1.0 PENGENALAN

Malaysia telah mencapai pembangunan sosioekonomi yang memberangsangkan dan

telah diiktiraf oleh masyarakat antarabangsa. Pelbagai projek pembangunan seperti pembinaan

bandar baru, infrastruktur dan kemudahan awam seperti empangan, lapangan terbang,

pelabuhan, jalan raya, hospital, sekolah jambatan dan sebagainya telah dirancang dan

dilaksanakan hasil komitmen pihak kerajaan. Pembangunan dari aspek fizikal yang semakin

berkembang ini telah memberi implikasi yang besar kepada perubahan landskap negara.

Walaupun proses pembangunan sesuatu bandar penting dalam menaik taraf hidup masyarakat,

namun sikap segelintir masyarakat yang tidak bertanggungjawab telah membawa kepada

kesan negatif terhadap alam sekitar dan kualiti hidup kita. Proses pembangunan yang rancak

dilaksanakan kadang kala tidak mengambil kira impaknya kepada alam sekitar. Akibatnya,

beberapa masalah berkaitan alam sekitar muncul selari dengan pembangunan tersebut. Isu-isu

alam sekitar global seperti kehilangan biodiversiti, kemerosotan sumber asli, pemanasan global,

penipisan lapisan ozon, penebangan hutan dan pelbagai masalah pencemaran alam sekitar

merupakan isu yang semakin meruncing dan meningkatkan cabaran dalam pengurusan alam

sekitar.

Pencemaran air adalah antara masalah serius yang berlaku disebabkan oleh

pembangunan yang tidak efisien dan tanpa perancangan yang berkesan. Masalah pencemaran

air yang berlaku menyebabkan negara kita kekurangan sumber air yang bersih untuk kegunaan

harian dan pada masa yang sama sumber protein dan hidupan laut turut terjejas.

Perkembangan pembangunan terutama dalam sektor perindustrian dilihat menjadi agen utama

kepada masalah pencemaran air apabila sisa industri ini dialirkan ke dalam sungai dan pantai

yang berdekatan. Di Malaysia, antara sungai yang mengalami pencemaran yang teruk ialah

Sungai Juru, Sungai Klang, Sungai Pontian Besar, dan Sungai Sepang. Pencemaran merujuk

kepada sebarang perubahan kualiti alam sekeliling yang berpunca dari kegiatan manusia yang

boleh memudaratkan manusia sendiri dan alam sekitar. Pencemaran air pula bermaksud

sebarang unsur yang menyebabkan atau menggalakkan keadaan tercemar di dalam mana-

mana sumber air yang mendatangkan kesan negatif terhadap sebarang bentuk kegunaan

sumber air tersebut (Klein, 1957, dipetik oleh Aiken et al., 1982 dan dipetik pula oleh Mohamad

Suhaily, 2006).

1

Perkembangan Pembangunan di Pulau Pinang

Pulau Pinang adalah antara negara yang dilihat sedang membangun dari segi

pertumbuhan ekonominya. Pulau Pinang terdiri daripada bahagian pulau dan juga tanah besar

yang dikenali sebagai Seberang Perai. Pulau Pinang merupakan antara negeri yang

mempunyai kepadatan penduduk yang tinggi iaitu sebanyak 1,611,100 orang (Jabatan

Perangkaan Malaysia, 2012). Maklumat tentang pembangunan di Pulau Pinang boleh dilihat

melalui Rancangan Struktur Negeri Pulau Pinang (RSNPP) yang merupakan peringkat kedua

dalam sistem perancangan fizikal negara yang berperanan menterjemahkan dasar-dasar

Rancangan Fizikal Negara (FRN). Pihak kerajaan negeri Pulau Pinang telah menyasarkan

pembangunan Pulau Pinang sebagai sebuah negeri maju selaras dengan wawasan 2020. Oleh

itu, data-data semasa serta unjuran dan sasaran 2010-2020 negeri Pulau Pinang telah

dibandingkan dengan beberapa petunjuk atau kriteria negara maju bagi meninjau pencapaian

semasa. Secara keseluruhannya, Pulau Pinang didapati telah mencapai beberapa petunjuk

kriteria negara maju dan mempunyai kedudukan yang baik.

Walau bagaimanapun, negeri Pulau Pinang berdepan dengan cabaran dan persaingan

global dalam mempertingkatkan lagi pertumbuhan ekonominya. Antara sektor utama yang

dikenal pasti mempunyai kesan terhadap persaingan global ini ialah sektor perindustrian,

pelancongan, perkhidmatan serta perhubungan dan pengangkutan. Bagi mengatasi masalah

ini, pembangunan sektor perindustrian akan memberi penekanan kepada penyediaan

sokongan ICT bagi menjana peralihan ekonomi negeri daripada P-ekonomi kepada K-ekonomi

yang akan meningkatkan nilai tambah ekonomi negeri. Perkembangan pembangunan

perindustrian di Pulau Pinang telah memberi kesan limpahan kepada negeri-negeri

bersempadan, misalnya pembangunan kawasan Hi-Tech Park dan kawasan perindustrian

Sungai Petani. Manakala, pembangunan yang berlaku di kawasan sempadan pula dapat

memperkukuhkan peranan yang dimainkan oleh negeri Pulau Pinang sebagai Pusat Wilayah

Utara yang menawarkan kemudahan perkhidmatan kepada kawasan sekitarnya.

Pembangunan secara besar-besaran di sektor-sektor pembinaan, pelancongan dan

perindustrian telah mengakibatkan pengurangan keluasan tanah pertanian di Pulau Pinang.

Sekiranya masalah ini tidak dikawal secara seimbang, akan berlaku kekurangan green cover di

negeri Pulau Pinang yang boleh menjejaskan keseimbangan ekosistem. Oleh sebab

kekurangan tanah pamah di Pulau Pinang, para pemaju telah membangunkan tanah berbukit

dan menyebabkan banyak kawasan bukit ditarah untuk tujuan pembangunan. Keadaan ini

2

boleh menjejaskan kawasan tadahan air hujan yang terdapat di Pulau Pinang seperti Air Hitam,

Guillemard, Sungai Pinang, Teluk Bahang dan Batu Feringghi. Seperti yang berlaku di George

Town, Persatuan Pengguna Pulau Pinang (CAP) dan Sahabat Alam Malaysia (SAM)

melahirkan rasa kecewa terhadap kerajaan negeri Pulau Pinang kerana telah meluluskan

banyak projek pembangunan sehingga menjejaskan kehidupan penduduk setempat dan alam

sekitar. Kualiti alam sekitar di Pulau Pinang semakin merosot berikutan pelaksanaan projek

pembangunan yang dilaksanakan tanpa perancangan yang teliti. Contohnya, pembinaan

kondominium di lereng Bukit Gambir (Utusan Online, 4 Jun 2012).

Pencemaran air adalah masalah utama yang membelenggu negeri Pulau Pinang baru-

baru ini. Menurut Turk et al. (1974) dalam Mohamad Suhaily (2006), pencemaran air dianggap

sebagai sebarang penambahan benda asing yang tidak diperlukan yang menyebabkan

kemerosotan kualiti air. Sesuatu sumber air juga dikatakan mengalami pencemaran apabila

berlaku sesuatu perubahan secara langsung di dalam kandungan air. Perubahan yang

berpunca daripada kegiatan manusia mengakibatkan ketidaksesuaian sesuatu sumber air untuk

sesuatu tujuan dalam seperti asalnya. Air juga dikatakan tercemar apabila dibuktikan

mengandungi beberapa mikroorganisma tertentu atau sebatian-sebatian kimia, menyebabkan

air itu tidak boleh digunakan. Masalah pencemaran yang berlaku di Pulau Pinang bukan sahaja

dirasai oleh penduduk setempat tetapi juga oleh hidupan yang menghuni di persekitaran

berkenaan.

Pada awal tahun ini, media massa dan elektronik banyak melaporkan tentang

pencemaran air yang berlaku di Pulau Pinang. Walaupun Pulau Pinang mempunyai lembangan

saliran yang banyak dan dikatakan mampu menampung keperluan air pada masa hadapan

penduduk negeri itu, namun persepsi itu berubah apabila pulau ini menjadi tumpuan

pembangunan sektor industri dari setahun ke setahun terutamanya selepas diiktiraf sebagai

Penang Cyber city oleh Koridor Raya Multimedia Malaysia (MSC Malaysia). Penggunaan air di

Pulau Pinang amat tinggi iaitu sebanyak 285 liter/kapita/hari. Pembangunan pesat yang berlaku

di Pulau Pinang kini memberi impak negatif kepada sungai-sungai di Pulau Pinang. Sebagai

contoh, Sungai Pinang yang berada di hulu lembangan Sungai Pinang telah mengalami kadar

pencemaran kekal dan paling kotor. Walaupun sudah sekian banyak usaha program

pemuliharaan dilakukan namun sehingga kini air sungai tersebut tidak sesuai untuk tujuan

minuman (Laporan Kualiti Alam Sekitar 2004).

3

Kebanyakan daripada sungai yang tercemar teruk ini terletak di daerah timur laut iaitu

sebahagiannya kawasan George Town. Sungai-sungai ini tercemar dengan kumbahan sisa

pepejal domestik, kumbahan daripada ladang ternakan khinzir, kumbahan daripada aktiviti

perindustrian dan daripada aktiviti projek pembangunan dan pembukaan tanah secara besar-

besaran serta tidak terkawal. Pada tahun 2002, bilangan sumber pencemaran air di Malaysia

dianggarkan sebanyak 13, 540 (Jabatan Alam Sekitar 20002). Pencemaran air sungai Batu

Feringghi misalnya dikatakan berpunca daripada syarikat pembetungan Indah Water

Konsortium Sdn Bhd (IWK). Sebahagian air laut di pantai itu bertukar menjadi kehitaman yang

dipercayai tercemar dengan sisa kumbahan dan siasatan awal JAS menemukan elemen

bakteria E-coli dalam sampel air yang diambil dari sungai Batu Feringghi (Berita Harian, 9

Februari 2014). Gambar 1 di bawah menunjukkan pantai Batu Feringghi yang tercemar.

Gambar 1: Keadaan air laut di pesisiran Pantai Batu Feringghi yang dicemari bakteria e-coli (Escherichia

Coli) berhampiran muara sungai Batu Feringghi di George town

Hakisan yang terjadi di lembangan sungai akibat pembangunan memburukkan lagi

keadaan kerana mengurangkan kedalaman serta memperlahankan pengaliran air daripada

sistem saliran ke laut apabila berlaku hujan. Sebagai contoh, Sungai Pinang, Sungai Balik

Pulau dan Sungai Keluang mengalami kadar hakisan yang teruk. Jadual 1 di bawah

menunjukkan indeks kualiti air lembangan sungai, Pulai Pinang bermula tahun 2008 hingga

tahun 2012 yang mengalami pencemaran.

4

Jadual 1: Indeks Kualiti Air Lembangan Sungai, Pulau Pinang 2008 – 2012

SUNGAI INDEKS KUALITI AIR MENGIKUT TAHUN

2008 2009 2010 2011 2012

Juru 57 (T) 62 (ST) 58 (T) 54 (T) 60 (ST)

Pinang 60 (ST) 60 (ST) 46 (T) 62 (ST) 60 (ST)

Jejawi 59 (T) 59 (T) 58 (T) 71 (ST) 71 (ST)

Keluang 69 (ST) 78 (ST) 77 (ST) 84 (B) 83 (B)

Perai 66 (ST) 69 (ST) 61 (ST) 66 (ST) 79 (ST)

Kerian 76 (ST) 79 (ST) 80 (ST) 78 (ST) 80 (ST)

Nota:

IQA = Indeks Kualiti Air / Water Quality Index

IQA 81 – 100 : B (Bersih)

IQA 60 – 80 : ST (Sederhana Tercemar)

IQA 0 – 59 : T (Tercemar)

Sumber: Jabatan Alam Sekitar Pulau Pinang (www.penang.gov.my)

2.0 SEKTOR EKONOMI DI PULAU PINANG

Pulau Pinang atau dikenali sebagai Pulau Mutiara yang mempunyai pelbagai jenis

kegiatan ekonomi seperti sektor Perindustrian, Pelancongan, Pertanian, Pembuatan dan

sebagainya. Sektor ekonomi ini dijalankan adalah bermatlamat untuk mencapai negeri maju

menjelang tahun 2010. Setiap sektor ekonomi di Pulau Pinang memainkan peranan penting

dalam memajukan ekonomi negeri sekali gus meningkatkan ekonomi negara. Sebagai negeri

yang mempunyai jaluran pantai yang mengelilingi pulau dan pantai sepanjang Seberang Perai,

pelbagai kegiatan ekonomi yang dijalankan di sepanjang pantai negeri Pulau Pinang seperti

sektor pelancongan, penempatan, aktiviti nelayan, pelabuhan dan sebagainya. Selain itu, pantai

di Pulau Pinang juga terkenal sebagai pusat Pelancongan yang utama di negeri ini, di samping

itu, tempat ini dijadikan sebagai pusat rekreasi bagi penduduk setempat.

5

Sektor Perindustrian

Perubahan global yang melibatkan pergerakan keluar firma pembuatan daripada negara

industri dan kemudiannya kemunculan beberapa Negara Perindustrian Baru (NPB) merupakan

titik awal kepada kemunculan sektor industri Barangan Elektrik dan Elektronik (BEE) di

Malaysia khususnya di Pulau Pinang. Sejarah awal perkembangan industri BEE bermula di

Pulau Pinang dan Lembah Klang sejak tahun 1970 an dan telah berkembang maju dari segi

produk dan aktiviti pengeluarannya. Sektor BEE adalah penting kepada pertumbuhan ekonomi

Pulau Pinang kerana sumbangannya kepada Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK). Selain itu

turut juga menyediakan peluang pekerjaan kepada penduduk tempatan dan juga telah menarik

ramai tenaga buruh dari negeri lain untuk bekerja di negeri ini.

Pertumbuhan pesat sektor ini telah menjadikan Pulau Pinang sebagai salah satu negeri

termaju dan tersenarai sebagai antara lokasi pilihan utama pelaburan asing di Malaysia. Hal ini

disebabkan oleh daya tarikan lokasi negeri tersebut. Selain itu, dominasi asing dalam sektor

industri BEE sangat ketara khususnya di Pulau Pinang. Kawasan perindustrian Bayan Lepas di

Pulau Pinang telah dikenali pada peringkat global sebagai pengeluar produk elektronik

terkemuka di Malaysia sekali gus telah membina reputasi yang tinggi dalam industri tersebut

dan telah diintegrasikan dalam Rangkaian Pengeluaran Global. Perubahan global industri BEE

yang telah membawa kepada aliran masuk pelaburan langsung asing ke negeri ini dan

meningkatkan ekonomi Negara. Walaupun PLA telah membawa banyak perubahan kepada

negeri ini dan juga kepada Negara, pembangunan yang berlaku masih lagi memperlihatkan

beberapa kelemahan yang boleh memberi kesan terhadap pembangunan di negeri ini, selain

daripada beberapa cabaran yang harus diatasi oleh Pulau Pinang dalam usaha untuk terus

menjadi negeri yang menarik kepada pelaburan asing di rantau ini.

Sektor Pembuatan

Sektor Pembuatan juga memainkan peranan penting dalam meningkatkan ekonomi

Negara seperti pembuatan lampu LED, tenaga yang boleh diperbaharui seperti tenaga solar,

avionik dan aeroangkasa, peranti perubatan dan bioteknologi. Transformasi sektor pembuatan

dan pengekalan daya saingnya terus menjadi antara faktor utama yang menentukan kepesatan

aktiviti ekonomi negara. Dalam tempoh Rancangan Malaysia Kelapan (RMKe-8), sektor

pembuatan terus memberi sumbangan yang besar kepada pertumbuhan pengeluaran, eksport

6

dan pewujudan pekerjaan sungguhpun ekonomi dunia mengalami kelembapan pada awal

tempoh Rancangan dan meningkatnya persaingan di peringkat antarabangsa.

Penambahbaikan dasar dan inisiatif yang berterusan telah memperkukuh lagi sektor tersebut

bagi menghadapi persaingan dan integrasi yang lebih hebat dalam ekonomi dunia. Inisiatif

tersebut telah menyumbang ke arah penyediaan persekitaran pelaburan yang lebih kondusif

kepada pelaburan asing dan tempatan termasuk enterprise kecil dan sederhana (EKS).

Sektor Pelancongan

Malaysia merupakan salah satu destinasi pelancongan utama di dunia. Pelancongan

merupakan satu aktiviti ekonomi di mana ia mampu membawa rezeki dan kebaikan kepada

komuniti. Setiap tahun jumlah pelancong yang direkodkan semakin bertambah bukan sahaja

pelancong dari negara jiran seperti Singapura, Thailand dan Indonesia malah turut menjadi

tumpuan pelancong asing dari Asia Barat, Eropah dan Amerika Syarikat. Industri pelancongan

ini juga mempunyai potensi yang besar dan mampu dijadikan sebagai sumber ekonomi baharu

yang menguntungkan negeri dan juga Negara. Peningkatan ekonomi yang melibatkan sektor

pelancongan ini adalah disebabkan oleh banyaknya tempat-tempat yang menarik untuk

dilawati. Tempat menarik tersebut lazimnya menjadi tumpuan pelancong asing yang berkunjung

ke negara kita. Sebagai contohnya, Pulau Pinang yang memiliki kawasan rekreasi di Pulau Batu

Ferringhi, Tanjung Bungah, Taman Negara, dan Taman Botani. Di kawasan ini, para pelancong

dapat menikmati keindahan alam semula jadi yang unik di samping melihat pelbagai tanaman

hawa sederhana iaitu sayur-sayuran serta buah-buahan tropika.

Selain tempat rekreasi, terdapat juga kawasan pelancongan yang unik dan menarik

seperti Bandar-bandar bersejarah iaitu di George Town. Produk utama yang dipromosikan di

kawasan Bandar George Town ialah warisan sejarah, kebudayaan dan seni bina yang

terpelihara memandangkan George Town merupakan satu-satunya bandar yang mempunyai

kawasan pemuliharaan yang terbesar di Malaysia sebanyak enam zon. Setiap pelancong

mempunyai motif melancong yang berlainan. Dalam kes tertentu, kemudahan membeli-belah

telah dibangunkan sebagai satu motif utama melancong. Oleh itu, pembangunan dari segi

tarikan kemudahan membeli-belah telah menjadi satu alat yang penting untuk mempromosikan

pelancongan. Sebagai contohnya, terdapat kepelbagaian barangan dari pihak penjual

terutamanya dari segi keunikannya, mempunyai pelbagai jenis kedai yang memaparkan imej

kualiti tinggi, mempunyai kemudahan sokongan seperti restoran, pubs dan kemudahan hiburan,

7

mempunyai kawasan pejalan kaki, kemudahan letak kereta, dan kepelbagaian fungsi alam

sekitar yang menjamin kawasan tersebut mempunyai rasa hidup.

Selain itu, perkembangan industri pelancongan di negara kita juga disebabkan oleh

keadaan iklim semula jadinya yang panas sepanjang tahun. Corak iklim seperti ini amat

digemari oleh pelancong asing khususnya pelancong dari negara-negara barat seperti negara

Eropah dan Amerika Syarikat. Di kawasan pantai ini juga disediakan pelbagai aktiviti untuk para

pelancong seperti berkayak, berperahu layar mahupun mandi-manda. Oleh itu, keistimewaan

tersebut berjaya menambat hati para pelancong untuk terus berkunjung ke negara kita. Pada

masa yang sama, kemajuan industri pelancongan tanah air dibantu oleh wujudnya keunikan

budaya di negara kita. Memandangkan Malaysia merupakan sebuah negara yang memiliki

masyarakat majmuk maka pelbagai budaya menarik terdapat di sini. Gabungan budaya

masyarakat Melayu, Cina dan India telah berjaya meningkatkan kunjungan pelancong asing ke

Malaysia. Kaum Melayu umpamanya terkenal dengan tarian inang dan zapin manakala kaum

Cina pula terkenal dengan tarian naga.

Industri pelancongan merupakan sumber pendapatan yang penting bagi negeri Pulau

Pinang memandangkan ia menyumbangkan lebih kurang 34.5% daripada KDNK di negeri

Pulau Pinang. Sumbangan daripada industri pelancongan memberi kesan pendaraban kepada

industri-industri lain dan sekali gus meletakkan industri pelancongan sebagai pemangkin

kepada pertumbuhan industri-industri sokongan yang berkaitan. Menurut Ng Yen Yen, sektor

pelancongan akan kekal menjadi peneraju utama pembangunan ekonomi Malaysia. Sektor

yang mampan dan menjana pulangan tinggi ini akan terus memacu ekonomi Malaysia dengan

menyediakan pendapatan dan peluang pekerjaan kepada Rakyat. Hari ini, Malaysia mencapai

kedudukan yang kukuh dalam pelancongan global. Malaysia merupakan negara ke-9 yang

paling banyak dikunjungi dan memperoleh RM1 bilion penerimaan daripada pelawat asing

setiap minggu. Kelebihan dan kedudukan kukuh yang dimiliki oleh Malaysia dalam industri

pelancongan pada peringkat global. Namun begitu, pihak kerajaan bersama-sama dengan

sektor swasta bagi memajukan lagi sektor ini serta memberi manfaat kepada seluruh Rakyat di

Malaysia.

Pada tahun 2020, dianggarkan sebanyak 36 juta dan penerimaan sebanyak RM168

bilion pelancong yang tiba di Malaysia. Ini bermaksud bahawa industri pelancongan akan

berkembang sebanyak tiga kali ganda dan pelancongan akan menyumbang penerimaan

berjumlah RM3 bilion setiap minggu kepada negara pada tahun 2020. Hasrat yang strategik ini

8

bakal dicapai menerusi 12 inisiatif yang dicadangkan di bawah Bidang Ekonomi Utama Negara

(NKEA) Pelancongan. Menurut Murphy 1985 pula, menyatakan bahawa pembangunan

pelancongan harus menemui keseimbangan keperluan antara (individu dan peniaga) dengan

pelancong supaya sektor ini dapat dikekalkan dan meningkatkan ekonomi Negara.

Sektor pelancongan ini merupakan sektor baru yang berpotensi untuk menyumbang

kepada ekonomi negara. Namun begitu, industri ini masih perlu diterokai kerana sekiranya tidak

diterokai, sektor ini tidak berkembang dengan maju. Oleh itu, peranan kerajaan dan agensi

pelancongan berserta dengan kerjasama daripada semua masyarakat adalah amat diperlukan.

Sektor Pertanian

Sektor pertanian merupakan salah satu sektor ekonomi yang ada di Pulau Pinang iaitu

penanaman padi. Penanaman padi ini menyumbangkan kepada peningkatan ekonomi Negara.

Padi merupakan tanaman yang penting untuk negara Malaysia malah untuk ngara-negara jiran

yang lain. Beras merupakan makanan ruji penduduk Malaysia sehingga kini kadar pengeluaran

beras Negara sebanyak 75%. Penggunaan biji benih yang berkualiti merupakan satu langkah

penting dalam pakej penanaman padi kerana ia dapat menjamin pengeluaran hasil yang tinggi

dan mengurangkan padi angin.

Kawasan Pembangunan Pertanian Bersepadu Pulau Pinang (IADA) adalah sebuah

agensi kerajaan di bawah Kementerian Pertanian Malaysia dan Industri Asas Tani Malaysia.

Matlamat utama IADA adalah tertumpu kepada pembangunan sektor tanaman padi dan pada

kawasan jelapang padi di Pulau Pinang untuk meningkatkan hasil pengeluaran padi purata

daripada 5.6 m./t/ha kepada 6.5 m/t/ha. menjelang 2015 (RMK10). Sesetengah kawasan telah

dilaksanakan dan ini banyak membantu dan memudahkan kerja-kerja petani dari segi kegunaan

jentera moden di sawah. Bermula dari menggunakan jentera menebas tunggul padi hinggalah

mengangkut padi ke kilang. Di Pulau pinang ini terdapat empat skim secara langsung

dibangunkan sebagai Jelapang Padi iaitu di Skim Sungai Muda (SPU), Skim Sungai Kulim

(SPT), Skim Sungai Aceh (SPS) dan Skim Sungai Burung di Barat Daya. Pembangunan dari

sektor pertanian in mampu meningkatkan ekonomi negeri sekali gus membangunkan ekonomi

Negara. Namun begitu, sektor-sektor ini telah memberi impak yang besar kepada alam sekitar

contohnya berlakunya pencemaran air.

9

3.0 PUNCA-PUNCA PENCEMARAN AIR DI PULAU PINANG

Penyumbang utama pencemaran sungai di Pulau Pinang ialah berpunca daripada loji

kumbahan dan kegiatan sektor perindustrian. Isu pencemaran sebahagian pantai Batu Ferringhi

yang menyebabkan air laut bertukar menjadi hitam dan berbau didakwa berpunca daripada

saluran paip loji kumbahan milik Indah Water Konsortium SDN BHD (IWK). Maklumat awal yang

diperoleh Jabatan Alam Sekitar (JAS) mendapati adanya elemen bakteria (escherichia coli) e-

coli dalam sampel air yang diambil dari sungai Batu Feringghi. Kira-kira 70% sisa buangan dari

bengkel kenderaan dan industri telah dibuang secara terus ke dalam sungai. Kebanyakan

kilang dibina di sepanjang sungai untuk memastikan bahan-bahan buangan disalirkan ke dalam

sungai-sungai berkenaan. Masalah timbul apabila cecair kimia yang disalurkan ke dalam sungai

tidak dirawat dan mengandungi bahan toksik yang mencemarkan air sungai. Kajian

menunjukkan bahawa tidak kurang dari 1 juta kilogram buangan sisa dimasukkan ke sungai

setiap hari akibat daripada kumbahan, industri kelapa sawit dan industri getah (Maheswaran,

1982).

Punca pencemaran air berikutnya ialah pembuangan sampah sarap. Di kawasan

Seberang Perai telah menerima tempias kerana sebahagian sisa buangan penduduk di

bahagian pulau dibawa dengan tongkang menggunakan jalan laut dari Batu Maung ke Tapak

Pelupusan Sampah Pulau Burung untuk dilupuskan setiap hari. Manakala, sampah sarap dari

sekitar Seberang Perai diangkut menggunakan berpuluh-puluh lori sampah. Pihak pengurusan

tapak pelupusan sampah turut melakukan penyelewengan apabila mengalirkan air sisa

buangan ke laut pada waktu malam menyebabkan kualiti air laut terjejas lebih teruk. Ekoran

keadaan itu, Pulau Burung yang merupakan sebuah kawasan nelayan turut menghadapi

masalah kekotoran dan pencemaran akibat kewujudan tapak pelupusan sampah sejak tiga

tahun lepas. Setiap hari tapak pelupusan tersebut akan mengendalikan sekurang-kurangnya 1

300 metrik tan sampah dan sisa buangan seluruh penduduk Seberang Perai dan bahagian

pulau. Sejak tapak pelupusan itu mula beroperasi, penduduk Pulau Burung yang

kebanyakannya nelayan menganggap mereka sebagai mangsa kepada masalah pencemaran

dan kekotoran di negeri itu. Sumber pendapatan mereka terjejas teruk berikutan kekurangan

hasil tangkapan dan bau busuk yang berpunca dari pusat pelupusan itu.

10

Contoh lain ialah di Sungai Pinang, Georgetown Pulau Pinang. Pada ketika dahulu,

sungai ini membentuk sistem pengangkutan air utama tetapi kini telah menjadi ‘sungai mati’

setelah kualiti air yang diakui teruk pada 1980-an, kini menjadi semakin teruk disebabkan

segala bahan buangan dicampakkan ke situ sebelum mengalir ke laut. Laporan Kualiti Alam

Sekitar 2004 menyebut Sungai Pinang terus kekal sebagai paling kotor dan tercemar sepanjang

tahun sepanjang tahun di Malaysia walaupun sudah sekian banyak program pemulihan sungai

itu dilakukan sehinggakan airnya langsung tidak sesuai untuk tujuan minuman. Walaupun kerja-

kerja pembersihan Sungai Pinang sepanjang 3.6 kilometer sedang giat dijalankan sehingga

hampir mencecah kos RM500 juta, namun sehingga kini masih banyak lagi sampah yang

terapung di permukaan sungai, selain kualiti air yang begitu teruk tercemar. Kekotoran dan

pencemaran sungai di Pulau Pinang antara lain berpunca daripada perbuatan golongan yang

tidak bertanggungjawab iaitu mereka yang dianggap tidak menitikberatkan kebersihan alam

sekitar dan kepentingan masyarakat awam lain yang turut mempunyai hak terdapat sungai

tersebut. Selain itu, ia turut disumbangkan oleh minda dan sikap pihak berkuasa dan orang

ramai yang kurang mempunyai kesedaran untuk memulihara alam sekitar. Sikap penduduk

yang tidak mengendahkan langsung aspek kebersihan malah menjadi masalah kepada kerja-

kerja pembersihan sungai itu. Justeru, walaupun kerja-kerja seperti mengorek lapisan endapan

dan perangkap sampah dilakukan, masih terdapat sampah sarap yang terus dibuang ke sungai

tersebut.

Selain itu, emas telah dikenal pasti antara punca berlakunya pencemaran di salah

sebuah sungai paling tercemar teruk di Pulau Pinang iaitu Sungai Pinang. Perindustrian

mencuci dan membentuk emas di sepanjang Sungai Pinang antara yang dikenal pasti sebagai

lokasi punca pencemaran di sungai berkenaan. Hal ini ekoran daripada bahan kimia yang

digunakan untuk mencuci emas melibatkan sejenis bahan seperti merkuri yang mampu

membersihkan kotoran yang terdapat pada emas. Namun demikian, merkuri berkenaan dapat

mendatangkan penyakit dan merosakkan paru-paru selain menjadi penyumbang kepada

pencemaran udara dan air. Menurut kajian oleh Pertubuhan Bangsa-Bangsa Pembangunan

Perindustrian Pertubuhan Bangsa Bersatu (UNIDO) juga menganggarkan 15 juta pelombong

emas serta ahli keluarga mereka yang terlibat dengan kerja memproses emas telah

menyebabkan kerosakan dan kematian otak.

11

Punca berikutnya ialah aktiviti pembangunan tanah serta sumber asli dan pembuangan

sisa ke dalam air. Aktiviti pembangunan tanah dan sumber asli melibatkan pembukaan

kawasan penempatan dan pertanian baru, pembalakan, pembinaan infrastruktur fizikal seperti

jalan raya, pembangunan bandar dan pembinaan projek-projek fizikal seperti perumahan dan

perindustrian. Semua aktiviti ini menimbulkan masalah hakisan tanah yang mencemar air

sungai dari segi kandungan bahan terampai, warna, kekeruhan, bahan organik dan masalah

pemendapan sungai. Menurut Penolong Pengarah Jabatan Pengairan Saliran (JPS) Pulau

Pinang, Mohamad Nor Hafiz Noor Azmi menyatakan bahawa darah haiwan dari pusat

penyembelihan haiwan berhampiran juga dikenal pasti menjadi punca kepada pencemaran

Sungai Pinang. Darah haiwan menyebabkan warna sungai berubah daripada coklat asal

kepada warna hitam. Pencemaran biologi seperti najis binatang yang menyebabkan

kemunculan bakteria seperti E-coli.

Aktiviti pertanian juga merupakan antara punca utama pencemaran sungai terutama jika

dijalankan di kawasan tanah tinggi. Air hujan yang mengalir dari kawasan pertanian

mengakibatkan hakisan dan meningkatkan kandungan zarah terampai dalam air sungai. Selain

itu, bahan kimia yang terdapat dalam racun rumpai, racun serangga, racun herba serta baja

kimia turut mencemar air sungai. Aktiviti perlombongan juga menjadi penyebab pencemaran air

sungai kerana air dari kawasan perlombongan mengandungi kandungan zarah terampai dan

bahan logam yang ada kaitan dengan mineral yang dilombong yang membahayakan kesihatan

pengguna. Buangan sisa kotoran daripada kawasan perindustrian, perbandaran, perumahan,

perniagaan dan kilang turut mencemarkan air sungai. Lumpur dan tanah liat yang disebabkan

oleh proses hakisan merupakan bahan pencemar yang tidak boleh dipecahkan secara semula

jadi. Pengumpulan dan pemendapan bahan ini dalam saluran air akan mengeruhkan air.

Sekiranya terlalu banyak berlaku pemendapan, maka ia akan mendatangkan kesan buruk

terhadap hidupan air.

Di samping itu, pencemaran air akibat air limbah mentah bukanlah satu masalah baru di

pusat-pusat bandar di Semenanjung. Norris dan Charlton (1962) melaporkan pencemaran air

yang sederhana hingga teruk bagi sampel-sampel air yang diambil daripada beberapa buah

sungai yang telah dikenal pasti pertumbuhan penempatan setinggan di sekitar pusat bandar di

Semenanjung dan perkembangan yang cepat tanpa kemudahan pembetungan yang selari. Sisa

daripada sistem pembetungan Pulau Pinang tidak dipulihkan dan dilepaskan secara mentah ke

dalam laut. Di bahagian-bahagian Georgetown yang tidak disediakan pembetungan, sisa isi

rumah dibuangkan dengan pelbagai kaedah. Di bandar yang lebih besar, sebilangan besar isi

12

rumah dan premis lain mempunyai tandas tarik yang disambungkan kepada setiap tangki tetapi

di bandar kecil sistem angkut dan lubang digunakan. Di kebanyakan kampung bandaran dan

penempatan setinggan, air limbah dibuang secara langsung ke dalam sungai atau ke dalam

lubang tandas yang lazimnya sangat hampir dengan badan air. Tangki septik selalunya

mempunyai reka bentuk yang tidak memuaskan dan sentiasa dibiarkan, melimpah dan kerap

kali rosak (Sivarajah, 1975).

4.0 KESAN PENCEMARAN AIR TERHADAP ALAM SEKITAR DAN KEHIDUPAN

MANUSIA

Air yang tercemar akan memberi berbagai-bagai-bagai kesan kepada benda hidup. Hal ini

disebabkan air merupakan sumber utama kepada semua organisma. Oleh itu, sekiranya

tercemar, air akan memberi kesan kepada sesiapa sahaja. Pencemaran air akan memberi

kesan kepada kesihatan manusia. Air yang tercemar mengandungi bahan kimia seperti sodium,

nitrat, merkuri dan sebagainya yang boleh memudaratkan kesihatan manusia. Sebagai

contohnya, sodium boleh memberi masalah kepada jantung, nitrat pula mampu menyebabkan

masalah darah. Merkuri dan plumbum boleh mengakibatkan masalah saraf.

Sesetengah bahan pencemaran boleh menyebabkan barah. DDT (racun serangga)

adalah toksik kepada manusia dan boleh mengubah kromosom. Polychlorinated biphenyls

(PCB) boleh merosakkan hati dan sistem saraf, gangguan kulit, muntah-muntah, demam panas,

cirit-birit dan keadaan tidak normal yang berbahaya. Disentri, Salmonela, Cryp-tosporidium dan

Hepatitis antara penyakit yang berjangkit menerusi keracunan air minuman dan air untuk mandi.

Oleh itu, sesetengah sungai tidak baik untuk dijadikan lokasi bersantai kerana bahan buangan

kilang mencemari kawasan itu.

Pencemaran air juga menjadi masalah yang amat serius di negara dunia ketiga. Jutaan

manusia mendapatkan air minuman daripada kawasan yang dicemari dengan bahan buangan

manusia sendiri. Pencemaran sebegini dikatakan menyebabkan lebih tiga juta kematian setiap

tahun kerana cirit-birit, kebanyakan mangsanya terdiri daripada kanak-kanak. Kesan utama

pembuangan efluen dari sektor perindustrian dapat dilihat secara pemerhatian dan estetik. Air

sungai tidak lagi bersih seperti semula jadi, warnanya mungkin menjadi lebih keruh, berbau dan

airnya menjadi lebih toksik. Keadaan ini sudah tentu akan memberi kesan yang amat ketara

13

terhadap hidupan akuatik seperti ikan, udang, ketam, plankton dan lain-lain hidupan yang

menggunakan air sebagai medium pernafasan. Hidupan akuatik sangat sensitif terhadap

sebarang perubahan yang berlaku di sekeliling mereka. Sesetengah spesies hidupan akuatik

yang tidak dapat menyesuaikan diri dan akhirnya mati akibat pencemaran. Pencemaran air turut

memberi kesan kepada tumbuhan. Dengan peningkatan pencemaran kimia seperti nitrat dan

fosfat, hal ini boleh menyebabkan kerosakan rumpair dalam sistem air, sekali gus mengubah

habitat tumbuhan akuatik.

Perkara ini dapat dilihat melalui kes pencemaran Sungai Juru di Seberang Perai dan

kemerosotan industri perikanan di Kuala Juru telah diberi publisiti yang luas, khususnya melalui

usaha yang dilakukan oleh Persatuan Pengguna Pulau Pinang (1976). Antara lewat tahun

1960-an dengan 1975, terdapat 40 kilang yang dibina sebaik sahaja ke utara Sungai Juru di

Kawasan Perindustrian Perai. Sebilangan kilang ini melepaskan efluen secara langsung ke

dalam sungai dan ini telah mencemari sungai tersebut terutamanya pada waktu air surut

kerana pada masa ini kadar aliran adalah rendah.

Dalam satu tinjauan yang dilakukan oleh Persatuan Pengguna Pulau Pinang pada tahun

1976, kandungan minyak dan gris, pepejal larut, raksa, plumbum, kromium dan kadmium yang

tinggi ditemui. Kilang tekstil dan kerja-kerja kimia adalah pesalah utama. Tidak menghairankan

bahawa populasi ikan di Sungai Juru telah menerima kesan buruk apabila 30 spesies ikan telah

lenyap. Selain itu, para nelayan juga tidak dapat menjual beberapa spesies yang masih tinggal

kerana rasa dan baunya berminyak. Akibatnya, purata pendapatan daripada penangkapan ikan

para nelayan telah jatuh. Oleh itu, badan-badan penguasa yang berkenaan telah mengarahkan

efluen terus dibuang ke dalam laut dengan itu dapat mengelakkan Sungai Juru terjejas teruk

walaupun gagal menyelesaikan masalah tersebut.

Jika dilihat sejak dahulu kala lagi, manusia mempunyai hubungan yang rapat dengan

sungai. Dengan berkembangnya bandar dan kegiatan perindustrian, sungai yang mengalir

melalui kawasan bandar mengalami kemerosotan apabila berlakunya hakisan, pemendapan

dan pencemaran pada anugerah alam tersebut. Keadaan ini turut memutuskan hubungan

antara masyarakat dengan sungai kerana sungai bandar tidak lagi boleh digunakan untuk

menangkap ikan, mandi-manda, membasuh dan berekreasi. Penggunaannya terhad kepada

fungsinya sebagai laluan pengangkutan sungai sahaja. Dengan itu, masyarakat tidak lagi

mengunjungi sungai kecuali kerana fungsi pengangkutan sahaja.

14

Kesimpulannya, pencemaran air telah menyebabkan kepupusan kepada hidupan

akuatik di dalam sungai dan seterusnya menjejaskan pembekalan sumber protein kepada

manusia apabila populasi ikan semakin berkurangan. Kesihatan manusia juga terganggu akibat

daripada tindakan sesama manusia itu sendiri iaitu golongan yang tidak bertanggungjawab

memulihara alam sekitar dengan baik dengan melepaskan pelbagai jenis efluen ke dalam

sungai sehingga air sungai sukar dirawat dengan berkesan untuk kegunaan seharian manusia.

5.0 KES-KES PENCEMARAN AIR DI PULAU PINANG

Sungai Batu Feringghi

Jabatan Alam Sekitar (JAS) telah mengenal pasti kebocoran daripada saluran paip loji

kumbahan Indah Water Konsortium (IWK) merupakan penyumbang utama kepada masalah

pencemaran air laut di Sungai Batu Feringghi. Air laut di kawasan itu bukan sahaja bertukar

menjadi warna hitam bahkan juga mengeluarkan bau yang busuk yang didakwa berpunca

daripada saluran paip loji kumbahan milik IWK. Selain daripada pihak IWK, tiga buah premis

makanan, tiga buah kedai dobi dan sebuah kedai cuci kereta juga turut menyumbang

berlakunya pencemaran air di sungai tersebut. Kertas siasatan terhadap IWK berdasarkan

peraturan Kualiti Alam Sekeliling (Kumbahan) 2009 telah dibuat oleh JAS negeri berhubung

dengan masalah pencemaran air di Sungai Feringghi. Aktiviti pemantauan dan pengambilan

sampel air untuk diuji telah dijalankan oleh JAS dalam usaha mengawal pencemaran tersebut.

Mesyuarat yang melibatkan Jabatan Alam Sekitar (JAS), Jabatan Pengairan dan Saliran (JPS),

Majlis Perbandaran Pulau Pinang (MPPP) dan wakil IWK telah diadakan bagi memutuskan

beberapa perkara yang perlu diambil tindakan oleh IWK. Loji sedia ada IWK dikatakan tidak

mampu untuk menampung keperluan semasa dan pihak tersebut seharusnya menaik taraf loji

kumbahan tersebut dalam menangani masalah pencemaran air di Batu Feringghi.

Perkara yang lebih membimbangkan ialah apabila maklumat awal yang diperoleh oleh

JAS mendapati terdapatnya elemen bakteria (Escherichia Coli) E-Coli dalam sampel air yang

diambil dari Sungai Batu Feringghi. Hal ini secara langsung telah mengancam hidupan laut dan

sekali gus menjejaskan kesihatan para pengunjung yang mandi manda di kawasan pantai

tersebut. Kes pencemaran ini telah mendapat perhatian umum memandangkan kawasan

tersebut merupakan antara destinasi pelancongan yang popular di Pulau Pinang.

15

Sungai Juru

Sungai Juru terkenal sebagai sebuah kawasan nelayan dan penternakan kerang. Walau

bagaimanapun, Sungai Juru telah menjadi salah satu sungai di Pulau Pinang yang tercemar

teruk iaitu kualiti airnya berada di antara kelas 3 hingga 4 yang mencerminkan kualiti air sungai

tersebut dalam keadaan tercemar. Antara punca berlakunya pencemaran air di sungai tersebut

ialah kewujudan penempatan setinggan di atas sepanjang tanah rizab Sungai Juru yang tidak

mempunyai sistem pembetungan yang sempurna hingga menyebabkan sisa kumbahan

sewenang-wenangnya dilepaskan ke dalam sungai. Sebilangan besar penduduk di kawasan

setinggan tersebut merupakan pekerja asing yang mahu menetap di kawasan setinggan

tersebut kerana kedudukannya yang berdekatan dengan kawasan perkilangan Perai.

Pembukaan kawasan baru serta kegiatan menambun tanah bagi projek perumahan besar

seperti Projek Bandar PERDA telah menyebabkan air berlumpur mengalir masuk ke dalam

parit dan sungai dan seterunya mengakibatkan Sungai Juru menjadi cetek. Hal ini turut

mengakibatkan banjir kilat mudah berlaku ketika hujan lebat di kawasan tersebut.

Selain itu, pencemaran berlaku disebabkan oleh sikap pengusaha kilang yang tidak

bermoral. Kebanyakan kilang dari Kawasan Perindustrian Perai membuang sisa toksik dari

kilang ke dalam sungai. Masalah berlaku apabila cecair kimia yang disalurkan ke dalam sungai

tidak dirawat terlebih dahulu dan mengandungi bahan toksik yang mencemarkan air sungai. Air

Sungai Juru didapati telah bertukar menjadi warna hitam pekat apabila sampai di laut.

Pencemaran tersebut bukan sahaja telah menjejaskan kualiti alam sekitar malah turut

mengakibatkan mata pencarian kira-kira 300 orang nelayan di kawasan tersebut terjejas apabila

hasil tangkapan ikan dan ternakan kerang telah semakin berkurangan.

Projek ternakan udang seluas 40 hektar yang mempunyai lebih 50 kolam telah

mendatangkan pencemaran air di Sungai Juru apabila sisa kolam ternakan tersebut dibuang ke

dalam sungai dan lama kelamaan sungai tersebut mungkin tertimbus dan menjadi cetek akibat

bahan buangan tersebut. Keadaan sungai yang tercemar menyebabkan pokok-pokok bakau

yang terdapat di sepanjang sungai ini juga mungkin mati dan secara langsung memusnahkan

tempat pembiakan ikan, udang, ketam dan lain-lain hidupan termasuk bekalan makanan

ternakan kerang yang menjadi sumber rezeki nelayan kawasan tersebut. Siasatan serta

tindakan segera perlu dilakukan oleh Majlis Perbandaran Seberang Perai (MPSP), Jabatan

Alam Sekitar (JAS) dan Jabatan Pengairan dan Saliran (JPS) dalam menangani masalah

tersebut.

16

Sungai Pinang

Sungai Pinang yang terletak di Lembangan Sungai Pinang telah terjejas teruk akibat dari

pelbagai aktiviti manusia sama ada yang dirancang dengan baik atau secara haram.

Berdasarkan Laporan Jabatan Alam Sekitar (JAS) pada tahun 2000, sungai ini dikategorikan

sebagai Kelas V iaitu Sangat Tercemar di bawah Piawaian Indeks Kualiti Air Negara. Oleh itu,

sungai ini tidak lagi sesuai dijadikan sebagai sumber bekalan air harian kerana boleh

membahayakan kesihatan manusia. Aktiviti-aktiviti yang bersangkut paut dengan air seperti

sukan air juga tidak lagi digalakkan untuk dijalankan di sungai ini. Sungai Pinang merupakan

kawasan yang menjadi tarikan penempatan dan ekonomi utama apabila wujudnya bangunan-

bangunan penginapan pencakar langit, bangunan-bangunan lama, kampung tersusun dan tidak

terkecuali kawasan perumahan setinggan di kawasan tebing sungai tersebut. Aktiviti-aktiviti

ekonomi juga giat dijalankan di kawasan tersebut kerana bayak premis perniagaan yang

berskala besar dan kecil didirikan di kawasan sungai tersebut. Aktiviti penternakan dan

pertanian turut dijalankan di beberapa bahagian di sepanjang sungai tersebut.

Secara keseluruhannya, aktiviti-aktiviti yang dijalankan oleh penduduk di sepanjang

sungai tersebut telah menyumbang kepada berlakunya pencemaran air apabila sisa kumbahan

domestik, kumbahan atau efluen industri dan sisa penternakan telah disalurkan ke dalam

sungai tersebut. Kesedaran daripada setiap anggota masyarakat juga penting iaitu mereka

haruslah segera meninggalkan tabiat lama mereka yang gemar membuang sampah sarap ke

dalam sungai sengaja dalam usaha membantu pihak kerajaan mengatasi masalah pencemaran

sungai. Jabatan Pengairan dan Saliran mendapati dua kilang perindustrian emas yang

menjalankan aktiviti mencuci dan membentuk emas antara punca sungai tersebut terjejas

dengan teruk. Hal ini terjadi apabila bahan kimia yang digunakan bagi mencuci emas iaitu

merkuri tersebut telah disalurkan ke dalam sungai.

Selain itu, Pangkalan Nelayan Sungai Pinang berhadapan dengan masalah

pencemaran air apabila sisa sembelihan babi dan darah yang disalirkan dari pusat sembelihan

haiwan yang terletak kira-kira 200 meter dari pangkalan berkenaan. Keadaan air di pangkalan

tersebut kelihatan sangat tercemar apabila terdapatnya sisa sembelihan seperti lemak babi

telah terapung dan melekat di bot nelayan manakala air sungai yang mengalir pula berwarna

hijau pekat dan berbau amat busuk. Pencemaran tersebut secara langsung menjejaskan

pendapatan para nelayan apabila banyak hidupan laut mati akibat pencemaran tersebut.

Mereka juga tidak lagi dapat menjalankan penangkapan ikan di kawasan kuala tetapi terpaksa

17

ke kawasan jauh sehingga melepasi Jambatan Pulau Pinang. Penyakit kulit turut dialami oleh

nelayan tersebut akibat terkena air toksik berkenaan.

Golongan nelayan telah mengadu kepada pihak Majlis Perbandaran Pulau Pinang

(MPPP) supaya memperbaiki sistem pembuangan sisa sembelihan babi tersebut sekiranya

tidak berupaya memindahkan pusat sembelihan berkenaan. JPS juga telah mengambil tindakan

dengan mengarahkan pihak berkenaan menggunakan sistem yang lebih baik bagi mengelakkan

darah ini daripada masuk terus ke dalam sungai.

6.0 LANGKAH MENGATASI PENCEMARAN AIR

Antara langkah yang boleh diambil bagi mengatasi pencemaran air di Pulau Pinang adalah

dengan menjalankan penguatkuasaan undang-undang dan pengawasan yang berkesan. Antara

undang-undang yang berkaitan dengan usaha mengatasi pencemaran air adalah seksyen 69

dan seksyen 70 akta kerajaan tempatan 1976. Kedua-dua seksyen ini mempunyai larangan

seperti larangan membuang efluen kuari atau industri pembuatan, sampah sarap, kumbahan ke

dalam sungai, dan termasuklah larangan terhadap perbuatan menggunakan sungai, terusan,

dan longkang awam sebagai tempat membasuh pakaian. Larangan ini mempunyai kepentingan

kerana ia dapat menyemai nilai menghargai sungai dalam kalangan masyarakat, mengelakkan

dari memberi gangguan kepada ekosistem hidupan akuatik dan lain-lain. Namun,

penguatkuasaan undang-undang masih belum berkesan untuk mengatasi pencemaran sama

ada air atau pun udara. Oleh itu, penguatkuasaan undang-undang yang lebih tegas perlu

dilakukan oleh pihak berkuasa bagi mengatasi pencemaran air. Sebagai contoh, pesalah

seksyen akta kerajaan tempatan 1976 boleh dikenakan denda sebanyak RM2 000,00 atau

penjara sehingga satu tahun atau kedua-duanya, dan tidak melebihi RM5 00.00 setiap hari

kesalahan itu diteruskan setelah didapati bersalah. Larangan membuang efluen kuari juga

dilihat tidak diendahkan oleh pengusaha kilang dan kerajaan sewajarnya mengenakan

kompaun yang lebih tinggi dan jika sabit kesalahan boleh dikenakan sebatan mengikut jenis

kesalahan yang dilakukan.

18

Selain itu, mengulas mengenai Akta Kerja Perparitan 1954, seksyen 11 dan 12,

antaranya melarang pencerobohan seperti penyambungan terusan, longkang atau kolam yang

baru dibina kepada sistem perparitan yang sedia ada dan akhirnya masuk ke dalam sungai

sama ada untuk tujuan mengalirkan sisa industri, penternakan dan lain-lain yang akan

mengakibatkan pencemaran sungai terjadi. Akta ini menyatakan bahawa pesalah akta ini boleh

dikenakan denda sebanyak RM500 atau penjara 6 bulan. Denda sebanyak RM500 atau penjara

6 bulan tidak begitu berat bagi seseorang pengusaha kilang untuk menanggung kesalahan

kerana ia bersifat ringan. Dari segi penguatkuasaan undang-undang, pihak berkuasa

sewajarnya mengenakan hukuman yang lebih berat ke atas pesalah dengan meninggikan kadar

denda sehingga RM20 000 dan penjara selama 5 tahun dan juga dikenakan 3 kali sebatan. Di

samping itu, pengawasan yang berkesan boleh dilakukan melalui pemasangan CCTV dan juga

membina kemudahan gerai untuk menempatkan penjaja di sepanjang sungai. Segala kegiatan

sungai tersebut akan dilaporkan kepada pihak berkuasa untuk diambil tindakan yang

selanjutnya. Tuntasnya, langkah yang boleh diambil bagi mengatasi pencemaran air adalah

penguatkuasaan undang-undang dan pengawasan yang berkesan.

Dalam usaha mengurangkan pencemaran air yang berpunca daripada kumbahan

domestik dengan berkesan, kerajaan telah menswastakan sistem pembetungan bagi kesemua

143 kawasan PBT pada tahun 1993. Kegiatan lain yang dijalankan termasuklah Program

Sepuluh Tahun Pemuliharaan Sungai dan Kempen Cintailah Sungai Kita. Beberapa kajian telah

dijalankan bertujuan memperkemas peruntukan Peraturan Kualiti Alam Sekeliling (Kumbahan

dan Efluen-efluen Perindustrian), 1979 bagi mengurangkan jumlah sisa buangan daripada

industri yang dikenal pasti mengeluarkan beban pencemaran yang tinggi. Usaha telah dirintis

bagi mengkaji kesan eksploitasi air bawah tanah yang tidak dikawal untuk menentukan tahap

pencemaran, mendakan tanah dan potensi pengaliran masuk air masin ke darat.

Langkah seterusnya ialah mengadakan program pendidikan. Program pendidikan

termasuklah mengadakan kempen, pengedaran risalah, dan ceramah. Tujuan program

pendidikan diadakan adalah untuk memberi pendedahan dan kesedaran kepada masyarakat

mengenai kepentingan pemuliharaan sungai. Terdapat banyak kempen yang telah diadakan

oleh kerajaan, antaranya adalah melalui jabatan pengairan dan saliran. Jabatan ini telah

melaksanakan kempen cintai sungai kita sejak tahun 1993 dan ia diteruskan sehingga kini.

kempen ini merupakan salah satu usaha JPS untuk memberi kesedaran, empati dan penjagaan

terhadap sungai kita. Selain itu, kempen ini turut menyemai rasa bertanggungjawab sama ada

individu mahupun masyarakat agar bekerjasama memelihara dan memulihara khazanah

19

warisan negara. Kempen ini diadakan pada setiap tahun dan mempunyai tema yang berbeza

pada setiap tahun. Di samping itu, pengedaran risalah dan flyers boleh dipergiat lagi dengan

memberi pendedahan mengenai akibat dari pencemaran air yang berpunca dari kerosakan

manusia sendiri. Kawasan tumpuan yang boleh dijadikan sasaran untuk mengedar flyers dan

risalah adalah seperti kawasan rekreasi, perhentian bas, kompleks membeli belah dan lain-lain.

Selain dari mengedar risalah, sukarelawan hendaklah memberi sedikit penerangan mengenai

punca dan langkah yang boleh diambil untuk membantu pihak berkuasa mengatasi

pencemaran air.

Selain itu, langkah lain yang boleh diambil bagi mengatasi pencemaran air adalah aktiviti

gotong-royong membersihkan sungai. Aktiviti gotong-royong bertujuan untuk menanam nilai

kerjasama antara penduduk dan sebagai langkah menjaga kebersihan kawasan dan alam

sekitar. Aktiviti ini juga boleh diadakan pada setiap bulan dan aktiviti lain seperti melepaskan

anak ikan, pertandingan mewarna dan gotong-royong boleh dijadikan inisiatif dalam usaha

pemuliharaan sungai. Selain itu, pihak berkuasa juga boleh menganjurkan pertandingan

membersihkan dan mencantikkan sungai di peringkat kampung dan juga setiap negeri.

pertandingan ini terbuka kepada semua dan kampung mana yang menjadi pemenang

pertandingan ini akan mewakili negeri masing-masing untuk merebut gelaran juara

pertandingan mencantikkan sungai.

Seterusnya, langkah yang boleh diambil bagi mengatasi pencemaran air adalah melalui

kurikulum pendidikan negara. Pendidikan dan kesedaran yang lebih mendalam dan lebih baik

tentang konsep kesejahteraan alam sekitar dan pembangunan lestari dapat membentuk sikap

keprihatinan terdapat alam sekitar (Mazalisah & Muhammad Rizal, 2003). Pendidikan alam

sekitar yang formal dan tidak formal yang menyeluruh dan strategi latihan serta program

penyebaran maklumat akan di rumus dan diperkenalkan. Alam sekitar dan pembangunan akan

diintegrasikan ke dalam aktiviti pendidikan dari peringkat sekolah hingga pendidikan tinggi.

Pendidikan alam sekitar telah menjadi pendidikan yang merentas kurikulum pelbagai bidang

walaupun pada dasarnya ia berkait rapat dengan bidang geografi. Kaedah dan kurikulum

geografi yang berkesan perlu bersifat dinamik, fleksibel dan boleh diubah-ubah dari semasa ke

semasa apabila diperlukan. Justeru itu, pendidikan merentas kurikulum dan penyemakan

semula kurikulum geografi telah dilaksanakan agar bidang geografi menjadi lebih relevan dan

sealiran dengan bidang-bidang lain dalam merealisasikan falsafah pendidikan negara.

Sehubungan dengan ini, elemen alam sekitar semakin mendapat perhatian dalam sistem

pendidikan kerana konsepnya yang mudah di cerakinkan dalam pelbagai bidang ilmu.

20

Malangnya, kurikulum pendidikan negara hanya berfokus kepada aspek teoritikal dan

pengayaan ilmu yang dihayati hanya pada pemikiran dan percakapan sahaja dan jarang sekali

disusuli dengan amalan yang berterusan. Oleh itu, kurikulum pendidikan negara perlu

menerapkan unsur pendidikan yang bukan hanya boleh menimbulkan kesedaran, tetapi juga

persepsi, sikap dan amalan yang berpatutan untuk tempoh yang bukan sahaja di peringkat

sekolah tetapi sepanjang hayat.

Pihak sekolah turut memainkan peranan yang penting dalam menimbulkan kesedaran

tentang alam sekitar. Beberapa tahun lepas, pendidikan sivik dan kewarganegaraan telah

diperkenalkan di peringkat sekolah menengah untuk menyemai kesedaran sivik dalam kalangan

pelajar. antara kesedaran sivik yang hendak disemai adalah nilai mencintai tanah air,

perpaduan kaum, pemuliharaan dan pemeliharaan alam sekitar, dan lain-lain. Melalui

pendidikan sivik dan kewarganegaraan, guru atau persatuan-persatuan seperti persatuan

geografi dan kelab alam sekitar boleh menganjurkan kem dan pameran kepada masyarakat

awam mengenai kepentingan mencintai alam sekitar terutama isu pemuliharaan sungai. Antara

aktiviti yang boleh diadakan adalah ekspedisi sungai, pengindahan sungai seperti membina

landskap dan menanam pokok dan sebagainya. ekspedisi sungai adalah aktiviti lasak yang

mempunyai check point yang harus ditempuhi peserta sepanjang menjejaki sungai yang ingin

dituju. Objektif mengadakan ekspedisi sungai adalah dapat menyemai nilai cintakan sungai dan

menjaga kebersihan kawasan. Selain itu, membina landskap dan menanam pokok dapat

mengeratkan hubungan silaturahim dan memupuk kerjasama dalam memelihara dan

memulihara sungai.

Selain itu, pameran dan ceramah kesedaran hendaklah dianjurkan di peringkat sekolah,

kampung dan ke peringkat yang lebih tinggi seperti persidangan kebangsaan dan

antarabangsa. Ceramah ini boleh diadakan pada setiap hari minggu dan diselitkan dengan

aktiviti kuiz tentang penjagaan sungai. Para pemenang aktiviti kuiz diberi ganjaran sama ada

berupa hadiah atau wang tunai untuk memberi penghargaan kepada mereka. Konklusinya,

program pendidikan antara salah satu langkah bagi menyemai rasa tanggungjawab masyarakat

terhadap pemeliharaan dan pemuliharaan sungai.

Langkah seterusnya yang boleh mengatasi pencemaran air adalah melalui peranan

media sama ada media cetak atau media elektronik. Media dapat membantu memberi

kesedaran kepada masyarakat kerana media memberi pengaruh besar kepada masyarakat.

Media elektronik seperti TV dan radio boleh memperbanyak iklan-iklan seperti iklan 1 negeri 1

21

sungai terbitan Filem Negara dengan kerjasama Jabatan Pengairan dan Saliran di bawah

kementerian sumber asli dan alam sekitar. Iklan yang bertemakan sungaiku hidupku, bersama

kita pelihara yang disiarkan saluran TV1 yang menggambarkan kepada kita bahawa punca air

sungai tercemar adalah disebabkan sikap kita yang tidak bertanggungjawab membuang

sampah merata-rata. Iklan tersebut juga menceritakan bahawa antara punca lain yang

menyebabkan pencemaran air adalah akibat pembuangan straw, batang air krim, sudu dan

plastik, dan lain-lain. Selain itu, iklan ini menyeru masyarakat supaya bersama-sama

memelihara dan memulihara sungai kerana menjaga kebersihan sungai adalah tanggungjawab

kita. Selain media elektronik, media cetak juga berpengaruh dalam memberi kesedaran

terhadap masyarakat mengenai penjagaan sungai. Akhbar misalnya boleh menyiarkan gambar-

gambar pembuangan sampah dan akibat dari pencemaran air yang berlaku supaya masyarakat

lebih terkesan akan hal ini. Di samping itu, media cetak lain seperti majalah dan akhbar ilmiah

hendaklah menyiarkan artikel yang menyarankan cadangan mengenai langkah-langkah yang

boleh diambil dalam mengatasi pencemaran air.

Selain itu, langkah lain yang boleh dijadikan inisiatif untuk mengatasi pencemaran air

adalah membangunkan semula tebing sungai. Pihak berkuasa boleh menjadikan tebing sungai

sebagai tumpuan kegiatan ekonomi. Di luar negara seperti San Francisco, pelbagai kemudahan

telah disediakan dan antaranya adalah restoran, kedai runcit dan sebagainya untuk menarik

perhatian pelancong. Selain itu, kawasan tebing sungai boleh juga dibina kemudahan seperti

hotel, pusat maklumat, pusat pameran, pusat persidangan, akuarium, perkhidmatan feri/bot,

lorong pejalan kaki dan taman. Kemudahan ini mampu menggalakkan pelancong untuk tinggal

lebih lama di kawasan tersebut. Seterusnya, tebingan sungai di Malaysia boleh dimajukan

sebagai kawasan rekreasi dan alam semula jadi. Di Chicago dan Broncx pula lebih tertumpu

pada pemuliharaan sungai iaitu membersihkan sungai daripada pencemaran, menanam semula

pokok di sekitarnya, penyediaan kemudahan rekreasi dan mengembalikan peranan sungai

kepada masyarakat. Antara kegiatan rekreasi air yang boleh dilakukan di Malaysia adalah

seperti kayak, kenu, pelayaran, dan berperahu serta ekspedisi sungai. Aktiviti ini mampu

membantu pelancong lebih menghargai akan keindahan alam semula jadi.

Langkah lain yang boleh diambil bagi mengelakkan pencemaran air adalah proses

penapisan semula air. Proses penapisan semula air adalah salah satu kaedah untuk merawat

air tercemar. Penapisan akan diletakkan di tempat kemasukan air yang diambil daripada

sumber air seperti sungai dan berfungsi untuk menyingkirkan sampah besar dalam sungai bagi

mengelakkan masalah tersumbat dan kerosakan di stesen pengepam.

22

Pelbagai pihak termasuk pihak kerajaan, syarikat swasta , pertubuhan bukan kerajaan

(NGO), agensi-agensi dan pakar-pakar serta individu yang mahir berkaitan alam sekitar perlu

bekerjasama dan berperanan penting dalam menyampaikan ilmu pengetahuan, meningkatkan

kesedaran dan membantu mendidik orang awam tentang kepentingan menjaga alam sekitar.

Terdapat pelbagai kaedah ke arah memberi pendidikan kepada orang ramai. Ini termasuklah

melalui penulisan artikel di surat khabar, internet, menyumbang tenaga mahir dalam bengkel,

seminar atau forum nasional dan memperbanyakkan program-program yang interaktif dan

menarik. Di samping itu, meningkatkan strategi penggunaan iklan dan promosi melalui media

sama ada media elektronik atau media cetak. Tindakan dan amalan di lapangan seperti

ekspedisi, lawatan sambil belajar, pengujian di lapangan, latihan secara praktikal dan

sebagainya perlu juga diimplementasikan agar aktiviti yang dilakukan lebih berkesan.

7.0 KESIMPULAN

Pencemaran air merupakan satu masalah sosial yang memerlukan kerjasama semua pihak

untuk menanganinya. Pengurusan alam sekitar melalui sistem perundangan di dalam

pendidikan merupakan salah satu cara untuk menyelesaikan masalah pencemaran alam sekitar

yang semakin meruncing. Setiap negara mempunyai undang-undang yang telah

dikuatkuasakan bagi menjamin keselamatan, kesejahteraan dan keamanan masyarakat

sejagat. Pencemaran alam sekitar yang berlaku secara berterusan akan menjejaskan kualiti

hidup dan mengganggu kehidupan seharian masyarakat. Oleh itu, kemusnahan alam sekitar

yang berpunca daripada masalah pencemaran yang teruk menyebabkan generasi akan datang

tidak dapat menikmati alam sekitar yang bersih dan tidak tercemar. Keberkesanan pemakaian

undang-undang dalam pendidikan alam sekitar dapat menangani pencemaran alam sekitar dan

sangat sesuai diguna pakai pada masa kini.

Selain itu, pelbagai jabatan kerajaan, pihak swasta, pihak NGO dan individu perlu

bekerjasama dan menggembleng tenaga untuk menawarkan pendidikan secara berterusan

sepanjang hayat dan boleh dipelajari sepanjang masa dan sesiapa jua tanpa mengira umur,

jantina dan bangsa. Sistem pendidikan ini perlu merangkumi semua peringkat ilmu secara

terperinci bermula dengan mengenal pasti punca pencemaran sehinggalah kepada tindakan

dan amalan yang perlu diambil bagi mengatasi masalah berkenaan. Gabungan pendidikan dan

pandangan serta keadaan sebenar akan menggalakkan pembelajaran sepanjang hayat dan

meningkatkan kefahaman mengenai alam sekitar yang kompleks ini. Apabila sudah ada

23

pendidikan dan penghayatan maka tindakan dan amalan akan menyusul dengan serta-merta

dan secara sukarela agar pencemaran sungai dapat ditangani pada masa hadapan.

Setiap individu perlu sedar bahawa alam sekitar ialah anugerah yang tidak terhingga

yang harus dipelihara agar warisannya akan kekal untuk tatapan generasi akan datang.

Tanggungjawab menjaga dan memelihara alam sekitar adalah tanggungjawab setiap anggota

masyarakat. Persekitaran yang bersih dan selamat amat penting dalam meneruskan kehidupan

yang aman dan sejahtera.

24

BIBLIOGRAFI

Hamidi Ismail & Tuan Pah Rokiah Syed Hussain, 2006. Isu-isu Pengurusan Alam

Sekitar. Sintok: Universiti Utara Malaysia.

Jamaluddin Md. Jahi,1996. Impak Pembangunan Terhadap Alam Sekitar. Bangi: Universiti

Kebangsaan Malaysia.

Jamaluddin Md. Jahi dan Ismail Ahmad, 1998. Pengantar Geografi Fizikal. Kuala Lumpur:

Tropical Press.

Maheswaran, A.,1982. Water Pollution in Malaysia: Problem Perspectives and Control,

Development and the Environment Crisis. Pulau Pinang: CAAP

Mazdi Marzuki dan Mohamadisa Hashim (2006). Geografi alam sekitar dalam pendidikan

negara. Tanjung Malim: Penerbit Universiti Pendidikan Sultan Idris.

Mohd Hairy Ibrahim, Mohmadisa Hashim dan Nasir Nayan, 2006. Isu-Isu & Pengurusan Alam

Sekitar Fizikal. Perak : Universiti Pendidikan Sultan Idris

Nasir Nayan, Mohd Hairy Ibrahim, Mohamad Suhaily Yusri Che Ngah, Mohamadisa Hashim

dan Azmi Ahmad Baharom (2009). Persekitaran Fizikal di Malaysia : Isu dan cabaran

semasa. Tanjung Malim : Penerbit Universiti Pendidikan Sultan Idris.

Noraini Misnan dan Main Rindam (2012). Morfometri Lembangan Sungai-sungai Utama di

Pulau Pinang. Malaysia Journal of Society and Space 8 Issue 3 (71-81). USM: Pulau

Pinang.

Persatuan Pengguna Pulau Pinang (CAP), 1976. Pencemaran: Kuala Juru Berjuang Untuk

Hidup. Pulau Pinang: CAP

Sulung Mohamad (1994). Pembangunan dan persekitaran di Semenanjung Malaysia. Kuala

Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka

Sulung Mohamad, Mohd. Ekhwan Toriman, Kadaruddin Aiyub, Mokhtar Jaafar, 2005. Sungai &

Pembangunan: Tebingan Sungai Bandar Malaysia. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.

Surtahman Kastin Hasan & Abd. Ghafar Ismail, 1997. Alam Sekitar, Permasalahan dan

Pembangunan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Pustaka.

25

Tuan Pah Rokiah Syed Hussain, 1999. Punca-Punca Pencemaran Kualiti Air Lembangan

Sungai Jeloh, Kajang Selangor. Latihan Ilmiah. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.

Laporan Siasatan Pencemaran Pantai Batu Feringghi Diserah Esok. Berita Harian, 9 Februari

2014. Diperoleh daripada http://www.bharian.com.my

Pinang Abai Alam Sekitar. Utusan Online, 4 Jun 2012. Diperoleh pada 20 Mac 2014 daripada

http://www.utusan.com.my/utusan/Dalam_Negeri/20120605/dn_03

Perairan Pulai Pinang Tidak Selamat. Berita Harian, 6 Februari 2014. Diperoleh daripada

http://marcomm.upm.edu.my/imarcomm/v1/storeNewsClip/20140206131808.pdf

Tanggungjawab Kerajaan Negeri: Jas. Berita Harian, 10 Februari 2014. Diperoleh daripada

http://marcomm.upm.edu.my/imarcomm/v1/storeNewsClip/20140210104641.pdf

Portal Rasmi Kerajaan Negeri Pulau Pinang: www.penang.gov.my

26