FAKULTI:PENDIDIKAN DAN BAHASA

SEMESTER/TAHUN:MEI 2012

KOD KURSUSHBQE 1203

TAJUK KURSUS

RASM UTHMANI

NAMA: MOHD NAZRI BIN MAT NAYAN

NO MATRIKS: 791006086129002

NO KAD PENGENALAN: 791006086129

NO TELEFON: 019-9502457

EMAIL: nazrinayan@oum.edu.my

PUSAT PEMBELAJARAN: OUM PAHANG

1

ISI KANDUNGAN

BIL PERKARA MUKA SURAT

1. MUKADIMAH3

2. PENGENALAN SUMBER ILMU RASM UTHMANI4

3. KAEDAH AL-HAMZDALAM PENULISAN RASM

UTHMANI8

4. KAEDAH AL-DABT DALAM

PENULISAN RASM UTHMANI10

5.

HURAIAN KAEDAH AL-HAMZ DAN AL-DABT

DALAM SURAH AN- NABA’13

6. PENUTUP 16

7. RUJUKAN 17

2

KAEDAH RASM UTHMANI DALAM AL-QURAN

1.MUKADIMAH

Al-Qur’an merupakan sebuah kitab suci yang bersifat syumul, diturunkan oleh Allah s.w.t.

sebagai panduan bagi manusia yang merangkumi semua aspek kehidupan mereka. Ia bukanlah buku

sains dan tidak pula buku sejarah, tetapi ia menyentuh semua perkara sama ada secara tafsili

(terperinci) atau secara mujmal (umum). Terpulanglah kepada setiap individu untuk membuat kajian

dan rujukan dalam bidang masing-masing.

Pelbagai takrif dan definisi al-Qur’an telah banyak dikemukakan oleh para ulama’. Di mana

definasi yang telah disepakati oleh ulama ialah Kitab Allah yang mempunyai mukjizat, diturunkan

kepada Nabi Muammad s.a.w. dengan perantaraan malaikat Jibril a.s., termaktub di dalam Mushaf,

yang dipindahkan secara mutawatir, dimulakan dengan surah al-Fatihah dan disudahi dengan surah

al-Nas serta mendapat pahala membacanya.

Al-Qur’an bukan sahaja mempunyai kelebihan sebagai Kalam Allah yang qadim tetapi

orang yang membaca, mendengar, menghafaz, belajar dan mengajar al-Qur’an, mereka semua dapat

menikmati kelebihan dan fada’il al-Qur’an.

Satu kaedah penulisan yang unik dan istimewa. Sekiranya kaedah penulisan ini tidak

bersumberkan daripada Rasulullah s.a.w. dan para sahabat r.a., sudah tentu ia tidak sesuai lagi

digunakan dalam penulisan mushaf kerana secara zahirnya seolah-olah terdapat beberapa kesalahan

yang berlaku dalam penulisan. Jelasnya tedapat banyak rahsia dan hikmah yang terkandung dalam

penulisan ini sehingga Rasulullah s.a.w. dan para sahabat r.a. begitu mengambil berat terhadap

penulisan ini.

3

2. PENGENALAN SUMBER ILMU RASM UTHMANI

Rasm Uthmani.

Rasm Uthmani ialah tulisan mushaf-mushaf al-Quran yang digunakan dan dipersetujui oleh

Sayyidina Uthman r.a. untuk menulis kalimah-kalimah al-Quran dan huruf-hurufnya. Ia juga

ditakrifkan sebagai satu ilmu untuk mengetahui perbezaan antar mushaf-mushaf Rasm Uthmani

dengan Rasm Qiyasi. Dr. Sya‘ban Muhammad Ismail berpendapat Rasm Uthmani ialah satu

keterangan yang membicarakan mengenai mushaf-mushaf yang ditulis pada zaman Sayyidina

Uthman r.a. dan dihantar ke kota-kota Islam ketika itu. Di mana kaedah penulisannya merangkumi

tujuh huruf al-Qur’an, ditulis tanpa titik dan baris serta terdapat

dalam mushaf dan bacaan semasa semakan terakhir dan tidak dimansuhkan bacaan.

Dikenali sebagai Rasm Istilahi atau Rasm Uthmani yang bersifat tawfiqi iaitu penulisan

menurut kaedah-kaedah tertentu yang menyalahi kaedah penulisan biasa dari sudut sebutan, kerana

menggunakan beberapa kaedah lain seperti hazf (membuang), ziyadah (menambah), ibdal

(mengganti), wasl wa fasl (menyambung dan memisah), dan penulisan hamzah yang dinisbahkan

kepada para sahabat menulis wahyu dengan menggunakan rasm tersebut di bawah pemerhatian dan

pengawasan Rasulullah s.a.w. sendiri.

Sumber Rasm Uthmani

Terdapat banyak faktor yang boleh dijadikan sandaran untuk memperkukuhkan kenyataan

ini. Antara faktor-faktor yang dimaksudkan itu ialah kaedah penulisannya adalah Tawqifi daripada

Rasulu1lah s.a.w., juga merupakan salah satu daripada rukun bacaan al-Quran, penulisannya

merangkumi tujuh huruf al-Quran yang meliputi semua wajah-wajah qiraat yang mutawatirah, di

samping ianya bertepatan dengan pembentangan terakhir Malaikat Jibril a.s. kepada Rasulullah s.a.

w. Rasm Uthmani merupakan kaedah penulisan yang diajarkan oleh Rasu1u1lah s.a.w. kepada para

sahabat. Ini bermakna bahawa rasm ini sebenarnya datangnya daripada Allah s.w.t., kerana

sebagaimana yang telah dimaklumi bahawa Rasu1ullah s.a.w. tidak akan mengajarkan sesuatu

kepada para sahabatnya melainkan setelah mendapat wahyu daripada Allah s.w.t., firman Al1ah

s.w.t. yang berbunyi :

4

Surah al-Najmi (53) : 1-4.

Yang bermaksud : “Demi bintang semasa ia menjunam. Rakan kamu (Nabi

Muhammad s.a.w. yang kamu tuduh dengan berbagai tuduhan itu) tidaklah

ia menyeleweng (dari jalan yang benar) dan ia pula tidak sesat (dengan

kepercayaan yang salah). Dan ia tidak memperkatakan (sesuatu yang

berhubung dengan agama Islam) menurut kemahuan dan pendapatnya

sendiri. Segala yang diperkatakan itu (sama ada al-Quran atau hadis) tidak

lain hanyalah wahyu yang diwahyukan kepadanya.”

Kenyataan tersebut ada1ah merupakan pegangan kebanyakkan u1ama semenjak dahu1u

sehingga1ah sekarang. la lebih diyakini di sebabkan bukan sahaja para u1ama yang berpegang

dengannya, ma1ah para sahabat Rasulu1lah s.a.w. yang terdahulu juga turut

mengama1kannya dan mereka tidak pernah mengingkarinya. Sungguh pun ada pendapat yang

bertentangan dengan kenyataan di atas, namun pendapat itu perlu ditolak kerana kaedah

penu1isannya terdedah kepada kesilapan disebabkan tiada sandaran yang kukuh

Latar belakang penulisan Rasm Uthmani.

Setelah Khalifah Abu Bakar r.a. wafat pada tahun 13 hijrah, beliau digantikan oleh Khalifah

‘Umar bin al-Khattab r.a. dan tugas untuk menyimpan suhuf Abu Bakar diambil alih oleh beliau.

Sepanjang masa pemerintahan Khalifah Umar r.a., suhuf tersebut tetap dijadikan sebagai rujukan

dalam pembacaan al-Quran, tetapi dalam masa yang sama para sahabat dan kebanyakan umat Islam

di zaman tersebut tetap mengutamakan hafazan dalam pembacaan al-Quran. Selepas kewafatan

Khalifah Umar r.a., suhuf tersebut disimpan pula oleh anak perempuannya iaitu Hafsah bt. Umar.

Beliau terus menyimpan suhuf itu sehinggalah beliau meninggal dunia. Kemudian suhuf itu diambil

oleh Marwan bin al-Hakam bin Abi al-‘As bin Umayyah yang menjadi gabenor di Madinah al-

Munawwarah pada ketika itu dan terus membakamya. Perkara ini dilakukannya selepas suhuf

tersebut dijadikan rujukan untuk menulis mushaf al-lmam pada zaman Sayyidina Uthman r.a..

5

Sayyidina Uthman al-Affan r.a. telah dilantik menjadi Khalifah Islam yang ketiga pada tahun 23

hijrah selepas Sayyidina Umar al-Khattab wafat. Pada zaman tersebut, penaklukkan Islam ke

beberapa buah negara di sekitamya begitu hebat berlaku dan kesannya ramai penduduk-penduduk

negara yang ditawan itu memeluk Islam. Pada masa yang sama, amalan pembacaan al-Quran tetap

menjadi ibadah yang utama dalam kehidupan mereka sehari-harian. Penduduk-penduduk di setiap

kota Islam itu mempelajari kaedah-kaedah pembacaan al-Quran daripada para sahabat yang

masyhur di sisi mereka. Penduduk Damsyik mempelajarinya daripada al-Miqdad bin al-Aswad,

penduduk Syam mempelajarinya daripada Ubai bin Ka‘ab, penduduk Kufah pula mempelajarinya

daripada Abdullah bin Mas‘ud, sementara penduduk Basrah mempelajarinya daripada Abu Musa

al-Asy‘ari. Bacaan mereka itu berbeza antara satu sama lain, di sebabkan perbezaan wajah-wajah

qiraat.

Faktor Penulisan Mushaf.

i. Pada tahun yang ke dua puluh lima hijrah iaitu di sekitar dua atau tiga tahun zaman

pemerintahan Khalifah ‘Uthman r.a.. penduduk-penduduk negeri Syam dan Iraq telah

keluar beramai-ramai untuk memerangi negeri Armania dan Azarbaijan. Salah seorang

sahabat yang turut serta dalam serangan itu ialah Huzaifah al-Yaman.

ii. Sebagaimana amalan kebiasaannya. mereka akan membaca al-Quran secara berkumpulan

sebelum melancarkan serangan. Oleh kerana cara bacaan kedua.dua penduduk negeri

tersebut berlainan di sebabkan mereka mempelajari al-Quran daripada guru dan qiraat

yang berbeza. maka terjadilah satu peristiwa yang boleh membawa kepada perpecahan

dan perbalahan di kalangan mereka. Tiap-tiap satu pihak mendakwa bahawa bacaan

mereka sahaja yang betul dan bacaan yang lain salah. mereka saling caci mencaci.

sehinggalah kepada peringkat saling kafir mengkafir di antara satu sama lain. Melihat

perbalahan yang sedang berlaku, Huzaifah al-Yaman pun segera mengadap Kha1ifah

‘Uthman r.a. untuk menceritakan keadaan itu dan beliau mendesak supaya masalah

tersebut segera ditangani sebelum umat Islam terus berpecah belah di sebabkan perbezaan

cara bacaan mereka sebagaimana kaum Yahudi dan Nasrani telah berpecah belah.

iii. Dengan sebab itu. Sayyidina Uthman r.a. pun menghimpunkan sekalian sahabat yang

terkemuka untuk menyelesaikan masalah tersebut. Setelah perbincangan yang panjar lebar

diadakan, akhirnya mereka bersepakat untuk menulis sebuah mushaf yang dinamakan

sebagai mushaf al-Imam. Selepas itu beberapa lagi buah mushaf yang lain ditulis 6

berpandukan kepada Mushaf al-lmam untuk dihantar ke setiap kota Islam pada ketika itu,

supaya mushaf-mushaf tersebut boleh dijadikan rujukan yang utama apabila terdapat

perselisihan dalam keadah pembacaan al-Quran.

iv. Untuk melaksanakan tugas yang sangat berat ini, Kha1ifah Uthman r.a. telah melantik

empat orang sahabat yang terkemuka. yang diketuai oleh Zaid bin Thabit dan dibantu oleh

Abdullah bin al-Zubair, Sa‘id bin al-‘As dan ‘Abd al-Rahman bin al-Harith bin Hisyam.

Mereka yang bertiga ini adalah dari kalangan Quraisy. Menurut sebahagian riwayat, para

sahabat yang dilantik untuk melaksanakan tugas tersebut adalah seramai dua belas orang

yang terdiri daripada orang-orang Muhajirin dan Ansar dan di antara mereka ialah Ubai

bin Ka‘ab.

v. Khalifah ‘Uthman r.a terus menghantar utusan bertemu dengan Hafsah bt. Umar untuk

meminjam suhuf Abu Bakar yang ada dalam simpanan beliau. Setelah suhuf itu diterima,

beliau pun terus memerintahkan kepada empat orang sahabat yang ditugaskan itu supaya

menulis semula a1-Quran berpandukan kepada suhuf tersebut. Setelah selesai menyalin

suhuf tersebut, Sayyidina Uthman r.a. memerintahkan supaya ia dipulangkan semula

kepada Hafsah.

Kaedah-kaedah penulisan mushaf-mushaf Uthmani.

Rasm ‘Uthmani adalah merupakan satu kaedah tulisan yang diwahyukan oleh Allah s.w.t

kepada Rasulullah s.a.w, dan ianya jauh berbeza dengan kaedah penulisan biasa yang dikenali

dengan Rasm Qiyasi. Oleh itu para ulama telah bertungkus lumus untuk mengkaji perbezaan-

perbezaan tersebut dan akhimya mereka mendapati bahawa terdapat enam kaedah yang digunakan

dalam penulisan Rasm ‘Uthmani ini. Kaedah-kaedah tersebut ialah al-Hazf (buang), al-Ziyadah

(tambah), al-Humaz (penulisan huruf-huruf Hamzah), al-lbdal (tukar), al-Wasl wa al-Fasl

(menyambung dan memisahkan) serta apa yang mengandungi dua wajah qiraat, ditulis berpandukan

salah satu daripadanya.

7

3. Kaedah Al-Hamz dalam Penulisan Al-Quran Rasm Uthmani

Huruf Hamzah yang terdapat di dalam al-Quran terbahagi kepada dua bahagian iaitu:

1. Hamzah al-Wasl Iaitu huruf Hamzah tambahan yang hanya terletak pada

permulaan kalimah-kalimah tertentu. Ia hanya dibaca ketika memulakan bacaan sahaja dan

gugur ketika menyambungkan bacaan dengan kalimah sebelumnya.

Dalam al-Quran Rasm Uthmani, huruf Hamzah Wasal ini ditulis dalam bentuk huruf Alif.

Contohmya seperti

2. Hamzah al-Qat' Iaitu huruf Hamzah yang terletak sama ada di permulaan,

pertengahan ataupun di hujung kalimah. Ia tetap dibaca sama ada memulakan bacaan

padanya ataupun menyambungkan bacaan dengan kalimah sebelumnya. Contohnya seperti

Dalam al-Quran Rasm Uthmani, huruf Hamzah Qata' ini ditulis dalam bentuk yang

berbagai-bagai iaitu sama ada dengan huruf Alif, huruf Waw atupun huruf Ya'.

Dalam al-Quran Rasm Uthmani, Hamzah al-Wasl itu terbahagi kepada dua bahagian iaitu sama ada

dikekalkan ataupun dibuang bentuknya. Apabila bentuknya dikekalkan, maka ia ditulis dengan

surah huruf Alif seperti Kalimah dan sebagainya.

Akan tetapi terdapat juga beberapa keadaan di mana surah Hamzah al-Wasl itu perlu dibuang.

Keadaan-keadaan yang dimaksudkan itu iaitu:

1. Hamzah al-Wasl yang terletak pada Fa' Kalimah (Fa' al-Fi'il) dan ia terletak di antara huruf

Waw / Fa' dan Hamzah al-Qat'. Contohnya seperti:

8

2. Hamzah al-Wasl pada kalimah yang menjadi Fi'il al-Amr (perbuatan suruhan) dan

sebelumnya terdapat huruf Waw atau Fa'. Contohnya seperti:

3. Hamzah al-Wasl pada Lam al-Ta'rif yang didahului oleh Lam al-Jar atau Lam al-Ibtida'.

Contohnya seperti:

4. Hamzah al-Wasl pada Fi'il yang didahului oleh Hamzah Istifham. Contohnya seperti:

5. Hamzah al-Wasl pada kalimah isim yang didahului dengan huruf Ba' al-Jar dan disertai

dengan kalimah selepasnya. Contohnya seperti:

9

Kaedah penulisan Hamzah Qata’

Hamzah al-Qati ialah huruf hamzah yang terletak sama ada di permulaan,pertengahan atau

pun di hujung kalimah.Ia tetap dibaca sama ada memulakan bacaan padanya ataupun

menyambungkan bacaan dengan kalimah sebelumnya.

Dalam mashaf-mashaf Uthmani, keadaan penulisan huruf-huruf hamzah tersebut adalah

berbeza antara satu dengan yang lain. Kedudukan Hanzah Qata’ ada tiga tempat iaitu:

i. Pada awal kalimah

ii. Pada pertengahan kalimah

iii. Pada akhir kalimah

4. Kaedah al-Dabt dalam penulisan al-Quran Rasm Uthmani

Al-Dabt pada maknanya bermaksud menjaga sesuatu. Pada istilah bermaksud satu disiplin

ilmu yang membincangkan simbol-simbol atau tanda yang diciptakan oleh ulama untuk membantu

dan mengawasi bacaan dan menjaga ketulinan kalimah-kalimah al-Quran. Ia merangkumi cara

menulis baris , perletakan titik-titik untuk membezakan huruf-huruf dan simbol-simbol yang

menunjukkan wajah bacaan tertentu.

Para Ulama telah berijktihad mencari kaedah tertentu bagi memudahkan al-Quran dapat dibaca oleh

orang bukan berbangsa Arab berdasarkan tulisan dan bacaan Al-Quran yang telah disepakati.

Kepentingan kaedah Al-Dabt dalam penulisan Al-Quran

Al-Quran boleh dibaca dengan betul seperti mana yang telah disepakati ulama’

Menghilangkan sebarang kesamaran bentuk bacaan yang pelbagai riwayat

Mempelajari ilmu tajwid dengan lebih berkesan

Para pembaca Al-Quran boleh membacanya dengan baik sebelum mengenali hukum-

hukum tajwid secara khusus dengan hanya mengenali beberapa tanda yang

menunjukkan cara bacaan seperti dengung, bacaan panjang, saktah dan sebagainya

Nuqat dalam Rasm Uthmani

Kerangka tanda titik atau dikenali dengan nuqat al-‘ikjam. Kaedah ini telah mahsyur

sebelum penulisan Rasm Uthmani lagi.Titik digunakan bagi huruf-huruf tertentu

yang menandakan perbezaan bunyi.

Tanda diakritikal atau nuqat al-ikrab. Kaedah ini dikatakan dicipta oleh Abu Aswad

Adduali (10 sebelum Hijrah 69 hijrah/611-688M).Ia dalam bentuk baris yang berasal

dari huruf Alif yang dicondongkan dan wau yang dikecilkan mewakili bunyi

tertentu.Tanda itu dikenali dengan fathah, dhommah dan kasrah.Nuqat10

Jenis-jenis Dabt Dalam Rasm-Uthmani

Tanda-tanda baris

Ia terbahagi kepada tiga tanda yang asas, iaitu fathah, kasrah dan dhommah.Tanda ini

berasal daripada huruf alif dan wau.Rasionalnya apabila ia di madkan maka akan terbitlah

huruf alif begitu juga dengan dhommah yang menerbitkan huruf wau.

Baris tanwin

Tanwin bermaksud meletakkan baris yang sama di atas baris yang sedia ada iaitu fathah,

kasrah dan dhommah.

Kedua-duanya di atas huruf sebelum huruf alif

Kedua-duanya diletak di atas huruf alif

Terdapat pelbagai tanda lain di dalam Rasnm Uthmani antaranya :

Tanda bulat bujur

Tanda ini hanya terletak di atas huruf alif, wau dan ya’. Menunjukkan huruf tambahan yang

hanya ada pada tulisan tidak ada pada bacaan.

Tanda bulat meninggi (0)

Diletakkan di atas huruf alif. Ia tidak dibaca ketika bacaan sambung hanya menjadi Mad

ketika wakaf

Tanda bulat tumpah/penuh

Menunjukkan bacaan tashil iaitu membunyikan antara huruf hamzah dan alif. Hanya ada

satu tempat sahaja di dalam al-quran menurut bacaan Imam Asim riwayat Hafs iaitu pada

surah Fussilat.

Tanda hamzah wasal

11

Tanda ini hanya terletak di atas huruf hamzah wasal sahaja untuk menunjukkan huruf ini

tidak berfungsi ketika menyambung bacaan tetapi akan dibunyikan ketika memulakan

bacaan

Contoh :

Tanda sukun ( )

Dalam Rasm Uthmani tanda ini menunjukkan bacaan Izhar pada hukum mim dan nun

sakinah.Jika sebaliknya ia menunjukkan bacaan dengung.

Contoh :

Huruf mati yang tidak bertanda sukun ( )

Sekiranya terdapat huruf sukun yang tidak bertanda dan selepasnya terdapat huruf

bertashdid, maka hendaklah diidghamkan huruf pertama kepada huruf yang berikutnya

secara idgham kamil.

Sekiranya terdapat sukun yang tidak bertanda dan selepasnya tidak terdapat huruf

bertashdid, hendaklah diidghamkan huruf pertama kepada huruf berikutnya secara

idgham naqis

Contoh :

Huruf mim kecil

Menunjukkan bacaan Iqlab iaitu menukarkan nun sakinah atau tanwin kepada mim ringan

dengan bacaan dengung

Contoh :

Tanda tanwin

Tanda baris dua yang selari dan baris dua hadapan yang diterbalikkan tanda baris yang

keduanyamenunjukkan bacaan izhar

5. Kaedah Hamz dan Dabt dalam surah Naba’

12

,

Surah An Naba’

13

KALIMAHBILANGANTANDA

3Tanda bulat bujur

TiadaTanda bulat meninggi

TiadaTanda bulat tumpat/penuh

Tanda Hamzah Wasal

68Tanda sukun

179Tanda sukun yang tidak bertanda

1Huruf mim kecil

51Tanda Tanwin

27Huruf-hurul kecil alif,wau, ya dan nun

14

Tiada

Tiada

Tanda sin kecil yang terletak di atas atau di bawah

huruf sod

10Tanda mad

40Bulatan perhiasan

TiadaTanda bintang berbucu lapan

TiadaGaris panjang

TiadaTanda seperti intan

TiadaTanda sin kecil

1Kepala huruf Ya dan huruf Wau kecil

3Tanda Wakaf yang masyur dan mushaf

15

1. Penutup.

Kaedah Rasm Uthmani ini mempunyai kelainnya yang tersendiri sehinggakan ianya terlalu

sukar untuk diperkatakan. Hanya mereka yang mengkaji dan memperhalusinya sahaja yang

akan dapat menafsirkan keunikannya ini. Berdasarkan kepada rea1iti dan apa yang telah dikaji

oleh para ulama, oleh itu sebahagian besar di ka1angan mereka berpendapat bahawa Rasm

Uthmani ini ada1ah suatu kaedah penu1isan yang wajib dipelihara dan diama1kan. Ada1ah

menjadi suatu kesa1ahan yang besar dan berdosa kepada sesiapa yang mengingkari atau tidak

mahu beramal dengannya.

Wa1au pun di sana terdapat pendapat yang mengatakan bahawa kaedah penulisan Rasm

Uthmani ini tidak wajib diama1kan, namun pendapat tersebut ditolak oleh kebanyakkan ulama

kerana ia boleh membawa kepada penambahan atau pengurangan huruf-huruf a1-Quran serta

mendedahkan a1-Quran kepada perubahan dan penyelewengan. Diharapkan semuga dengan

terhasi1nya kertas kerja ini, ianya sedikit sebanyak akan membuka minda kita untuk terus

berama1 dan meyakini sepenuhnya Rasm Uthmani ini, kerana dengan mempertikaikan

kesahihannya, bermakna seseorang itu telah mempertikaikan huruf-huruf a1-Quran. Sekian

terima kasih, wassa1am.

16

Rujukan.

Al-Quran.

Tafsir Pimpinan al-Quran (JAKIM).

Syaykh Muhammad Abd al-Azim al-Zarqani (1988), Manahil al-Urfan fi Ulum al-Quran.

Ahmad Syams al-Din (ed.), j. 1. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah.

Dr. Subhi al-Saleh (1988), Mabahith fi Ulum al-Quran. Beirut: Dar al-Ilm li al-Malayi.

Abd al-Fattah al-Qadi (1977), Tarikh al-Mushaf al-Syarif. al-Kaherah: al-Jihaz al-Markazi li

al-Kutub al-Jam‘iyyah wa al-Madrasiyyah wa al-Wasa’il al-Ta‘limiyyah.

Manna’ al-Qattan (1999), Mabahith fi Ulum al-Quran. c. 2. Beirut: Mu’assasah al-Risalah.

Husayni Syaykh Uthman (t.t.), Haq al-Tilawah. Jordan: Maktabah al-Manar.

Abd al-Fattah al-Qadi (1981), al-Budur al-Zahrah fi al-Qiraat al-Asyr al-Mutawatirah min

Tariq al-Syatibiyyah wa al-Dura. Beirut : Dar al-Kutub al-Arabi.

___________________ ( 1977), al-Wafi fi Syarh al-Syatibiyyah fi al-Qiraat al-Sab‘. Kaherah:

Dar al-Sya‘b.

Al-Hafiz Abi al-Kayr Muhammad bin Muhammad bin al-Jazari al-Dimasqiy (t.t.), al-Nasyr fi

al-Qiraat Aysr. Ali Muhammad Diba‘ (ed.), Mesir: Dar al-Fikri.

17