KEBERKESANAN PEMBELAJARAN KOPERATIF DALAM MENGUASAI PENULISAN ULASAN BAGI PELAJAR TINGKATAN 2

NAMA PENYELIDIK: LATIFAH BINTI HAJI HAKIMNO. MATRIK: 710716135960001

NAMA SEKOLAH:SMK LUNDU

KM 2, JALAN LUNDU/PANDAN94500 LUNDU

SARAWAK

PUSAT PEMBELAJARAN SARAWAKFAKULTI PENDIDIKAN DAN BAHASA

OPEN UNIVERSITY MALAYSIA2015

1.0 Pendahuluan

1.1 Refleksi PdP yang Lalu

Sewaktu saya menyemak jawapan ulasan pelajar Tingkatan 2C SMK Lundu, saya rasa

sungguh terkejut kerana saya dapati walaupun mereka telah berada di sekolah menengah,

masih ramai lagi murid lemah di dalam penulisan ulasan. Pelajar di tingkatan 2

sepatutnya tidak menghadapi lagi masalah dalam penulisan ulasan. Di antara kelemahan

yang dilakukan oleh pelajar tersebut ialah pelajar tidak dapat memproses dan menulis

semula maklumat yang dipaparkan di dalam gambar dengan betul dan tepat. Tafsiran

terhadap gambar pada soalan tidak menepati apa yang dikehendaki oleh gambar dan

soalan yang diberikan.

Masalah lain yang saya dapati ialah pelajar tidak dapat menepati kehendak soalan. Ini

berkemungkinan berlaku disebabkan pelajar tidak membaca dan meneliti soalan dengan

betul. Kehendak soalan diabaikan semasa membuat isi penting untuk memulakan

penulisan ulasan. Pelajar akan terus menulis ulasan tanpa meneliti kehendak soalan dan

enulis ulasan hanya berpandukan kepada gambar yang telah diberikan.

Selain itu, kekurangan pengetahuan sedia ada pada pelajar-pelajar tingkatan 2 SMK

Lundu juga antara penyebab kepada kelemahan semasa mereka membuat ulasan. Pelajar

tidak mahu befikir ebelum menyelesaikan soalan ulasan yang diberikan.

1.2 Sorotan Literatur

Teori perkembangan kognitif menyatakan bahawa interaksi sesama pelajar yang

berkaitan dengan pembelajaran dapat meningkatkan penguasaan konsep-konsep yang

penting (Slavin, 1995). Menurut Piaget ( 1990), di dalam kognitif pelajar, wujud skema

yang memberi gambaran tentang bentuk tindakan atau cara berfikir yang digunakan oleh

pelajar di dalam memahami kehidupan mereka.

Aktiviti berpasukan akan dapat mewujudkan kerjasama dan keharmonian dalam kalangan

murid yang terdiri daripada pelbagai status sosial. Ini adalah selaras dengan sistem

pendidikan kita untuk melahirkan pelajar yang berupaya menghadapi arus pembangunan

ekonomi dan sosial yang begitu pantas. Menurut Jerome Bruner ( 1966 ) yang

mengemukakan strategi pembelajaran berlandaskan Concept Attainment, dengan

memahami dan mengingati sesuatu konsep pelajar akan mendapat gambaran yang lebih

jelas bagi membantu mereka meneroka dengan lebih mendalam perkara yang mahu

dipelajari.

Pembelajaran koperatif juga merupakan strategi pembelajaran dan pengajaran yang dapat

menghasilkan daya pemikiran yang tinggi melalui aktiviti berteraskan kemahiran berfikir.

Pembelajaran koperatif menggalakkan perkembangan otak dan penjagaan kesihatan

kerana proses pelaksanaan strategi pembelajaran ini memberi peluang kepada murid

merehatkan minda untuk melakukan aktiviti kinestatik, muzik, puisi dan lain-lain untuk

mengelakkan murid berasa bosan di dalam kelas.

Dalam perspektif kognitif pula, pembelajaran dianggap sebagai satu proses pemikiran

dan pembinaan, pelajar akan terlibat secara aktif dalam proses integrasi pengetahuan baru

dengan pengetahuan sedia ada untuk mencapai objektif pembelajaran yang dijangkakan.

Mengikut Slavin (1990), kumpulan murid yang mengikuti kaedah pembelajaran koperatif

membekal sokongan antara ahli kumpulan untuk pencapaian akademik yang cemerlang.

Interaksi dalam kumpulan kecil membantu pelajar menganalisis, berbincang dan sintesis

idea untuk meningkatkan tahap pemikiran dan pemahaman pelajar dalam konteks yang

lebih bermakna.

Teknik-teknik dalam pembelajaran koperatif sangat sesuai diaplikasikan dalam kelas

yang mempunyai murid dari pelbagai kebolehan kerana ia akan dapat memupuk nilai-

nilai murni dalam diri pelajar seperti saling menghargai, saling berkerjasama , sabar,

hormat-menghormati, bertolak-ansur dan bertanggungjawab. Pembelajaran koperatif

adalah merujuk kepada pembelajaran yang memerlukan murid daripada pelbagai

kebolehan berkerjasama dalam kumpulan kecil untuk mencapai satu matlamat yang sama

( Slavin, 1983 ). Mereka terdiri daripada pelajar pada aras kebolehan yang berbeza. Ia

memberi peluang kepada murid untuk mendekati sesuatu masalah dengan pelbagai cara

( Effendi, 1998 ). Sasarannya adalah tahap pembelajaran yang maksimum bukan sahaja

untuk dirinya sendiri, tetapi juga untuk rakan-rakannya yang lain. Pembelajaran koperatif

menggalakkan murid berinteraksi secara aktif dan positif di dalam kumpulan.

Bagaimanapun kerja kumpulan haruslah dirancang dan guru perlu membantu sebagai

pemudah cara.

Guru tidak boleh membiarkan murid-murid begitu sahaja tetapi sebaliknya memberikan

mereka panduan untuk menjalankan aktiviti secara kumpulan. Setiap ahli kumpulan akan

hanya dapat mencapai matlamat peribadi sekiranya kumpulannya berjaya ( Slavin,

1990 ). Justru, demi mencapai matlamat peribadi, pelajar akan cuba memberi galakan

kepada rakan-rakan sekumpulan serta membantu mereka agar kumpulan mereka berjaya.

Ini membolehkan perkongsian idea dan pemeriksaan idea sendiri dalam suasana yang

tidak terancam.

Kumpulan yang ideal biasanya mempunyai ahli antara 4 hingga 5 orang yang

mempunyai tahap pencapaian yang berbeza. Mereka terdiri daripada 1 atau 2 orang

pelajar yang cemerlang, 2 orang pelajar sederhana dan 2 orang pelajar sederhana lemah.

Matlamatnya supaya pelajar yang cemerlang dapat membantu pelajar sederhana dan

sederhana lemah dalam merealisasikan objektif pembelajaran.

Banyak kajian telah dijalankan tentang kaedah pembelajaran secara koperatif dalam

pembelajaran dan pengajaran,baik di dalam negara mahupun di luar negara.Di antara

penyelidik-penyelidik di dalam negara yang dijadikan rujukan dalam kajian ini ialah Gan

Teck Hock (1999),Khairudin et al (2007) serta Zainab et al (2004).Penyelidik-penyelidik

luar negara pula ialah Veronica et al (2005) serta Larry Zafran (2002).

2.0 Isu / Fokus Kajian

Terdapat rungutan daripada segelintir pelajar bahawa mereka tidak berminat dalam

subjek Bahasa Melayu kerana ditafsirkan sebagai salah satu subjek yang membosankan

serta sukar untuk difahami. Oleh kerana pelajar ini kurang berminat dalam subjek

tersebut, ia akan menjejaskan tumpuan pelajar ketika berlakunya proses pengajaran dan

pembelajaran bagi subjek ini.

Kaedah pengajaran yang tidak berkesan dan membosankan merupakan salah satu punca

utama subjek Bahasa Melayu tidak diminati. Menurut Koh Boh Koon (1992) proses

pengajaran di dalam kelas seharusnya melibatkan dua pihak antara guru dan pelajar.

Sekiranya guru hanya menitik beratkan proses menghabiskan sukatan pelajaran

berbanding aspek penghayatan dan penerapan nilai, boleh menyebabkan interaksi dua

hala ini hilang fokus. Kesannya pelajar akan hilang minat (Atan Long, 1982) dan

beranggapan subjek tersebut sebagai suatu beban akademik.

Senario pendidikan kini amat memerlukan guru-guru yang kreatif dan inovatif supaya

pengajaran dan pembelajaran lebih efektif. Bahasa Melayu bukanlah satu subjek yang

statik, tradisional, mementingkan penghafalan fakta, bersifat naratif dan diskriptif seperti

yang difahami oleh kebanyakan pelajar. Sehubungan itu guru Bahasa Melayu perlu

mempunyai kepercayaan yang positif dan keyakinan kendiri untuk menjadikannya

seorang yang berinovatif dalam menyusun proses pengajaran dan pembelajaran.

2.1 Tinjauan dan Analisis Masalah

Tugas utama seorang guru adalah untuk memudahkan pembelajaran para pelajar. Untuk

memenuhi tugas ini, guru bukan sahaja harus dapat menyediakan suasana pembelajaran

yang menarik dan harmonis, tetapi mereka juga perlu menciptakan pengajaran yang

berkesan. Ini bermakna guru perlu mewujudkan suasana pengajaran dan pembelajaran

yang dapat merangsangkan minat dan motivasi pelajar di samping sentiasa memikirkan

kebajikan dan keperluan pelajar. Dalam sesi pembelajaran, guru kerap berhadapan

dengan pelajar yang berbeza dari segi kebolehan. Menurut Sharifah Alwiah Alsagof

(1984), pengajaran yang berkesan adalah merujuk kepada guru yang dapat membawa

pelajar kepada hasil pembelajaran yang diinginkan.

Menurut Johnson et al (1981), dalam proses pengajaran dan pembelajaran guru boleh

merancangkan pelajaran mengikut tiga kaedah yang utama:

i) Pelajar bekerjasama dalam kumpulan kecil secara Pembelajaran Koperatif (PK)

dengan memastikan setiap ahli kumpulan mencapai matlamat yang ditetapkan.

ii) Pelajar-pelajar bersaing antara satu sama lain melalui pembelajaran persaingan.

iii) Untuk menempatkan kedudukan pelajar mengikut kebolehan masing-masing.

iv) Pelajar akan belajar secara perseorangan atau pembelajaran secara individu untuk

mencapai matlamat masing-masing pada kadar sendiri.

Kaedah Pembelajaran Koperatif (PK) dipilih sebagai subjek kajian atas dorongan oleh

dapatan-dapatan positif tentang keberkesanan PK di kebanyakan negara Eropah. Justeru,

pengkaji ingin mengesan keberkesanan PK dalam kalangan murid-murid sekolah

menengah di SMK Lundu yang berbeza dari konteks latar belakang dan budayanya.

Kaedah PK yang menekankan interaksi sosial antara rakan sebaya membawa kesan

positif terhadap pencapaian pelajar, perubahan hubungan antara ahli dan sikap terhadap

mata pelajaran dan sekolah.

Cooperative learning is group learning activity organised so that learning is dependent

on socially structured exchange of information between learners in groups and in which

each learner is held accountable for his or her own learning and is motivated to increase

the learning of others.

(Kagan & Olsen, 1992)

Setiap pelajar mempunyai kebolehan kognitif yang berbeza antara satu sama lain.

Howard Gardener (1983) membuat kajian terhadap pelbagai lapisan masyarakat

termasuklah kanak-kanak biasa dan istimewa, juga kelompok penduduk yang mempunyai

kriteria yang istimewa (special population).

Gardner juga mengatakan bahawa kecerdasan bukanlah semata-mata diwarisi. Jika

kedua-dua ibu bapa dikategorikan sebagai bodoh mengikut ukuran IQ tidak semestinya

anak-anak mereka juga bodoh, begitulah juga sebaliknya. Kajian terhadap kanak-kanak

istimewa mendapati ada di antara murid-murid yang lemah daya ingatannya adalah

dilahirkan oleh ibu bapa yang kedua-duanya adalah profesional. Dr. Roger Sperry turut

menyatakan kaitan kecerdasan dan fungsi otak manusia yang berbeza-beza mengikut

perkembangan usia dan jantina individu.

Otak kanan dan kiri mempunyai fungsi yang berbeza namun menurutnya manusia tidak

boleh dianggap menggunakan sebelah otak sahaja. Teori Kecerdasan Pelbagai Gardner

sudah mengenalpasti 8 jenis kecerdasan manusia (Chapman, 1993), iaitu verbal atau

linguistik. Kecerdasan ini berkait rapat dengan kemahiran penggunaan bahasa. Seseorang

yang cerdas verbal kebiasaannya mahir membaca, menulis dan berkomunikasi dengan

orang lain melalui pelbagai cara yang berkesan. Seterusnya ialah kecerdasan logikal atau

matematik. Kecerdasan ini melibatkan kemahiran menaakul, mengira, berfikir secara

logik dan memproses sesuatu maklumat yang diterima. Kecerdasan ke Tiga ialah visual

atau spatial ( ruang) . Kecerdasan ini melibatkan keupayaan berfikir dalam bentuk visual

dan gambar atau pun rajah.

Kecerdasan ke Empat ialah pergerakan badan atau kinestetik. Kecerdasan ini melibatkan

keupayaan menyelesaikan sesuatu masalah menggunakan pergerakan badan. Kecerdasan

ke Lima ialah muzikal atau rima. Kecerdasan ini melibatkan keupayaan mencipta muzik

ataupun rentak tertentu, berupaya memahaminya, menterjemahkannya dan

menghargainya. Kecerdasan ke Enam ialah interpersonal yang melibatkan keupayaan

memahami emosi, perasaan, ciri-ciri dan keupayaan orang lain dan bagaimana

berinteraksi dengan mereka. Seterusnya kecerdasan intrapersonal yang melibatkan

keupayaan memahami diri sendiri dan menggunakan pengetahuan itu bagi meningkatkan

potensi diri sepanjang hayat. Akhir sekali ialah kecerdasan naturalis yang melibatkan

keupayaan memerhati, memahami dan menghargai alam sekitar. Semasa pembelajaran

koperatif ini dijalankan kesemua murid dari pelbagai kecerdasan ini dapat saling bantu-

membantu . Murid yang mempunyai kecerdasan interpersonal dengan mudah berinteraksi

dengan rakan mereka. Murid yang lebih cenderung kepada kemahiran bahasa dapat

membantu rakan yang mungkin lebih berminat di dalam Matematik atau pun murid yang

berkebolehan interpersonal dapat membantu rakan yang mempunyai masalah dalam

pembelajaran agar lebih fokus . Dalam hal ini, satu jalinan bimbingan melalui rakan

sebaya dapat diwujudkan . Justru itu, satu persaingan sihat dapat diwujudkan menjurus ke

arah pencapaian objektif pembelajaran dan pengajaran.

Kaedah pengajaran yang menarik akan memberi impak positif kepada pelajar.

Kemahiran dan keupayaan guru melaksanakan pengajaran melalui teknik yang betul dan

terkini akan merangsang diri pelajar menggunakan kaedah pembelajaran yang betul.

Guru perlu menyediakan suasana pembelajaran dan persekitaran yang sesuai, menarik

dan selesa dalam bilik darjah. Suasana yang menarik ini akan menyeronokkan pelajar

sekaligus akan memudahkan guru melaksanakan pengajaran mereka.

Kebolehan guru untuk mendiagnostik keupayaan pelajar menguasai ilmu pengetahuan

dan kebolehan menyediakan pengalaman pembelajaran baru yang boleh memenuhi

keperluan mereka secara individu. Guru hendaklah bertindak sebagai seorang doktor iaitu

merawat dan menyediakan ubat untuk pesakitnya. Oleh itu peranan guru adalah

membantu, memulih dan membimbing sesuatu kemahiran sehingga mereka mampu

menguasainya. Guru perlu memilih objektif pengajaran, memberikan pengalaman

pembelajaran yang sesuai untuk pelajar dan membuat penilaian terhadap pencapaian

pelajar. Perancangan yang teliti terhadap perkara itu diharapkan akan menghasilkan

kejayaan seperti yang dirancang.

3.0 Objektif Kajian / Soalan Kajian

Smith (1980) dan Sofiah Osman (1986) dalam hasil kajian mereka menunjukkan bahawa

kebanyakan guru bahasa tidak dapat mengajar bahasa dengan berkesan. Menurut

mereka, hal ini berpunca dari cara pengajaran guru yang tidak menarik serta

membosankan. Kajian ini adalah bertujuan untuk melihat sejauh mana keberkesanan

pembelajaran Bahasa Melayu yang dijalankan secara koperatif kepada murid-murid

Tingkatan 2 SMK Lundu, khususnya di dalam penulisan ulasan yang betul dan boleh

menghasilkan pencapaian akademik yang lebih baik dalam bidang penulisan berbanding

dengan kaedah tradisional yang berpusatkan guru.

Objektif Kajian

Selepas kajian ini selesai dijalankan, pelajar-pelajar diharap akan mencapai objektif

berikut:

i. Objektif Umum

Meningkatan nilai GNP sekolah dengan peningkatan peratus kelulusan Bahasa

Melayu.

ii. Objektif Khusus

Untuk menentukan sama ada pembelajaran secara koperatif dapat membantu

pelajar menguasai kemahiran penulisan ulasan.

Untuk menentukan sama ada pembelajaran Bahasa Melayu secara koperatif

dapat menarik minat dan meransang pelajar untuk membuat ulasan dengan

baik

Untuk menentukan sama ada pembelajaran secara koperatif dapat mengubah

persepsi pelajar bahawa penulisan ulasan tidak sukar dan menyeronokkan.

Untuk melihat sejauh mana penglibatan pelajar semasa proses pembelajaran di

dalam bilik darjah.

Untuk mendapatkan maklumat terhadap persepsi pelajar terhadap penggunaan

pendekatan koperatif dalam pembelajaran dan pengajaran guru Bahasa

Melayu.

4.0 Kumpulan Sasaran

Kajian ini melibatkan 25 orang pelajar Tingkatan 2C SMK Lundu yang terdiri daripada

12 orang pelajar Melayu, 9 orang pelajar Dayak dan 4 orang pelajar Cina.

5.0 Tindakan Yang Dicadangkan

Metodologi kajian merupakan proses atau alat serta method yang digunakan untuk

melaksanakan sesuatu penyelidikan bagi mendapatkan sesuatu maklumat. Bab ini akan

membincangkan kaedah yang digunakan dalam kajian ini. Kajian ini melibatkan dua

fasa iaitu yang pertama ialah menjalankan ujian, yang mana melibatkan proses mengenal

pasti sampel yang hendak dikaji dengan menjalankan Ujian Pra . Kemudian diikuti proses

mengenal pasti masalah yang dihadapi oleh sampel dengan menjalankan sesi soal selidik.

Setelah masalah dikenal pasti dengan jelas, pengkaji akan merancang dan menentukan

strategi untuk menguji. Pengkaji seterusnya akan memastikan perancangan disusun dan

diatur dengan kemas. Segala maklumat yang diperoleh akan dikumpulkan dan dianalisis.

Berpandukan dapatan analisis tersebut pengkaji akan mentafsir kelemahan sampel ,

seterusnya membuat kesimpulan terhadap pencapaian sampel.

Fasa kedua ialah fasa di mana pengkaji membuat tindakan hasil daripada dapatan

penyelidikan fasa yang pertama. Di peringkat ini pengkaji akan mengenal pasti kaedah

yang hendak digunakan dalam mengatasi masalah sampel. Pengkaji merancang satu

kaedah yang bersesuaian dan diharapkan akan dapat membantu menyelesaikan masalah

kajian. Seterusnya pengkaji akan melaksanakan kaedah yang telah dikenal pasti tersebut.

Kaedah yang dijalankan akan diperkenalkan terlebih dahulu kepada sampel yang terlibat.

Setelah kaedah dijalankan pengkaji akan mengumpulkan maklumat dengan membuat

Ujian Pos. Dapatan Ujian Pos akan dianalisis dan ditafsirkan untuk memastikan kejayaan

yang dijalankan.

Kajian ini menggunakan kaedah kuantitatif dan kualitatif. Kaedah kuantitaif digunakan

bagi mendapatkan data tentang pencapaian murid berdasarkan ujian pra dan ujian pasca.

Kaedah kualitatif pula diperolehi secara temu bual dan pemerhatian. Data kuantitatif

diproses untuk mendapatkan frekuensi dan peratusan sementara data kualitatif diproses

bagi menyokong data kuantitatif. Data kualitatif diperoleh melalui temu bual dan

pemerhatian. Data daripada temu bual dan pemerhatian ini digunakan sebagai data

sokongan kepada data kuantitatif yang dikemukakan dalam laporan kajian ini.

Kajian ini diperkukuhkan dengan menggunakan data daripada hasil soal selidik. Data

primer diperolehi daripada hasil soal selidik 1 dan soal selidik 2 yang diedarkan kepada

responden iaitu pelajar Tingkatan 2C. Melalui pengumpulan data tersebut pengkaji

dapat merangka jenis maklumat yang ingin dikenal pasti daripada responden dan

maklumat yang dirasakan perlu . Menurut Syed Arabi (1992), kaedah soal selidik akan

dapat membantu pengkaji menjimatkan masa dalam mengumpul data terhadap responden

yang ramai tanpa bersekemuka dengan responden.

Kaedah ini juga didapati amat menjimatkan masa dan tenaga dalam membantu pengkaji

menyelesaikan sesuatu kajian terhadap responden. Bagi mencapai objektif kajian,

pengkaji memerlukan empat maklumat yang dianggap penting iaitu:

a) Maklumat mengenai minat responden terhadap subjek bahasa Melayu.

b) Maklumat mengenai persepsi terhadap kepentingan subjek bahasa Melayu .

c) Maklumat mengenai penglibatan responden semasa proses pembelajaran di dalam

bilik darjah dengan menggunakan pendekatan koperatif.

d) Persepsi responden terhadap penggunaan pendekatan koperatif dalam

pengajaran dan pembelajaran guru bahasa Melayu

Soal selidik yang bersesuaian telah direkabentuk bertujuan mendapatkan maklumat bagi

membantu pengkaji mencapai matlamat dan objektif kajian. Bentuk skala yang

digunakan dalam kajian ini adalah mengikut skala yang popular iaitu jenis ‘skala likert’

dengan menggunakan 5 markah.

Penyelidik juga menggunakan kaedah temu bual bersama responden. Memandangkan

responden adalah pelajar Tingkatan 2 yang boleh memberikan respon yang baik

menggunakan kaedah penyoalan lisan. Melalui temu bual, pengkaji lebih dekat dengan

responden dan mengetahui tahap kefahaman mereka dengan lebih mendalam.

Kaedah pemerhatian turut juga digunakan oleh pengkaji bagi mendapatkan hasil kajian

yang jitu. Dalam kaedah pemerhatian, pengkaji boleh melihat perubahan sikap, minat

serta penglibatan responden sebelum kajian dimulakan dan selepas kajian dijalankan.

Perubahan sikap responden akan dinilai dan dicatat.

Jadual Pelaksanaan Kajian:

Bil Aktiviti Tarikh Pelaksanaan

1. Mengenal pasti masalah dan pengumpulan data awal. 17 Jun 2015

2. Menulis kerta cadangan (proposal) kajian tindakan. 6 – 29 Julai 2015

3. Merancang Tindakan - (individu / panitia). 9 Julai 2015

4. Melaksanakan tindakan – aktiviti 1 13 Julai 2015

5. Membincangan masalah yang timbul dalam tindakan 1

(dalam panitia)

13 Julai 2015

6. Ujian untuk mengesan pencapaian murid. 18 Ogos 2015

17. Refleksi Kajian. 19 Ogos 2015

18. Menulis Laporan Kajian 20 – 31 Ogos 2015

19. Pembentangan dapatan kajian.

6.0 Bibliografi

Ahmad Najdi Hj. Fadzil Fadzil (2003). Keberkesanan pembelajaran secara koperatif

dalam mata pelajaran Bahasa Arab tinggi tingkatan empat.

http://www.gemaislam.net/e-tesis_ba/15.html

Atan Long (1982). Pedagogi kaedah am mengajar. Kuala Lumpur: Penerbit Fajar Bakti

Atan Long (1992). Pedagogi kaedah am mengajar. Petaling Jaya. Fajar Bakti.

Cheah T. T., Adlan A., Baskaran N. dan Lim C. L. (2002). Keberkesaan kaedah

pembelajaran koperatif dalam pembelajaran bacaan pemahaman teks di kalangan

murid SJK(C) dan SJK(T): Jurnal Pendidikan MPSAH Jld 6, pp21-35.

Kamus Dewan (2007). Edisi keempat. Kuala Lumpur :Dewan Bahasa dan Pustaka.

Khairudin Mustafa,Hj Ibrahim Ismail,Sabri Awang Soh dan Hjh Zanariah Mohamad

(2002).Sikap Murid-murid Terhadap Kaedah ”Think Pair Square”Pembelajaran

Koperatif Dalam Pangajaran Dan Pembelajaraan Matematik .Maktab Perguruan

Kota Baharu ,Kelantan

Sharifah Alwiah Alsagoff (1984), Ilmu pendidikan pedagogi: Kuala Lumpur Heinemann

Asia.

Yahaya, Azizi dan Sihes, Ahmad Johari dan Ghazali, Shahzalina (2008) Amalan

pembelajaran koperatif di kalangan guru-guru mata pelajaran teknik dan

vokasional di tiga buah Sekolah Teknik di Selangor. In: International Conference

On Teaching And Teacher Education (UIAM). (unpublished)

Zahrah (1996). Amalan pembelajaran koperatif oleh guru matematik.

http://www.myrummy.com/Amalan_Pembelajaran_Kooperatif_oleh_Guru_Matem

atik.html