kemahiran insaniah ipgm 2019 · komunikasi (kik) 11 kemahiran 3 : kemahiran digital dan numerasi...
TRANSCRIPT
BUKU PANDUAN
KEMAHIRAN INSANIAH IPGM
Disediakan oleh: Pusat Kecemerlangan Akademik
2019
BUKU PANDUAN KEMAHIRAN INSANIAH IPGM
Pusat Kecemerlangan Akademik Institut Pendidikan Guru Malaysia
Diterbitkan oleh: INSTITUT PENDIDIKAN GURU MALAYSIA
Kementerian Pendidikan Malaysia Aras 1-3, Blok 2250, Jalan Usahawan 1,
63000 Cyberjaya Selangor Darul Ehsan Malaysia
Tel: 03-83126666 Faks: 03-83126655
Web : http://ipgm.moe.edu.my
ISBN : 978-967-17336-6-0 e-ISBN : 978-967-17336-7-7
Hak cipta Institut Pendidikan Guru Malaysia
Semua hak cipta terpelihara. Hak cipta Kementerian Pendidikan Malaysia 2019 Semua Petikan daripada penerbitan ini tidak boleh diterbitkan atau disimpan dalam bentuk yang boleh diperoleh semula atau disiarkan dalam sebarang bentuk dengan apa cara sekalipun termasuk elektronik, mekanikal, fotokopi,
rakaman atau sebaliknya tanpa mendapat keizinan daripada penerbit.
Oktober 2019
i
PANEL PENULIS BUKU:
PUSAT KECEMERLANGAN AKADEMIK, IPGM, KPM:
1. YBrs. Dr. JAMIAH BT. MOHAMAD
2. YBrs. Dr. NAZIFAH BT. SHAIK ISMAIL
3. YBrs. Dr. RAZILA BT. AW KAMALUDIN
IPG KAMPUS PENDIDIKAN TEKNIK:
4. YBrs. Dr. KARTINI B. ABDUL MUTALIB
5. PN. NORHAYATI BT. HASHIM
6. PN. MAHANI BT. IBRAHIM
7. PN. NORISAH BT. MOHAMED NOR
8. PN. HALIMATUN SA’ADIAH BT. HARITH
9. EN. SHAHARUDIN B. SAAD
IPG KAMPUS BAHASA ANTARABANGSA:
10. YBrs. Dr. SITI ROSNI BT. MOHAMAD YUSOFF
11. YBrs. Dr. SITI HENDON BT. SHEIKH ABDULLAH
IPGK KAMPUS SULTAN ABDUL HALIM:
12. YBrs. Dr. ROHANI BT. CHE HASHIM
13. YBrs. Dr. SUZANA BT. ABD MUTALIB
14. YBrs. Dr. NOR FAUZIAN BT. KASSIM
15. YBrs. Dr. FAZLIZA BT. CHE AMAT
v
IPG KAMPUS IPOH:
16. YBrs. Dr. MIOR AHMAD TERMIZI B. MIOR IDRIS
17. PN. SARIPAH RABEA’AH BT. SYED ALI
18. EN. MILATU SAMSI B. HAYON
19. PN. ANIS SALWA BT. AHMED@ADNAN
IPG KAMPUS DATO RAZALI ISMAIL:
20. CIK YUSALINA BT. YUSOFF
IPG KAMPUS PEREMPUAN MELAYU:
21. EN. ABDULLAH B. ISMAIL
v
KANDUNGAN
PANEL PENULIS BUKU
KATA ALU- ALUAN REKTOR vi
PENGENALAN ii
KEMAHIRAN 1 : KEMAHIRAN KOGNITIF (KKG) 5
KEMAHIRAN 2 : KEMAHIRAN INTERPERSONAL DAN KOMUNIKASI (KIK)
11
KEMAHIRAN 3 : KEMAHIRAN DIGITAL DAN NUMERASI (KDN) 17
KEMAHIRAN 4 : KEMAHIRAN KEPEMIMPINAN, AUTONOMI DAN TANGGUNGJAWAB (KAT)
20
KEMAHIRAN 5 : KEMAHIRAN PERSONAL DAN KEUSAHAWAN (KPK)
26
KEMAHIRAN 6 : KEMAHIRAN ETIKA, NILAI DAN PROFESIONALISME (KEP)
32
RUJUKAN 41
vi
KATA ALU-ALUAN Rektor
Institut Pendidikan Guru Malaysia
Tahniah dan syabas diucapkan kepada Pusat Kecemerlangan Akademik IPGM kerana berjaya menerbitkan Buku Panduan Kemahiran Insaniah Institut Pendidikan Guru Malaysia. Kesemua kemahiran insaniah beserta rubrik ini pastinya akan menjadi panduan kepada ahli akademik untuk pembangunan instrumen pentaksiran yang berupaya menghasilkan graduan yang holistik dan memenuhi keperluan pendidikan masa kini.
Penghasilan dokumen ini menunjukkan bahawa IPG sentiasa komited untuk mengekalkan kualiti pendidikan seiring dengan perubahan dan perkembangan pendidikan negara. Kecekapan pelaksanaan pengurusan akademik melalui program pembangunan guru yang dinamik akan merealisasikan visi IPG sebagai Peneraju Kecemerlangan Pendidikan Guru. Tadbir urus akademik yang berkesan juga akan melahirkan guru yang kompeten dan berjiwa pendidik sekaligus dapat melakarkan nama IPG di peringkat kebangsaan dan global.
Akhir kata, saya berharap agar seluruh warga IPG akan menjadikan buku panduan ini sebagai rujukan rasmi dalam menunaikan tanggungjawab yang telah diamanahkan.
Salam hormat dan terima kasih.
Dr. RUSMINI BINTI KU AHMAD Rektor Institut Pendidikan Guru Malaysia Kementerian Pendidikan Malaysia
Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera.
Alhamdulillah. Puji-pujian bagi Allah S.W.T. Tuhan yang Maha Pemurah lagi Maha Penyayang. Selawat dan salam ke atas junjungan Nabi Muhammad S.A.W.
ormat da
MINI BIBB NTTTTTTT
vii
PENGENALAN
Buku Panduan Kemahiran Insaniah ini diusahakan oleh Pusat Kecemerlangan Akademik, Institut Pendidikan Guru Malaysia (IPGM) sebagai satu panduan dan rujukan utama kepada para pendidik guru di Institut Pendidikan Guru (IPG) bagi melaksanakan Pendidikan Berasaskan Hasil Pembelajaran (OBE) yang sejajar dengan keperluan domain/kluster hasil pembelajaran yang digariskan dalam Kerangka Kelayakan Malaysia edisi kedua.
Kemahiran Insaniah yang dihasilkan dalam buku panduan ini merupakan kemahiran generik yang terdiri daripada enam jenis kemahiran iaitu:
(i) Kemahiran Kognitif (KKG),(ii) Kemahiran Interpersonal dan Komunikasi (KIK),(iii) Kemahiran Digital dan Numerasi (KDN),(iv) Kemahiran Kepemimpinan, Autonomi dan Tanggungjawab (KAT),(v) Kemahiran Personal dan Keusahawan (KPK), dan(vi) Kemahiran Etika, Nilai dan Profesionalisme (KEP).
Beberapa elemen yang menjadi asas dan pertimbangan dalam membina kemahiran insaniah IPGM ini ialah Kemahiran Insaniah IPGM, Kerangka Kelayakan Malaysia edisi kedua, elemen kompetensi pembelajaran global 6C bagi Kapasiti Pedagogi Pembelajaran Bermakna, kemahiran insaniah IPT, elemen-elemen futuristik, Rubrik PNGK Bersepadu iCGPA, elemen kemenjadian pendidik guru dan pemikiran komputational yang menuju ke arah pencapaian matlamat IPG untuk menjadi Institut Pendidikan Tinggi (IPT) utama yang berupaya meningkatkan standard pendidikan di Malaysia melalui latihan dan pembangunan pendidikan guru di samping mencapai matlamat Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia (PPPM) 2013-2025.
5
KEM
AH
IRA
N 1
: K
EM
AH
IRA
N K
OG
NIT
IF (
KK
G)
KEM
AH
IRA
N
INSA
NIA
H
ATR
IBU
TSU
BA
TRIB
UT
TAK
RIF
KO
D
Ke
ma
hira
n
Ko
gn
itif
Pe
mik
ira
n K
ritis
Me
ng
ap
lika
si
pe
ng
eta
hu
an
/ ke
ma
hira
n/
ko
nse
p
Ke
bo
leh
an
me
ng
ap
lika
si p
en
ge
tah
ua
n
/ke
ma
hira
n/
ko
nse
p P
em
ikira
n K
om
pu
tatio
na
l m
en
gg
un
aka
n p
elb
ag
ai k
em
ah
iran
be
rfik
ir d
ala
m k
on
teks
.
KK
G1
Me
ng
an
alis
is
ma
klu
ma
t/d
ata
da
n
me
mb
ua
t p
erk
aita
n
Ke
bo
leh
an
me
mb
ua
t p
erk
aita
n d
an
m
en
ga
na
lisis
p
ola
, tr
en
d a
tau
ke
sam
aa
n
da
ta b
era
sask
an
ma
klu
ma
t.
KK
G2
Me
mb
ua
t p
en
aa
ku
lan
Ke
bo
leh
an
me
mb
ua
t p
en
aa
ku
lan
se
ca
ra
krit
is d
an
an
alit
ika
l me
lalu
i vis
ua
l/g
rafik/n
um
erik.
K
KG
3
Me
mb
ua
t ke
pu
tusa
n
Ke
up
aya
an
me
mb
ua
t ke
pu
tusa
n b
era
sask
an
b
ukti y
an
g k
uku
h.
KK
G4
Me
mb
ina
p
en
ge
tah
ua
n b
ah
aru
ya
ng
be
rma
kn
a d
ala
m
du
nia
se
be
na
r
Ke
up
aya
an
me
mb
ina
pe
ng
eta
hu
an
ba
ha
ru
ya
ng
be
rma
kn
a d
an
me
ne
rap
kan
nya
di
du
nia
se
be
na
r.
KK
G5
6
KEM
AH
IRA
N
INSA
NIA
H
ATR
IBU
TSU
B A
TRIB
UT
TAK
RIF
KO
D
Ke
ma
hira
n
Ko
gn
itif
Ke
ma
hira
nP
en
ye
lesa
ian
M
asa
lah
se
ca
ra
Kre
atif
da
n
Ino
va
tif
Me
ng
en
al p
ast
i da
n
me
ng
an
alis
is m
asa
lah
K
em
ah
iran
me
ng
en
al p
ast
i da
n m
en
ga
na
lisis
m
asa
lah
da
lam
situ
asi
ko
mp
leks/
ka
bu
r.
KK
G6
Me
nila
i, m
em
ilih
da
n
me
nyu
sun
ta
tac
ara
p
en
ye
lesa
ian
alte
rna
tif
Ke
ma
hira
n m
en
ilai,
me
mili
h d
an
me
nyu
sun
ta
tac
ara
pe
nye
lesa
ian
alte
rna
tif
sec
ara
si
ste
ma
tik d
an
jela
s.
KK
G7
Me
laks
an
aka
n
tin
da
ka
n p
en
ye
lesa
ian
m
asa
lah
Ke
ma
hira
n m
ela
ksa
na
ka
n t
ind
aka
n
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h.
KK
G8
Me
mb
ua
t a
na
lisis
re
fle
ktif
da
n m
en
ilai
sem
ula
tin
da
ka
n
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h
Ke
ma
hira
n m
em
bu
at
an
alis
is r
efle
ktif
da
n
me
nila
i se
mu
la t
ind
aka
n p
en
ye
lesa
ian
m
asa
lah
un
tuk
pe
na
mb
ah
ba
ika
n.
KK
G9
Me
ng
en
da
lika
n d
an
m
en
ye
lesa
ika
n
ma
sala
h lu
ar
jan
gka
Ke
ma
hira
n m
en
ge
nd
alik
an
da
n
me
nye
lesa
ika
n m
asa
lah
lua
r ja
ng
ka s
ec
ara
kre
atif
da
n in
ova
tif.
K
KG
10
7
JAD
UA
L 1.1
: R
UB
RIK
KEM
AH
IRA
N K
OG
NIT
IF
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Pe
mik
ira
n
Kri
tis
Me
ng
ap
lika
si
pe
ng
eta
hu
an
/ke
ma
hira
n/
ko
nse
p
Tid
ak b
erk
eb
ole
ha
n
me
ng
ap
lika
sika
n
pe
ng
eta
hu
an
/ ke
ma
hira
n/k
on
sep
P
em
ikira
n
Ko
mp
uta
tio
na
l m
en
gg
un
aka
n
ke
ma
hira
n b
erf
ikir.
Be
rke
bo
leh
an
m
en
ga
plik
asi
ka
n
pe
ng
eta
hu
an
/ ke
ma
hira
n/
ko
nse
pP
em
ikira
n
Ko
mp
uta
tio
na
l d
ala
m k
on
teks
ya
ng
te
rha
d.
Be
rke
bo
leh
an
m
en
ga
plik
asi
ka
n
pe
ng
eta
hu
an
/ ke
ma
hira
n/k
on
sep
P
em
ikira
n
Ko
mp
uta
tio
na
l d
ala
m p
elb
ag
ai
ko
nte
ks.
Be
rke
bo
leh
an
m
en
ga
plik
asi
ka
n
pe
ng
eta
hu
an
/ ke
ma
hira
n/k
on
sep
P
em
ikira
n
Ko
mp
uta
tio
na
l da
lam
p
elb
ag
ai k
on
teks
sec
ara
te
rpe
rin
ci d
an
je
las.
San
ga
t b
erk
eb
ole
ha
n
me
ng
ap
lika
sika
n
pe
ng
eta
hu
an
/ ke
ma
hira
n/k
on
sep
P
em
ikira
n K
om
pu
tatio
na
l d
ala
m p
elb
ag
ai k
on
teks
sec
ara
te
rpe
rin
ci d
an
je
las.
Me
ng
an
alis
is
ma
klu
ma
t/d
ata
d
an
me
mb
ua
t p
erk
aita
n
Tid
ak b
erk
eb
ole
ha
n
me
mb
ua
t p
erk
aita
n
da
n m
en
ga
na
lisis
p
ola
, tr
en
d a
tau
ke
sam
aa
n d
ata
b
era
sask
an
m
aklu
ma
t.
Be
rke
bo
leh
an
m
em
bu
at
pe
rka
ita
n
da
n m
en
ga
na
lisis
p
ola
, tr
en
d a
tau
ke
sam
aa
n d
ata
b
era
sask
an
m
aklu
ma
t te
tap
i ku
ran
g t
ep
at.
Be
rke
bo
leh
an
m
em
bu
at
pe
rka
ita
n
da
n m
en
ga
na
lisis
p
ola
, tr
en
d a
tau
ke
sam
aa
n d
ata
b
era
sask
an
m
aklu
ma
t.
Be
rke
bo
leh
an
m
em
bu
at
pe
rka
ita
n
da
n m
en
ga
na
lisis
p
ola
, tr
en
d a
tau
ke
sam
aa
n d
ata
b
era
sask
an
ma
klu
ma
t d
en
ga
n je
las,
sa
intifik
da
n t
ep
at.
San
ga
t b
erk
eb
ole
ha
n
me
mb
ua
t p
erk
aita
n d
an
m
en
ga
na
lisis
p
ola
, tr
en
d
ata
u k
esa
ma
an
da
ta
be
rasa
ska
n m
aklu
ma
t d
en
ga
n
jela
s, s
ain
tifik
da
n t
ep
at.
Me
mb
ua
t p
en
aa
ku
lan
Ti
da
k b
erk
eb
ole
ha
n
me
mb
ua
t p
en
aa
ku
lan
me
lalu
i v
isu
al/
gra
fik/n
um
erik
b
erd
asa
rka
n
pe
lba
ga
i su
mb
er
ma
klu
ma
t.
Be
rke
bo
leh
an
m
em
bu
at
pe
na
aku
lan
me
lalu
i v
isu
al/
gra
fik/
nu
me
rik
be
rda
sark
an
p
elb
ag
ai s
um
be
r m
aklu
ma
t.
Be
rke
bo
leh
an
m
em
bu
at
pe
na
aku
lan
me
lalu
i v
isu
al/
gra
fik/n
um
erik
b
erd
asa
rka
n
pe
lba
ga
i su
mb
er
ma
klu
ma
t.
Be
rke
bo
leh
an
m
em
bu
at
pe
na
aku
lan
se
ca
ra k
ritis
da
n
an
alit
ika
l me
lalu
i v
isu
al/
gra
fik/n
um
erik
b
erd
asa
rka
n p
elb
ag
ai
sum
be
r m
aklu
ma
t.
San
ga
t b
erk
eb
ole
ha
n
me
mb
ua
t p
en
aa
ku
lan
se
ca
ra k
ritis
da
n
an
alit
ika
l me
lalu
i v
isu
al/
gra
fik/n
um
erik
b
erd
asa
rka
n p
elb
ag
ai
sum
be
r m
aklu
ma
t.
8
Atr
ibu
tSu
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Lem
ah
Me
mu
ask
an
Ba
ikSa
ng
at
Ba
ik
Pe
mik
ira
n
Kri
tis
Me
mb
ua
t K
ep
utu
san
(Ke
bo
leh
an
m
em
bu
at
ke
pu
tusa
n
be
rda
sark
an
b
ukti y
an
g
ku
kuh
)
Tid
ak b
eru
pa
ya
m
em
bu
at
ke
pu
tusa
n.
Be
rup
aya
m
em
bu
at
ke
pu
tusa
n
be
rasa
ska
n b
ukt
i ya
ng
te
rha
d.
Be
rup
aya
me
mb
ua
t ke
pu
tusa
n
be
rasa
ska
n b
ukt
i ya
ng
ku
ku
h.
Be
rup
aya
me
mb
ua
t ke
pu
tusa
n b
era
sask
an
b
ukti y
an
g k
uku
h
de
ng
an
me
ng
am
bil
kira
be
be
rap
a
alte
rna
tif.
San
ga
t b
eru
pa
ya
m
em
bu
at
ke
pu
tusa
n
be
rasa
ska
n b
ukt
i ya
ng
ku
kuh
de
ng
an
m
en
ga
mb
il kira
b
eb
era
pa
alte
rna
tif
da
n
me
ram
al a
kib
at.
Me
mb
ina
p
en
ge
tah
ua
n
ba
ha
ru y
an
g
be
rma
kn
a
da
lam
du
nia
se
be
na
r
Tid
ak b
eru
pa
ya
m
em
bin
a
pe
ng
eta
hu
an
ba
ha
ru
ya
ng
be
rma
kn
a.
Be
rup
aya
m
em
bin
a
pe
ng
eta
hu
an
b
ah
aru
ya
ng
b
erm
akn
a d
an
m
en
era
pka
n
da
lam
ko
nte
ks
ya
ng
te
rha
d.
Be
rup
aya
me
mb
ina
p
en
ge
tah
ua
n
ba
ha
ru y
an
g
be
rma
kn
a d
an
m
en
era
pka
n d
ala
m
ko
nte
ks
pe
rse
kita
ran
nya
.
Be
rup
aya
me
mb
ina
p
en
ge
tah
ua
n b
ah
aru
ya
ng
be
rma
kn
a d
an
m
en
era
pka
n d
ala
m
du
nia
se
be
na
r m
ere
nta
si p
elb
ag
ai
dis
iplin
da
n b
ud
aya
.
San
ga
t b
eru
pa
ya
m
em
bin
a p
en
ge
tah
ua
nb
ah
aru
ya
ng
be
rma
kn
a
da
n m
en
era
pka
n d
ala
m
du
nia
se
be
na
r m
ere
nta
si
pe
lba
ga
i dis
iplin
da
n
bu
da
ya
.
9
Atr
ibu
tSu
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Lem
ah
Me
mu
ask
an
Ba
ikSa
ng
at
Ba
ik
Ke
ma
hira
n
Pe
ny
ele
saia
n
Ma
sala
h
sec
ara
Kre
atif
da
n I
no
va
tif
Ke
na
l pa
sti d
an
A
na
lisis
Ma
sala
h
(Me
ng
en
al p
ast
i d
an
an
alis
is
ma
sala
h d
ala
m
situ
asi
ko
mp
leks
sert
a m
em
bu
at
pe
nila
ian
yg
b
erju
stifik
asi
)
Tid
ak
be
rke
ma
hira
n
me
ng
en
al p
ast
i, m
en
ga
na
lisis
da
n
me
ne
ran
gka
n
pu
nc
a m
asa
lah
d
ala
m s
itu
asi
ru
tin
.
Be
rke
ma
hira
n
me
ng
en
al p
ast
i,
me
ng
an
alis
is d
an
m
en
era
ng
ka
n
pu
nc
a m
asa
lah
se
ca
ra t
erh
ad
d
ala
m s
itu
asi
ru
tin
.
Be
rke
ma
hira
n
me
ng
en
al p
ast
i,
me
ng
an
alis
is d
an
m
en
era
ng
ka
n
pu
nc
a m
asa
lah
d
ala
m s
itu
asi
ru
tin
.
Be
rke
ma
hira
n
me
ng
en
al p
ast
i,
me
ng
an
alis
is d
an
m
en
era
ng
ka
n p
un
ca
m
asa
lah
de
ng
an
jela
s d
an
te
pa
t d
ala
m
situ
asi
ko
mp
leks/
ka
bu
r.
San
ga
t b
erk
em
ah
ira
n
me
ng
en
al p
ast
i,
me
ng
an
alis
is d
an
m
en
era
ng
ka
n p
un
ca
m
asa
lah
de
ng
an
jela
s d
an
te
pa
t d
ala
m
situ
asi
ko
mp
leks
se
rta
m
em
be
rika
n p
en
ilaia
n
be
rasa
ska
n b
ukt
i ya
ng
ku
kuh
.
Me
nila
i, m
em
ilih
d
an
me
nyu
sun
ta
ta c
ara
p
en
ye
lesa
ian
alte
rna
tif
(Ke
bo
leh
an
m
en
ca
ri id
ea
da
n
me
nc
ari
pe
nye
lesa
ian
alte
rna
tif)
Tid
ak
be
rke
ma
hira
n
me
nila
i, m
em
ilih
d
an
me
nyu
sun
ta
ta c
ara
p
en
ye
lesa
ian
alte
rna
tif
terh
ad
ap
ap
a-
ap
a m
asa
lah
.
Be
rke
ma
hira
n
me
nila
i, m
em
ilih
da
n
me
nyu
sun
ta
ta c
ara
p
en
ye
lesa
ian
alte
rna
tif
teta
pi
ku
ran
g s
iste
ma
tik
terh
ad
ap
ap
a-a
pa
m
asa
lah
.
Be
rke
ma
hira
n
me
nila
i, m
em
ilih
d
an
me
nyu
sun
ta
ta c
ara
p
en
ye
lesa
ian
alte
rna
tif
b
erd
asa
rka
n
be
be
rap
a
ma
sala
h d
ala
m
ke
hid
up
an
.
Be
rke
ma
hira
n m
en
ilai,
me
mili
h d
an
me
nyu
sun
ta
ta c
ara
p
en
ye
lesa
ian
alte
rna
tif
sec
ara
sis
tem
atik d
an
je
las.
San
ga
t b
erk
em
ah
ira
n
me
nila
i, m
em
ilih
da
n
me
nyu
sun
ta
ta c
ara
p
en
ye
lesa
ian
alte
rna
tif
sec
ara
sis
tem
atik d
an
je
las.
10
Atr
ibu
tSu
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Lem
ah
Me
mu
ask
an
Ba
ikSa
ng
at
Ba
ik
Ke
ma
hira
n
Pe
ny
ele
saia
n
Ma
sala
h
sec
ara
Kre
atif
da
n I
no
va
tif
Me
laksa
na
ka
n
tin
da
ka
n
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h
Tid
ak
be
rke
ma
hira
n
me
laksa
na
ka
n
tin
da
ka
n
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h.
Be
rke
ma
hira
n
me
laksa
na
ka
n
tin
da
ka
n
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h t
eta
pi
ku
ran
g e
fekt
if.
Be
rke
ma
hira
n
me
laksa
na
ka
n
tin
da
ka
n
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h d
en
ga
n
ba
ik.
Be
rke
ma
hira
n
me
laksa
na
ka
n
tin
da
ka
n p
en
ye
lesa
ian
m
asa
lah
de
ng
an
e
fekt
if.
San
ga
t b
erk
em
ah
ira
n
me
laksa
na
ka
n
tin
da
ka
n p
en
ye
lesa
ian
m
asa
lah
de
ng
an
e
fekt
if.
Me
mb
ua
t a
na
lisis
re
fle
ktif
da
n
me
nila
i se
mu
la
tin
da
ka
n
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h
Tid
ak
be
rke
ma
hira
n
me
mb
ua
t a
na
lisis
re
fle
ktif
da
n
me
nila
i se
mu
la
tin
da
ka
n
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h.
Be
rke
ma
hira
n
me
mb
ua
t a
na
lisis
re
fle
ktif
da
n m
en
ilai
sem
ula
tin
da
ka
n
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h
sec
ara
te
rha
d.
Be
rke
ma
hira
n
me
mb
ua
t a
na
lisis
re
fle
ktif
da
n m
en
ilai
sem
ula
se
ba
ha
gia
n
tin
da
ka
n
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h.
Be
rke
ma
hira
n
me
mb
ua
t a
na
lisis
re
fle
ktif
da
n m
en
ilai
sem
ula
tin
da
ka
n
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
hse
ca
ra m
en
ye
luru
h.
San
ga
t b
erk
em
ah
ira
n
me
mb
ua
t a
na
lisis
re
fle
ktif
da
n m
en
ilai
sem
ula
tin
da
ka
n
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
hse
ca
ra m
en
ye
luru
h.
Me
ng
en
da
lika
n
da
n
me
nye
lesa
ika
n
ma
sala
h lu
ar
jan
gka
Tid
ak
be
rke
ma
hira
n
me
ng
en
da
lika
n
da
n
me
nye
lesa
ika
n
ma
sala
h lu
ar
jan
gka
.
Be
rke
ma
hira
n
me
ng
en
da
lika
n
ma
sala
h lu
ar
jan
gka
te
tap
i tid
ak
be
rup
aya
m
en
ye
lesa
ika
nn
ya
.
Be
rke
ma
hira
n
me
ng
en
da
lika
n
da
n m
en
ye
lesa
ika
n
ma
sala
h lu
ar
jan
gka
te
tap
i ku
ran
g k
rea
tif
da
n
efe
ktif.
Be
rke
ma
hira
n
me
ng
en
da
lika
n d
an
m
en
ye
lesa
ika
n
ma
sala
h lu
ar
jan
gka
se
ca
ra k
rea
tif,
ino
va
tif
da
n e
fekt
if.
San
ga
t b
erk
em
ah
ira
n
me
ng
en
da
lika
n d
an
m
en
ye
lesa
ika
n
ma
sala
h lu
ar
jan
gka
se
ca
ra k
rea
tif,
ino
va
tif
da
n e
fekt
if.
11
KEM
AH
IRA
N 2
: K
EM
AH
IRA
N I
NTE
RP
ER
SO
NA
L D
AN
KO
MU
NIK
ASI
(KIK
)
KEM
AH
IRA
N
INSA
NIA
H
ATR
IBU
T SU
B A
TRIB
UT
TAK
RIF
K
OD
Ke
ma
hira
n
Inte
rpe
rso
na
l d
an
Ko
mu
nik
asi
Ko
mu
nik
asi
Lis
an
d
en
ga
n
pe
lba
ga
i m
od
Ke
jela
san
da
n
ke
ya
kin
an
Ide
a
Be
rke
bo
leh
an
me
nya
mp
aik
an
ide
a y
an
g
jela
s, k
oh
ere
n,y
akin
da
n m
eya
kin
ka
n.
KIK
1
Ke
be
rke
san
an
da
n
Art
iku
lasi
Ide
a
Be
rke
bo
leh
an
me
nya
mp
aik
an
id
ea
ya
ng
b
erk
esa
n d
an
pe
tah
be
rhu
jah
be
rda
sark
an
b
ukti u
ntu
k m
en
ing
ka
tka
n k
em
ah
ira
n
me
na
aku
l. K
IK2
Ke
fah
am
an
da
n
me
nja
wa
b s
oa
lan
d
en
ga
n t
ep
at
Be
rke
bo
leh
an
me
ma
ha
mi d
an
me
nja
wa
b
soa
l an
ya
ng
dia
juka
n d
en
ga
n k
ritis.
K
IK3
Ke
sesu
aia
n
pe
nya
mp
aia
n d
en
ga
n
tah
ap
kh
ala
ya
k
Be
rke
bo
leh
an
me
nye
sua
ika
n p
em
be
nta
ng
an
ke
pa
da
pe
lba
ga
i ta
ha
p k
ha
laya
k d
an
b
ud
aya
ya
ng
be
rbe
za.
KIK
4
Ke
sesu
aia
n
pe
nya
mp
aia
n id
ea
m
en
gg
un
aka
n
tekn
olo
gi
Be
rke
bo
leh
an
me
nya
mp
aik
an
ide
a
be
rasa
ska
n p
em
be
laja
ran
be
rma
kn
a m
ela
lui
pe
mb
en
tan
ga
n m
en
gg
un
aka
n t
ekn
olo
gi.
KIK
5
Ke
bo
leh
an
be
run
din
g
da
n m
en
ca
pa
i p
ers
etu
jua
n
Be
rke
bo
leh
an
me
ng
gu
na
ka
n b
ah
asa
lisa
n
ya
ng
se
sua
i un
tuk
be
run
din
g, b
erb
inc
an
g
da
n
me
nc
ap
ai p
ers
etu
jua
n b
era
sask
an
p
ert
imb
an
ga
n ji
wa
pe
nd
idik
.
KIK
6
12
KEM
AH
IRA
N
INSA
NIA
HA
TRIB
UT
SU
BA
TRIB
UT
TAK
RIF
KO
D
Ke
ma
hira
n
Inte
rpe
rso
na
l d
an
Ko
mu
nik
asi
Ko
mu
nik
asi
b
ert
ulis
Ke
jela
san
pe
nu
lisa
n
Pe
nu
lisa
n y
an
g b
etu
l (p
en
gg
un
aa
n t
ata
b
ah
asa
ya
ng
te
pa
t) d
an
da
pa
t m
en
ya
mp
aik
an
ma
ksu
d d
en
ga
n je
las
ke
a
rah
pe
mb
ela
jara
n b
erm
akn
a.
KIK
7
Ke
sin
am
bu
ng
an
da
lam
p
en
ulis
an
Me
mb
ua
t ke
sin
am
bu
ng
an
da
lam
pe
nu
lisa
n
ke
ara
h p
em
be
laja
ran
be
rma
kn
a.
KIK
8
Pe
nu
lisa
n y
an
g
sist
em
atik
Pe
nu
lisa
n id
ea
ya
ng
sis
tem
atik d
an
da
pa
t m
en
ing
ka
tka
n p
en
gu
asa
an
pe
mb
ela
jara
n
me
ng
iku
t k
on
teks
.
KIK
9
Ke
ma
hira
n
Me
nd
en
ga
r
Me
nd
en
ga
r d
en
ga
n
be
rke
san
Me
ng
am
alk
an
ke
ma
hira
n m
en
de
ng
ar
sec
ara
b
erk
esa
n d
en
ga
n m
em
be
ri tu
mp
ua
n,
me
ne
rima
ide
a,
em
pa
ti,
me
min
ta p
en
jela
san
, p
ara
fra
sa d
an
me
rum
usk
an
un
tuk
me
nin
gka
tka
n k
efa
ha
ma
n k
e a
rah
p
em
be
laja
ran
be
rma
kna
.
KIK
10
Me
mb
eri d
an
m
en
erim
a m
aklu
m
ba
las
Me
ng
am
alk
an
, m
em
be
ri d
an
me
ne
rima
m
aklu
m b
ala
s u
ntu
k m
ere
ka b
en
tuk
sem
ula
p
en
ga
lam
an
pe
mb
ela
jara
n (
red
esi
gn
le
arn
ing
exp
erie
nc
e).
K
IK11
Ke
ma
hira
n
ko
mu
nik
asi
b
uk
an
lis
an
Me
ng
gu
na
ka
n
ke
ma
hira
n k
om
un
ika
si
bu
ka
n li
san
Me
ng
gu
na
ka
n b
ah
asa
ba
da
n (
bo
dy
lan
gu
ag
e)
ya
ng
me
liba
tka
n p
ost
ur
ba
da
n,
ko
nta
k m
ata
, g
era
kan
fiz
ika
l, d
an
eksp
resi
m
uka
ya
ng
se
sua
i ke
ara
h k
eb
erk
esa
na
n
pe
ng
aja
ran
da
n p
em
be
laja
ran
.
KIK
12
13
JAD
UA
L 2.1
: R
UB
RIK
KEM
AH
IRA
N IN
TER
PER
SO
NA
L D
AN
KO
MU
NIK
ASI
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Ko
mu
nik
asi
Li
san
d
en
ga
n
pe
lba
ga
i m
od
Ke
jela
san
da
n
ke
ya
kin
an
id
ea
Ti
da
k b
ole
h
me
nya
mp
aik
an
ide
a
de
ng
an
jela
s,
ko
he
ren
, ya
kin
da
n
me
ya
kin
ka
n.
Me
nya
mp
aik
an
id
ea
te
tap
i ku
ran
g je
las,
ku
ran
g
ko
he
ren
, ku
ran
g
ya
kin
da
n
me
ya
kin
ka
n.
Me
nya
mp
aik
an
ide
a
de
ng
an
ba
ik,
ya
kin
,ko
he
ren
d
an
m
eya
kin
ka
n n
am
un
m
em
erlu
ka
n s
ed
ikit
pe
na
mb
ah
ba
ika
n.
Me
nya
mp
aik
an
ide
a
de
ng
an
jela
s, y
akin
, ko
he
ren
da
n
me
ya
kin
ka
n.
Me
nya
mp
aik
an
ide
a
de
ng
an
sa
ng
at
jela
s,
ya
kin
, ko
he
ren
da
n
me
ya
kin
ka
n
Ke
be
rke
san
an
d
an
art
iku
lasi
id
ea
Tid
ak b
ole
h
me
nya
mp
aik
an
ide
a
da
n b
erh
uja
h
de
ng
an
be
rke
san
b
erd
asa
rka
n b
ukt
i (e
vid
en
ce
ba
sed
).
Me
nya
mp
aik
an
id
ea
da
n b
erh
uja
h
teta
pi k
ura
ng
b
erk
esa
n
be
rda
sark
an
bu
kti
(ev
ide
nc
e b
ase
d).
Me
nya
mp
aik
an
ide
a
de
ng
an
be
rke
san
n
am
un
ku
ran
g
pe
tah
b
erh
uja
h
be
rda
sark
an
bu
kti
(ev
ide
nc
e b
ase
d).
Me
nya
mp
aik
an
ide
a
de
ng
an
be
rke
san
da
n
pe
tah
be
rhu
jah
b
erd
asa
rka
n b
ukt
i (e
vid
en
ce
ba
sed
).
Me
nya
mp
aik
an
ide
a
de
ng
an
sa
ng
at
be
rke
san
da
n p
eta
h
be
rhu
jah
be
rda
sark
an
b
ukti b
erm
aklu
ma
t (e
vid
en
ce
info
rme
d)
Ke
fah
am
an
d
an
me
nja
wa
b
soa
lan
de
ng
an
te
pa
t
Tid
ak m
em
ah
am
i d
an
tid
ak m
en
jaw
ab
so
ala
n.
Me
ma
ha
mi d
an
m
en
jaw
ab
so
ala
n
teta
pi k
ura
ng
b
ert
ep
ata
n
de
ng
an
ke
he
nd
ak
soa
lan
.
Me
ma
ha
mi d
an
m
en
jaw
ab
so
ala
n
de
ng
an
m
em
ua
ska
n.
Me
ma
ha
mi d
an
m
en
jaw
ab
so
ala
n
de
ng
an
ba
ik.
Bo
leh
me
ma
ha
mi d
an
m
en
jaw
ab
so
ala
n
de
ng
an
ce
me
rla
ng
.
Ke
sesu
aia
n
pe
nya
mp
aia
n
ide
a d
en
ga
n
tah
ap
kh
ala
ya
k
Tid
ak b
ole
h
me
nye
sua
ika
n
pe
mb
en
tan
ga
n
ke
pa
da
pe
lba
ga
i ta
ha
p k
ha
laya
k.
Bo
leh
me
nye
sua
ika
n
pe
mb
en
tan
ga
n
ke
pa
da
pe
lba
ga
i ta
ha
p k
ha
laya
k
teta
pi m
em
erlu
ka
n
pe
na
mb
ah
ba
ika
n.
Bo
leh
me
nye
sua
ika
n
pe
mb
en
tan
ga
n
ke
pa
da
pe
lba
ga
i ta
ha
p k
ha
laya
k d
an
b
ud
aya
ya
ng
b
erb
eza
de
ng
an
m
em
ua
ska
n.
Me
nye
sua
ika
n
pe
mb
en
tan
ga
n
ke
pa
da
pe
lba
ga
i ta
ha
p k
ha
laya
k d
an
b
ud
aya
ya
ng
be
rbe
za
de
ng
an
ba
ik.
Bo
leh
me
nye
sua
ika
n
pe
mb
en
tan
ga
n k
ep
ad
a
pe
lba
ga
i ta
ha
p
kh
ala
ya
k d
an
bu
da
ya
ya
ng
be
rbe
za d
en
ga
n
ce
me
rla
ng
.
14
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Ko
mu
nik
asi
Li
san
d
en
ga
n
pe
lba
ga
i m
od
Ke
sesu
aia
n
pe
nya
mp
aia
n
ide
am
en
gg
un
aka
n
tekn
olo
gi
Tid
ak b
ole
h
me
nya
mp
aik
an
ide
a
me
lalu
ip
em
be
nta
ng
an
m
en
gg
un
aka
n
tekn
olo
gi.
Bo
leh
me
nya
mp
aik
an
id
ea
me
lalu
i p
em
be
nta
ng
an
m
en
gg
un
aka
n
tekn
olo
gi p
ad
a
tah
ap
en
ga
ge
me
nt
teta
pi m
em
erlu
ka
n
pe
na
mb
ah
ba
ika
n.
Bo
leh
me
nya
mp
aik
an
ide
a
me
lalu
ip
em
be
nta
ng
an
m
en
gg
un
aka
n
tekn
olo
gi p
ad
a
tah
ap
e
nh
an
ce
me
nt.
Bo
leh
me
nya
mp
aik
an
id
ea
me
lalu
i p
em
be
nta
ng
an
m
en
gg
un
aka
n
tekn
olo
gi p
ad
a t
ah
ap
e
xte
ntio
n t
eta
pi
me
me
rlu
ka
n
pe
na
mb
ah
ba
ika
n.
Bo
leh
me
nya
mp
aik
an
id
ea
me
lalu
i p
em
be
nta
ng
an
m
en
gg
un
aka
n
tekn
olo
gi p
ad
a t
ah
ap
e
xte
ntio
n.
Ke
bo
leh
an
b
eru
nd
ing
da
n
me
nc
ap
ai
pe
rse
tuju
an
Tid
ak b
ole
h
me
ng
gu
na
ka
n
ba
ha
sa li
san
ya
ng
se
sua
i un
tuk
be
run
din
g,
be
rbin
ca
ng
da
n
tid
ak m
en
ca
pa
i p
ers
etu
jua
n/
ob
jektif
be
rasa
ska
n
pe
rtim
ba
ng
an
jiw
a
pe
nd
idik
.
Bo
leh
me
ng
gu
na
ka
n
ba
ha
sa li
san
ya
ng
se
sua
i un
tuk
be
run
din
g,
da
n
be
rbin
ca
ng
te
tap
i tid
ak d
ap
at
me
nc
ap
ai
pe
rse
tuju
an
/ o
bje
ktif
be
rasa
ska
n
pe
rtim
ba
ng
an
jiw
a
pe
nd
idik
se
rta
m
em
erlu
ka
n
bim
bin
ga
n.
Bo
leh
me
ng
gu
na
ka
n
ba
ha
sa li
san
ya
ng
se
sua
i un
tuk
be
run
din
g,
be
rbin
ca
ng
da
n
me
nc
ap
ai
pe
rse
tuju
an
/ o
bje
ktif
de
ng
an
m
em
ua
ska
n
be
rasa
ska
n
pe
rtim
ba
ng
an
jiw
a
pe
nd
idik
me
lalu
i b
imb
ing
an
.
Bo
leh
me
ng
gu
na
ka
n
ba
ha
sa li
san
ya
ng
se
sua
i un
tuk
be
run
din
g,
be
rbin
ca
ng
da
n
me
nc
ap
ai p
ers
etu
jua
n
/ o
bje
ktif
de
ng
an
ba
ik
be
rasa
ska
n
pe
rtim
ba
ng
an
jiw
a
pe
nd
idik
.
Bo
leh
me
ng
gu
na
ka
n
ba
ha
sa li
san
ya
ng
se
sua
i, m
am
pu
m
en
ga
wa
l pe
run
din
ga
nd
an
me
nc
ap
ai
pe
rse
tuju
an
/ o
bje
ktif
de
ng
an
ce
me
rla
ng
b
era
sask
an
p
ert
imb
an
ga
n ji
wa
p
en
did
ik.
15
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Ko
mu
nik
asi
B
ert
ulis
Ke
jela
san
p
en
ulis
an
Ti
da
k b
ole
h m
en
ulis
id
ea
ya
ng
asl
i d
en
ga
n je
las.
Bo
leh
me
nu
lis id
ea
ya
ng
asl
i te
tap
i ku
ran
g
jela
s.
Bo
leh
me
nu
lis id
ea
ya
ng
asl
i de
ng
an
je
las
da
n
me
me
rlu
ka
n
pe
na
mb
ah
ba
ika
n.
Bo
leh
me
nu
lis id
ea
ya
ng
asl
i d
en
ga
n b
etu
l (p
en
gg
un
aa
n
tata
ba
ha
sa y
an
g
tep
at)
, d
an
da
pa
t m
en
ya
mp
aik
an
ma
ksu
d
d
en
ga
n
jela
s ke
ara
h
pe
mb
ela
jara
n
be
rma
kn
a.
Bo
leh
me
nu
lis id
ea
ya
ng
a
sli
de
ng
an
be
tul
(pe
ng
gu
na
an
ta
tab
ah
asa
ya
ng
te
pa
t),
da
n d
ap
at
me
nya
mp
aik
an
ma
ksu
d
d
en
ga
n s
an
ga
t je
las
ke
a
rah
pe
mb
ela
jara
n
be
rma
kn
a.
Ke
sin
am
bu
ng
an
d
ala
m p
en
ulis
an
Tid
ak b
ole
h
me
mb
ua
t ke
sin
am
bu
ng
an
d
ala
m p
en
ulis
an
.
Bo
leh
me
mb
ua
t ke
sin
am
bu
ng
an
d
ala
m p
en
ulis
an
n
am
un
m
em
erlu
ka
n
pe
na
mb
ah
ba
ika
n.
Bo
leh
me
mb
ua
t ke
sin
am
bu
ng
an
d
ala
m p
en
ulis
an
d
en
ga
n
me
mu
ask
an
.
Bo
leh
me
mb
ua
t ke
sin
am
bu
ng
an
da
lam
p
en
ulis
an
de
ng
an
ba
ik
ke
ara
h p
em
be
laja
ran
b
erm
akn
a.
Bo
leh
me
mb
ua
t ke
sin
am
bu
ng
an
da
lam
p
en
ulis
an
de
ng
an
sa
ng
at
ba
ik k
e a
rah
p
em
be
laja
ran
b
erm
akn
a.
Pe
nu
lisa
n y
an
g
sist
em
atik
Tid
ak b
ole
h m
en
ulis
id
ea
ya
ng
si
ste
ma
tik.
Bo
leh
me
nu
lis id
ea
ya
ng
sis
tem
atik
B
ole
h m
en
ulis
ide
a
ya
ng
sis
tem
atik
da
n
da
pa
t m
en
ing
ka
tka
n
pe
ng
ua
saa
n
pe
mb
ela
jara
n
me
ng
iku
t k
on
teks
de
ng
an
m
em
ua
ska
n.
Bo
leh
me
nu
lis id
ea
ya
ng
sis
tem
atik
da
n
da
pa
t m
en
ing
ka
tka
n
pe
ng
ua
saa
n
pe
mb
ela
jara
n m
en
gik
ut
ko
nte
ks
de
ng
an
ba
ik.
Bo
leh
me
nu
lis id
ea
ya
ng
si
ste
ma
tik d
an
da
pa
t m
en
ing
ka
tka
n
pe
ng
ua
saa
n
pe
mb
ela
jara
n m
en
gik
ut
ko
nte
ks
de
ng
an
sa
ng
at
ba
ik.
16
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Ke
ma
hira
n
Me
nd
en
ga
r
Me
nd
en
ga
r d
en
ga
n
be
rke
san
Tid
ak d
ap
at
me
nd
en
ga
r d
an
m
em
be
ri
tum
pu
an
.
Bo
leh
me
nd
en
ga
r d
an
me
mb
eri
tum
pu
an
te
rha
da
p
ide
a.
Bo
leh
me
nd
en
ga
r,
me
mb
eri t
um
pu
an
, m
en
erim
a id
ea
da
n
em
pa
ti.
Bo
leh
me
nd
en
ga
r,
me
mb
eri t
um
pu
an
, m
en
erim
a id
ea
, e
mp
ati
da
n m
em
inta
p
en
jela
san
ide
a.
Bo
leh
me
nd
en
ga
r,
me
mb
eri t
um
pu
an
, m
en
erim
a id
ea
, e
mp
ati,
me
min
ta p
en
jela
san
, p
ara
fra
sa d
an
m
eru
mu
ska
n id
ea
un
tuk
ke
fah
am
an
ke
ara
h
pe
mb
ela
jara
n
be
rma
kn
a.
Me
mb
eri d
an
m
en
erim
a
ma
klu
m b
ala
s
Tid
ak d
ap
at
me
mb
eri d
an
m
en
erim
a m
aklu
m
ba
las.
Ma
mp
u m
em
be
ri
da
n m
en
erim
a
ma
klu
m b
ala
s d
en
ga
n b
imb
ing
an
.
Ma
mp
u m
em
be
ri
da
n m
en
erim
a
ma
klu
m b
ala
s u
ntu
k p
em
be
laja
ran
.
Ma
mp
u m
em
be
ri d
an
m
en
erim
a m
aklu
m
ba
las
un
tuk
pe
mb
ela
jara
n
be
rma
kn
a.
Ma
mp
u m
em
be
ri d
an
m
en
erim
a m
aklu
m b
ala
s u
ntu
k p
em
be
laja
ran
b
erm
akn
a,
sete
rusn
ya
m
ere
ka
be
ntu
k s
em
ula
p
en
ga
lam
an
p
em
be
laja
ran
(re
de
sig
n
lea
rnin
g e
xpe
rien
ce
).
Ke
ma
hira
n
ko
mu
nik
asi
bu
ka
n li
san
Me
ng
gu
na
ka
n
ba
ha
sa b
ad
an
(b
od
y la
ng
ua
ge
) te
tap
itid
ak s
esu
ai.
Me
ng
gu
na
ka
n
ba
ha
sa b
ad
an
(b
od
y la
ng
ua
ge
)ya
ng
se
sua
i se
ca
ra
min
ima
.
Me
ng
gu
na
ka
n
ba
ha
sa b
ad
an
(b
od
y la
ng
ua
ge
)ya
ng
se
sua
i.
Me
ng
gu
na
ka
n
ba
ha
sa b
ad
an
(b
od
y
lan
gu
ag
e)
ya
ng
se
sua
i se
ca
ra b
erk
esa
n.
Me
ng
gu
na
ka
n b
ah
asa
b
ad
an
(b
od
y la
ng
ua
ge
)ya
ng
sa
ng
at
sesu
ai s
ert
a
me
na
rik p
erh
atia
n
au
die
n s
ec
ara
be
rke
san
.
17
KEM
AH
IRA
N 3
: K
EM
AH
IRA
N D
IGIT
AL
DA
N N
UM
ER
ASI
(KD
N)
KEM
AH
IRA
N
INSA
NIA
HA
TRIB
UT
SU
BA
TRIB
UT
TAK
RIF
K
OD
Ke
ma
hira
nD
igita
l d
an
N
um
era
si
Pe
me
role
ha
n d
an
P
em
an
faa
tan
K
em
ah
ira
n D
igita
l
Pe
me
role
ha
n
ke
ma
hira
n d
igita
l M
em
pe
role
h p
elb
ag
ai k
em
ah
iran
dig
ita
l da
ri
pe
lba
ga
i su
mb
er
sec
ara
op
tim
um
. K
DN
1
Pe
ng
gu
na
an
ke
ma
hira
n d
igita
l
Ap
lika
si p
elb
ag
ai k
em
ah
iran
dig
ita
l, su
mb
er
me
dia
da
n t
ekn
olo
gi d
ala
m p
elb
ag
ai
ko
nte
ks.
K
DN
2
Pe
ng
uru
san
ke
ma
hira
n
ma
klu
ma
t d
igita
l
Me
ng
um
pu
l, m
en
yis
ih, m
en
yim
pa
n d
an
m
em
pro
ses
ma
klu
ma
t d
ari p
elb
ag
ai s
um
be
r d
igita
l m
en
gik
ut
ko
nte
ks.
K
DN
3
Pe
me
role
ha
n d
an
P
em
an
faa
tan
K
em
ah
ira
n
Nu
me
rasi
Pe
me
role
ha
n
ke
ma
hira
n n
um
era
si
Me
mp
ero
leh
ke
ma
hira
n n
um
era
si d
ala
m
pe
lba
ga
i ko
nte
ks,
da
n m
elib
atk
an
te
kn
olo
gi
dig
ita
l un
tuk
me
ng
um
pu
l, m
en
ga
na
lisis
da
n
me
ng
ab
un
gka
n d
ata
da
lam
be
ntu
k g
rafik
/vis
ua
l.
KD
N4
Pe
ng
gu
na
an
ke
ma
hira
n n
um
era
si
Me
ng
ap
lika
si id
ea
-id
ea
ma
tem
atik s
ec
ara
b
erk
esa
n d
ala
m k
eh
idu
pa
n s
eh
aria
n d
an
p
elb
ag
ai k
on
teks.
K
DN
5
Ap
lika
si k
em
ah
ira
n
nu
me
rasi
Me
ng
gu
na
ka
n a
sas
ma
tem
atik,
sim
bo
l da
n
tekn
ik b
erk
aita
n s
tatist
ik u
ntu
k m
en
ga
na
lisis
d
ata
se
ca
ra k
ua
ntita
tif.
K
DN
6
18
JAD
UA
L 3
.1: R
UB
RIK
K
EM
AH
IRA
N P
EM
AN
FAA
TAN
KEM
AH
IRA
N D
IGIT
AL
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Pe
me
role
ha
n d
an
Pe
ma
nfa
ata
n
Ke
ma
hira
n D
igita
l
Pe
me
role
ha
n
ke
ma
hira
n d
igita
l D
ap
at
me
mp
ero
leh
ke
ma
hira
n d
igita
l ya
ng
asa
s.
Da
pa
t m
em
pe
role
h
be
be
rap
a
ke
ma
hira
n d
igita
l.
Da
pa
t m
em
pe
role
h
ke
ma
hira
n d
igita
l m
ela
lui b
eb
era
pa
su
mb
er
ya
ng
dib
eri.
Be
rja
ya
m
em
pe
role
h
pe
lba
ga
i ke
ma
hira
n d
igita
l d
ari p
elb
ag
ai
sum
be
r.
San
ga
t b
erja
ya
da
lam
m
em
pe
role
h p
elb
ag
ai
ke
ma
hira
n d
igita
l da
ri
pe
lba
ga
i su
mb
er
sec
ara
o
ptim
um
.
Pe
ng
gu
na
an
ke
ma
hira
n d
igita
l D
ap
at
me
ng
gu
na
ke
ma
hira
n
dig
ita
l, su
mb
er
me
dia
da
n
tekn
olo
gi u
ntu
k
diri s
en
diri.
Da
pa
t m
en
gg
un
a
ke
ma
hira
n d
igita
l, su
mb
er
me
dia
d
an
te
kn
olo
gi
da
lam
bid
an
g
tug
asa
n.
Da
pa
t m
en
gg
ab
un
g
be
be
rap
a k
em
ah
ira
n
dig
ita
l, su
mb
er
me
dia
d
an
te
kn
olo
gi d
ala
m
bid
an
g t
ug
asa
n.
Be
rja
ya
m
en
ga
plik
asi
b
eb
era
pa
ke
ma
hira
n d
igita
l, su
mb
er
me
dia
d
an
te
kn
olo
gi
me
ng
iku
t ko
nte
ks
de
ng
an
ba
ik.
Be
rja
ya
m
en
ga
plik
asi
pe
lba
ga
i ke
ma
hira
n d
igita
l, su
mb
er
me
dia
da
n t
ekn
olo
gi
da
lam
pe
lba
ga
i ko
nte
ks
de
ng
an
ce
me
rla
ng
.
Pe
ng
uru
san
m
aklu
ma
t d
igita
l D
ap
at
me
ng
um
pu
l m
aklu
ma
t d
an
su
mb
er
dig
ita
l se
ca
ra t
erh
ad
.
Da
pa
t m
en
gu
mp
ul
ma
klu
ma
t d
an
su
mb
er
dig
ita
l se
ca
ra
sed
erh
an
a.
Da
pa
t m
en
gu
mp
ul
da
n m
en
yis
ih
ma
klu
ma
t d
ari
pe
lba
ga
i su
mb
er
dig
ita
l de
ng
an
ba
ik.
Da
pa
t m
en
gu
mp
ul d
an
m
en
yis
ihm
aklu
ma
t d
ari
pe
lba
ga
i su
mb
er
dig
ita
l me
ng
iku
t ke
pe
rlua
n k
on
teks
de
ng
an
ba
ik.
Da
pa
t m
en
gu
mp
ul,
me
nyis
ih,
me
nyim
pa
n d
an
m
em
pro
ses
ma
klu
ma
t d
ari
pe
lba
ga
i su
mb
er
dig
ita
l m
en
gik
ut
ke
pe
rlua
n
ko
nte
ks
sec
ara
op
tim
um
d
en
ga
n c
em
erla
ng
.
19
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Pe
me
role
ha
n
da
n
Pe
ma
nfa
ata
n
Ke
ma
hira
n
Nu
me
rasi
Pe
me
role
ha
n
ke
ma
hira
n
nu
me
rasi
Da
pa
t m
em
pe
role
h
ke
ma
hira
n a
sas
nu
me
rasi
.
Da
pa
t m
em
pe
role
h
ke
ma
hira
n a
sas
nu
me
rasi
un
tuk
me
mb
ua
t b
eb
era
pa
p
en
gira
an
.
Da
pa
t m
em
pe
role
h
ke
ma
hira
n
nu
me
rasi
da
lam
p
elb
ag
ai k
on
teks.
Be
rja
ya
me
mp
ero
leh
ke
ma
hira
n n
um
era
si
da
lam
pe
lba
ga
i ko
nte
ks
da
n u
ntu
k m
en
ga
na
lisis
d
ata
.
Be
rja
ya
me
mp
ero
leh
ke
ma
hira
n n
um
era
si
da
lam
pe
lba
ga
i ko
nte
ks,
me
ng
an
alis
is
da
n
me
ng
ab
un
gka
n
da
ta d
ala
m b
en
tuk
gra
fik /
vis
ua
l.
Pe
ng
gu
na
an
ke
ma
hira
n
nu
me
rasi
Da
pa
t m
en
gg
un
aka
n
da
ta n
um
era
si
un
tuk k
ep
erlu
an
se
nd
iri.
Da
pa
t m
en
gg
un
aka
n
da
ta n
um
era
si
un
tuk m
en
yia
pka
n
tug
asa
n y
an
g
dib
eri.
Da
pa
t m
en
gg
un
aka
n d
an
m
en
gg
ab
un
gka
n
da
ta n
um
era
si
un
tuk m
en
yia
pka
n
tug
asa
n.
Da
pa
t m
en
gg
un
a d
an
m
en
ga
bu
ng
ka
n d
ata
n
um
era
si d
an
gra
fik
/vis
ua
l da
lam
m
en
yia
pka
n
tug
asa
n.
Da
pa
t m
en
gg
un
a d
an
m
en
gg
ab
un
gka
n d
ata
n
um
era
si
da
n g
rafik
ata
u
vis
ua
l da
lam
pe
lba
ga
i ko
nte
ks.
Ap
lika
si
ke
ma
hira
n
nu
me
rasi
Da
pa
t m
en
gg
un
aka
n a
sas
ma
tem
atik u
ntu
k
me
ng
an
alis
is d
ata
.
Da
pa
t m
en
gg
un
aka
n a
sas
ma
tem
atik d
an
si
mb
ol u
ntu
k m
en
ga
na
lisis
da
ta
sec
ara
ku
an
tita
tif.
Da
pa
t m
en
gg
un
aka
n a
sas
ma
tem
atik d
an
si
mb
ol b
erk
aita
n
sta
tist
ik u
ntu
k
me
ng
an
alis
is d
ata
se
ca
ra k
ua
ntita
tif.
Be
rja
ya
me
ng
gu
na
ka
n
asa
s m
ate
ma
tik d
an
si
mb
ol b
erk
aita
n s
tatist
ik
un
tuk m
en
ga
na
lisis
da
ta
sec
ara
ku
an
tita
tif.
Be
rja
ya
me
ng
gu
na
ka
n
asa
s m
ate
ma
tik d
an
si
mb
ol b
erk
aita
n s
tatist
ik
un
tuk m
en
ga
na
lisis
d
ata
se
ca
ra k
ua
ntita
tif
de
ng
an
me
ne
pa
ti
sem
ua
asp
ek y
an
g
dip
erlu
ka
n.
20
KEM
AH
IRA
N 4
: K
EM
AH
IRA
N K
EP
EM
IMP
INA
N,
AU
TON
OM
I D
AN
TA
NG
GU
NG
JAW
AB
(K
AT)
KEM
AH
IRA
N
INSA
NIA
H
ATR
IBU
TSU
BA
TRIB
UT
TAK
RIF
K
OD
Ke
pe
mim
pin
an
,a
uto
no
mi d
an
ta
ng
gu
ng
jaw
ab
Be
ke
rja
Da
lam
Pa
suk
an
Me
mb
ina
hu
bu
ng
an
K
eu
pa
ya
an
me
mb
ina
hu
bu
ng
an
da
n
be
rin
tera
ksi
da
lam
sa
tu p
asu
ka
n.
KA
T1
Pe
ran
an
da
lam
p
asu
ka
n
Me
ma
ha
mi p
era
na
n d
an
be
rup
aya
m
em
ain
ka
n
pe
ran
an
da
lam
pa
suka
n.
KA
T2
Me
mim
pin
tu
ga
san
p
asu
ka
n
Ke
up
aya
an
me
mim
pin
tu
ga
san
da
lam
p
asu
ka
n.
KA
T3
Me
mb
ua
t a
gih
an
tu
ga
s A
gih
an
tu
ga
s d
an
ku
asa
ke
pa
da
ah
li p
asu
ka
n d
en
ga
n m
en
ga
lakka
n
pe
ng
liba
tan
se
mu
a a
hli.
K
AT4
Inte
raksi
da
n
ko
lab
ora
tif
da
lam
p
asu
ka
n
Ke
bo
leh
an
me
nu
nju
kka
n k
ola
bo
ratif
an
tara
pe
mim
pin
da
n a
hli
pa
suka
n.
KA
T5
Ku
asa
Au
ton
om
iA
uto
no
mi m
em
bu
at
pili
ha
n d
an
ke
pu
tusa
nb
era
sask
an
p
ert
imb
an
ga
n ji
wa
p
en
did
ik
Me
nu
nju
kka
n a
uto
no
mi d
ala
m m
em
bu
at
pili
ha
n d
an
ke
pu
tusa
n b
era
sask
an
p
ert
imb
an
ga
n ji
wa
pe
nd
idik
.
KA
T6
21
KEM
AH
IRA
NIN
SA
NIA
HA
TRIB
UT
SU
B A
TRIB
UT
TAK
RIF
KO
D
Ke
pe
mim
pin
an
,a
uto
no
mi d
an
ta
ng
gu
ng
jaw
ab
Me
nc
ap
ai
Ma
tla
ma
tPa
suk
an
Me
mim
pin
un
tuk
me
nc
ap
ai
ma
tla
ma
t p
asu
ka
n
Ke
up
aya
an
me
mim
pin
un
tuk m
en
ca
pa
i m
atla
ma
t p
asu
ka
n d
ala
m b
ida
ng
p
en
did
ika
n (
pe
ng
aja
ran
da
n
pe
mb
ela
jara
n).
KA
T7
Me
nye
lia p
era
na
n
ah
li p
asu
ka
n
Ke
bo
leh
an
me
nye
lia p
era
na
n a
hli
pa
suka
n u
ntu
k m
en
ca
pa
i ma
tla
ma
t.
KA
T8
Me
ng
ad
ap
tasi
p
en
ye
liaa
np
asu
ka
n
Ke
bo
leh
an
me
mb
ua
t a
da
pta
si d
ala
m
pe
nye
liaa
n p
asu
ka
n.
KA
T9
Be
rta
ng
gu
ng
jaw
ab
Te
rha
da
p
Dir
i Se
nd
iri d
an
Pa
suk
an
Be
rta
ng
gu
ng
jaw
ab
m
ela
ksa
na
ka
n
am
an
ah
te
rha
da
p
diri d
an
pa
suka
n
Me
nu
nju
kka
n t
an
gg
un
gja
wa
b
me
laksa
na
ka
n a
ma
na
h
me
mb
an
gu
nka
n p
ote
nsi
diri d
an
p
asu
ka
n d
ala
m b
ida
ng
pe
nd
idik
an
(p
en
ga
jara
n d
an
pe
mb
ela
jara
n).
KA
T10
Ke
pe
mim
pin
an
Pro
fesi
on
al
Po
ten
si m
em
imp
in
Ke
up
aya
an
me
ng
em
ba
ng
ka
n p
ote
nsi
d
iri s
en
diri d
an
ah
li p
asu
ka
n u
ntu
k
me
mim
pin
pe
nc
ap
aia
n m
atla
ma
t p
en
did
ika
n (
pe
ng
aja
ran
da
n
pe
mb
ela
jara
n).
KA
T11
Ko
lab
ora
tif
de
ng
an
ke
pe
mim
pin
an
lua
r p
asu
ka
n
Ke
bo
leh
an
me
nu
nju
kka
n k
ola
bo
ratif
da
n p
rose
s in
tera
ksi
so
sia
l an
tara
p
em
imp
in,
ah
li p
asu
ka
n d
an
ko
mu
niti
lua
r.
KA
T12
22
JAD
UA
L 4
.1:
RU
BR
IK K
EM
AH
IRA
N K
EP
EM
IMP
INA
N, A
UTO
NO
MI
DA
N T
AN
GG
UN
GJA
WA
B
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Be
ke
rja
da
lam
p
asu
ka
n
Me
mb
ina
h
ub
un
ga
n
Ke
up
aya
an
m
em
bin
a
hu
bu
ng
an
da
n
be
rin
tera
ksi
d
ala
m s
atu
p
asu
ka
n s
ec
ara
sa
ng
at
terh
ad
.
Ke
up
aya
an
m
em
bin
a
hu
bu
ng
an
da
n
be
rin
tera
ksi
da
lam
sa
tu p
asu
ka
n
sec
ara
te
rha
d.
Ke
up
aya
an
m
em
bin
a
hu
bu
ng
an
da
n
be
rin
tera
ksi
da
lam
sa
tu p
asu
ka
n
de
ng
an
ba
ik.
Ke
up
aya
an
m
em
bin
a h
ub
un
ga
n
da
n b
erin
tera
ksi
d
ala
m s
atu
pa
suka
nd
en
ga
n s
an
ga
t b
aik
se
rta
da
pa
t m
en
un
jukk
an
ke
rja
sam
a d
ala
m
satu
pa
suka
n.
Ke
up
aya
an
me
mb
ina
h
ub
un
ga
n d
an
b
erin
tera
ksi
da
lam
sa
tu
pa
suka
n s
ec
ara
efe
ktif
sert
a d
ap
at
me
nu
nju
kka
n k
erja
sam
a
ya
ng
sa
ng
at
ba
ik u
ntu
k
me
nc
ap
ai m
atla
ma
t p
asu
ka
n.
Pe
ran
an
da
lam
p
asu
ka
n
Tid
ak m
em
ah
am
i p
era
na
n d
an
tid
ak b
eru
pa
ya
m
em
ain
ka
n
pe
ran
an
da
lam
p
asu
ka
n.
Ku
ran
g
me
ma
ha
mi
pe
ran
an
da
n
ku
ran
g b
eru
pa
ya
m
em
ain
ka
n
pe
ran
an
da
lam
p
asu
ka
n.
Me
ma
ha
mi
pe
ran
an
da
n
be
rup
aya
m
em
ain
ka
n
seb
ah
ag
ian
be
sar
pe
ran
an
de
ng
an
b
aik
d
ala
m
pa
suka
n.
Me
ma
ha
mi p
era
na
n
da
n b
eru
pa
ya
m
em
ain
ka
n
pe
ran
an
da
lam
p
asu
ka
n d
en
ga
n
ba
ik.
San
ga
t m
em
ah
am
i p
era
na
n d
an
be
rup
aya
m
em
ain
ka
n
pe
ran
an
d
ala
m p
asu
ka
n d
en
ga
n
aktif
da
n c
em
erla
ng
.
Me
mim
pin
tu
ga
san
p
asu
ka
n
Ma
sih
be
lum
b
erk
eya
kin
an
d
an
ku
ran
g
be
rup
aya
un
tuk
m
em
imp
in p
roje
k
da
lam
pa
suka
n.
Ku
ran
g
ke
up
aya
an
m
em
imp
in p
roje
k
da
lam
pa
suka
n
teta
pi a
da
ke
ing
ina
n u
ntu
k
me
mim
pin
.
Be
rke
up
aya
an
m
em
imp
in p
roje
k
da
lam
pa
suka
n
de
ng
an
ba
ik d
an
d
ap
at
me
ne
ntu
ka
n
pe
ran
an
ah
li p
asu
ka
n.
Be
rke
up
aya
an
m
em
imp
in p
roje
k
da
lam
pa
suka
n
de
ng
an
ba
ik d
an
m
em
an
faa
tka
n
ke
leb
iha
n d
an
min
at
ah
li p
asu
ka
n.
Be
rke
up
aya
an
ya
ng
sa
ng
at
tin
gg
i da
lam
m
em
imp
in p
roje
k
pa
suka
n d
an
da
pa
t m
en
an
ga
ni
seb
ara
ng
c
ab
ara
n d
en
ga
n s
an
ga
t b
erk
esa
n d
an
c
em
erla
ng
.
Me
mb
ua
t a
gih
an
tu
ga
s
Be
rke
bo
leh
an
m
em
bu
at
ag
iha
n
tug
as
da
n k
ua
sa
ke
pa
da
ah
li p
asu
ka
n d
en
ga
n
pe
ng
liba
tan
ah
li ya
ng
sa
ng
at
terh
ad
.
Be
rke
bo
leh
an
m
em
bu
at
ag
iha
n
tug
as
da
n k
ua
sa
ke
pa
da
ah
li p
asu
ka
n d
en
ga
n
pe
ng
liba
tan
se
bila
ng
an
be
sar
a
hli.
Be
rke
bo
leh
an
m
em
bu
at
ag
iha
n
tug
as
da
n k
ua
sa
ke
pa
da
ah
li p
asu
ka
n d
en
ga
n
me
ng
ga
lakka
n
pe
ng
liba
tan
se
mu
a a
hli.
Da
pa
t m
en
un
jukka
n
pe
ng
ag
iha
n t
ug
as
sec
ara
efe
ktif d
an
m
em
be
rika
n k
ua
sa
ke
pa
da
ah
li p
asu
ka
nd
en
ga
n
me
ng
ga
lakka
n
pe
ng
liba
tan
se
mu
a
ah
li
Da
pa
t m
en
un
jukka
n
pe
ng
ag
iha
n t
ug
as
sec
ara
efe
ktif d
an
te
pa
t d
an
me
mb
erika
n k
ua
sa
ke
pa
da
ah
li p
asu
ka
n
de
ng
an
me
ng
ga
lakka
n
pe
ng
liba
tan
se
mu
a a
hli.
23
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Be
ke
rja
da
lam
p
asu
ka
nIn
tera
ksi
da
n
ko
lab
ora
tif
da
lam
pa
suka
n
Ke
bo
leh
an
b
erk
ola
bo
ratif
an
tara
pe
mim
pin
d
an
ah
li p
asu
ka
n
ad
ala
h s
an
ga
t m
inim
um
da
n
tid
ak b
eru
pa
ya
m
en
un
jukk
an
fu
ng
si s
eb
ag
ai
satu
pa
suka
n.
Ku
ran
g
be
rke
bo
leh
an
b
erk
ola
bo
ratif
an
tara
pe
ran
an
p
em
imp
in d
an
ah
li p
asu
ka
n
sert
a
ke
leb
iha
n in
div
idu
tid
ak
dim
an
faa
tka
n
de
ng
an
ba
ik.
Be
rke
bo
leh
an
u
ntu
k
be
rko
lab
ora
tif
an
tara
pe
mim
pin
d
an
ah
li p
asu
ka
n
de
ng
an
efe
ktif.
Be
rke
ke
bo
leh
an
u
ntu
k b
erk
ola
bo
ratif
an
tara
pe
mim
pin
d
an
ah
li p
asu
ka
n
de
ng
an
b
eke
rja
sam
a
me
ma
inka
n t
ug
as
sert
a p
era
na
n s
etia
p
ah
li p
asu
ka
n s
ec
ara
b
erk
esa
n.
San
ga
t b
erk
eb
ole
ha
n
me
nu
nju
kka
n k
ola
bo
ratif
ya
ng
be
rma
kn
a
an
tara
p
em
imp
in d
an
ah
li p
asu
ka
n s
ert
a
me
nye
da
ri k
ep
en
tin
ga
n
un
tuk m
en
ca
pa
i m
atla
ma
t p
asu
ka
n
sec
ara
ko
lektif.
Ku
asa
Au
ton
om
i A
uto
no
mi
me
mb
ua
t ke
pu
tusa
n
be
rasa
ska
n
pe
rtim
ba
ng
an
jiw
a p
en
did
ik
Be
rke
up
aya
an
a
uto
no
mi
da
lam
m
em
bu
at
ke
pu
tusa
n s
an
ga
t m
inim
um
d
an
ke
pu
tusa
n a
sas
pa
suka
nd
ite
ntu
ka
n o
leh
se
bila
ng
an
ke
cil
ah
li p
asu
ka
n.
Be
rke
up
aya
an
a
uto
no
mi
da
lam
m
em
bu
at
ke
pu
tusa
n n
am
un
ke
pu
tusa
n p
en
tin
g
ma
sih
dite
ntu
ka
n
ole
h s
eb
ilan
ga
n
ke
cil
ah
li p
asu
ka
n.
Be
rke
up
aya
an
a
uto
no
mi
da
lam
m
em
bu
at
ke
pu
tusa
n d
en
ga
n
me
liba
tka
n
seb
ah
ag
ian
be
sar
ah
li p
asu
ka
n b
ag
i m
em
bu
at
ke
pu
tusa
n
pe
ntin
g.
Be
rke
up
aya
an
a
uto
no
mi
da
lam
m
em
bu
at
ke
pu
tusa
n
de
ng
an
me
ng
am
bil
kira
ke
leb
iha
n s
etia
p
ah
li p
asu
ka
n b
ag
i m
en
ca
pa
i ma
tla
ma
t p
asu
ka
n b
era
sask
an
p
ert
imb
an
ga
n ji
wa
p
en
did
ik.
San
ga
t b
erk
eu
pa
ya
an
a
uto
no
mi
da
lam
m
em
bu
at
ke
pu
tusa
n
de
ng
an
me
liba
tka
n
sem
ua
ah
li p
asu
ka
n.
Ke
pu
tusa
n y
an
g d
iam
bil
da
pa
t d
ima
nfa
atk
an
o
leh
se
tia
p a
hli
pa
suka
n
ke
ara
h m
en
ca
pa
i m
atla
ma
t p
asu
ka
n
be
rasa
ska
n
pe
rtim
ba
ng
an
jiw
a
pe
nd
idik
.
Me
nc
ap
ai M
atla
ma
t Pa
suk
an
Me
mim
pin
un
tuk
me
nc
ap
ai
ma
tla
ma
t p
asu
ka
n
Ku
ran
g m
am
pu
m
en
un
jukk
an
ta
ng
gu
ng
jaw
ab
m
ela
ksa
na
ka
n
am
an
ah
m
em
ba
ng
un
ka
n
po
ten
si d
iri d
an
p
asu
ka
n d
ala
m
bid
an
g
pe
nd
idik
an
(pe
ng
aja
ran
da
n
pe
mb
ela
jara
n).
Da
pa
t m
en
un
jukk
an
m
en
un
jukk
an
se
ba
ha
gia
n k
ec
il ta
ng
gu
ng
jaw
ab
m
ela
ksa
na
ka
n
am
an
ah
m
em
ba
ng
un
ka
n
po
ten
si d
iri d
an
p
asu
ka
n d
ala
m
bid
an
g
pe
nd
idik
an
(pe
ng
aja
ran
da
n
pe
mb
ela
jara
n).
Da
pa
t m
en
un
jukk
an
se
ba
ha
gia
n b
esa
r ta
ng
gu
ng
jaw
ab
m
ela
ksa
na
ka
n
am
an
ah
m
em
ba
ng
un
ka
n
po
ten
si d
iri d
an
p
asu
ka
n d
ala
m
bid
an
g
pe
nd
idik
an
(pe
ng
aja
ran
da
n
pe
mb
ela
jara
n).
Ma
hir m
en
un
jukka
n
tan
gg
un
gja
wa
b
me
laksa
na
ka
n
am
an
ah
m
em
ba
ng
un
ka
n
po
ten
si d
iri d
an
p
asu
ka
n d
ala
m
bid
an
g p
en
did
ika
n
(pe
ng
aja
ran
da
n
pe
mb
ela
jara
n).
San
ga
t m
ah
ir d
an
c
em
erla
ng
da
lam
m
en
un
jukk
an
ta
ng
gu
ng
jaw
ab
m
ela
ksa
na
ka
n a
ma
na
h
me
mb
an
gu
nka
n p
ote
nsi
d
iri d
an
pa
suka
n d
ala
m
bid
an
g p
en
did
ika
n
(pe
ng
aja
ran
da
n
pe
mb
ela
jara
n).
24
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Me
nc
ap
ai M
atla
ma
t Pa
suk
an
Me
nye
liap
era
na
n a
hli
pa
suka
n
Ke
bo
leh
an
m
en
ye
lia
pe
ran
an
ah
li p
asu
ka
n u
ntu
k m
en
ca
pa
i m
atla
ma
t a
da
lah
sa
ng
at
lem
ah
.
Ke
bo
leh
an
m
en
ye
lia p
era
na
n
ah
li p
asu
ka
n u
ntu
k
me
nc
ap
ai
ma
tla
ma
t m
asi
h
lem
ah
da
n
me
me
rlu
ka
n
bim
bin
ga
n.
Ke
bo
leh
an
m
en
ye
lia p
era
na
n
ah
li p
asu
ka
n u
ntu
k
me
nc
ap
ai
ma
tla
ma
t d
ilaksa
na
ka
n
de
ng
an
ba
ik.
Ke
bo
leh
an
me
nye
lia
pe
ran
an
ah
li p
asu
ka
n u
ntu
k m
en
ca
pa
i ma
tla
ma
t d
ilaksa
na
ka
n
de
ng
an
ba
ik d
i sa
mp
ing
me
ma
ha
mi
seb
ah
ag
ian
fu
ng
si
pe
nye
liaa
n.
Ke
bo
leh
an
me
nye
lia
pe
ran
an
ah
li p
asu
ka
n
ad
ala
h s
an
ga
t c
em
erla
ng
. Fu
ng
si
pe
nye
liaa
n u
ntu
k m
en
ca
pa
i ma
tla
ma
t p
asu
ka
n d
ifa
ha
mi
de
ng
an
sa
ng
at
jela
s d
an
m
en
ye
luru
h.
Me
ng
ad
ap
tasi
p
en
ye
liaa
np
asu
ka
n
Ke
bo
leh
an
m
em
bu
at
ad
ap
tasi
da
lam
p
en
ye
liaa
np
asu
ka
n s
an
ga
t m
inim
um
da
n
tid
ak m
en
cu
ba
m
en
ca
ri
pe
nye
lesa
ian
ba
ha
ru.
Ke
bo
leh
an
m
em
bu
at
ad
ap
tasi
da
lam
p
en
ye
liaa
np
asu
ka
n k
ura
ng
b
erk
esa
n d
an
m
asi
h t
erika
t d
en
ga
n
pe
ng
eta
hu
an
se
dia
ad
a d
ala
m
me
nc
ari
pe
nye
lesa
ian
.
Ke
bo
leh
an
m
em
bu
at
ad
ap
tasi
da
lam
p
en
ye
liaa
np
asu
ka
n d
en
ga
n
ba
ik d
an
da
pa
t m
en
ge
na
l pa
sti
da
n m
en
ilai i
de
a
ba
ha
ru.
Ke
bo
leh
an
m
em
bu
at
ad
ap
tasi
d
ala
m p
en
ye
liaa
n
pa
suka
n s
ec
ara
b
erk
esa
n d
an
p
raktika
l se
rta
m
em
pu
nya
i dim
en
si
sem
asa
.
Ke
bo
leh
an
me
mb
ua
t a
da
pta
si d
ala
m
pe
nye
liaa
n p
asu
ka
n
san
ga
t fle
ksi
be
l, b
erd
aya
m
aju
da
n m
en
gik
ut
ko
nte
ks
sert
a d
ap
at
dis
esu
aik
an
de
ng
an
p
elb
ag
ai p
ers
pe
ktif.
Be
rta
ng
gu
gja
wa
b
Terh
ad
ap
Dir
i Se
nd
iri
da
n P
asu
ka
n
Be
rta
ng
gu
ng
ja
wa
b
me
laksa
na
ka
n
am
an
ah
te
rha
da
p d
iri
da
n p
asu
ka
n
Ke
up
aya
an
m
en
un
jukk
an
ra
sa
tan
gg
un
gja
wa
b
terh
ad
ap
diri
sen
diri d
an
da
lam
p
asu
ka
n a
da
lah
sa
ng
at
min
imu
m
da
n m
em
erlu
ka
n
bim
bin
ga
n y
an
g
leb
ih.
Ke
up
aya
an
un
tuk
me
nu
nju
kka
n r
asa
ta
ng
gu
ng
jaw
ab
te
rha
da
p d
iri
sen
diri d
an
ta
ng
gu
ng
jaw
ab
d
ala
m p
asu
ka
n
ad
ala
h m
inim
um
d
en
ga
n
bim
bin
ga
n y
an
g
min
imu
m.
Ke
up
aya
an
m
en
un
jukk
an
ra
sa
tan
gg
un
gja
wa
b
sep
en
uh
nya
te
rha
da
p d
iri
sen
diri d
an
da
pa
t m
em
ain
ka
n
pe
ran
an
da
lam
p
asu
ka
n d
en
ga
n
ba
ik.
Ke
up
aya
an
m
en
un
jukk
an
ra
sa
tan
gg
un
gja
wa
b
sep
en
uh
nya
te
rha
da
p d
iri s
en
diri
da
n d
ala
m p
asu
ka
n
sert
a b
ole
h
me
mb
ua
t ke
pu
tusa
n
sen
diri s
ec
ara
sa
ng
at
be
rke
san
.
Ke
up
aya
an
b
ert
an
gg
un
gja
wa
b
sep
en
uh
nya
se
ca
ra
be
rke
san
te
rha
da
p d
iri
sen
diri d
an
da
lam
p
asu
ka
n s
ert
a
be
rke
ma
mp
ua
n
me
mb
ua
t ke
pu
tusa
n
sert
a m
ela
ksa
na
ka
n
pe
ran
an
nya
ya
ng
m
em
be
ri im
pa
k k
ep
ad
a
ke
hid
up
an
se
be
na
r.
25
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Ke
pe
mim
pin
an
P
rofe
sio
na
l
Po
ten
si
me
mim
pin
K
erk
eu
pa
ya
an
m
en
ge
mb
an
gka
n
po
ten
si d
iri s
en
diri
da
n u
ntu
k
me
mim
pin
ah
li p
asu
ka
n a
da
lah
sa
ng
at
min
imu
m
da
n
terb
ata
s.
Ke
up
aya
an
m
en
ge
mb
an
gka
n
po
ten
si d
iri s
en
diri
da
n u
ntu
k
me
mim
pin
ah
li p
asu
ka
n m
ula
d
ap
at
dik
em
ba
ng
ka
n.
Ke
up
aya
an
m
en
ge
mb
an
gka
n
po
ten
si d
iri s
en
diri
da
n a
hli
pa
suka
n
ad
ala
h s
ed
erh
an
au
ntu
k m
en
ca
pa
i m
atla
ma
t p
en
did
ika
n.
Ke
up
aya
an
m
en
ge
mb
an
gka
n
po
ten
si d
iri s
en
diri d
an
a
hli
pa
suka
n s
ec
ara
b
ert
eru
san
ad
ala
h
ba
ik d
i sa
mp
ing
m
em
imp
in p
asu
ka
n
un
tuk m
en
ca
pa
i m
atla
ma
t p
en
did
ika
n.
Ke
up
aya
an
m
en
ge
mb
an
gka
n
po
ten
si d
iri s
en
diri d
an
p
ote
nsi
se
tia
p a
hli
pa
suka
n s
ec
ara
b
ert
eru
san
ad
ala
h
san
ga
t c
em
erla
ng
da
n
dila
ksa
na
ka
n d
en
ga
n
pe
nu
h m
ina
t se
rta
d
ap
at
ma
tla
ma
t p
en
did
ika
n d
en
ga
n
me
nye
luru
h.
Ko
lab
ora
tif
de
ng
an
ke
pe
mim
pin
an
lua
r p
asu
ka
n
Ke
bo
leh
an
b
erk
ola
bo
ratif
da
n
pro
ses
inte
raksi
so
sia
l pa
da
p
erin
gka
t a
sas
da
n
ce
nd
eru
ng
m
elih
at
sesu
atu
d
ari p
ers
pe
ktif
sen
diri y
an
g
aka
n
me
ng
ha
lan
g
ke
up
aya
an
u
ntu
k m
em
be
ntu
kh
ub
un
ga
n p
osi
tif
da
lam
pa
suka
n.
Ke
bo
leh
an
b
erk
ola
bo
ratif
da
n
pro
ses
inte
raksi
so
sia
l be
rad
a
pa
da
pe
rin
gka
t a
wa
l me
ng
iku
t p
era
na
n t
ug
as
da
n k
ed
ud
uka
n
da
lam
pa
suka
n
sert
a d
ap
at
me
ng
am
bil
kira
e
mo
si d
an
p
an
da
ng
an
ora
ng
la
in d
ala
m
pa
suka
n.
Ke
bo
leh
an
un
tuk
be
rko
lab
ora
tif
da
n
be
rin
tera
ksi
d
en
ga
n le
bih
b
ert
ole
ran
si
da
n d
ap
at
me
ne
rim
a s
ert
a
me
ng
ha
rga
i p
ers
pe
ktif
ya
ng
a
ga
k b
erb
eza
da
ri
da
lam
da
n lu
ar
pa
suka
n.
Ke
bo
leh
an
b
erk
ola
bo
ratif
da
n
be
rin
tera
ksi
de
ng
an
b
erk
esa
n s
eb
ag
ai a
hli
pa
suka
n d
an
da
pa
t m
em
pe
ng
aru
hi
soko
ng
an
, m
em
be
ri g
ala
ka
n d
an
m
en
ca
ba
r p
era
na
n
bu
ka
n s
ah
aja
b
ers
am
a a
hli
pa
suka
n
ma
lah
an
jug
a
de
ng
an
ora
ng
lain
.
Ke
bo
leh
an
b
erk
ola
bo
ratif
da
n
be
rin
tera
ksi
de
ng
an
sa
ng
at
ce
me
rla
ng
da
nb
eru
pa
ya
me
nye
litka
n
ke
ma
hira
n e
mp
ati y
an
g
tin
gg
i, m
em
ah
am
i p
ers
pe
ktif
ora
ng
lain
ya
ng
me
mb
aw
a
ke
san
ke
pa
da
p
eru
ba
ha
n t
ing
ka
h
laku
se
rta
m
en
ing
ka
tka
n
ke
fun
gsi
an
pa
suka
n
de
ng
an
sa
ng
at
jela
s.
26
KEM
AH
IRA
N 5
: K
EM
AH
IRA
N P
ER
SO
NA
L D
AN
KEU
SA
HA
WA
NA
N -
(K
PK
)
KEM
AH
IRA
NIN
SA
NIA
HA
TRIB
UT
SU
B A
TRIB
UT
TAK
RIF
KO
D
Ke
ma
hira
nPe
rso
na
l d
an
K
eu
sah
aw
an
an
Ke
ma
hira
nP
ers
on
al
Pe
mb
ela
jara
n
Sep
an
jan
g
Ha
ya
t
Pro
ses
pe
mb
ela
jara
n s
ese
ora
ng
se
ca
ra
be
rte
rusa
n b
ag
i me
nin
gka
tka
n il
mu
p
en
ge
tah
ua
n d
an
ke
ma
hira
n u
ntu
k
me
mb
an
gu
nka
n k
erja
ya
da
lam
pa
da
m
asa
se
ka
ran
g m
ah
up
un
ma
sa a
ka
n
da
tan
g.
KPK
1
Pe
ng
uru
san
Ma
saP
rose
s m
era
nc
an
g d
an
me
laksa
na
ka
n
ka
wa
lan
ma
sa y
an
g d
igu
na
ka
n u
ntu
k
sesu
atu
aktiv
iti,
teru
tam
an
ya
un
tuk
me
nin
gka
tka
n k
eb
erk
esa
na
n,
ke
ce
ka
pa
n
ata
u p
rod
uktiv
iti.
KPK
2
Mo
tiv
asi
B
erm
otiv
asi
da
n m
en
do
ron
g r
aka
n-r
aka
n
lain
un
tuk m
en
yia
pka
n s
etia
p t
ug
asa
n d
an
a
ktv
iti.
KPK
3
Min
da
Ke
usa
ha
wa
na
n
Vis
iM
em
pu
nya
i wa
wa
san
be
rin
ov
asi
ba
gi
me
nye
lesa
ika
n m
asa
lah
du
nia
se
be
na
r.
KPK
4
Kre
ativ
iti
Me
mp
un
ya
i ba
ka
t se
be
na
r p
en
jen
am
aa
n
(pa
ten
t) d
ala
m m
en
ge
na
l pa
sti p
elu
an
g
un
tuk
me
nc
ipta
nila
i eko
no
mi d
an
so
sia
l ke
a
rah
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h y
an
g p
en
tin
g
ata
u m
en
ca
ri p
elu
an
g b
ah
aru
.
KPK
5
Jarin
ga
n
Me
mp
un
ya
i ke
sed
ara
n b
ah
aw
a b
ag
i m
en
jad
i se
ora
ng
usa
ha
wa
n s
ese
ora
ng
m
em
erlu
ka
n h
ub
un
ga
n k
eu
sah
aw
an
an
m
ela
lui p
em
be
ntu
ka
n p
asu
ka
n,
inte
griti
KPK
6
27
pe
rib
ad
i, ko
mu
nik
asi
da
n t
aw
ara
n y
an
g
ba
ik.
Ke
ma
hira
nK
eu
sah
aw
an
an
Pe
ng
ala
ma
nK
eu
sah
aw
an
an
Pe
mb
ela
jara
n y
an
g d
ipe
role
hi m
ela
lui
pe
ng
liba
tan
se
ca
ra la
ng
sun
g/k
ole
ktif
da
lam
aktiviti k
eu
sah
aw
an
an
.
KPK
7
Pe
ng
en
alp
ast
ian
P
elu
an
g
Ke
usa
ha
wa
na
n
Pro
ses
me
nc
ari p
elu
an
g m
ela
ksa
na
ka
n
ide
a k
eu
sah
aw
an
an
me
ng
iku
t st
rate
gi
ya
ng
te
lah
dira
nc
an
g.
Me
ng
um
pu
l se
rta
m
en
jan
a id
ea
- id
ea
ba
ha
ru d
an
me
mb
ua
t in
ova
si d
ala
m m
en
ga
plik
asi
ka
n id
ea
ke
pa
da
am
ala
n.
KPK
8
Tole
ran
si R
isik
o
Sika
p d
an
ke
sed
iaa
n u
sah
aw
an
da
lam
m
en
ge
na
l pa
sti d
an
me
ng
am
bil
lan
gka
h
me
ng
ha
da
pi r
isik
o.
KPK
9
Loku
s K
aw
ala
n
Da
lam
an
Si
ka
p p
erc
aya
ba
ha
wa
asa
s ke
jaya
an
a
da
lah
te
rle
tak
pa
da
ke
rja
se
nd
iri,
ma
mp
u
me
ng
aw
al k
eh
idu
pa
n d
an
be
rin
teg
riti
KPK
10
Pe
nc
ap
aia
nK
eu
pa
ya
an
me
leta
kka
n s
asa
ran
ya
ng
le
bih
tin
gg
i da
lam
me
ng
ha
da
pi c
ab
ara
n.
KPK
11
Pe
ng
uru
san
Ke
wa
ng
an
K
eu
pa
ya
an
un
tuk m
en
ge
nd
alik
an
p
en
gu
rusa
n k
ew
an
ga
n d
an
su
mb
er
sec
ara
be
rin
teg
riti.
KPK
12
28
JAD
UA
L 5
.1:
RU
BR
IK K
EM
AH
IRA
N P
ER
SO
NA
L D
AN
KEM
AH
IRA
N K
EU
SA
HA
WA
NA
N
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Ke
ma
hira
n
Pe
rso
na
l
Pe
mb
ela
jara
n
Sep
an
jan
g
Ha
ya
t
Ku
ran
g p
rose
s p
em
be
laja
ran
se
ca
ra b
ert
eru
san
b
ag
i m
en
ing
ka
tka
n il
mu
p
en
ge
tah
ua
n d
an
ke
ma
hira
n.
Me
mp
un
ya
i se
dik
it
pro
ses
pe
mb
ela
jara
n
sec
ara
be
rte
rusa
n
ba
gi
me
nin
gka
tka
n il
mu
p
en
ge
tah
ua
n d
an
ke
ma
hira
n.
Me
mp
un
ya
i pro
ses
pe
mb
ela
jara
n
sec
ara
be
rte
rusa
n
ba
gi
me
nin
gka
tka
n il
mu
p
en
ge
tah
ua
n d
an
ke
ma
hira
n.
Me
mp
un
ya
i ba
nya
k
pro
ses
pe
mb
ela
jara
n
sec
ara
be
rte
rusa
n
ba
gi m
en
ing
ka
tka
n
ilmu
pe
ng
eta
hu
an
d
an
ke
ma
hira
n u
ntu
k
me
mb
an
gu
nka
n
ke
rja
ya
pa
da
ma
sa
seka
ran
g.
Me
mp
un
ya
i ba
nya
k
pro
ses
pe
mb
ela
jara
n
sec
ara
be
rte
rusa
n b
ag
i m
en
ing
ka
tka
n il
mu
p
en
ge
tah
ua
n d
an
ke
ma
hira
n u
ntu
k
me
mb
an
gu
nka
n
ke
rja
ya
pa
da
ma
sa
seka
ran
g a
tau
ma
sa
aka
n d
ata
ng
se
rta
d
ap
at
me
mb
eri
ma
nfa
at
ke
pa
da
ora
ng
la
in.
Pe
ng
uru
san
M
asa
K
ura
ng
m
era
nc
an
g
ka
wa
lan
ma
sa
un
tuk
me
nin
gka
tka
n
pro
du
ktiv
iti.
Bo
leh
me
ran
ca
ng
ka
wa
lan
ma
sa
un
tuk
me
nin
gka
tka
n
pro
du
ktiv
iti.
Bo
leh
me
ran
ca
ng
d
an
m
ela
ksa
na
ka
n
sed
ikit k
aw
ala
n
ma
sa u
ntu
k m
en
ing
ka
tka
n
pro
du
ktiv
iti.
Bo
leh
me
ran
ca
ng
d
an
me
laksa
na
ka
n
ka
wa
lan
ma
sa
de
ng
an
ba
ik u
ntu
k
me
nin
gka
tka
n
pro
du
ktiv
iti.
Bo
leh
me
ran
ca
ng
da
n
me
laksa
na
ka
n k
aw
ala
n
ma
sa d
en
ga
n s
an
ga
t b
aik
un
tuk
me
nin
gka
tka
n
pro
du
ktiv
iti s
ec
ara
b
erk
esa
n.
Mo
tiv
asi
Ti
ad
a m
otiva
si
da
lam
me
nye
lesa
ika
n
tug
asa
n.
Ku
ran
g
me
mp
un
ya
i m
otiva
si d
ala
m
me
nye
lesa
ika
n
tug
asa
n.
Me
mp
un
ya
i m
otiva
si y
an
g
me
mu
ask
an
d
ala
mm
en
ye
lesa
ika
n
tug
asa
n.
Me
mp
un
ya
i mo
tiv
asi
d
an
bo
leh
m
en
do
ron
g r
aka
n-
raka
n la
in d
ala
m
me
nye
lesa
ika
n
tug
asa
n.
Me
mp
un
ya
i mo
tiv
asi
ya
ng
sa
ng
at
tin
gg
i da
n
bo
leh
me
nd
oro
ng
ra
ka
n-r
aka
n la
in d
ala
m
me
nye
lesa
ika
n t
ug
asa
n
da
n a
ktiv
iti.
29
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Min
da
K
eu
sah
aw
an
an
Vis
iTi
da
k m
em
pu
nya
i w
aw
asa
n d
ala
m
me
nye
lesa
ika
n
ma
sala
h.
Me
mp
un
ya
i se
dik
it
wa
wa
san
da
lam
m
en
ye
lesa
ika
n
ma
sala
h.
Me
mp
un
ya
i w
aw
asa
n d
ala
m
me
nye
lesa
ika
n
ma
sala
h.
Me
mp
un
ya
i w
aw
asa
n d
an
se
dik
it
ino
va
si d
ala
m
me
nye
lesa
ika
n
ma
sala
h.
Me
mp
un
ya
i wa
wa
san
d
an
be
rin
ov
asi
ya
ng
b
ole
h d
ijad
ika
n c
on
toh
d
ala
m m
en
ye
lesa
ika
n
ma
sala
h.
Kre
ativ
iti
Tia
da
pe
rsp
ektif
ke
usa
ha
wa
na
n
un
tuk m
en
ge
na
l p
ast
i pe
lua
ng
ba
gi
me
me
nu
hi
ke
pe
rlua
n,
sosi
al
da
n e
ko
no
mi.
Me
mili
kip
ers
pe
ktif
ke
usa
ha
wa
na
n
ya
ng
ku
ran
g je
las
un
tuk m
en
ge
na
l p
ast
i pe
lua
ng
ba
gi
me
me
nu
hi
ke
pe
rlua
n,
sosi
al
da
n e
ko
no
mi.
Me
mili
ki p
ers
pe
ktif
ke
usa
ha
wa
na
n
da
n m
am
pu
m
en
ca
ri p
elu
an
g
da
lam
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h s
eb
en
ar
ya
ng
da
pa
t m
em
be
ri f
ae
da
h
sosi
al d
an
e
ko
no
mi.
Me
mili
ki d
aya
ke
usa
ha
wa
na
n y
an
g
ba
ik d
ala
m
pe
nye
lesa
ian
ma
sala
h y
an
g
be
rma
nfa
at
sert
a
me
me
nu
hi k
ep
erlu
an
, so
sia
l da
n e
ko
no
mi
ya
ng
be
rda
ya
ma
ju.
Me
mili
ki d
aya
ke
usa
ha
wa
na
n y
an
g
san
ga
t b
aik
da
lam
p
en
ye
lesa
ian
ma
sala
h
ya
ng
be
rma
nfa
at
sert
a
me
me
nu
hi k
ep
erlu
an
, so
sia
l, e
ko
no
mi d
an
d
ap
at
me
mp
ate
nt
pro
du
k.
Jarin
ga
n
Ku
ran
g
me
mp
un
ya
i ke
sed
ara
n
terh
ad
ap
p
em
be
ntu
ka
n
pa
suka
n.
Ku
ran
g
me
mp
un
ya
i ke
sed
ara
n
terh
ad
ap
p
em
be
ntu
ka
n
pa
suka
n d
an
in
teg
riti p
erib
ad
i.
Me
mp
un
ya
i ke
sed
ara
n
terh
ad
ap
p
em
be
ntu
ka
n
pa
suka
n d
an
in
teg
riti p
erib
ad
i.
Me
mp
un
ya
i ke
sed
ara
n t
erh
ad
ap
p
em
be
ntu
ka
n
pa
suka
n,
inte
griti
pe
rib
ad
i, ko
mu
nik
asi
d
an
ta
wa
ran
ya
ng
b
aik
.
Me
mp
un
ya
i ke
sed
ara
n
ya
ng
sa
ng
at
tin
gg
i te
rha
da
p
pe
mb
en
tuka
n p
asu
ka
n,
inte
grit
i pe
rib
ad
i, ko
mu
nik
asi
da
n
taw
ara
n y
an
g b
aik
se
rta
bo
leh
dija
dik
an
c
on
toh
.
30
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Mi n
da
K
eu
sah
aw
an
an
Pe
ng
ala
ma
n
Ke
usa
ha
wa
na
nTi
da
k b
eru
pa
ya
m
en
ulis
lap
ora
n
refle
ksi
p
en
glib
ata
n
da
lam
aktiv
iti
ke
usa
ha
wa
na
n.
Be
rup
aya
me
nu
lis
lap
ora
n r
efle
ksi
p
en
glib
ata
n
da
lam
aktiv
iti
ke
usa
ha
wa
na
n
teta
pi d
en
ga
n
tid
ak le
ng
ka
p.
Be
rup
aya
me
nu
lis
seb
ah
ag
ian
be
sar
lap
ora
n r
efle
ksi
d
an
po
rtfo
lio
pe
ng
liba
tan
d
ala
m a
ktiv
iti
ke
usa
ha
wa
na
n.
Pe
nu
lisa
n la
po
ran
re
fle
ksi
da
n p
ort
folio
p
en
glib
ata
n d
ala
m
aktiv
iti k
eu
sah
aw
an
an
d
ise
dia
ka
n d
en
ga
n
ba
ik.
Pe
nu
lisa
n la
po
ran
re
fle
ksi
da
n p
ort
folio
p
en
glib
ata
n d
ala
m
aktiv
iti k
eu
sah
aw
an
an
d
ise
dia
ka
n d
en
ga
n
san
ga
t b
aik
da
n b
ole
h
dija
dik
an
co
nto
h
ke
pa
da
ya
ng
lain
.
Pe
ng
en
alp
ast
ian
P
elu
an
g
Ke
usa
ha
wa
na
n
Ku
ran
g m
en
ca
ri
da
n m
ere
bu
t p
elu
an
g
ke
usa
ha
wa
na
n.
Bo
leh
me
nc
ari
da
n
me
reb
ut
pe
lua
ng
ke
usa
ha
wa
na
n.
Bo
leh
me
nc
ari
da
n
me
reb
ut
pe
lua
ng
ke
usa
ha
wa
na
n
teta
pi k
ura
ng
m
en
yu
sun
str
ate
gi
pe
ma
sara
n.
Bo
leh
me
nc
ari
da
n
me
reb
ut
pe
lua
ng
ke
usa
ha
wa
na
n s
ert
a
bo
leh
me
nyu
sun
st
rate
gi
pe
ma
sara
n d
an
m
en
gu
mp
ul i
de
a-id
ea
ba
ha
ru.
Bo
leh
me
nc
ari
da
n
me
reb
ut
pe
lua
ng
ke
usa
ha
wa
na
n s
ert
a
me
nyu
sun
str
ate
gi
pe
ma
sara
n d
i sa
mp
ing
m
en
jan
a id
ea
-id
ea
b
ah
aru
da
n m
em
bu
at
ino
va
si s
ert
a
me
ng
ap
lika
sika
n id
ea
ke
pa
da
am
ala
n.
Tole
ran
si R
isik
o
Ku
ran
g b
eru
pa
ya
u
ntu
k m
en
ge
na
l p
ast
i ris
iko
.
Be
rup
aya
m
en
ge
na
l pa
sti
risi
ko
.
Be
rup
aya
m
en
da
pa
tka
n
ma
klu
ma
t d
ala
m
me
ng
ura
ng
ka
n
risi
ko
.
Be
rup
aya
me
ng
uku
r d
an
me
ng
an
alis
is r
isik
o.
Be
rup
aya
me
ng
uku
r d
an
me
ng
an
alis
is s
ert
a
me
nc
ad
an
gka
n
alte
rna
tif
un
tuk
me
ng
ura
ng
ka
n r
isik
o.
31
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Mi n
da
K
eu
sah
aw
an
an
Loku
s K
aw
ala
n
Da
lam
an
Ku
ran
g p
erc
aya
ba
ha
wa
asa
s
ke
jaya
an
ad
ala
h
terle
tak p
ad
a k
erja
sen
diri.
Pe
rca
ya
ba
ha
wa
asa
s ke
jaya
an
ad
ala
h t
erle
tak
pa
da
ke
rja
se
nd
iri .
Pe
rca
ya
ba
ha
wa
asa
s ke
jaya
an
ad
ala
h t
erle
tak
pa
da
ke
rja
se
nd
iri
da
n
bo
leh
me
ng
aw
al
ke
hid
up
an
.
Pe
rca
ya
ba
ha
wa
asa
s ke
jaya
an
ad
ala
h
terle
tak p
ad
a k
erja
sen
diri d
an
bo
leh
me
ng
aw
al k
eh
idu
pa
n
da
n b
erin
teg
riti.
San
ga
t p
erc
aya
ba
ha
wa
asa
s ke
jaya
an
ad
ala
h t
erle
tak p
ad
a
ke
rja
se
nd
iri d
an
bo
leh
me
ng
aw
al k
eh
idu
pa
n
de
ng
an
sa
ng
at
ba
ik
da
n b
erin
teg
riti.
Pe
nc
ap
aia
n
Tid
ak b
eru
pa
ya
me
leta
kka
n
sasa
ran
.
Ku
ran
g b
eru
pa
ya
me
leta
kka
n
sasa
ran
da
lam
me
ng
ha
da
pi
ca
ba
ran
.
Be
rup
aya
me
leta
kka
n
sasa
ran
da
lam
me
ng
ha
da
pi
ca
ba
ran
.
Be
rup
aya
me
leta
kka
n
sasa
ran
ya
ng
leb
ih
tin
gg
i da
lam
me
ng
ha
da
pi
ca
ba
ran
.
San
ga
t b
eru
pa
ya
me
leta
kka
n s
asa
ran
ya
ng
leb
ih t
ing
gi d
ala
m
me
ng
ha
da
pi c
ab
ara
n
da
n b
ole
h d
iap
lika
sika
n
da
lam
ke
hid
up
an
.
Pe
ng
uru
san
Ke
wa
ng
an
Ku
ran
g b
eru
pa
ya
un
tuk
me
ng
en
da
lika
n
pe
ng
uru
san
ke
wa
ng
an
.
Ku
ran
g b
eru
pa
ya
un
tuk
me
ng
en
da
lika
n
pe
ng
uru
san
ke
wa
ng
an
da
n
sum
be
r.
Be
up
aya
me
ng
en
da
lika
n
seb
ah
ag
ian
be
sar
ko
mp
on
en
ke
wa
ng
an
da
n
sum
be
r.
Be
rup
aya
un
tuk
me
ng
en
da
lika
n
ko
mp
on
en
ke
wa
ng
an
da
n
sum
be
r d
en
ga
n b
aik
.
Be
rup
aya
un
tuk
me
ng
en
da
lika
n
ko
mp
on
en
ke
wa
ng
an
da
n s
um
be
r d
en
ga
n
san
ga
t b
aik
se
ca
ra
be
rin
teg
riti.
32
KEM
AH
IRA
N 6
: K
EM
AH
IRA
N E
TIK
A,
NIL
AI
DA
N P
RO
FESIO
NA
LISM
E (
KEP
)
KEM
AH
IRA
NIN
SA
NIA
HA
TRIB
UT
SU
B A
TRIB
UT
TAK
RIF
AN
KO
D
Etik
a,
Nila
i d
an
P
rofe
sio
na
lism
e
Nila
i
Mo
ral
Me
mp
un
ya
i ke
sed
ara
n d
an
me
ng
ho
rma
ti
pe
rbe
zaa
n d
an
isu
-isu
etika
, so
sia
l da
n b
ud
aya
d
ala
m m
ela
ksa
na
ka
n k
em
ah
iran
da
n
tan
gg
un
gja
wa
b p
rofe
sio
na
l.
KEP1
Nu
ran
i D
oro
ng
an
da
lam
an
te
nta
ng
pe
ntin
gn
ya
p
em
be
laja
ran
da
lam
ke
hid
up
an
. K
EP2
Be
rdik
ari
Sika
p t
ida
k b
erg
an
tun
g k
ep
ad
a b
an
tua
n o
ran
g
lain
un
tuk
me
laku
kan
se
sua
tu t
ug
asa
n.
KEP3
Pro
akt
if
Sika
p p
osi
tif
ya
ng
me
ran
gka
da
n m
en
ga
wa
l tin
da
ka
n d
ilaku
ka
n le
bih
aw
al d
arip
ad
a ja
ng
ka
an
ya
ng
aka
n b
erla
ku
nya
se
sua
tu p
erk
ara
ata
u
ke
jad
ian
.
KEP4
Ke
suka
rela
an
Si
ka
p s
uka
me
mb
an
tu o
ran
g la
in d
an
me
ng
am
bil
be
rat
ha
l eh
wa
l ko
mu
niti u
ntu
k k
ese
jah
tera
an
b
ers
am
a.
KEP5
33
Ke
ma
hira
n
Insa
nia
h
Atr
i bu
tSu
b A
trib
ut
Tak
rifa
nK
OD
Etik
a,
Nila
i d
an
P
rofe
sio
na
lism
e
Jati D
iri
Me
mp
am
erk
an
ke
pe
ntin
ga
n k
ua
liti d
iri d
ala
m
me
nc
ipta
pe
rub
ah
an
be
rma
kn
a d
ala
m
ke
hid
up
an
, p
eke
rja
an
da
n d
un
ia.
KEP6
Pe
na
mp
ilan
M
em
ba
wa
diri
da
lam
pe
lba
ga
i situ
asi
, p
roa
ktif
da
n b
ert
an
gg
un
gja
wa
b t
erh
ad
ap
diri
.
KEP7
Etik
a d
an
P
rofe
sio
na
lism
e
Tata
laku
M
en
un
jukka
n t
ata
laku
se
pe
rti b
erp
eg
an
g k
ep
ad
a
pe
ratu
ran
, u
nd
an
g-u
nd
an
g d
an
ko
d a
ma
lan
ba
ik
ata
u t
ata
laku
pro
fesi
on
al.
KEP8
Inte
raksi
H
ub
un
ga
n d
en
ga
n r
aka
n s
eke
rja a
tau
da
lam
se
seb
ua
h in
stitu
si, ku
mp
ula
n k
erja
da
n k
om
un
iti
ala
m p
eke
rjaa
n.
KEP9
Etika
Ke
rja
/Etika
D
igita
l Si
ste
m p
era
tura
n m
ora
l se
pe
rti b
ere
tika
da
lam
m
en
gg
un
aka
n h
art
a in
tele
k d
an
ba
ha
n r
uju
ka
n
ata
u p
rin
sip
- prin
sip
pe
rila
ku
ya
ng
me
nja
di a
ma
lan
d
i te
mp
at
kerja
ata
u p
ers
ekita
ran
. K
EP10
Inte
griti
Be
rtin
da
k se
ca
ra b
ere
tika
/ b
erp
rofe
sio
na
l da
lam
p
ers
ekita
ran
da
n a
ma
lan
pro
fesi
on
al y
an
g
pe
lba
ga
i. K
EP11
34
Ke
ma
hira
n
Insa
nia
h
Atr
ibu
tSu
bA
trib
ut
Tak
rifa
nK
OD
Etik
a,
Nila
i d
an
P
rofe
sio
na
lism
eK
ew
arg
an
eg
ara
an
Be
rfik
iran
G
lob
al
Be
rin
da
k d
an
be
rfik
ir se
ba
ga
i wa
rga
du
nia
se
rta
te
rlib
at
sec
ara
aktif
un
tuk k
esa
n /
imp
ak k
ep
ad
a
du
nia
. K
EP12
Me
ma
ha
mi
nila
i da
n
pa
nd
an
ga
n
glo
ba
l
Me
ng
gu
na
ka
n p
em
ah
am
an
te
nta
ng
bu
da
ya
se
nd
iri d
an
ora
ng
lain
un
tuk m
em
pe
rtim
ba
ng
ka
n
isu
glo
ba
l ya
ng
me
liba
tka
n k
ep
elb
ag
aia
n n
ilai d
an
p
an
da
ng
an
.
KEP13
Min
at
terh
ad
ap
ke
lest
aria
n
ala
m s
ekita
r
Me
mp
un
ya
i pa
nd
an
ga
n y
an
g b
ern
as
be
rka
ita
n
isu
da
n k
ep
en
tin
ga
n a
lam
se
kita
r d
an
m
en
era
pka
n p
ers
pe
ktif
ini k
e d
ala
m h
asi
l ke
rja.
KEP14
Me
nye
lesa
ika
n
ma
sala
h d
un
ia
seb
en
ar
un
tuk
ma
nfa
at
sem
ua
Ke
sed
iaa
n d
an
min
at
ya
ng
tin
gg
i da
lam
m
en
an
ga
ni m
asa
lah
du
nia
se
be
na
r se
rta
m
em
be
ntu
k p
ers
pe
ktif
sen
diri
un
tuk m
en
ga
na
lisis
se
sua
tu is
u.
KEP15
35
JAD
UA
L 6.1
: R
UB
RIK
KEM
AH
IRA
N N
ILA
I,
ETI
KA
DA
N P
RO
FESIO
NA
LISM
E
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Nila
i
Mo
ral
San
ga
t le
ma
h
ten
tan
g k
ese
da
ran
/
ke
fah
am
an
da
n
me
ng
ho
rma
ti
pe
rbe
zaa
n d
an
isu
-is
u e
tika
, so
sia
l da
n
bu
da
ya
da
lam
m
ela
ksa
na
ka
n
ke
ma
hira
n d
an
ta
ng
gu
ng
jaw
ab
p
rofe
sio
na
l.
Lem
ah
te
nta
ng
ke
sed
ara
n /
ke
fah
am
an
da
n
me
ng
ho
rma
ti
pe
rbe
zaa
n d
an
is
u-isu
etika
, so
sia
l d
an
bu
da
ya
d
ala
mm
ela
ksa
na
ka
n
ke
ma
hira
n d
an
ta
ng
gu
ng
jaw
ab
p
rofe
sio
na
l.
Ad
a k
ese
da
ran
/
ke
fah
am
an
da
n
me
ng
ho
rma
ti
pe
rbe
zaa
n d
an
is
u-isu
etika
, so
sia
l d
an
bu
da
ya
d
ala
mm
ela
ksa
na
ka
n
ke
ma
hira
n d
an
ta
ng
gu
ng
jaw
ab
p
rofe
sio
na
l.
Ke
sed
ara
n y
an
g
tin
gg
i te
nta
ng
p
en
tin
gn
ya
m
em
ah
am
i da
n
me
ng
ho
rma
ti
pe
rbe
zaa
n d
an
isu
-isu
e
tika
, so
sia
l da
n
bu
da
ya
da
lam
m
ela
ksa
na
ka
n
ke
ma
hira
n d
an
ta
ng
gu
ng
jaw
ab
p
rofe
sio
na
l.
Ke
sed
ara
n y
an
g s
an
ga
t tin
gg
i te
nta
ng
p
en
tin
gn
ya
me
ma
ha
mi
da
n m
en
gh
orm
ati
pe
rbe
zaa
n d
an
isu
-isu
e
tika
, so
sia
l da
n
bu
da
ya
da
lam
m
ela
ksa
na
ka
n
ke
ma
hira
n d
an
ta
ng
gu
ng
jaw
ab
p
rofe
sio
na
l.
Nu
ran
i
Am
at
ku
ran
g
be
rmin
at
un
tuk
me
liha
t b
ah
aw
a
pe
mb
ela
jara
n
seb
ag
ai k
om
po
ne
n
uta
ma
da
lam
ke
hid
up
an
.
Ku
ran
g b
erm
ina
t u
ntu
k m
elih
at
ba
ha
wa
p
em
be
laja
ran
se
ba
ga
i ko
mp
on
en
uta
ma
d
ala
m k
eh
idu
pa
n.
Be
rmin
at
un
tuk
me
liha
t b
ah
aw
a
pe
mb
ela
jara
n
seb
ag
ai
ko
mp
on
en
uta
ma
d
ala
m k
eh
idu
pa
n.
Min
at
ya
ng
tin
gg
i u
ntu
k m
elih
at
ba
ha
wa
p
em
be
laja
ran
se
ba
ga
i ko
mp
on
en
u
tam
a d
ala
m
ke
hid
up
an
.
Min
at
ya
ng
sa
ng
at
tin
gg
i un
tuk m
elih
at
ba
ha
wa
pe
mb
ela
jara
n
seb
ag
ai k
om
po
ne
n
uta
ma
da
lam
ke
hid
up
an
.
Be
r dik
ari
Me
nu
nju
kka
n s
ika
p
sen
tia
sa
be
rga
ntu
ng
ke
pa
da
b
an
tua
n o
ran
g la
in
sem
asa
m
ela
ksa
na
ka
n
sesu
atu
tu
ga
san
.
Me
nu
nju
kka
n s
ika
p
ku
ran
g
be
rga
ntu
ng
ke
pa
da
ba
ntu
an
o
ran
g la
in s
em
asa
me
laksa
na
ka
n
sesu
atu
tu
ga
san
.
Me
nu
nju
kka
n s
ika
p
ke
be
rga
ntu
ng
an
ke
pa
da
diri s
en
diri
sec
ara
um
um
se
ma
sa
me
laksa
na
ka
n
sesu
atu
tu
ga
san
.
Me
nu
nju
kka
n s
ika
p
ke
be
rga
ntu
ng
an
ya
ng
tin
gg
i ke
pa
da
d
iri s
en
diri
da
lam
ke
ba
nya
ka
n p
erk
ara
se
ma
sa
me
laksa
na
ka
n
sesu
atu
tu
ga
san
.
Sen
tia
sa m
en
un
jukka
n
sika
p k
eb
erg
an
tun
ga
n
ya
ng
am
at
tin
gg
i ke
pa
da
diri s
en
diri
da
lam
se
mu
a p
erk
ara
se
ma
sa m
ela
ksa
na
ka
nse
sua
tu t
ug
asa
n.
Pro
ak
tif
Am
at
ku
ran
g a
ktif
sem
asa
m
ela
ksa
na
ka
n
sesu
atu
tu
ga
san
.
Ku
ran
g a
ktif
sem
asa
m
ela
ksa
na
ka
n
sesu
atu
tu
ga
san
.
Me
nu
nju
kka
n
sika
p a
ktif
da
n
po
sitif
sem
asa
m
ela
ksa
na
ka
n
sesu
atu
tu
ga
san
.
Me
nu
nju
kka
n s
ika
p
aktif
da
n p
osi
tif
ya
ng
tin
gg
i se
ma
sa
me
laksa
na
ka
n
sesu
atu
tu
ga
san
.
Sen
tia
sa m
en
un
jukka
n
sika
p a
ktif
da
n p
osi
tif
ya
ng
ko
nsi
ste
n d
an
sa
ng
at
tin
gg
i se
ma
sa
me
laksa
na
ka
n s
esu
atu
tu
ga
san
.
36
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Nila
i
Ke
suk
are
laa
n
Tid
ak m
en
un
jukk
an
m
ina
t u
ntu
k m
en
aw
ark
an
diri
da
lam
se
sua
tu
tug
asa
n.
Ku
ran
g
me
nu
nju
kka
n
min
at
un
tuk
me
na
wa
rka
n d
iri
da
lam
se
sua
tu
tug
asa
n.
Me
na
wa
rka
n d
iri
ap
ab
ila d
imin
ta
me
laku
ka
n
sesu
atu
tu
ga
san
.
Me
na
wa
rka
n d
iri
sec
ara
su
ka
rela
d
ala
m s
esu
atu
tu
ga
san
ta
np
a
dim
inta
.
Sen
tia
sa m
en
aw
ark
an
d
iri s
ec
ara
su
ka
rela
u
ntu
k m
ela
kuka
n
sesu
atu
tu
ga
san
ta
np
a
dim
inta
.
Jati D
iri
Am
at
ku
ran
g
me
mp
am
erk
an
ke
pe
ntin
ga
n k
ua
liti
diri b
ag
i me
nc
ipta
p
eru
ba
ha
n
be
rma
kn
a d
ala
m
ke
hid
up
an
, p
eke
rja
an
da
n
du
nia
.
Ku
ran
g
me
mp
am
erk
an
ke
pe
ntin
ga
n k
ua
liti
diri b
ag
i me
nc
ipta
p
eru
ba
ha
n
be
rma
kn
a d
ala
m
ke
hid
up
an
, p
eke
rja
an
da
n
du
nia
.
Ad
a
me
mp
am
erk
an
ke
pe
ntin
ga
n k
ua
liti
diri b
ag
i me
nc
ipta
p
eru
ba
ha
n
be
rma
kn
a d
ala
m
ke
hid
up
an
, p
eke
rja
an
da
n
du
nia
.
Me
mp
am
erk
an
d
en
ga
n b
aik
ke
pe
ntin
ga
n k
ua
liti
diri b
ag
i me
nc
ipta
p
eru
ba
ha
n
be
rma
kn
a d
ala
m
ke
hid
up
an
, p
eke
rja
an
d
an
du
nia
.
Me
mp
am
erk
an
de
ng
an
sa
ng
at
ce
me
rla
ng
ke
pe
ntin
ga
n k
ua
liti d
iri
ba
gi m
en
cip
ta
pe
rub
ah
an
be
rma
kn
a
da
lam
ke
hid
up
an
, p
eke
rja
an
da
n d
un
ia.
Pe
na
mp
ilan
Sa
ng
at
kura
ng
ke
ya
kin
an
diri
da
lam
pe
lba
ga
i si
tua
si d
an
sa
ng
at
ku
ran
g p
roa
ktif d
an
san
ga
t ku
ran
g
be
rta
ng
gu
ng
jaw
ab
terh
ad
ap
diri d
ala
m
me
ng
uru
s a
tau
m
ela
ksa
na
ka
n
sesu
atu
tu
ga
s.
Ku
ran
g k
eya
kin
an
d
iri
da
lam
p
elb
ag
ai s
itu
asi
d
an
ku
ran
g
pro
aktif
da
n
ku
ran
g
be
rta
ng
gu
ng
ja
wa
b t
erh
ad
ap
d
iri d
ala
m
me
ng
uru
s a
tau
m
ela
ksa
na
ka
n
sesu
atu
tu
ga
s.
Ad
a k
eya
kin
an
diri
d
ala
m p
elb
ag
ai
situ
asi
da
n p
roa
ktif
da
n b
ert
an
gg
un
gja
wa
ba
n t
erh
ad
ap
d
iri d
ala
m
me
ng
uru
s a
tau
m
ela
ksa
na
ka
n
sesu
atu
tu
ga
s.
Ke
ya
kin
an
diri
ya
ng
tin
gg
i da
lam
p
elb
ag
ai s
itu
asi
da
n
pro
aktif
da
n
be
rta
ng
gu
ng
jaw
ab
te
rha
da
p d
iri d
ala
m
me
ng
uru
s a
tau
m
ela
ksa
na
ka
n
sesu
atu
tu
ga
s.
Ke
ya
kin
an
diri y
an
g
san
ga
t tin
gg
i da
lam
p
elb
ag
ai s
itu
asi
da
n
san
ga
t p
roa
ktif d
an
b
ert
an
gg
un
gja
wa
b
terh
ad
ap
diri d
ala
m
me
ng
uru
s a
tau
m
ela
ksa
na
ka
n s
esu
atu
tu
ga
s.
37
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Etik
a d
an
P
rofe
sio
na
lism
e
Tata
lak
u
Me
nu
nju
kka
n
tata
laku
ya
ng
sa
ng
at
ren
da
h
terh
ad
ap
p
eg
an
ga
n
ke
pa
da
pe
ratu
ran
, u
nd
an
g-u
nd
an
g
da
n k
od
am
ala
n
ba
ik a
tau
ta
tala
ku
p
rofe
sio
na
l.
Me
nu
nju
kka
n
tata
laku
ya
ng
re
nd
ah
te
rha
da
p
pe
ga
ng
an
ke
pa
da
pe
ratu
ran
, u
nd
an
g-u
nd
an
g
da
n k
od
am
ala
n
ba
ik a
tau
ta
tala
ku
p
rofe
sio
na
l.
Me
nu
nju
kka
n
tata
laku
ya
ng
se
ba
ha
gia
n
be
sarn
ya
ba
ik
terh
ad
ap
p
eg
an
ga
n k
ep
ad
a
pe
ratu
ran
, u
nd
an
g-
un
da
ng
da
n k
od
a
ma
lan
ba
ik a
tau
ta
tala
ku
p
rofe
sio
na
l.
Me
nu
nju
kka
n
tata
laku
ya
ng
ba
ik
terh
ad
ap
pe
ga
ng
an
ke
pa
da
pe
ratu
ran
, u
nd
an
g-u
nd
an
g
da
n k
od
am
ala
n
ba
ik a
tau
ta
tala
ku
p
rofe
sio
na
l.
Me
nu
nju
kka
n t
ata
laku
ya
ng
sa
ng
at
ce
me
rla
ng
te
rha
da
p p
eg
an
ga
n
ke
pa
da
pe
ratu
ran
, u
nd
an
g-u
nd
an
g d
an
ko
d a
ma
lan
ba
ik a
tau
ta
tala
ku
pro
fesi
on
al.
Inte
rak
si
Hu
bu
ng
an
ya
ng
sa
ng
at
lem
ah
d
en
ga
n r
aka
n
seke
rja
ata
u
da
lam
se
seb
ua
h
inst
itu
si,
kum
pu
lan
ke
rja
da
n k
om
un
iti
ala
m p
eke
rja
an
.
Hu
bu
ng
an
ya
ng
le
ma
h d
en
ga
n
raka
n s
eke
rja
ata
u
da
lam
se
seb
ua
h
inst
itu
si,
kum
pu
lan
ke
rja
da
n k
om
un
iti
ala
m p
eke
rja
an
.
Ad
a h
ub
un
ga
n
de
ng
an
ra
ka
n
seke
rja
ata
u d
ala
m
sese
bu
ah
inst
itu
si,
ku
mp
ula
n k
erja
da
n
ko
mu
niti a
lam
p
eke
rja
an
.
Hu
bu
ng
an
ya
ng
ba
ik
de
ng
an
ra
ka
n
seke
rja
ata
u d
ala
m
sese
bu
ah
inst
itu
si,
ku
mp
ula
n k
erja
da
n
ko
mu
niti a
lam
p
eke
rja
an
.
Hu
bu
ng
an
ya
ng
sa
ng
at
ba
ik d
en
ga
n r
aka
n
seke
rja
ata
u d
ala
m
sese
bu
ah
inst
itu
si,
ku
mp
ula
n k
erja
da
n
ko
mu
niti a
lam
p
eke
rja
an
.
38
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Etik
a d
an
P
rofe
sio
na
lism
e
Etik
a K
erj
a/E
tik
a
Dig
ita
l Sa
ng
at
lem
ah
d
ala
m s
iste
m
pe
ratu
ran
mo
ral /
prin
sip
-prin
sip
pe
rila
ku
ya
ng
m
en
jad
i am
ala
n d
i te
mp
at
kerja
ata
u
pe
rse
kita
ran
.
Be
retika
da
lam
m
en
gg
un
aka
n
ha
rta
inte
lek d
an
b
ah
an
ru
juka
n,
m
em
atu
hi
pe
ratu
ran
da
n
me
nja
ga
ha
k
pe
ng
gu
na
ko
mp
ute
r la
in
sec
ara
te
rha
d.
Lem
ah
da
lam
si
ste
m p
era
tura
n
mo
ral /
prin
sip
-p
rin
sip
pe
rila
ku
ya
ng
me
nja
di
am
ala
n d
i te
mp
at
ke
rja
ata
u
pe
rse
kita
ran
.
Be
retika
m
en
gg
un
aka
n
ha
rta
inte
lek d
an
b
ah
an
ru
juka
n,
m
em
atu
hi
pe
ratu
ran
da
n
me
nja
ga
ha
k
pe
ng
gu
na
ko
mp
ute
r la
in.
Me
mp
un
ya
i sis
tem
p
era
tura
n m
ora
l a
tau
prin
sip
-prin
sip
p
erila
ku
ya
ng
m
en
jad
i am
ala
n d
i te
mp
at
kerja
ata
u
pe
rse
kita
ran
.
Be
retika
da
lam
m
en
gg
un
aka
n
ha
rta
inte
lek d
an
b
ah
an
ru
juka
n,
m
em
atu
hi
pe
ratu
ran
da
n
me
nja
ga
ha
k
pe
ng
gu
na
ko
mp
ute
r la
in
de
ng
an
ca
ra y
an
g
be
rhe
ma
h.
Me
mp
un
ya
i sis
tem
ya
ng
ba
ik d
ala
m
pe
ratu
ran
mo
ral
ata
u p
rin
sip
-prin
sip
p
erila
ku
ya
ng
m
en
jad
i am
ala
n d
i te
mp
at
kerja
ata
u
pe
rse
kita
ran
.
Be
retika
da
lam
m
en
gg
un
aka
n h
art
a
inte
lek d
an
ba
ha
n
ruju
ka
n,
me
ma
tuh
i p
era
tura
n d
an
m
en
jag
a h
ak
pe
ng
gu
na
ko
mp
ute
r la
in d
en
ga
n c
ara
ya
ng
sa
ng
at
be
rhe
ma
h
Me
mp
un
ya
i sis
tem
ya
ng
sa
ng
at
ba
ik d
ala
m
pe
ratu
ran
mo
ral a
tau
p
rin
sip
-prin
sip
pe
rila
ku
ya
ng
me
nja
di a
ma
lan
d
an
bo
leh
dic
on
toh
i di
tem
pa
t ke
rja
ata
u
pe
rse
kita
ran
.
Be
rtik
a d
ala
m
me
ng
gu
na
ka
n h
art
a
inte
lek d
an
ba
ha
n
ruju
ka
n,
me
ma
tuh
i p
era
tura
n d
an
m
en
jag
a h
ak
pe
ng
gu
na
ko
mp
ute
r la
in d
en
ga
n c
ara
ya
ng
sa
ng
at
be
rhe
ma
h d
an
b
ole
h d
ijad
ika
n
tela
da
n.
Inte
griti
Mu
da
h p
utu
s a
sa
un
tuk b
ert
ind
ak
sec
ara
juju
r d
an
lu
rus
da
lam
m
en
ge
ka
l /
me
mp
ert
ah
an
ka
n
prin
sip
, p
eg
an
ga
n
da
n a
ka
un
tab
iliti
sem
asa
m
ela
ksa
na
ka
n
tug
asa
n.
Me
me
rlu
ka
n
ba
ntu
an
un
tuk
be
rtin
da
k s
ec
ara
ju
jur
da
n lu
rus
da
lam
me
ng
eka
l /m
em
pe
rta
ha
nka
n
prin
sip
, p
eg
an
ga
n
da
n a
ka
un
tab
iliti
sem
asa
m
ela
ksa
na
ka
n
tug
asa
n.
Bo
leh
be
rtin
da
k
sec
ara
juju
r d
an
lu
rus
da
lam
m
en
ge
ka
l /
me
mp
ert
ah
an
ka
n
prin
sip
, p
eg
an
ga
n
da
n a
ka
un
tab
iliti
sem
asa
m
ela
ksa
na
ka
n
tug
asa
n.
Bija
k b
ert
ind
ak
sec
ara
juju
r d
an
luru
s d
ala
m m
en
ge
ka
l /
me
mp
ert
ah
an
ka
n
prin
sip
, p
eg
an
ga
n
da
n a
ka
un
tab
iliti
sem
asa
m
ela
ksa
na
ka
n
tug
asa
n t
ug
asa
n.
San
ga
t b
ijak b
ert
ind
ak
sec
ara
juju
r d
an
luru
s d
ala
m m
en
ge
ka
l /
me
mp
ert
ah
an
ka
n
prin
sip
, p
eg
an
ga
n d
an
a
ka
un
tab
iliti s
em
asa
m
ela
ksa
na
ka
n t
ug
asa
n
tug
asa
n s
ert
a b
ole
h
dic
on
toh
i.
39
Atr
ibu
t Su
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Le
ma
h
Me
mu
ask
an
B
aik
Sa
ng
at
Ba
ik
Ke
wa
rga
ne
ga
raa
n
Be
rfik
ira
n G
lob
al
San
ga
t le
ma
h
un
tuk b
ert
ind
ak
da
n b
erf
ikir
seb
ag
ai w
arg
a
du
nia
da
n t
ida
k
terlib
at
sec
ara
a
ktif
terh
ad
ap
ke
san
/ im
pa
k
ke
pa
da
du
nia
.
Lem
ah
un
tuk
be
rtin
da
k d
an
b
erf
ikir
seb
ag
ai
wa
rga
du
nia
da
n
ku
ran
g t
erlib
at
sec
ara
akt
if
terh
ad
ap
ke
san
/
imp
ak k
ep
ad
a
du
nia
.
Bo
leh
be
rtin
da
k
teta
pi k
ura
ng
be
rfik
ir
seb
ag
ai w
arg
a
du
nia
da
n t
erlib
at
terh
ad
ap
ke
san
/
imp
ak k
ep
ad
a
du
nia
.
Be
rtin
da
k d
an
be
rfik
ir
de
ng
an
ba
ik s
eb
ag
ai
wa
rga
du
nia
da
n
terlib
at
sec
ara
aktif
terh
ad
ap
ke
san
/
imp
ak k
ep
ad
a d
un
ia.
Be
rtin
da
k d
an
be
rfik
ir
de
ng
an
sa
ng
at
ba
ik
seb
ag
ai w
arg
a d
un
ia,
bo
leh
be
rko
lab
ora
tif
de
ng
an
pih
ak la
in d
an
te
rlib
at
sec
ara
sa
ng
at
aktif
terh
ad
ap
ke
san
/
imp
ak k
ep
ad
a d
un
ia.
Me
ma
ha
mi n
ilai
da
n p
an
da
ng
an
g
lob
al
Tid
ak
me
ng
gu
na
ka
n
pe
ma
ha
ma
n
ten
tan
g b
ud
aya
se
nd
iri d
an
ora
ng
la
in u
ntu
k
me
mp
ert
imb
an
g
ka
n is
u g
lob
al
ya
ng
me
liba
tka
n
ke
pe
lba
ga
ian
nila
i d
an
pa
nd
an
ga
n.
Ku
ran
g
me
ng
gu
na
ka
n
pe
ma
ha
ma
n
ten
tan
g b
ud
aya
se
nd
iri d
an
ora
ng
la
in u
ntu
k
me
mp
ert
imb
an
g
ka
n is
u g
lob
al
ya
ng
me
liba
tka
n
ke
pe
lba
ga
ian
nila
i d
an
pa
nd
an
ga
n.
Ad
a s
ed
ikit
pe
ma
ha
ma
n
ten
tan
g b
ud
aya
se
nd
iri d
an
ora
ng
la
in u
ntu
k
me
mp
ert
imb
an
gka
n
isu
glo
ba
l ya
ng
m
elib
atk
an
ke
pe
lba
ga
ian
nila
i d
an
pa
nd
an
ga
n.
Ad
a p
em
ah
am
an
ya
ng
ba
ik t
en
tan
g
bu
da
ya
se
nd
iri d
an
o
ran
g la
in u
ntu
k m
em
pe
rtim
ba
ng
ka
n
isu
glo
ba
l ya
ng
m
elib
atk
an
ke
pe
lba
ga
ian
nila
i d
an
pa
nd
an
ga
n.
Ad
a p
em
ah
am
an
ya
ng
sa
ng
at
ba
ik s
ert
a
me
nye
luru
h t
en
tan
g
bu
da
ya
se
nd
iri d
an
o
ran
g la
in u
ntu
k m
em
pe
rtim
ba
ng
ka
n is
u
glo
ba
l ya
ng
me
liba
tka
n
ke
pe
lba
ga
ian
nila
i da
n
pa
nd
an
ga
n d
en
ga
n
san
ga
t b
aik
.
Min
at
terh
ad
ap
k
ele
sta
ria
n a
lam
se
kita
r
Tid
ak m
em
pu
nya
i p
an
da
ng
an
ya
ng
b
ern
as
be
rka
ita
n
isu
da
n
ke
pe
ntin
ga
n a
lam
se
kita
r d
an
tid
ak
me
ne
rap
ka
n
pe
rsp
ektif
ini k
e
da
lam
ha
sil k
erja
.
Ku
ran
g
me
mp
un
ya
i p
an
da
ng
an
ya
ng
b
ern
as
be
rka
ita
n
isu
da
n
ke
pe
ntin
ga
n a
lam
se
kita
r d
an
ku
ran
g
me
ne
rap
ka
n
pe
rsp
ektif
ini k
e
da
lam
ha
sil k
erja
.
Me
mp
un
ya
i p
an
da
ng
an
ya
ng
b
ern
as
be
rka
ita
n is
u
da
n k
ep
en
tin
ga
n
ala
m s
ekita
r te
tap
i ku
ran
g b
ole
h
me
ne
rap
ka
n
pe
rsp
ektif
ini k
e
da
lam
ha
sil k
erja
.
Me
mp
un
ya
i p
an
da
ng
an
ya
ng
b
ern
as
be
rka
ita
n is
u
da
n k
ep
en
tin
ga
n
ala
m s
ekita
r d
an
b
ole
h m
en
era
pka
n
pe
rsp
ektif
ini k
e
da
lam
ha
sil k
erja
d
en
ga
n b
aik
.
Me
mp
un
ya
i p
an
da
ng
an
ya
ng
sa
ng
at
be
rna
s b
erk
aita
n is
u d
an
ke
pe
ntin
ga
n a
lam
se
kita
r d
an
m
en
era
pka
n p
ers
pe
ktif
ini k
e d
ala
m h
asi
l ke
rja
d
en
ga
n s
an
ga
t b
aik
d
an
kre
atif.
40
Atr
ibu
tSu
b A
trib
ut
Sa
ng
at
Lem
ah
Lem
ah
Me
mu
ask
an
Ba
ikSa
ng
at
Ba
ik
Ke
wa
rga
ne
ga
raa
n
Me
ny
ele
saik
an
m
asa
lah
du
nia
se
be
na
r u
ntu
k
ma
nfa
at
sem
ua
Tid
ak b
ers
ed
ia d
an
tid
ak
be
rmin
at
da
lam
me
na
ng
an
i m
asa
lah
du
nia
se
be
na
r.
San
ga
t le
ma
h
da
lam
me
mb
en
tuk
pe
rsp
ektif
sen
diri
un
tuk m
en
ga
na
lisis
se
sua
tu is
u.
Ku
ran
g b
ers
ed
ia
da
n k
ura
ng
min
at
da
lam
me
na
ng
an
i m
asa
lah
du
nia
se
be
na
r.
Lem
ah
da
lam
m
em
be
ntu
k
pe
rsp
ektif
sen
diri
un
tuk m
en
ga
na
lisis
se
sua
tu is
u.
Me
mp
un
ya
i ke
sed
iaa
n d
an
m
ina
t ya
ng
se
de
rha
na
da
lam
m
en
an
ga
ni
ma
sala
h d
un
ia
seb
en
ar.
Da
pa
t m
em
be
ntu
k
pe
rsp
ektif
sen
diri
un
tuk m
en
ga
na
lisis
sesu
atu
isu
.
Ke
sed
iaa
n d
an
min
at
ya
ng
tin
gg
i da
lam
m
en
an
ga
ni m
asa
lah
d
un
ia s
eb
en
ar.
Me
mb
en
tuk
pe
rsp
ektif
sen
diri
de
ng
an
ba
ik u
ntu
k
me
ng
an
alis
is s
esu
atu
is
u.
Ke
sed
iaa
n d
an
min
at
ya
ng
am
at
tin
gg
i d
ala
m m
en
an
ga
ni
ma
sala
h d
un
ia s
eb
en
ar
da
n m
asa
lah
glo
ba
l.
Me
mb
en
tuk p
ers
pe
ktif
sen
diri d
en
ga
n s
an
ga
t b
aik
un
tuk m
eru
ng
ka
i d
an
me
ng
an
alis
is
sesu
atu
isu
.
41
RU
JUK
AN
Ha
rgie
, O
. (2
018).
Th
e h
an
db
oo
k o
f c
om
mu
nic
atio
n s
kill
s. N
ew
Yo
rk:
Ro
utle
dg
e.
Inst
itu
t P
en
did
ika
n G
uru
Ma
laysi
a.
(201
6).
Mo
du
l ku
rsu
s ka
ed
ah
pe
ng
aja
ran
da
n p
en
taksi
ran
ele
me
n
Ke
ma
hira
n In
san
iah
. C
yb
erja
ya
: Se
lan
go
r.
Ke
me
nte
ria
n P
en
did
ika
n T
ing
gi,
(2016).
Ru
brik P
NG
K B
ers
ep
ad
u (
iCG
PA
) p
an
du
an
pe
nta
ksi
ran
ha
sil
pe
mb
ela
jara
n.
Pu
tra
jaya
: K
PT.
Ke
me
nte
ria
n P
en
ga
jian
Tin
gg
i Ma
laysi
a.
(200
6).
Mo
du
l pe
mb
an
gu
na
n k
em
ah
ira
n in
san
iah
(so
ft s
kill
s) u
ntu
k
Inst
itu
si P
en
ga
jian
Tin
gg
i Ma
laysi
a.
Serd
an
g:
Un
ive
rsiti P
utr
a M
ala
ysi
a.
Ko
lb,
L. K
. (2
013).
En
ga
ge
, e
nh
an
ce
, a
nd
ext
en
d le
arn
ing
; Fi
nd
ou
t w
ha
t th
ese
te
rms
rea
lly m
ea
n w
he
n y
ou
inte
gra
te t
ec
hn
olo
gy in
to y
ou
r le
sso
ns.
Le
arn
ing
& L
ea
din
g w
ith
Te
ch
no
log
y. p
g 2
0-2
7. U
SA: U
niv
ers
ity o
f
Mic
hig
an
.
Ko
lb,
L. (
201
7).
Le
arn
ing
first
, te
ch
no
log
y s
ec
on
d:
The
ed
uc
ato
r's
gu
ide
to
de
sig
nin
g a
uth
en
tic
less
on
s. IST
E.
Be
rgq
uis
t, W
.H.
& P
hill
ips,
S.R
. (1
97
7).
A H
an
db
oo
k f
or
Fac
ulty D
ev
elo
pm
en
t, V
olu
me
2.
Wa
shin
gto
n,
D.C
.:
Co
un
cil
for
the
Ad
va
nc
em
en
t o
f Sm
all
Co
lleg
es,
p. 207 d
imu
at
turu
n p
ad
a 1
9 S
ep
tem
be
r 2019 d
arip
ad
a:
htt
p:/
/we
b.ii
td.a
c.in
/~m
am
ida
la/H
TMLo
bj-154/e
ffe
ctiv
e_l
iste
nin
g.p
df
