FAKTOR-FAKTOR YANG MENDORONG USAHAWAN WANITA

KELANTAN MENCEBURI BIDANG PERNIAGAAN DI PASAR SITI

KHADIJAH KELANTAN

ZAMZURAIDAH BT ISMAIL

UNIVERSITI TEKNOLOGI MALAYSIA

i

FAKTOR-FAKTOR YANG MENDORONG USAHAWAN WANITA

KELANTAN MENCEBURI BIDANG PERNIAGAAN DI PASAR SITI

KHADIJAH KELANTAN

ZAMZURAIDAH BT ISMAIL

Laporan Projek Ini Dikemukakan Sebagai Memenuhi Sebahagian

Daripada Syarat Penganugerahan Ijazah Sarjana Muda

Teknologi Serta Pendidikan (Kemahiran Hidup)

Fakulti Pendidikan

Unuversiti Teknologi Malaysia

FEBRUARI 2004

ii

“Saya akui karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yang

tiap-tiap satunya telah jelaskan sumbernya”

Tandatangan: ………………………………….

Nama Penulis: ZAMZURAIDAH BT ISMAIL

Tarikh : ………………………………….

iii

DEDIKASI

Istimewa buat:

Suami yang dicintai Encik Husni Bin Ibrahim,

Abah yang dikasihi Encik Ismail Bin Ibrahim,

Mama yang dikasihi Pn Zainab Bt Awang Besar,

Serta anak-anakku:

Muhammad Hanis,

Nurul Aqilah,

Nurul Afiqah,

Budi dan jasa baik kalian hanya Allah S.W.T sahaja yang dapat membalasnya.

Terima kasih di atas segala pengorbanan dan kesabaran semua sepamjang menyiapkan

kajian ini.

“Semoga ALLAH memberikan rahmat dan kasih sayangnya kepada kita semua”

v

ABSTRAK

Penglibatan kaum wanita dalam bidang perniagaan bermula sejak abad ke - 19

lagi terutamanya di Kelantan. Oleh itu kajian ini bertujuan untuk mengenalpasti faktor-

faktor yang mendorong usahawan wanita menceburi bidang perniagaan di Pasar Siti

Khadijah, Kota Bharu, Kelantan. Objektif kajian ini adalah mencakupi empat persoalan

kajian iaitu cabaran dalam perniagaan, keluarga, minat dan kemahiran yang dimiliki yang

boleh menjadi pendorong usahawan wanita menceburi bidang perniagaan. Seramai 30

orang peniaga yang menjalankan perniagaan di Pasar Siti Khadijah dipilih sebagai

responden kajian. Satu set soal selidik telah digunakan sebagai instrumen kajian dan data

telah diproses dengan menggunakan perisian komputer SPSS ver. 10. Data

dipersembahkan dalam bentuk. Hasil daripada kajian ini menunjukkan bahawa usahawan

wanita menceburi bidang perniagaan adalah disebabkan oleh dorongan keluarga di

samping memiliki kemahiran–kemahiran yang boleh mendorong mereka menceburi

bidang perniagaan. Dengan ini diharap lebih ramai lagi usahawan wanita akan menceburi

bidang perniagaan dan dapat memberikan manafaat kepada mana-mana pihak yang

berkepentingan.

vi

ABSTRACT

Entrepreneurs can be considered as a boost to the nation’s economic development.

The purpose of this research is to identify the motivational factors that attract women

entrepreneurs to be involved in business at the Pasar Siti Khadijah, Kota Bharu, Kelantan.

The four factors specified are challenges in business, family, interest and skills. A total

of 30 women entrepreneurs were selected as sample. Questionnaire has been used as

research instrument and the findings had been possessed using SPSS ver. 10. Data were

presented in percentages and the frequencies. Results showed family support and skills

motivates there women to be involved in entrepreneurship. It is hoped that more women

entrepreneurs will be involved in businesses.

vii

KANDUNGAN

BAB PERKARA MUKA SURAT

JUDUL i

PENGAKUAN ii

DEDIKASI iii

PENGHARGAAN iv

ABSTRAK v

ABSTRACT vi

KANDUNGAN vii

SENARAI JADUAL xiii

SENARAI RAJAH xv

SENARAI SINGKATAN xvi

SENARAI LAMPIRAN xvii

BAHAGIAN SATU

PENGENALAN

BAB 1 PENDAHULUAN 1

1.1 Pengenalan 1

1.2 Latar Belakang Masalah 3

viii

1.3 Penyataan Masalah 6

1.4 Objektif Kajian 6

1.5 Persoalan Kajian 6

1.6 Kepentingan Kajian 7

1.7 Definisi Terminologi 7

1.8 Batasan Kajian 9

BAHAGIAN DUA

SOROTAN KAJIAN

BAB II SOROTAN KAJIAN 10

2.1 Pengenalan 10

2.2 Definisi Usahawan dan Keusahawanan 10

2.3 Ciri-Ciri Seorang Usahawan 12

2.4 Cabaran Yang Dihasdapi Terutamanya Usahawanita 15

2.5 Kemahiran-Kemahiran Yang Perlu Ada Pada Seorang

Usahawan 18

2.6 Keluarga 20

2.7 Minat 22

BAHAGIAN TIGA

METODOLOGI KAJIAN

BAB III METODOLOGI KAJIAN 24

3.1 Pengenalan 24

ix

3.2 Rekabentuk Kajian 24

3.3 Tempat Kajian 25

3.4 Populasi dan Sampel Kajian 25

3.5 Instrumen Kajian 25

3.5.1 Kandungan Soal Selidik 26

3.5.2 Kajian Rintis 27

3.6 Prosedur Kajian 28

3.7 Analisa Data 29

3.8 Kesimpulan 30

BAHAGIAN EMPAT

ANALISA DATA DAN KEPUTUSAN KAJIAN

BAB IV ANALISIS DATA DAN KEPUTUSAN KAJIAN 31

4.1 Pengenalan 31

4.2 Analisis Data Latar Belakang 31

4.2.1 Jenis Perniagaan 32

4.2.2 Tempoh Berniaga 32

4.2.3 Taraf Pendidikan 32

4.2.4 Status Perkahwinan 34

4.2.5 Tanggungan 34

4.2.6 Pernah Hadir Kursus 35

4.2.7 Umur 35

4.3 Analisis Data Berdasarkan Persoalan Kajian 36

4.3.1 Persoalan Kajian Pertama 37

4.3.2 Persoalan Kajian Kedua 40

4.3.3 Persoalan Kajian Ketiga 41

4.3.4 Persoalan Kajian Keempat 44

x

4.4 Analisis Keseluruhan Persoalan Kajian 48

BAHAGIAN LIMA

RUMUSAN, PERBINCANGAN, KESIMPULAN DAN CADANGAN

BAB V RUMUSAN, PERBINCANGAN, KESIMPULAN DAN 50

CADANGAN

5.1 Pengenalan 50

5.2 Rumusan Kajian 50

5.2.1 Rumusan Latar Belakang Responden 50

5.2.2 Rumusan Persoalan Kajian 51

5.3 Perbincangan 52

5.3.1 Perbincangan Faktor Latar Belakang 53

5.3.2 Perbincangan Persoalan Kajian 54

5.3.2.1 Faktor Cabaran 54

5.3.2.2 Faktor Keluarga 56

5.3.2.3 Faktor Minat 57

5.3.2.4 Faktor Kemahiran 59

5.4 Cadangan 61

5.5 Cadangan Kajian Lanjutan 61

5.6 Kesimpulan 62

BIBLIOGRAFI 63

xi

SENARAI JADUAL

NO. JADUAL TAJUK MUKA SURAT

3.1 Kandungan Soal Selidik 26

Di Dalam Bandar Seremban

3.2 Tahap Penilaian 30

4.1 Taburan Responden Mengikut Jenis Perniagaan 33

4.2 Taburan Responnden Tempoh Berniaga 33

4.3 Taburan Responden Mengikut Taraf Pendidikan 34

Perkahwinan

4.4 Taburan Responden Mengikut Status Perkahwinan 35

4.5 Taburan Peratusan Responden Mengikut Tanggungan 35

4.6 Taburan Responden Mengikut Hadir Kursus 36

4.7 Taburan Peratusan Mengikut Umur 36

Hak Milik Perniagaan

4.8 Analisis Peratusan Yang Menjawab Item Adakah 39

Cabaran Yang Dihadapi Mendorong Usahawan

Wanita Untuk Menceburi Bidang Perniagaan

4.9 Analisis Peratusan Yang Menjawab Item Adakah 42

Keluarga Menjadi Pendorong Usahawan Wanita

Untuk Menceburi Bidang Perniagaan

4.10 Analisa Peratusan Yang Menjawab Item Adakah 45

Minat Menjadi Pendorong Usahawan Wanita

Menceburi Bidang Perniagaan

xii

4.11 Analisis Peratusan Yang Menjawab Item Adakah 47

Usahawan Wanita Memiliki Kemahiran-Kemahiran

Yang Boleh Mendorong Mereka Menceburi Bidang

Perniagaan

4.12 Peratusan Bagi Setiap Persoalan Kajian 48

xiii

SENARAI RAJAH

NO. RAJAH TAJUK MUKA SURAT

3.1 Rajah Carta Alir Prosedur Kajian 29

xiv

SENARAI SINGKATAN

MITI - Menteri Perdagangan Antarabangsa dan Industri

USAHANITA - Persatuan Usahawan Wanita Bumiputera Malaysia

MPKB - Majlis Perbandaran Kota Bharu

SPSS - Statistical Package For Social Science

xv

SENARAI LAMPIRAN

LAMPIRAN TAJUK MUKA SURAT

A Soal Selidik 70

B Surat Kebenaran Fakulti Pendidikan 73

C Surat Maklumat Perniagaan dari MPKB 74

BAB 1

PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan

Penglibatan kaum wanita dalam perniagaan dicatatkan dalam sejarah ekonomi

negara sebelum kemerdekaan lagi. Namun begitu, untuk sekian lama, usaha-usaha

perniagaan ini dianggap sebagai hanya mampu menambahkan pendapatan keluarga

semata-mata. Tanggapan masyarakat umum terhadap usaha perniagaan wanita terbatas

pada pandangan bahawa penglibatan mereka lebih mirip pada aktiviti sampingan atau

aktiviti mengisi masa secara produktif. Kesanggupan kumpulan kumpulan usahawan

wanita untuk duduk sama rendah dan berdiri sama tinggi dalam lapangan perniagaan

dengan kaum lalaki tidak menerima perhatian yang serius (Maznah 1994).

Namun hari ini dunia menyaksikan wanita sudah berupaya meletakkan diri di

barisan hadapan sebagai peneraju dalam pelbagai bidang kepakaran seperti perubatan,

perniagaan, perundangan, politik, kejuruteraan dan sebagainya. Malahan telah ada kaum

wanita yang mengetuai sesebuah jabatan sama ada dalam sektor awam atau pun sektor

swasta. Menurut Rosli Hassan industri perkhidmatan kewangan menunjukkan bahawa

pembabitan wanita dalam sektor itu cukup membanggakan (Harian Metro, 1 Julai

2003). Contoh yang paling dekat ialah Tan Sri Dr. Zeti Akhtar, Datuk Khalijah Ahmad

dan Tengku Paduka Noor Zakiah Tengku Ismail yang telah mempamerkan kebolehan,

keupayaan dan pengalaman luas di bidang kewangan dan menjadi tonggak dibeberapa

syarikat kewangan dan perbankan. Wanita ini berdiri sama tinggi dengan lelaki dan

2

beransur-ansur keluar dari kongkongan lelaki hingga akhirnya sesetengah daripadanya

bergelar ‘wanita besi’.

Menurut Menteri Perdagangan Antarabangsa dan Industri (MITI) Datuk Seri

Rafidah Aziz wanita tetap menjadi komponen penting dalam pembentukan pelbagai

dasar negara. Selain daripada itu kemajuan ekonomi negara yang berterusan juga

memberi peluang kepada wanita menceburi pelbagai bidang dengan syarat wanita itu

sendiri memanfaatkan peluang yang ada. Pepatah Melayu yang mengatakan bahawa

‘tangan yang menghayun buaian itu sebenarnya berupaya menggegarkan dunia’ adalah

benar. Andaian yang menganggap bahawa wanita itu lemah, haruslah dinafikan dan

disingkirkan oleh kaum wanita sendiri. Dalam ucapan perasmian Persatuan Usahawan

Wanita Bumiputera Malaysia (USAHANITA), Puan Azizah Tumin menegaskan

sekiranya wanita ingin menjadi insan yang berjaya, mereka haruslah menyemai ciri-ciri

daya saing, daya maju dan kreatif. Mesti berani atau tidak takut untuk menghadapi

risiko kegagalan kerana seseuatu kegagalan itu adalah permulaan kepada kejayaan.

Dunia perniagaan bukanlah satu bidang yang asing bagi kaum wanita. Contoh

yang paling jelas ialah Siti Khadijah, yang terlibat dalam perdagangan antarabangsa ke

13 buah negara. Nabi Muhammad s.aw sebelum dilantik menjadi Rasul telah menjadi

pembantu kepada Siti Khadijah menguruskan perniagaan ke luar negara. Siti Khadijah

merupakan contoh terbaik bagi kaum wanita Muslim yang berminat dalam

keusahawanan. (Zaharuddin Yahya, 1995). Adalah tidak mustahil, dunia keusahawanan

akan diambil alih oleh wanita memandangkan sikap, komited, kompeten dan proaktif

yang sudah mula terbina di kalangan usahawan wanita.

Perlu disedari bahawa berada di zaman globalisasi dan kata-kata tempat wanita

hanya diceruk dapur tidak boleh digunakan lagi. Wanita Malaysia hari ini perlulah

bersaing bukan sahaja dengan kaum lelaki tetapi juga dengan bangsa lain dan juga

negara lain. Menurut Datuk Seri Dr. Mahathir ketika berucap di majlis Konvensyen

Kebangsaan Usahawan Wanita 2002, pencapaian dan peranan yang dimainkan oleh

golongan wanita dalam bidang keusahawanan kini jelas membuktikan kemampuan

wanita menghadapi persaingan. Kini peranan kaum wanita dalam sama-sama

membangunkan negara tidak harus dipandang remeh lagi. Secara kesimpulannya

3

pencapaian kaum wanita dalam bidang keusahawanan dan persaingan yang timbul harus

diterima secara positif.

1.2 Latar Belakang Masalah

Apabila disebut perkataan usahawan, sebenarnya ianya merujuk kepada

usahawan lelaki atau wanita. Dalam erti kata lain, kaum wanita tidak perlu satu istilah

khas bagi menggambarkan bahawa wanita adalah seorang peniaga. Begitu juga ciri-ciri

usahawan, tidak ada beza antara ciri-ciri usahawan lelaki berbanding usahawan wanita

(Zaharuddin Yahya, 1995).

Menurut Kirby (1992) terdapat empat ciri-ciri asas yang perlu dimiliki oleh

setiap usahawan. Ciri-ciri berkenaan ialah pertama; Mengenal Pasti Peranan yang

merujuk kepada keberkesanan individu mengakui hakikat keusahawanan merupakan

satu jaringan proses dan bukan tindakan secara bersendirian. Kedua; Berkemampuan

iaitu berkebolehan untuk berfikir secara intuitif dan rasional. Ketiga; Bermotivasi

merupakan daya penggerak untuk membezakan di antara usahawan yang berpotensi

dengan usahawan melepas batuk di tangga. Keempat; Kesediaan melakukan perubahan

di mana usahawan hari ini hendaklah mampu dan bersedia untuk menangani perubahan

kerana ini akan memberi kesan yang signifikan kepada perniagaan.

Dalam bidang ekonomi, wanita tidak melepaskan peluang untuk turut sama

menyumbangkan bakti bagi memeriahkan lagi bidang usahawan di Malaysia.

Perkembangan pesat ekonomi negara menggamit lebih ramai wanita untuk melibatkan

diri secara aktif dalam dunia keusahawanan. Menurut Zaharudin Yahya lagi, pada

zaman sekarang di seluruh dunia, ramai usahawan-usahawan wanita telah pun menjadi

jutawan yang terkenal, malah sebahagian darinya lebih agresif dari lelaki dari segi

fikiran, perasaan dan tindakannya. Dalam dunia perniagaan, wanita ternyata mempunyai

kelebihan yang tersendiri jika dibandingkan dengan kaum lelaki. Wanita selalunya lebih

bersedia menghadapi ragam pelanggan dan tekun memupuk perniagaan. Sifat

4

semulajadi dalam konteks berjimat cermat, membolehkan mereka mengawal kos dalam

pengendalian perniagaan. Asas yang sedemikian dengan sendirinya menjadi penentu

kepada kekalan dan kemajuan bidang yang diceburi.

Selain menjadi hamba Allah yang mempunyai tanggungjawab kepada Pencipta,

seorang wanita itu adalah juga seorang isteri juga seorang ibu. Ini bermakna sebagai

seorang usahawan, wanita juga perlu menjayakan peranannya sebagai isteri solehah juga

sebagai ibu yang bertanggungjawab terhadap masa kini dan masa depan anaknya.

Dalam apa juga usaha atau bidang yang diceburi, tidak semua orang akan

berjaya. Begitu juga dengan bidang keusahawanan ini di mana ada sesetengah usahawan

yang berjaya, manakala yang lainnya pula gagal. Antara salah satu faktor kegagalan

seseorang usahawan ialah sikap, (M.B Muda et.al, 2003). Berbagai-bagai perkara boleh

dikelaskan sebagai sikap seseorang, misalnya dari segi kerja disiplin, etika dan rasa

tanggungjawab. Oleh sebab usahawan bekerja sendiri, sesetengah orang tidak dapat

mendisiplinkan diri sendiri. Bekerja sesuka hati, tidak mematuhi masa untuk satu-satu

temu janji, tidak memenuhi janji, tidak membayar hutang adalah antara sikap negatif

usahawan yang tidak berdisiplin, tidak beretika dan tidak bertanggungjawab.

Menjadi usahawan berjaya adalah impian setiap individu yang menjalankan

perniagaan. Namun begitu berbagai cabaran harus ditempuhi sebelum mengecap

kejayaan yang diimpikan. Walaupun fakta menunjukkan setiap hari bilangan usahawan

semakin meningkat di Malaysia, namun tidak kurang juga yang menghadapi kegagalan.

Cabaran-cabaran tersebut berbeza–beza mengikut jenis perniagaan, jenis usahawan, saiz

perniagaan, tempat, masa dan lain-lain lagi. Namun begitu secara umum cabaran yang

harus dilalui oleh seorang usahawan boleh dibahagikan kepada diri, keluarga dan alam

sekitar, (Yep Putih, 1985) Di sini cabaran pertama lebih banyak berkisar pada diri

seseorang usahawan seperti kebolehan melaksanakan tugas dan peranan dengan cekap

dan berkesan. Keberkesanan banyak bergantung kepada kemahiran, pengalaman,

kebolehan mendisiplinkan diri sendiri serta kesanggupan mengorbankan kesenangan

dan masa lapang. Cabaran kedua pula ialah keluarga. Keluarga mempunyai kesan yang

kuat kepada keazaman, ketenangan dan keupayaan untuk menjayakan sesuatu pekerjaan

kerana biasanya orang-orang melayu memang terkenal dengan hubungan kekeluargaan

yang begitu kuat dan rapat. Cabaran keluarga boleh terjadi dalam dua bentuk iaitu

5

mereka langsung tidak percaya kebolehan individu itu berniaga yang mana akibatnya

boleh melemahkan semangat dan keazaman dan keluarga enggan memberi kerjasama

yang positif dan membina boleh menghalang mencapai kemajuan. Sebagai contoh

andainya keluarga sendiri tidak memberi kepercayaan dan enggan memberi sokongan

maka ini akan melemahkan semangat kita untuk terus berjaya.

Terdapat banyak sebab yang mendorong seseorang itu melibatkan diri dalam

perniagaan sama ada sebagai satu aktiviti ekonomi atau sumber nafkah hidup,

(Mahashim Bajuri, 1985). Sesetengah individu yang menceburi bidang perniagaan

sebenarnya sudah terlibat dengan kerja-kerja lain, misalnya kerja makan gaji di sektor

awam atau swasta atau mereka juga pernah bekerja sendiri dalam berbagai-bagai bidang

seperti pertanian, perusahaan kraf tangan, perikanan dan lain-lain kerja yang bukan

perniagaan. Hasil kerja yang diperolehi itu tidak diniagakan sendiri tetapi hanya

menawarkan khidmat sebagai pekerja kepada pihak lain. Namun mereka berasa tidak

bebas, tidak puas hati dari segi pendapatan dan terpaksa bekerja di bawah arahan orang

lain. Ini membuatkan mereka ingin cuba membuka perniagaan sendiri. Jika mereka

tidak lagi makan gaji tetapi menghasilkan barang sendiri seperti petani, nelayan,

pembuat kraf tangan atau pengusaha memproses makanan secara kecil-kecilan, mereka

boleh berniaga terus di pasaran tanpa melalui orang tengah yang dianggap ‘mencekik

darah’mereka.

Ada juga usahawan yang menceburi bidang perniagaan kerana keadaan yang

memaksa contohnya tidak mempunyai pekerjaan disebabkan tiada kelulusan atau

memiliki kelulusan yang tidak sesuai. Maka atas desakan hidup serta keluarga atau

kawan-kawan maka individu itu mula berniaga sama ada secara kecil-kecilan atau

besar-besaran bergantung pada modal, kemampuan, pengalaman dan sokongan orang di

sekelilingnya. Perniagaan jenis ini mungkin beroperasi separuh jalan atau berterusan

dan maju sehingga menimbulkan minat yang menggalakkan. Dalam keadaan ekonomi

Malaysia yang belum pulih sepenuhnya ketika ini, terdapat ramai pekerja yang dibuang

kerja dan ramai pemegang ijazah dan diploma yang masih menganggur di mana pada

awal tahun 2002, terdapat lebih kurang 40,000 orang siswazah yang menganggur (M. B

Muda et. al, 2003). Ini mendorong penganggur-penganggur ini menceburkan diri

menjadi usahawan sebagai satu ‘keadaan yang memaksa’ kerana peluang kerja makan

gaji adalah terhad.

6

1.3 Pernyataan Masalah

Berdasarkan latar belakang masalah ini, pengkaji ingin melihat apakah faktor-

faktor yang mendorong usahawanita menjalankan perniagaan di Pasar Besar Siti

Khadijah Kota Bharu.

1.4 Objektif Kajian

1.4. 1 Mengenalpasti cabaran-cabaran perniagaan yang terpaksa dihadapi oleh

usahawan wanita di Kelantan.

1.4.2 Mengenalpasti sama ada keluarga menjadi pendorong dalam bidang

perniagaan.

1.4.3 Mengenalpasti adakah minat menjadi faktor pendorong kepada usahawan

wanita.

1.4.4 Mengenal pasti kemahiran yang ada pada usahawan wanita dalam

menguruskan perniagaan.

1.5 Persoalan Kajian

1.5.1 Adakah cabaran yang dihadapi mendorong usahawan wanita untuk

menceburi bidang perniagaan?

1.5.2 Adakah keluarga menjadi pendorong usahawan wanita untuk menceburi

bidang perniagaan?

1.5.3 Adakah minat menjadi pendorong usahawan wanita menceburi bidang

perniagaan?

1.5.4 Adakah usahawan wanita memiliki kemahiran-kemahiran yang boleh

mendorong mereka menceburi bidang perniagaan?