Download - Serat Kaki Walaka

Transcript
  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    1/93

    SERAT KAKI WALAKA (bag I)Perangan I

    Ing ngandhap punika amratèkaken rawuhipun para wali, ingkang ami lelana aniti parika

    ingkang amemarahi rubet!rentenging ngari "emak# Kala amanten ampun ami apatem$nkali%an Kang&eng Sultan "emak, an%ari%$aken angal!angalipun pi%ambak!pi%ambak#Wantuning para ahli ngèlmi, temah ami medalaken mangunah, kad$ ta, Sunan 'iri kali%anSunan Kudu la&eng kawaa ngudanèni para kawula para kawula ageng alit, &aler etri#Ingkang nandhang akit, inabdan kèmaw$n, ara# ad%an para wali lelana ngidul!ngilèn,inggih ami katandha kaluwihan# W$nten ingkang aged nggendam, kemat, panglerepan,nerang &awah, ndhatengaken &awah, apanunggilanipun ampun kagelaraken ing ngraa ata#"upi ing antawi dinten, para wali ingkang kantun ami rera$an geth$k!tular, %èn ingkedhat$n w$nten ti%ang nama Kaki Walaka, aweg kineker, inihan ing arèndra# Sartawinartan, %èn Kaki Walaka wau ampun natè dipun eking dèning Sunan ar%apada, muka#Sampun ami nginten irna, wuana mumbul malih# alah ngetheker w$nten kedhat$n#

    *$kmanawi dipun gur$ni Sultan "emak# Katawi win$ng aka&engipun# anawi wu&udipunti%ang, b$ten mèmper, aking ipatipun dahat papa# Pakartinipun ngarit rumput# "enètalitining ti%ang, aal ing dhuun 'alinggangan, trahing alit balaka#Para wali ingkang menta lelana dahat ngungun# Temah matur ing ata, namun badhè tepangKaki Walaka# Kang&eng Sultan "emak marengaken, la&eng tumedhak animbali pi%ambak#"umugining panggènan Sang ata kag%at, atetan%a, +Sira iku apa, dènè ana w$ng d$dhègw$k, imbar dhadha, gedhè dhuwur, tunggu paarè%aningun# Apa ira &im utawa gandarwakang mbaureka kadhat$n-Ingkang dinangu matur, +Kawula pun Walaka# ila Paduka ata ampun kagèt# Anggènkawula man.ala warni ageng inggil punika, rèhning badhè apatem$n kali%an para wali#-+/en mangk$n$ tut wuri#- Kaki Walaka matur andika, umiring# Sareng dumugi ing panepèn,andad$aken kagètipun para wali ada%a# Anginten %èn gandarwa# Wekaan tinakènan,ngaken nama Kaki Walaka#Sunan ar%apada tetan%a, +Karananè ipatira r$wa, bèda lawan nalika kapanggih rumi%in-Kaki Walaka manguli, +Saking b$ten kekirangan ku.ahing ata#-Sunan ur%apada ngandika, +"ènè para wali iki kabèh wu lawan inuba!uba ing ata, tekatan ana undhaking kulit daging# Saweneh malah a%a kuru, ananging rina wengi amungngulah budi# La%ak tan bia lemu# *alik ira, mung nganggur# /ekti wu dadi benerè, %ènw$ng .ilik iku, angger wu wareg wetengè baè, wu trima# angangan aananè baè wu

     bungah# Sarta kang binudi, li%a turu ang$r$k atutugè, $ra ana manèh# Wah $ra mèlu mikir rubet rentenging pra&a# 0ra umurup reretu, angger awakè lemu#-

    Kaki Walaka gumu&eng latah, arwi manguli, +*ener, bener, n%ata awa para wali iku, %ènan%andra .aplak waè# Ewadenè, imbal wi.ara iku, bagua$, bener!luput, kudu amanguli.atur# 1è Sunan ur%apada, apa n%ata pangan iku marahi lemu Apa methi, w$ng ginan&ar 

     budi iku amung wali Apa n%ata, kang mikul arubet!rentenging pra&a iku amung waliLawan apa wali iku $ra tau turu, $ra mangan upa angk$n$ manèh, apa n%ata para wali iku

     bèdha apadhaning manunga /èn kabèdakna, apa 'uti Allah $ra kawaa Apa Allah $ramurba amiea Apa Allah n$ra èl$k $ra ampurna uhung angugung para wali baè/èn mangk$n$, Sunan ur%apada iku bia gawè abang!i&$# Parlu apa ngaub wibawaning

     arèndra anawa panimbangku, ngendi ana wali kadunungan ati pana atèn, panabaranangk$ manunga i&èh kangg$nan angkaramurka, èwanan maring apadha!padhaningngurip, karem .anggèh, karem dhawèn, karem $pèn kamèren baè, wu kena dèn arani kèwan#

    2pama ingun ngawulakakè w$ng ka%a k$wè, èman angulungi pangan# ubadir angulungikè.èran# 3aturan baè èman#-

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    2/93

    Sunan ur%apada akalangkung mèrang ing galih# *adhè dipun .andhak, pinenggak kan.anipun# Tanpa damel anglawani Kaki Walaka# indhak b$ten ka&èn, arta n%en%amah

     badan, ngapeaken dhiri, %èn mengaha ti%ang alit balaka# Kang pinenggak ènget# AmungSunan Kudu ingkang mandhengkel galihipun# Sunan 'iri amenggak, amung paring amitakèmaw$n, kinèn anandukaken panglerepan, pangatian# ad%an para wali ingkang ami

    menta lelana, inggih &umbuh tampining amita# "ad%a ami nandukaken a&i pangatian,arta tu&u tenung pangleburing atru#Amung Sunan Punggung, kalih Seh Lemahbang, tiga $lana Ibrahim 4atiwara ingkangmb$ten tumut ganggu gawè# alah mbekuh ngandika, arwi medal &awi, api!api tet$%a, +E,aat apa, padha kadunungan watak brangaan# *ener kang ngarani wali tanpa guna#Kar$nè maneh, teka tanpa kekèring dèn%a pating pantheleng, lali purwa dukina, %èn anangaraning ata# I%a angur metu baè, n%awang aka &aba# Kapri%è n%atanè, ka%a ngapagelare m*$k padha kawelèh wadinè#-Ka.arita para wali a%a kabangan galih dèn%a ningali Kaki Walaka# La&eng ami nandukakena&i pangapean, pangatian, apanunggalipun# Wantu!wantu tanpa pedh$t dèn%a nandukakend$nga pangleburan arta d$nga ait, d$nga tlekim, nanging b$ten aged tumama# Kaki

    Walaka umerep gelar ikaraning para wali, la&eng an&awil Sang ata, mrih mundura#Kang&eng Sultan ing "emak anampèni amitanipun Kaki Walaka, la&eng k$ndur ngadat$n#Para wali rinilan bibaran, mantuk $wang!$wang#Sareng dumugi an&awining k$ri *ra&anala, para wali ami paguneman, angra$aken KakiWalaka anggènipun wentala# *$ten paah kataman akathahing a&i panglerepan, miwahd$nga ikara apanunggilanipun b$ten rinaa#Saking pamanggihipun para wali, anarka dèdè manunga# W$nten ingkang amatanidhan%ang pera%angan ingkang rumeka ing pura# Trekadhang w$nten ingkang amatanikadangipun Sang ata pi%ambak ingkang lair adinten# Pangintenipun para wali, nalikakataman ing reretu, Sang ata manekung dhatengipun kadang papat kalima pan.er, nangingingkang awu&ud amung atunggal, ed%a badhè labuh ing ungkawèndra# Awit manunga

     punika, manawi anget pangèthinipun anekakaken kadang, %ekti kadugèn# anawi mb$tenmakaten pathi irna kataman ing piranti#Sunang Punggung, Sèh Lemahbang, Sèh $lana Ibrahim 4atiwara manguli, +anawiaking pamanggih kula, malah anginggiling adhèrèkipun akawan kalima pan.er# Inggih

     punika amu&udaken .ipta, raa, angen!angen# Saking angetipun ungkawa, temah kawaaangumpulaken tigang prakawi dad$ atunggal, nama 1%ang 3ipta 1ening# Tegeipun, KakiWalaka wau ukmanipun Kang&eng Sultan# Tandhanipun, aged angra$aken kaluwihaningwali# Ewadène bèn&ang èn&ang dalu, manawi ami wangul, pra%$gi n%wun lilahipun Sang

     ata, Kaki Walaka dipun ruda peka ing kathah#-'ant%a ka.ari%$, ak$nduripun ata, Kaki Walaka tinimbalan, dinangu awewadining

    ed%a, duk patem$nan para wali# Kaki Walaka matur a&arwa, +"huh Sri ata, a%ekt$ipunamung ed%a andadar kadib%anipun para wali kèmaw$n, menggah pangrekaning pra&a, punapa pan.èn mimbuhi ant$a punapa mb$ten# Waana kalè&emipun amung gumulung èla!èlu kèmaw$n# W$nten ingkang radi patiti# Sunan 'iri aring dh$%$ng# W$nten ingkangm$n.$l pangawikanipun# Sunan Kudu karem &e&ailan# Seh Lemahbang amukawingu&ubri%a, ang$glèng ngengk$ki, tanpa dipun waranani# "ad$ atengah kupur, Seh $lanaIbrahim 4atiwara n%ata pun&ul, nanging pakèwed, margi aking ka$ran talitinipun# "ad$ada%a wau tangèh an%amènana Suuhunan ing gampèldenta kalih Suuhunan *ènang#Punika n%ata tru ing lair batinipun# W$nten malih wali balila ing ratu, Suuhunan ingKali&aga# 2pami puruna ngumpul para wali, kad$ tetiga punika kèmaw$n aged nguwawèni

     pangrekaning pra&a#

    Sri ata tetan%a malih, +Satuhunè ira kaprenah apa lawan Suuhunan Kali&aga, dènè bangkitanggan.arakè-

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    3/93

    Kaki Walaka matur, +"èdè anak, dèrèng natè uninga# Amung geth$k tular karna binandhung,indhaking pawart$ kèmaw$n ingkang kula .ari%$aken punika# Papan prenahipun wima tanuninga#-Sang ata malih pangandikanipun dhateng Kaki Walaka, +/èn n%ata ira durung wanuh,durung weruh, pagenè%a ira kaduk wani nanggulangi para wali Saka panawangingun, ira

    kadi ana kang nga&ani#-Kaki Walaka matur, +*$ten#-Saampuning imbal wa.ana, kaaput ing ratri, arèndra tedhak ing panepèn malih,amanggihi para wali# Kaki Walaka tanah atut wuri Sang ata, tunggil lungguh kalih palawi&a

     pun Wada, Wadaka# Ing ngriku Kang&eng Sultan ngandika amu pegel, angra$aken para walikalih Kaki Walaka#+1è para pinundhi, dahat k$dheng pamanggih kula, dènè &engandika kadi badhè ngrebut

     prang# Katawi pating bathithit# it%a irung, erenging pandulu lir mulat dhem!dhemanipun,dènè &engandika an$n ti%ang keb$n kèmaw$n dadak murang!muring# m*$k radi kaarèhakenawatawi# anawi anggung makatena, temah lèna rumekaning nagari, mimbuhikarubetaning manah kula# "ad$ ing panepèn punika b$ten kaanggè nenepi, b$ten ed%a

    emadi, tanah kaanggè padud$n ingkang tanpa wat$n#-Para wali areng ngulap irunging nit%anipun Sri ata, temah tumungkul, tan ana agedamanguli# Ananging wantuning ampun ami kumpul ing rembagipun, dad$ amungngent$i &engkaring ata kemaw$n# Sed%a badhè ngru&ak Kaki Walaka#"uk amana Sri ata la&eng k$ndur ngadhat$n, aking kirang mirena aningali patrapipun

     para wali, ampun b$ten kènging dipun pambengi# Waana amu kaaben kèmaw$n# KakiWalaka tinilar kari pri%angga#Sapengkeripun Sri ata, anelik aking &awi gubah# Kaki Walaka la&eng ngrauk buana arwalangking, .undhuk ekar w$ra!wari bang, Sunan Panggung kalih Seh Lemahbang, Seh$lana Ibrahim 4atiwara, akawan Sunan Ing a&agung, Sunan ing 'unung&ati, duk ningalidhateng rèkanipun Kaki Walaka, la&eng ami medal ing &awi, awit b$ten pangling ningaligelaripun Kaki Walaka# %ata %en Sang Pinud%a#Kala amanten Sunan Kudu dalah para wali tuwin pamagangan akantunipun ampunag$l$ng gumulung ing galih# Amung Sunan 'iri ing galih kara$ umelang# ila arengSunan Kudu, Sunan ur%apada akan.anipun areng mengah, Sunan 'iri .angkèlak wangul, malah medal ing &awi, nunggil pangintipanipun para wali ingkang medal wau, artala&eng nunggil lawan Sang ata#Ka.ari%$ alebeting dalem panepèn waranipun akalangkung ramèning $lah, abawaning

     patrap# Amung waraning pangu.ap b$ten mireng# "ad%a amung pating kalepruk, patingkalebrug, pating galudhug, dèn%a ngrubut Kaki Walaka# Amung kan%atanipun Kaki Walakawau b$ten minget aking palungguhan# Amung è.a!è.a anggènipun nata .undhuk, utawi

    ngil$, apepidihan arwi nggebeg arunganing wangkingan kèmaw$n#"ènè ingkang pating galebrug, ting galudhug punika Sunan Kudu akan.anipun, anggunglarak!linarak pi%ambak, gèrèt!ginèrèt, dugang!dinugang, bithi, tab$!tinab$k, &engkang!

     &inengkang, larak!linarak ramè#"angu!dangu Kaki Walaka wela aningali $lahing paula%an# Kaki Walaka la&eng muka tankatingal# Sunan 'iri rikat malebet ing panepèn kali%an para wali ingkang ami umpetan, atutwuri Kang&eng Sultan# Sapraptaning dalem panepèn la&eng miah para padu kalintu paduada%a# Sareng ampun ami piah Sunan 'iri angandika, +Sapa kang padha ira karubut "ènèmunguhira uwung# Waana ira rege&egan lawan akan.anira para wali# Ka%a pri%è

     pangraaning t%aira kabèh-

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    4/93

    Sunan Kudu, Sunan ur%apada matur pi%ambak!pi%ambak# Saking pangra$ipun para waliwau ugi angrubut Kaki Walaka# 4alaran tinubruk ngiwa, manengen# Ing kidul Kaki Walaka,mangal$r Kaki Walaka# ad%an tinubruk aking lèr, mangetan# Rinu&ak, manengah inggihi.al# "angu!dangu ribut panduluning para wali#+Kaki Walaka pating ariwet, manengah langkung kathah# *uananipun ada%a ami,

    .undhuk ekar w$ra!wari bang# Sareng Paduka piah punika, Kaki Walaka irna tankatingal#-ila para wali ami rèbat, ruma$ ka$ran ing adilaga# 3ipta mati, %èn tan ke.epenga#

     anging Kaki Walaka la&eng b$ten katingalan# Temah gelaning manah dènè mengahipunmiruda, tan panggih ing adilaga#Sunan 'iri akan.anipun ingkang ngintip ada%a akalangkung gumu&eng ing panggalihdahat# Temah angandhika dhateng Sunan Kudu, +1è 4ebèng, b$%a menang ira aprang lawanw$ng udra papa# ung awi&i baè ira bangganè, karana Kaki Walaka ira krubut ngakèh#0ra la%ak munguhira irna#-Ing nalika punika Sunan Kudu akan.anipun dahat merang ing galih, dèn%a kawelèh ingnga%uda# "angu!danguning paguneman, Sultan "emak anambungi pangandika, +enggah

    menanga kalih Kaki Walaka, paèdahipun punapa Ingkang dipun kukup punapa La%ak kèmaw$n Kaki Walaka ka$ran %uda, awit atunggal kinarubut ing kathah# 2pami para walikalindhih ing adilaga, apinten uahipun, dènè ngrubut ti%ang atunggal kèmaw$n ngant$kawelèh# ila mb$k inggih dipun engeti, tembè wingking upami w$nten lelampahan ingkangkad$ punika# indhak n%en%amah badan, angapeaken dhiri# Luhung kinèndelakenkèmaw$n# Tur kantun mirengaken ak$&ah!k$&ahing ti%ang alit udra papa#-Sunan Kudu akan.anipun ami b$ten aged amanguli# Amung tumungkul, amu mèrangdahat# "èrèng kèndel dèn%a imbal wa.ana, kaaru dhatengipun Sunan gudung# "ad%ala&eng winartan a$lahing pan.akara# Sunan gudung ambekuh makaten, +0 hah, w$ngngatuwaku, teka dadak kapilarè temen, dènè wu anthuk dhawuh wewelingè Sunan

     gampèldenta miwah wewelingè Sunan *ènang, menawa ana lelak$n aneh kang luwih akakalaumrahaning ngakèh, a&a wani!wani an%ula%ani, karana Sunan Kali&aga ukak an%$ba ingapadha!padha# Pan%$banè mung aka arep n$nt$n tekading w$ng awi&i!wi&i# Wekaanèmung mamrih raha%uning tumitah kabèh#Kapindh$nè, %èn ana lelak$n anganèh!anèhi, mangka dudu awantahe, i%a iku tandha

     panggawèning Pangèran Kang Agung, engg$nè bakal amaringi lelak$n be.ik!be.ik# Waanaw$ng ngatuwaku dalah para wali padha kapilarè temen# alah padha kuwalik panemunè,anuruti hardanè, angumbar nepunè# "adi tan rumeka ing ratu, $ra ngèman dhirinè# angkawu &umeneng wali, iku mung kari ngidaki benerè baè, $ra perlu maèlu kang tanpa perlu#Awit wi pinundhi!pundhi anagara, inembah!nembah putra antana, anak!putu# Tanpa gawè%èn padha makih ngunggarakè kanep$nè#-

    Kang&eng Sunan ing Kudu a%a mèrang ing galih, nalika ingkang putra pi%ambak tumutambubuh# Waana dupi Sang ata wu &engkar aking èwaka, para wali ingkang menta pan.akara ami lèrè, medal edad%a, amung ngenggar!ngènggar galih dhateng wana!wana#Saking anget kalingemipun, Sunan Kudu akan.anipun para wali ami kalimpukan w$ntening wana Kardha%ana# Saking "emak ngidul!ngètan, lampahan adinten adalu# Laminipun

     para wali andhelik, dhateng wana atengah wulan#"umadakan w$ntenipun ngriku dipun $pèni ti%ang ètri, wimanipun r$p$h r$ning &ati aking#Suprand$ipun aged angaturi ugata aw$ntenipun# Saking katu&u ing kara, para wali wautemah arerèwang ngupad$ ka%u rèn.èk, arta ngupa%akaken barang aiining wana!wana#Kad$ ta5 ndhudhuk wi gembili# Saking kalabetan aè, dad$ kedah amale aagedipun#Sareng antawi dangu, Sunan ur%apada tetakèn, +1è %ai, pagènè%a ira w$ng wad$n wi

    tuwa wima amad%aning wana, tanpa r$wang Apa tan duwè umelang Lawan aka ngendikang minangka ular!ularing pangan-

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    5/93

    Kang dinangu matur makaten, +Anggèn kula gegri%a w$nten wana punika ampun ined%a,arta mituhu apakèning gurulaki kula# Anggènipun, nedha inggih amung angandel!kumandeling Pangèran kèmaw$n# Awit kamirahaning Allah punika b$ten kènging kina%a ngapa#Sa%ekti aenggèn!enggèning geang, inung pangan# ad%an uler alebeting ka%u, watu,inggih ami dipun gantungi tedha#-

    Sunan ur%apada miwah Sunan Kudu anganthuki bener, +aak Allah, ira wruhkamurahaning Pangèran Kang urba Kawaa Amièa# ungguh lakinira iku apaAnambut gawè apa Teka wu uwè durung mulih mrènè#-Kang dinangu matur a&arwa makaten, +Semah kawula nama Kaki Walaka# Pakar%anipunamèt rumput# anging aben angal rumput pangaritipun punika b$ten dipun adè# Amungngupa%a kapal utawi maèa, lembu ingkang gering# Saben dinten tanpa kendhat# Sat$ kèwan,akinten akit la&eng dipun ukani, ara# /èn i%ang adè ekul, kaideraken dhateng dhuunngadhuun# anawi dipun tumba, b$ten uka# Pakartinipun amung inungaken ti%angmikin# Pinggir margi ami inungan tirta wening anèng wadhah, upad$ kaanggè ngun&uk ti%ang mikin# "ènè imah kawula punika a&egipun geang, b$ten n%epeng punapa!punapa,arta b$ten natè nedha# Kaki Walaka wau remenipun lelana apurug!purug, arta b$ten natè

    keka%a dhateng kawula# "ènè 'uti Allah inggih paring kamirahan# Amung èmah kawula,Kaki Walaka punika, manawi nu&u w$nten gri%a, teti%ang ingkang ami pepanggihan tanahlumintu, b$ten pedh$t ingkang kula anggè n%ugata dumadakan mb$ten kirang# Sarta KakiWalaka wau b$ten methi naruwe teti%ang# Saben dhatèng namung kinèndelaken kèmaw$n#Suprand$ipun kathah ingkang dhateng, n%uwun abda pangètu# Tur para ingkang dhateng

     punika mawi ambekta, inggih b$ten# /èn w$nten ti%ang dhateng mawi angal!angal, malahdipun wangulaken# Suprand$ipun ri&eki kula akalangkung kathah, utawi la&eng kulaukakaken anak!putu kula ada%a, waradin# Ing wewadhah tuwin lumbung anget luberipun#"ènè %èn èmah kawula, Kaki Walaka, wau kèah, mangka kula katamuan, agengipun anak adhèrek darbè kar%a, wadhak kula d$n%a ampun ii# "ad$ b$ten gar$b%agan uru!urun#-Para wali ada%a kagèt, panggalihipun anget ngungun# Kathah kaduhungipun warda%a# ilaareng dipun .ari%$i makaten punika, anga%a kathah mèranging galih, la&eng nedha

     pangapunten, badhè andugèkaken lampah# Ingkang liningan n%umanggakaken ing kara#Enggaling .arita para wali, lampahipun a%a amp$%$ngan, awit aking a%ah dèn%angengudi weninging kara# Waana malah mb$ten kèah!kèah# Ing mangkè para waliingkang ami kabuka eikuning Allah, la&eng a%a apurugipun# W$nten alebetipun

     pakaranganipun %ai Walaka ngant$ kawekèn ing galih, dèn%a para wali tanah b$la!bali, b$ten aged la&eng medal# Wantuning t%a kawelèh, temah mudalèh, +1e %ai Walaka,kapri%è angg$ningun ara lumaku, dènè tan bia metu aka pakaranganira Apa duk lagining

     bebadra, apa ira mendhem $%$t mimang armanè ingun arananana, upa%a a&a bingung b$la!bali# "ène aluput!luput, manawa ana garap gangulè i%a kang agung akamanira#-

     %ai Walaka matur, +*$ten kawula pendhemi punapa!punapa# "ènè anggèn Paduka b$tenaged medal aking pakarangan punika, b$kmanawi w$nten ingkang gadhah $ik kirang pra%$gi, awit welingipun èmah kawula, anad%an kutu!kutu w$ng alang ataga ingkangmalebet pakarangan kawula, mangka gadhah $ik aw$n, tamtu b$ten aged mantuk# ilaèmah kawula welingipun, inten ingkang malebet ing pakarangan ngriki, kula kapurihn%aèni# Sukur kawula aged b$&a, %èn b$ten agedipun, kula inggih krama# Kawula wineling,ampun ngant$ gadhah renguning nit%a# Ewadènè rèhning Paduka punika Pan&enengan wali,kawekèn punapa ambirat pakartining ngalit /èn kula ageda, aètu la&eng kula biratearatipun# Rèhning amung wewelinganipun ti%ang &aler, dad$ kedah ngent$iadhatengipun b$&$ kawula# "èrèng kantenan antukipun#-Ing nalika punika para wali dahat ungkawaning galih# alah ampun ami ngedalaken da%a

     prabawa miwah mangunahing pandhita# Wekaan ami b$ten amratandhani# Kinet$gada%aning budi, tan anglabeti# Waana Sunan Kudu la&eng arah &iwa raga dhateng %ai

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    6/93

    Walaka, ing lair!batin, awal!akir b$ten ni%at an%idranana pangu.ap# Para wali ada%a anutumpah dhateng %ai Walaka, b$ten ed%a an%idranana pangu.apipun pi%ambak ingkangampun k$nu umungkemipun dhateng %ai Walaka# Saking angeting panalanga, %aiWalaka wela aningali, la&eng gadhah atur wewangulan, +aak Allah, manawi dhaar an%ata antep Paduka, kula amung darmi ambuka wewelingipun èmah kawula# "aweg

    Paduka ami kula irit malebet ing guwa wingking gri%a# angkè %èn kapanggih b$&$ kula,mitembunga pi%ambak# Kad$ antuk pangakama# Ananging lebet Paduka dhateng guwa,angu.apa makaten5 (para wali nuruti)“Ingsun Kang Agung, Kang Amaha Kuwasa Suksci sajati. Iya Ingsun Amisèsa, iya Ingsun

     Kang Wenang Angluwari rubet rentengingsun dhèwè. Ora ana Pangèran anging IngsunSajatining at, kang anglim!uti ing si!atingsun. Anartani ing asmaningsun, amratandhaniing a!ngalingsun. "yar sam!urna !adhang terawangan, #ra ana a!a$a!a. Anging Ingsunkang binuka saka kijabingsun dhèwè. Wus sanyata kasahid dèning Kangjeng Susuhunan ing 

     Kalijaga, kalawan ante!ing k#dratingsun.%Sunan Kudu akan.anipun ami nurut awewarahipun %ai Walaka#"upi wu malebet ing guwa ada%a, para wali la&eng umrepet pan$nipun# Kadi ngambah ing

    ngalam kan%ut# Sakedhèping nètra para wali ampun dumugi ngara ata, arta Kaki Walakatakih umiwi akiwaning arèndra#Ka.arita praptaning para wali wau ada%a dahat pu.et!pu.et nit%anipun# Sang ata tetan%a,temah matur a&arwa ada%a# Sang ata dahat pungunguning galih# "upi wi awatawidangunipun, Sang ata aparing dhawuh, %èn ing mangkè parenging kara ata nadhè ngalap

     berkahipun Kaki Walaka# Para wali dhinawuhan angètreni, karana ampun dad$ patemba%aning kara# angkè ratri tinemt$kaken Sang ata anggeguru dhateng KakiWalaka# anawi w$nten ingkang dèrèng nembadani, kalilan darbè atur#Kala amanten para wali ampun &umurung, b$ten anula%ani, karana ampun ruma$ ka$raning ngilmunipun, dalah kaluwihan ingkang medal aking gaib inggih kalindhih# ilaatunggal b$ten w$nten ingkang nula%ani#Saampunipun makaten, Kang&eng Sultan ing "emak la&eng k$ndur ngadhat$n, angrakitapakartining puruita# "ènè ingkang kapareng bèla5 palawi&a kalih pian, pun Wada, punWadaka# Sami binuanan aèngga pangantèn apekan# Kaki Walaka ingkang kapitad$mbuanani para wali, inggih amung Sunan 'iri, Sunan Kudu, apanunggalipun# angingKaki Walaka b$ten purun inalinan buana# ila areng dumugining ratri, Sri ata ampunmi%$# "upi aningali kuuting buananing Kaki Walaka, Sang ata amu duka# ginten parawali ingkang gething, b$ten purun ambuanani# Para wali matur a&arwa, %èn Kaki Walaka

     b$ten purun antun buana# Wangulipun makaten, +anawi pan.èn rinilan Allah, amianalika kèmaw$n aged antuk buana#-Sareng ampun dumugi wan.i irep ti%ang, para wali apamangangan pepak, ami ngadhep

    ing ngara ata# "ènè para wali ingkang epuh!epuh kalilan lenggah &a&ar lawan Sang ata#Saampuning makaten Kaki Walaka matur bilih kapareng n%uwun lenggah nginggil, ma&engmangètan# Kang&eng Sultan miwah para wali kinèn ngadhep ma&eng mangilèn# arendramituruti#"upi wuing mangkana Kaki Walaka la&eng ngadeg arwi ngawè pun Wada kalih Wadaka#Kaki Walaka lenggah ing dhampar kan.ana, amung kalih Kang&eng Sultan "emak pi%ambak#Palawi&a kalih pian ami mèpèt angandhaping dhampar# Para wali lenggahipun amungw$nten kuri kèmaw$n, arta radi tebih kali%an, pame&angipun# "ad$ pamirengipun amunggremeng kèmaw$n#Ing nalika punika para wali ami a&rih ndengèngèk, awit ampun ruma$ kalindhiharèkanipun, kawelèh aakalipun, kawirangan rambah!rambah, arta katutupan wi.aranipun

     pi%ambak# "ad$ anget umungkemipun kali%an Kaki Walaka, aat pitik iwèn kaparekanama#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    7/93

    akaten malih Sang ata, dhaar ampun ined%akaken ing 'uru Rama, tuman.eping manahaat angluluh arira# ila nggung tumungkul, a&rih tumenga# Amung palawi&a kekalihingkang ngawaaken dhateng Kaki Walaka#"ènè para wali ingkang umerep dhateng Kaki Walaka amung Sunan 'iri kalih SunanPanggung# Sunan gataangin, Sèh Lemahbang, Sèh $lana Ibrahim 4atiwara, tamat dèn%a

    man.ala warni#Sareng ampun matrapaken pangandika apian, aparluning wewe&angan, Kang&eng Sultan"emak kalilan tumenga, margi badhè kagelaraken parab$ting ngilmi#Kang&eng Sultan ing "emak duk tumenga, b$ten wawang %èn ingkang Kaki Walaka punikaKang&eng Suuhunan ing Kali&aga#Knag&eng Sultan b$ten aranta, igra angrungkebi pangk$nipun, nanging Kang&eng Sultan ing"emak la&eng dipun inggati# Sunan Kali&aga muka akala, tan katingal, amung kantun warni.ah%a gumilang tanpa wawa%angan, um$r$t amrabani adalem pura#Ing awatawi dangu .ah%a irna# Kang tinilar lengleng ing dri%a, lir tinebak ing m$ng tuna#Ing ngriku para wali ada%a luwar ungkemipun, awit ampun ngandel!kumandel dhatenggaibipun Kang&eng Sinuhun ing Kali&aga# %ata %en katrimah ngilminipun, n%ata %èn

    ampun wali%ullah 'aib, n%ata %èn dad$ pangga%uhipun, rinilan man&ing Ri&alullah 'aib#ila Suuhunan ing 'iri akan.anipun ènggal dèn%a marepeki Kang&eng Sultan ing "emak,ar%a ngrerepa, amrih lipuring arèndra, dèn%a lara karuna aèngga kantu, tan enget ing

     purwa dukina#"upi wu paripurna, la&eng lenggah ing ingaana, kaapit!apit para wali epuh!epuh,kaadhep para wali anèm dalah pamaganganipun ada%a# Amung pun Wada lawan wadakaingkang marepeki Sunan Ka&enar, kalih Sèh Ibrahim 4atiwara, awit palawi&a kekalih punikamaripatipun amung mantheleng, b$ten kedhèp, kadi mata walangen# "upi ampun amiwalu%a &ati, temah taken!tinakènan ababipun ami kami t$ngg$ngen# Ingkang dinulu

     punapa, ingkang mitak$ni inten /èn kagèta, dènè idhem, tan ana wara $ra, b$tenw$nten tetingalan punapa!punapa#Pun wada, Wadaka matur, +Saking kami tenggengen ningali warnanipun Kang&engSuuhunan ing Kali&aga, dènè mawa .ah%a man.ur, man.$r$ng gumilang tanpa wewa%angan#"ad$ anggèn kula mantheleng b$ten kadhèp, aking ka$r$tan .ah%a nurbuwah# "ad$.ah%aning nètra kurub, kalimputan ingkang man.ur man.$r$ng wau# Wantunè kulataliwining ngalit balaka, a&eg kula geang aweg punika uninga prabaning .ah%a anglimputi

     bawana# "ad$ la&eng anglarataken .ah%aning nètra kawula##-Para wali atetan%a malih, +ungguh pangrungu kita duk amedhar raha gaib marangKang&eng Sultan "emak, apa ira angleng pangandikanè Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga-Pun Wada, pun Wadaka matur, +Inggih mireng .etha, arta kula .athet aparluningwewe&anganipun dhateng Kang&eng Sultan "emak#-

    Pandangunipun para wali dhateng pun Wadaka, Wada, tanah dineder aparluning we&angan#Pun Wada, pun Wadaka matur, +*$ten aged anggan.araken# Amung aking an.er!an.er kèmaw$n ingkang kula tampèni# Wiikan ananing dad%a# anawi duk miik dhatengKang&eng Sultan, pamireng kula aahidan kan%ataan ing dalem rahsa rumasa, artaanggelaraken wiikan kahananing "at kang mutlak, kang kadim a&ali abadi, tuwin ambabar 

     budiman ingkang amratandhani purba waèaning "at Kang ahauk.i# Pungkaanipunamedharaken Ka&at 4atiwaèa, inggih punika n%ataning Kawula 'uti# "ad$ anedhahakenSangkan Paraning &anajultarki, katetepaken pangawaaning tèkat ingkang dhateng pangan.a

     pan&ing!uruping pati, neteg ahadatipun Kang&eng Sultan# Saweg aangkatan la&engkatungka w$nten prabaning .ah%a nurbuwah, winantu &aat kawula kami tenggengen punikawau# "ad$ gagar b$ten kantenan#-

    Para wali &alimet dèn%a tetakèn# Pun Wada, pun Wadaka ugal wewangulanipun, +Kadi pundi dadak tanah tetaken Punapa ngilmi punika w$nten bèdanipun enawi pan.èn

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    8/93

    w$nten bèdanipun, kula nrimah# anawi b$ten bèda, kadi pundi ami pangkating wali amindhedhe dhateng kula S$k makatena 4engandika ada%a dereng pa&a!pa&a ngèmperiKang&eng Suuhunan ing Kali&aga# "ad$ 4engandika punika kènging dipun watani mentahngilminipun, awit tandhanipun para wali tanpa mangunah# angka ti%ang ahli ngelmikaampurnan punika, manawi ged angan.a dadining awal!akir, n%ata kawaa# Waana

    kagètan, gumunan, èraman#anawi tunggil .e.epan, tamtu b$ten parlu andhedhe dhateng kula# *alik kula awegkaparingan barkah kala wau dalu# Tamtu dèrèng ka.anthèl# Ingkang ampun lami dadak adeling!delingaken# /èn makatena, tetèla Sunan *enang utawi Sunan gampèldentaanggènipun paring puaka mawi pilih kaih# Tandhanipun b$ten kadunungan budi &atmika,

     b$ten anglebeti panguwaanipun, pinareng geang ing awal!akir# Inggih punika tetep ka%un pidarèni# Tegeipun5 geang t$%a kalih# W$nten ing alam dun%a geang, w$nten kahananngalam akirat aged aged geang#-*$ten ka.arita pandhedheing para wali dhateng pun Wada, pun Wadaka# Sak$nduripunKang&eng Sultan ing "emak, para wali tanah paguneman angra$aken gaibing Kang&engSuuhunan ing Kali&aga# ila parawali epuh, anget panggagaing galih, dèn%a bèda lawan

    ingkang ngumbara# "ènè para wali ingkang nèm, arta para pamaganganipun a%a kiranggadug panggagaing galih#Amung Suuhunan Panggung ingkang ampun ngregem waitanipun Kang&eng SuuhunanKali&aga# ila umal$n$ng atur dhateng Sunan 'iri, Sunan Kudu, kad$ ing punika

     pagunemanipun#+Kula punika inggih ampun angal berkahipun Kang&eng Sunan Kali&aga, nanging amunggelaran wahananing "at kèmaw$n punika ngant$ awara dèrèng aged ngregem

     parlunipun# gant$ dumugi apriki meka dèrèng mangerti n%atanipun# angka Kang&engSultan kali%an pun Wada, pun Wadaka, anggènipun amaringi amung adumuk malih, agedagadug# ila dad$ akalangkung panggagaing manah#-Sunan Ka&enar, inggih Sèh Lemahbang amanguli ugal dhateng Sunan Panggung, +6, b$tenkad$a anggènipun ngra$aken, Sunan Panggung# Teka gampil temen pangandika Paduka#enggah kahananing ngilmi punika tanpa kira, b$ten kènging kina%a ngapa# Sanad%an dipun

     &inggleng wewarahing wewadi, ananging dèrèng binuka ki&aping Pangèran, %ekti datanpadamel anggegurua# Awit ngilmi kaampurnan punika manawi b$ten angal kanugrahaningAllah, tamtu tuwa tiwa, tur tanpa damel anggènipun puruita#-Sunan 'iri angandika, +/èn mangk$n$ ira iku wi pinaringan barkah lawan Sunan Kali Kalè&emè malah kalawan Sunan Panggung# /èn .ilikanè Sèh $lana Ibrahim 4atiwara ugakatara kedalè pami.ara utawa reraanè marang banga raha, akèh ula%anè# Tur ingun ikikabèh, para wali, uga padha wi&i aka Sunan *enang# Witè ing dhuwur pian aka

     gampèldenta# Suprandènè kang wu katandha kaun%atanè marang ngilmu makripat, Sunan

    Kali&aga iku wu antuk gaibing kanugrahan# ulanè kabèh para wali $ra ana kang lawanmu&i&atè utawa kanugrahanè#-Sunan Panggung matur, +Puanapa Paduka nama Kaki Walaka Para wali b$ten an%ekt$i,dad$ ing mangkè wa&ib ami dipun èngeti, upad$ ing tembè %èn w$nten kaèl$kan, dad$

     b$ten bal$l$kan ing paninggal# Ing nguni kula ampun angal dhawuh piwelingan kad$ ingngandhap punika57# "hetar wulung, n%amping wulung, raukan ami wulung, .undhuk ekar w$ra!wari

     bang, wangkingan warangka ladrang ka.$thè nga&eng, an%ampiraken ka.u gemba%a#8# "hetar m$dang .emeng, raukan tiga gangal, paninget puluh watu malang, èpèk 

    angkelat .emeng, n%amping .akar a%am, n%ampir ka.u ba%a gemba%a, n%$thèwangkingan#

    9# S$rban k$n.èran, ba&u keba%ak mubah, ing &awi raukan antakuuma, n%ampinggemba%a, ka.u gemba%a, lan.ingan pan&i!pan&i, gaperan#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    9/93

    Panganggè tigang prekawi wau dugi apunika b$ten kènging tinulad, %èn maha katamunwalad#7# /èn .ara ka&i, buananipun dhuwung kaagem alebeting &ubah# Ingkang dipun

    katingalaken amung &e&eranipun#8# /èn mangagem .ara udra papa, inggih anget kuutipun, kad$ ti%ang mikin,

    ananging ginemanipun kedah kumalungkung, angungkul!ungkuli aamining ti%ang#9# /èn mindha pawètri, ingkang dipun agem banga a&i pangapea, aaminipun# ila

    duk mindha ti%ang ngarit, nama Kaki Walaka, ginemanipun langkung adigang adiguna#ila manawi kirang mulur panggalihipun, tamtu dad$ paula%an, awit akingngungaaken pangawikanipun#

    Sunan 'iri miwah Sunan Kudu dahat ukaning galih, &alaran ampun tinedahakentitikanipun# Saupami b$ten dipun aturi, ing wuri badhè kaaluru kad$ ingkang ampunkalampahan# Temah badhè nuwuhaken alah urupanipun# Sareng ampun &inarwanan dèningSunan Panggung, ada%a uka ing galih, &alaran para wali punika ampun ami ukaumungkem ing galih dhateng Sunan Panggung kalih Sunan Ka&enar, tiga Sèh Ibrahim4atiwara# Tetiga punika e&at$ipun ampun n%uwun widana# Tegeipun5 n%uwun barkahing

    Pangèran Kang Agung# ad%an w$ng pidak padarakan, kedah .an&è!.an&è# Punika tembungArab ingkang dèrèng wewangunan# Tegeipun5 ingkang n%ata n%atanè# anawi eikuningPangèran, &ampènipun andalu%a punika ginir$!gira, upad$ipun har&a kan&eng uitha &ampi#enggah ingkang kaebut ing uwalik punika, aking pika&engipun Sèh Ibrahim 4atiwara#Tembung 3an&è wau n%ata#'inira andalu%a punika ti%ang ingkang ngglang%$ng tanpa kering#1ar&a ka&eng uitha &ampi tegeipun5 kang urip $ra kena pati#Rèhning Sèh Ibrahim 4atiwara pèg$, dad$ b$ten .etha wi.antenipun# 2pami .etha makaten,Para wali ada%a, mugi ami anengerana# /èn w$nten larè gelan%$ng dèdè uwad$ipun,inggih punika n%ata Sunan Kali&aga# Inggih punika ingkang urip tan kena ing pati# Kanglanggeng, $ra kena ing $wah gingir# ila mawi kapethuk ada%a wau, mugi dèn pra%itna#2taminipun, manawi kara mampir# anawi b$ten, inggih ingkang a&rih, ingkang kurmat#Awit manawi w$nten ti%ang ingkang menthangul, malah dipun perpeki#Lega t%aè para wali ada%a, ruma$ ing tembè badhè b$ten kènging .$binipun Kang&engSunan Kali&aga, awit ampun angal pitedahipun Sunan Panggung bab ingkang dipun agemadintenipun, utawi pangagemanipun ingkang padinan#Ka.ari%$aken aampunipun makaten, para wali la&eng lelana, ngupad$ iti pa%ah, awita%ah nalika rere&enganipun ami dipun abèr!abèr ka&al$nipun# Awit manawi ngalempruk ada%a, inggih katut papa angara#Kala amanten para wali la&eng darbè muintaraab, tegeipun5 marèntah# "ad$ ti%ang"emak ada%a ami manut dhateng Sunan 'iri, lamenipun adaa taun# Sareng menta

    kapa.el dèning Kang&eng Sunan ing Kali&aga, ti%ang "emak la&eng ami purun manut#Ing nalika amanten Sunan 'iri la&eng wiwit malin.ur# Arang apatem$n kali%an Kang&engSultan, rukun kali%an Sunan Kudu# "ipun timbali apian kaping kalih, ngant$ kapingrambah!rambah, meka b$ten dhateng# Kang&eng Sultan dahat ungkawaning galih#Anu&u atunggal dinten Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga anedhaki, arwa tetakèn, +Apaababè, kadi ana kang rinaa ungguh mirudanè Sunan 'iri lawan Sunan Kudu iku,anutugakè babangu Ar%a 4ipang, upa%a ida kalak$n angraman# Kang iku, 4ebèng, a&a iraraakakè, mundhak ngungkat!ngungkat nalar# Anggur ira mamardia rahaning ngilmu# A%$ginilut kang pra%$gi#Kala emanten Kang&eng Sultan "emak kali%an Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga ampunami malebet ing kadhat$n# Pun Wada, pun Wadaka b$ten kènging kantun# Sakawan pian

    wau la&eng teru tedhak ing patamanan, tumamèng Wima Kembang (Keterangan5 manawi

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    10/93

     &aman amanika winatan *andengan, A#1#)# dumugining ngriku Kang&eng SuuhunanKali&aga angandika makaten5+4ebèng, ing mengk$ ingun ambalèni wewe&angan kahananing "at, ka%a mangkènè#Tilingena#Sa&atinè $ra ana apa!apa, awit duk makih awang!awang, durung ana awi&i!wi&i# Kang ana

    dhingin iku Ingun# 0ra ana Pangeran, anging Ingun, a&atining "at kang anglimputi ingipatingun, anartani ing amaningun# I%a Ingun a&atining "at Kang urba Amaèa ingngalam kabèh#ungguh a&atining "at anglimputi ipat iku, i%a rupa kita pribadi, an%ata kalimputan"ating Pangeran Kang Agung#Anartani ama iku i%a nama kita pribadi, n%ata kaaken ebuting "at Kang Wièa#Amartandhani apngal i%a %a $lah bawa kita pribadi, kaaken pakartining "at kang èl$k#Ing k$n$ ira wu a&a ngangg$ uwa umelang manèh, awit atuhuning ipat kita iku n%atakatitipan rahaning "at Kang Sampurna# Tandhaning manunga kaaken Kalipah iku, akawu kan%atahan aliring raha rumaa, padha kapurba ana ing ira#ula kaebut wewakil# "adi $ra mung Ratu kalawan kawulanè# Kabèh manunga n%ata

    wewakiling Allah# Tunggal Kawula 'uti, tanpa antara kahananè: tanpa eawanganwahananè#"ènè kang kaebut wewakiling Allah iku Ratu# ung diangg$ miahakè arèngat lawanhakè&atè baè#ula dèn awa, a&a uwa# %atanè kabèh manunga pada ngangg$ pirantining &aat# 0ra bèdalawan prab$ting Ratu# gibaratè mangkènè5

    7# Kang dhingin, Ratu iku kaupamakake ipating 'uti# Tandhanè, wenang murbaamièa# ungguhing arèngatè, apa madhani Ratu

    8# Kang kaping pindh$, Kawula iku minangka warangkaning 'uti# /akti $ra kena %èn$n.ata alah awi&i#

    2pama kawula tanpa 'uti, aat embanan tanpa e$t%a# "adi kaupamakakè kin&eng tanpa$&a, anggalandha kari kandhang#angka a&atining kawruh iku i%a dèn k$ngi weruh# gilmu akripat iku kawruh kang wukaat mata n%atanè# Ka%a kan.ana win$r lawan arining tembaga, pathi ilang wu&uding l$r$#Pathi dadi awi&i# Aranè uwaa mul%a#Ing k$n$ maring endi wu&uding ken.ana Tiba ngendi ipating dembaga ari I%a iku e&ating Kawula 'uti# /akti n$ra ken$ %èn kaebut r$r$# ulanè wu a&a ngangg$wani ambèdakakè# %ata, %èn Kawula i%a 'uti, 'uti i%a Kawula#Kang&eng Sultan ing "emak utawi pun Wada, pun Wadaka a%a ngregut pangiepipun# Saat

     bremara ngrabaèng kuuma# Ambangengeng tanpa kèndel, %èn dèrèng tela maduning pupita# Waana n%uwun pitedah malih# Sada%a wau upad$ a%a padhang, kadhapurna ing

    dederahan#Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga amituruti# Kad$ makaten we&anganipun57# +4ebèng, kang dingin dèn arani "AT#Tegeè5 wu&ud awi&i, nanging wenang murba amièa# Awit "AT iku ipating Pangèran#armanè, %èn .ilik amri.an, binubut# /èn gedhè angebeki &agad ra%a, &aba &er$#8# 4ebèng, kang dèn arani SIR, iku angen!angen# I%a iku kang minangka warananingPangèran# I%a iku bia $bah, tan nana kang ng$bahakè# I%a iku kakèkating raha# Wahananèwenang nganakakè r$h# "adi ipating Atma, mahanani marang ukma, i%a iku kang kaebutn%awa#9# 4ebèng, kang dèn arani 2R ing .ah%aning Pangèran, kang dèn wenangakè dadiwarangkaning ukma utawa bia amrabawani èining dumadi ing &agad ra%a#

    ;# 4ebèng, kang dèn arani KA/2 iku uriping Pangèran, kang wu gumadhuh marang Sir ur#armanè kaebut 1I"A/AT2LLA1I# Tegeè5 n%ata uriping Pangèran#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    11/93

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    12/93

    n%ataning ngilmu kaampurnan# Pathi akèh kang padha anggelarakè marang muridè,nanging gè%$nganè trekadhang amung wewedharanè tril$ka baè# "adi gadugè, w$ng biamepet napu hawa iku wu kalebu luwih# Wa&ibè kang angangg$ para wali a&r$ning pra&a#Suprandènè nad%an wu padha &umeneng wali, i&èh ana ngereing panemu# armanè ira dèn

     bia mengku bener luputè para wali# "èn èling marang rubet rentenging dumadi ing ngalam

    dun%a kabèh iki, karana iku padha baè panggawèning Pangèran kang Amurbamièa#Kang&eng Sultan ing "emak wu padhang t%aira terawangan, umarambah dhateng palawi&akekalih pian# Pun Wada, pun Wadaka matur, +'uti kawula kang aparing iman, rèhningkawula lampahi pundi -#Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga ngandika, +Luhur!endhek, gedhe!.ilik, padha baè# Amungngangg$ duga!duga# Tegeè5 ing ngataè w$ng .ilik, nad%an ngilmunè dadi, durung kuwatandulu anak!b$&$nè# ulanè nad%an tumeka ing pati, titi tuman&anè#-Pun Wada, pun Wadaka matur, +uwun kapundhi, amung ageda kalimputan ing abda

     pangandika, arta kaparengena kawula mantuk dhumateng aal kawula ing tanah Kidul# *ilihaged anglubèri anak!b$&$ kawula, ami katumuana ing abda pangetu#-Ka.ari%$ pun Wada lawan Wadaka# Saampunipun untuk nugraha aking aking berkahipun

    Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga, pun Wada, Wadaka akalangkung memundhi# Waanamatur n%uwun kan.a, rèhning ampun epuh, arta ampun lami dèn%a uwita ing ata#Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga ndangu aalipun, Wada, pun Wadaka# Aal aking dhuunwanaida# "inangu ing ed%a matur, %èn kepingin pe&ah# anging enad%an ampun kinubur,kaparenga takih tumuntur ring karat$n 4awi#6nggalipun, palawi&a kekalih rinilan mantuk, arana pinaringan brana# Palawi&a kalihdumugining ala Wanaida pe&ah# anging kuwandanipun kalih pian kukut, tilar wewelingmakaten, +Ala ing Wanaida akèh ka%une &ati iluman# *euk dadia pirantining karat$n4awa#-Sareng anak putunipun atur uninga, Kang&eng Sunan Kali&aga nedhaki pi%ambak#Sarawuhing ngriku andangu dhateng wariipun, lamining tumeka dumugining pati# Ingkangdinangu matur a&arwa, +"hatengipun èmah kawula punika aweg pendhak dinten, la&eng

     pe&ah# Wewelingipun namung nedahaken, manawi awingking gri%a punika ala ageng#Kathah witipun &ati, nanging ka&engipun ami b$ten katingal# anawi badhè uninga, kedaharana t$%a mawi ekar etaman# Ingkang dipun anggè nandha, pangil$n# anawi katarimah,aged gana witing &ati ageng# Ananging manawi dèdè karat$n 4awi ingkang ngagem, b$tenkènging#-Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga la&eng nglakanani, dipun tandha arana pangil$n utawikembang ataman, kanthi dedupa kang agung# Saampuning makaten, Kang&eng Sultannamur kawula dhuun dhateng Wanaida# "upi wu prapta la&eng ami n%atakaken# Waanakan%atahan, wana ageng katingal# Tuhu tanpa ela, wit &ati ageng!ageng# Kang&eng

    Suuhunan Kali la&eng dhedhawuh#+1è b$&$nè Wada lawan Wadaka, ing mengk$ mupakatna# Awit aka karaningun, ing alaWanaida ingun elih ing "anala%a, minangka panengeran patinè i Wada lawan Wadaka#Kar$ dènè rèhning wu dadi panuwunè i Wada lawan Wadaka ka%u iki dadia pirantinèkrat$n 4awa# Ingun wu angidèni, letari# A&a kat$n, %èn n$ra bakal kagem ing Ratu#-Kang liningan matur andika# Kang&eng Sultan ing "emak utawi Kang&eng Suuhunan ingKali&aga la&eng k$ndur, paring tetilaran dun%a awatawi#ila dad$ pèngetan apariki, wana "anala%a ka&engipun &ati langkung kathah tur ageng!ageng, nanging b$ten katingal# Sada%a wit &ati iluman# "ènè manawi badhè kanggè karat$n,inggih aged ngatingal# anging kedah dipun aranani ea&èn ekar etaman arta pangil$n,kanggè ngil$kaken ka&eng &ati ingkang iluman wau# Ananging anèipun kagem ing Ratu,

     b$ten kènging#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    13/93

    Ka.ari%$ ing nalika punika Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga kali%an Kang&eng Sultan ing"emak amargi!margi anggung imbal pangandika makaten5+4ebèng, wruhanamu, mungguh patinè i Wada lawan Si Wadaka iku luwih be.ik, dènè biaanggawa araganè# /èn kang durung umurup, i nengguh mran%an%ang dadi dhemit ingrumeka ka%u &ati iluman# angka adurungè i ada, Wadaka mati, ka%u &ati wu padha

    tumuwuh# "ènè engg$nè $ra kat$n &anggerenging ka%u, ing nguni pananemè Sang 1%ang*athara Winu, nu&u iluman# "alah wi&inè nalika &anggleng uga aka wiwitan uwarga#2tawa nalika nan&akakè wi&i, i%a arana inung abda, ing apa trahing Winu &umenengtanah 4awa, iku kena neg$r ka%u ing ala Wanaida# armanè aiki ingun elih aran"anala%a, karana dadi panengran, engg$nè i Wada lawan Wadaka mati ana ngala iku#-Kang&eng Sultan ing "emak matur tan&anipun, +enggahing pati katun raganipun, punapa

     b$ten inengguh mren%an%ang 2pami nunggil lawan dhangn%ang ingkang tengga wana,aètu nitha ngilminipun#-Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga angandika5+I%a bener kang angarani, karana unduk pra%$ganè $ra mlèèt# Ananging, a&atinè $ra pa&a!

     pa&a %èn anunggala panukmanè lelembut, ananging $ra timu!tinemu# Amung ana luputè i

    Wada lawan i Wadaka# Rada karikaten# "adi ing pati mung ampurna baè# Wu&udingampurna iku mung nunggal lawan "atè Kang Agung# "adi mung tetep piranti baè# I%a ikukang ingaran ampurnaning pati# 2pama aangkatan engka, pathi bia tunggal lawan1ida%atullahi# Wu kena inebut kamul%aning pati#-Kan&eng Sultan ing "emak matur malih, +Punapa w$nten inggahipun malih-Kang&eng Sunan Kali&aga angandika5+Teka amindh$ kardi, dènè ira wu ingun pituturi, mungguh .aritaning Kadi

     pangandikaning Allah, ing apa wu nunggal hida%at&ati, %akti wu kalebu pun&ul pangga%uhè# Ananging %èn katetepakè ing wewe&anganingun i&èh n%amut!n%amut n%atanè,karana aangkataning 1ida%atullahi, ban&ur tumaka ing ngalam kan%ut#I%a iku dununging kalimput#"ènè %èn wu bia anembadani kahananing ngalam iku, ban&ur tumaka a&atining kira# I%aiku alam kang wu tan kan%anan, karana ananè kalingan ing nikmatullahi#Sawuè tumeka ing ngalam a&atining kira, ban&ur ana rerupan kang ira durung tau umurupalawaè urip#/èn .arita duk Kang&eng abi Adam, kang kadulu mau inebut W$hing Kuldi# ulanèKang&eng abi Adam nganti kaiku, tunurunakè ing dun%a, i%a aka dhahar W$hing Kuldimau# 2pama duk nguni $ra dhahar W$h Kuldi, pathi tulu abi Adam, n$ra kaiku,tinetepakè anèng warga baè# 0ra nitahake manunga iki kabèh#-Kan&eng Sultan "emak matur, +Se&atining W$h Kuldi -Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga ngandika5

    +1e 4ebèng, mungguh kang diarani W$hing Kuldi iku e&atinè e$t%a arining warga# I%aiku arang kang weruh rupanè dèning Allah W$hing Kuldi mau mung abi Adam dhèwè#armane ana eiku, &alaran aka ga&ah ngidhak rapah, katempuh pepeing papah# Tegeè5kang dirilani rumeka amung abi Adam# Waana ngruuhi rerekanè dhèwè#I%a bener, kang agawè luput, wu dadi ukumè %en w$ng ruuh, anemu pakèwuh#-Kan&eng Sultan matur, +enggah e$t%a arining warga punika punapa -Kang&eng Suuhunan Kali&aga ngandika5+Wruhanamu 4ebèng, mungguh kang diarani e$t%a arining warga iku kahananing &inem#Sa&r$ning &inem iku5 wadi#Sa&r$ning wadi iku5 madi#Sa&r$ning madi iku5 manikem#

    Sa&r$ning maningkem iku5 raha a&atining raha, kang ginawè dèning Allah, kang rinenggadèning ukma, kang pinardi dèning ati#-

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    14/93

    Kang&eng Sultan ing "emak ampun mangert$# Sakalangkung anuwun kapundhi# Waananutugaken lampah akalih!kalihipun# Sareng dumugi "elanggung, labuh tan ana w$nglumaku# Ala gung liwang!liwung, kathah bebu&engan ingkang galak!galak# Kang&eng Sultan"emak matur, menawi kapareng kaengkakaken ing lampah, upad$ angi.alaken amar#Sunan Kali&aga angandika5

    +gendi pangg$nanè amar, emar, wedi "adinè ana ing irri dhèwè# A&a umelang, karanaiki panga&araning tekat# ungguh ing dalem ati, luwih angka iki pakewuhè# Kari luput

     pian, kena pian# *alik kang dilak$ni iki gampang malaahè#*ebaanè5 aupama kapapag ing beba%a arpa miwah ardula, kari ananting kuwandanè#Lamun ira kalah, irna# enang, ngukup# ungguh kukupanè, irna bathangè, pinangan ingat$ galak#*alik ing ngalam akirat, wu an%andhak!n%andhak tuna, ngrangang!ngrangang luput#aring ngendi pala%unè Andhelik, aling!alingan apa awit ing pati kari apian# 0ra biamenang ing aprang abil# Tur methi kalahè, awit ing dalem pati, tanpa andulu apa!apa# Tanana ka%u keka%$n kang katingalan# ung kari awang!uwung, wu kari anglindhung dhèwè#ulanè i Kaki "halang bia gawè ngibarat Ar&una kalawan Semar# Ing aben ana beba%a,

    Semar nangii nga&ak luma%u# /èn Semar wu umpetan, 4anaka prang lawan buta# armanèKaki "halang agawè ngibarat wewa%angan, amung nuduhakè barang lelak$ning ngurip#ulanè %èn 4anaka i&èh kairing Semar lunga, buta mati#Tegeè5 mungguh lelak$nè ngurip utawa lelak$ning pati, %èn makih amar!amar, pathi

     &èd$k pangga%uhe, awit kurang wani tèkadè, uwa!uwa pamawaè# /èn wu ilangumelangè, kari melang tekadè, i%a tutug ed%anè#Lamun n$ra mangkana, urip tutuging pati tanah dadi gawè, utawa tiwa uripè#Ewadenè %èn ira meka durung wani andadar tèkad, pathi ingun bia angulihakè marang"emak, padha analika teka#-Kang&eng Sulatan matur, +'ampil nglampahaken weninging tèkad# Wangul ing mangkèanetepi angger!anggering karat$n, inggih kedah dipun anggè# "ad$ angal akalih!kalihipun#Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga angandika, +I%a bener#-Saampuning makaten la&eng ambèbèr ba&u geba%ak landhung# Kang&eng Sultan ing "emak kadhawuhan malebet ing lengenan kaba%ak landhung wau, kinen merem netranipunapandurat# Saking n%ata kuwaa Sèh Sutabarit, aged anginget paran ungguling &agad#Kang&eng Sultan ing "emak ami akala man&ing lengenan kulambi# Sakedhèping nètradumugi ing "emak#Ing nalika punika Kang&eng Sultan ing "emak kali%an Ingkang Sinuhun Kali&aga,arawuhipun ing kadhat$n takih angdugèkaken rera$anipun nalika w$nten amad%aningwana# Kang&eng Sultan ing "emak matur, +Pakartining pati, agedipun titi pangruktining

     pakarti, tinarik aking punapa -

    Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga angandika makaten dhawuhipun5+1è &ebèng, anadenè pangertining pati, manawa titi patiti, pathi kena ginulang aiki# Supa%alan%ah, amiwitana ngawruhi keplaing turu# A&a lali pangleing la%ap, tumekaning lu%up#Tegeè5 wiwit bali%ut tumekaning angler, i%a uga ana petunganè, minangka panengeran#Kaping pindh$nè tarèk, andadar tekad ing kauripanira dhèwè# Tegeè5 anarik napa, pinepeamrih marang anpa#Anpa pineka upa%a ngumpul marang tan napa# Tan napa pinuthi bianè dadi awi&imarang nupu#ungguh ina$nè r$ng prakara ing mangkènè# Patitiena, 4ebèng5Kang dhingin5 ngurangana pangan, upa%a k$th$ng wetenge#Kapindh$nè 5 ngurangana turu, upa%a ènthèng badanè, padhang p$latanè#

    Kaping telu 5 dèn upakara &amunè, upa%a kuwat balung $t$tè#Kaping pat 5 dèn lega lila .iptanè, upa%a menang papanthenganè#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    15/93

    /èn wi ampeka pakartinè, upa%$ uwa atinè, i%a ina$nana eling lerleraning turu dhingin#Angètunga keketeg ingkang teru pangrunguning kuping#Ingkang dalem awidak keteg, pathi katara rèrèhing napa# gangg$ meneng adhèla, ban&ur dhedheti maneh# Ing aben wu kaping awidak, rèrèh# anawa wi kaping telu rèrèhingnapa, ban&ur ana wara, aèngga kendhenging gandhèwa lagi menta pinentang# Ing k$n$

    dèn awa arta patiti pètungira#/èn wu +greng-, +greng- kaping telu, ban&ur a%a kerep +greng-, +greng-, +greng- tanpaela# I%a iku kang dèn èling, a&a lèna, awit ngarepakè tibaning bawa!bawa# Tegeè5 lelimpetkang bakal anglimputi marang pan$n kita prabadi#Kalalèn ler!leraning .ipta ma%a# *an&ur ana tumeka manèh g$ra!g$ra%a# Tegeè5 wara $ratanpa ela, ngungkuli gumlegering gelap utawa baledhèg, arta $ra ngangg$ antara karepè#I%a iku kang bebarung mamrih ruaking pangangen!angen kita, manuman n$nt$n bawur kuwur, $ra ngawruhi arta $ra dèn kawruhi# Ing k$n$ dèn pra%itna, a&a amar# *$kmanawa

     bakal uninga a&atining kahanan#Kapindh$nè, kang diarani tarèk, i%a iku tarik# Tegeè5 anarik napa, anpa, tan napa, nupu#Ananging panarikè $ra arana turu, $ra ngangg$ alam kan%ut# Amung pineka lawan lungguh

     baè# anging pakartinè padha ngangg$ ngurangi pangan utawa turu, apadène &amu kanganget!anget# 2tamanè, %èn nganggè minum arak kang nganti mendem# Ing k$n$ diangg$tarèk, geli kalak$nè# Angger $ra kalalèn, malah be.ik#"èn %èn dhaar bia ant$a budinè, mantheng .iptane, i%a $ra ka%a kang tanpa aranamendem#"adi wantah pamandengè ing kahanan &ati#Ewadènè pangkat!pangkating lelak$n i%a $ra bèda dedalanè nalika patrap la%aping nèndra#Amung %en wu tumekaning d$n e&ating kira, uga tumangkar dadi telung perkara# /èn

     padha katarima5• anawa padha turu, katrimanè ing dalem kaun%atan, bia raga ukma#

    >>>>>>>>>>>>>>>>>>#>>>>#1alaman 8? hilang>>>>#>>>>>>>>>>>>>>>>>>#

    Wekaanè malah an&alari tiwaè w$ng ngatuwa# "adi gelianè w$ng kang arep wara, w$ngkang ukak mi.ara $ra, w$ng kang dhemen $lah, tenaga aru kurang rèrèh ririh, i%a ikukalebu pan.èn#Tegeè5 wu dadi pepan.èning r$h nalika lagi .umithak a&r$ning maningkem# @wadènè anatandhanè# Telung prakara panitikè wewatakan mau5

    7# Kaèngetakè# Tegeè5 dièlingakè laku!lakunè kang $ra pra%$ga, brabah, $ra, aru,upa%a mari# /èn meka ndadra, tandha wu k$drat duk dadinè# I%a wu takdiringAllah#

    8# Kaèngetakè, upa%a patrapè kang ala bia be.ik, mangka geli miturut# Tandha patraptetularan#Tegeè5katut apa w$w$ranè# *ebaanè am$r maling, wruh lakune maling# Am$r w$ng ala,katularan ala# Iku n%ata bener kang padha ngarani#

    7# Kaèngetakè upa%a èling uripè, a&a nganti darbè patrap kang $ra pra%$ga# angkalagi dèn agagi gunem baè wu ènget dhèwè# I%a iku a&atining urip# %ata elaingdumadi# Tetep kamangunganè#

    4er manunga ipatè, watakè b$dh$, druw$l$, angèl wulanganè# Iku duk nitiake, m$iking*apa!*i%ung epen pikirè kang premati# "adinè manunga pathi ka%a keb$# Anadènè alaipatè, wekaan be.ik atinè, pathi duk .umithak anuwuhakè budi paramarta# Katitik akakatu&u tu&unu karepè#

    Anadènè maneh ipatè manunga wekaanè luman.ang langkah karepè# Iku nalika nitiakèkurang nete# Tegeè5 kurang atiti, kurang u.inè# "adi tibaning wi&i be.ik, akèh b$r$tè#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    16/93

    Kabeh titahing Pangèran wu $ra kena kina%a ngapa, lawan $ra bedanè tibaning r$h kangdadi luhur, lawan kang dadi a$r#armanè, nad%an ira &umeneng ata, a&a nganti ambek kumalungkung# @ngetana padha aalaka ban%u# Ing k$n$ ana n%atanè, ka%a ta5 w$ng tinitah luhur, mangka wani ngidak benere,

     b$kmanawa kuwalik adilè# Kaiku padha aalè#

    arma dèn èling, 4ebèng, kabèh wekaaningun#-Kang&eng Sultan "emak matur, +Piah!piahing t$%a buthek lan wening, puruging warna %ènwu maw$r, paraning i&em!abrit dhateng pundi Kawula n%uwun pitedah#-Kang&eng Sunan Kali&aga angandika, +Wrunanamu 4ebèng, mungguh empanè kang am$ngawarna, tunggal lawan kang wening# Kang wu wu&ud ban%u bening iku tegeè5 wumeneng#I%a iku kang n$ra $bah# Kaw$ran ban%u warna!warna, i%a mulih marang warnanè dhèwè5

    7# *an%u abang m$m$r ban%u wening, ulehè i abang i%a mulih warang .ah%a abang, %aiku nepu amarah#

    8# *an%u ireng i%a mulih marang .ah%a ireng, kahananing nepu luamah#9# *an%u kuning i%a .ah%aning nepu upi%ah#

    ;# *an%u putih i%a mulih marang aaling .ah%a putih, kang ingaranan aka nepumutmainah#

    Tumangkarè ana dhèwè# Ka%a ta5 biru, klawu, gedhah, lamu, apanunggalanè iku padha akawahananing .ah%a ireng#4amb$n, kapuranta, &ingga, wungu, apanunggalanè iku padha aalè, aka .ah%a abang#I&$ pupu, gadhung, apanunggalanè, iku aal aka .ah%a kuning#Pingul, èta, pèrak, padha aal aka wahananè .ah%a putih#ungguh teruè abarang warna terue mangkènè5Putih iku bia dadi kuning, awit aka .e.ampuran#Kuning bia dadi abang, uga aka .e.ampuran#Abang bia dadi ireng, uga aking .e.ampuran liru lambang empaning .arup w$r#Wekaan dadinè $ra bia mulih marang ban%u wening# angka %èn atuhunè, warna ikumung r$ng bab57# Kang dhingin5 anuduhakè luguning .ah%a ireng#armane ireng banget irengè iku putih#Putih kang banget ireng#8# Kaping pindh$5 anuduhakè atuhuning .ah%a abang# anawa abang banget abangè, ikudadi kuning# Kuning kang banget kuningè bia dadi abang# I%a iku a&atining warna#Ananè wungu, dadu, i&$, &amb$n, apanunggalanè iku $r$ting r$ng prakara mau#armanè ana pati aar, utawa ana rupa bagu, ala, kiwa, .a.at, apapadhanè#Ing k$n$ a&a nganti kurang tampaning ati kita# A&a tumpang uh .ipta raanè# A&a kaliru urup

     budinira# A&a kuwur ed%aniraIng k$n$ ananè aka kita pribadi# 0ranè i%a kita kang amurungakè# "adine i%a kita kangambebakali bia dadi#-Kang&eng Sultan ing "emak duk nampèni dhawuh wewedhararanipun Ingkang SinuhunKali&aga akalangkung pamundhi panuwunipun# Salebeting panggalih ruma$ padhangterawangan, aèngga b$ten w$nten ingkang dad$ aling!aling# elenging panggalih ampunkaregem ada%a# 2pami tinaru&u kali%an b$b$ting wali ada%a, takih awrat arpati ing"emak, margi ginulang!gulang, wineleg ing i%ang ratri# Suprand$ipun manawianandukaken tembung, kedaling lèan, takih katawi kirang eblaking budinipun# ilaKang&eng Sinuhun ing Kali&aga anggung mangandika makaten5+1è 4ebèng, ba%a ka%aa, engg$n kita aneter pangarti kita# "ènè panawangingun ka%a

    makih ana wewageling atinira# Rumaa kurang terang tampaning budi premati# /èn ta

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    17/93

    makih ana k$dhenging panemu, be.ik a&arwaa maringun# *$kmanawa ingun bakalanuduhakè alugu, mupung ingun makih kapareng tunggu ing ira, 4ebèng# A&a pakèwuh#-Kang&eng Sultan ing "emak matur, aluguning igeging galih, takih w$nten wewagelipun,amung &abaring .ah%a kawan prakawi# Anggènipun .a.amburan weninging tirta marta,dèrèng aged tuman.ep anampeninipun# ila nuwun wantahipun, upad$ aged tumanem

    amanggih ing manah# Kang&eng Sinuhun ing Kali&aga gumu&eng, arwi angandika makaten5+/ahu Allah, teka banget temen engg$nmu pindha ba%i alapan umurè# Prakara .a.amburaniku, upama ingun $ra nuduhakè, pathi ira wu bia ambabar pribadi awewadinè kabeh#Amung aka banget temen engg$nira &ugul# Kang wu &um$ngg$l, ira engguh b$ngg$l#angka %en prakara iku, bebaanè angger wu darbè paugeran kang ana pingilè, pathi biaambabarakè dhèwè# @wadènè ira ingun tuduhakè alan&aran baè, b$kmanawa ban&ur 

     bangkit anuntumakè g$thak!gathukè# Ana ta $thak!athikè, an&arum arumbunganè wu $rakawekèn# ara pareka maning, 4ebèng# Sira ingun paringi lan&aran &arwaning wewadi#-Sang ata nembah marbukuh ing ngara# Sigra ginelaran talering warih kang warna!warna#+Tampanana, 4ebèng, a&a kaliru#-Aturipun Sang ata, +Sembah nuwun andika#-

    Ing nalika punika Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga waitaning galih takih amu gumu%u#"ad$ kedaling pangandika kadi win$r ing rara, binarung ing eingir, kad$ ing ngandhap

     punika bebukanipun5+E## Allah /atallah, 'uti Allah, angudubillahi, barang p$lah %èn tan kalah man aklah, lailalaha illallah, uhammadan raulullah, Allah kita dèning ingun# Allah ingun dènè kita#San%atanè kang tinemu nem$kakè# $kal lin%$k, m$kal d$ra# /èn g$r$ha n$ra dadi# "ènètemen kang tinemu aka "atè# "at ipatè %èn tan n%ata pathi wurung# /èn ruwetè pathi

     bingung, agungaka ing endhang kang man.a warna# Lamun kita .ipta .idra, .inidranan,ed%a harda antuk nepu, ni%at ruuh pathi kiruh# Reged reikan tan aking $ik kita# Kitaiku %èn kukuh amathi kuat# Lamun heneng pathi hening# 1ening iku tan l%an aka

     panggawè kita pribadi#-"hatdhat kara$ panggalihipun Sri ata ing "emak# Ruma$ aged anggelaraken pi%ambak#Paem$nipun Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga, aampunipun makaten la&eng paring

     pangandika malih aklimah, wantahipun makaten5+1è 4ebèng, atuhunè ban%u rahmani, i%a iku lamun ira lagi m$ik, a&a ka.amburan apa!apa#anawa ka.amburan raha rumaaning .ipta kang $ra bener, pathi bakal malèn.$ngdadinè#-Pangandika makaten wau arwi &umeneng kèah arèndra ing "emak badhè n%andhet, a&riheikuning guru# ila mung embah nuwun kaping èwu kapundhi Kang&eng Suuhunan ingKali&aga atilar pangandika#+4ebèng, bèuk ingun bali manèh manawa wu ana antaranè#-

    Tumindaking lampah Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga dumugi ahandhaping taratag la&eng b$ten kawitara#'ent$ .inarita, para wali ada%a marek ngara ata, atur uninga %èn Sunan "èwakat$ngtilar dun%a, Kang&eng Sultan ing "emak dahat pangunguning galih la&eng utuan anggandhèk tengen kalih, amringake waragatipun awate#Ing nalika amanten takih anetepi punapi lenggahipun iti, %èn wali bekel, lenggahipun èwukar%a, paring wragat inggih èwu rè%al# /èn wali epuh, w$lung atu kar%a, inggih w$lungatu rè%al# Sunan "èwakat$ng wali nem, lenggah gangal atu rè%al# anging mawi tambahgan&aran, margi Sunan "ewakat$ng aking epuhing umur atu taun#Sampun kapengker .ari%$ipun la%$ning Sunan "èwakat$ng#

     u&u atunggaling dinten kang&eng Sultan ing "emak andangu prakawi r$h dateng wali#

    Amung Sunan Kudu utawi Sunan 'iri uwung# inangka tadhah timbalaning ata, Sunan

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    18/93

    Panggung akan.anipun# Patakèning ata ugi dipun aturi e$rahipun atunggal!tunggal,kad$ ing ngandhap punika5

    7# "ipun watani R$h Ilapi, inggih punika r$h kudu mul%a# Pakartinipun5 aged mapaning gaib# ila kawaa dad$ lambaring 4ati Waèa, awit aking winenangaken dad$manunga, tan l%an aking R$hilapi#

    8# R$h 4amani, punika r$h a&atining gaib, nanging b$ten dad$ lambaran, awit angetkaaluanipun# ila manawi taretip pangruktinipun, .epak an%$r$t dhateng banganing

     &im pra%angan#9# R$h R$kani, punika akalangkun ant$a# Kawaanipun aged anambahi

    kekuwataning manunga# Amung manawi kirang gemet pangukudipun, .epak!.epak an%$r$t dhateng banganing lelembat, brakaakan, apanunggalipun#

    ;# R$h Kèwani, punika dad$ pirantining &iwa!raga# Saged anambahi kuwating beba%umiwah $t$t# Ananging manawi kirang reik pangungakipun, .epak aged dad$

     banga kèwan#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    19/93

    Kang&eng Sultan ing "emak adangu kathahing r$h# Sunan Panggung amanguli atur, +Sakingdhawuh pangandikanipun Kang&eng Suuhunan ing Kali&aga, a&atining r$h punika atunggal#Ananging kawaa dad$ atu kalih daa r$h# ila kawula aturaken aweg kawan wela, awitaweg punika gaduging manah kawula, nad%an ing nguni ampun kagelaraken ada%a#

     anging kawula derèng gadug ra$ipun, anggelar atunggal!atunggal, kad$ ingkang kawula

    gan.araken# @wadenè w$nten ingkang radi kathah pangawikanipun, pra%$$gi dupun timbali57# Sèh Siti&enar: 8# Sèh Ibrahim 4atiwara#Kang&eng Sultan ing "emak ana%$g%ani, nanging kedah aelaning para wali!wali kathah#Ing aben malem 4umungah Sunan Punggung# Sèh Siti&enar, Sèh $lana Ibrahim 4atiwarakatamt$kaken amung aben malem Anggara Kaih#Anu&u malem 4umungah, para wali dalah pamagangnipun pian ami $wan malebet# Ingkangngirid Kang&eng Sultan ing "emak b$ten w$nten ingkang dipun pangandukakaken, li%aamung banga pati tuwin banganing panengeran# *adhè ka&umbuhaken kali%an

     pamanggihipun Sang ata# Pangandikanipun makaten dhateng Suuhunan 'iri, +*$tenaking punapa!punapa, w$ntenipun panengeran ingkang methi angking pundi tarikanipunSaupami b$ten arana uninga ing panengeran, punapa inggih badhe b$ten aged pe&ah Kula

    nedha kapa&arana#-Sunan 'iri, Sunan Kudu akan.anipun kag%at ing galih, nalika tampi pangandikaning ata#

     anging èwet anggènipun badhè ngaturi wewangulan, awit ami anginten %en .engk$l$ngan pangandikanipun, awit Sultan "emak menta anggeguru Sunan Kali&aga# 2pami ngaturakenapamanggih kèmaw$n, tamtu darbè kadh$!kadh$ ing panggalih# ila ami pakèwet dèn%angaturaken# Amung atunggal ingkang umengka, purun matur agadug!gadugipun,

     pamagangan wali, anama Sèh $lana Kha&i, aking tanah 4epara, kad$ ing ngandhap punika5+Saking pamanggih kula, gaduging alit balaka, menggah paugèraning panengeran punikaakalangkung kathah, nad%an aking kitab!kitab ugi mb$ten kirang uger!ugering panengeran#@wadenè menggah angger panenggeran punika dèrèng tamtu# Ingkang tinamtu ampun b$tenèwah gingir punika amung tigang panduman5

    7# 0iking .ipta kang kara#8# Tetep paneteing 4atiwaèa#9# Purbawaèaning Suma%a&ati#

    Tegeipun5 ingkang tampa malèèt punika, manawi ampun gadhah entuging manah ingkangampun dad$ gegelengan# Tandha %èn utuaning Pangèran#Tegeipun5 4atiwaèa punika, manawi kita ampun mratandani lelag$n ènggal# Inggih

     punika5 an%ataning tèkad ampun andungkap badhè tumeka ing ngalam ki%amat kubbra#Purbawièaning Suma%a punika tegeipun5 ingkang ampun mratandhani aating akhir 

     &aman, %akti tumekaning d$n an%irnakaken .ah%a#-

    Kang&eng Sultan ing "emak atetakèn dhateng Sèh $lana Kha&i, +Pamanggih ingkangmangkana iku aka ngapa path$kanè-Ingkang dinangu matur, +Saking Kitab *a%an *udiman#-+Kitab *a%an *udiman iku pira kèhè-$lana Kha&i umatur %èn gangal Kuran5

    7# +Kitab *a%an *udiman punika n%ari$aken gumelaring ing r$h, duk dadi manunga#8# Saaming r$h ingkang ampun winenangaken dhateng para alèkat, winatan *a%an

    ani, kitab pangarangipun pra &amhur ada%a#9# Kitab *a%an a$t, ugi anggelaraken pakartining r$h ada%a#;# Kitab *a%an Tarikul, ambababraken pingiling r$h ingkang andhap, ingkang inggil,

    kadad$anipun ada%a#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    20/93

    Kang&eng Sultan ing "emak la&eng anggraita, %èn ami kali%an $rahipun Sunan Panggung#@wadènè wa&ibing Ratu punika kedah m$m$n, m$m$t, mengk$# ad%an ampun uninga,kedah piara# akaten pangandikanipun Kang&eng Sultan ing "emak, +Pa%$ gelarnaapanemunira#-$lana Kha&i la&eng nggan.araken, +Ing nalika manunga aweg tumitah w$nten ing ngalam

    dun%a, kaebut Adam# ungging Pangèran aweg maringaken iman tetiga5 7# Kidam: 8#4uwar: 9# ur# Ing nalika punika alèkat 4abarail katitahaken wu&ud t$%a, pitung prakawi5

    7# T$%a "al, dad$ panggeangan#8# *an%u Kal, dad$ wara#9# *an%u $lia, dad$ rupa#;# *an%u endhati, dad$ .ah%a#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    21/93

    mèh waradin, anagari &aler!ètri ami kadunungan manah harda angkara!kara, akaremrerantan# Tegeipun5 pawètri katut ing &aler, &aler kabandhang pawètri# Kathah tilar kawiraganing &aler etri# Sarta aben ti%ang ami ngumbar hawa, kirang trimah pandumingtedha amurwatipun#Watawi angal awulan, la&eng w$nten tambahaning lelampahan ing kaèl$kan# Kad$ ta

    ti%ang alit wani ing 'uti, 'uti a&rih ing kawula# Lelabet tan anglabeti, lelabuhan malahkabubuh, &e&ailan a%a ngrebda, lali ihing kekadang, ilang lumrahing paw$ng anak#Watawi antuk awulan, wimbuh malih kaèl$kaning pra&a# Kad$ ta5 piang pupu .indhè,

     &amur tumuwuh ing wat$n# Ingkang makaten punika dhaar temen, manawi kathahlelampahan anèh# ila katelutuh, ngant$ dad$ pra&ang&i èrang!èranging erat pi%agemtuwin teba!tineba bumi#"upi angal etengah taun, la&eng w$nten lelampahan ingkang beba%ani# Wad%abalanipunAr%a 4ipang ingkang ampun an%ata anata bari pendhem, lampahipun ami eingidan,an%idra kadi traping dur&ana# Sawenèh ngè.u, mandung, ambègal, adamel rereah ing nagari#ila ampun dad$ apeing pra&a# Tandhanipun ti%ang ami nganèh!anèhi, w$nten ingkang

     &e&ag$ngan, paguneman tanpa kuur, w$nten ingkang tutur!tinutur aw$n nganggur# Saweneh

    w$nten ti%ang wi.antenan kumriwik tanpa r$wang# 2pami kaengguh ti%ang èwah, dèdè,awit b$ten gadhah .embilak p$latanipun#Ing nalika punika malah ula%an kali%an r$wang# Kad$ ta5 Sunan Kudu anggènipunkatingal pana dhateng Sèh Lemahbang dipun lekanani# Kalampahan Sèh Lemahbang

     pine&ahan aanak!rabi, dalah abat!abatipun pine&ahan eda%a# ila Sunan Punggung utawiSèh $lana Ibrahim 4atiwara la&eng miruda malih, angili ngungi geang dhateng wana,wukir!wukir, pundi ingkang dipun enengi, aking a&rih wantuning alit, b$kmanawi pinaten#Awit ing wektu punika nagari ing "emak kathah ti%ang kalintu imanipun, utawi para teti%angami ngumbar hawa, ambabar budi ura wani#Kala amanten Sunan Panggung la&eng teru lelana, angulati Kang&eng Suuhunan ingKali&aga# "ènè Sèh $lana Ibrahim 4atiwara la&u dhateng pantaran redi erapi, anetepi

     pratapanipun lami, punapa dènè ngant$ k$$nu ing pangandika dhateng garwa!putranipun,+1eh Rubi%ah, ing mengk$ ingun ètrenan# Ing aiki ingun &enak ana gunung rapi kènè,arta $ra pati!pati bali marang "emak, %èn ingun i&èh andulu Sunan Kudu#-Ingkang garwa matur, +Sabab aking punapa teka ngantepaken praet%aning galih-Sèh Ibrahim 4atiwara awewarta, %èn lunga kapeka, aking a&rih dahat, awit arinira SèhLemahbang pinatèn tanpa d$a#'arwanipun duk winartan, %èn ingkang ra%i Sèh Lemahbang tumeka tiwa, la&eng an&erit larakaruna# Rèhning tanpa mendha panangiipun, arta kaimur!imur b$ten aged arèh, Sèh$lana Ibrahim 4atiwara kaken ing panggalih, la&eng angandika makaten, +1eh Rubi%ah,mungguh benering wat$n, %èn katempuh ing pan.aba%a iku, kari r$ng prakara, pilih alah

    awi&i# Apa nglampu, apa nglam$ng Tegeè nglampu iku bèla patining kadang# /èn amilihnglam$ng milua Ratu Kalin%amat# Apa kang dadi praet%anè, anir$kena, upa%a bia kalegankarenteging t%aira#-Ingkang garwa matur andika, manembah, la&eng wiata, umuul ing tapanipun RatuKalin%amat# "inangu, matur a&arwa awewadining ed%anipun# Ratu Kalin%amat matur dhateng ingkang bibi makaten5+"huh bibi ti%ang epuh kawula, dènè pati!pati umuul ing ngarga, ambèlani ungkawa#Inggih akalangkung uka bingahing manah kula, &alaran bibi mbèlani pepulunan# Anangingmanawi aking pamra%$gi kula, rèhning bibi ampun epuh, punapa dènè kirang urup patiraga nglabuhi guru laki kad$ kula punika %ekti urup kèmaw$n, bibi# ila kagaliha ingaparlunipun# ad%an anget aih trena ing kadang, kedah mawi dugi pra%$gi# angka

    upami ti%ang n&emparing, lèanipun watu item# "èrèng tamtu paah bèdh$ripun# angkè %ènngant$ bali, tikel, %akti tumampeg ing &a&a, ambilaèni# *$kmanawi i bibi w$nten kawawa

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    22/93

    kataman balining panah, awit lèanipun bibi b$ngk$taning ka%u tal# Tangèh ageda gempur lèan wau# Aben!aben malah damel angara, &alaran i bibi dèdè timbangè kalih kang badhèdipun ela# /aktine beda kalih lelak$n kula# Kira!kira panah aè, bèdh$r ken.ana, kedah

     b$ten paah dhateng gedeb$g, inggih aking be&anè badan kula# /èn 4èngandika ngil$ lelak$nkang kula lak$ni, tamtu waluhu alam# Amung kinten kula i bibi tiwa ruak, dèrèng kantenan

    aged angriak# ila mugi dipun ra$aken rumi%in# Amung kula gadhah pitedah kèmaw$n,ageda bibi mituhu atur kula# Ing dhuun Karang 'alinggang w$nten ti%ang atunggal, namaKaki Walaka# *ibi amanggihana, apitedahipun ampun ngant$ b$ten amituruti#-

     %ai Ibrahim 4atiwara uka ing galih, la&eng pamit mangkat# *$ten ka.arita ing margi,apraptaning dhuun 'alinggang, tetakèn b$ten angal# alah adhuun ngriku b$tenumerep ingkang nama Kaki Walaka, arta mireng kèmaw$n aweg punika# %ai 4atiwaraakalangkung ngungun, mangunandika ing galih, +Apa Ratu a Kalin%amat iku d$ra /èn.idraa pangandika, m$kal# anging n%atanè $ra ana kang aran Kaki Walaka#-Ing ngriku %ai 4atiwara, rèhning kadal$n la&eng ipeng ing dhuun ngriku# Sadalu tanahrina$aken kèmaw$n, anggènipun tan aged kapanggih kang nama Kaki Walaka# Sareng ingwan.i bangun èn&ing, %ai 4atiwara dipun undang ti%ang nama %ai 'alinggangan# Ingkang

    dipun undang la&eng medal# Waana dèn a&ak dhateng gri%a, miturut malebet# Saweglelungguhan awatawi, la&eng b%ar raina#Ingkang darbè gri%a b$ten pangling, %èn punika ti%ang etri aring w$nten ing &urang# alahaben ti%ang anginten %èn punika banga mikin# ila ingkang darbè gri%a amu kirangmirena# Sareng %ai 4atiwara dipun &arawani, la&eng ngara pada, arwi karuna# "ènè ti%angingkang darbè gri%a wau anget pangunguning manahipun# Wantuning ti%ang alitkadhatengan tamu, kekalih etri# angka ingkang atunggal ipatipun kèrè, uprand$ipuningkang arwabuana èndah malah ngabekti# ila ingkang gadhah gri%a la&eng ngaturi para

     parpat man.a lima, upad$ ami n%umerepi tetamu kalih pian#"ènè ingkang dipun aturi para parpat ada%a dhateng, dalah tangga tepalih# "upi ingkangdarbè gri%a n%adhiani ugata akadaripun, %ai Sepuh awewarta, +A&a uah ngrupakakèugataning parpat man.a lima, marga mengk$ edhèla anak putuku teka anggawa pirantiuguhan apepakè, $ra ku.iwa#-@nggalipun, areng para parpat ampun dhateng ada%a, la&eng w$nten ti%ang dhatengn%unggi tèn$ng ageng!ageng, ii ekul ulam apirant$ipun, uma&i ngaraning tamu# Ingkanggadhah gri%a dahat uka amu ngungun, dènè anggung kabag%ananipun# Waana ingkanggadhah gri%a tetakèn, inten nama miwah alinipun# %ai tuwa manguli, +Inggih kula kangnama Kaki Walaka utawi %ai Walaka#-Ingkang gadhah gri%a la&eng n%aitaken dhateng para prapat, ampub ngètreni# W$nteningkang tetakèn, angudi makaten, +Kadi pundi %ai Walaka, dènè 4engandika ètri mawingrangkep nama 4aler alika aweg dhateng, kula mireng pami.ara Andika nama %ai

    'alinggangan# Sapunika eilih nama %ai Walaka, inggih Kaki Walaka#-Kang tinakèn amanguli, %èn wandu# Sipat wad$n darbè pa&aleran# Para parpat ami ngunguning panggalih# "umadakan w$nten ingkang epuh atunggal nama Kaki Tengara, anggerengidhateng para parpat ingkang pitakèn wau, +1è, hè, &empl$n, a&a ambrana tetak$n tanpa uru#*eik ing arèh, arta rumeka marang %ai $lana Ibrahim# Iku dudu apapadhanira#-Sirep duk mangkana, para teti%ang kadi binungkem# Kaki Tengara pi%ambak ingkangnandukaken imbal wa.ana, makaten, +"huh %ai, K%ai Walaka, kad$ pundi menggahwitipun, dènè kapareng nama rangkep Inggih anad%an wandu, %akti alah atunggalingkang kaanggè eebutan# Punapa dènè kula kedah n%uwun &inarwanana, kahananingeegah punika, dènè kathah arta manèka warni, aged marnèkaken ami akala# Punikaaking pundi angalipun Punapa dènè w$nten ing pundi anggènipun ng$lah ekul ulam

     panganan-

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    23/93

     %ai Walaka manguli, +@ ki anak ada%a, mugi andad$aken umerep ampè%an, %èn ingmangkè &aman nagari "emak abawahipun, ageng alit ami badhè ngambah lelampahan èl$k#

    7# Ingkang rumi%in, punapa pante garwanipun wali, anama %ai $lana Ibrahim4atiwara kedah angeruru ti%ang kèrè kad$ badan kula Wah mawi purun angètu

     pada Ingkang makaten punika tandha kalebet aèng# *$kmanawi &aman "emak badhè

    w$nten lelampahan, para luhur u&ung dhateng ti%ang alit#8# Ingkang kaping kalih, ti%ang ing dhuun 'alinggangan b$ten umerep ti%ang nama

     %ai Walaka, mangka ampun dangu dèn%a w$nte &urang# Inggih punika tandha &aman "emak badhè b$ten umerep aami!ami# Sarta badhè w$nten lelampahananèh# Ti%ang ètri dad$ &aler, ti%ang &aler dad$ ètri# Inggih punika tandha i.alingkawirangan#

    9# Ingkang kaping tiga, badhè w$nten eunguting perang ageng# Tandhanipun5 ti%anggegri%a kadhatengan ti%ang kèrè kèmaw$n umelang, temah n%uruhi parpat tanggatepalih#

    ;# "ènè euguh kula punika nandhakaken ti%ang dhuun badhè n%egah munguh aranaanalika aged wu&ud ekul ulam, kaanggè nambak umur# Tandhanipun dhateng kula

    ngriki amu dipun igèni# Wekaan malah anger$bi ti%ang kathah#-angkana Kaki Tengara, areng &inarwan makaten ènget welinging bapa, %èn w$nten ti%angnganè!anèhi inggih punika Kang&eng Sinuhun Kali&aga# ila Kaki Tengara la&eng n$lih anak!

     putunipun arwi ngu.ap makaten, +@, è, w$ng ing dèa 'alinggangan kabèh, wruhanamuingun ara tut wuri aparanè eembahaku iki# "ènè apungkuringun, ira ban&ur memetriatila palenggahanè 'utimu iki, karana bakal ana prang gedhè# agara ing "emak tutug tanahPengging kènè#-Telaing weling, K%ai Walaka, %ai Ibrahim miwah Kaki Tengara wu tan katingal# Patilaanngriki wel!uwelan rebut dhu.ung, la&eng karan ing dhuun Kuwel, tanah Pengging "langgu#Ing ngandhap punika an%ari%$aken pratandaning nagari ing "emak, alebetipun Kang&engSultan Seh galam Akbar ambabar %aan dalem ganga Sakatèn areng ampun awatawiumimpen, margi aweg angupad$ gendhing ingkang aged m$m$r kali%an aingiraning

     para ngulami# ila malebet ganga Ilam, tandhanipun tunggil wa$ten ing ma&id ageng#Anu&u atunggal dinten, alebeting gedh$ng ganga Sakatèn wau w$nten waragumrenggeng, kad$ ngulami, ngaken nama pun Rambu# Ingkang atunggal nama punRangkung# Sa&arwa, %èn dèdè manunga# Pangakenipun, talitining &im ingkang rumeka ingwana *intara, n%wun lilah badhè rumeka ganga Sakatèn punika# Para ngulami ingkangmarika wau, ingkang ami rinembag punapa Wangulanipun &im kekalih, +Adamel lereingtembung, upad$ b$ten kelantur# ila tanah imbal gant$ wa.ana#-@nggaling .ari%$, areng kauningan dèning Kang&eng Sultan, la&eng andhawuhaken dhateng

     para wali, kinèn adamel Sakatèn kiwa tengen# Imbaling wara, gant$ lelag$n gendhing,

    nanging ing nalika punika &im kekalih kinèn rumeka atunggal èwang# Anurutaken imbal!imbaling pangu.ap, gent$an takèn!tinakèn# Ananging ami .araning &im kekalih punika, parangulami b$ten w$nten ingkang mangert$, awit tembung budha#"umadakan w$nten atunggiling ti%ang, nama K%ai 'an&ut, aged an&arwani wi.antenanipun

     &im kekalih wau# ila katrimah, la&eng kadad$aken kan.a preb$t, anabuh tengara bedhug#enggah gan.aring pangu.aping &im katur ing ata, kad$ ing ngandhap punika5Pun rambu atakèn dhateng pun Rangkung, kad$ makaten pitakènipun5+Anirna "a%a# Tegeipun5 ti%ang padud$n, alelèndhè%an ti%ang ampun pe&ah#ila dumugi amangkè, kanggè tembung dhuun lindhè%an ka%u aking, dad$ angi.alakenkekuwataning padud$n wau#Anirna Wara# Inggih punika ngibaratipun ti%ang gadhah paitèn, dipun ampun ing tangga,

    kataneman kitri utawi anè!anèipun, tanpa aki parpat man.a lima# Sareng kitriapanunggalanipun wau aw$h, paitèn katedha ingkang gadhah, ataneman w$hipun ada%a#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    24/93

    Pinanggihing manah makaten, rèhning Anirna wara punika tegeipun5 angi.alaken taun#"ad$ angi.alaken kangelaning ti%ang ingkang amulaara iti utawi wit!witan, ngant$dumugi aw$hipun# Angala pinten!pinten taun, kai.alaken kèmaw$n#2tawi, tembung wara wau b$kmanawi kadamel an%aman wataning ka&eng taun# "ad$angi.alaken tetaneman# W$ndènè epènipun ing erat utawi paahid kala pan%ambuting iti,

    inggih pikantuk dipun al$kani5 Anirna Wara, dad$ ngi.alaken taun# Inggih punika epenaking titi manga, adamel petenging prakawi#enggah wara wau inggih anggadhahi tege5 &awah# Ananging menggahing pangra$, tegetaun ingkang pikantuk#Anirna Lingga# Sal$kanipun ti%ang n%amur ing panggènaning dur&ana# 2tawi b$ten kedahing penggènanipun dur&ana, angger ti%ang n%amur, kènging dipun al$kani Anirna Lingga#Anirna Panda%a# Sal$kanipun ti%ang gadhah prakawi, aèndhèn ti%ang kèah# Panda%ategeipun5 paèkan, pirant$# "ad$ ka&engipun ing al$ka wau5 kai.alan gegarining prakawi#Punika ingkang dipun ngibarataken pirant$, airib mèh ami kali%an Anirna "a%a wau#Anirna Par$a, Anirna purua# Sal$kanipun ti%ang ambaèkaken parèntahing Ratu utawi

     parèntahing ngadil# Tegeipun5 par$a utawi parua5 meka, mikekah, mid$a#

    Anirna Patra# gibarat ti%ang mukiri eratanipun# Patra tegeipun5 g$dh$ng# ilakabaakaken patra, awit ti%ang kina manawi n%erat, papanipun g$dh$ng tal, ingkang namal$ntar, r$ntal utawi kr$pak#Anara Wa.ana# Sal$kanipun ti%ang angu&ar!u&ari ti%ang, tanpa ebab, utawi &aka anga&ak rera$an kali%an ti%ang gugat, utawi ti%ang ingkang ginugat# Anara utawi Abara, tegeipun5an&emparing# Purba utawi lingga aking5 raa &emparing# "ad$ an&eparing kali%an u&ar#Anir "hutha, Anirna "hutha# gibarat ti%ang angèahaken pandung utawi dur&ana# "huthategeipun5 aw$n, pandung, dur&ana# Anirdhuta miruda wa.ana# Sal$kanipun ti%ang ngaken

     b$ten ngèahaken dur&ana# iruda tegeipun5 ninglar, $n.at, a&rih#Anir /ukti# Sal$kanipun ti%ang peteng utawi b$ten %ekt$ panarkanipun# /ukti tegeipun5temen#Ina Riba# Sal$kanipun ti%ang nindakaken prakawi, ingkang ampun b$ten aged tumindak ing pradata, amargi aking kekirangan waragat# Ina, tegeipun5 .a.ad, kirang# Riba5

     piungun, kemèlikan#Anak!anakan Timun# Punika ambaakaken ti%ang k$lu dhteng anak!anakipun# Kad$ ta5ti%ang &aler amendhet anak, rarè ètri# Sareng diwaa la&eng dipun pendhet b$&$, utawi tunggiltilem# akaten ugi ti%ang ètri amendhet anak, rarè &aler# Sareng diwaa dipun a&ak nunggiltilem, utawi la&eng dad$ b$&$nipun#Ina Kulina# Sal$kanipun ti%ang lumuh eanakan, utawi ti%ang memanggih, b$ten aba%awara# Lina tegeipun5 raket, engem, etrapipun dhateng lumuh paanak# "ad$ kirangraketipun utawi etrapipun dhateng amemanggih, dad$ lumuh ba%awara, aking engemipun

    dhateng barang ingkang pinanggih#Anak $lah *apa Kapradah# gibarat ti%ang manggih kauahan utawi reribed, kabektaaking lepating anak#Kapradah, tegeipun5 kabedhah, kababar# Purba utawi lingga aking5 pradhah: bedhah babar#$lah wau ngibarat anggenipun nglampahi kalepatan#Kapradhah, ngibarat tambah riak utawi reribed, awit amukawi ingkang dipun pradhahanama riak# Waana ti%ang budinipun pradhah, tumrapipun dhateng ing tamu ingkang dipungumat$i tuwin ingkang dipun er$bi ing paegah, aètu manawi aè# Ananging tumrapipundhateng darbèk ingkang kaegahaken, b$ten pra%$gi, awit aking kal$ng, amargi dipun

     pradhah dhateng ingkang gadhah# Kad$ ta5 ti%ang ugih anglangkungi, manawi badhèadedana utawi udhik!udhik kathah dahteng ti%ang mikin, pamendhetipun ing arta aking

    gedh$ng paimpenanipun kabaakaken bedhah#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    25/93

    Tumrapipun dhateng gedh$ng arta ingkang kabedhah aètu b$ten pra%$gi, anangingtumrapipun dhateng ingkang dipun danani udhik!udhikan aè# "ad$ ti%ang ingkang budi

     pradhah wau paa&anipun, babar kaaenanipun# Inggih punika kathah#Andri%a Raka# Punika al$kanipun ti%ang buta&engan ing amukawi# Andri%a tegeipun5ambudi, amanah# Raka5 &agi# Paa&anipun5 ti%ang ingkang manahipun tanah &agi!&agi

    kèmaw$n#Andaka Ina, Tan Wrin gupa%a# Tegeipun5 bantheng .a.ad b$ten uninga ing paèkan, la&engkatempuh ngupad$i pandungipun# *$ten aged amanggihaken, namung ngaturaken belik ingkang kapendhet pandung wau# "ad$ ti%ang makaten punika kalebet .a.ad# kènging ing

     panggra%angan, tumut mandung utawi nglampahi pi%ambak# "ad$ tan wrin ngupa%a wauka&engipun5 b$ten umerep paekanipun ingkang aken ngupad$i pandung#Andaka Atawan Wi%aa# Punika al$kanipun ti%ang gadhah prakawi, ruma$ utawi umerep%èn badhè kaw$n, la&eng kèah minggat# Andaka tegeipun5 banthèng# Atawan anemahi:wantahan: kuung!kuung: ab$%$ng# Wi%aa wangun: damel#Terangipun makaten5 banthèng, ngibarat ti%ang ingkang gadhah prakawi# *$%$ngtegeipun5 ingkang alugu ngalih# Punika kadamel ngibarat5 keah, minggat#

    Wi%aa, kad$ kadamel awakipun ingkang keah# "ad$ kapikantukaken dhateng tege5wangun inggih punika dhapur, utawi wanguning badan#Andaka Anglukar Sari, *aut tan Wrin *a%a# Tegeipun5 bantheng angudari ekar, aged b$tenuninga dhateng pakèwed# Sal$kanipun ti%ang &aler angawaaken ti%ang ètri li%a#Andaka angunga ari, tan wrin ba%a# Tegeipun5 bantheng angambu ekar, b$ten uninga ing

     pakèwed# Sal$kanipun ti%ang &aler an%ara!n%ara rabining li%an# %ara!n%ara tegeipun5 pindha!pindha, ningkah!ningkah# Ka&engipun5 angrengkuh dhatengrabining li%an, apinda utawi ka.ara kad$ dhateng b$&$nipun pi%ambak# W$ndèning b$tenuninga ing pakèwed, utawi b$ten a&rih dhateng pakèwed#Andaka Kitiran# Sal$kanipun ti%ang b$g$ ing parèntah, utawi ngubeng!ubeng ing parèntah#Kitiran tegeipun5 kiteran: peki perkutut: utawi w$nten ded$lanan anama kitiran# anawikanginan mubeng#Andaka anga Prana, Tan Wrin Ing Lingga# Tegeipun5 banthèng amanga manah, b$tenuninga ing badan# Sal$kanipun ti%ang n%ara!n%ara dhateng randhaning rèn.angipun#Tembung prana punika ingkang kadamel ngibarat randhaning rèn.ang# ila dipun watani

     b$ten uninga ing badan# Ka&engipun5 upè %èn bendara, badhè amarunggul rè.ang ètri#Tegeipun5 dad$a panguban#Andaalin# Tegeipun5 an%edaa embrana# Punika al$kanipun ti%ang anglelèdhèk at$,wekaan dipun .ak$t utawi dipun tu&ah, dipun pèngkal, aaminipun bilai ingkang pinanggihawit dèning embrana#Andi%u Wraka# Sal$kanipun ti%ang purun dhateng &aka, utawi dateng parèntah# Anditu

    tegeipun5 kad$ danawa# Purbanipun5 di%u, danawa# "ad$ ti%ang ingkang purun dhateng &aka utawi parèntah, kaupamèkaken kad$ danawa utawi kad$ ant$aning pika&engan#Andum Amilih, punika mabaakaken ti%ang ingkang dipun pitad$i amratanata amukawiingkang dipun pranata, wekaan gadhah pamilih# enggah ti%ang ingkang dipun pitad$iwau, pan.ènipun inggih gadhah panduman, bebahan, kad$ ta5 angedum barang utawi itidhuun, mawi amilih ingkang aè, minangka bebahanipun pi%ambak#Andangkarta# Wetahing tembung5 Andangkaharta# Andangka tegeipun5 angudha, hardakalangkung# Punika al$kanipun ti%ang gadhah atur ngambar!ambar, b$ten kantenanwekaanipun#Anteng Kitiran# gibarat ti%ang kathah tenaganipun utawi ingkang b$ten aged nganggur 

     badanipun#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    26/93

    0ra Ana 'eni Tanpa Kuku# gibarat pandamelan aè utawi pandamelan aw$n tuwin lampahaw$n, lampah aè, b$ten w$nten ingkang tanpa pawart$# Saben pandamelan utawi lampah!lampah, ènggal, lami, inggih kapireng anèipun#0ra 2ru# Punika ambaakaken ti%ang manahipun ingkang b$ten &u&ur utawi ingkang b$ten

     purun uninga ing lepatipun# 2ru tegeipun5 lere#

    0ra Iga 0ra Kun.a# Punika ngibarat ti%ang ingkang mikin anget# Kaumpamakaken b$tendhuwungan, b$ten bebedan# "ad$ namung kath$kan kèmaw$n# Iga punika b$ten tebihkali%an lambung, panggènan an%angkelit dhuwung# Kun.a5 klèwèring pu.uk kampuh ingwingking#0ra Ang$n K$$k# gibarat ti%ang ingkang b$ten ang$n manga# Kad$ ta5 ti%ang awegkauahan, dipun a&ak gegu&engan# K$$k, ing bebaan punika tegeipun5 k$$k rebab# iladipun baani5 $ra ang$n k$$k, kad$ ta5 ti%ang ngrebab pathet nem, mangka dipun gambangigandhing pathet anga, methi b$ten kantenan# "ad$ bibrah# akaten ugi aaminipun5ti%ang kauahan, amethi b$ten aged tumut gegu&engan#0ra arima Ing Pandum# Punika ambaakaken ti%ang ingkang b$ten narimah ing

     pepethènipun 'uti Allah# Kedah angga%uh ingkang inggil, kedah anggegem ingkang ageng#

    0ra Kena *athuk Klimi# Punika ambaakaken ti%ang blèrè kèmaw$n, inggih a&eng# *athuk  punika ngibarat warni# Klimi, ngibarat reik# Ka&engipun5 dad$a b$ten a%u, angger reik#0ra Kena diampu!ampu# Ambaakaken ti%tang ingkang b$ten kènging dipun r$ani utawidipun wièa# Ampu tegeipun5 r$a, kuwat#0ra Kena "ikar$k$# Ambaakaken amukawi ingkang b$ten kènging dipun gegempil,utawi b$ten kènging dipun ina# Kar$k$, tegeipun5 anggra, ekul waèanipun# gr$k$,tegeipun5 nganggra, ngekul#0ra Kena "iuwawa utawi Sawawa# Sawawa, tegeipun5 tandhing, pr$%$gi, pante, ambada#Puunika ambaakaken ti%ang ingkang b$ten kenging dipun timbangi#Pra Kena "iangga iring# Tegeipun5 b$ten kènging dipun gegampil# Ambaakakenamukawi ingkang mb$ten kènging dipun lampahi akanthi embrana, pepèka#0ra Kena W$ng Pili# Punika anggadahi tege kekalih# Ingkang apian5 $ra kena bathuk klimi# Kaping kalih5 ambaakaken ti%ang ngekul utawi amewahi reribeding li%an#Terangipun makaten, manawi etrepipun dhateng ti%ang blèrè# Pili wau pili a%$n!a%$n,kad$ ta5 pili wungu, i&em, &ene, aminipun, ingkang b$ten w$nten ti%ang &e&ampi, manawi

     b$ten akit#0ra Kena L$ndhè# L$ndhè, ambaakaken amukawi ingkang b$ten kenging dipun damel api

     b$ten# L$ng$k!l$ng$k, tegeipun5 lenggah, ngadeg utawi limampah, aningali nginggil, airibkad$ langak!langak#0ra Keri, anging Kera, utawi5 $ra keri, %en kera# Punika ambaakaken ti%angnganggra# Tetèlanipun, ana&an tanpa dedamel, nanging kera wi.aranipun, aèmper kad$

    ti%ang giri!giri#1arda Walèpa# Punika ambaakaken ti%ang .enthula, amangulaken pitakènanipun ti%ang#"ipun takèni dèrèng umaur, male tetaken# 1arda tegeipun5 anget, kalangkung# Walèpa amangulaken u&ar#0ra "ubl$ng# Ambaakaken ti%ang ape, b$ten da%a, b$ten r$a# "ubl$ng tegeipun5 .ipl$,g$b$g, pathak, .$.$t# Tegeipun5 mripat, kuping, irah, .angkem# Tegeipun 0ra dubl$ng

     punika b$ten aged wawratan#0ra Tèlèr# Punika ami kali%an5 dubl$ng $ra waru# Tèlèr, tegeipun5 umbel# "ad$ka&engipun5 b$ten aged ii# Ananging tèlèr punika inggih ugi tembung kaar#0ra Tèdhèng, utawi $ra ngangg$ tèdhèng aling!aling# Punika ambaakaken ti%ang barè,

     b$ten mawi amudana# Tèdhèng tegeipun5 tetebeng, inggih banganipun aling!aling#

    0ra Tè%èr# Punika ami kali%an $ra5 0ra dubl$ng wau# Tè%èr, tegeipun5 u%uh# enggahtè%èr akali%an tè%èng, wau ami tembung kaar#

  • 8/9/2019 Serat Kaki Walaka

    27/93

    0ra Tembung 0ra Lawung# gibaratipun ti%ang mendhet gadhahanipun ti%ang, tanpa patembung, b$ten mawi akèn nembungaken#Lawung tegeipun5 umbaran, landhè%an utawi landhè%an awa$ipun#ila lawung kadamel upamiakèn nembungakèn, awit minangka lantaranipun ingkang akèn#Ali%a aking punika, ti%ang ingkang b$ten mi.ara, b$ten aè dedeg piadegipun, inggih dipun

     baakaken5 0ra tembung, $ra lawung# 0ra tembung punika ka&engipun5 $ra bia ngempakakètembung#0ra lawung, b$ten aè dedeg pangadegipun5 b$ten kad$ luruing lawung#0ra Satu# Ambaakaken ti%ang kekalih utawi ti%ang tiga, ingkang b$ten tunggil ing pamanah,utawi b$ten ar&u# Satu tegeipun5 tunggil, tunggal, ban$n#0ra Weruh Endha Trai# gibarat ti%ang &aler ingkang b$ten $pèn dhateng pandamelanipunti%ang etri, utawi ti%ang ingkang b$ten purun anglampahi pandamelan kanitan#Terangipun makaten5 Sarèhning tra$ panunggilanipun bumbuning $lah!$lahan, mangka$lah!$lah punika pandamelanipun ètri, mila kabaakakèn5 0ra weruh endha trai#Ali%a aking punika, $ra weruh endha trai wau ring baanipun ti%ang ingkang b$tenanggadahi èring, utawi b$ten nga$i dhateng ti%ang, ami.anteni awi%ah!wi%ah#

    0ra Weruh Alip *èngk$ng# Punika ambaakaken ti%ang b$ten umerep dhateng akara Arab#Terangipun makaten5 dhapuring Alip punika warni kalih# Ingkang atunggal5 lere#Satunggalipun5 ing ngandhap ragi n%akuntheng# Punika ingkang dipun watani Alip

     bèngk$ng#0ra Weruh Kenthang Kimpulè# gibarat ti%ang b$ten umerep ing rembag utawi wi&ang!wi&angipun


Top Related