fonetik dan fonology

7/28/2019 Fonetik Dan Fonology

1/52

BML3043 FONETIKDAN FONOLOGI BAHASA MELAYU

1.0 PENGENALAN

Konsep penting sesuatu bahasa yang dipersetujui oleh ramai ahli bahasa ialah bunyi.

Aspek kajian bunyi dalam bahasa diwakili oleh dua komponen utama linguistik deskriptif,

iaitu fonetik dan fonologi. Bidang kajian ilmu bahasa ini juga sebagaimana kajian

linguistik yang lain, melibatkan banyak teori, prinsip, konsep dan unsur-unsur linguistik.

Fokus kajian fonetik dan fonologi sebagai salah satu daripada cabang ilmu linguistik

adalah meneliti dan menganalisis pelbagai sudut dan selok-belok bunyi bahasa yang

dihasilkan oleh manusia dalam pertuturan dan berkaitan fungsinya dalam sistem

bahasa.

Asal usul perkataan fonetik menurut Siti Hajar Abdul Aziz (2011), adalah daripada

bahasa Greek yang kemudiannya disebut sebagai phone yang bermaksud bunyi

(suara), iaitu kajian tentang bunyi-bunyi ujaran manusia. Kajian fonetik memberikan

tumpuan kepada fon atau bunyi-bunyi bahasa dan bagaimana bunyi-bunyi bahasa itu

dihasilkan, didengar dan diinterpretasikan.

Manakala bagi istilah fonologi, Abdul Chaer (2003:102)[1] menjelaskan secara etimologi

istilah fonologi ini dibentuk dari kata fon yang bermakna bunyi dan logi yang

berarti ilmu. Secara ringkasnya dapat disimpulkan bahawa fonologi pada umumnya

merupakan ilmu yang menyelidiki bunyi-bunyi bahasa. Objek kajiannya adalah fon atau

bunyi bahasa yang dihasilkan oleh alat ucap manusia.

Sementara itu, menurut Verhaar (1983:36) istilah fonologi adalah berpadanan dengan

phonology di dalam bahasa Inggeris. Ia merupakan satu bidang khusus dalam

linguistik. Pada masa lampau, di Amerika istilah fonologi ini lebih dikenali dengan

sebutan phonemics tetapi lewat belakangan ini mereka telah mengubahnya dengan

menggunakan istilah phonology.[2]

Bunyi bahasa yang menjadi tumpuan ilmu fonetik hanyalah bunyi bahasa yang

dihasilkan oleh organ sebutan manusia dalam pertuturan, iaitu dari segi kaedah

pengeluarannya, daerah pengeluarannya, dan alat pertuturan yang terlibat dalam

1


2/52


menghasilkan bunyi bahasa. Sementara

bunyi lain yang dikeluarkan dari organ pertuturan tetapi bukan sebagai bunyi bahasa

pertuturan manusia seperti bunyi batuk, bersiul, sendawa, berdaham dan berdengkur

bukanlah dalam ruang lingkup kajian ilmu fonetik dan fonologi.

1.1 Definisi Fonetik Dan Fonologi

1.1.1 Fonologi

Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat (2007:414), fonologi ialah kajian tentang bunyi

sebutan dalam sesuatu bahasa.

Kamus Linguistik (Harimurti Kridalaksana,1984:51) pula memberikan definisi fonologi

sebagai bidang dalam linguistik yang menyelidiki bunyi-bunyi bahasa mengikut

fungsinya.

Dalam Merriam Websters Collegaite Dictionary tenth edition (1996:874) fonologi

dihuraikan sebagai the science of speech sounds including, especially the history and

theory of sound changes in a language or in two or more related languages.

Dalam World Book of Dictionary (C.L. Barnhart & R.K. Barnhart, 1981:1567), fonologi

didefinisikan sebagai the systems of sounds used in a language.

Kamus A Dictionary of Linguistics and Phonetics 6th Edition. (David Crystal, 2008:365)

mendefinisikan fonologi sebagai A branch of linguistics which studies the sound

systems of languages.

Manakala fonologi dalam The Penguin Dictionary (2004:1045) ditakrifkan sebagai the

study of the sound systems of a language.

Encyclopedia Britannica[1] dalam talian di laman sesawangnya memberi phonology,

study of the sound patterns that occur within languages. Some linguists include

phonetics, the study of the production and description of speech sounds, within the study

of phonology."

Universiti Pennsylvania, Bahagian Linguistik melalui laman sesawangnya menjelaskan

fonologi ialah Phonology is the study of the mental representations of the sound units of

2


3/52


language and the rules that govern how

mental phonemes are realized in various contexts. Phonology is also concerned with

metrical and syllable structure.[2]

Sementara itu, menurut Arbak Othman (1983) fonologi merupakan bahagian daripada

linguistik deskriptif yang mempelajari bunyi-bunyi yang diucapkan dalam atau melalui

mulut manusia.

Menerusi bukunya, Linguistik Am untuk Guru Bahasa Malaysia, Abdullah Hassan

(1993:40) menyatakan bahawa fonologi mengkaji bunyi-bunyi yang berfungsi dalam

sesuatu bahasa itu.

Abdul Hamid Mahmood dan Nur Farah Lo Abdullah (2007:17) memberi definisi fonologi

ialah kajian terhadap fungsi bunyi bahasa.

Di samping itu, sarjana tersohor Nik Safiah Karim dan Wan Malini Ahmad (2006) pula

menjelaskan bahawa fonologi ialah cabang ilmu bahasa yang mengkaji bunyi bahasa

sesuatu bahasa dan fungsinya dalam sistem bahasa tersebut. Fonologi terbahagi

kepada dua iaitu fonetik dan fonemik. Fonemik merupakan bidang yang mengkaji bunyi-

bunyi sesuatu, iaitu pengkajian tentang fungsi atau struktur bunyi bahasa itu.

Menurut Kamarudin Hj. Husin & Rakan (1997) dalam bukunya Pengajian Melayu 1: Ilmu

Bahasa Dan Kecekapan Berbahasa, bidang fonologi ialah bidang yang mengkaji satu

daripada aspek terpenting dalam bahasa iaitu bunyi.

Definisi lain antaranya adalah yang dihuraikan oleh F. Parker (1974:112), iaitu fonologi

merupakan suatu bidang yang mengkaji sistem bunyi sesuatu bahasa iaitu rumus-rumus

yang menentukan aspek sebutan. Manakala P. Roach dalam bukunya Phonetics,

menjelaskan fonologi sebagai the study of the distinctive sound units of a language, the

patterns they form, and the rules which regulate their use (2001:111).

Rumusan yang boleh dibuat dari berbagai contoh definisi di atas, fonologi ialah

sebahagian dari cabang linguistik yang mengkaji fonem (bunyi bahasa) dalam sistem

sesuatu bahasa. Bunyi bahasa yang dinamakan fon, mempunya dua representasi, iaitu

representasi fonetik dan representasi fonemik. Fonologi bahasa Melayu merupakan inti

kepada sistem bunyi bahasa Melayu. Tujuan utama kajian fonologi adalah untuk

3


4/52


menemui prinsip-prinsip yang mendasari sistem bunyi sesuatu bahasa itu di samping

menemui jumlah fonem di dalamnya. Pada umumnya, penyelidikan fonologi adalah

terhadap fungsi-fungsi bunyi bahasa dalam konteks fonem, fitur distingif atau unit

fonologi yang lain, yakni mengikut kerangka teori yang digunakan. Justeru bidang

fonologi dapat menentukan sistem bunyi satu-satu bahasa dengan berdasarkan jenis-

jenis bunyi sama ada bunyi itu distigtif atau tidak distigtif.

1.1.2 Fonetik

Untuk mengenali fonetik secara lebih mendalam, langkah meneliti dan memahami takrif

dan pengertiannya disyorkan. Terdapat banyak definisi yang diberikan oleh ramai ahli

bahasa tentang fonetik. Berikut beberapa dapatan definisi fonetik:

Kamus Dewan Edisi Keempat (2007:414), mendefinisikan fonetik (fontik) sebagai ilmu

bahasa (linguistik) yang berkaitan dengan penyebutan kata dan lambang yang

menunjukkan sebutannya.

Mengikut Kamus Linguistik (Harimurti Kridalaksana, 1984:51) fonetik didefinisikan

sebagai ilmu yang menyelidiki penghasilan, penyampaian dan penerimaan bunyi

bahasa.

Sementara Kamus Oxford Advanced Learners Dictionary of current English (1992:671)

menyatakan fonetik adalah the study of speech sounds and their production.

Menurut Merriam Websters Collengiate Dictionary tenth edition (1996:873), fonetik

dihuraikan sebagai the system of speech sounds of a language or group of languages.

Kamus The World Book of Dictionary (C.L. Barnhart & R.K. Barnhart, 1981:1566) pula

menyatakan fonetik sebagai the science dealing with sounds made in speech and the

art of pronunciation. concerned with the production of these speech sounds by the

articulating organs of the speaker, the sound waves in which they result, and the

auditory effect they produce on the hearer.

4


5/52


Di samping itu menurut kamus A Dictionary of Linguistics and Phonetics 6th. Edition

(David Crystal, 2008:363), fonetik dihuraikan sebagai The science which studies the

characteristics of human soundmaking, especially those sounds used in speech, and

provides methods for their description, classification and transcription.

Dalam kamus Collins Shorter English Dictionary (1990:858) menjelaskan fonetik sebagai

the science that deals with pronunciation and therepresentation of the sounds of

speech.

The Penguin Dictionary (2004:1046) pula menjelaskan fonetik sebagai the study and

classification of speech sounds.

Encyclopedia Britannica dalam talian di laman sesawangnya memberi makna fonetik

adalah phonetics, the study of speech sounds and their physiological production and

acoustic qualities. Manakala Encyclopedia Americana (1994:955) mendefinisikan

fonetik ialah the science that investigates the sounds made by the speech organs,

seeking to describe them, account for their production, and classify them.

Fonetik menurut Universiti Pennsylvania, Bahagian Linguistik melalui laman

sesawangnya ditakrifkan sebagai Phonetics is the science of speech. It studies the

articulation, acoustics, and perception of speech sounds.

Menurut sarjana bahasa Abdul Hamid Mahmood dan Nurfarah Lo Abdullah (2007:16),

fonetik adalah kajian bunyi-bunyi bahasa yang dituturkan oleh manusia, iaitu mengkaji

bunyi- bunyi bahasa daripada segi cara pengeluarannya, daerah pengeluarannya dan

alat-alat pengucapan yang terlibat dalam menghasilkan bunyi-bunyi bahasa.

Terdahulu, definisi yang dibuat oleh Raminah Haji Sabran (1984) menyatakan bahawa

fonetik merupakan kajian tentang fenomena bunyi atau pertuturan manusia sejagat.

Dalam hal yang sama, Raja Mukhtaruddin Raja Mohd Dain (1985:1) berpendapat

bahawa fonetik ialah suatu bidang ilmu mengenai satu aspek penting daripada bahasa,

iaitu pertuturan.

5


6/52


Abdullah Hassan (1993:40), antara ahli bahasa terkemuka berpendapat bahawa fonetik

mengkaji bunyi bahasa dari segi penyebutan, pendengaran atau sifatnya ... Fonetik

amnya ialah pengkajian terhadap unsur-unsur dalam bentuk bunyi.

Sementara, Arbak Othman (1983) menyatakan fonetik adalah kajian tentang bunyi-bunyi

ujar. Sebagai ilmu, fonetik berusaha menemukan kebenaran-kebenaran umum dan

memfomulasikan hukum-hukum umum tentang bunyi-bunyi itu dan pengucapannya,

manakala sebagai kemahiran, fonetik memakai data deskriptif dasar daripada fonetik

ilmiah bagi memberi kemungkinan pengenalan dan pengucapan bunyi-bunyi ujar itu.

Definisi fonetik ini juga turut diberikan oleh Nor Hashimah Jalaluddin (2000:2) yang

berpendapat bahawa fonetik ialah ilmu yang mengkaji bagaimana bunyi bahasa

dihasilkan.

Tidak ketinggalan Marsono menerusi bukunya, Fonetik (1986:1) memberikan definisi

fonetik ialah ilmu yang menyelidiki bunyi-bunyi bahasa tanpa melihat fungsi bunyi itu

sebagai pembeda makna dalam sesuatu bahasa.

Pakar bahasa Nik Safiah Karim dan rakannya Wan Malini Ahmad (2006) pula

mentakrifkan bahawa fonetik ialah bidang yang mengkaji bunyi-bunyi yang dihasilkan

oleh kita iaitu manusia dan memberikan lambang kepada bunyi-bunyi tersebut.

Lufti Abas, (1975) menjelaskan bahawa fonetik juga boleh didefinisikan sebagai

mempelajari segala bunyi yang diucapkan melalui mulut manusia, baik bunyi manusia,

bukan bunyi bahasa, mahu pun bunyi-bunyi marginal, dan memberikan simbol fonetik

untuk setiap bunyi.

Sementara Indirawati Zahid dan Mardian Shah Omar (2006:1) berpandangan bahawa

fonetik merupakan kajian mengenai bunyi-bunyi bahasa yang dihasilkan oleh manusia.

Manakala Siti Hajar Abdul Aziz (2011) pula menjelaskan bahawa fonetik ialah bidang

yang mengkaji fenomena bunyi atau pertuturan manusia yang direalisasikan melalui

lambang-lambang tertentu.

6


7/52


Kenneth Lee Pike (1947) seorang ahli linguistik Amerika mendefinisikan fonetik

Phonetics: A critical analysis of phonetic theory and a technique for the practical

description of sounds University of Michigan Press.

Dapatan dari kutipan definisi-definisi di atas, dapat disimpulkan bahawa bidang fonetik

bahasa khususnya bahasa Melayu, merupakan ilmu yang mengkaji bunyi bahasa, iaitu

ujaran atau pertuturan yang dihasilkan oleh manusia dengan mengecualikan bunyi

seperti berdengkur, batuk, berdehem, bersiul, dan sebagainya. Secara lebih khusus,

fonetik mengkaji unsur-unsur bunyi bahasa yang digunakan dalam pertuturan. Setiap

bunyi yang terhasil juga diberikan lambang tertentu yang membolehkan manusia untuk

menulis dan mencatat setiap bunyi bahasa. Ruang liput fonetik merangkumi antara lain

proses pertuturan atau penghasilan bunyi, anatomi, pengelasan dan persepsi bunyi

bahasa. Dalam aspek disiplin ilmu, kajian fonetik memberikan tumpuan kepada fon

atau bunyi-bunyi bahasa dan bagaimana bunyi-bunyi bahasa itu dihasilkan, didengar

dan diinterpretasikan.

1.2 Jenis-Jenis Fonetik

Kamus A Dictionary of Linguistics and Phonetics 6th Edition. (David Crystal, 2008:363)

mengkategorikan fonetik seperti berikut:

Three branches of the subject are generally recognized: (a) articulatory phonetics is the

study of the way speech sounds are made (articulated) by the vocal organs; (b)

acoustic phonetics studies the physical properties of speech sound, as transmitted

between mouth and ear; (c) auditory phonetics studies the perceptual response to

speech sounds, as mediated by ear, auditory nerve and brain.

Encyclopedia Britannica pula menghuraikan cabang kajian fonetik sebagaimana di

bawah:

7


8/52


It deals with the configurations of the vocal tract used to produce speech sounds

(articulatory phonetics), the acoustic properties of speech sounds (acoustic phonetics),

and the manner of combining sounds so as to make syllables, words, and sentences

(linguistic phonetics).

Menurut buku Pengenalan Fonetik dan Fonologi, (Paitoon M. Chaiyanara, 2006) bidang

fonetik dapat dipecahkan kepada dua cabang, iaitu fonetik fisiologi dan fonetik akustik.

Verhaar (1983:12) menerusi bukunya Pengantar Linguistik berpendapat bahawa dengan

berdasarkan aspek bunyi bahasa, fonetik dapat dibahagikan kepada tiga jenis, iaitu

fonetik artikulasi, fonetik akustik dan fonetik auditori, fonetik akustik dan fonetik auditori.

1.2.1 Fonetik Artikulasi

Dalam bidang fonetik artikulasi, daerah artikulasi ialah titik penyentuhan di mana

berlakunya halangan dalam saluran vokal antara artikulator aktif (bergerak, biasanya

sebahagian lidah) dan artikulator pasif (pegun, biasanya sebahagian lelangit mulut)

untuk menghasilkan konsonan. Bersama cara artikulasi dan pembunyian, inilah yang

menentukan bunyi tersendiri sesebuah konsonan.

Contohnya, bibir bawah yang aktif boleh menyentuh bibir atas yang pasih (dwibibir,

seperti [m]) atau gigi atas (bibir-gigi, seperti [f]). Lelangit keras boleh disentuh oleh

bahagian depan atau belakang lidah. Jika depan lidah digunakan, maka daerahnya

dipanggil gelungan; juga belakang lidah ("dorsum") pula, maka lelangit (palatal)

namanya.

Terdapat lima artikulator aktif yang asas, iaitu: bibir ("labial"), depan lidah yang lentur

("koronal"), bahagian tengah/belakang lidah ("dorsal"), akar lidah bersama epiglotis

("radikal"), dan larinks ("glotis"). Artikulator-artikulator ini boleh bertindak sendirian, atau

dua daripadanya boleh bertindak serentak.

8


9/52


Artikulasi pasif pula tidak jelas sempadan daerahnya, iaitu berlakunya pertindanan

antara daerah lidah-bibir dan antargigi, antargigi dan gigi, gigi dan gusi, gusi dan

lelangit, lelangit dan velar, dan velar dan uvular, yang boleh disentuh oleh mana-mana

konsonan.

Selain itu, apabila bahagian depan lidah digunakan, itupun sama ada permukaan atas

atau daun lidah ("laminal"), ataupun hujung lidah ("apikal"), atau permukaan bawahnya

("sub-apikal"), yang melakukan sentuhannya; ketiga-tiganya bertindan menjadi satu

tanpa sempadan yang jelas.

Kelompok konsonan yang berkongsi daerah artikulasi yang sama, seperti konsonan-

konsonan gusi n, t, d, s, z, l dalam bahasa Melayu, dikatakan merupakan homorganik.

Wujudnya satu hukum sengauan homorganik, iaitu daerah artikulasi sesuatu bunyi

terawal berasimilasi dengan bunyi terakhir dalam imbuhan awalan. Contohnya: baca

diimbuhkan dengan awalan me(n) menjadi membaca; kutip dengan imbuhan yang sama

menjadi mengutip.

Daerah artikulasi (pasif dan aktif):

1. Ekso-labial; 2. Endo-labial; 3. Gigi (Dental); 4.

Gusi (Alveolar); 5. Belakang gusi (Postalveolar);

6. Pra-lelangit (Pre-palatal); 7. Lelangit (Palatal);

8. Velar; 9. Uvular; 10. Farinks; 11. Glotis; 12.

Epiglotis; 13. Akar (Radikal); 14. Postero-dorsal;

15. Antero-dorsal; 16. Laminal; 17. Hujung lidah

(Apikal); 18. Sub-apikal

Fonetik artikulasi atau artikulator ialah organ yang menghasilkan bunyi bahasa, iaitu alat

yang menerbitkan bunyi setelah udara dari paru-paru dipam ke organ-organ yang

terlibat. Perbuatan ini asalnya adalah untuk keperluan pernafasan, iaitu untuk menyedut

oksigen bagi membersihkan darah. Di samping itu, aliran udara juga digunakan untuk

mengeluarkan bunyi bahasa. Dalam ujaran bunyi bahasa ini tercakup semua organ

dalam sistem pernafasan dan organ sebutan. Organ-organ ini penting dalam sistem

aliran udara yang menyebabkan penghasilan bunyi.

9


10/52


2.0 PENGHASILAN BUNYI-BUNYI VOKAL DAN KONSONAN BAHASA

MELAYU

2.1 Bunyi Vokal

Bunyi vokal terhasil apabila udara keluar daripada rongga mulut tidak mengalami

sekatan atau himpitan. Bunyi vokal ialah bunyi-bunyi bahasa yang bersuara iaitu ketika

menghasilkan bunyi tersebut, pita suara digetarkan. Bunyi vokal juga dipengaruhi oleh

pengaruh lidah, keadaan rongga mulut dan bentuk bibir. Bunyi-bunyi vokal mempunyai

ciri-ciri kelantangan dan berpanjangan dalam erti kata bunyi itu dapat didengar dengan

jelas dan lebih panjang daripada bunyi-bunyi konsonan.

Terdapat lapan bunyi vokal, iaitu enam vokal asli { a, e, i ,o dan u } dan dua vokal

yang terdapat dalam kebanyakan dialek { ,dan }. Terdapat empat vokal depan,

iaitu [ i ] , [ e ], [ ], dan [ a ], satu vokal tengah [ ] dan tiga vokal belakang [ u ], [ o ]

dan [ ] .

Walaupun dari segi tulisan dan penyebutan standard, vokal-vokal di dalam bahasa

Melayu terbahagi kepada enam jenis, tetapi di dalam pertuturan, terdapat sembilan jenis

vokal yang sering dihasilkan. Vokal-vokal itu dapat digambarkan melalui carta vokal

yang disediakan.

Kata depan, tengah dan belakang lidah merujuk kepada bahagian pada lidah. Rajah di

bawah ini menunjukkan keratan rentas lidah. Garis-garis melintang menunjukkan

ketinggian lidah. Rajah tersebut juga menunjukkan kedudukan lidah semasa bunyi

vokal dihasilkan. Bibir dalam keadaan terhampar semasa bunyi vokal depan dihasilkan,

manakala bibir dalam keadaan bundar semasa vokal belakang dihasilkan. Keadaan

bibir neutral semasa menghasilkan vokal tengah.

Kedudukan vokal-vokal tersebut bolehlah dirumuskan seperti berikut :

10


11/52


Nama Vokal

LambangContoh (awal ,tengah, akhir kata )

Vokal depan sempit [ i ] Ikan, bila, kail

Vokal depan separuh

sempit ( e taling )

[ e ] Ekor, boleh, taugeh.

Vokal depan separuh luas [ ] lok, tlor

Vokal depan luas [ a ] anak, masa, lima

Vokal tengah ( e pepet ) [ ] mak, btul

Vokal belakang sempit [ u ] Udang, butang, lalu

Vokal belakang separuh

Sempit

[ o ] otak, bosan, logo

Vokal belakang separuh luas [ ] rang, b leh.

Bunyi vokal terhasil apabila udara keluar daripada rongga mulut tidak mengalami

sekatan atau himpitan. Bunyi vokal juga dipengaruhi oleh pengaruh lidah, keadaan

rongga mulut dan bentuk bibir. Kedudukan vokal-vokal dapat dilihat seperti berikut:

Carta Vokal

11


12/52


Rajah kedudukan vokal di atas menunjukkan rajah kedudukan lidah mengikut bahagian-

bahagiannya. Bahagian di sebelah kiri merupakan bahagian hadapan lidah dan di

bahagian kanan merupakan bahagian belakang lidah dan di bahagian tengah

merupakan bahagian tengah lidah. Garis-garis yang melintang itu pula merupakan garis

yang menunjukkan ketinggian lidah yang dinaikkan. Bagi membunyikan bunyi vokal i,

dan vokal u, misalnya, lidah dinaikkan tinggi sekali, sementara bagi membunyikan vokal

a dan kedudukan lidah letaknya rendah sekali. Daripada rajah kedudukan vokal bahasa

Melayu di atas dapat dirumuskan seperti yang berikut:

1. Vokal hadapan: (a) i vokal hadapan sempit. Contoh dalam perkataan ibu, biru,

ubi

(b) e vokal hadapan separuh sempit. Contoh dalam perkataan

ekor,serong, sate

(c) E vokal hadapan separuh luas

2. Vokal Tengah : (a) vokal tengah pendek. Contoh dalam perkataan emak,

sentuh, emas.

(b) 3 vokal tengah panjang. Vokal ini hadir di belakang kata

seperti kit3, ras3, gul3

3. Vokal Belakang : (a) u vokal belakang sempit. Contoh dalam perkataan ular,

kuda,Batu

12


13/52


(b) o vokal belakang separuh sempit. Contoh dalam perkataan oleh,

boleh, solo, foto

(c) vokal belakang separuh luas. Contoh dalam dialek Kelantan :

otak, botak, kito

Dalam system tulisan biasa lambing vokal E, , dan 3 tidak digunakan kerana tidak

terdapat dalam tulisan mesin taip biasa. Huruf yang dipakai untuk melambangkan bunyi

vokal E, ialah e, dan lambang yang digunakan untuk melambangkan vokal ialah o. Vokal

E, dan 3 wujud dalam dialek ( bahasa daerah ) dan vokal-vokal tersebut merupakan

kelainan atau variasi kepada vokal e dan o.

Alat artikulasi lidah merupakan kriteria yang penting dalam pembahagian jenis vokal.

Bahagian hadapan lidah misalnya berperanan menghasilkan bunyi vokal hadapan iaitu

bunyi vokal i, e dan a. Bahagian tengah lidah berfungsi menghasilkan vokal tengah.

Begitu juga dengan bahgian belakang lidah berfungsi menghasilkan bunyi-bunyi vokal

belakang iaitu u, o, dan . Perbezaan bunyi antara vokal-vokal tersebut yang dihasilkan

adalah terletak pada tinggi rendahnya bahagian lidah itu diangkat atau diturunkan.

Bahgian lidah itu boleh diangkat tinggi sekali untuk menghasilkan vokal tinggi i dan u

kemudian jika diturunkan separuh tinggi terhasil pula bunyi vokal separuh tinggi iaitu

vokal e dan o. Begitu juga sekiranya bahagian lidah itu diturunkan separuh rendah akan

menghasilkan vokal separuh rendah E dan . Vokal tengah pula dihasilkan apabila

bahagian tengah yang berperanan menghasilkan bunyi dengan cara tengah lidah

dinaikkan separuh tinggi. Untuk lebih jelas lagi berikut diturunkan gambarajah yang

menunjukkan kedudukan tinggi rendah lidah semasa menghasilkan bunyi-bunyi vokal.

13


14/52


Alat artikulasi bibir juga penting dalam

penghasilan bunyi vokal. Keadaan bibir samada bibir itu hampar, separuh hampar atau

bundar, separuh bundar akan menghasilkan vokal hampar, separuh hampar atau

bundar dan separuh bundar. Berikut diberikan gambarajah keadaan bibir semasa

menghasilkan jenis-jenis vokal tersebut.

Cara Penghasilan Vokal

Berikut dihuraikan dengan mendalam bagaimana atau cara bunyi vokal kardinal i, e, a,

u, o dan dihasilkan oleh alat artikulasi.

A. Vokal Hadapan

Vokal hadapan sempit (tinggi) i

a) Bibir dihamparkan

b) Depan lidah dinaikkan tinggi ( setinggi mungkin kea rah gusi )

c) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara tidak

keluar melalui rongga hidung.

d) Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan menggetarka pita

suara ke rongga mulut.

14


15/52


Di awal perkataan ikan, ikut, ipar, ibu, itu

Di tengah perkataan biru, bila, kita,sila, silap

Di akhir perkataan tali, beli, beri, besi, guli

2. Vokal hadapan Separuh Sempit ( separuh tinggi ) ea) Bibir dihamparkan separuh sempit

b) Depan lidah dinaikkan separuh tinggi ke arah gusi

c) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara

tidak dapat keluar melalui rongga hidung.

Di awal perkataan ekor, ela, elok, edah, elak

Di tengah perkataan katel, berang, heret, sepet, leper

Di akhir perkataan sate,

15


16/52


3. Vokal Hadapan Separuh Luas ( separuh rendah) E

a) Bibir dihampar separuh luas

b) Depan lidah dinaikkan separuh rendah kea rah gusi+


tidak dapat keluar melalui rongga hidung

d) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal (lihat gambarajah). Berikut diberikan

contoh perkataan yang dihadiri oleh bunyi vokal ini dalam dialek Kelantan

Di awal perkataan esok, elo, edoh,ejek

Di tengah perkataan beso, getek, gelek, pelek

Di akhir perkataan gode, bule, ude, tule

16


17/52


4. Vokal Depan Luas (rendah)

a) Bibir dalam keadaan hampar

b) Depan lidah diturunkan serendah mungkin.

c) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udar dari

paru- paru tidak dapat keluar melalui rongga hidung.

d) Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan

pita suara ke rongga mulut

Di awal perkataan abang, ajar, asuh, adik, asyik

Di tengah perkataan satu, paku, bukan, jambu, baju

Di akhir perkataan kita, rasa, bila, kuda, kelapa

17


18/52


B. Vokal Belakang

Sewaktu penghasilan vokal belakang, alat artikulasi penting yang berperanan ialah

bahagian belakang lidah. Keadaan bibir bundar.

5. Vokal Belakang Sempit (tinggi) u

a) Bibir dibundarkan

b) Belakang lidah dinaikkan tinggi (setinggi mungkin ) kea rah lelangit lembut


tidak dapat keluar melalui hidung

d) Pita suara dirapatkan supaya udara yang keluar dari paru-paru menggetarkan pita

suara ke rongga mulut

Di awal perkataan ubi, unta, usung, undur, untuk

Di tengah perkataan buka, bubur, subur, gandum, kabur

Di akhir perkataan satu, labu, paku, kelambu, bayu

18


19/52


6. Vokal Belakang Separuh Sempit (separuh tinggi) o


b) Belakang lidah dinaikkan separuh tinggi kea rah lelangit lembut



d) Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut

menggetarkan pita suara

Di awal perkataan oleh, otak, obor, oren

Di tengah perkataan boleh, sotong, kongkong, tolong

Di akhir perkataan solo

7. Vokal Belakang Separuh Luas (separuh rendah)

19


20/52



b) Belakang lidah dinaikkan ke arah lelangit lembut



d) Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan

pita suara ke rongga mulut.

e) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal (lihat gambarajah) Bunyi ini terdapat dalam

perkataan dialek Kelantan seperti yang berikut

Di awal perkataan oloh, otok, ore, opeh

Di tengah perkataan pokok, sudoh, pecoh, boroh

Di akhir perkataan kito, bilo, belako, guwano

C. Vokal Tengah

20


21/52


Alat artikulasi yang berperanan dalam

penghasilan vokal tengah ialah bahagian tengah lidah. Keadaan bibir hampar.

8. Vokal Tengah (pendek)

a) Keadaan babir hampar

b) Tengah lidah dinaikkan sedikit kea rah lelangit keras



d) Pita suara dirapatkan supaya udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut

menggetarkan pita suara

Di awal perkataan emas, emak, empat, enam

Di tengah perkataan penat, berat, cergas, kemas

Sebagai kesimpulan dapat dirumuskan di sini bahawa jumlah vokal cardinal ialah lapan

jenis iaitu vokal i, e, a, u, o, e. Vokal asli dalam bahasa Melayu hanya enam jenis iaitu

21


22/52


vokal i, e, a, u, o, dan e. Semua vokal

adalah bersuara. Kecuali vokal e yang agak lemah bunyinya dan kurang lantang, vokal-

vokal lain adalah lantang.

2.2 Bunyi Konsonan

Konsonan adalah bunyi bahasa yang apabila di keluarkan bunyi bunyi ini akan

menerima sempitan, sekatan dan geseran sama ada di bahagian rongga mulut, tekak

atau hidung. Bunyi konsonan boleh mempengaruhi bunyi vokal dalam sebutan, misalnya

apabila menyebut konsonan sengau, bunyi vokal yang mengikutinya turut akan

disengaukan. Proses ini dinamakan sengauan.

Konsonan terbahagi kepada dua iaitu:

1. Bunyi Konsonan Melayu Asli

Terdapat 19 bunyi konsonan Melayu asli iaitu:

[p] Konsonan letupan dua bibir tidak bersuara

[b] Konsonan letupan dua bibir bersuara

[t] Konsonan letupan gusi tidak bersuara

[d] Konsonan letupan gusi bersuara

[k] Konsonan letupan lelangit lembut tidak bersuara

[g] Konsonan letupan lelangit lembut bersuara

[ ] Hentian glotis

[] Konsonan letusan lelangit keras tidak bersuara

[ ] Konsonan letusan lelangit keras bersuara

[s] Konsonan geseran gusi tidak bersuara

[r] Konsonan geseran gusi bersuara

[h] Konsonan geseran glotis bersuara

22


23/52


[l] Konsonan geseran sisian gusi

bersuara

[m] Konsonan sengau dua bibir bersuara

[n] Konsonan sengau gusi bersuara

[] Konsonan sengau lelangit lembut bersuara

[ ] Konsonan sengau gusi lelangit keras bersuara

[w] Separuh vokal dua bibir bersuara

[j] Separuh vokal lelangit keras bersuara

2. Bunyi Konsonan Melayu Pinjaman

Terdapat 8 bunyi konsonan Melayu pinjaman iaitu:

[f] Konsonan geseran bibir gigi tidak bersuara

[v] Konsonan geseran bibir gigi bersuara

[] Konsonan geseran gigi tidak bersuara

[] Konsonan geseran bersuara

[z] Konsonan geseran gusi bersuara

[] Konsonan geseran gusi lelangit keras tidak bersuara

[x] Konsonan geseran lelangit lembut tidak bersuara

[] Konsonan geseran lelangit lembut bersuara

23


24/52


Cara Membunyikan Konsonan Melayu Asli

Rajah berikut menunjukkan bagaimana bunyi konsonan Melayu asli dihasilkan.

24

Cara

Penghasilan

Daerah Artikulasi

Dua

BibirGusi

Gusi

Lelangit

Keras

Lelangit

Keras

Lelangit

lembut

Pita

Suara

Letupan p b t d k g

Letusan

Geseran s h

Getaran r

Sisian l

Sengauan m n

Separuh

Vokalw J


25/52


5.1 Konsonan Letupan

(a) Konsonan letupan dua bibir tidak bersuara [p]

Cara membunyikannya:

1. Dua bibir dirapatkan untuk membuat sekatan penuh pada arus udara

dari paru-paru ke rongga mulut.

2. Lelangit lembut dinaikkan ke belakang/ke dinding rongga tekak untuk

membuat sekatan udara dari paru-paru ke rongga hidung.

3. Pita suara direnggangkan.

4. Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut tanpa menggetarkan pita

suara.

Bunyi yang dihasilkan ialah letupan dua bibir tidak bersuara [p].

(b) Konsonan letupan dua bibir bersuara [b]


Cara membunyikannya sama seperti membunyikan konsonan [p].

Bezanya ialah:

1. Pita suara dirapatkan.

2. Arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga mulut dengan

menggetarkan pita suara.

3. Bunyi yang dihasilkan ialah letupan dua bibir bersuara [b].

25


26/52


(c) Konsonan letupan gusi tidak bersuara [t]


1. Hujung lidah dinaikkan rapat ke gusi untuk membuat sekatan penuh

pada arus udara.

2. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan ke belakang/ke dinding

rongga tekak untuk menutup arus udara ke rongga hidung.


4. Arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga mulut tanpa


5. Sekatan yang dibuat oleh hujung lidah dan gusi dilepaskan serta-

merta.

6. Bunyi yang dihasilkan ialah letupan gusi tidak bersuara [t].

(d) Konsonan letupan gusi bersuara [d]


Cara membunyikannya sama seperti membunyikan konsonan [t].

Bezanya ialah:




3. Bunyi yang dihasilkan ialah letupan gusi bersuara [d].

(e) Konsonan letupan lelangit lembut tidak bersuara [k]


26


27/52


1. Belakang lidah dirapatkan ke

lelangit lembut untuk membuat sekatan penuh pada arus udara.

2. Lelangit lembut dan anak tekak dirapatkan ke rongga tekak bagi

menutup arus udara dari paru-paru ke rongga hidung.


4. Arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga mulut tanpa


5. Sekatan udara yang dibuat oleh belakang lidah dilepaskan serta-

merta.

6. Bunyi yang dihasilkan ialah letupan lelangit lembut tidak bersuara [k].

(f) Konsonan letupan lelangit lembut bersuara [g]


Cara membunyikannya sama seperti membunyikan konsonan [k].

Bezanya ialah:




6. Bunyi yang dihasilkan ialah letupan lelangit lembut bersuara [g].

(g) Hentian glotis [ ]

(h) Cara membunyikannya:

27


28/52


Semasa udara dari peparu keluar lelangit lembut dan anak tekak akan dinaikkan kebelakang dinding rongga tekak untuk membuat sekatan udara dari peparu ke rongga

hidung. Manakala pita suara pula diarapatkan sepenuhnya supaya udara tersekat di

belakang pita suara. Udara disekat oleh pita suara tanpa menggetarkan pita suara

5.2 Konsonan Letusan

(a) Konsonan letusan lelangit keras tidak bersuara []


1. Hadapan lidah dinaikkan rapat ke lelangit keras untuk membuat

sekatan pada arus udara.

2. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan ke belakang/ke dinding

rongga tekak untuk membuat sekatan terhadap arus udara dari paru-

paru ke rongga hidung.


28


29/52


4. Arus udara dari paru-paru

keluar melalui rongga mulut tanpa menggetarkan pita suara.

5. Udara yang tersekat oleh hadapan lidah di lelangit keras dilepaskan

perlahan-lahan.

6. Bunyi yang dihasilkan ialah letusan lelangit keras tidak bersuara [].

(b) Konsonan letusan lelangit keras bersuara [ ]


Cara membunyikannya sama seperti membunyikan konsonan [].

Bezanya ialah:




3. Bunyi yang dihasilkan ialah letusan lelangit keras bersuara [ ].

5.3 Konsonan Geseran

(a) Konsonan geseran gusi tidak bersuara [s]


29


30/52


Konsonan geseran adalah dengan lidah dinaikkan ke gusi untuk membuat sempitan

pada arus udara. Pada masa ini lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan ke belakang

rongga tekak untuk menyekat arus udara ke rongga hidung. Pita suara di renggangkan,arus udara melaui rongga mulut tanpa menggetarkan pita suara, lalu terhasillah bunyi

(s).

5.4 Konsonan Getaran

(a) Konsonan getaran gusi bersuara [r]

30


31/52



Konsonan getaran terjadi apabila hujung lidah diletakkan dekat gusi sehingga udara

melalui antara lidah dan gusi, lidah bergetar. Lelangit lembut pada waktu itu dinaikkan.

Bunyi yang terhasil pada waktu itu dinamakan bunyi getaran gusi bersuara ( r )

5.5 Konsonan Sisian

(a) Konsonan sisian gusi bersuara [l]


31


32/52


Konsonan sisian berlaku apabila hujung lidah dinaikkan ke gusi dan laluan udara

tersekat. Lelangit lembut dinaikkan dan pita suara bergetar. Udara keluar melalui

bahagian tepi lidah. Bunyi yang dihasilkan dinamakan bunyi sisian sisi bersuara ( l )

5.6 Konsonan Sengauan ( nasal )

Konsonan Sengauan ini boleh dibahagikan kepada empat bunyi nasal yang terdapat di

dalam bahasa melayu. Perbezaan yang berlaku pada keempat empat bunyi nasal itu

adalah pada daerah udara disekat yang berlaku pada rongga mulut. Pita suara

digetarkan dan lelangit lembut dinaikkan. Contohnya adalah :-

(a) Konsonan sengau dua bibir bersuara [m]


32


33/52


Semasa udara dari peparu dikeluarkan, bibir bawah akan dirapatkan untuk membuat

sekatan udara. lelangit lembutn dan anak tekak akan ditirunkan manakala pita suara

akan dirapaatkan.arus udara akan menggetarkan pita suara dan akan masuk ke rongga

mulut seterusnya ke rongga hidungakan menghasilkan bunyi [m]. Arus udara dilepaskan

perlahan-lahan.

(b) Konsonan sengau gusi bersuara [n]


Apabila udara dilepaskan secara perlahan-lahan melalui pita suara yang dirapatkan dan

terus melalui mulut terus ke rongga hidung kerana hujung lidah dinaikkan ke atas gusi

untuk membuat sekatan udara. Ini akan menghasilkan bunyi sengauan bersuara [n].

(c) Konsonan sengau lelangit lembut bersuara []


33


34/52


Cara pengeluar udara bagi konsenan sengauan [] adalah sama tetapi berbeza

pada sekatan di mulut iaitu arus udara di sekat oleh lidah belakang dan lelangit

lembut yang menyebabkan udara terus ke hidung.

(d) Konsonan sengau gusi lelangit keras bersuara [ ]


34


35/52


Depan lidah dianakkan ke lelangit keras.

Pita suara dirapatkan. Pita suara akan ke rongga mulut dan terus ke rongga hidung

kerana lelangit lembut dan anak tekak tidak dirapatkan. Maka terhasillah bunyi

sengauan bersuara [ ].

5.7 Separuh Vokal

(a) Separuh vokal dua bibir bersuara [w]


Bibir dibundarkan dan belakang lidah dinaikkan ke lelangit lembut. Lelangit lembut akan

dinaikkan ke belakang tekak untuk membuat sekatan ke rongga hidung.udara dari

peparu akan keluar ke rongga mulut. Pita suara pula akan bergetar dan lidah bergerakpantas untuk membunyikan vokal tengah [].

(b) Separuh vokal lelangit keras bersuara [j]


35


36/52


Depan lidah diangkat tinggi ke arah gusi.

Bibir dihamparkan dan lelangit lembut dinaikkan ke belakang nak tekak. Pita suara di

getarkan sambil lidah bergerak pantas untuk membunyikan vokal [].

3.0 SISTEM EJAAN RUMI BAHASA MELAYU

Sebelum kita mengkaji atau meneliti secara terperinci tentang sistem perkembangan

ejaan bahasa melayu, kita seharusnya mencari dari mana datangnya tulisan bahasa

Melayu yang menjadi asas kepada kewujudan ejaan bahasa melayu. Tulisan ini

sebenarnya datang ke kepulauan melayu bersama-sama dengan kedatangan orang

Eropah. Marco Polo adalah seorang pengembara dari itali yang menetap di Sumatera

selama lima bulan dalam tahun antara 1292 hingga 1293. Ketika beliau belayar untukbalik ke negara asalnya setelah melawat negara China dan diikuti oleh paderi-paderi

franciscan dan pedagang-pedagang Itali yang lain, oleh itu dikatakan orang Portugislah

yang mula-mula bertapak dan berkuasa di kawasan ini (Tate,1971:42).

Kemunculan kuasa Portugis yang pertama bertapak di Tanah Melayu dapat dilihat

apabila berjaya mengelilingi Cape of Good Hope pada tahun 1487M, yang dipimpin oleh

Bartholomew Diaz. Setelah itu, sepuluh tahun kemudian iaitu pada 1497M, kapal

pelayaran Portugis buat pertama kalinya telah memasuki Lautan Hindi dan sampai ke

kawasan Timur. Dua belas tahun kemudian iaitu pada 1509M, kapal Portugis di bawah

pimpinan Lopez de Sequiera sampai ke pelabuhan Melaka (Tate,ibid,43-48). Dua puluh

tahun kemudian, iaitu pada tahun 1511, kuasa Portugis dengan diketuai oleh Alfonso d

Albuquerque sekali lagi mengatasi ilmu pelayaran berbanding dengan negara-negara

Eropah yang lain. Tetapi kali ini kuasa Portugis berjaya menawan dan menakluki kota

Melaka.

Setelah kuasa Portugis berjaya menawan kota Melaka,ini menjadi pemangkin

dan penaik semangat bagi kuasa-kuasa barat yang lain terutamanya Sepanyol. Orang

Sepanyol yang datang ke kepulauan Melayu yang diketuai oleh Megallen berserta lima

buah kapal dari Seville pada tahun 1519M. Menurut Bausani, kedatangan Magellan ini

menjadi titik tolak bermulanya sistem ejaan bahasa Melayu, dimana seorang ahli yang

36


37/52


turut serta dalam pelayarannya iaitu

Antonio Pigafetta telah membuat catatan pelayaran. Dalam catatannya telah

memuatkan beberapa kosa kata bahasa seperti suku bangsa di Brazil ( lapan

perkataan ), bahasa Petagonian (90 perkataan), dan suku bangsa di kepulauan Filipina

(160 perkataan) (Hashim Musa,1997:378).

Sejarah perkembangan dan Proses Perubahan sistem Ejaan Bahasa Melayu

Sistem Ejaan Rumi mula diperkenalkan oleh pihak orientalis Inggeris yang menyusun

aturan ejaan Rumi berdasarkan kaedah transliterasi daripada ejaan Jawi pada

pertengahan abad ke-19. Sistem transliterasi huruf Jawi kepada huruf Rumi menurut

kaedah bahasa Inggeris yang diiktiraf sebagai sistem ejaan Rumi bagi kegunaan rasmi

dalam urusan kerajaan Malaya pada masa itu antaranya termasuklah Ejaan Rumi

Negeri-negeri Selat (dilaksanakan pada tahun 1878), Ejaan Rumi Maxwell

(dilaksanakan pada tahun 1882) dan Ejaan Rumi Swettenham (1881).

Ada dua jenis tulisan bagi bahasa Melayu, iaitu (i) Tulisan Jawi, dan (ii) Tulisan Rumi.

Tulisan Jawi berasaskan huruf Arab alif-ba-ta, dan tulisan Rumi berasaskan huruf

Roman a-b-c. Aturan ejaan bagi Tulisan Jawi yang digunakan dalam bahasa Melayu

sekarang ialah Sistem Ejaan Jawi Yang Disempurnakan yang disahkan penggunaannya

bermula pada tahun 1996. Anda boleh melihat sistem ejaan Jawi tersebut dalam

beberapa dokumen rasmi yang telah diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka.

Aturan ejaan bagi Tulisan Rumi yang digunakan dalam bahasa Melayu mutakhir pula

ialah Sistem Ejaan Rumi Baharu Bahasa Malaysia (selanjutnya disebut SERBBM) yang

dirasmikan penggunaannya pada 16 Ogos 1972. Sistem ini merupakan aturan ejaan

Rumi bersama bagi bahasa Melayu di Malaysia dan bahasa Indonesia, iaitu sistem yang

berasaskan aturan ejaan yang dirumuskan oleh Jawatankuasa Ejaan (Rumi) Bersama

pada tahun 1967.

Perkembangan dalam sistem ejaan adalah sebahagian daripada perkembangan dalam

bahasa Melayu di Tanah Melayu dan di Kepulauan Timur Belanda. Keperluan kepada

37


38/52


sistem ejaan Rumi menjadi penting pada

awal abad ke- 20 kerana ejaan Jawi tidak dapat menggambarkan sistem bunyi bahasa

Melayu yang sebenar bagi mereka yang tidak dapat memahaminya. Ianya menjadi lebih

penting apabila bahasa Melayu dijadikan sebagai bahasa pengantar dalam sistem

sekolah rendah atau sekolah dasar. Oleh itu, penyusunan satu sistem ejaan Rumi yang

seragam dan lebih mudah diperlukan untuk menggantikan tulisan Jawi pada masa itu.

Bagaimanapun, pengkajian tentang sistem bunyi bahasa Melayu sering dikelirukan

dengan pengkajian tentang sistem tulisan dan sistem ejaan. Grafem- grafem atau huruf-

huruf yang berbagai- bagai yang digunakan sebagai lambang bagi bunyi- bunyi dalam

bahasa Melayu, termasuk bunyi- bunyi serapan atau pinjaman daripada bahasa

Sanskrit, Arab dan Parsi yang digunakan dalam tulisan-tulisan oleh orang-orang Inggeris

dalam abad ke-19 membuktikan wujudnya ketidakseragaman dalam ejaan.

Pada tahun 1902, perancangan ejaan yang pertama di Tanah Melayu dimulakan apabila

kerajaan Negeri- negeri Melayu Bersekutu mengambil inisiatif menubuhkan sebuah

jawatankuasa ejaan yang diketuai oleh R.J. Wilkinson, Nazir Sekolah-sekolah pada

masa itu. Sistem ejaan yang dikenal sebagai "Ejaan Wilkinson" itu dirumuskan dengan

nama Romanised Malay Spelling dan diterbitkan pada bulan Oktober 1904 dalam

bentuk sebuah laporan. Ejaan Wilkinson digunakan di semua sekolah umum.

Pakatan Belajar-Mengajar Bahasa yang ditubuhkan pada tahun 1888 di Johor telah

memainkan peranan untuk menggalakkan penggunaan bahasa Melayu di sekolah dan

dalam masyarakat. Usaha ini telah diteruskan dengan penubuhan Maktab Guru

Perempuan di Melaka pada tahun 1900. Institusi- institusi inilah yang menjadi pengasas

perancangan penggunaan bahasa Melayu baku yang kemudiannya diperkembang oleh

Maktab Perguruan Sultan Idris (SITC) di Tanjung Malim sejak tahun 1922.

Perkembangan dan pemantapan sistem ejaan Rumi berlaku seiring denganperkembangan bahasa Melayu dalam pendidikan dalam zaman penjajahan itu.

Beberapa buah buku bahasa dalam tulisan Rumi dan tentang tulisan Rumi yang

memperluas penggunaan sistem Ejaan Sekolah yang berasaskan Ejaan Wilkinson telah

disusun dan diterbitkan oleh beberapa orang tokoh bahasa dan pendidik di SITC. Di

antaranya ialah : (i) Kitab Loghat Melayu susunan R.O. Winstedt dan Ibrahim Dato

38


39/52


Muda Linggi (1921), (ii) Kitab Pelita

Mengarang (Rumi) susunan O.T. Dussek dan Mohd. Hashim (1923), dan (iii) Kitab

Kumpulan Nama Melayu susunan Ibrahim Dato Muda Linggi (1924)( Ahmad Hafiz

Wahy et al,2005).

Sistem ejaan Rumi yang terkenal sebelum penggunaan sistem ejaan baru tahun 1972

ialah "Sistem Ejaan Rumi Zaba" yang juga dihasilkan daripada SITC. Sistem Ejaan

Rumi Zaba disusun dan diperkemas dan terdapat dalam beberapa buah buku pedoman

bahasa terbitan Pejabat Karang Mengarang SITC seperti : (i) Ilmu Bahasa Melayu

Penggal 1 (1926), (ii) Pelita Bahasa Melayu Penggal 1 (1941), dan (iii) Daftar Ejaan

Melayu (Jawi- Rumi) (1949), dengan judul "Petua-petua Ejaan Rumi", yang dikarang

oleh Zaba.

Selain daripada sistem ejaan Zaba, dalam zaman pendudukan Jepun tahun 1942-

1945, terdapat penggunaan "Ejaan Fajar Asia". Ianya berbeza sedikit daripada ejaan

Zaba di Tanah Melayu dan ejaan van Ophuijsen di Indonesia. Angkatan Sasterawan 50

yang ditubuhkan sekitar bulan ogos 1950 kemudiannya menjadikan Ejaan Fajar Asia ini

sebagai ejaan rasmi mereka. Tujuan penubuhan angkatan ini adalah untuk

menyedarkan masyarakat tentang perpaduan kebangsaan dan menganggap

kemerdekaan sebagai jambatan kearah keadilan dan keamanan masyarakat. Selain

daripada itu, terdapat juga "Ejaan Bebas" yang berupa ejaan Rumi tanpa sistem apa-

apa, atau sistem yang menyatukan ciri-ciri ejaan daripada sistem- sistem yang ada,

termasuk daripada sistem ejaan di Indonesia. Ejaan Bebas digunakan dengan agak

meluas dalam urusan bukan rasmi dan dalam beberapa penerbitan akhbar, majalah dan

buku.

Penggunaan pelbagai sistem atau aturan ejaan Rumi di Tanah Melayu dan Singapura

menunjukkan adanya kekurangan dalam sistem ejaan Zaba dan ketidakpuasan

pengguna terhadap sistem itu. Pada tahun 1956, hasil daripada rumusan Kongres

Bahasa dan Persuratan Melayu Ketiga yang diadakan di Singapura, wujud pula "Sistem

Ejaan Kongres". Perubahan- perubahan seperti ini juga berlaku di Indonesia. Dengan ini

dapat dikatakan bahawa kedua- dua buah negara mengalami perubahan sistem ejaan

dari semasa ke semasa. Perbezaan ejaan yang wujud di Indonesia adalah menurut

sistem ejaan cara Belanda sementara di Tanah Melayu, lebih kepada cara Inggeris.

39


40/52


Perbezaan ejaan yang wujud ini telah

mendapat perhatian ahli- ahli bahasa di kedua-dua buah negara untuk mengkaji dan

menyemak semula sistem ejaan yang digunakan)( Ahmad Hafiz Wahy et al,2005).

Secara tidak langsung proses penyatuan dan penyamaan sistem ejaan kedua-dua

negara dapat dilakukan.

Beberapa pembaharuan yang agak radikal telah diusahakan oleh ahli- ahli bahasa

berdasarkan rumusan-rumusan Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu Ketiga. Usaha-

usaha ini mendapat perhatian kerajaan dan pada tahun 1957, sebuah Jawatankuasa

Ejaan telah dibentuk untuk menimbangkan ketetapan-ketetapan yang telah diambil

dalam Kongres tersebut berkenaan dengan ejaan Rumi dan penyatuannya dengan

ejaan bahasa Indonesia.

Soal ejaan melangkah ke peringkat antarabangsa apabila satu perjanjian persahabatan

di antara Persekutuan Tanah Melayu dengan Republik Indonesia tercapai pada 17 April

1959. Kemudian, satu rundingan telah diadakan di Jakarta di antara Jawatankuasa

Ejaan Rumi Persekutuan Tanah Melayu yang diketuai oleh (Allahyarham) Syed Nasir

bin Ismail dengan Panitia Pelaksanaan Kerjasama Bahasa Melayu-Bahasa Indonesia

yang dipimpin oleh Dr. Slametmuljana ( Ahmad Hafiz Wahy et al,2005). Hasil daripada

pertemuan ini, wujudlah pula "Ejaan Malindo". Akibat pergolakan politik, perkembangan

selanjutnya tidak berlaku sehinggalah pada tahun 1966 apabila rundingan kali kedua

telah diadakan untuk mengkaji dan memperbaiki Ejaan Malindo.

Pada 23 Mei 1972, satu Kenyataan Bersama telah ditandatangani oleh Menteri

Pelajaran Malaysia pada masa itu, (Allahyarham) Tun Hussein Onn dan Menteri

Pendidikan dan Kebudayaan Republik Indonesia, Bapak Mahsuri. Kenyataan Bersama

tersebut mengandungi persetujuan untuk melaksanakan asas yang telah dipersetujui

oleh para ahli daripada kedua-dua negara tentang Ejaan Baru dan Ejaan Yang

Disempurnakan. Puncak daripada segala kegiatan penyempurnaan sistem ejaan Rumi

ialah perumusan dan pelaksanaan bersama Sistem Ejaan Baru bagi bahasa Melayu dan

bahasa Indonesia pada 16 Ogos 1972. Ejaan baru bersama ini dirujuk sebagai Ejaan

Rumi Bersama (ERB) yang diguna hingga kini.

40


41/52


EJAAN RUMI ZABA

Sistem Ejaan Rumi Zaba muncul apabila Pendita Zaba telah membuat perubahan

kepada sistem Ejaan Wilkinson. Sistem ini juga dikenali sebagai Ejaan sekolah. Sistem

ini digunakan di sekolah-sekolah di Tanah Melayu. Sistem ejaan Rumi Zaba daripada

satu segi memperlihatkan kaedah penggunaan lambang huruf yang beraneka ragam

yang mengakibatkan ketidakseragaman pengejaan kata dalam amalan penulisan sehari-

hari dalam semua urusan yang menggunakan tulisan Rumi. Penggunaan Sistem Ejaan

Rumi Zaba menjadi bertambah sukar kerana adanya pengejaan kata yang masih

menurut Sistem Ejaan Rumi Wilkinson (1903) dan beberapa sistem ejaan Rumi yang

lain yang digunakan di dalam pelbagai jenis kamus ekabahasa dan dwibahasa yang

terbit serta tersebar semenjak tahun 1920-an. Menurut Sistem Ejaan Rumi Zaba dalam

penggunaan ejaan rumi pada ketika itu kerap kali telah menimbulkan kekeliruan dan

keraguan sama ada kerana kesalahan ataupun kerana tidak sekata dalam mengikuti

peraturan tersebut. Pendita Zaba telah menggariskan sebanyak lapan tempat yang

seringkali mencetuskan persoalan, iaitu :

i. Pada segenlintir suku kata tertutup, iaitu sama ada menggunakan vokal i

atau vokal e, dan vokal u atau vokal o;

ii. Pada bunyi diftong (Zaba: bunyi berkait) sama ada menggunakan ai atau

ai atau ae, dan ui atau ui atau ue;

iii. Pada perkataan dialek yang berbeza sebutannya menyebabkan berbeza

ejaannya;

iv. Pada ejaan yang menggunakan dua abjad g tetapi kerap menggunakan

satu g sahaja;

v. Pada kata pinjaman Arab dan Inggeris sama ada hendak dieja menurut

sebutan asal atau sebutan Melayu;

vi. Pada ejaan awalan se dan ke, sama ada hendak dieja seperti demikian

atau sa dan ka;

vii. Pada penggunaan sempang, iaitu tidak tetap sama ada patut

menggunakan sempang, atau perlu disambung tanpa menggunakan

sempang;

viii. Pada penggunaan huruf besar, juga tidak tetap.

41


42/52


Untuk mengatasi kelapan-lapan masalah

tersebut Zaba telah menyusun kaedah ejaan Rumi Bahasa Melayu, yang sebahagian

besarnya berdasarkan Ejaan Wilkinson. Zaba telah membahagikan abjad-abjad bahasa

Melayu kepada dua kumpulan iaitu:

i. Huruf saksi yang merupakan vokal yang terdiri daripada enam abjadi

iaitu a, e, e, i, o, dan u, dan;

ii. Huruf benar, iaitu konsonan yang terdiri daripada 21 abjad.

Zaba tidak menyenaraikan abjad-abjad itu, hanya beliau menonjolkan abjad-abjad

konsonan yang tidak berpadanan satu lawan dengan abjad Jawi. Pada hakikatnya hal

tersebut sama seperti yang dilakukan menerusi Sistem Ejaan Wilkinson. Oleh itu

bolehlah dianggap bahawa senarai abjad konsonan Zaba menyamai senarai konsonan

Ejaan Wilkinson. Untuk mengatasi lapan masalah yang disebutkan di atas, Zaba telah

mengemukakan 40 peraturan. Peraturan 1 hingga 5 menyentuh keserasian vokal dalam

suku kata pertama dan kedua jika jika suku kata kedua itu suku kata tertutup. Antara

beberapa peraturan yang dimaksudkan tersebut adalah seperti yang berikut:

i. Jika h dan k adalah huruf akhir dalam suku kata akhir tertutup, maka

vokal e yang dipilih bukan vokal i pada suku kata itu. Contohnya aleh,

leteh, sireh, tueh, balek, batek, chantek dan sebagainya, kecuali jika

terdapat deretan bunyi diftong a-i, maka ejaan diftong dikekalkan.

Contohnya, naik, baik, raih, dan sebagainya.

ii. Jika suku kata akhir tertutup, bukan diakhiri oleh konsonan h dan

konsonan k, maka vokal i digunakan bukannya vokal e. Contohnya

nasib, katil, kutip, pasir dan sebagainya, kecuali jika vokal dalam

suku kata pertama ialah vokal o dan vokal e, maka vokal e digunakan

bukannya vokal i. Contohnya deret, leher, bogel, chomel, montel dan

sebagainya.

iii. Perkataan pinjaman daripada bahasa Arab jika belum diasimilasi

sepenuhnya, hendaklah dieja mengikut bunyi asalnya (memakai tanda

dan sebagainya) dan ditulis dengan huruf condong. Contohnya:

42


43/52


wasalam, ahlun-nujum,

amiruI-minim, dan sebagainya.

iv. Imbuhan pe- dan me- tidak mengalami perubahan bunyi jika

digandingkan dengan kata dasar yang berawalkan huruf i, m, n, ng,

ny, r, w,dan y.

v. Perkataan yang menggunakan huruf r pada akhir suku kata pertama

dikekalkan ejaan menurut sistem ejaan Wilkinson. Misalnya: (rsahaja)

berteh, terbang, terpa, terkam, merdu dan lain-lain, (re) meregang,

berebut dan sebagainya.

vi. Semua perkataan yang mengandungi hurufnga dan ga yang berderet,

dalam tulisan Jawi dieja dengan dua g dalam tulisan Rumi. Contohnya:

langgar, hinggap, manggis, menanggong, menenggelamkan dan

sebagainya.

vii. Perkataan yang dipinjam daripada bahasa Inggeris yang sudah

diasimilasi sepenuhnya dengan bunyi Melayu, dieja mengikut sebutan

Melayu. Contohnya: saman, repot, pereman, geran, sain, rasip dan

sebagainya.

viii. Jika kata dasar berawalkan hurufb dan p, maka awalan pe- dan me-

mengalami perubahan jika disepadukan dengan kata dasar yang

berawalkan huruf i, m, n, ng, ny, r, w dan y. Contohnya: pelawat,

melawat, pemalas, penaung, penyanyidan sebagainya.

ix. Jika perkataan perkataan asal berawalkan hurufa, e, e, i, o, u, g, h, k,

maka imbuhan pe- dan me- berubah menjadi peng- dan meng-.

Misalnya, (pe) pengaku, pengempang, pengekor, pengikut,

penggali, penghubung, pengait dan (me) mengaku, mengamok,

mengelak, mengata dan sebagainya. Manakala sebagainya. Huruf k

dalam kata dasar gugur kerana tak bersuara, kecuali dalam katapinjaman Arab yang mengekalkan huruf k. Misalnya mengkitabkan,

dan juga dalam perkataan mengkemudiankan.

x. Bentuk si- (yang sebenarnya partikel) dan tetap dieja dengan

sempang, dan hurufs dalam bentuk si- dieja dengan huruf besar jika

berganding dengan nama khas. Contohnya: si-mati, si-laki, si-Abu, di-

43


44/52


bawa, dan sebagainya.

Kekecualiannya ialah dalam ejaan perkataan sianu dan siapa yang

tidak memakai sempang.

xi. Huruf besar digunakan dengan menurut dua kaedah, yang pertama

pada awal perkataan di pangkal ayat, kemudian daripada noktah,

kemudian daripada tanda Tanya jika bukan percakapan pengarang,

kemudian daripada tanda seruan jika seruan itu bukan percakapan

pengarang, huruf pertama pada perkataan yang mendahului setiap

baris syair atau pantun, huruf pertama pada cakap ajuk dan huruf

pertama dalam perkataan teriakan. Yang kedua pada huruf awal dalam

kata nama khas atau gelaran,nama Tuhan kata gantinya, nama tempat,

nama bangsa, nama gelaran atau pangkat, nama kitab-kitab, surat

khabar, tajuk atau fasal dalam kitab, nama-nama ilmiah dan bidang-

bidangnya, nama bulan, hari cuti dan sebagainya, dan nama perkara

atau benda yang diserukan.

Sistem Ejaan Zaba ini telah digunakan secara meluas di sekolah-sekolah dan intitusi

pendidikan di Malaya sehingga ke tahun lima puluhan, walaupun sewaktu pendudukan

Jepun, adanya Ejaan Fajar Asia. Di Indonesia, terdapat sistem Ejaan Soewandi yang

juga terkenal dengan nama Ejaan Republik yang mula digunakan pada tahun 1947 (lihat

S.T. Alisjahbana, 1964: 32), yang menukarkan Ejaan Van ophuijsen antara lain vocal oe

kepada u, menghilangkan tanda gores di atas e talling sehingga tidak membezakannya

dengan e pepet dan menghilangkan dua titik di atas vocal yang berderet untuk

membezakannya daripada diftong, tetapi bentuk-bentuk ch, tj, dj, sj, nj dan j masih

dikekalkan. Perbezaan ini telah menimbulkan beberapa keraguan dalam kalangan

masyarakat, terutamanya golongan penuntut universiti. Kesan daripada kelemahan

sistem-sistem yang ada dan cara penggunaan yang beragam-ragam itu telah

mendorong beberapa pihak tertentu menampilkan beberapa sistem baru ejaan Rumidalam tempoh tahun 1940 hingga 1959. Tiga percubaan yang mendapat perhatian ialah

aturan ejaan Rumi yang dikenal sebagai Ejaan Rumi Fajar Asia (1943), Ejaan Kongres

(1956) dan Ejaan Rumi PBMUM (1959).

44


45/52


SISTEM EJAAN RUMI BAHARU (ERB).

Perjumpaan antara pihak Malaysia dengan Indonesia dalam meneliti ejaan Malindo

telah mengemukakan pendapat lain iaitu satu kertas kerja tentang ejaan baharu. Setelah

kedua-dua pihak membuat penelitian dan pemerhatian yang mendalam terhadap usul-usul yang dikemukakan berdasarkan tiga prinsip iaitu praktis, ekonomi dan ilmiah

maka pada 27 Jun 1967, satu laporan lengkap yang berkaitan tentang sistem ejaan baru

telah di tandatangani oleh kedua-dua pihak. Akhirnya pada 16 Ogos 1972 satu

kenyataan bersama telah di tandatangani antara Menteri Pelajaran Malaysia ketika itu

dengan Menteri Pendidikan dan Kebudayaan Indonesia. Oleh itu, secara rasminya pada

16 Ogos 1972 sistem ejaan ini telah diguna pakai oleh kedua-dua buah negara. Sistem

ejaan ini dinamakan sebagai Sistem Ejaan Rumi Baharu.

Sistem ejaan ini berjaya dicipta hasil kerjasama antara Jawatankuasa Bahasa

dan Ejaan Bahasa Melayu Malaysia yang diketuai oleh Syed Nasir bin Ismail dengan

Kumpulan Ahli Bahasa Indonesia yang diketuai oleh S.W. Rudjati Muljadi (Ensiklopedia

Malaysia,0000:00). Maka, terhasil satu bentuk ejaan daripada pemikiran yang matang

yang berlandaskan prinsip-prinsip perancangan bahasa yang baik. Ejaan Rumi Baharu

merupakan penyataan pertama daripada perancangan korpus pada peringkatsupranasional yang menjadi asas bagi pembinaan dan pengembangan bahasa Melayu

serantau seterusnya. Sebagai sistem ejaan yang dirancang untuk keperluan dua buah

masyarakat bahasa yang berlainan latar belakang sosiolinguistik dan sejarah

pertumbuhannya, Ejaan Rumi Baharu dirumuskan sedemikian rupa supaya dapat

diterima oleh semua golongan pengguna kedua-dua bahasa Melayu dan bahasa

Indonesia. Rumusan Ejaan Rumi Baharu memperlihatkan prinsip linguistik, ekonomi

kesederhanaan, kejelasan dan fleksibeliti serta taraf standartitasiyang tinggi berbanding

sistem yang dulu. Sistem Ejaan Rumi baharu ini merupakan sistem wahana yang cekapdan mudah untuk sistem ejaan rumi yang akan datang.

Menurut Sulaiman Masri et al. (2006:5) perkara-perkara penting yang terdapat

dalam sistem ini ialah penggunaan abjad, penulisan kata dan penulisan unsur serapan.

Dalam sistem ini ejaan baru ini mengandungi 26 huruf iaitu a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l,

45


46/52


m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y dan z.

Dokumen yang menjadi rujukan rasmi tentang Sistem Ejaan Rumi Baharu Bahasa

Malaysia (SERBBM) termasuklah penerbitan-penerbitan oleh Dewan Bahasa dan

Pustaka anataranya Pedoman Umum Ejaan Bahasa Malaysia (1975, edisi kedua 1987),

Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Malaysia (1975, edisi semakan 1991),

Daftar Ejaan Rumi Bahasa Malaysia (1981, edisi kedua 1988), Pedoman Ejaan Rumi

Bahasa Melayu (1996), Pedoman Sebutan Baku Bahasa Melayu (1994), Pedoman

Ejaan dan Sebutan Bahasa Melayu (1996), Pedoman

Ejaan Jawi Yang Disempurnakan (1986, edisi kedua 1987, edisi ketiga 1993), Pedoman

Ejaan Jawi Bahasa Melayu (1996) dan Daftar Kata Bahasa Melayu, Jilid I (A-K) dan Jilid

II (L-Z) (2001).

SISTEM EJAAN RUMI 1878

Pengenalan kepada Ejaan Rumi 1878 merupakan hasil inisiatif yang dicetus menerusi

jawatankuasayang ditubuhkan di Negeri-Negeri Melayu Bersekutu di bawah kerajaan

British. Hal ini lanjutan daripada satu pekeliling ajaran Lord Carnavon yang

mengesyorkan pembentukan satu sistem ejaan Rumi yang baku untuk mengeja nama-

nama orang dan kawasan tempatan di negeri-negeri ini. Jawatankuasa ini telah

memperkenalkan sistem perumian berdasarkan tiga kumpulan bunyi, iaitu vokal, diftong

dan konsonan, seperti yang berikut:

Vokal

Ada enam lambang vokal. Lima daripadanya mempunyai bentuk pendek dan panjang.

Bentuk pendek ditandai dengan lambang diakritik di atasnya, manakala bentuk panjang

tiada sebarang tanda. Berikut disenaraikan beberapa senarai abjad vokal dan contoh

bunyinya dalam bahasa Inggeris, serta contoh ejaan perkataan Melayunya:

VOKAL BUNYI DALAM BAHASA

INGGERIS

CONTOH DALAM

BAHASA MELAYU

46


47/52


aDiploma makan

e Ten sendok

o Provokasi tongkat

u Full tunjuk

Diftong

Ada dua bunyi diftong, iaitu huruf au dan ei, yang digunakan dalam bahasa Melayu.

Misalnya:

au ---- bakau, kerbau

ei ----- sungei, bagei

Konsonan

Jawatankuasa ini turut membezakan bunyi konsonan yang digunakan dalam bahasa

Melayu sepenuhnya dengan konsonan yang terdapat dalam perkataan pinjaman Arab

sepenuhnya. Hal tersebut dapat dilihat seperti yang berikut:

KONSONAN MELAYU SEBUTAN DALAM

BAHASA INGGERIS

NAMA MELAYU

b - ba

g Seperti dalam gain ga

ng seperti dalam singing Nga

T lembut, hujung lidah digigi

Ta

th seperti dalam thick Tha

Jika di tengah kata

menandakan pemisah

hamza

47


48/52


suku kata

seperti sa orang, jika di

hujung kata sama

dengan k

KONSONAN ARAB BUNYI NAMA MELAYU

d Keras Da

S Keras seperti ss sod

t Keras, di langit mulut Ta

Namun begitu, pengenalan jawatankuasa ini telah menerima kecaman daripada Maxwell

dan juga Shellabear (1899). Shellabear mengkritik penggunaan lambang e untuk

mewakili bunyi vokal seperti dalam Perumian Jawatankuasa 1878 di atas. Beliau telah

mengesyorkan supaya vokal pendek itu tidak dilambangkan oleh sebarang ejaan kerana

mungkin menimbulkan kesalahan dari segi ejaannya.

SISTEM EJAAN MALINDO

Masalah ejaan dahulunya merupakan masalah kebangsaan, sudah menjadi

masalah antarabangsa dengan adanya rundingan pihak Malaysia (yang dahulunya

malaya) dengan Indonesia. Selama dua tahun menjalankan kajian dan rundingan

akhirnya pada tahun 1959, termaktublah perjanjian persahabatan diantara Persekutuan

Tanah Melayu dan republik Indonesia. Satu perjumpaan diantara Jawatankuasa Ejaan

Rumi Persekutuan Tanah Melayu yang diketuai oleh Tuan Syed Nasir bin Ismail pengan

panitia pelaksanaan dan penyelidikan bahasa Indonesia iaitu Dr. Slametmuljana pada

tahun yang sama telah menghasilkan satu ejaan baru yang dikenali sebagai Ejaan

Malindo. Menurut Asmah Haji Omar (154:1993) Ejaan Malindo ini tidak pernah

diumumkan. Oleh itu kita tidak tahu bentuk dan sistem ejaannya.

48


49/52


Walaubagaimanapun Ejaan Malindo

yang dihasilkan ini terbantut usahanya disebabkan tercetusnya konfrontasi. Setelah itu

ia disambung semula setelah terhenti kira-kira hampir 7 tahun iaitu pada 1966 dan hasil

rundingan ini menimbulkan kesefahaman diantara kedua-dua pihak terutamanya pihak

indonesia. Dalam rundingan ini beberapa perkara dititik beratkan antaranya adalah

tentang soal bahasa dalam jangka masa panjang, pertukaraan antara bahan-bahan

yang berkenaan dengan bahasa dan sastera, dan soal pemakaian istilah-istilah. Kolonel

wahju sukatjo iaitu seorang pemimpin bahasa indonesia telah berkunjung ke dewan

bahasa dan pustaka bersama dengan delegasi kebudayaan pada bulan September

1966.

Dalam rombongan tersebut beberapa isu telah dibangkitkan, antaranya yang

menjadi perhatian adalah berkaitan dengan pengesyoran perlaksanaan Ejaan Malindo(1959) kepada kedua-dua kerajaan. Begitu juga dengan penyelarasan istilah diantara

bahasa Indonesia dengan bahasa Malaysia. Oleh itu, satu kertas kerja telah

dibentangkan bagi perlaksaan sistem ejaan ini. Walaubagaimanapun terdapat beberapa

perubahan dan pembaharuan dalam Sistem Ejaan Malindo ini kerana sistem ejaan ini

belum lagi dilaksanakan dikedua-dua buah negara. Oleh itu, kata sepakat telah dicapai

dan dipersetujui oleh kedua-dua negara dan ejaan yang telah dipersetujui itu mula

dikenali sebagai Ejaan Bersama Malaysia-Indonesia yang ikenali secara umum sebagai

Ejaan Baharu.

Sistem Ejaan Rumi Baharu (ERB).

Perjumpaan antara pihak Malaysia dengan Indonesia dalam meneliti ejaan

Malindo telah mengemukakan pendapat lain iaitu satu kertas kerja tentang ejaan

baharu. Setelah kedua-dua pihak membuat penelitian dan pemerhatian yang mendalam

terhadap usul-usul yang dikemukakan berdasarkan tiga prinsip iaitu praktis, ekonomidan ilmiah maka pada 27 Jun 1967, satu laporan lengkap yang berkaitan tentang

sistem ejaan baru telah di tandatangani oleh kedua-dua pihak. Akhirnya pada tahun

1972 satu kenyataan bersama telah di tandatangani antara menteri pelajaran Malaysia

ketika itu dengan menteri pendidikan dan kebudayaan Indonesia. Oleh itu secara

rasminya pada 16 Ogos 1972 sistem ejaan ini telah diguna pakai oleh kedua-dua buah

49


50/52


negara. Sistem ejaan ini dinamakan

sebagai Sistem Ejaan Rumi Baharu.

Ejaan Rumi Baharu tahun 1972 ialah hasil daripada pemikiran yang matang

yang berlandaskan prinsip-prinsip perancangan bahasa yang baik. Ejaan Rumi Baharumerupakan penyataan pertama daripada perancangan korpus pada peringkat

supranasional yang menjadi asas bagi pembinaan dan pengembangan bahasa Melayu

serantau seterusnya. Sebagai sistem ejaan yang dirancang untuk keperluan dua buah

masyarakat bahasa yang berlainan latar belakang sosiolinguistik dan sejarah

pertumbuhannya, Ejaan Rumi Baharu dirumuskan sedemikian rupa supaya dapat

diterima oleh semua golongan pengguna kedua-dua bahasa Melayu dan bahasa

Indonesia. Rumusan Ejaan Rumi Baharu memperlihatkan prinsip linguistik, ekonomi

kesederhanaan, kejelasan dan fleksibeliti serta taraf standart yang tinggi berbanding

sistem yang dulu. Sistem Ejaan Rumi baharu ini merupakan sistem wahana yang cekap

dan mudah untuk sistem ejaan rumi yang akan datang.

Menurut Ensiklopedia Malaysia (0000:00) dalam sistem ejaan ini, hanya ada satu

huruf e bertanda () atau hurufe pepet terdapat dalam sistem ejaan Zaba digugurkan

contohnya makmenjadi emak, kledekmenjadi keledek. Walaupun digugurkan, fungsihurufe yang melambangkan pepet dan e taling dikekalkan. Perubahan konsonan juga

berlaku dalam sistem ejaan baru ini. Contohnya gabungan 2 perkataan yang di

gugurkan salah satunya yang membawa maksud yang sama seperti ch akan menjadi c

dalam perkataan chuba menjadi cuba dan chuacha akan menjadi cuaca. Manakala

bagi perkataan lain adalah dh menjadi ddalam perkataan mudharat menjadi mudarat

dan sh menjadi sydalam perkataan sharatmenjadi syarat.

Manakala perubahan dalam penggunaan () dan () yang melambangkan

hamzah dan ain akan digugurkan dan digantikan dengan konsonan kcontohnya maana

menjadi makna dan perkataan enchemenjadi encik. Dalam sistem ini juga konsonan v

dan xdiperkenalkan untuk digunkan secara meluas. Sistem ejaan ini menetapkan 18

keselarasan yang utama. Keselarasan disini bererti kesesuaian huruf vokal yang

membentuk dua suku kata pradasar iaitu pasangan antara huruf vokal pada suku

50


51/52


praakhir dengan huruf vokal pada suku

kata tertutup. Jadual dibawah menunjukkan perubahan keselarasan vokal sistem

Zaba:

a-e taling menjadi a - i aleh menjadi alih

a-o menjadi a - u batok menjadi batuk

a pepet-e taling menjadi e - i Lebeh menjadi lebih

BIBLIOGRAFI

Abdullah Hassan (1987). Isu-isu perancangan bahasa: pengintelektualan

bahasaMalaysia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Abdul Hamid Mahmood (1998). Menguasai ejaan baharu bahasa Melayu. Kuala

Lumpur: Bintang Baru Sdn. Bhd.

Asmah Haji Omar (1993). Perancangan bahasa dengan rujukan khusus kepada

perancangan Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Asmah Haji Omar (2004). Muafakat bahasa: sejarah MBIM/MABBIM sebagai Pembina

Bahasa. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Dr Ali Mahmood dan rakan-rakan. (2012). Fonetik dan Fonologi Bahasa Melayu.

Selangor Darul Ehsan. Meteor Doc. Sdn. Bhd.

51


52/52


Harun Aminurrashid (1996). Kajian sejarah

perkembangan Bahasa Melayu. Singapura: Pustaka Melayu

Hashim Musa (1997). Epigrafi Melayu: Sejarah sistem tulisan dalam bahasa Melayu.

Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Indirawati Haji Zahid & Mardian Shah Omar, (2006). Fonetik Dan Fonologi. Kuala

Lumpur: PTS Profesional & Distributors Sdn Bhd.

Nor Hashimah Jalaluddin (1998). Asas Fonetik. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan

Pustaka.

Raja Mukhtaruddin Raja Dain. (1982). Ilmu Fonetik dan Linguistik. Petaling Jaya: Agensi

Penerbitan Nusantara.

fonetik dan fonology

Documents