangka masa 50 tahun.

Selain itu, pengkaji juga turut mengkaji peranan KESEDAR

(Lembaga Kemajuan Kelantan Selatan) dalam meningkatkan ekonomi orang

Melayu Kelantan. KESEDAR ditubuhkan pada 2 Mac 1978 oleh Tun Hussin

Onn di Kampung Batu Gajah, Tanah Merah Kelantan. Motto KESEDAR ialah

“Memacu Selatan ke Arah Kelantan Terbilang”. Penubuhan KESEDAR adalah

untuk mengimbangi komposisi penduduk di antara Kelantan Utara di bahagian

bandar dengan Kelantan Selatan yang terdiri daripada Gua Musang , Kuala Krai

dan Tanah Merah.

Penubuhan KESEDAR juga adalah bertujuan membasmi

kemiskinan dan menyusun semula masyarakat Kelantan yang berpendapatan

rendah. KESEDAR juga berfungsi untuk memaju, menggalak dan membantu

serta mengusahakan pembangunan ekonomi dan sosial dalam kawasan Kelantan

Selatan. Ia juga untuk menaik taraf tempat tinggal, pertanian, perusahaan, dan

5

perdagangan dalam kawasan Kelantan Selatan. KESEDAR juga bertindak

mengawal dan menyelaras kegiatan-kegiatan tersebut di kawasan Kelantan

Selatan.

Ibu pejabat KESEDAR telah dipindahkan dari Kota Bharu ke Gua

Musang setelah bangunan baru KESEDAR di Gua Musang siap pada 30 Ogos

1986 dengan kos RM 8.014 juta KESEDAR telah menubuhkan Skim Pinjaman

Tabung Ekonomi Peneroka/Penduduk (TEKP) kepada penduduk Kelantan Selatan

bagi menggalakkan mereka melibatkan diri dalam Industri Kecil Luar Bandar.

KESEDAR telah bekerjasama dengan Bank Pertanian pada tahun 1985 dengan

memperkenalkan Skim bantuan Pinjaman Industri Luar Bandar (ILB) dan Skim

Bantuan Pinjaman Ekonomi Sampingan (ES)

Skim ILB adalah untuk pembiayaan mesin dan kelengkapan untuk

menjalankan projek industri luar bandar. Pemohon yang berkelayakan akan

mendapat pinjaman dari RM 5,000 sehingga RM 20,000. Manakala skim ES pula

untuk membiayai projek-projek pertanian jangka pendek termasuk ternakan.

Pemohon yang layak akan mendapat pinjaman RM 10,000 sehingga RM 50,000.

Bagi meningkatkan ekonomi masyarakat Kelantan Selatan,

KESEDAR juga menyediakan pelbagai kursus seperti kursus pemasaran,

pembungkusan, pembuatan,pengurusan kewangan dan lain-lain. KESEDAR juga

menganjurkan ekspo dan menggalakkan penyertaan masyarakat Kelantan

6

menceburinya bagi memasarkan produk-produk yang dihasilkan. Usaha-usaha

yang dilakukan oleh FELDA telah member banyak manfaat dan seterusnya

meningkatkan ekonomi orang Melayu di Kelantan.

Satu lagi kajian yang dibuat oleh pengkaji ialah mengenai MTEN

iaitu Majlis Tindakan Ekonomi Negara (Kelantan). MTEN ditubuhkan pada 20

November 1997 rentetan daripada berlakunya krisis ekonomi yang melanda

Negara pada Julai 1997. Penubuhan MTEN merupakan strategi untuk

mengelakkan Negara daripada terjebak ke arah kemelesetan ekonomi Negara atau

menular kepada sektor sebenar ekonomi setelah mengalami kejatuhan nilai ringgit

dan kemerosotan pasaran saham. Dalam hubungan ini , MTEN bertindak sebagai

badan perunding kepada kerajaan bagi menangani isu semasa dan jangka

sederhana bagi memastikan pertumbuhan ekonomi Negara yang mapan.7

Pada 22 Januari 1998, MTEN Kelantan telah mengadakan

mesyuarat dan meluluskan 3 cadangan iaitu

1. Kerajaan negeri memperuntukkan tanah untuk penanaman sayur-sayuran dan

tanaman kontan yang baru serta tanaman makanan ternakan seperti jagung

supaya dapat mengurangkan import barangan berkenaan.

2. Meningktkan usaha memelihra ikan secara besar-besaran untuk dieksport.

3. Memperketatkan syarat tukar milik tanah daripada pertanian kepada

perumahan.

7 Unit Perancang Ekonomi Negeri Kelantan, 1998 , “Laporan Mengenai Majlis Tindakan Ekonomi Negara Peringkat Negeri Kelantan (MTEN Kelantan),hlm1

7

Sebanyak 22 projek dirancang dalam tempoh 1998-2000 oleh MTEN

Kelantan bagi memulihkan dan meningkatkan ekonomi rakyat Kelantan

seperti:

a) Pemulihan tanah sawah terbiar yang meliputi keluasan kawasan 8,154

hektar.

b) Pembangunan pertanian komersial oleh sector swasta

c) Integrasi lembu di kawsan ladang kelapa sawit.

d) Taman teknologi pertanian.

e) Pasar borong negeri Kelantan.

f) Projek pasar tani harian.

g) Projek buku hijau

h) Projek rumah sembelihan ternakan lembu/kerbau.

i) Kompleks pendaratn ikan di Tok Bali dan Pengkalan Petah.

j) Pelaksanaan meluas projek-projek di bawh program satu produk satu

jajahan.

k) Pembangunan tanaman bergilir di kawasan jelapng tembakau.

l) Projek ladang bersepadu sayur-sayuran/ bunga tanah tinggi di Lojing Gua

Musang (Projek KESEDAR)

m) Memperluaskan pelaksanaan projek ladang merdeka (pembangunan

ladang padi bersepadu oleh KADA)

n) Projek kawasan sayur berkelompok (zon)

o) Projek PPRT bersepadu

p) Desa Taqwa

8

q) Taman industri marin di Tok Bali (oleh PKINK)

r) Pusat penetasan ikan ir tawar di Kuala Krai

s) Projek ladang rakyat (ladang nucleus buah-buahan) projek PKINK

t) Ternakan ikan dalam taliair dan sawah padi

u) Pembangunan kawasan rezab ragutan lembu / kerbau dengan projek

ternakan komersial oleh sektor swasta.

v) Rancangan pengorekan Kuala Besar.8

Segala projek yang dirancang dan dilaksanakan oleh MTEN

Kelantan telah memberi manfaat kepada rakyat Kelantan. Secara tidak

langsung MTEN Kelantan telah memainkan peranan untuk meningkatkan

ekonomi orang Melayu Kelantan.

Selain daripada itu pengkaji juga menyingkap peranan yang

dimainkan oleh Yayasan Kemiskinan Kelantan (YKK) dalam membantu

rakyat Kelantan daripada terus dibelenggu kemiskinan. YKK telah

ditubuhkan pada 26 Mac 1992 di bawah Akta Perbadanan Amanah 1952.

Penubuhannya berasaskan kepada inisiatif dan ilham YB Tan Seri Haji

Anuar bin Haji Musa. Matlamat penubuhan YKK adalah untuk

meningkatkan kualiti hidup rakyat miskin di negeri Kelantan.

Terdapat 3 objektif penubuhan YKK iaitu:

8 Unit Perancang Ekonomi Negeri Kelantan, 1998, “Laporan MTEN Kelantan”. Hlm 10-11

9

1. Melaksanakan aktiviti-aktiviti ke arah pembasmian kemiskinan

melalui program-program seperti sumbangan dermasiswa kepada

pelajar-pelajar, bantuan kewangan kepada pelajar-pelajar miskin di

pusat-pusat pengajian tinggi dan bantuan-bantuan lain.

2. Melaksanakan program pembangunan sosio ekonomi sama ada secara

persendirian ataupun bekerjasama dengan organisasi sektor swasta

dan kerajaan.

3. Mengadakan program-program latihan bagi mempertingkatkan

kemahiran,pengetahuan serta mengubah cara berfikir kumpulan sasar,

Kumpulan sasar YKK ialah penduduk termiskin di negeri Kelantan

tanpa mengambilkira pegangan politik. Jenis-jenis kumpulan sasar

YKK ialah:

i. Mereka yang miskin/termiskin yang tinggal di bandar dan

luar bandar.

ii. Peserta projek cili/asas tani.

iii. Anak yatim

iv. Ibu tunggal

v. Anak peserta yang bersekolah darjah 6,tingkatan 3 dan

tingkatan 5.

vi. Penganggur.

vii. Peniaga kecil (sektor ekonomi non-formal)9

9 Data yang diperolehi dari pejabat YKK

10

Kesimpulannya kajian ini dibuat adalah untuk mengkaji

perkembangan ekonomi orang Melayu Kelantan sekitar tahun 1959 sehingga

2009. Kajian ini adalah untuk meninjau sejauh mana peningkatan ekonomi orang

Melayu Kelantan selepas merdeka terutamanya di dalam sektor pertanian dan juga

perniagaan.

TUJUAN KAJIAN

Kajian ini dibuat adalah untuk mengkaji perkembangan ekonomi orang

Melayu Kelantan sekitar tahun 1959 sehingga tahun 2009. Kajian akan

dibuat tentang taraf ekonomi orang Melayu di Kelantan sekitar tahun yang dikaji

dalam jangkamasa 50 tahun untuk melihat perkembangan ekonomi masyarakat

Melayu Kelantan melalui program-program yang telah dijalankan.

Kajian memberi tumpuan kepada peranan yang dimainkan oleh

KESEDAR bagi meningkatkan taraf hidup orang Melayu Kelantan termasuk

objektif, matlamat dan program-program yang dijalankan bagi membantu rakyat

miskin di Kelantan.

Tujuan kajian ini dibuat juga untuk meninjau program-program yang

dirancang oleh pihak MTEN Kelantan, adakah dapat membantu meningkatkan

ekonomi orang Melayu. Sejauh manakah keberkesanan program yang

dirancangkan dan kejayaan-kejayaan yang diperolehi daripada 22 program yang

11

telah disenaraikan.

Peranan yang dimainkan oleh pihak kerajaan juga dikaji untuk meninjau

bantuan yang dihulurkan dapat memberi manfaat kepda orang Melayu Kelantan

dan seterusnya dapat meningkatkan ekonomi mereka. Pengkaji turut meninjau

perkara yang dilakukan oleh kerajaan yang memerintah Kelantan untuk

meningkatkan ekonomi orang Melayu. Kajian dibuat sejak 1959 sehingga 1978

apabila PAS berjaya merebut Kelantan dalam pilihanraya 1959. Kajian juga turut

meninjau sejauh mana keberkesanan pemerintahan kerajaan campuran Pas dan

Barisan Nasional pada tahun 1974-1976. Kemudian tinjauan dibuat pula dari

tahun 1978 sehingga tahun 1990 semasa kerajaan Barisan Nasional pula yang

memerintah Kelantan.

Kajian turut meninjau perkembangan ekonomi orang Melayu di Kelantan

pada tahun 1990 apabila PAS berjaya sekali lagi merebut semula tampuk

pemerintahan negeri Kelantan daripada kerajaan Barisan Nasional. Kajian dibuat

sehingga tahun 2009 untuk mengkaji perkembangan ekonomi orang Melayu

Kelantan dalam jangka masa 50 tahun.

Satu lagi kajian yang dibuat oleh pengkaji ialah meninjau peranan yang

dimainkan oleh YKK bagi membantu masyarakat MelayuKelantan meningkatkan

taraf ekonomi mereka. Kajian dibuat tetang tujuan, objektif, kumpulan sasar,serta

keberkesanan peranan YKK itu sendiri.

12

PERMASALAHAN KAJIAN

Perkembangan ekonomi orang Melayu di Kelantan dikatakan agak

mundur berbanding dengan taraf ekonomi orang Melayu di negeri-negeri lain,

khasnya di negeri-negeri pantai barat Semenanjung. Walaupun pada hakikatnya taraf

hidup masyarakat Melayu Kelantan lebih kurang sama dengan orang-orang Melayu di

negeri lain, namun KDNK yang direkodkan hanyalah berdasarkan data-data yang ada

dan direkodkan sahaja. Ketiadaan rekod pendapatan sebenar masyarakat Melayu

Kelantan menyukarkan pengkaji mengetahui tahap ekonomi mereka.

TINJAUAN BACAAN

Banyak buku, risalah, jurnal, keratan akhbar dan sebagainya yang menulis

tentang negeri Kelantan. Bahan-bahan yang ditulis itu sama ada mengenai politik negeri

Kelantan, kebudayaan, masyarakat dan sebagainya.

Pengkaji memilih beberapa buah buku sebagai sorotan kajian yang berkaitan

dengan kajian tesis yang ditulis. Buku-buku yang dipilih ialah siri “Warisan Kelantan I –

27” yang diterbitkan oleh Perbadanan Muzium Negeri Kelantan, diselenggarakan oleh

Dato’ Nik Mohamad bin Nik Mohamad Salleh dan beberapa orang penulis lain. Buku ini

mula ditulis pada tahun 1982, dan setiap tahun sebuah buku dikeluarkan pada tahun-

tahun berikutnya.

13

Buku ‘Warisan Kelantan” ini mempunyai banyak edisi iaitu edisi 1 sehingga

edisi 27. Buku-buku ini banyak membincangkan tentang negeri Kelantan pada awal

penubuhannya, kerajaan-kerajaan awal negeri Kelantan, asal keturunan pemerintah

Kelantan, kemasukan Islam di Kelantan, sistem pentadbiran, Kelantan sebagai pusat

pengajian Islam, perjuangan orang Melayu di Kelantan menentang penjajah, ulama-

ulama di Kelantan. Kajian banyak dibuat pada tahun-tahun sebelum merdeka. Walau

bagaimanapun penulisan selepas merdeka ada juga ditulis, walaupun tidak banyak.

Penulisan buku-buku keluaran Perbadanan Muzium Negeri Kelantan ini banyak

membantu penulis dalam menyediakan bahan kajian tesis. Sebagai seorang pengkaji

sejarah, bacaan buku yang berkaitan dengan sejarah Kelantan sebelum dan juga selepas

merdeka amat penting dalam mempengaruhi corak penulisan. Walaupun sumber yang

diperolehi tidak membincangkan mengenai sejarah ekonomi Kelantan secara langsung.

Buku lain yang dikaji oleh penulis ialah ‘History of Kelantan 1840 – 1940’ yang

ditulis oleh Shahril Talib, 1994. Buku ini diterbitkan oleh Academe Art & Printing

Services Sdn.Bhd di Kuala Lumpur. Di dalam buku ‘History of Kelantan 1890-1940’,

Shahril Talib membincangkan tentang sejarah ringkas negeri Kelantan, kerajaan-kerajaan

tempatan, krisis dan persetujuan dalam kerajaan Kelantan, permulaan sistem penasihat di

Kelantan bermula pada 1903-1909 melalui Perjanjian Bangkok. Shahril Taib juga sentuh

tentang kesan pemerintahan dan penjajahan British kepada masyarakat Melayu di

Kelantan.

14

Melalui buku ini pengkaji dapat pengetahuan tentang sejarah dan pentadbiran

negeri Kelantan dari tahun 1890 sehingga 1940. Walaupun kajian tesis bermula selepas

merdeka iaitu 1959 sehingga 2009, namun segala perbincangan dalam buku ini dapat

memberi gambaran sebenar sebelum merdeka.

Buku ketiga yang dipilih oleh pengkaji ialah buku “Kelantan, Religion, Society

and Politics in a Malay State” yang ditulis oleh William R.Roff cetakan tahun 1974 oleh

Oxford Universiti Press. Buku ini memuatkan 12 rencana mengenai negeri Kelantan

yang ditulis dalam bahasa Inggeris oleh 12 orang penulis. Walau bagaimanapun pengkaji

hanya mengkaji beberapa rencana yang berkaitan sahaja.

Di dalam buku ini memuatkan rencana, “Nineteenth Century Kelantan: A Thai View yang ditulis oleh Davis K. Wyatt. Rencana ini mengenai Kelantan sekitar abad

ke-19 dari kacamata Thailand. Rencana “Kelantan in Transition:1891-1910 pula ialah

tentang Kelantan dalam peralihan tahun 1891-1910 oleh Muhamad b. Nik Mohd Salleh.

Ibrahim Nik Mahmood pula menulis rencana “The To’ Janggut Rebellion of 1915”

tentang pemberontakan Tok Janggut pada tahun 1915.

William R.Roff pula menulis “The Origin and Early Years of the Majlis Agama

Islam dan Adat Istiadat Melayu”. Roff menulis tentang penubuhan awal Majlis Agama

Islam dan Adat Istiadat Melayu pada tahun 1915 dengan 12 ahli jwatankuasanya,

peranan majlis, lokasi dan bangunan awal, jawatan-jawatan dalam majlis, sumber

pendapatan dan sebagainya.

15

Rencana lain yang dimuatkan dalam buku ini ialah “Theological Debates : Wan

Musa Bin Haji Abdul Samad and His Family ” yang ditulis oleh Muhamad Salleh &

Wan Musa (with Othman Kelantan). Rencana “Social Stress and Social Structure in

Kelantan Village Life” ditulis oleh Dougls A Raybeck. Rencana “Ethnicity, Centrality

and Education in Pasir Mas” pula ditulis oleh Manning Nash. Sementara rencana “The

Social Organization of Islam in Kelantan ditulis oleh Robert L. Winzeler.

Penulisan rencana-rencana yang terdapat di dalam buku “Kelantan, Religion,

Society and Politics in a Malay State” yang ditulis oleh Roff, Kessler, Nik Mohd Salleh

dan beberapa orang penulis dalam dan luar Negara ini amat bermanfaat sebagai panduan

para pelajar dan pengkaji sejarah. Rencana-rencana di dalam buku ini banyak

membincangkan tentang negeri Kelantan sebelum dan selepas merdeka. Kessler

membincangkan mengenai parti-parti politik yang terdapat di Kelantan seperti Pas,

Umno, Pan Malayan Islamic Party (PMIP) dan Parti Negara selepas merdeka iaitu

tahun 1959. Jadi, rencana ini banyak membantu pengkaji dalam menyiapkan tesis yang

dikaji dari tahun 1959.

Pengkaji juga meninjau tulisan Wan Harun Wan Yaacob yang ditulis pada tahun

1986 yang bertajuk “Sejarah Pembangunan Ekonomi Negeri Kelantan semasa

pemerintahan Pas 1959-1973” Melalui buku ini, penulis memaparkan kegagalan PAS

memajukan ekonomi negeri Kelantan, Kerajaan Persekutuan yang mengabai dan

melambatkan kemajuan di negeri Kelantan, serta hubungan tegang kerajaan negeri

dengan kerajaan persekutuan telah membantutkan lagi pertumbuhan ekonomi di negeri

Kelantan.

16

Selain itu juga, pengkaji turut meninjau buku yang ditulis oleh Wan Harun Wan

Yaakub iaitu buku “Sejarah Pembangunan Ekonomi Negeri Kelantan Semasa

Pemerintahan PAS 1959-1973” Dalam buku ini penulis menyentuh tentang kegagalan

kerajaan PAS dalam memajukan negeri Kelantan. Penulis juga menyentuh tentang

Kerajaan Persekutuan yang mengabaikan negeri Kelantan, menyebabkan negeri

Kelantan lambat memperolehi kemajuan.

Seterusnya pengkaji mengupas buku yang ditulis oleh Maziyah Abdullah yang

bertajuk “SejarahPenubuhan dan Perkembangan Perbadanan Kemajuan Iktisad Negeri

Kelantan (PKINK) Tahun 1969-1983” Buku ini membincangkan matlamat penubuhan

PKINK dan pencapaiannya.

Akhir sekali pengkaji memilih buku “Perindustrian di Kelantan” yang ditulis oleh

Nural Huda Ahmad pada tahun 1984. Buku ini membincangkan tentang negeri Kelantan

yang mempunyai potensi dalam sektor industry, tenaga buruh yang murah dan banyak,

peranan kerajaan dalammembantu sector industri, infrustruktur yang semakin baikdi

negeri Kelantan. Selain itu penulis menyentuh tntang peranan kerajaan dalam

menyelesaikan masalah kekurangan tenaga mahir, kedudukan negeri Kelantan yang jauh

dari Pantai Barat serta kemudahan asas yang tidak mencukupi di negeri Kelantan.

17

METODOLOGI

Penulis membuat kajian dengan menggunakan kajian sumber-sumber bertulis

seperti buku-buku rujukan, risalah-risalah mengenai negeri Kelantan, contoh-contoh

tesis, keratan-keratan akhbar lama dan artikal-artikal mengenai perkembangan ekonomi

di Kelantan. Sumber rujukan daripada sumber pertama ini banyak dibuat di

Perpustakaan Negeri Kelantan, Perpustakaan Negara Malaysia, Perpustakaan Universiti

Sains Malaysia Pulau Pinang, Perpustakaan Negeri, Negeri Sembilan.

Manakala kajian daripada sumber pertama seperti fail-fail kerajaan, pengkaji

banyak buat kajian Arkib Negara Malaysia, Kuala Lumpur dan Arkib Negara Malaysia

cawangan Kelantan. Kajian jugadibuat di perpustakaan Setiausaha Kerajaan Kelantan di

Kota Darulnaim.

Kaedah pemerhatian dan ikut serta juga turut diguna oleh pengkaji. Pemerhatian

pengkaji sendiri turut digunakan dalam kajian ini bagi menunjukkan perkembangan

ekonomi yang berlaku di negeri Kelantan.

SUMBER RUJUKAN Sumber-sumber rujukan yang digunakan oleh pengkaji dalam menyiapkan kertas

cadangan ini ialah buku-buku, laporan, tesis dan keratan akhbar. Di antara buku yang

digunakan ialah buku ‘Warisan Kelantan 1-27” yang diterbitkan oleh Perbadanan

Muzium Negeri Kelantan pada tahun 1982-2003. Buku ‘History of Kelantan 1890-1940’

18

juga menjadi rujukan pengkaji hasil tulisan Shahril Talib yang yangditerbitkan oleh

Academe Art & Printing Services Sdn. Bhd pad tahun 1994 di Kuala Lumpur. Selain itu

pengkaji juga guna buku ‘Kelantan Rakyat Dinamik, Negeri Semakin Ketinggalan’ yang

ditulis oleh Hassan Harun dan diterbitkan oleh DD Mediaconsult Sdn. Bhd pada tahun

1999 di Kula Lumpur. Buku ‘Detik-detik Sejarah Kelantan’ ditulis oleh Sa’ad Shukri

Bin Haji Muda juga diguna oleh pengkaji yang dikeluarkan oleh Pustaka Aman Press di

Kota Bharu pada tahun 1971.

Selain buku-buku ilmiah, pengkaji juga turut menggunakan contoh-contoh tesis

sebagai bahan rujukan. Di antara tesis yang digunakan ialah ‘Sejarah Pembangunan

Ekonomi Negeri Kelantan Semasa Pemerintahan PAS 1959-1975’ oleh Wan Harun Wan

Yaakub. ‘Sejarah Perkembangan Ekonomi Negeri Kelantan 1945-1957’ oleh Rosmi Bin

Mat Nasir. ‘Ekonami Kelantan Selepas Merdeka: Penilaian Terhadap Perkembangan &

Masalah 1945/1995’ olehWee Lip Ping, ‘Sejarah Penglibatan Wanita Kelantan Dalam

Aktiviti Perniagaan’ oleh Rose Anita Abdullah turut dikaji oleh pengkaji.

19

Selain itu, pengkaji turut menggunakan buku tulisan Wan Harun Wan

Yaacob yang ditulis pada tahun 1986 sebagai sumber rujukan. Buku yang ditulis ini ialah

“Sejarah Pembangunan Ekonomi Negeri Kelantan Semasa Pemerintahan PAS 1959-

1973.

20